Woord van de voorzitter

Nieuws Nummer 102, maart 2011

AANGESLOTEN BIJ

Woord van de voorzitter Als ik dit schrijf dan denk ik dat ik niet de enige ben die met plezier terug denkt aan de succesvolle Bouw&ICT beurs. Vele bedrijven, waaronder bijna alle sponsoren van Stumico, presenteerden zich. Daar rond lopend bedacht ik mij hoe snel de ontwikkelingen in de bouw eigenlijk gaan. Een paar jaar geleden werd er wel gesproken over BIM maar toch als iets heel innovatiefs. Nu werd er gesproken over BIM als een heel natuurlijk iets. Ikzelf zag dat toch wat anders. De focus lag dit keer namelijk op samenwerken met BIM en dat vond ik vreemd. Als je BIM toch op de juiste manier definieert en positioneert dan hoef je samenwerken niet als iets vernieuwend te presenteren, want als je het over BIM hebt zoals BIM is bedoeld dan heb je het ook over samenwerken. Maar zolang er nog bedrijven zijn die het over BIM software hebben verbaast het voorgaande me niet. Gelukkig was deze kritische noot op die dag ook maar tijdelijk want ik was aangenaam verrast door de vele partijen die IFC gaan ondersteunen. Dat is tenminste een stap in de goede richting die software onafhankelijke samenwerking pas echt verder helpt. Ook mijn bezoek aan de BIMcaseweek stemde me weer vrolijk. Een grote ruimte met allemaal enthousiaste modelleurs die volop met de opdracht bezig waren. En ook daar speelde IFC maar ook de Open Source BIM server een belangrijke rol. Daar werd aangetoond dat software onafhankelijk samenwerken geen toekomst meer is maar hedendaagse werkelijkheid. In de middag heb ik de presentaties bezocht van de genomineerden van de wedstrijd HoeSlimIsUwBIM. Hoezo samenwerken vernieuwend? Deze partijen toonden met echte projecten aan dat er op een zeer hoog niveau integraal met de partijen in het bouwproces wordt samen gewerkt met het model als centrale informatiebron. Ik had bij het zien van deze presentaties medelijden met de jury die toch een winnaar moest aanwijzen terwijl alle inzendingen wel iets unieks in zich hadden.

Tijdens de presentatie kreeg ik het idee om deze inzendingen met u, leden van Stumico te delen. We weten inmiddels dat u het liefst geconfronteerd wordt met praktijk voorbeelden. Voor u ligt dan ook de bijdrage van alle genomineerden en een naschrift van de jury. Ik wil hierbij ook alle genomineerden en de jury bedanken voor hun bijdrage. Zij waren bijna allen direct bereid om hun inzending met u te delen. Tot slot wil ik nog iets kwijt over de invulling van de sponsoravond. Zoals u weet bevindt Stumico zich in een situatie waarin zij gesteund wordt door een groot aantal sponsoren. Hierdoor zijn wij nog steeds in staat om tegen een kleine contributie voor onze leden zonder verdere kosten evenementen te organiseren. Als bestuur hanteerden wij altijd het standpunt dat we één keer per jaar iets speciaals voor onze sponsoren wilden doen. Dat deden we tot op heden door het organiseren van een sponsoravond die door de sponsoren zelf werd ingevuld. De laatste jaren bleek echter dat die avonden niet op de belangstelling konden rekenen die het zouden verdienen. Navraag leerde dat er zoveel andere evenementen zijn waarop de sponsoren zich presenteren dat een avond georganiseerd door Stumico te weinig toegevoegde waarde heeft. Samen met de sponsoren zijn wij bezig om iets anders te organiseren maar daarover in de volgende nieuwsbrief meer. Ruud van Tongeren - Voorzitter

[email protected] Twitter: @RuudVanTongeren

In dit nummer Woord van de voorzitter

1

Inzending Witteveen+Bos

2

Inzending ZEEP Architecten

3

Inzending VECCINS 3D

5

Inzending RAU

6

Naschrift van de jury

7

LinkedIn discussie: Coins

8

Wat is BIM?

9

Column Peter Gloudemans

9

Donateurs van Stumico

Inzending Witteveen+Bos Kunstijsbaan De Scheg De Scheg in Deventer, geopend in 1993, bestaat uit een gedeeltelijk overdekte 400 meter kunstijsbaan, een zwemparadijs, een wedstrijdbad en instructiebad, sporthallen

en squashbanen. De Scheg heeft de ambitie een centrum te zijn voor sport, onderwijs en cultuur voor de gemeente Deventer en omstreken. Om invulling te geven aan deze ambities wordt het sportcomplex De Scheg verder omgevormd tot een sporten belevingsaccommodatie. Witteveen+Bos heeft vorm gegeven aan de invulling van de ambities, waarbij een membraandak dat het middenterrein van de ijsbaan overdekt het meest zichtbare onderdeel is van de vele wijzigingen in het complex. Witteveen+Bos heeft vanaf het eerste begin gebruik gemaakt van een BIM model voor de herontwikkeling van De Scheg. Het bestaande gebouw is vanaf oude tekeningen in zijn geheel in het BIM model ingevoerd. Hierdoor werd het mogelijk de impact van geplande aanpassingen zichtbaar te maken. Daarnaast was er volledige controle met betrekking tot de maatvoering van het gebouw. Het membraandak over het middenterrein

