WIM GEYSEN PRODUCTIES I.S.M. KAREL DE GROTEHOGESCHOOL
GRENS
LESMAP 17-9-2015
Educatief medewerker: Ronny Smet
Lesmap GRENS
Inhoud Voorwoord ....................................................................................................................................................................3
Wim Geysen Producties........................................................................................................................................... 5 Grens - het theaterstuk ............................................................................................................................................ 5
De acteurs ...................................................................................................................................................................... 6 Over het thema ............................................................................................................................................................ 8
Schaamte overwinnen .........................................................................................................................................8
GRENS en de vakoverschrijdende eindtermen .............................................................................................. 9
Vanuit de gemeenschappelijke stam:............................................................................................................ 9
Vanuit de contexten: ......................................................................................................................................... 10
Ongewenst seksueel gedrag: waar liggen de grenzen? ........................................................................... 11
Het vlaggensysteem in de praktijk .............................................................................................................. 12
Soorten vlaggen en hun betekenis .............................................................................................................. 13 Het vlaggensysteem gebruiken bij GRENS ............................................................................................... 16
Seksualiteit en minderjarigheid ................................................................................................................... 18
Lesgeven over seks: hoe doe je dat? ................................................................................................................ 20 Praten over seks als leerkracht .................................................................................................................... 20
Veilig praten over seksualiteit met de PICKASOLL-afspraken ........................................................ 21
Lesgeven over seksueel grensoverschrijdend gedrag ............................................................................. 23
Leerdoelen ............................................................................................................................................................ 23
Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren: feiten en cijfers ........................................... 23 Werkvormen ........................................................................................................................................................ 25
Aandachtspunten ............................................................................................................................................... 25
Didactische wenken voor klasgesprekken en gespreksvormen .......................................................... 26
Algemene tips voor een goed gesprek:...................................................................................................... 26
Nood aan variatie? ............................................................................................................................................. 28
Zinvolle voorbeeldlesjes .................................................................................................................................. 31
Hulplijnen aanreiken ........................................................................................................................................ 35
Lessuggesties voor een geslaagd theaterbezoek........................................................................................ 37 Belangrijke noot vooraf ................................................................................................................................... 37
De voorbereiding ................................................................................................................................................ 38
Het theaterbezoek .............................................................................................................................................. 40
De verwerking ..................................................................................................................................................... 41 Ideeënbank verwerkingsopdrachten: voor wie op zoek is naar meer… ..................................... 49
Werken met tekstfragmenten ....................................................................................................................... 52
Voor de dramaturgen: een semiotisch model voor de analyse van een theaterstuk .................. 59
Bijlagen ........................................................................................................................................................................ 61
Inspirerend materiaal ........................................................................................................................................... 61
1
Lesmap GRENS Films ........................................................................................................................................................................ 61
Websites ............................................................................................................................................................ 61 Enkele toppers in het genre fictie ........................................................................................................... 62
Gedichten ............................................................................................................................................................... 67
boeken..................................................................................................................................................................... 68
Over seksuele meerderjarigheid....................................................................................................................... 68
Moedige getuigenissen.......................................................................................................................................... 72
Uit het nieuws ........................................................................................................................................................... 73
Over seks..................................................................................................................................................................... 76
GRENS
OVER SEKSUALITEIT EN HAAR SCHADUWKANT
‘Het denken en spreken mogen niet stoppen wanneer de lichten uitgaan.’
2
Lesmap GRENS
Voorwoord Door het grote aanbod en beschikbaarheid van informatie rond het thema seksualiteit, lijkt het alsof jongeren vandaag de dag nog weinig nood hebben aan extra duiding. Maar tegen de achtergrond van een zich steeds sneller ontwikkelende maatschappij - waarbij een intiem en relationeel thema als seksualiteit zich steeds meer als een product profileert - wordt de opdracht voor een jongere hoe hiermee om te gaan er niet makkelijker op. De nood aan dialoog tussen jongeren onderling en tussen jongeren en volwassenen is groot. Een dialoog waarbij de klemtoon ligt op hoe op een gepaste manier luisteren en kijken naar elkaar en elkaars lichaam, over de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag, over de risico’s die expliciete seksuele beelden - toegankelijk voor iedereen - met zich meebrengen. De theatervoorstelling ‘Grens’ brengt deze thema’s aan de orde, maar maakt vooral zichtbaar en voelbaar waartoe dit alles - jammer genoeg - ook kan leiden. De media overlaadt ons met berichten rond seksueel misbruik, vaak met details die beter niet openbaar zouden gemaakt worden. Meestal betreft het feiten van volwassenen naar kinderen toe. De publieke opinie reageert hier terecht afkeurend op. Ook onze jongeren horen en lezen deze berichten en ook zij spreken hun afkeuring uit. Dit theaterstuk focust echter meer op hun leefwereld, waarin dergelijk grensoverschrijdend seksueel gedrag ook plaatsvindt, waarvan zij misschien zelf reeds slachtoffer of dader zijn (geworden). Plots staat het niet meer zo veraf, komt het onaangenaam dichtbij.
Fragment uit het voorwoord van het begeleidend boek door Stef Anthoni (algemeen directeur Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen) ‘Seksualiteit is een basisbehoefte. We hopen dat iedereen in zijn leven veel deugddoend seksueel genot mag ervaren en wensen daarbij dat dit voor iedereen in een prettige, intieme en gelijkwaardige sfeer mag verlopen. Toch blijkt uit onderzoek dat ongeveer 1 op de 5 kinderen en jongeren vóór de leeftijd van 18 jaar te maken krijgt met ongewenst seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vaak wordt dit gedrag gepleegd door jongeren, meestal zelfs bekenden. Al heel wat jaren luisteren we op het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen naar dergelijke schrijnende verhalen. (…) Kunnen we een rol spelen in het voorkomen van dit ongewenst, kwetsend gedrag? Seksualiteit en haar grenzen zijn vaak zaken waar jongeren mee worstelen, mee flirten en vragen over hebben, maar het is zelden iets waar ze met elkaar over praten. Hoe kunnen we jongeren helpen om in gesprek te gaan over zoiets ingewikkelds? Die vraag en de bijbehorende uitdaging ligt aan de basis van dit project. Toneel kan de wereld niet redden, maar mogelijks wel helpen om over grenzen en seksualiteit na te denken en erover te praten. Dat is niet makkelijk, maar erover praten als er al verkeerde zaken gebeurd zijn, is nog veel moeilijker.’
3
Lesmap GRENS
Fragment uit de handleiding in het begeleidend boek Door Bieke Detavernier & Stein De Sterck (psychologen VKA) ‘We zijn er ons bijzonder van bewust dat dit thema beroert en ook na de voorstelling zal beroeren. Daarom willen we stilstaan hoe leerkrachten, opvoeders en anderen voor en na het bekijken van het toneelstuk rond dit thema in dialoog kunnen gaan met jongeren. (…) Door het grote aanbod en beschikbaarheid van informatie rond het thema seksualiteit, lijkt het alsof jongeren vandaag de dag nog weinig nood hebben aan extra duiding. Maar tegen de achtergrond van een zich steeds sneller ontwikkelende maatschappij - waarbij een intiem en relationeel thema als seksualiteit zich steeds meer als een product profileert - wordt de opdracht voor een jongere hoe hiermee om te gaan er niet makkelijker op. De nood aan dialoog tussen jongeren onderling en tussen jongeren en volwassenen is groot. Een dialoog waarbij de klemtoon ligt op hoe op een gepaste manier luisteren en kijken naar elkaar en elkaars lichaam, over de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag, over de risico’s die expliciete seksuele beelden - toegankelijk voor iedereen - met zich meebrengen.’
4
Lesmap GRENS
Wim Geysen Producties
Nog aan te vullen
Grens - het theaterstuk Grens is een theaterstuk rond seksueel grensoverschrijdend gedrag, de invloeden van pornografie en het ontdekken van het eigen lichaam. Het theaterstuk en het begeleidend boek en CD, zijn het resultaat van een samenwerking tussen het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen en Wim Geysen Producties. ‘Grens’ werd mogelijk gemaakt met de steun van Sabam for Culture en het Fonds Koningin Mathilde, beheerd door de Koning Boudewijnstichting. Voor de uitwerking van de lesmap bij de theaterproductie deed Wim Geysen Producties een beroep op de expertise van de lerarenopleiding van de Karel de GroteHogeschool. Het theaterstuk ‘Grens’ vertelt het verhaal van de zeventienjarige Ruben, zijn beste vriend Michiel en diens negenjarige zus Sofie. Door middel van een niet-chronologische vertelling met flashbacks, flash-forwards en gebeurtenissen die zich afspelen in het heden wordt de toeschouwer meegenomen in Rubens leef- en denkwereld en in dat van de andere personages. Het resultaat: een aangrijpende vertelling over een verloren vriendschap, liefde, verlangens en onuitgesproken geheimen. Concept, tekst en regie Wim Geysen
Vormgeving en dramaturgie Tine Byloo Wim Geysen
Productionele ondersteuning Wim Geysen Producties Financiën en boekhouding Astrid Rubbens Spel Tine Byloo Wim Geysen Wim Van Deuren
Pianocompositie en uitvoering Wim Van Deuren
Technische ondersteuning voorstelling Cavern Audio & Light 5
Lesmap GRENS Fotografie G&C Fotografie
Personages Ruben: diverse leeftijden, beste vriend van Michiel Michiel: zeventien, beste vriend van Ruben Sofie: negenjarige zus van Michiel; volwassen vrouw Jolijn: vrouw van Ruben
Decor Het kader van een feesttent, omspannen met doorzichtige plastiek, drie stoelen, een plastieken bak met attributen, een ingepakte piano, een wasteil en een grote berg poppen.
De acteurs
Wim Geysen
schrijft, acteert, regisseert en musiceert. Hij is zaakvoerder van Wim Geysen Producties. De voorbije jaren trad Wim op voor scholen, bibliotheken, verenigingen en cultuurcentra. Via zijn boeken en theaterstukken maakt hij maatschappelijk relevante thema’s bespreekbaar en doorbreekt hij taboes.
Wim kreeg heel wat erkenning voor zijn werk. Zijn boeken en poëzie vielen in de prijzen, zijn multimediale theatermonoloog Flits! ( diverse vertalingen; meer dan 900 opvoeringen tot nog toe) scheert na meer dan tien seizoenen nog altijd hoge toppen, en vorig jaar ontving hij een Gouden Label voor zijn muziektheater Wereldschemer. Wim is bezieler van het cross-over project Oerbos dat kunst verbindt met woord en muziek. Hij vormt ook 50% van De Wilde Wimmen - een cabaretesk duo dat muzikale optredens verzorgt voor kinderen/families en volwassenen. Vriend en compagnon-de-la-route Wim Van Deuren vult de overige 50% in.
6
Lesmap GRENS
Tine Byloo is gediplomeerd lerares
Lager Onderwijs. Zij werkt als dramadocente voor de Academies van Beringen, Kalmthout en Kapellen. Daar geeft zij Woord (voordracht, dictie, toneel en drama) en is mede-bezieler van 'Kunstverkenner', een project dat kansarme en allochtone jongeren de kans biedt om op een actieve manier te proeven van theater, muziek en dans. Ook andere geïnteresseerden kunnen deelnemen aan het project, waardoor de integratie tussen de verschillende culturen wordt bevorderd.
Tine verzorgt - samen met Wim Geysen- creatieve workshops voor klein en groot en geeft muzische vorming in diverse kleuter- en basisscholen. Voor Wim Geysen Producties speelt zij de kleutervoorstelling ‘Vroemtuut’ . Daarnaast is zij celliste, pianiste en zangeres in het project ‘Oerbos’. Tine behaalde de diploma's dansanimator en de hogere graad Muziek en Woord voor Toneel (grootste onderscheiding), Voordracht (grote onderscheiding) en Piano (onderscheiding).
Wim Van Deuren viel in de kleuterschool bij de juf op - en we citeren - ‘Muziek zit in
dat manneke en hij zou wel eens goed kunnen varen op de academie’. En gelijk had ze! Muziek veranderde Wims leven niet, het werd zijn leven. Een klassieke opleiding ging een jazz/pop/rock-getinte opleiding vooraf en samen vormden deze de basis van een leven vol muziek. Maar net zoals één zwaluw de lente niet maakt, maken zelfs alle opleidingen ter wereld de muzikant niet. Het waren de talloze projecten met muzikanten en artiesten in alle maten en gewichten: spelen, spelen en spelen. In de studio en op het podium – dáár word je groot van. Zo werkt en werkte Wim Van Deuren o.a. met The Scabs, Els De Schepper, Oerbos, De Wilde Wimmen, The Radio Stars, Guy Van Sande, Raf Van Brussel, Brahim, Tommy Newton, Gene Thomas, Coco Jr, Exit April e.v.a...
7
Lesmap GRENS
Over het thema
Seksueel misbruik; de cijfers liegen er niet om. Zo wordt één op de zes jongens en één op de vier meisjes voor hun achttiende levensjaar seksueel misbruikt. En deze cijfers zijn nog maar het topje van de ijsberg. Van de meeste gevallen van seksueel misbruik, aanranding en verkrachting wordt namelijk geen aangifte gedaan. Enkele cijfers en feiten over de aard en omvang van seksueel misbruik: • Eén op de vier meisjes en één op de zes jongens krijgt voor het achttiende levensjaar te maken met incest of seksuele intimidatie • 95% tot 98% van de incestdaders is van het mannelijk geslacht • Ooms en broers zijn in de meeste gevallen de dader, daarna worden stiefvaders en vaders het vaakst als dader genoemd • het duurt gemiddeld 5 jaar en 30 incidenten voordat iemand hulp zoekt • bij seksueel huiselijk geweld is 43% van de slachtoffers jonger dan 18 jaar • De meeste trauma’s worden opgelopen door incest gepleegd door vaders en stiefvaders. • Vaders en stiefvaders gaan het verst in hun seksuele handelingen en gebruiken meer fysiek overwicht. • Veel daders zijn zelf in hun jeugd seksueel misbruikt. • Door grote afhankelijkheid binnen het gezin blijft incest vaak een familiegeheim. • Voor de buitenwereld lijken incestgezinnen veelal een modelgezin. • Een seksueel misbruikt kind kan geen gevoel voor eigenwaarde ontwikkelen. • Veel slachtoffers missen bescherming van hun moeder.
Schaamte overwinnen
Voor slachtoffers en zelfs ook voor plegers van geweld die hun misdaad beseffen is ontkenning door de omgeving het allerergst. Het niet gehoord worden. We leven in een maatschappij waar ‘gelukkig zijn’ het hoogste doel is naast status. De lat ligt hierdoor nog hoger waardoor mensen minder snel om hulp zullen vragen en de omgeving minder snel problemen van anderen zal erkennen en herkennen.
8
Lesmap GRENS
GRENS en de vakoverschrijdende eindtermen Uiteraard biedt de voorstelling omwille van het thema heel wat kansen om gericht te werken rond de vakoverschrijdende eindtermen. Vele van de lessuggesties in deze lesmap zijn dan ook specifiek daarop gericht. We zijn er bovendien van overtuigd dat dit theaterstuk een concrete en veilige context kan bieden om zinvolle activiteiten, opdrachten, gesprekken, discussies…tot stand te brengen. Het vormt een ideale en veilige katalysator om te werken rond thema’s die vaak als ‘moeilijk’ of ‘delicaat’ worden ervaren. We lijstten de meest relevante doelen uit de gemeenschappelijke stam en de specifieke contexten alvast voor u op:
Vanuit de gemeenschappelijke stam: De leerlingen…
5 6 7 12 13 14 15 17
18 20
24
houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; kunnen schoonheid ervaren; kunnen schoonheid creëren; zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; gaan alert om met media; participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte; toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten; gedragen zich respectvol; nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in de samenleving; maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen kenbaar te maken.
9
Lesmap GRENS
Vanuit de contexten:
Context 2: Mentale gezondheid De leerlingen… 4 5
6 7 8
aanvaarden en verwerken hun seksuele ontwikkeling en veranderingen in de puberteit; kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag; stellen zich weerbaar op; gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken; herkennen de impact van cultuur- en kunstbeleving op het eigen gevoelsleven en gedrag en dat van anderen
Context 3: Sociorelationele ontwikkeling De leerlingen… 1 3
5 8
10
11
kunnen een relatie opbouwen, onderhouden en beëindigen accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie; handelen discreet in situaties die dat vereisen uiten onbevangen en constructief hun wensen en gevoelens binnen relaties en stellen en aanvaarden hierin grenzen beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde cultuur- en kunstuitingen; gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen
10
Lesmap GRENS
Ongewenst seksueel gedrag: waar liggen de grenzen? Om te beoordelen of seksueel getint gedrag al dan niet grensoverschrijdend is, tellen niet enkel objectieve criteria, maar bovenal subjectieve criteria.
Soms kunnen jongeren onderling met wederzijdse toestemming elkaars lichaam ontdekken en plezier beleven aan seksualiteit. Als hierbij wederzijds geluisterd en rekening gehouden wordt met wat de andere fijn vindt, is er van grensoverschrijdend gedrag geen sprake. Het wordt een ander verhaal wanneer één van de twee toch verdere stappen wil ondernemen terwijl de andere daar (nog) niet aan toe is. Daar stopt de wederkerigheid en kan de andere zich slachtoffer voelen, ook al was er in aanvang een gedeeld plezier. Naast wederzijdse toestemming zijn er nog een aantal criteria die een leidraad kunnen zijn bij het beoordelen of bepaald gedrag grensoverschrijdend is of niet. Sensoa bedacht hiervoor het vlaggensysteem (www.seksuelevorming.be ).