is driedimensionaal doorgerekend. Met het bestaande gebouw als onderlegger is de maatvoering van het membraandak bepaald, waarna de meest gunstige vorm bepaald kon worden aan de hand van rekensoftware. Deze software genereerde op zich weer een model, die direct ingevoerd kon worden in het BIM model, waarna verschillende bouwkundige controles konden worden uitgevoerd. Naast al het bouwkundige, constructieve en installatietechnische tekenwerk en bijbehorende ‘clash-controles’ heeft het model dienst bewezen bij een aantal belangrijke studies. Het model is driedimensionaal ‘geprint’. Dit resulteerde in een gedetailleerde maquette waarmee in een windtunnel onderzoek is gedaan naar winden sneeuwbelasting op het membraandak. Om geluidhinder naar de omgeving en mogelijk akoestische hinder binnen het gebouw te bepalen is er aan de hand van

het digitale 3d-model een akoestische berekening uitgevoerd. Hieruit kwamen aanbevelingen naar voren met betrekking tot akoestische voorzieningen, welke daarna in het BIM model zijn opgenomen. Verder is het digitale 3d-model gebruikt om CFD rooksimulaties te maken. De CFD simulaties toonden hittevorming en mogelijke zichthinder door rook. Aanbevelingen met betrekking tot ventilatieopeningen konden worden opgenomen in het BIM model. Aan de hand van het drie-

dimensionale model is een zonnestudie uitgevoerd waamee inzicht werd gegeven in de invloed van direct zonlicht op de ijsbaan. Voor het berekenen van de bouwkosten is een hoeveelhedenstaat gegenereerd uit het BIM model. Visualisaties van het interieur en exterieur zijn gebruikt tijdens ontwerpvergaderingen en welstandpresentaties. Tijdens de gehele doorloop van het project is intensief samengewerkt met verschillende partijen uit de keten, en met name de architect. Zijn ontwerpbeslissingen zijn in overleg met de opdrachtgever opgenomen in het BIM model. Binnen Witteveen+Bos werkten bouwkundigen, constructeurs en installateurs samen in het model, waardoor eventuele problemen direct zichtbaar waren en aangepakt konden worden. Werken met BIM heeft het voor Witteveen+Bos mogelijk gemaakt vorm te aan de wensen van De Scheg. Het complexe membraandak vormt geen obstakel in het verloop van het project, maar vormt juist het nieuwe visitekaartje van De Scheg. Drinkwaterproductiestation Vlierden Voor Brabant Water heeft Witteveen+Bos een ontwerp opgesteld voor de nieuwbouw van een drinkwaterproductiestation te Vlierden. In een multidisciplinair projectteam is het project uitgevoerd en opgezet middels de BIM methodiek. Vanuit Witteveen+Bos zijn de disciplines bouwkunde, constructies, werktuigbouwkunde en elektrotechniek vertegenwoordigd. De architectuur is uitgevoerd door een externe partij, Molenaar&Bol&VanDillen architecten. Witteveen+Bos heeft voor dit project het Bouwwerk Informatie Model beheerd. De verschillende disciplines binnen

Experience

Revit Architecture

now

Architectural software that works the way you do. Revit® Architecture 2008 works the way you think, letting you create naturally and design freely. Mirroring the real world, it treats information in terms of the entire building, rather than separate floors, sections or elevations. And because it’s purpose-built for

building information modelling (BIM), any changes you make, anywhere, are automatically updated throughout your project. The result: your design and documentation stay co-ordinated, consistent and complete.

Customisable reseller call to action here. Customisable reseller call to action here. Reseller Company Name Address, Address Address, Postcode www.reseller.co.uk Tel: 123.456.7890 Fax: 123.456.7890

Supplier logo here

Autodesk and Revit are registered trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. Autodesk reserves the right to alter product offerings and specifications at any time without notice, and is not responsible for typographical or graphical errors that may appear in this document. © 2007 Autodesk, Inc. All rights reserved.

Witteveen+Bos en de architect hebben het model gedurende het ontwerpproces gelijktijdig gevoed met specialistische informatie. Voor het ruimtelijk ontwerp is er gebruik gemaakt van Autodesk Revit. Architecture, Revit Structure en Revit MEP (Mechanical Electrical & Plumbing). Elk van de modules bevat specifieke, vakgebied gerichte, bibliotheken met parametrische onderdelen (family’s) die door Witteveen+Bos zijn aangepast om effectief waterzuiveringsinstallaties te ontwerpen. De onderdelen zijn, in de Revit database, voorzien van o.a. kostenparameters, zodat eenvoudig projectbegrotingen konden worden gegenereerd. In elke ontwerpfase is in het model een “clash control” uitgevoerd. Hierdoor is voorkomen dat conflicten optreden tussen de verschillende disciplines. Hierbij kan gedacht worden aan kabelgoten die kruisen met luchtkanalen of procesleidingen. De conflicten worden automatisch gedetecteerd en zijn in het model opgelost. Het model is geëxporteerd naar Quest3D om in een begin fase van het project een interactieve real-time 3D applicaties

(vergelijkbaar met een 3D-“game”) aan de opdrachtgever voor te leggen. Deze applicatie maakte het mogelijk om onderhoudsmensen bij de opdrachtgever, die niet gewend zijn om ontwerptekeningen te lezen, vroegtijdig en op een voldoende gedetailleerd niveau kennis te laten maken met het ontwerp. Hiermee wordt voorkomen dat extra kosten tijdens of na de realisatiefase gemaakt moeten worden voor aanvullende wensen, die vooraf niet naar boven kwamen . Daarnaast zijn in een latere fase van het project Revit renders gegenereerd ter illustratie aan Welstand en opdrachtgever . Het procesontwerp is opgesteld met het

pakket Plant4D. Hiermee kunnen P&ID’s (Process en Instrumentation Diagrams, functionele installatieschema’s) worden opgesteld, waarbij alle componenten gekoppeld zijn aan een database. De database van Plant4D is op verschillende tijdstippen in het ontwerpproces vergeleken met de database van Revit, waardoor discrepanties snel konden worden gedetecteerd en opgelost. Teksten aangeleverd door Maarten Veerman en Rinus Pelgrum Wiiteveen+Bos

http://www.witteveenbos.nl/

Inzending ZEEP Architecten Het project Ons ingezonden project betreft 26 woningen te Zwolle Stadshagen. Gezien de omvang van het project en de mogelijkheid tot keuze installatieadviseur en constructeur door ons hebben wij dit project aangegrepen om bewijslast op tafel te krijgen mbt wat er op dit moment voor ons en onze partners mogelijk is op BIM gebied. Eind november, begin december 2010 zijn wij van start gegaan met dit project. Eind december is de bouwaanvraag ingediend. Het project is dus nog in volle vaart en de bewijslast en onderlinge afstemming zal dus nog veel verder getild moeten worden. Medio april 2011 zal begonnen worden met de bouw en voor die tijd zal intensief worden samengewerkt met de betreffende aannemer/onderaannemers en ons BIM-team onder de naam ZEVV. Het team ZEVV Medio oktober 2010 zijn wij met Vericon en Veccins3d om tafel gaan zitten om te onderzoeken hoe wij een samenwerkingsverband aan konden gaan om in ‘BIM projecten’ samen sterk te staan. Het idee ontstond om een team op te stellen met gedeelde ambities op BIM gebied, kennis te delen en samen een integraal ontwerpteam te kunnen faciliteren voor nieuwe opdrachten/aanbestedingen. Dit team hebben wij gedoopt onder de naam ZEVV (ZEEP, Veccins3d, Vericon). ZEEP architecten zet zich in voor het leve-

ren van meer kwaliteit in de bouw, met als doel het vergroten van waarde voor onze klanten. Wij maken gebruik van de open BIM filosofie, waarbij iedere ketenpartner kan werken op de voor hun organisatie meest geschikte manier. Wij luisteren naar wat ketenpartners nodig hebben, zonder dat voor hun in te vullen. Vervolgens passen we waar mogelijk ons eigen proces aan. Verandering begint bij je zelf! VeriCon is een onafhankelijk en allround constructie adviesbureau dat bezig is met het leveren van een creatieve en innovatie bijdrage aan de kwaliteit van gebouwen, het maakproces en de gebouwde omgeving, met oog voor duurzaamheid en de

menselijke maat. BIM betekent voor ons naast integrale afstemming met verschillende disciplines, het integreren van zoveel mogelijk activiteiten die de gebouwconstructie aangaan. Door van ontwerpfase tot en met geautomatiseerde productie van constructieve elementen te werken met in één gebouw (constructie) model. Veccins3D: VECCINS 3D is het eerste onafhankelijke advies- en procesmanagementbureau voor de installatietechniek, die projecten volgens de BIM systematiek implementeert. Dat betekent dat berekeningen en functionaliteiten en prestaties gekoppeld zijn aan het model.

Waarom? Wat de markt nodig heeft is vertrouwen dat BIM werkt. Wat daarbij helpt is bewijs. Dit is BIM doel: Proof of concept. We hebben genoeg kunnen praten, het is tijd om te doen! Zwemmen leer je niet op het droge. Om deze reden staan al onze projecten in het teken van het verzamelen van bewijs. Soms moeten we het doen met een klein beetje BIM en soms werken we aan een voorbeeldproject hoe we integrale samenwerking kunnen verbeteren dmv BIM. De 25 woningen stadshagen Zwolle is het project waar wij als team onze gezamenlijke spierballen laten zien, een samenwerkingsverband tussen ZEEP architecten, Veccins 3D en Vericon. Doel van het project is om binnen de kaders van het project de mogelijkheden te onderzoeken voor een optimale workflow, verbeteren van kwaliteit en onderlinge afstemming van de engineering en het in kaart brengen van de processen en informatiestromen. Dit was overigens uit eigen initiatief omdat er op dit moment vanuit de kant van de opdrachtgever geen specifieke vraag is naar integrale samenwerking met BIM. Toepassing Onderzoeks-/toepassingsaspecten tijdens project Bouwkundig: • IDM/protocol: Voor zover er protocollen aanwezig waren bij de verschillende partijen zijn deze samengevoegd/afgestemd op elkaar aan het begin van het project. Verder is/wordt het project gebruikt om een standaard bureau IDM/protocol te ontwikkelen die wij bij elk project in kunnen zetten. De ervaringen opgedaan is dit project en toekomstige projecten komen in de vorm van teken-/benaming-/uitwisselingsafspraken terug in dit document. • Rol ZEEP architecten als BIM-manager Tijdens dit project hebben wij de rol van BIM-manager naar ons toe getrokken. Hierbij namen wij de verantwoordelijkheid op ons de modellen op elkaar af te stemmen, eventuele problemen hierin op te sporen en de verschillende partijen aan te sturen. • Solibri als kwaliteitswaarborging: De waarde van de informatie die gecommuniceerd wordt naar de verschillende partijen is in een BIM proces groter dan ooit. Om de kwaliteit van de modellen te controleren kijken wij hoe wij Solibri kunnen inzetten om tekenfouten, tekenafspraken, rijkheid van informatie te controleren. • Information takeoff/Quantity takeoff: In samenspraak met de aannemer (die reeds bekend is, klassieke aannemer)