Jongeren leren omgaan met seksueel overschrijdend gedrag Sensoa en Jong & Van Zin hebben een spel voorgesteld rond seksueel overschrijdend gedrag. De organisaties willen met het spel het onderwerp bespreekbaar maken bij jongeren. di 17/09/2013 - 12:44 Pieterjan Huyghebaert
"De bedoeling is dat jongeren criteria leren kennen om in te schatten welk gedrag grensoverschrijdend is en welk niet", zegt Svenja Vergauwen van Jong & Van Zin. Tijdens het spel bespreken de spelers tekeningen waarop seksueel getinte situaties zijn afgebeeld. Op basis van zes criteria moeten de jongeren dan nagaan of er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag. "Bijvoorbeeld een meisje dat haar borsten toont op de webcam in ruil voor tien euro belkrediet op haar gsm." Volgens de organisaties zijn jongeren wel degelijk vragende partij om te praten over grenzen en seks. Naar schatting 1 op de 5 meisjes en 1 op de 10 jongens onder de 18 heeft te maken met seksueel overschrijdend gedrag. Het probleem is dat jongeren wel vaak met elkaar in discussie gaan, maar dat degelijke informatie vaak ontbreekt. Met het spel willen Sensoa en Jong & Van Zin daar iets aan doen. Vorig jaar is er even ophef ontstaan toen het Steunpunt Jeugd een soortgelijke informatiedoos lanceerde die leiders van jeugdverenigingen moest helpen bij het omgaan met seksueel getinte situaties bij kinderen en jongeren. Het spel van Sensoa en Jong & Van Zin is gebaseerd op hetzelfde vlaggensysteem.
11
Lesmap GRENS
Het vlaggensysteem in de praktijk Het systeem bestaat uit zes criteria en vier vlaggen om seksueel gedrag te beoordelen. Alleen gedrag dat aan de zes criteria voldoet, krijgt een groene vlag (aanvaardbaar seksueel gedrag).
De zes criteria zijn:
1. Wederzijdse toestemming : alle betrokkenen gaan akkoord en voelen er zich prettig bij 2. Vrijwilligheid: zonder manipulatie, druk of dwang 3. Gelijkwaardigheid op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, maturiteit, status… 4. Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat: verwacht je dit gedrag op deze leeftijd? 5. Context: in elke context gelden andere regels voor seksueel getint gedrag 6. Zelfrespect: geen fysieke, emotionele of psychische schade
Door jongeren vertrouwd te maken met deze criteria, breng je ze de spelregels voor seksueel gedrag bij. Dan weten ze waar ze rekening mee moeten houden zodra er seksualiteit in het spel is.
Het Vlaggensysteem helpt je om seksueel gedrag juist te beoordelen en er gepast op te reageren. Net zoals in het verkeer zijn er ook in het seksuele verkeer immers enkele regels die je aan je leerlingen kan meegeven. Met behulp van de criteria kunnen ze zelf inschatten of seksueel gedrag wel of niet oké is. Als aan álle criteria voldaan is, is het seksueel gedrag oké. In alle andere gevallen niet. De criteria zijn dus alle zes even belangrijk. Toestemming
Seksueel gedrag is alleen oké als alle betrokkenen ermee akkoord gaan en zich er prettig bij voelen. Als we het allebei willen en prettig vinden, dan is het oké. Als ik niet wil, dan moet ik dat duidelijk zeggen. Als mijn vriendje of vriendinnetje niet wil, dan mag ik niet aandringen. Vrijwilligheid Er mag bij seksueel gedrag geen vorm van beloning, misleiding, druk of dwang in het spel zijn.
Ik doe het alleen omdat ik het zélf wil. Niet voor een beloning, om iemand een plezier te doen of te vermijden dat die boos wordt. Ik mag niet aandringen als mijn vriendje of vriendinnetje niet wil. Gelijkwaardigheid
Alleen seksueel gedrag tussen gelijkwaardige partners is oké. Die gelijkwaardigheid moet er zijn op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, aanzien, macht, levenservaring, rijpheid, status … Seksuele spelletjes met iemand die veel ouder, sterker of slimmer is of met iemand die veel jonger of zwakker is, zijn niet oké. Ontwikkeling
12
Lesmap GRENS Bij elke ontwikkelingsfase hoort seksueel gedrag dat typisch en dus oké is voor die fase. Ook seksueel gedrag dat niet bij een bepaalde leeftijd of ontwikkelingsfase past, zou dus grensoverschrijdend kunnen zijn. Alles op zijn tijd. Ik doe niets waar ik nog te jong of al te oud voor ben.
Context In de ene situatie gelden andere regels voor seksueel gedrag dan in de andere. Gezond seksueel gedrag is aangepast aan de situatie of omstandigheden. Ik houd rekening met mijn omgeving en stoor of choqueer niemand met mijn gedrag. Zelfrespect Soms kan seksueel gedrag fysieke, emotionele of psychische schade veroorzaken. Dit is niet de bedoeling. Aan seks hoor je een goed gevoel over te houden.
Ik doe niets dat schadelijk kan zijn voor mezelf. Ik denk na over de gevolgen van mijn gedrag en neem geen risico’s.
Soorten vlaggen en hun betekenis Groen Seksueel gedrag dat perfect aanvaardbaar is, krijgt een groene vlag wanneer de betrokkenen gelijkwaardig zijn, er duidelijk wederzijdse toestemming is en er geen enkele vorm van dwang of druk gebruikt werd. Het gedrag moet ook aansluiten bij de ontwikkeling en mag niet storend of schadelijk zijn.
Geel Licht grensoverschrijdend seksueel gedrag komt veel voor. Kinderen experimenteren en gaan soms licht over de grens. Zo leren ze. Op licht grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je met de gele vlag. Dit betekent dat je het gedrag benoemt en begrenst. Verbieden is niet nodig, uitleggen waarom je begrenst wel. Bij kleine kinderen hoef je bij dit soort gedrag zelfs niet te begrenzen. Bij hen kan het volstaan ze even af te leiden. Seksueel gedrag krijgt de gele vlag als er geen duidelijke wederzijdse toestemming is, als er lichte dwang of druk gebruikt wordt of als er sprake is van lichte ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen. Ook onbeleefd gedrag, gedrag van iets oudere of jongere kinderen en gedrag dat schade kan veroorzaken, krijgt een gele vlag. Rood Op ernstig grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je met de rode vlag. Dit soort gedrag moet ook verboden worden. Seksueel gedrag krijgt een rode vlag als er geen toestemming is van de betrokkenen, als er gebruik gemaakt wordt van misleiding, chantage of macht of als er sprake is van een grote ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen. Seksueel gedrag dat beledigend of kwetsend is voor anderen, gedrag dat fysieke, emotionele of psychische schade veroorzaakt en seksueel gedrag dat niet bij de leeftijd en ontwikkeling aansluit, krijgt eveneens een rode vlag. Zwart Op zwaar grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je met de zwarte vlag. Bij de zwarte vlag verbiedt men niet alleen, maar straft men ook. Als het gedrag op een onderliggende problematiek lijkt te duiden of als het kind door het gedrag in de problemen kan komen, schakel je hulp in.
13
Lesmap GRENS Seksueel gedrag krijgt een zwarte vlag als er geen wederzijdse toestemming is, als het seksueel contact wordt afgedwongen met dreigementen, agressie, geweld of als er een grote ongelijkwaardigheid is tussen de betrokkenen. Ook gedrag dat choquerend is, zware schade veroorzaakt of totaal niet past bij de leeftijd en ontwikkeling, krijgt de zwarte vlag.
Een overzicht:
toestemming
vrijwilligheid
gelijkwaardigheid
Leeft/ontw. adequaat Context-adequaat Zelfrespect
groen
geel
rood
zwart
OK
+- OK
- OK
--OK
OK OK OK OK OK
+- OK +- OK +- OK +- OK +- OK
- OK
--OK
- OK
--OK
- OK - OK - OK
--OK --OK --OK
14
Lesmap GRENS
Oefen je leerlingen op de beoordeling van de zes criteria met behulp van het vlaggensysteem. Gebruik hiervoor het materiaal dat door Sensoa beschikbaar werd gesteld. We geven alvast enkele situaties als voorbeeld:
15
Lesmap GRENS
Het vlaggensysteem gebruiken bij GRENS ⇒ Bespreek aan de hand van de criteria en het vlaggensysteem onderstaande gebeurtenissen uit Rubens kindertijd. ⇒ Hoe zou je ze beoordelen?
Ik ben zeven jaar. Ik hou van voetbal, kampen bouwen en piraten. Vandaag ben ik heel blij want ik ben jarig. Mama heeft een kroon voor me gemaakt en daarmee ging ik naar school. Ik mocht bovenop een stoel staan en alle kinderen hebben voor mij gezongen. Toen ik thuis kwam, kreeg ik cadeautjes. Een doos playmobil. En rolschaatsen. Nu is mijn familie op bezoek. Tante Bé is mijn lievelingstante. Ze draagt een kort kleedje met allemaal rode en witte bolletjes erop. Ze is mooi, mooier nog dan mama, vind ik. Als ze me zoent, ruik ik bloemetjes. Zij heeft een pakje voor mij. Het is een shirt van mijn favoriete voetbalclub. Ik trek het aan en ren door het huis, zo blij ben ik! Tante Bé heeft een nieuwe vriend. Ze giechelen de hele tijd, en hij legt soms zijn hand op haar blote been. Dat lijkt me wel fijn voor Tanta Bé. We zitten aan tafel. Er is taart. De grote mensen weten het niet, maar eigenlijk is deze tafel mijn schip. Ik leg kussens op de grond en ga met de andere zeerovers op reis naar gevaarlijke landen. Onderweg beleven we allerlei avonturen en moeten we heel veel vechten. Dat is niet erg, want ik win altijd. Ik ben de sterkste van allemaal. Nu is mijn schip kleiner dan gewoonlijk, met al die grote-mensen-benen rondom mij. Als ik mij omdraai, kijk ik recht onder Tante Bé’s kleedje. Het is wat naar boven geschoven, en ze heeft geen slipje aan. Ik schrik en voel me een beetje betrapt. Snel ga ik aan wal en ga voetballen in de tuin. Nu ben ik tien. Ik ben al twee jaar bij de scouts, en dat vind ik heel fijn. We doen veel toffe spelletjes en we hebben een heel leuke groep met jongens en meisjes. Mijn vrienden vinden meisjes stom, maar ik niet. Laure is mijn beste vriendin. We vertellen alles aan elkaar. Nu zijn we op weekend en blijven twee keer slapen. Da’s best spannend, zo zonder ouders. De jongens en meisjes slapen in aparte kamers, maar ik heb met Laure afgesproken om mekaar op te zoeken. ’s Nachts sluip ik stil tot bij haar en ga ik naast haar liggen. De anderen slapen al, maar wij fluisteren en giechelen uren aan een stuk. Het wordt koud in de kamer. Laure zegt dat ik bij haar in de slaapzak mag. Ze ligt dicht tegen me aan, en dat geeft een heel fijn gevoel. Ik ben twaalf. Op kamp in de Ardennen met de scouts. Een onbewaakt moment, tussen twee activiteiten door. We liggen met een paar vrienden in de tent. Koen, Bart, Katrien, Veerle, Laure en ik. Zomaar wat praten en niksdoen, liggend op onze veldbedden. ‘Ik verveel me’, zegt Bart. ‘Zullen we iets doen?’ ‘Wat dan?’ ‘Waarheid, durven of doen!’ Instemmend geknik, gegniffel. Ik begin en kies voor ‘Waarheid’. ‘Loser,’ snuift Koen minachtend. ‘Oké, waarheid voor Ruben…’, zegt Bart. En dan: ‘Ik weet iets: heb je al een meisje binnengedaan?’ De nieuwsgierige blikken van de anderen. Ik voel een lichte blos opkomen. ‘Ja’, lieg ik. Algemeen gelach. ‘Wie dan? Wie dan?’ Ik maak me ervan af met een zwak ‘Ik heb geantwoord op de vraag, meer moet ik niet vertellen…’ ‘Da’s maar flauw’, zegt Laure. ‘Ah ja?’, verdedig ik mezelf. ‘’t Is aan jou… Eens zien of jij zo dapper bent. Waarheid, durven of doen?’ ‘Doen’, zegt Laure, en ze kijkt me spottend aan. Even bekruipt me een moment van twijfel, maar dan zeg ik: ‘Laat me je borsten zien.’ Ik schrik van mijn eigen vraag. Er valt een stilte in de tent. ‘Dat ga je toch niet doen?’, zegt Veerle. Laure kijkt me recht in de ogen. Een kriebel in mijn buik. Dan richt ze zich op, draait zich naar me toe en schuift haar T-shirt naar boven. ‘Ziezo’, zegt ze triomfantelijk. ‘Tevreden?’ In een glimp vang ik haar prille welvingen op, de rozige tepels. Ik schrik, had niet verwacht dat ze op de vraag zou ingaan. Ze schuift haar T-shirt weer naar beneden. ‘Ja, schoon’, zeg ik onhandig. Gefluit en instemmend gejoel van de anderen.
16
Lesmap GRENS Ik ben veertien. Ik zit in het derde middelbaar. Erik is nieuw in onze klas. Hij is best stoer. Ik ben blij dat we vrienden zijn. Hij praat heel veel over seks. Ik denk dat hij er veel over weet. Na enkele weken op onze school heeft hij al een lief, een meisje van twee jaar hoger. Daar ben ik best jaloers op. ‘Wist je dat meisjes kunnen spuiten’, vraagt hij me op een dag. Nee, dat weet ik niet. Ik weet echt niks. Ik voel me sullig. ‘Ja, tuurlijk’, lieg ik. Ik begrijp totaal niet wat hij bedoelt en waar hij het in ’s hemelsnaam over heeft. Op een dag steekt hij me een boekje toe, onder de bank. Het is een stripverhaal. De Schakelaar. Op de kaft staat een tekening van een naakte vrouw. ‘Dat mag je een paar dagen lenen. Maar wel teruggeven, he,’ fluistert hij. Als ik thuiskom verstop ik het boekje onder mijn hoofdkussen. ’s Avonds ga ik vroeger naar mijn kamer dan gewoonlijk. Het boekje vertelt het verhaal van een vrouw die een apparaatje aankrijgt. Als iemand de knop van dat apparaat omdraait, wordt ze helemaal hitsig en wil ze vrijen met alle mannen in haar buurt. De prentjes in het boek winden me op. Ik schuif een kussen onder mij en beeld me in dat ik een van de mannen in het boek ben. Als ik klaarkom, voel ik een onverwachte schok van genot. Het gevoel verwart me en vervult me tegelijk met trots. Ruben, Michiel. Bekijken porno op internet via Michiels laptop. Scherm weggedraaid van publiek. Michiel: ‘En hier… Ken je deze site? Pornscène?’ Ruben: ‘Nope… Amai, da’s precies wel de moeite?’ Michiel: ‘Hier vindt ge echt alles, maat! En allemaal for free!’ Ruben: ‘Wow…’ Michiel: ‘Da’s soms best goor, wat daar allemaal op staat, man. Hier, klik eens op ‘Bizarre’. Ruben: ‘Damn…’ Michiel: ‘Kijk jong. Vrouwen die het doen met geiten, en met honden en paarden. En hier: ‘Fetisj’. Da’s ook zottekes, vent! Da’s echt een megasite. Ge kunt het zo gek niet bedenken of ge vindt het…’ Ruben: ‘Mmm. Vet…’ (Blijven nog wat kijken, lachen met wat ze te zien krijgen, raken wat opgewonden…)
Ik ben zeventien. Ik lig op een slaapmatje op de grond naast Michiels bed. Hij snurkt. Ik kan de slaap niet vatten. Het spookt in mijn hoofd. Ik denk aan Sofie. Zou zij al slapen? Hoe zou het voelen om… Ach kom. Sofie is een kind. Waar ben ik mee bezig? Dan doemen de beelden van Pornscène weer op. Ik raak opgewonden. Shit man, die spanning… Ik draai me van mijn rug op mijn buik en van mijn buik op mijn rug. Michiel mompelt een paar onverstaanbare woorden in zijn slaap. Hoe laat is het? Ik kijk op Michiels wekker boven mij op het nachttafeltje. Vier uur dertien. Misschien moet ik gewoon even gaan kijken of Sofie slaapt… Zo stil mogelijk wurm ik me uit mijn slaapzak, richt me op. Op de tast zoek ik de deur, open ze, ga de gang op, sluit de deur zachtjes achter me. Sofie’s kamer… Zou ik het doen? Ach kom, even kijken kan geen kwaad. Heel stilletjes leg ik mijn hand op de deurklink, duw de deur voorzichtig open. In Sofie’s kamer brandt een nachtlampje. Zij slaapt. Haar donsdeken is half van haar afgeschoven. Ik zie haar blote bovenlijf, en een stukje van haar blauwgestreepte slipje. Ik kijk nog even de gang in, luister. Ik hoor enkel Sofie’s ademhaling. Ik stap haar kamer binnen, sluit de deur achter me, ga naast haar op bed zitten. Waar ben ik mee bezig? ‘Sofie?’ fluister ik zacht. ‘Sofie?’ Ik aai haar over het hoofd. Ze opent haar ogen, wordt wakker. ‘Ruben?’, vraagt ze half slaperig. ‘Wat doe jij hier?’ ‘Sssjjt,’ fluister ik. ‘Ik kan niet slapen. Is het goed dat ik hier even kom zitten?’ Ze lacht. ‘Jij bent grappig,’ zegt ze. Ik aai haar weer over haar haren. ‘Vind je dat fijn?’ vraag ik. Ze knikt, ietwat verwonderd. Mijn hand glijdt naar beneden, langs haar wang, haar nek, haar buik. ‘Het kriebelt een beetje,’ zegt ze. ‘Maar vind je ’t fijn?’ vraag ik weer. ‘M17
Lesmap GRENS mm,’ antwoordt ze. ‘En als ik je hier streel, is dat ook prettig?’ Mijn hand glijdt verder naar beneden, blijft rusten op haar slipje. Sofie knikt. Ik streel haar. Mijn vingers zoeken zich een weg onder de stof. Ik voel haar spleetje, en het windt me enorm op. Wat doe ik? Waar ben ik mee bezig? ‘Wil jij mij ook eens strelen?’ hoor ik mezelf vragen. ‘Waarom?’ vraagt Sofie. ‘Dat zou me erg blij maken, ‘ antwoord ik. Ik haal mijn hand uit haar broekje, pak haar hand vast, leg ze op mijn pyjamabroek. ‘Daaronder zit mijn piemel,’ zeg ik. ‘Wil je die ook eens strelen?’ Ze lacht onwennig. ‘Mag dat dan?’ ‘Tuurlijk, zeg ik. ‘Jij mag dat, omdat je mijn beste vriendin bent.’ Mijn woorden toveren een nieuwe lach op haar gezicht. Ik trek mijn pyjamabroek naar beneden, leg Sofie’s hand op mijn penis. ‘Dat is raar, Michiel heeft ook een piemel, maar die heb ik nog nooit aangeraakt,’ zegt Sofie. Ik glimlach. ‘Weet je wat ik heel fijn vind?’, vraag ik. ‘Dat je nu zowat op en neer gaat met je hand, zo…’ Ze volgt mijn beweging. Het is hemels. Een kreun van genot ontglipt me. ‘Doet het pijn?’ vraagt ze. ‘Nee, nee,’ antwoord ik, ‘helemaal niet, ik vind het juist heel prettig.’ Sofie’s hand gaat op en neer, en een nieuwe golf van opwinding raast door mijn lichaam. Wat een heerlijk gevoel. Maar dit is nog een kind. Michiel’s zusje. Dit kan ik toch niet doen? En dan zeg ik: ‘ Wil je me daar misschien ook een kusje geven?’ Ze antwoordt niet. Ik neem haar hoofdje vast en druk het naar beneden. ‘Je mag me ook likjes geven als je wil,’ zeg ik. Ze kijkt me schuin aan, buigt zich dan voorover. Ik voel haar tong tegen mijn penis. Een meisje dat me likt. Hier heb ik al zo vaak van gedroomd… ‘Jij bent echt mijn beste vriendin,’ zeg ik, ‘ en je maakt me heel gelukkig.’