•

•

•

•

•

•

kijken wij welke informatie hij nodig heeft om de vervolgstappen te nemen, en in hoeverre deze informatie uit onze BIM gegenereerd kan worden. Deze informatie gaan wij in kant en klare brokken aanleveren ter ‘controle’ van zijn klassieke proces. Hiermee hopen wij de data (aan beide kanten van het proces) te kunnen valideren. BIMserver als centrale BIMcommunicatie plek. De BIMserver hebben wij ingezet om de gebouw informatie modellen te communiceren. Hiermee willen wij evalueren in hoeverre de BIMserver aansluit bij de behoeftes van de gebruikers, en de resultaten hiervan terug te koppelen via het kennisoverdrachttraject met de TNO. Standaardisatie van benaming bouwonderdelen. Hoe kunnen wij objecten(lagen, types, names) benoemen zodat deze projectonafhankelijk (en wellicht software, en ketenpartner onafhankelijk) herkend worden door Solibri. Hiermee willen wij standaard controles invoeren in Solibri die controleert op het naleven van de interne tekenafspraken. Visualisatie. Het exporteren van het model naar een visualisatiepakket, en hier materialen koppelen aan objecten binnen Archicad. Hiermee maken wij een zeer korte lijn tussen een professioneel visualisatiepakket (3d studio VIZ/MAX) en ons tekenpakket. Ook het communiceren van het gebouw middels Virtual Building Explorer onderzoeken wij hier. Korte lijnen met adviseurs. Om kennis van ketenpartners mee te nemen als input in het ontwerpproces moeten er laagdrempelige communicatieslagen te maken zijn tussen ons en adviseurs. Op basis van IFC modellen die al vanaf SO/VO kunnen worden geëxporteerd hebben wij onderzocht of de installatieadviseur al vroegtijdig kan adviseren over bijvoorbeeld de ideale maat van gevelopeningen Genereren van rapporten nav checks in Gebouw Informatie Model. De resultaten van afstemmingsmomenten (BIM-manager, of bouwvergadering) worden gecommuniceerd via het BCF(BIM Collaboration Format) of PFD, Excel. In dit project kijken wij hoe het terugkoppelen van deze resultaten verloopt, en of dit in onze workflow past. Koppelen IFC modellen aan kostencalculatie. Via Nomitech CostOS (demo licentie) onderzoeken wij in hoeverre op basis van IFC een degelijke calculatie gemaakt kan worden. De resultaten

•

hiervan zijn tot dusverre veelbelovend, maar validatie zal later in het proces plaatsvinden als de aannemer zijn calculatie voltooid heeft. Revisiebeheer via BIMserver en Solibri\ Inzichtelijk maken van wijzigingen tussen revisies team.

Installaties: • Het maken van temperatuur overschrijdingsberekeningen voor het optimaal bepalen van de gevelopeningen. Hierbij maken wij gebruik van de geometrie van het bouwkundige basismodel. • Het proces vervolgen door transmissieberekeningen te maken en daarbij alternatieven voorleggen qua energieverbruik • Prestaties worden in het model verwerkt en aan de hand van deze te behalen prestaties worden de kanalen voor luchtbehandeling en CV gemodelleerd. ( Software doet dit automatisch) • In nauwe samenspraak met de installateur wordt de plaats van de componenten, zoals roosters, sanitair, wandcontactdozen, lichtpunten en schakelaars bepaald. • Het model levert, berekeningen, hoeveelhedenstaten, plattegronden en doorsneden. Eventueel per discipline. • Revisie willen we voorkomen door online te werken. Constructie: • Het Constructie model is volledig afgestemd op het architectuurmodel en het installatiemodel • Het Constructiemodel wordt in een zo vroeg mogelijk stadium “as build” opgebouwd. Daarin wordt informatie over productiewijze en productiemethoden zoveel mogelijk geïntegreerd. Enkele voorbeelden: • Kalkzandsteen wanden. Door deze niet alleen als wand aan te geven, maar op te bouwen uit blokken, kunnen meteen wanduitslagen en stukslijsten worden verstrekt, waarmee de aannemer direct kan inkopen. • Staalconstructies worden uitgewerkt op detailniveau. Er kunnen meteen werkplaatstekeningen van staalconstructies worden vervaardigd vanuit het constructiemodel inclusief cnc bestanden voor geautomatiseerde productie • Kanaalplaatvloeren kunnen worden uitgewerkt op detailniveau. Er kunnen meteen werktekeningen worden gemaakt eventueel met productie-data-bestanden waarmee zonder verdere engineering de fabrikant kanaalplaten kan pro-

duceren Prefab beton elementen kunnen worden uitgewerkt op detailniveau. Er kunnen meteen werktekeningen worden gemaakt en eventueel buigstaten van de wapening en eventueel ook nog productie-databestanden. • In-situ beton wordt uitgewerkt op werktekeningen niveau eventueel inclusief buigstaten en nettenstaten van alle wapening Al deze detaillering is in het ontwerpmodel opgenomen en door de afstemming (via ifc die bijvoorbeeld met archicad een vol•

ledig wijzigingen beheer omvat) met het bouwkundig model en het installatiemodel is al deze detaillering foutloos passend en aansluitend op bouwkundige maatvoering en gebouwinstallatie. Er wordt veel foutgevoelige afstemming en werkvoorbereidingactiviteiten weggenomen en bespaard. Er word maximaal gewerkt aan geautomatiseerde productie van constructieonderdelen.

IBIS4BIM slaat een brug tussen 2D & 3D CAD-modellen en bouwkostenramingen

Tekst aangeleverd door Paul Bos ZEEP Architecten

www.ibis4bim.nl

http://www.zeep-architecten.nl/

Inzending VECCINS 3D Op 10 februari 2011 is bekend gemaakt dat VECCINS 3D BV uit Wezep met het project Deventrade te Deventer unaniem gekozen is tot het beste BIM model van 2011. De wedstrijd wordt jaarlijks uitgeschreven door TNO en Bouwend Nederland en heeft als doel om BIM te promoten in Nederland.