Seksualiteit en minderjarigheid Seksuele handelingen zijn strafbaar als één van de partijen er niet mee heeft ingestemd of niet kon mee instemmen vanwege leeftijd, bevattingsvermogen, overmacht of dwang. De leeftijd speelt hierin een belangrijke rol, want sommige feiten zijn alleen strafbaar wanneer er een jongere onder een bepaalde leeftijd bij betrokken is. Wat is het verschil tussen aanranding en verkrachting, wanneer mag je zelf beslissen om 'aan seks' te doen? Zo maar een aantal belangrijke vragen wanneer het over jeugd en seks gaat.
Vaak gebeurt het dat de termen ‘verkrachting' en ‘aanranding' door elkaar heen gebruikt worden. Daarom is een verduidelijking hier op zijn plaats.
Wat is aanranding? Aanranding of aanranding van de eerbaarheid is elke vorm van seksueel misbruik waarbij er geen sprake is van penetratie. Enkele voorbeelden zijn: tegen de wil betast worden, gedwongen worden zich uit te kleden, zodat de dader foto's kan nemen, gedwongen worden zichzelf of de ander te masturberen (of pijpen, beffen). Het moet steeds gaan om een handeling waar je fysiek bij betrokken bent. Schunnige praat is dus geen aanranding.
De wet gaat ervan uit dat iemand die nog geen 16 is, 'niet rijp genoeg' is om te oordelen of hij of zij seksuele omgang wil. Dus als één van de betrokkenen 15 jaar of jonger is, veronderstelt de rechter altijd dwang, ook al heeft de minderjarige ingestemd. Vanaf 16 jaar heb je wel seksueel zelfbeschikkingsrecht.
18
Lesmap GRENS Is aanranding van de eerbaarheid strafbaar? De strafwet is van toepassing op alle meerderjarigen, dus je moet 18 jaar zijn om gestraft te kunnen worden. Als je 18 bent, mag je dus met geen andere meerderjarige seks hebben (zonder penetratie) als die ander dat niet wil. Je mag ook geen seks hebben zonder penetratie met een jongere die nog geen 16 jaar is, ook als die dat wel wil. Je mag wel seks hebben met of zonder penetratie met een jongere die 16 is of ouder, en die dat uiteraard ook wil.
Verkrachting Aanranding en verkrachting liggen dicht bij elkaar, maar er is een nuance. Bij verkrachting is sprake van binnendringen van het lichaam. Bij dit seksueel binnendringen (seksuele penetratie) gaat het niet alleen om het gedwongen ondergaan van een geslachtsgemeenschap. Een verkrachting kan ook het ongewenst binnendringen zijn in anus of mond. De penetratie hoeft niet per se met de penis te worden uitgevoerd: binnendringen met vingers, voorwerpen of tong (tongzoenen) kan verkrachting opleveren. Zowel jongens als meisjes kunnen het slachtoffer zijn van een verkrachting.
Vrijwillige seksuele handelingen Vrijwillige seksuele handelingen mogen ook niet altijd. Vooral wanneer het gaat om handelingen waarbij een van de partijen 15 jaar of jonger is. De wetgever maakt onderstaand onderscheid.
Wettelijke onderscheid
Zonder penetratie Met penetratie
-14 jaar
14 of 15 jaar
16 jaar of ouder
aanranding
aanranding
geen misdrijf
verkrachting
aanranding
geen misdrijf
Hierbij worden seksuele handelingen met penetratie beschouwd als verkrachting omdat de -14 jarige nog niet in staat wordt geacht om niet met kennis van zaken een geslachtsgemeenschap toe te staan. Tussen de 14 en 15 jaar wordt men geacht dat wel te kunnen en zal er ‘slechts' sprake zijn van aanranding Vanaf 16 jaar mag men zelf beslissen. Samengevat: • •
Onder de 16 jaar is seks strafbaar. Onder dwang is seks altijd verboden.
Een wijze raad: 'Geniet ten volle van seks, maar wees op je hoede, geef tijdig en duidelijk je grenzen aan en laat je nooit dwingen!'
19
Lesmap GRENS
Lesgeven over seks: hoe doe je dat? Praten over seks als leerkracht
Om met kinderen en jongeren over relaties en seks te praten hoef je inhoudelijk geen expert zijn, maar een goede begeleidershouding is wel essentieel. Aanspreekbaarheid, betrouwbaarheid, openheid, goed kunnen luisteren en weten waarover je spreekt zijn de belangrijkste kenmerken van een goede begeleidershouding.
Goede begeleiders: • • • • •
kunnen een positieve en veilige atmosfeer in de groep creëren. kunnen het thema openlijk en humoristisch behandelen en met oog voor correct taalgebruik. hebben seksuele ervaring, kunnen omgaan met persoonlijke vragen en daarbij grenzen stellen. zijn goed geïnformeerd over seksuele ontwikkeling, lichaam, seks, veilig vrijen, diversiteit en de leefwereld van jongeren. kunnen zich inleven in wat leeft bij jongeren, hebben goed contact met de jongeren en staan niet boven maar tussen hen.
10 gouden tips •
• • • •
• • • •
Zorg voor een veilige omgeving en maak vooraf enkele afspraken. Dat de jongeren luisteren naar elkaar, beleefd reageren en elkaars privacy respecteren is cruciaal voor het welslagen van de vorming. Houd er rekening mee dat niet alle jongeren hun persoonlijke ervaringen en gevoelens met de rest willen of kunnen delen. Respecteer dit. Maak jezelf een taal eigen om over seks en relaties te praten. Zo zal je je comfortabeler voelen en kan je rustiger iets bespreken, toelichten ... Bespreek taalgebruik over seksualiteit en installeer een ‘standaardtaal’ die je in de sessies gebruikt. Ga in gesprek met de groep maar laat persoonlijke ervaringen, voorbeelden en meningen zoveel mogelijk achterwege. Jongeren hebben hier weinig boodschap aan. Als je toch je mening geeft, doe dat dan uit eigen naam. Let op met onderwerpen waarmee je weinig ervaring of feeling hebt. Een goede voorbereiding is dus een must, anders merken jongeren dit snel en haken dan af. Maak gebruik van de groep, want jongeren leren meer van elkaar dan van een begeleider. Gebruik veel verschillende (interactieve) werkvormen en groeperingswijzen. Werk met cases die aansluiten bij de leefwereld van jongeren. Gebruik geen cases uit de eigen leefwereld. Ga niet in discussie met de groep, maar daag uit tot een onderlinge discussie en gesprek. Jij begeleidt het gesprek, maar je neemt niet deel.
20
Lesmap GRENS •
Gebruik humor!
Veilig praten over seksualiteit met de PICKASOLL-afspraken Om over seksualiteit te kunnen praten in een groep, moet je eerst een veilige sfeer kunnen creëren. Jongeren én begeleiders maken afspraken over wat bespreekbaar is en wat niet en hoe je respectvol op elkaars uitspraken reageert.
Een makkelijk én beproefd hulpmiddel is de PICKASOLL-methodiek. Die werd uitgewerkt door Sensoa voor de Werkmap goede minnaars. Het letterwoord PICKASOLL vat de belangrijkste afspraken samen.
P voor Privacy
Persoonlijke informatie is vertrouwelijk en blijft binnen de groep. Wat we hier horen, gebruiken we niet in andere situaties. Ook de begeleiders doen dat niet.
We praten over onszelf, onze gevoelens, ervaringen en opvattingen. We zijn open en eerlijk in wat we vertellen. Hou rekening met de verschillende culturele achtergronden die in de groep C voor meespelen. 'Cultuur' kan verwijzen naar je afkomst, maar ook naar je religie of je Cultuur thuiscultuur. Kies wat je wel en niet vertelt. Niet alles is voor alle oren bedoeld. Je mag je K voor Kies gevoelens en gedachten voor jezelf houden als je je niet comfortabel voelt in de groep. Wees actief in het groepsgebeuren. Je krijgt de kans om zelf te bepalen waarover A voor Actief het gaat. Wacht dus niet af tot iemand anders iets inbrengt. Seksualiteit betekent niet alleen met iemand naar bed gaan. Seks zit ook in je hoofd en in je gevoelens. We hebben het hier dus over alle vormen van seks en S voor iedereen kan erover meepraten. Er zijn grote verschillen tussen culturen en Seksualiteit mensen (mannen en vrouwen, jong en oud) in de wijze waarop ze met seks omgaan.
I voor Ik
O voor Oriëntatie L voor Luisteren L voor Lachen
Mensen kunnen heteroseksueel, homoseksueel, lesbisch of biseksueel zijn. Welke seksuele oriëntatie je ook hebt, iedereen is uniek en verdient respect.
Luisteren is belangrijk, niet alleen praten. Je hoeft niet iedereen leuk te vinden, maar respect voor ieders eigenheid is wel belangrijk. Humor is belangrijk. Het is soms een middel om geladen onderwerpen te ontmijnen. Uitlachen kan niet.
21
Lesmap GRENS Respect en privacy zijn cruciaal • •
De afspraken houden ook in dat jij als begeleider nooit persoonlijke info met collega's of anderen deelt. En dat je respectvol omgaat met bepaalde keuzes en voorkeuren. De afspraak 'privacy' is cruciaal. Jongeren die na het programma met elkaar praten, zijn snel geneigd om info over andere te delen. Moedig hen aan om hier zelf grenzen te stellen tegenover andere jongeren.
Let goed op: 'Ik' of 'Wij'? •
•
De 'ik' vorm hanteren is vaak moeilijk. Jongeren vervallen snel in uitspraken zoals 'Mijn vrienden zeggen' of 'Mijn ouders willen'. Stimuleer hen om in de 'ik' vorm te blijven door naar hun eigen mening of ervaring te vragen. Jongeren met een bepaalde culturele achtergrond zullen sneller vanuit de 'wij' vorm praten. 'Wij vinden maagdelijkheid' belangrijk', bijvoorbeeld. Je kan de vragen uitdiepen door te vragen hoe ze daar zelf mee omgaan. Vraag hen niet of ze dat zelf ook vinden, want dan lijkt het alsof deze jongeren hun achtergrond of thuiscultuur moeten verdedigen.
PICKASOLL in de groep
Breng de afspraken in de groep vóór je aan een vormingssessie begint. Geef de groep ook de gelegenheid om hier samen over na te denken. Zet de afspraken op flap, op het bord of projecteer ze. Je kan ook werken met een hand-out. Zo kan je er altijd naar verwijzen als je het gesprek wil bijsturen.
22
Lesmap GRENS
Lesgeven over seksueel grensoverschrijdend gedrag 1 meisje op 7 en 1 jongen op 14 maakt ernstig seksueel misbruik mee tijdens de jeugd. En 1 jongere op 4 krijgt te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag, dikwijls van een leeftijdsgenoot. Daarom is het belangrijk dat er met jongeren rond grenzen en weerbaarheid wordt gewerkt. Bij dit thema is het nodig dat er zowel aan attitudes, vaardigheden als kennis wordt gewerkt.
Leerdoelen Bij vorming over seksueel grensoverschrijdend gedrag kan je aan volgende doelstellingen werken. Jongeren: • • • • • • • • • •
weten wat seksueel grensoverschrijdend gedrag inhoudt en kunnen het in verschillende vormen herkennen; kunnen de verschillende criteria voor seksueel grensoverschrijdend gedrag in concrete situaties interpreteren; stellen grenzen (weerbaarheid) en aanvaarden grenzen van anderen; nemen verantwoordelijkheid voor eigen daden en gedrag; hebben communicatie- en onderhandelingsvaardigheden die helpen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen; kunnen ondersteunend en respectvol omgaan met leeftijdsgenoten als het gaat over seksueel grensoverschrijdend gedrag; hebben een kritische houding tegenover seksualisering door de media of jongerencultuur, en laten zich niet onder druk zetten; zijn op de hoogte van de wetgeving over seksueel grensoverschrijdend gedrag en weten welke gedragingen strafbaar zijn; kunnen mythes over seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik benoemen; kunnen informatie, hulp en ondersteuning vinden in geval van problemen of vragen over seksueel grensoverschrijdend gedrag.
De belangrijkste leerdoelen situeren zich op het vlak van attitudes en vaardigheden. Maar het blijft ook nodig om aan kennis werken. Zo willen veel jongeren weten wat de wet over seksuele meerderjarigheid zegt en welke wetten uit de strafwet en de jeugdbeschermingswet op hun situaties van toepassing zijn. Daarnaast moeten jongeren weten wanneer seksueel gedrag grensoverschrijdend is, welke verwachtingen en normen er bestaan over seksueel gedrag en waar je terecht kan voor hulp.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren: feiten en cijfers Risicofactoren en beschermende factoren
Welke factoren beïnvloeden seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG): wat maakt iemand kwetsbaar? Wat werkt beschermend? En wat maakt iemand een pleger? In het algemeen zien we een opvallend positief verband tussen slachtofferschap en plegerschap. Individuele factoren
Om SGG mee te maken zijn zowel geslacht, seksuele oriëntatie als leeftijd belangrijke risicofactoren. Jonge kinderen, meisjes en homoseksuele tieners zijn het vaakst slachtoffer van
23
Lesmap GRENS SGG. Ook lagere opleiding, kwetsbare gezinsachtergrond, negatieve ervaring met SGG spelen een rol. Jongeren die meer seksuele risico’s stellen (meerdere partners, alcohol, vroege start, losse seksuele contacten) maken meer SGG mee.
Maar ook de invloed van bepaalde attitudes zoals genderstereotiepe opvattingen en houding tegenover de toelaatbaarheid van dwang verhogen het risico op SGG. Negatieve seksuele motieven (om iets negatiefs te vermijden), een laag seksueel zelfbeeld, en ambivalente communicatie over grenzen zijn risicofactoren. Jongeren die minder goed in staat zijn grenzen te voelen en aan te geven maken meer SGG. Geslacht, oriëntatie en leeftijd
Jonge kinderen, meisjes en homoseksuele tieners zijn het vaakst slachtoffer van SGG. Ook minder opleiding, een kwetsbare gezinsachtergrond, een negatieve ervaring met SGG spelen een rol. Jongeren die meerdere partners hebben of losse seksuele contacten, die alcohol drinken of vroeg aan seks beginnen maken meer SGG mee. Weerbaarheid van jongeren
Hoe schatten jongeren hun eigen weerbaarheid in? Meisjes geven vaker dan jongens aan dat ze ongewilde seks wellicht wel zouden kunnen weigeren in diverse situaties zoals verliefdheid, verkering, flirten, bij opwinding, als ze dronken zijn, wanneer de ander hen overhaalt of dreigt het uit te maken. Het meest riskant is opwinding of dronkenschap: 2 op 5 jongens en 1 op 4 meisjes denkt dan moeilijker te kunnen weigeren. Seks onder invloed van drugs of alcohol hangt bij zowel jongens als meisjes samen met dwang. Als jongeren zelf SGG stellen zien we vaak dezelfde risicofactoren terugkomen. Meestal gaat het hier over jongens. Ook hier zien we ambivalente communicatie en opvattingen over dwang terugkomen. Kijken naar gewelddadige porno kan ook een effect hebben. Invloed van partners en peers
Bij SGG is de pleger in veel gevallen de partner, maar ook familieleden (bij meisjes) en kennissen (bij jongens) scoren hoog. De relatie van een kind of een jongere met de pleger bepaalt in grote mate of SGG zich voordoet en hoe het slachtoffer dat beleeft. Machtsverschil zal het voor het slachtoffer moeilijker maken om te weigeren.
Het aantal partners, een vroege seksuele start en het soort seksuele contacten zijn risicofactoren. Een oudere sekspartner of losse sekspartners hebben verhoogt de risico’s. Ook vrienden en groepsdruk spelen een rol. Relatie met de ouders
Een goede band met ouders maakt jongeren weerbaarder tegen verbale manipulatie. Die goede band stelt jongeren in staat om adequater te communiceren en eigen beslissingen te nemen, waardoor de kans om gemanipuleerd te worden afneemt. Ook steun en ‘redelijke’ controle door ouders werkt, of als ouders weten waar hun kinderen mee bezig zijn.
Bij plegers van seksueel geweld zien onderzoekers vaak een verstoorde relatie met de ouders. Deze jongeren ontwikkelen minder vaardigheden om intieme relaties aan te gaan. En dat kan leiden tot seksueel agressief gedrag. We zien ook vaak transmissie doorheen generaties: ouders die zelf misbruik hebben meegemaakt, zijn zich er vaak niet van bewust hoe hun verleden invloed heeft op hun rol als ouder.
24
Lesmap GRENS Risicovolle omgevingen Op school worden kinderen en jongeren relatief vaker geconfronteerd met SGG. Dat heeft te maken met de context: kinderen kunnen niet weg en kunnen situaties niet ontlopen, er is weinig toezicht, er is geen laagdrempelige melding mogelijk. Meestal gaat het om minder ernstige feiten en zijn de plegers leeftijdsgenoten. Ook bij nieuwe media spelen contextfactoren een rol. Jongeren geven aan dat mobiele toestellen de drempel voor grensoverschrijdend gedrag verlagen. Volledig artikel: http://www.sensoa.be/feiten-en-cijfers/seksueel-grensoverschrijdend-gedrag-jongeren-feiten-en-cijfers/page/0/7
Werkvormen Geschikte werkvormen om rond dit thema te werken zijn de discussie, het groepsgesprek, het stellingenspel, een getuigenis of situatie. Verderop in deze lesmap proberen we voor elk van deze werkvormen concrete aanzetten te geven, al of niet met het theaterstuk als katalysator. In de Leermiddelenbank van Sensoa vind je leermiddelen en vormingsmateriaal om rond seksueel grensoverschrijdend gedrag te werken. Een ware schatkamer aan inspirerend materiaal dat bovendien haar doeltreffendheid reeds afdoende heeft bewezen. • •
Het 'Vlaggensysteem' is een methodiek om seksueel gedrag van kinderen/jongeren te bespreken. (zie eerder) Bekijk ook de module grensoverschrijdend gedrag van de methodiek Tussen de lakens.
Aandachtspunten • • •
Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan een emotioneel geladen thema zijn. Daarom zijn goede afspraken en ruimte voor persoonlijke reflectie belangrijk. Inschatten of seksueel gedrag grensoverschrijdend is en gepast reageren is voor jongerenbegeleiders een uitdaging. Het dossier Vlaggensysteem helpt je op weg. Jongeren hebben vaak onvoldoende kennis en ervaring om seksuele situaties en motieven goed in te schatten. 25
Lesmap GRENS • • • • • • • •
Het is belangrijk om niet alleen rond weerbaarheid, maar ook rond verantwoordelijkheid te werken. Stereotiepe ideeën over 'gepast' gedrag van meisjes en jongens bij seksueel contact spelen een belangrijke rol bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. Jongens worden dikwijls als verantwoordelijk gezien voor seksueel grensoverschrijdend gedrag, terwijl zij soms ook slachtoffer zijn. Het is mogelijk dat 1 van de jongeren in je groep ooit al te maken kreeg met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Jongeren die geconfronteerd werden met seksueel grensoverschrijdend gedrag, hebben vaak moeite om ermee naar buiten te komen. Bij grensoverschrijdend gedrag wordt de verantwoordelijkheid nog vaak bij het slachtoffer gelegd. Jongeren krijgen in de meeste gevallen te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag van een bekende. Jongeren zijn niet alleen slachtoffer. Ze stellen ook zelf seksueel grensoverschrijdend gedrag tegenover andere jongeren.
Didactische wenken voor klasgesprekken en gespreksvormen Een nabespreking van het toneelstuk, een discussie over verliefdheid, liefde, relaties of seksualiteit (en haar schaduwkant) bij jongeren of over een recent krantenartikel dat met het thema te maken heeft…waarschijnlijk ga je deze niet uit de weg. Er zijn redenen genoeg om hierover te praten met je leerlingen. Uiteindelijk is dat ook de bedoeling van het GRENS-project.
Hoe kan je zorgen voor variatie in gespreksvormen? We geven alvast uit eerste hand een aantal tips en suggesties…
Algemene tips voor een goed gesprek: Zet de deelnemers in een kring.
In een cirkel of een hoefijzervorm spreken jongeren meer vrijuit. Ze luisteren beter, voelen zich dichter bij elkaar, hebben meer oogcontact, zien beter hoe een ander reageert als ze iets zeggen en ze ondervinden minder onderlinge machtsverhoudingen: er zijn geen ogen in hun rug. Vraag naar de mening en niet naar het gedrag.
Praten over waarden en normen mag niet als bedoeling hebben om te checken hoe jongeren zich gedragen. Het gaat over opinies en meningen. Sommige deelnemers zullen zich achteraf de bedenking maken dat ze zich anders gedragen dan hoe ze denken. Dat is een eerste stap naar mentaliteitswijziging en verandering van gedrag.
26
Lesmap GRENS Voorkom commentaar op elkaar. Het is heel moeilijk om je mening te zeggen als je net hebt gemerkt dat iemand anders daar een ironische reactie op kreeg. Stel als regel in de groep dat je een veilige sfeer nodig hebt om je persoonlijke standpunten aan elkaar te kunnen uitleggen. Misschien kun je ook duidelijk maken dat een ironische of sarcastische reactie wel eens een strategie is om je eigen onzekerheid te verdoezelen… Wees niet bang voor stilte
Stilte betekent niet dat het gesprek is gestopt. Gun de deelnemers tijd om na te denken. De onderwerpen liggen vaak moeilijk. Je zou er zelf ook even over moeten nadenken. Tien tellen wachten is dus geen luxe. Je kunt stilte wat behaaglijker maken door duidelijk te zeggen dat je samen even gaat nadenken, of door een herkenbare denkhouding aan te nemen. Stille deelnemers hebben soms weinig behoefte aan verbale expressie omdat ze evenveel leren door te luisteren als hun meer uitgelaten vrienden leren door te praten. Andere jongeren die stil blijven zouden eigenlijk willen meedoen maar zijn verlegen. Houd je doelstelling voor ogen
Een open bespreking betekent niet dat je er geen richting aan mag geven. Je kan als leerkracht makkelijk het rendement van een discussie naar beneden halen door altijd dezelfde leerlingen te lang aan het woord te laten, door niet in te grijpen als leerlingen afdwalen, door niet terug te koppelen… In het Engels spreekt men van een discussie from nowhere to nowhere. Luister met een open vizier
Zorg dat je steeds mentaal alert en aanwezig bent als iemand aan het woord is. Luister met inlevingsvermogen en engagement. Stel meer vragen als je zelf of iemand in de groep niet begrijpt wat de spreker bedoelt. Probeer meningen die tegen je eigen overtuiging in gaan niet weg te duwen door bijvoorbeeld te vragen of de leerling zich wel realiseert wat de consequenties van zo’n mening zijn? Je kunt wel verduidelijkende vragen stellen die de deelnemer laten nadenken om zijn zienswijze meer te motiveren.
Soms blijkt dan dat het niet om een weloverwogen mening ging, maar eerder een snel uitgesproken vooroordeel. Ondeugdelijke argumenten komen wel vaker voor, tracht deze door gerichte vragen bloot te leggen.
Verwacht echter niet dat iemand in de gesprekskring van mening verandert, alleen omdat hij die niet voldoende heeft kunnen verdedigen. Er gaat in de kring soms teveel prestige mee gepaard.
27
Lesmap GRENS
Nood aan variatie? Discussies of besprekingen kunnen op tal van manieren georganiseerd worden. We maakten voor u alvast een kleine selectie van alternatieve werkvormen. Afwisseling in werkvormen werkt immers motiverend en verfrissend, zowel voor de leerling als voor de leerkracht. De keuze van de werkvorm is uiteraard sterk afhankelijk van de vooropgestelde doelstellingen en de kenmerken van de (klas)groep. De klassieke discussie Leerlingen zitten in een kring en discussiëren met elkaar. Speciale aandacht moet naar de gespreksleider gaan. Achteraf of tussendoor moet je ook wel stilstaan bij het verloop van de discussie. Er zijn verschillende soorten discussies, zoals probleemaftastende en probleemoplossende. Discussie met dubbele kring
Deze werkvorm garandeert ten aanzien van leren luisteren en spreken een veel groter leerrendement. Slechts de helft van het aantal leerlingen van de klas voert de discussie in de binnenste kring, de buitenste leerlingenkring observeert algemeen of gericht en brengt achteraf verslag uit. Discussie met lege stoel
In deze discussievorm werken we eveneens met twee kringen. De binnenste kring discussieert, de buitenste observeert. Maar wanneer iemand van de observanten inhoudelijk wil deelnemen aan de discussie mag hij op de lege stoel in de binnenste kring gaan zitten en zijn interventie plaatsen. Daarna kan hij zijn oorspronkelijke positie innemen zodat ook anderen van de lege stoel gebruik kunnen maken. Een variant bestaat erin om altijd één stoel leeg te houden. Wanneer er dus iemand naar binnen komt en de lege stoel bezet, moet één van de andere discussiepartners verdwijnen. Stillewanddiscussie
Elke leerling mag een inbreng op het bord komen schrijven. De manier waarop hij dit doet kan ook van belang zijn: de plaats, de grootte, de kleur… Wat op bord verschijnt, kan dienen als aanloop voor een discussie. Een goede werkvorm om beknopt en gebald te discussiëren of om een thema af te tasten. Erg laagdrempelig voor leerlingen die niet graag het woord nemen! Debat
In een debat staan twee uitgesproken standpunten tegenover elkaar. De deelnemers aan het debat bereiden hun standpunten voor. Het debat wordt in goede banen geleid door een moderator (leerkracht of leerling). Na het debat krijgt het publiek het woord om te reageren op inhoud en debatverloop. Fichecarrousel
Elke leerling krijgt een steekkaart en moet op de voorkant een mening of reactie neerschrijven. Vervolgens laat je de fiches in carrouselvorm door de klas circuleren, waarbij elke leerling op de achterzijde mag reageren op de eerste reactie. Op een bepaald moment stopt de carrousel en brengt een leerling verslag uit van de kaart die hij op dat moment in zijn bezit heeft. 28
Lesmap GRENS Chatten Laat de leerlingen op een blad papier een uitdagende stelling over druggebruik opschrijven. De leerlingen geven het blad door aan iemand anders, die schrijft daar een reactie op en geeft het weer verder door. De leerlingen mogen passende nicknames of icoontjes voor zichzelf gebruiken. Ze reageren zoals op het internet, maar dan op papier. Op een bepaald moment stopt het doorgeven en krijgt elke leerling zijn eigen blad weer terug. De verschillende reacties worden bekeken en besproken in de groep.
Twitteren Laat leerlingen op een bepaalde situatie of stelling reageren met een tweet: een korte reactie van maximaal 140 karakters dus. Laat deze noteren op een fiche. De fiches met tweets worden verzameld door de leerkracht en hardop voorgelezen. Vervolgens worden de fiches lukraak doorgegeven. Voelt iemand de behoefte om te re-tweeten dan wordt de fiche met de re-tweet aangevuld. Ook hierop kan weer gereageerd worden… Vier hoeken oefening
Deze oefening begint met een probleem of een vraag waarover de deelnemers hun mening moeten vormen. De mogelijke antwoorden worden voorgesteld in de vier hoeken van het lokaal. De vierde hoek moet altijd open zijn voor eigen voorstellen of eigen ideeën. De groepsleider stelt luidop een vraag aan de groep. Bijvoorbeeld “Je vriend laat je een website zien met extreme vormen van porno en wil dat je meekijkt naar enkele van de filmpjes. Wat doe je?” Hoek 1: je zegt gewoon neen Hoek 2: je zegt ok en kijkt mee Hoek 3: je laat hem alleen en zoekt andere vrienden op Hoek 4: open hoek voor eigen suggesties
Als groepsleider stel je elk van de vier mogelijkheden voor door in de betreffende hoek te gaan staan en het standpunt uit te leggen. Leg het standpunt uit met telkens een goed argument en zorg dat er geen idiote hoek bij is. Het is van belang dat je zelf neutraal blijft ten aanzien van de verschillende opties. Dan vraag je om in de hoek te gaan staan die overeenkomt met hun eigen mening. Het is toegestaan om van hoek te veranderen als je de argumenten van iemand anders hoort.
29
Lesmap GRENS De deelnemers hebben vervolgens even tijd om in hun hoek in groepjes van twee of drie van gedachten te wisselen waarom ze deze hoek hebben gekozen. Maak de groepjes niet groter, anders is de neiging te groot om tot één argumentatie te komen.
Als er iemand als enige voor een hoek heeft gekozen, ga dan als groepsleider bij die persoon staan en leid het gesprek van daaruit. Maak duidelijk dat het niet gemakkelijk is om als enige een standpunt te kiezen. Geef in de open hoek de kans aan alle groepsleden die daar staan, hun mening te uiten. Als alle hoeken aan bod zijn gekomen, gaan de deelnemers weer zitten. Als afronding is het niet de bedoeling om één oplossing als beste aan te wijzen, maar duidelijk te maken dat je open moet staan voor verschillende argumenten en meningen. Stellingenspel
Alle leerlingen krijgen kaartjes om te stemmen (rood en groen of kaartjes met cijfers 1; helemaal oneens, 5; helemaal eens. Er wordt een uitspraak gedaan. De leerlingen tonen tegelijkertijd het kaartje van hun keuze. De keuzes worden toegelicht en besproken. Dit spel kan ook in kleinere groepjes gespeeld worden met in elke groep een gespreksleider die de stellingen voorleest en telkens laat stemmen, hij leidt ook de besprekingen…
⇒ We geven alvast een voorzet met een reeks stellingen over genderverschillen en de geseksualiseerde samenleving
In relatie tot dagelijks leven: 1. Schelden doet geen pijn 2. Het is intimiderend/gewoonweg vervelend als je wordt nagefloten op straat 3. Seksistische grapjes op verjaardagen moet je niet al te serieus nemen. 4. Ik heb er geen probleem mee dat ik op allerlei formulieren mijn sekse in moet vullen 5. Met zo’n rokje vraagt ze er om! In relatie tot (fysiek) geweld 1. Als jij een klap krijgt van je vriendje/vriendinnetje, ga je meteen bij hem/haar weg 2. In iedere relatie valt wel eens een klap 3. Maar hij/zij bedoelde het niet zo…. (na een klap) 4. “Hij/zij houdt gewoon van ruwe seks” (iemand heeft wel erg veel blauwe plekken na een vrijpartij) 5. Een jongen die zich laat misbruiken is een lozer! Dat laat je je toch niet gebeuren!
In relatie tot seksualiteit 1. Meisjes willen liefde, jongens seks 2. Jongens willen altijd wel seks! En als ze dat niet willen, zeggen ze dat toch! 3. Jongens hebben geen grenzen, meisjes wel 4. Meisjes die andere meisjes zoenen, doen dat om jongens op te geilen 5. Homo’s zijn geen echte mannen
In relatie tot media: 1. Ik vind het niet raar dat een onbekende op MSN een foto vraagt 2. Ik vind dat het verboden moet worden dat rappers in hun clips vrouwen zo denigrerend neerzetten 3. Mijn profielfoto moet wel sexy zijn 4. Iedereen kijkt porno
30
Lesmap GRENS 5. 6. 7. 8.