Het winnende model betreft het Design Centrum van een nieuw te bouwen handels complex in Deventer. Het totale gebouw omvat een magazijn van 13.500 m2, een Design Centrum van 3400 m2 en een kantoortoren van 9 hoog. De opdrachtgever is Deventrade beter bekend onder de naam Hummel sportkleding. De architect is VPAI uit Deventer en de constructeur JVZ. Zowel de architect, die Vibes heeft ingeschakeld om het 3D model te modelleren en JVZ maakten gebruik van Revit 2011. De uitwisseling vond plaats door middel van IFC. Het model was op het moment van inschrijving nagenoeg gereed voor aanbesteding.

DE andere genomineerden waren Witteveen en Bos met inzendingen, RAU architecten, BAZ uit Zwolle en ZEEP architecten, waar VECCINS 3D ook deel van uit maakte. VECCINS 3D is als pionier 5 jaar geleden begonnen met 3D BIM , maar dan voor de discipline installatietechniek. Men heeft door de nauwe samenwerking met Data Design System uit Noorwegen de afgelopen jaren een sterke visie ontwikkeld en daar is de software op afgestemd. Daarmee is VECCINS 3D veruit koploper in Nederland voor de installatietechniek. Inmiddels zijn er al diverse projecten door VECCINS 3D ontworpen en gemodelleerd in een Bouw Informatie Model.

In het totale model zijn alle installaties gemodelleerd, zoals hemelwaterafvoeren, riolering op afschot, sanitair, verwarming ( het

ging, sprinkler, toegangscontrole, camerabewaking en beveiliging. In het model zijn ook de verschillende berekeningen gemaakt, zoals temperatuuroverschrijdingsberekeningen , transmissieberekeningen, ventilatieberekeningen, leidingberekingen, verlichtingsberekeningen en het berekenen van de voedingskabels. Door

vroegtijdig dit soort berekeningen te kunnen maken met het IFC model houd je grip op het proces. Prestaties en uitgangspunten liggen vast in het model en kunnen daardoor continue in de gaten worden gehouden. Grote sparingen zijn eenvoudig te genereren en met de constructeur af te stemmen in het 3D model. VECCINS 3D heeft het commissioningsprincipe toegepast in combinatie met het 3D BIM modelleren. Hiermee is een grote slag gemaakt om verrassingen in de uitvoeringsfase te voorkomen. Ook zijn er hoeveelheden staten beschikbaar, zodat er direct inzicht is in kosten. Tenslotte zijn er clashes gemaakt, waarbij direct inzichtelijk wordt waar de problemen zijn. Met de installaties regelmatig onderling en een aantal malen met het bouwkundige model.

duurzame systeem Airconomy toegepast), ventilatie, kabelwegen, verdeelinrichtingen, verlichting, schakelmateriaal, brandbeveili-

Vooral de opdrachtgever heeft veel profijt gehad van het 3D model. Normaal gesproken ziet hij alleen maar symbolen van de installatietechniek en ziet pas later in de bouw wat hij krijgt. Door dit nu al visueel te

maken, wordt je communicatie vele malen beter. Rendering gaat snel ondanks dat er IFC’s van wel 100 MB worden gebruikt. Wat daarnaast de grootste winst is dat in principe alle informatie in 1 model staat. Dat betekent dat je door het model kunt lopen en de verschillende objecten kunt aanklikken, waarbij dan de juiste specificatie tevoorschijn komt. Het project wordt in april aanbesteed. Oplevering is gepland in het 3e kwartaal van 2012. Tekst aangeleverd door: Frits van Enk ( directeur) VECCINS 3D BV

www.veccins3d.nl

Inzending RAU RAU benadert projecten vanuit een integrale ontwerpmethodiek. Om deze ambitie te verwezenlijken is het werken met Building Information Models (BIM) inmiddels onmisbaar geworden. De belangrijkste redenen om met BIM te gaan werken zijn het terug dringen van de faalkosten maar ook het uiteindelijk leveren van een betere kwaliteit. Als architect vervullen wij een voortrekkersrol in het gehele proces, waarbij wij de overige partijen verplichten om onderdeel uit te maken en mee te werken in het integrale ontwerpproces. We merken dat dit van de partners een andere houding vraagt en dat ze in het begin wat onwennig zijn. Ook de partners hebben al snel in de gaten dat de meeste belangrijke beslissingen die onomeerbaar zijn in een vroeg stadium worden genomen waardoor het direct al een voordeel is dat alle partners vanaf het begin actief deel nemen aan het integrale project

waardoor de juiste beslissingen worden genomen. Vanaf 2005 worden alle projecten van RAU in 3D uitgevoerd. Om de samenwerking niet afhankelijk te laten zijn van de software wordt bij RAU gebruik gemaakt van de Open Source BIM server. De deelnemende partijen kunnen op die manier met hun eigen software blijven werken terwijl de modellen op de BIM server worden samengevoegd. Omdat de BIM server voorzien is van versie beheer kan altijd weer op een vorige versie worden teruggevallen. Bij deze samenwerking merken we dat de installatiebranche over het algemeen wat achter loopt bij deze ontwikkelingen terwijl zijn eigenlijk al vanaf het begin een cruciale rol dienen te spelen in het tot stand komen en realiseren van energie neutrale gebouwen.

Bij RAU heeft het werken in 3D zich ook mee ontwikkeld met de nieuwe mogelijkheden die de software biedt. Op dit moment gaat het werken in 3D veel verder dan het alleen maar uitwisselen van 3D informatie. In het genomineerde project is een daadwerkelijke integrale situatie ontstaan doordat alle disciplines steeds hetzelfde model; van nieuwe informatie voorzien. Er wordt dus niet overgetekend wat de constructeur en installatie adviseur modelleert maar alle disciplines vormen samen één model, het BIM model. De rijkheid aan informatie van dit model maar ook de integriteit van het model blijkt wel uit het feit dat alle gegevens uit het model als waarheid worden gehanteerd bij het maken van de kostencalculaties.