Porno kijken hoort bij het opgroeien. Er is iets verkeerd met jongeren die porno kijken. Je kan verslaafd geraken aan porno. Door porno te kijken kan je veel leren over seks.
In relatie tot ‘volwassen leven” 1. Om meer vrouwen aan de top te krijgen (bedrijfsleven en politiek) zou een quotum ingesteld moeten worden 2. Het wordt tijd dat mannen zich emanciperen, zich meer inzetten in huishouden en zorg voor kinderen 3. Mannen die een ‘pappa-dag’ willen doen dat meestal omdat dat van hun vrouw moet 4. Moeders kunnen van nature beter voor de kinderen zorgen dan vaders. 5. Citaat boer Henk van Boer zoekt vrouw: “Op het platteland wordt toch wel verwacht van de vrouw iedere dag zeg maar kookt en de boodschappen doet.” Wat vind jij, daarvan? In relatie tot relaties 1. Ik wil later een rijke man/rijk worden 2. Als ik maar niet zo wordt als mijn eigen moeder/vader 3. Ik mag thuiskomen met wie ik wil 4. Romantiek vind ik belangrijk 5. Seks hoort bij een relatie
Zinvolle voorbeeldlesjes
Discussie aan de hand van stellingen Tijdsduur Doel Werkvorm Middelen Werkwijze
Nabespreking
20 a 30 minuten Deelnemers leren een eigen mening te vormen over seksueel grensoverschrijdend gedrag, Discussie aan de hand van stellingen Een ruimte waarin de deelnemers kunnen rondlopen 1. De zaal wordt ingedeeld in twee delen, eens en oneens. 2. Lees stelling voor en vraag de deelnemers een antwoord te kiezen door naar een kant van de zaal te lopen. 3. Vraag aan een aantal deelnemers waarom zij voor een bepaalde hoek kiezen. Daag vervolgens de deelnemers uit om met elkaar in discussie te gaan en uit te leggen waarom ze een andere mening hebben. 4. Maak na iedere vraag een korte samenvatting van wat er gezegd is en of deelnemers van mening zijn veranderd. 5. Maak op het einde van de discussie een grotere samenvatting. Vraag aan een aantal deelnemers waar zij door deze oefening over na zijn gaan denken. Zijn zij van mening veranderd?
31
Lesmap GRENS
Stellingen plaatsen bij de juiste criteria (toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, leeftijdsadequaat, context en zelfrespect) Tijdsduur Doel Werkvorm Middelen
Werkwijze
Nabespreking
20 minuten Deelnemers leren eigen mening te vormen over seksueel grensoverschrijdend gedrag Discussie aan de hand van de zes criteria en stellingen. (zie hieronder) Licht de zes criteria toe Kies een aantal stellingen zonder erbij te vermelden bij welk criterium ze horen. Deel de groep op in 4 a 5 personen Aan de deelnemers krijgen een aantal stellingen voorgelegd met de opdracht deze te plaatsen onder het juiste criterium. Voorwaarde is dat zij uitleg hebben gekregen over de zes criteria. Laat de groepjes aan elkaar presenteren welke stelling ze onder welk criterium hebben geplaatst. Vergelijk en ga in op de verschillen en overeenkomsten. Vraag aan een aantal deelnemers waar zij door deze oefening over na zijn gaan denken. Zijn zij van mening veranderd?
⇒ Mogelijke stellingen bij de 6 criteria: Toestemming 1. Wie A zegt, moet ook B zeggen 2. Giechelen is een teken dat ze het leuk vindt 3. Niets zeggen betekent dat iemand vast wel wil 4. Als ik alcohol drink, heb ik sneller zin in seks 5. Jongens willen altijd, overal en met iedereen seks 6. Ik heb onze vrijpartij opgenomen op de cam, zonder dat hij/zij dat weet. Wat niet weet wat niet deert.
Vrijwilligheid 1. Als ik een drankje aanneem moet ik eigenlijk wel met hem zoenen 2. Zeuren om seks moet kunnen/Iemand ‘het bed inpraten’ moet kunnen 3. Mijn vriend(in) heeft gezegd dat hij/ze mijn zusje wat aandoet als ik het uitmaak 4. Jaloezie is altijd een teken van liefde 5. Als ik nou zwanger van hem wordt, of net doe alsof ik zwanger ben, dan blijft hij vast bij mij
Gelijkwaardigheid 1. Leeftijdsverschil? Ach daar voel je toch niets van! 2. Als ik (13 jaar) wil vrijen met mijn vriendje (17 jaar) moet ik dat zelf weten 3. Het is toch juist leuk als een jongen door een volwassen vrouw verleid en ontmaagd wordt? 4. Mijn docent(e) is een lekker ding, die ga ik eens versieren Context
1. In de klas laat iemand een plaatje van een aanranding zien op de smart Phone 2. Mijn ouders willen niet dat ik met dat meisje/die jongen omga, dus doe ik het stiekem
32
Lesmap GRENS 3. Mijn buurjongen van 6 loopt in een t-shirt met de afbeelding van play boy erop
4. Op mijn kamer heb ik posters van blote vrouwen/mannen. Dat moet ik toch zelf weten? 5. Foto’s waar ik zoenend opsta zet ik op facebook
Leeftijd 1. 2. 3. 4.
Ik (14 jaar) droom van jong moeder/vader worden, een baby’tje lijkt me zo leuk Ik wil voor mijn 15e ontmaagd zijn, anders loop ik achter op de rest Het is beter dat je eerst jezelf leert kennen voordat je het met een ander doet Porno kijken kan geen kwaad, het maakt niet uit hoe oud je bent.
Zelfrespect 1. Mijn profielfoto moet wel sexy zijn 2. Met mijn vrienden(innen) doe ik wedstrijdjes wie het meeste jongens/meisjes heeft gehad 3. Als een willekeurig jongen graag gepijpt wil worden, heb ik daar niet zoveel problemen mee (15 jaar) 4. Ik geloof in de liefde, als het uit is doe ik alles om die persoon terug te krijgen 5. Een striptease voor de webcam kan geen kwaad 6. Bij de 1e keer is altijd ‘even doorbijten’ als het vrijen een beetje pijn doet. Dat hoort erbij.
Dilemmaspel Doel Tijdsduur Groepsgrootte Werkvorm Middelen Werkwijze
Oplossingen inventariseren, afwegen en kiezen 45 minuten 6 tot 10 mensen, of meer als je het plenair doet Werkopdracht Post-its, stiften Deel post-its uit, stiften of kaartjes en leidt het thema/dilemma in dat je wilt bespreken/probleem waarvoor je een oplossing wilt in.
Opdracht: • Laat iedere deelnemer 1 of meer tips over de oplossing op post-its noteren. De tips kunnen uit literatuur komen maar ook op basis van eigen ervaringen. • Laat de deelnemers de post-its op een flap/muur plakken. • Laat de deelnemers samen vervolgens minstens 10 tips kiezen die interessant zijn voor de discussie. • Discussieer over de haalbaarheid van iedere tip Nabespreking Vragen wat het opleverde voor de deelnemers.
⇒ Mogelijke dilemma’s Je bent op een verjaardagsfeestje en je speelt: ”Durven en doen”. Je wordt uitgedaagd om bij een meisje haar borsten aan te raken/een jongen in zijn kruis te voelen. Jij doet dat voorzichtig maar iedereen om je heen roept dat je steviger moet beetpakken. Wat doe je? 33
Lesmap GRENS Je bent op een feestje samen met je date. Hij/zij wil graag zoenen en betast je. Je zegt: sorry, ik heb niet zo’n zin nog. Hij/zij geeft je een pilletje en zegt: “neem deze maar, then the party can start”, Je bent wel nieuwsgierig. Wat doe je?
Op het schoolplein sta je bij een groepje dat je broer belachelijk zit te maken omdat ie nog geen seks heeft gehad op zijn 16e. Hoe reageer je? Je klasgenoot van 14 vertelt je dat hij/zij naar bed is geweest heeft met de buurman/vrouw van 32. Hoe reageer je?
Wat zou je doen als je denkt dat die jongen/dat meisje het thuis niet leuk heeft, en misschien wel mishandeld wordt?
Dilemma’s “genderongelijkheid en geseksualiseerde samenleving”
Een groepje van jongens van 6/7 jaar scheldt elk meisje en vrouw die voorbij komt uit voor slet en hoer. Jij staat op een afstandje te kijken. Wat doe je?
Je hebt het gevoel dat je leerkracht jongens voortrekt omdat hij denkt dat jongens slimmer zijn. Hij maakt daar af en toe ook opmerkingen over. Wat doe je? Je beste vriend/vriendin vertelt je dat hij op jongens/zij op meisjes valt en verliefd is op iemand anders uit jullie vriendengroepje. Hoe reageer je?
Je vriend wil dat je vaker sexy kleding draagt als jullie uitgaan, hij vindt het vet zoals vrouwen er uit zien in videoclips van rappers. Wat doe je?
Je vriendin wil graag dat je je meer gedraagt als een man, als een echt macho. Bijvoorbeeld de deur voor je open houden, maar ook andere jongens op afstand houden als jullie uit zijn en al het initiatief nemen bij zoenen en vrijen. Wat vind je daarvan?
34
Lesmap GRENS
Hulplijnen aanreiken Jongeren dienen te weten bij wie ze terecht kunnen, mochten ze daar de nood toe voelen. Hieronder vind je alvast enkele van deze hulplijnen.
Lessuggestie: laat je leerlingen de diverse websites verkennen. Eventueel kan je de organisaties verdelen over verschillende groepjes lln en hen de opdracht geven om deze aan hun medeleerlingen voor te stellen. Wie zijn ze? Wat doen ze? Actieterreinen? Voorbeelden? Campagnes? Enkele mogelijkheden:
1. Het CLB, een vertrouwensleerkracht of iedere andere leerkracht die in vertrouwen kan worden genomen 2. 1712
1712 luistert naar verhalen van slachtoffers, daders en getuigen van seksueel geweld www.1712.be
3.
JAC Het JAC helpt jongeren tussen 12 en 25 zoeken naar een antwoord op hun vragen en problemen. Problemen thuis? Op zoek naar je eigen stek? Vragen over seks? Slachtoffer van geweld of misbruik? Geldproblemen? Vragen over drugs? Over pesten? Of over je rechten en plichten? Informatie nodig om zelfstandig te wonen? Je bent welkom met om het even welke vraag. Het JAC helpt je erdoor.
www.jac.be
4. Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) is een centrum waar iedereen die ongerust is over een kind of een gezin terecht kan. Deze ongerustheid kan gaan over geweld, mishandeling, verwaarlozing en/of misbruik.
Naast het bespreken van deze problemen kan een hulpverlener van een Vertrouwenscentrum Kindermishandeling ook samen met jou nadenken over situaties waarbij er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen jongeren onderling.
Op het VK werkt een team van maatschappelijke werkers, psychologen, pedagogen en artsen. Elke situatie die op het VK wordt aangemeld, wordt in dit team besproken. Een belangrijke opdracht van het VK is om samen met de gezinsleden en betrokken hulpverleners te werken aan een veilige thuissituatie voor ieder kind/jongere. 35
Lesmap GRENS In overleg met een Vertrouwenscentrum Kindermishandeling kan er nagedacht worden over het thema grensoverschrijdend gedrag en de impact er van. Hierbij kunnen er handvatten worden aangereikt om over dit thema in dialoog te gaan.
www.kindermishandeling.be 5. Awel
Awel luistert naar alle kinderen en jongeren met een vraag, een verhaal en/of een probleem.
Missie: alle kinderen en jongeren kunnen ons anoniem contacteren over alles wat hen bezighoudt. We zijn er voor hen door te luisteren, mee te voelen en mee te denken.
Visie: Awel wil een betrouwbaar aanspreekpunt zijn voor kinderen en jongeren via een
voor de hand liggend, gratis en makkelijk bereikbaar contactkanaal. We geloven sterk in de kracht van kinderen en jongeren en nemen hen serieus. Waar nodig signaleren wij tendensen.
www.awel.be 6. Child Focus
Naast hun werk om vermiste kinderen terug te vinden en (offline en online) seksuele uitbuiting tegen te gaan, is er ook de chatlijn nupraatikerover.be. Hier kunnen jongeren in alle vertrouwen over seksueel misbruik praten. Mensen die op beelden van misbruik van kinderen op internet botsen, kunnen dit anoniem melden via het burgerlijk meldpunt stopchildporno.be. www.childfocus.be 7. Sensoa Sensoa is het Vlaams expertisecentrumcentrum voor seksuele gezondheid Sensoa werkt aan het voorkomen van risico's op ongeplande zwangerschap, seksueel grensoverschrijdend gedrag, seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv. Maar seksuele gezondheid betekent ook: ervoor ijveren dat seks altijd vrij is van dwang, discriminatie en geweld én aandacht hebben voor de plezierige en aangename kanten van seksualiteit. Daarvoor hebben we een uitgebreid informatieaanbod voor iedereen, inspireren we het onderwijs en werken we ook naar volwassenen, jongeren, homomannen, kwetsbare migranten en mensen met hiv. Daarbij vragen we ook op dit terrein aandacht voor de vaak aangrijpende situatie van kwetsbare groepen in landen in ontwikkeling.
36
Lesmap GRENS Sensoa verdedigt de seksuele rechten. Iedereen heeft recht op een maximale ontplooiing van de eigen seksualiteit, waarbij er toestemming is van alle betrokkenen en men zichzelf en de ander geen schade toebrengt.
Sensoa is een dynamische organisatie die niet enkel reageert , maar ook anticipeert op toekomstige ontwikkelingen. Om onze doelstellingen te realiseren, trachten we zoveel mogelijk samen te werken met externe partners. Evidence based werken is essentieel. We kiezen voor een aanpak die gebaseerd is op feiten en goede praktijken.
www.sensoa.be
Lessuggesties voor een geslaagd theaterbezoek Belangrijke noot vooraf Het bekijken van het toneelstuk doet de (jonge), toeschouwers mogelijk denken aan situaties waarbij één of meerdere van de criteria i.v.m. grensoverschrijdend gedrag niet gerespecteerd werden. Het kunnen seksuele handelingen zijn die zij zelf hebben meegemaakt of die zij zelf hebben gesteld. Het toneelstuk wil geen klassikale biecht uitlokken, maar misschien kan het hen helpen woorden te geven aan verdrongen of verborgen gedachten. Misschien kan dit toneelstuk aanleiding geven om eindelijk de hulp te zoeken waarop ze recht hebben en niet alleen te blijven zitten met deze lastige gedachten. Het lijkt ons zinvol om de inhoud en de doelstellingen van dit theaterstuk vooraf met hen te bespreken zodat ze enigszins kunnen verwachten wat ze te zien zullen krijgen. Daarnaast dient er stilgestaan te worden bij de mogelijke emotionele impact ervan. Van iedereen wordt dan ook een respectvolle houding verwacht. Jongeren dienen vooraf te weten dat er na de voorstelling de tijd zal genomen worden om te reflecteren op het theaterstuk. Daarnaast dienen ze te vernemen bij wie ze - mochten ze daar behoefte aan hebben - individueel terecht kunnen op een later moment. De mogelijkheid bestaat dat een jongere op voorhand naar je toe komt en aangeeft dat hij/ zij liever niet naar dit toneelstuk gaat kijken. Voor sommige jongeren zit dit onderwerp te dicht op
37
Lesmap GRENS hun vel en roept het té heftige emoties op. Een begripvolle houding waarbij gekeken wordt naar een alternatief lijkt hierbij aangewezen.
De voorbereiding
Een analyse van een toneelstuk kan op verschillende manieren. Men hoeft dit niet steeds te formaliseren in een welomlijnde schriftelijke taak waardoor het theaterbezoek vaak uitmondt in een anticlimax: de zoveelste schoolopdracht... Vaak bereikt men meer betrokkenheid en motivatie door een aantal aspecten mondeling te bespreken, in kleinere groepjes of klassikaal.
Bekijk samen met de leerlingen de affiche en de flyer die bij deze productie horen Affiche GRENS
38
Lesmap GRENS Flyer GRENS
• • • • • • • • •
Welke informatie vind je terug op de affiche over deze productie? Wat is de bedoeling van deze affiche? Welke informatie vind je terug op de flyer over deze productie? Wat is de bedoeling van deze flyer? Welke verschillen en gelijkenissen stel je vast tussen affiche en flyer? Welke informatie vind je nergens terug en zou je wel willen hebben? Wat verwacht je van deze voorstelling? Spreekt dit theaterstuk je aan? Zou je uit eigen beweging naar dit stuk gaan kijken? Waarom wel/niet?
Bezoek de website http://www.wimgeysen.be/ en laat leerlingen even vrij verkennen. • • • • • • •
Spreekt de website je aan? Is ze duidelijk? Overzichtelijk? Gebruiksvriendelijk? Wat vertelt de website over Wim Geysen? Welke informatie krijg je over Wim Geysen Producties? Wat vind je terug in hun aanbod? Welk soort theaterstukken brengt WGP? Zijn er bepaalde andere theaterproducties die je wel zou willen zien? Hoe bestel je tickets? Wat is de kostprijs?
Laat leerlingen zelf interviewvragen bedenken. (Dit kan ook na het theaterbezoek.)
Vraag leerlingen naar hun mening over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Laat de leerlingen hun standpunt beknopt opschrijven en bijhouden. Stel deze vraag opnieuw na het theaterbezoek en confronteer hen met hun eerste antwoord.
39
Lesmap GRENS Lees met je leerlingen onderstaande tekst die oorspronkelijk de inleiding van de theatervoorstelling vormde. Ruben vooraan op podium, stoel.
Seks is overal. Overal is seks. In tijdschriften, in kranten, in films, op televisie, op internet. Het is zo. Ik Val misschien wat met de deur in huis, maar ’t is wat het is. Alles is seks. Seks is alles. ‘Seks’ is een van de meest voorkomende zoektermen op internet. Wist je dat mannen gemiddeld elf erecties per dag hebben? En nog eens negen ’s nachts? Da’s samen twintig. De gemiddelde Vlaamse man heeft het eerst seks op zijn zestien jaar. Bij vrouwen is dat zeventien. Op dit moment hebben wereldwijd zesentwintigduizend koppels seks met elkaar. En op dit moment weer. En op dit moment weer… Straf toch? Volgens een onderzoek van de Universiteit Gent hebben wij 237 redenen om seks te hebben. Vier op vijf mannen masturbeert. Bij vrouwen is dat twee op drie. Zo goed als niemand praat erover, maar we doen het wel, zelfs in een relatie. Nog iets waar we het niet vaak over hebben: porno kijken. Drie kwart van de mannen doet dat, één derde van de vrouwen. Iedere seconde kijken 30000 internetgebruikers naar porno. Dus dat is nu. En nu weer. En nu weer. Twaalf procent van alle internetpagina’s is gewijd aan porno. Dat zijn zo’n vijfentwintig miljoen sites. Vijfentwintig miljoen! • • • •
Bespreek de ‘facts and figures’ over seks die in deze tekst terug te vinden zijn. Vraag naar reacties. Hadden ze dit verwacht? Laat hen eventueel nog andere feiten over seks opzoeken, zorg ervoor dat ze betrouwbare websites raadplegen. Hoe oversekst is onze maatschappij?
Lees en bespreek ter oriëntatie op het thema één van de artikels in de bijlagen.
Vraag je leerlingen naar hun ervaringen met theaterbezoek. Wie gaat er regelmatig naar theater? Waarom wel/niet?
Maak duidelijke afspraken omtrent houding en gedrag tijdens het theaterbezoek. Stilte tijdens de voorstelling, geen GSM gebruiken, zaal netjes houden, ordelijk plaats nemen en zaal verlaten,…enz.
Het theaterbezoek
Zorg voor voldoende begeleidende leerkrachten om er op toe te zien dat het bezoek rustig en ordelijk verloopt. Herinner leerlingen die zich niet gedragen aan de afspraken. Neem plaats tussen je leerlingen.
Observeer zo nu en dan je leerlingen: • Zijn ze geboeid? • Hoe reageren zij op het stuk? • Zijn er bepaalde scènes die hen duidelijk sterk aangrijpen? • Welke appreciatie illustreert het applaus dat ze geven? Sprokkel onmiddellijk na de voorstelling spontane reacties.
De informatie die je observatie opleverde en de directe commentaar van de leerlingen kan je gebruiken tijdens de nabespreking.
40
Lesmap GRENS
De verwerking
Nabespreking van de voorstelling
Laat leerlingen in eerste instantie spontaan hun ervaringen verwoorden. Geef hen de kans om onmiddellijk te ventileren wat ze écht over het stuk willen zeggen. Nadien kan je gerichter vragen stellen zoals: • Wat vond je van het verhaal? • Welk moment in het toneelstuk sprak je het meest aan? • Welk moment in het toneelstuk sprak je het minst aan? • Wat vond je van de manier waarop de acteurs de personages speelden? • Vormden spel, vormgeving, belichting en muziek een goed geheel? • Wat deed je denken aan je eigen leefwereld? • Wat vond je van de manier waarop het stuk eindigt? • Welk einde zou jij bedenken voor dit toneelstuk? • Kan dit echt gebeurd zijn? Is het verhaal realistisch? Waarom wel/niet? • Wat heb je geleerd uit het stuk? • Zou je dit toneelstuk aanraden aan vrienden, familie? Waarom wel/niet? • Vul aan met één woord: ‘Ik vond deze voorstelling….’ Werken rond verhaalbegrippen Taalgebruik Vragen voor de leerlingen kunnen zijn: • Hoe praten de personages? • Is hun taal verheven? Plechtig? Plat? Herken je bepaalde dialecten? • Waarom spreken zij zo? Welk effect heeft dit op het verhaal? • Zijn de dialogen geloofwaardig? Herkenbaar? Tijd als structurerend element
41
Lesmap GRENS Het verhaal wordt niet chronologisch verteld maar zit vol sprongen in de tijd. Vraag de leerlingen of deze overgangen altijd duidelijk waren. Waaraan konden ze merken dat er een sprong werd gemaakt?
De vele sprongen in de tijd en de wisselende personages dwingen de toeschouwer om aandachtig te blijven en geven de voorstelling meer spankracht en ‘drive’. De toeschouwer wordt hierdoor tot grotere alertheid gedwongen en krijgt nauwelijks de kans om te verpozen… Vraag je leerlingen of ze enig idee hebben wat de totale vertelde tijd zou kunnen zijn? Waarop baseren ze zich dan? Verhaallijnen
Mogelijke vragen: • Vertel in eigen woorden het verhaal. • Wie vertelt het verhaal? • Zijn er nog andere personages die hun versie (of een deel van) het verhaal vertellen? • Krijgen we enkel het verhaal van de ‘pleger’ of van de ‘dader’? • Wie vertelt het verhaal van het ‘slachtoffer’? • Hoe vullen het verhaal van Ruben en het verhaal van Sofie elkaar aan? • Wat is het belang van de woorden ‘vergeten’ en ‘vergeven’ voor Ruben en Sofie? • Vind je de titel passend?
Bespreek met je leerlingen ook de mate waarin licht en geluid het verhaal ondersteunen. • Maakt men gebruik van opvallende uitlichting? In welke mate (veel/weinig)? Wat probeert men met dit licht te creëren? • Welke rol vervult de muziek in het toneelstuk? • Wat vond je van de muzikale begeleiding? Welk effect creëerde dit? • Lees en bespreek met de lln de tekst van het lied dat op het einde wordt gezongen. 42
Lesmap GRENS Flink zijn wat te doen met de angst de stilte het piepen van de deur het zware ademhalen het hijgen de sigarettengeur niet bewegen niet kijken en doen of ze niks voelt en niet begrijpen wat hij hiermee bedoelt wat te doen met de angst de stilte het piepen van de deur niet denken aan zijn handen het hijgen de brute beestengeur gewoon maar flink zijn gewoon maar flink zijn en ’s morgens vroeg bij het ontbijt als hij zacht over haar haren strijkt dan schrikt ze dan huivert ze en ze weet niet wat gedaan ze kijkt naar zijn handen ze ziet alleen zijn handen ze voelt alleen zijn handen ze voelt overal handen
• • • •
Op welke wijze grijpt dit lied terug naar het verhaal? Wat vind je van de tekst? Waarom zingt men dit lied op het einde van de voorstelling ? Wat gebeurt er op de scène? (Black outs en beelden van de voorstelling als een soort van herhaling)
43
Lesmap GRENS Perspectief We zien de gebeurtenissen vooral vanuit het standpunt van Ruben en van Sofie. Zij zijn het ook die de toeschouwers recht in de ogen kijken en rechtstreeks aanspreken…hun verhaal doen… We krijgen hierdoor een wisselend perspectief van dader en slachtoffer en de wijze waarop zij worstelen met hetgeen gebeurd is. Het niet kunnen vergeten, het niet kunnen vergeven, de onmacht om erover te praten, de schuldvraag, het onverwerkte trauma…
Nergens bespeur je een moraliserende ondertoon of beïnvloeding. De toeschouwer wordt gerespecteerd in zijn rol van neutrale buitenstaander, is getuige van wat er gebeurt en vormt het klankbord voor de personages, misschien zelfs het luisterend oor waar zowel slachtoffer als dader nood aan hebben.
44
Lesmap GRENS Tijd, plaats en cultuur De gebeurtenissen kunnen zich overal afspelen. De sobere, eerder symbolische decorinvulling wil het universele karakter beklemtonen. We komen niets te weten over de plaats. Het decor wordt plots een winkel, een eetkamer met een grote tafel, een plek ergens buiten, of de slaapkamer van Sofie… Het publiek moet heel veel zelf ‘invullen’. Vragen voor de leerlingen: • Wanneer speelt het verhaal zich af? (verleden, heden, toekomst) • Waar speelt het verhaal zich af? (werelddeel, land, streek of soort van omgeving) • Geef een korte beschrijving van het decor en de attributen. • Op welke plaatsen speelt het verhaal zich af? • Geeft het decor enig houvast hiervoor? • Binnen welke cultuur speelt het verhaal zich af? Welk milieu? Personages
Ruben: diverse leeftijden, beste vriend van Michiel Michiel: zeventien, beste vriend van Ruben Sofie: negenjarige zus van Michiel; volwassen vrouw Jolijn: vrouw van Ruben Sofie en Jolijn worden door dezelfde actrice vertolkt.
Volgende vragen zijn hier relevant: • Welke zijn de hoofdfiguren in het verhaal? • Welke zijn de bijfiguren? • Hoe verhouden de personages zich ten opzichte van elkaar? Wat is hun relatie? Maak een schematische voorstelling. • Welke personages komen er met elkaar in conflict? Duid dit aan op het gemaakte schema. • Wat kom je te weten over de karakters van de personages? • Hoe zou je Ruben, Michiel, Sofie en Jolijn omschrijven qua karakter? • Maakt men gebruik van kostumering? Waarom wel/niet? • Merk je een verandering bij de personages? Bij wie? • Met wie kan je je het makkelijkst identificeren? • Voor wie heb je sympathie? • Wie trok je het minst aan? Waarom? • Wat vind je van de manier waarop de acteurs hun personage hebben neergezet? • Wat vind je goed/minder goed van deze acteur(s)? Waarom? • Welke rol zou je zelf ook wel eens willen spelen? Waarom?
45
Lesmap GRENS
Laat leerlingen voor elk personage minstens vijf karaktereigenschappen aanduiden.
aanhankelijk aantrekkelijk aardig achterdochtig actief afhankelijk afwezig agressief angstig arrogant asociaal behulpzaam beledigend bescheiden beschermend bezorgd blij boosaardig brutaal charmant cynisch dapper deftig depressief dominant doorzetter driftig dromerig druk durvend eenzaam eerlijk egoïstisch enthousiast fantasierijk fier geduldig gehoorzaam
gemeen geniaal gesloten gestresst gevaarlijk gevoelig gewillig goedaardig grappig hatelijk heerszuchtig hevig hoogbegaafd huilend humoristisch hyperactief hysterisch intelligent irritant jagend jaloers kalm koppig krachtig kwaadaardig kwetsbaar lawaaierig leergierig leidinggevend levendig levenslustig lief listig lui luidruchtig luisterend mensenschuw moedig
mooi mysterieus naief nerveus nieuwsgierig onafhankelijk onbetrouwbaar onbevreesd ondeugend ongeduldig onweerstaanbaar onzeker open opgewekt opgewonden oppervlakkig opschepperig optimistisch paniekerig passief populair prikkelbaar respectvol roekeloos romantisch rusteloos rustig saai sadistisch schattig slim slordig sluw sociaal speels spontaan sportief sterk
sympathiek teder teruggetrokken triest trots verantwoordelijk verdraagzaam verlegen verleidelijk verrassend verstandig verstrooid vijandig volgzaam volwassen voorzichtig vredelievend vriendelijk vrolijk waakzaam wantrouwig wild wisselvallig woedend wraakzuchtig zachtaardig zelfstandig zelfzeker zorgeloos zwijgzaam
46
Je kan leerlingen ook vragen om in de huid van één bepaald personage te kruipen om dan als Ruben, Michiel, Sofie, Jolijn geïnterviewd te worden door de klasgenoten. De rollen worden vertolkt door acteurs. Zij moeten op de scène het personage ‘worden’. Dit vereist doorgaans een groot inlevingsvermogen. Tijdens het repetitieproces ging het er heel intens aan toe en werden de acteurs ook bijgestaan door mensen die actief zijn in de hulpverlening aan slachtoffers (en plegers) van grensoverschrijdend seksueel gedrag. We vroegen aan de acteurs hoe zij het repetitieproces ervaren hebben…een greep uit hun reacties… Nog aan te vullen
Afloop van het verhaal: Vraag leerlingen naar het gevoel dat ze hadden bij het einde. Hadden ze deze afloop verwacht? Waarom wel/niet? Waar staat iedereen aan het einde van het verhaal? Welke evolutie hebben de personages doorgemaakt?
Mogelijke opdrachten: • Laat leerlingen een vervolgscène schrijven met als titel: ‘Eén jaar later…’. • Laat leerlingen in de huid van Ruben kruipen en beginnen met de woorden: ‘Ik ben 55 jaar…’ • Nodig je leerlingen uit om als Jolijn te vertellen wat Ruben haar verteld heeft. • Laat je leerlingen als Michiel reageren op wat hij ontdekt heeft. • Laat de leerlingen als Sofie vertellen over haar leven als volwassen vrouw. Wat doet ze? Is ze gehuwd? Heeft ze kinderen? Welke impact heeft de gebeurtenis uit haar kindertijd op haar dagelijks leven? Haar seksueel leven?
Lesmap GRENS
Symboliek In de voorstelling zit ook heel wat symboliek verweven. Bespreek met de leerlingen de bedoeling of de betekenis van volgende attributen en handelingen: • • • • • • •
Wat is de functie van de plastic kamer op het midden van de scène? Waarom ligt er een berg poppen op de scène? Waarvoor zouden al die poppen symbool kunnen staan? Waarom moeten de poppen verstopt worden? Sofie pakt de poppen (en later ook zichzelf) in met plastic folie. Waarom? Wat is de functie van het kinderbadje? Waarvoor wordt het water gebruikt?
48
Lesmap GRENS
Ideeënbank verwerkingsopdrachten: voor wie op zoek is naar meer… Werken met aanvulzinnen
Geef je leerlingen een reeks zinnen die ze schriftelijk moeten aanvullen. Nadien laat je de leerlingen per twee of in kleine groepjes de resultaten vergelijken. Elke groepje brengt nadien verslag uit. Waren er opvallende overeenkomsten? Grote verschillen? Opmerkelijke aanvullingen? Voorbeeldzinnen: • Duid aan wat je van de voorstelling vond: Boeiend, spannend, ontroerend, saai, grappig, moeilijk, confronterend, ingewikkeld, slaapverwekkend, origineel, schitterend, flauw, aangrijpend, …of geef zelf nog andere woorden… • Geef voor drie van de aangeduide woorden ook een woordje uitleg. Ik vond de voorstelling boeiend want… • Eén ding dat ik heel goed heb onthouden uit de voorstelling is… • Wat ik niet zo goed begreep in de voorstelling was… • Ik had niet verwacht dat… • Ik kon me goed vereenzelvigen met . . . . . . . . . . . omdat….. • Een situatie die ik herken is… • Dit zou ik anders doen als ik Ruben was… • Dit zou ik anders doen als ik Sofie was… • Dit zou ik anders doen als ik Michiel was… • Ik zou aan Ruben willen zeggen dat… • Ik zou aan Sofie willen zeggen dat… • Ik zit na het zien van deze voorstelling met de vraag… • … Vraag aan je leerlingen of ze andere boeken, films, gedichten, toneelstukken…over seksueel grensoverschrijdend gedrag kennen. Laat hen hierover vertellen. Laat leerlingen een beeldreportage maken over het theaterbezoek. Foto’s, film- en geluidsfragmenten kunnen later eventueel op de website van de school worden geplaatst.
Laat een groepje leerlingen d.m.v. interviews (leerlingen, leerkrachten, acteurs,…) een verslag maken van het theaterbezoek. Laat de leerlingen een vervolgscène schrijven en ook spelen: 1 jaar later, 10 jaar later,…
Maak een soort ‘babbelbox’ waarin leerlingen hun mening kwijt kunnen over het theaterbezoek of over seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Laat leerlingen bij wijze van reactie op het toneelstuk uit tekst- en beeldmateriaal fragmenten selecteren. Die moeten ze samenvoegen tot ze op een of andere manier een coherent geheel hebben gecreëerd. Dit kan met krantenartikels, passages uit romans of gedichten, foto’s, slogans…enz.
Laat leerlingen eenzelfde soort tekst- of beeldcollage maken waarin ze hun standpunt duidelijk maken. Laat leerlingen zelf een affiche of flyer ontwerpen voor deze voorstelling. 49
Lesmap GRENS
Daag je leerlingen uit om een preventiecampagne voor de school uit te werken.
Simuleer via rollenspel een gelijkaardige situatie zoals die in het stuk aan bod kwam.
Bijvoorbeeld: drie leerlingen (twee meisjes en een jongen of twee jongens en een meisje) spelen het spelletje waarheid, durven of doen. Iemand kiest ‘doen’. De anderen dagen hem/haar uit om haar vagina/zijn penis te laten zien. Het meisje/jongen heeft hier echter geen zin in.