Activiteiten Data 2011 9 februari Bijeenkomst tijdens de BIM Case week 19 mei 2011 Stumico on tour + ALV 22 september Stumico on tour 20 oktober 2011 Stumico on tour 30 november 2011 Avond met Stufib

De bij RAU gebruikte software, Archicad, blijkt heel goed met ICF bestanden te kunnen werken. Dit is ook tijdens de BIM caseweek naar voren gekomen.

INTEGRATION OF DISCIPLINES FROM THE START

€

modellen

Om software onafhankelijk te kunnen werken wordt gewerkt met het internationaal geaccepteerde uitwisselingsformat IFC. Alle disciplines leveren hun gegevens aan in IFC en de Opensource BIM server voegt deze

modellen samen tot één model. Het totale model, dat ook weer wordt aangeleverd in IFC kan worden bekeken met een IFC viewer zodat al snel inzicht wordt verkregen in de totale geometrie.

Door vanaf de schetsfase op deze wijze te werken kunnen de belangrijke beslissingen als oriëntatie, bezonning, glasoppervlakten, materialisatie, verdiepingshoogten, positionering, installaties, ruimtebeslag kanalen etc. etc. tijdig worden genomen dan wel bijgestuurd. Wanneer nodig voor het maken van onderbouwde keuzes in de ontwerpfase, over bijvoorbeeld oriëntatie van gevels gebruiken we o.a. Eco-designer van Graphisoft Tekst aangeleverd door: Ronald de Graan RAU - Foto’s ©RAU

www. rau.eu

Naschrift van de jury De inzendingen werde beoordeeld door een vakkundige jury die bestond uit: • Bauke de Vries (TU/e) - voorzitter jury • Michel Böhms (TNO) • Hans Hendriks (de BIM specialist) Verder hebben de onderstaande personen actief meegeholpen: • Léon van Berlo (TNO) • Peter Bonsma (TNO) • Edwin Dado (NL Defensie Acedemie) “We werden positief verrast als jury door de inzendingen. Aan de modellen valt goed af te lezen dat BIM dagelijks wordt gebruikt in de bouwpraktijk.“ Via de website www.hoeslimisuwbim.nl of via Léon van Berlo (TNO) konden de inzendingen worden ingediend. De jury heeft deze voor de bouw&ICT beurs ontvangen en we hebben ons eerst als jury individu-

eel beraad. Vijf bedrijven werden genomineerd. Zoals het zich laat raden waren het omvangrijke, vaak zeer gedetailleerde BIM modellen allen toegepast als zogenoemd “BIG BIM”. Dus waarbij het BIM model is gebruikt bij de samenwerking en informatiedeling tussen meerdere bedrijven. We werden blij verrast door het hoge niveau van de ingezonden BIM projecten, de wijze waarop de bestanden werden aangeleverd (o.a. in IFC bestandsformaat) en de veelzijdigheid qua BIM toepassing. Op 8 & 9 februari presenteerden de genomineerden hun inzendingen, de jury, bestaande uit Prof. dr.ir. Bauke de Vries (TU/e) - voorzitter jury, Michel Böhms (TNO) en Hans Hendriks (deBIMspecialist) beoordeelden opnieuw op basis van meerdere toetsingscriteria. Deze toetsingscriteria zijn gebaseerd op de BIM Quickscan (www.BIMquickscan.nl ) Deze scan toetst onder andere op organi-

satie, processen, competenties van medewerkers, informatiestromen, rijkheid van het BIM model en de gebruikte tools. Uiteindelijk gaat het dus niet alleen om het BIM model, maar vooral ook om de manier waarop het model tot stand is gekomen.

“Het waren allen “BIM pareltjes” elk model had wel wat moois in zich, en elk bedrijf had aandacht besteed aan modelopzet en BIM samenwerking.” Op 10 februari hebben we ons als jury gezamenlijk beraad en besloten om de sterke punten per inzending te benoemen zijnde: Witteveen + Bos, had zowel een BIM model van “ijsbaan De Scheg te Deventer” als ook een “Drinkwater productiestation” ingezonden. Als jury waren we vol lof over het feit dat voor windsimulatie van de ijsbaan, het 3D BIM model is gebruikt voor een

schaalmodel geschikt voor windtunnel, ook de toepassing van brandsimulatie, gebruik makend van BIM bij een dergelijke complexe ijsbaan zag er indrukwekkend uit. Tevens hulde voor de visualisatie zoals is gebruikt bij de projecten richting opdrachtgever, waarbij in een virtuele gebouwomgeving rond kan worden gewandeld voordat het gebouw is gebouwd. BAZ (Bouwkundig Adviesbureau Zwolle) had het project CCN (Community College Noord) ingezonden. Dit BIM model wat BAZ heeft toegepast in opdracht van De Nijs Projectontwikkeling, kende vele BIM toepassingen. Ook waren we als jury onder de indruk van gedetailleerdheid van het model wat was gebruikt vanaf ontwerpfase tot en met uitvoeringsfase. De mate van hergebruik van gegevens bijvoorbeeld richting toeleveranciers en de productieve inzet van software voor onder andere communicatie, clashcontrole, calculatie.

ZEEP architecten had een BIM model ingezonden van 26 woningen te Zwolle, waarbij het ons als jury opviel dat ze aandacht hadden besteed aan afspraken maken in BIM consortium, gericht op lange termijn relaties, de modelafspraken zijn gericht op uitwisseling via IFC bestandsformaat zodat meerdere partijen in de keten in het project gebruik kunnen gaan maken van de opgebouwde informatie. RAU architecten had Markiezaat College en de middelbare school Revius Lyceum als BIM model ingediend. Als jury viel het ons op dat het complexe BIM modellen zijn, die niet alleen als gebouw, maar ook in hun omgeving zijn gemodelleerd wat veel inzicht geeft. De kwaliteit van tekeningen en visualisaties was zeer sterk, de openheid van uitwisseling gegevens met partners goed verzorgd en de softwaretools op juiste manier benut.