In een goed rollenspel wordt op aanvraag het spel stilgelegd en kunnen de leerkracht of ander leerlingen vragen aan spelers om bepaalde dingen te doen of uit te proberen. Centraal staan de vragen: Hoe geraken de personages uit het conflict? Welke is de beste oplossing? Een andere manier van sturing bestaat erin leerlingen te laten instappen in een rollenspel dat aan de gang is. In een situatie kan plots een nieuw personage geïntroduceerd worden…
Laat leerlingen een brief schrijven aan Ruben of aan Sofie.
Na de try-outs in mei 2015 - bijgewoond door programmatoren, leerkrachten, therapeuten, psychologen en psychiaters uit Vlaanderen en Nederland – sprokkelden we reacties bij het publiek. Je vindt ze hieronder. Neem ze met je leerlingen onder de loep. Zijn ze het eens met al deze ‘lovende’ commentaren? Waarom wel/niet? Laat ze eventueel zelf een recensie schrijven.
‘Adembenemend theater ... omdat het raakt, confronteert, de deuren naar de gekwetste ziel op een kier zet. Puurheid in woord, beeld en muziek.’
‘Sterk acteerwerk, mooie beelden en knappe muziek. Proficiat om dit moeilijke thema op zo’n respectvolle manier te brengen.’ ‘Knap, de suggestie die jullie opbouwen met het plastiekfolie. Bij de aanvang dacht ik: alles is beschermd, moet proper en ongeschonden blijven. Het leek wel een cadeau, één grote verrassing die je mag uitpakken en waarvan je mag genieten. Plots werd het plastiekfolie een middel om het publiek af te schermen van de werkelijkheid. Tegelijkertijd bleef je alles zien en horen; werd het een schreeuw naar erkenning. Even was het ook een manier om afstand te nemen, inpakken en wegdoen, geen speelpop meer willen zijn. 50
Lesmap GRENS
Uiteindelijk werd het verstikkend.’
‘Sterk! Beklijvend van begin tot einde! Goed initiatief en broodnodig om dit thema bespreekbaar te maken. Knap gedaan!’ ‘De wazige cabine is een sterk stuk decor op de scène. Zo is het leven toch vaak? Onduidelijk, onverstaanbaar, onbegrijpelijk, mistig. Ook de muziek kwam uit dit doosje. Ingepakt. Te nemen of te laten. Mooi.’ ‘Soms ben ook ik sprakeloos… Erg onder de indruk. Sterk, diep en inspirerend!’ ‘Een zeer knappe voorstelling!’ ‘Onrust, onzekerheid, twijfel, verdriet, angst, verwarring, verlangen, genot, onwetendheid… Al deze gevoelens worden gevoelig neergezet op het podium.’ ‘Echt een aanrader!’ ‘Een zeer aangrijpende, gedurfde, confronterende en mooie voorstelling. Knap werk. Een gemeend dankjewel en proficiat aan de makers, de spelers en aan iedereen die deze voorstelling mogelijk maakte.’ ‘Het was super! Bedankt voor de mooie avond. Heel pakkend!’ ‘Realistisch en pakkend. Echt een aanrader voor (toekomstige) leerkrachten en voor anderen die met de materie te maken krijgen.’ ‘Schitterende vertoning. Aangrijpend en heel actueel. We waren er stil van.’ ‘Ik was ontroerd na de voorstelling. Ik voelde me fier op de vele collega's die elke dag weer werken met jongeren die op seksueel vlak over de grens gaan. Omdat we die jongeren toch graag zien, ondanks hun gedrag. Ik voelde ik me verbonden met Sofie, Ruben en Michiel. Er werd heel mooi acteerwerk neergezet. Het bleef nazinderen, dat is zeker.’
Nodig iemand uit de zorgverlening uit of een ervaringsdeskundige. Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen kan je hierbij helpen.
Uiteraard komen ook tal van films in aanmerking om bij dit thema te gebruiken. Ook heel wat boeken, gedichten en songs handelen over seksueel misbruik. In bijlage geven we alvast een voorzet.
Link de thematiek aan de actualiteit. Seksueel misbruik komt –jammer genoeg- vaak in de actualiteit. Laat leerlingen artikels meebrengen uit kranten of online nieuwssites die hen hebben aangegrepen of waarover ze iets kwijt willen. In bijlage vind je alvast een aantal voorbeelden van de voorbije maanden.
51
Lesmap GRENS
Werken met tekstfragmenten UNDER CONSTRUCTION Ruben Ik ben vierenveertig. Ik stap de kruidenier binnen, sla de deur van de winkel achter me dicht. Er staan drie mensen voor mij, een man met een kind en een jonge vrouw. De dochter van de kruidenier staat achter de toog. Zij knikt me kort toe. De vrouw voor haar is aan het bestellen en draait zich midden in haar zin om. Dat gezicht… Waarvan ken ik haar? De vrouw draait zich weer om. Er valt een ongemakkelijke stilte. Waarom bestelt zij niets? Het kind begint een liedje te zingen. Ik ben vandaag zo vrolijk, zo vrolijk. De vrouw aan de toog blijft zwijgen. Ik zie hoe de kruideniersdochter haar aankijkt, ietwat ongeduldig… ‘Ja?’ vraagt ze. Stilte. Wat een vreemde situatie. De vrouw draait zich weer om, kijkt me aan… En dan plots: een schok van herkenning. Ik weet wie zij is. Dat is Sofie, Michiel’s zus! Het is jaren geleden dat ik haar zag. Ze staart me aan, ik kijk van haar weg. Mijn blik flitst niets ziend over het rek met de voedingswaren naast me. Ik voel het bloed wegtrekken uit mijn gezicht. Ik weet me geen houding te geven. Sofie draait zich zwijgend weg van de kruideniersdochter. Ze stapt mijn richting uit, schuifelt voorbij mij, opent de deur van de winkel en vertrekt. Ik kijk haar schichtig na door het vitrineraam. ‘Da’s ook een rare’, zegt de kruideniersdochter achter me. ‘Die vertrekt midden in haar bestelling. Tsss. Er zijn toch vreemde mensen, tjonge!’ ‘Dan is ’t aan mij zeker?’ vraagt de man met het kind. ‘Voor mij 150 gram Plopworst, alsjeblief.’ Sofie De deur van de winkel slaat achter mij dicht. Ik kijk om, herken en verstar. Voorzichtig draai ik mijn hoofd weer naar voren. Mijn hart bonst als bezeten. Het beest. Het is hier. Het heeft plaatsgenomen, achteraan de rij. Het is mijn beurt om te bestellen, maar de woorden blijven steken in mijn keel. Alles verstomt. Het enige geluid dat tot me doordringt is het hijgen van het beest. Ik hoor het ademen in mijn rug, vals en koud. Ik probeer iets te zeggen, maar mijn tong ligt dood in mijn mond. Ik hoor het schuifelen van de anderen, gekuch, een kind dat een liedje zingt. Ik ben vandaag zo vrolijk, zo vrolijk… Plakkerig zweet, onder mijn oksels. Ik moet. Moet kijken. Moet opnieuw kijken. Dwing mezelf het hoofd te draaien. Ik kijk en vind de ogen, de ogen die me ’s nachts wakker houden, die me al die jaren iedere nacht opnieuw wakker houden. Angst legt haar ijzige handen op mijn keel en schroeft ze dicht. Ik weet het, ik weet: hij is het. Ik ken hem. Schaamteloos is hij mijn leven opnieuw binnengedrongen. Ik verkil. Verschraal. Draai mijn hoofd naar voor. Moeizaam. Ik word ijs. Alles rondom mij wordt ijs. Het houten rek met de voedingswaren naast me kraakt. De spiegelwand wordt overwoekerd door ijsbloemen. Mijn handen klitten vast aan het glas van de koeltoog. De kruideniersdochter kijkt mijn richting uit, opent en sluit haar mond, murmelt klanken zonder betekenis. Haar adem bevriest en valt kletterend uiteen op de betegelde vloer. Weg! Ik moet hier weg!
Scène 7 * Sofie Het meisje had bruine haren. De pop blonde. Het meisje had bruine ogen. 52
Lesmap GRENS
Die van de pop waren blauw. Toch leken ze op elkaar. Het meisje hield erg veel van de pop. Van de pop weet niemand of ze van het meisje hield. Het meisje ging dood. De pop bleef. Nu weet niemand nog of het meisje van de pop hield. En de pop past in geen enkele la. De pop maakt alle koffers open. De pop breekt alle kasten open. De pop is groter dan alle dingen in huis. De pop is overal. De pop vult het hele huis. We moeten de pop verstoppen. We moeten de pop doen verdwijnen. Voor altijd. We moeten de pop vermoorden. Begraven. *Naar het gedicht ‘Theater van de pop’ - Carlos Queiroz
Ik ben vijftien. Laure en ik zijn nog altijd goed bevriend. Zij is boven mij uitgegroeid, de laatste maanden. Ik moet vaak aan haar denken, ook al is ze niet bij mij in de buurt. En als ze bij mij in de buurt is, voel ik vlinders in mijn buik. Op een dag fietsen we samen naar huis. Ik wil haar zo graag kussen, vastpakken. De gedachte aan haar houdt me al maandenlang bezig. ‘Stop hier even’, zeg ik, een honderdtal meter van waar zij woont. Mijn hart bonst in mijn keel. Zal ik… Hoe zal zij reageren? Laure stopt en stapt van haar fiets. ‘Wat is er?’, vraagt ze verwonderd. Ik stap ook af, zet mijn fiets tegen een boom en ga naast haar staan. ‘Weet je…’, stamel ik. Honderd zinnen schieten door mijn hoofd, maar ik weet niet hoe het haar te zeggen. ‘Ik zie je graag’, hoor ik mezelf stamelen. Ik leg mijn hand op haar hand. ‘Mag ik je kussen?’ Laure kijkt me verbijsterd aan. ‘Ruben’, zegt ze… Ik zie haar onwennigheid, de schaamte flitst door me heen en ik weet: dit is niet oké, dit had ik niet moeten doen. ‘Het spijt me, Ruben, maar ik voel niks voor jou.’ Ze trekt haar hand weg vanonder de mijne, legt ze op haar stuur. ‘Waarom zeg je nu zoiets? Ik dacht dat wij gewoon goeie vrienden waren. Ik dacht altijd dat zoiets moet kunnen, gewoon goeie maatjes…’ En dan opnieuw, een beetje verontwaardigd deze keer: ‘Waarom zeg je nu zoiets.?’ Ik weet me geen houding te geven. Het liefst van al verdween ik ter plaatse in het niets. ‘Gewoon… Ik weet niet… Als ik je zie…’ Laure stapt op haar fiets. ‘Het spijt me…’, hoor ik haar nog zeggen. Dan is ze weg. Wat een afgang.
Ik ben vijfentwintig. Na mijn studies Taal- en Letterkunde heb ik een job gevonden als bibliothecaris in de plaatselijke bibliotheek. Dat had ik niet verwacht, met zoveel andere kandidaten… Maar het is mijn ding, dat moet gezegd. Het werk ligt me wel. Ik voel me goed tussen de boeken, de cd’s, de dvd’s. Die stellen geen vragen. Of wel, soms, maar je bent niet verplicht erop te antwoorden. 53
Lesmap GRENS
Als bibliothecaris mag ik ook de sollicitatiegesprekken bijwonen van nieuwe medewerkers. Het is dan dat Jolijn mijn pad kruist. Haar sollicitatiebrief ademt enthousiasme. Zij is drieëntwintig en charmeert me met haar woorden. Bij het eerste kennismakingsgesprek voel ik een vreemd soort opwinding. Jolijn is intelligent, knap, vlot en open, en ik ben erg blij dat de andere examinatoren er net zo over denken. Haar schriftelijke proef vervult ze met brio. In het beslissende mondelinge gesprek zijn haar geestdrift en enthousiasme tastbaar in ieder woord dat zij zegt. Zij wordt aangenomen als balieverantwoordelijke, en ik vier haar aanwerving stiekem thuis met een fles Champagne. Vanaf dan zie ik Jolijn dagelijks, en iedere dag dat ik haar zie, groeit mijn genegenheid voor haar. Wekenlang worstel ik met de gedachte om haar te zeggen wat ik voor haar voel – in mij leven zoveel twijfels… lafbek… ik durf haar gewoon niet te vertellen dat… lafbek… wat als ze me afwijst… lafbek… ik ben bang van mezelf… lafbek… ik walg van mijn verleden… lafbek… ik haat mezelf… lafbek… ik verafschuw de man die ik ben… lafbek… ik haat de jongen die ik was… lafbek… - maar op een dag beslist zij onze toekomst voor ons. ‘Ik heb tickets voor een theaterstuk, vanavond. Zin om mee te gaan?’ Het is een zin die me tot op de dag van vandaag als muziek in de oren klinkt. Al die jaren was ik het Geluk kwijt, maar nu heeft het me teruggevonden.
Scène 11 Ruben Ik ben zestien. ‘k Heb niet meer zoveel contact met Laure. De maanden na mijn stomme aanzoek had ik het gevoel dat ze me meed. Daarna ging het wel weer wat beter, maar nu heeft ze een vriendje. Een of andere lul van haar klas. Nu ja, ze doet maar. Iedereen heeft tegenwoordig een vriendje of een lief. Iedereen, behalve ik. Weet ik veel wat ik fout doe. Het lukt me precies niet iemand te vinden. Zowat de hele scouts doet het met mekaar, en op de voetbal gaat het ook over niks anders. En ik, ik blijf achter. Ik heb nog nooit een meisje gekust, laat staan ermee in bed gelegen. Hoe zou dat zijn, je tong in iemands mond voelen? Of met iemand vrijen? Lijkt me heerlijk… Misschien komt het omdat ik zo klein ben. Al mijn vrienden zijn groter dan ik. Meisjes vinden dat leuker, een groot lief. Pfff. Alsof dat zo belangrijk is. Maar ja. ’t Is wat het is. Het is dikke shit. Gelukkig kan ik altijd bij Michiel terecht. Die zegt daar tenminste niks over. Die vindt mij tof zoals ik ben. Denk ik toch. Voor hem is ’t ook allemaal niet zo moeilijk. Die versiert grieten bij de vleet. Maar da’s dan weer omdat hij muzikant is en geniaal piano speelt. En hij moet maar beginnen zingen en de meisjes hangen aan zijn lippen. Ik heb niks speciaals om mee uit te pakken. Ik ben gewoon, alledaags, doordeweeks. Ik kan niks wat iemand anders niet kan. Ik ben een nitwit, een sul, een loser. Wat zouden ze in mij zien?
Ik ben achtentwintig. Jolijn en ik wonen exact drie jaar samen. Zij is het beste dat mij kon overkomen. Zij is lief, warm en attent. Op straat zie ik de afgunstige blikken van andere mannen als ik met haar voorbij stap. Nu is ze zwanger. Eerlijk gezegd: ik schrok toen ze het me vertelde. Niet dat ik geen kinderen zou willen, maar het gaat wel snel allemaal. Ik hoop niet té snel. Soms 54
Lesmap GRENS
doemen de demonen uit het verleden op, en dan weet ik met mezelf geen blijf. In ieder geval - en dat klinkt misschien vreemd - ik hoop uit de grond van mijn hart dat het een jongen is.
Ik ben vijfendertig. Mijn zoon is zeven jaar oud. Gisteren is Jolijn bevallen van ons tweede kind. Het is een meisje. Ik weet niet goed wat ik ervan moet denken. Ik ben blij, natuurlijk, maar een meisje… Een dochter… Misschien was het dit wat me al die jaren weerhield om een tweede kind op de wereld te zetten. Maar Jolijn wilde het zo graag… Toen ik het kind gisteren zag, dat gevoel… Het is zo vreemd allemaal. En later, op de kamer, met haar in mijn armen… Hoe moet ik hier mee omgaan? Hoe kan ik hiermee verder?
Scène 13 Michiel: ‘Shit man, ik krijg er zin van, als ik dat allemaal zie…’ Ruben: ‘Ja, zeg dat wel…’ Michiel: ‘Spijtig dat er hier geen meisjes op bezoek zijn… Een volgende keer toch eens werk van maken.’ Ruben: ‘Wie had je zoal in gedachten?’ Michiel: ‘Leila is wel een heet wijf, vind ik. En Petra zou het ook geen twee keer moeten vragen.’ Ruben: ‘Ja, da’s inderdaad een lekker ding.’ Michiel: ‘En Freya en Kimberley natuurlijk, maar die heb ik al allebei gehad.’ (lacht) Ruben: ‘Ja, jij wel…’ Michiel: ‘Sukkel… Dan moet ge die dat eens vragen, he? Die staan ‘open’ voor veel dingen… (lacht). Maar goed. Een volgende keer dus… Wat denk je, gast. ’t Is half drie. Ik kruip mijn beddenbak in. Wat jij?’ Ruben: ‘Ja, da’s goed.’