Unaniem hebben we gekozen als jury om Veccins3D uit te roepen tot winnaar! Veccins3D had het project “Deventrade” als BIM model ingezonden. Tijdens de presentaties werd helder getoond wat de meerwaarde van BIM toepassing is, zowel voor de installatiebranche als ook projectpartners en voor de eigen organisatie. Het BIM model was sterk opgezet vanuit de proces(verbeter)gedachte en de informatie werd middels IFC voor de anderen in de keten beschikbaar gesteld. Als jury konden we de conclusie trekken dat deze inzending van Frits van Enk, goed scoorde op alle aspecten, tevens het ‘dagelijks gebruik’ van BIM in het bedrijf Veccins3D. Als onafhankelijke BIM adviseur zie ik ernaar uit dat de dagelijkse toepassing van BIM op dergelijk niveau zich doorzet.

Stumico LinkedIn discussie: Coins Moeten we wel verder met Coins?? Zonder zelf al een exacte mening zou ik toch de discussie over COINS wel eens willen voeren. Ik vraag mij serieus af of COINS de open standaard is die we nodig hebben om BIM verder en vooral beter toe te passen. Ikzelf neig sterk naar de verdere ontwikkeling en toepassing van IFC dat tenminste een internationale standaard is en door de grote leveranciers wordt ondersteund. Dat is tenminste een basis. Daarom de volgende vraag: Als we nu de energie die we van plan zijn in Coins te stoppen daar niet in stoppen maar in de ontwikkeling van IFC (OpenBIM) lopen we dan het risico iets heel moois mis te lopen of maken we van BIM echt een informatiemodel dat onafhankelijk is van welke software leverancier dan ook. Coins is volgens mij ‘the next step’ voor bim. Samengaan met SE. Je kunt Coins toepassen op basis van IFC. Echter, IFC is bij lange na niet klaar voor gebruik in de infrahoek. Eerst volledige omschakeling naar 3D werken en het basis bim model in de infrahoek in de vingers zien te krijgen.. COINS toepassen voor B&U, hoe zit het daarmee? COINS is niet meer weg te denken uit de Bouw & Infra branche. Het is een essentiële informatiestandaard om ketensamenwerking ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. Wil een initiatief ook echt van de grond komen, dan moet je echter niet gelijk wereldwijd draagvlak zoeken. Dat zie je aan de ontwikkeling van IFC. Wat mij betreft kan die ontwikkeling niet snel genoeg gaan, maar helaas is de praktijk weerbarstig. Al

vele jaren liggen er bijvoorbeeld concrete voorstellen voor uitbreiding met IFC4Roads en IFC4Bridges die maar niet van de grond komen. Ook de implementatie in enkele bekende 3D-applicaties is van bedroevende kwaliteit. Het COINS initiatief staat van harte achter de toepassing van IFC, maar kiest voor een realistische roadmap: eerst op nationaal niveau laten zien dat het echt werkt. COINS is nu nog een Nederlandse ontwikkeling, maar is op weg om een internationale standaard te worden. Vanuit veel landen is er belangstelling voor deze ontwikkeling, die overigens aanvullend op de IFC standaard is. Vanuit de praktijk van de bouwprojecten is dringend behoefte aan een informatiestandaard en werkwijze zoals COINS die aanreikt. IFC kan daar onderdeel van zijn, maar dekt het totaalplaatje in de levenscyclus van een bouwwerk niet af. COINS en IFC: geen of-of, maar en-en Intressant. Ik wist niet dat de iai al pogingen had gedaan om IFC voor bruggen te ontwikkelen. Wat kan de rede zijn dat IFC ontwikkeling voor de civiele sector niet van de grond komt? Misschien wel vanwege de complexe vormen, deze markt kan als ‘niche’ gezien worden? Er zouden om te beginnen goede objectdefinities vrij beschikbaar moeten zijn. Voor zowel SE als BIM ontwikkeling.. Zie voor meer informatie over IFC for Bridges & Roads:

http://www.iai-tech.org/groups/msgmembers/projects/IFC-BRIDGE-V2Data-Model-R7-draft.pdf en http://salle-immersive.cstb.fr/en/webzine/preview.asp?id_une=34

Prachtig! COINS om de informatie niet over de schutting te gooien maar netjes overdragen naar de volgende partij die heeft ingeschreven. Maar nu het volgende: Is BIM niet de stap naar ketensamenwerking tussen opdrachtgever, ontwerpteam en aannemer? Ik stel me zo voor dat door BIM de passiefhuisschool die we nu aan het bouwen zijn makkelijk nog een keer gemaakt kan worden maar met een nieuwe ontwerp maar wel met dezelfde partners, immers je gebruikt dezelfde objecten in een nieuwe combinatie, Dit geeft zo’n groot efficiëntie dat je altijd concurrerend bent tegen een aanbesteding op de traditionele manier (ook in deze barre tijden) In zo’n “tender” (geen aanbesteding in deel opdrachten en onderaannemers die alsnog uitgeknepen worden maar een echte tender! met LEAN planning en alle andere mooie management tools) kan goed binnen een IPD contract (integrated project delivery protocol) worden gevat en dan verdient iedereen er aan! In Amerika zie je dat steeds meer bedrijven dit gebruiken en het is een eenvoudiger methode dan COINS die geheel gericht is op partijen die lijnrecht tegenover elkaar staan. Zie voor IPD zie de site van de AIA: http://

www.aia.org/contractdocs/AIAS077630 COINS kan eenvoudiger als deze richting gekozen kan worden, maar het is moeilijk om zo’n bedrijfstak als de bouw elkaar weer te gaan vertrouwen. Ik ben daar jammergenoeg somber over. En daarom hebben COINS hard nodig om recht tegen over elkaar in de rechtbank te staan.... Dus ook al zijn er mooie alternatieven zoals het IPD, we moeten ZEKER verder met COINS!

Colofon Stumico Nieuwsbrief is een officiële uitgave van de Studievereniging voor Microcomputers. Missie Stumico stelt zich tot doel om vanuit een onafhankelijke positie haar leden te informeren over met de bouw gerelateerde ICT ontwikkelingen Statement Het plaatsen van een logo, advertentie, of een artikel waar een product wordt beschreven betekent niet dat Stumico een voorkeur uitspreekt voor de genoemde leverancier en/of producten Bestuur Voorzitter • Ruud van Tongeren Penningmeester • Dick Stoelhorst Secretaris • Herman Oogink Leden • Edwin Dado • Hans Galjaard • Menno de Jonge • Nico Ruikes Secretariaat Postbus 411 2800 AK Gouda [email protected]

Wat is BIM? Definitie volgens de website www.hoeslimisuwbim.nl BIM staat voor Bouwwerk Informatie Model en is onderdeel van Virtueel Bouwen. Virtueel Bouwen heeft voordelen voor alle partijen in de bouwsector, groot of klein. Virtueel Bouwen maakt grote efficiencyslagen mogelijk door een betere communicatie met de klant en een betere informatie-uitwisseling tussen bouwpartners. Daarom stimuleert Bouwend Nederland de praktische toegankelijkheid van 3D-, 4D-, 5D-toepassingen voor alle partijen. Het Bouwwerk Informatie Model is een intelligente voorstelling van het bouwwerk in de computer. De ontwikkelingen rond dit model gaan in razend tempo. Het BIM integreert informatie over het bouwwerk zelf (3D), de planning (4D) en de kosten (5D). In de toekomst toont het alle aspecten van het uiteindelijke resultaat. Het bevat dan niet alleen constructieve, bouwkundige en installatietechnische gegevens, maar ook informatie over comfort, energiegebruik, lichtinval en bijvoorbeeld milieubelasting. Een compleet beeld dus. Tijdens het bouwproces vormt het BIM één centraal model voor alle partijen. Maar ook daarna, gedurende de hele levenscyclus van het bouwwerk, blijft dit model de basis. Het is een katalysator voor het proces. Alle afwegingen zijn erin terug te vinden, ook jaren later nog. Het model maakt de gevolgen van wijzigingen en alternatieve scenario’s eenvoudig virtueel inzichtelijk. Hierdoor ontstaat automatisch transparantie.

Lidmaatschap Aan- en afmeldingen of wijzigingen kunnen schriftelijk of via E-mail aan het secretariaat worden doorgegeven Website

www.stumico.nl

Column Integreer en creëer! Misschien denkt u in eerste instantie moet die titel niet andersom? Nee juist niet, want in mijn beleving wordt het integreren van processen en ICT-tools de komende jaren een belangrijke

sleutel voor het creëren van onderscheidende toegevoegde waarde! Door ideeën in een vroeg stadium met collega’s en partners te delen en samen te optimaliseren, zijn in kortere tijd betere resultaten te boeken. Een goede voorbereiding is zoals bekend al het halve werk. Daar zitten ook risico’s aan, want voordat u het weet gaat er iemand met uw idee pronken, of vandoor. Daarom blijft het maken van goede afspraken noodzakelijk en zijn er gelukkig ook managementtool om die risico’s te monitoren. Volgens mij bereik je via ‘open’ samenwerking veel meer dan werken volgens een ‘estafettemodel’ en alles zoveel mogelijk dichttimmeren! Wat heeft dat nu met de bouw te maken? Nou alles, want als architecten, constructeurs, aannemers en installateurs eerder afstemmen, kunnen zij samen zowel sneller bouwen als kostbare fouten voorkomen. Die mening baseer ik op diverse contacten met BIM-gebruikers. “De sleutel tot onderscheidende toegevoegde waarde leveren aan klanten en faalkosten in projecten minimaliseren, is het integreren en hergebruiken van alle beschikbare informatie en verbeteren van de communicatie met een BIM”, zei Ir. Jurgen Meijerink van VolkerWessels Bouw & Vastgoedontwikkeling. Verder vertelde Wilbert van Abswoude, Hoofd afdeling Woningbouw van Unica Bodegraven: “Al bij het eerste project hebben wij door eerder mee te denken over de installaties invloed gehad op constructieve aanpassingen in de vloeren”. In plaats van als laatste schakel maar zien waar je alle installaties nog in de ruimtes kwijt kunt. Andere voorbeelden van integratiemogelijkheden in de bouw, zijn het maken van calculaties vanuit een BIM (met bijvoorbeeld IBIS4BIM en IBIS-TRAD) en simulaties van de uitvoering in planningprogramma’s (4D). Wie denkt dat die koppelingen science fiction zijn, raad ik aan om naar andere industrieën zoals de automobielsector te kijken. Daar integreren ze al jarenlang de totale productlevenscyclus vanaf het eerste idee tot en met de onderhoudsperiode. In de bouw lopen veel bedrijven gewoon nog jaren achter op innovatiegebied! Begin maart was ik bij Dassault Systémes in Parijs en ben daar onder de indruk geraakt van hoe geavanceerd en geïntegreerd ze tegenwoordig in 3D kunnen ontwerpen, simuleren, testen, produceren en managen. Niet voor de mooie 3D-plaatjes, maar voor het creëren en verbeteren van echte producten en gebouwen. Kortom, in plaats van ieder zijn eigen ding doen, is mijn advies: creëer een omgeving waarin alle betrokkenen elkaar inspirerend kunnen samenwerken! Peter Gloudemans