Ruben, Michiel en Sofie lopen door mekaar op het podium. Ontmoetingen . Ontmoeting 1: Sofie: ‘Kan jouw piemel ook groot en hard worden?’ Michiel: (Lacht ongemakkelijk) ‘Wat vraag jij nu?’ Sofie: ‘Of jouw piemel ook groot en hard kan worden…’ Michiel: ‘Waarom vraag je nu zoiets, mal kind?’ Sofie: ‘Gewoon, zomaar…’ Ontmoeting 2: 55
Lesmap GRENS Ruben: ‘Dit is ons geheim, Sofie. Je mag het aan niemand vertellen.’ Sofie: (knikt) Ruben: ‘Echt aan niemand. Niet aan je ouders, en ook niet aan Michiel. Sofie: (knikt) Ruben: ‘Sofie, ik meen het. Wij zijn beste vrienden, niemand anders mag het weten!’ Sofie: ‘Ok.’ Ruben: ‘Als iemand het te weten komt, kan ik je beste vriend niet meer zijn. Begrijp je dat?’ Sofie: (knikt) Ruben: ‘Goed dan. Tot morgen.’ (Geeft haar een kus.) ‘En je weet het: mondje dicht, he!’ Ontmoeting 3: (Sofie zittend op de grond. Michiel naast haar op een stoel. Ze speelt met haar poppen. Ze legt een pop op de andere en maakt kreungeluidjes.) Michiel: ‘Wat doe je, Sofie?’ Sofie: ‘Niks.’ Michiel: ‘Wat ben je aan ’t spelen?’ Sofie: ‘Beste vrienden.’ Michiel: ‘Wat bedoel je?’ Sofie: ‘Dit is wat beste vrienden doen.’ Michiel: ‘Waar haal je dat nu weer vandaan?’ Sofie: ‘Nergens vandaan. Dat weet ik gewoon…’ Ontmoeting 4: Michiel: ‘Ons Sofie doet zo raar de laatste tijd.’ Ruben: ‘Hoe bedoel je?’ Michiel: ‘Wat ze zegt, en hoe ze zich gedraagt…’ Ruben:’Wat dan?’ Michiel: ‘Vorige week vroeg ze of mijn piemel groot en hard kon worden. En gisteren liet ze haar poppen met mekaar vrijen.’ Ruben: ‘Tja…’ (lacht ongemakkelijk) Misschien heeft ze iets op televisie gezien of zo? ‘k Weet niet…’ Michiel: ‘Ik vind dat toch vreemd. En ze wil niet vertellen waar ze dat allemaal vandaan haalt…’
56
Lesmap GRENS
Ruben: ‘Je hebt haar toch niks getoond op internet of zo?’ Michiel: ‘Gek! Ben je niet goed wijs of zo? Sofie is nog een kind!’ Ruben: ‘Ach… Laat haar toch. Dat waait wel over zeker.’ Michiel: ‘Mmm. We zien wel…’ Ontmoeting 5: Michiel: ‘Sofie… Weet je wel wat je zegt? Ruben… Dat kan gewoon niet waar zijn. ’ Sofie: … (begint te huilen) Michiel: ‘Je mag niet liegen, Sofie. Wat je allemaal vertelt is heel heel erg…’ Sofie: ‘Ik lieg niet!’
Michiel: ‘Maar Ruben is mijn beste vriend. Weet je wel wat de mensen zullen zeggen als ze je verhaal horen?’ Sofie: ‘Ruben is ook mijn beste vriend…’ Michiel: (neemt haar in z’n armen) ‘Sofie…’ Sofie: ‘Ben ik stout geweest?’ Michiel: (met tranen in de ogen) ‘Nee zus, jij bent niet stout geweest… Ruben is stout geweest. Heel stout.’ Sofie: (huilend) ‘Vertel dit niet door aan mama of papa, Michiel. Dat heb ik Ruben beloofd.’ Michiel: … Sofie: ‘Beloof je van het niet door te vertellen?’ Michiel: (streelt haar over de haren) ‘Zusje toch…’
Scène 16
Ik ben achttien. Ik voel me ellendig. Ik worstel me door het zesde jaar. Mijn punten gaan in dalende lijn. Michiel mijdt me als de pest. Hij heeft me gezegd dat ik voor hem niet meer besta. Andere vrienden spreken me erover aan. ‘Zeg, wat is dat met jullie? Hebben jullie ruzie gehad of zo?’ Ook mijn klastitularis roept me apart. ‘Wat is er met je aan de hand?’ vraagt ze. ‘Je rapport… Zo’n lage cijfers zijn we van jou niet gewend… Is er iets? Je zondert je zo af van de anderen… En Michiel? Vroeger waren jullie zo close, en nu… Kan ik je ergens mee helpen?’ Ik weet niet wat zeggen. Even schiet het door me heen dat ik haar in vertrouwen moet nemen, dat ik haar misschien maar gewoon alles moet vertellen, maar ik kan het niet. Ik krijg mijn vreselijke verhaal niet over mijn lippen. ‘Er is niks,’ zeg ik. ‘Ik voel me gewoon niet zo goed in mijn vel de laatste tijd. Het zal wel beteren…’ ‘Dat hoop ik echt, ‘ antwoordt mijn titularis. ‘Weet dat je bij mij altijd terecht kunt als je wil praten.’ ‘Ja, bedankt,’ zeg ik. Ik verlaat de klas. In de gang 57
Lesmap GRENS
schieten de tranen me in de ogen. Ik begin te huilen. De tranen stromen me over de wangen. Ik haast me de school uit. Ik haat mezelf. Ik ben een laffe zak, een smeerlap, een lul. Ik wou dat ik er niet meer was.
Paniek. De zoveelste keer: paniek. Hard en onverwacht. Ik ren naar de badkamer, ruk mijn kleren uit. Het gaat niet over. Het gaat nooit over. Ik stap in de douche. Kou. Het is zo kou. Ik sluit het gordijn, draai de kraan open. (Ze neemt water in de handen, gooit het over zich heen). Water. Warm water! Het valt naar beneden, op mijn haren, mijn schouders, de rest van mijn lichaam. Lucht happen. Ademen. Kou. Het water is warm en ik ben kou. Niet over. Het gaat niet over. Vuil. Ik ben vuil. Het gaat niet weg. Het gaat nooit weg. Vuil. Kou. (Met beide handen pakt ze het washandje vast. Ze schrobt haar buik, haar billen. Radeloos wrijven.) Vuil. (Tussen haar benen.) Het vuil wegkrabben. Vuil. Vuil. Vuil. Het water klettert tegen de muur, tegen het gordijn. (Drukt haar handen tegen haar oren, gilt). Laat mij met rust! Laat mij met rust! Kou. Klein. Ik ben nog klein. (Ze zakt ineen op de grond, slaat haar armen om haar knieën. Ze opent haar mond, krijst zonder geluid.) Scène 18 Ruben (+ Sofie op de grond) Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten. Iemand moet het weten. Ik moet het aan iemand vertellen… Nee. Ik mag het aan niemand vertellen. Dat mag niet. Dat kan niet. Vergeten. We moeten vergeten. Niemand mag het weten. Ik heb een vrouw, Sofie. Ik heb een zoon van zeventien en een dochter van negen. Is het toeval? Hij is zo oud als ik toen, en zij zo jong als jij… Negen jaar was je… Wat heb ik in ’s hemelsnaam gedaan? Wat heeft me in ‘s hemelsnaam bezield? Ik ben vierenveertig. Ik ben een vader. Ik ben zeventien. Ik ben een dader. Ik heb alles te verliezen. Ik heb niks te verliezen. Ik ben niks. Vergeten. Vergeven. Vergeten. Vergeven. Waarom zeg je niks? Zeg iets. Praat met mij ! Wij moeten praten. Jij en ik. Ergens waar niemand ons ziet. Ergens waar niemand ons hoort. Praten. We moeten praten over dingen die niemand wil horen. We moeten de dingen een naam geven. We moeten onze daden plaatsen. Alles komt terug. Alles komt altijd terug. Nee! Zwijg! Vermijd het spreken. Zeg niks ! Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten. Vergeten! We verzwijgen het verleden. Verzwijgen wat we deden. De stilte. Hoor je de stilte, Sofie? Hoor je het zwijgen ? Hoor je het zwijgen van de anderen? Zie je wel ? Het is niet mijn schuld. Niet mijn schuld. Waarom geloof je me niet? Stel je niet boven mij. Praat met mij ! Geef me een kans het je uit te leggen. Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten! Vergeef me, Sofie. Ik kan het niet. Ik kan het niet vergeten! Iemand moét dit weten. Ruben : Jolijn. Jolijn? Kom… Kom je even bij me zitten ? ‘k Moet… ‘k moet je iets vertellen. Iets over vroeger… Pianomuziek naar intro ‘Flink zijn’.
58
Lesmap GRENS
Voor de dramaturgen: een semiotisch model voor de analyse van een theaterstuk Wil je met je leerlingen een grondige dramaturgische analyse maken van deze productie ? Hieronder vind je een analyseschema dat je kan helpen om een theaterstuk helemaal te ontrafelen… I PRODUCTIECONTEXT:
Gegevens: wie, wat, waar, wanneer, hoe, waarom?
II DRAMA/THEATER ANALYSE (vorm/formeel en inhoud) A De theatrale laag: Theatrale middelen: 1. Acteurs: • Houding • Beweging • Gebaar • Mimiek 2. Spel: • Karaktertrekken • Motieven • Emoties 3. Verhaalelementen: • Personages • Bedrijven • Scènes • Teksten 4. Toneelbeeld, ruimte: • Locatie • Speelruimte • Speelvlak • Indeling van het speelvlak • Plaats van het publiek • Verplaatsingen van de acteurs
• • • •
Stemgebruik Kostuum Grime Kapsel
• •
Handelingen Acties en interacties
• • • •
Beelden Ontwikkeling Verloop Fragmenten
• • • • • •
Decor Rekwisieten Licht Geluid Muziek Film- en videomateriaal
Samenhang: Hoe zijn de theatrale middelen geordend in ruimte en tijd?
59
Lesmap GRENS
5. (Regie)concept: de ideeën en uitgangspunten van de regisseur en andere vormgevers. 6. Vormgeving: het gebruik van de middelen door de vormgevers: acteur, regisseur, decor-, kostuum-, licht-, geluid-, muziekontwerper. 7. Enscenering: de wijze waarop middelen zijn samengevoegd tot het geheel van de voorstelling. B De narratieve laag: 1. De inhoud: • Waar gaat het theaterstuk over? Wat zegt de titel van het stuk? • Wat wordt er verteld? • Wat is het onderwerp? Het thema? • Wordt er natuurlijk of gestileerd gespeeld? • Welke emoties komen er aan bod? • Wat is de sfeer van de voorstelling?
2. Soort verhaal: • Zijn de situaties en gebeurtenissen opgenomen in een duidelijk verhaal? • Zijn de situaties en gebeurtenissen tragisch, komisch, absurd? • Zijn er meerdere verhaallijnen?
3. Ontwikkeling: • Welke situaties en gebeurtenissen spelen zich af? • Waar gebeurt het? • Wanneer? • Welke personages spelen er in mee? • Wat gebeurt er met die personages? • Wat doen die personages? Waarom?
4. Sfeer: • Wat is de sfeer? • Wisselt de sfeer? • Is er spanning, een conflict, een hoogtepunt? C De symbolische laag:
1. Wat is de boodschap van het theaterstuk? Wat leert het stuk jou? 2. Wat willen de makers bereiken? 3. Waar is de regisseur van uitgegaan? Een toneeltekst? Welke? Van wie? Van wanneer? Of worden er eigen ervaringen gebruikt, een eigen verhaal? 4. Vanuit welke opvatting of interpretatie heeft de regisseur gewerkt? Levensbeschouwelijk Religieus, ritueel, viering Esthetisch (anti-)Schoonheid, inleving, herkenning, vervreemding, confrontatie Politiek Status, huldiging, protest, bewustwording Economisch Werk, reclame Educatief Opvoeding, therapie, zelfreflectie, voorlichting, informatief Vermaak Amusement, decoratie, expressie, verpozing III DE GEBRUIKSCONTEXT: De rol van de toeschouwer:
1. Probeer te beschrijven welk effect het theaterstuk op je had. 2. Breng dit in verband met de bedoeling die de regisseur had. 3. Kun je belangrijke factoren om het theaterstuk te begrijpen schetsen: is het gericht op een actuele situatie, op een politieke context, op bepaalde subculturen,…? 4. Jouw persoonlijke mening over het theaterstuk (= interpretatie = subjectief). Deze moet uiteraard goed onderbouwd worden.
60
Lesmap GRENS
Bijlagen Inspirerend materiaal Bij de verwerking van seksueel misbruik blijkt inspiratie een belangrijke rol te spelen. Vaak wordt herkenning en begrip gevonden in muziek. films of boeken. Maar ook het zelf bijhouden van een dagboek of het schrijven van gedichten kan helpen.
Films Websites Op onderstaande websites vind je een grote verzameling films, docu’s en filmreportages over seksueel misbruik:
http://www.projectspeaknow.nl/films-2/
61
Lesmap GRENS
http://www.seksueelmisbruik.info/3809-2/page/2/
Enkele toppers in het genre fictie
Deze bekende Deense dramafilm uit 1998 onder regie van Thomas Vinterberg kaapte tientallen internationale prijzen weg, en terecht. De vader van de familie, Helge Klingenfeldt, (Moritzen) wordt 60 jaar en er wordt een groot feest gehouden. Er zijn nog wat spanningen binnen de familie vanwege de zelfmoord van één van Helge's dochters enkele weken terug. Dit wordt natuurlijk voor de gasten zoveel mogelijk verborgen, totdat zoon Christian (Thomsen) na het diner een speech geeft, waarbij de waarheid over de geliefde Helge naar boven komt.
62
Lesmap GRENS JAGTEN
Beklemmend drama over een kleuterleider die ten onrechte beschuldigd wordt van seksueel misbruik Wanneer kleuterleider Lucas door de 5-jarige Klara ten onrechte wordt beschuldigd van misbruik, verandert zijn leven van het ene op het andere moment in een nachtmerrie. Het nieuws verspreidt zich snel en de inwoners van het dorp beginnen zich tegen hem te keren. De eens zo hechte lokale gemeenschap valt uit elkaar, terwijl Lucas tot doelwit is verklaard. Op het Filmfestival van Cannes werd Mads Mikkelsen uitgeroepen tot Beste Acteur voor zijn hoofdrol in dit beklemmende Deense drama van Thomas Vinterberg, regisseur van 'Festen'.
ANKLAGET Een jong meisje klaagt haar vader aan voor seksueel misbruik. De vader en moeder zijn erdoor geschokt en het is vanaf het begin duidelijk dat het heel moeilijk wordt voor deze familie ooit weer gezamenlijk door het leven te gaan. De rechtszaak beïnvloedt alle drie de levens en alle drie moeten ze logische gedachten en leugens van elkaar proberen te onderscheiden. Het vertrouwen van de afzonderlijke familieleden naar elkaar en richting de wereld is van het ene op het andere moment voor het grootste deel weg.
63
Lesmap GRENS
SLEEPERS
Film over 4 jongens die door cipiers worden misbruikt. Veel aandacht voor de tijd van het misbruik, maar ook voor de gevolgen voor de 4 in hun volwassen leven. Ontkenning, schaamte en isolement ontaarden uiteindelijk in wraak. Top cast met Kevin Bacon, Brad Pitt, Robert de Niro en Dustin Hoffman.
PRIEST
Engelse film over seksueel misbruik (dochter wordt door vader misbruikt),. De priester is degene die het aan de kaak stelt. Een goede priester dus !
Als de jonge priester Greg Pilkington (Linus Roache) zijn nieuwe aanstelling in Liverpool aanvaardt, heeft hij nog geen roeping. Zijn traditionele, herderlijke instelling ligt niet geheel in de lijn van de maatschappelijke realiteit in deze industriestad en de kerkelijke politiek. Greg ontdekt de ware praktijk. De liberale Father Matthew (Tom Wilkinson) neemt het niet zo nauw met het celibaat en heeft een verhouding met de huishoudster. Het biechtgeheim maakt het Greg onmogelijk een jong meisje te helpen dat misbruikt wordt door haar vader. Greg wordt danig op de proef gesteld. Als hij aan zijn homoseksuele gevoelens toegeeft en ten schande wordt gezet in de krant is de ontgoocheling totaal. Greg lijkt aan het eind van zijn religieuze loopbaan en is emotioneel uitgeput. De bisschop wil van hem af en hij wordt weggestuurd. Maar Father Matthew is er ook nog en laat het er niet bij zitten. Gesterkt en gelouterd hervindt Greg zichzelf en zijn roeping. 64
Lesmap GRENS PRIMAL FEAR Over misbruik in de kerk. Een arrogante advocaat neemt de zaak aan van een jongen die door de politie opgepakt werd terwijl hij wegrende van een moord op een bisschop. De zaak wordt complex als duidelijk wordt dat er, naast de jongen, misschien nog een derde persoon aanwezig was ten tijde van de moord.
PRINCE OF TIDES Nick Nolte speelt de hoofdrol in een film, die laat zien hoe iemand 30 jaar lang herinneringen aan seksueel misbruik weet te verdringen. Top cast met Barbara Streisand en een (gemeen) bijrolletje voor Jeroen Krabbe.
65
Lesmap GRENS BOYS FROM ST.VINCENT Erg goede televisiefilm over misbruik in een Katholiek jongensinternaat in Canada.
In het weeshuis St. Vincent worden jongens misbruikt en mishandeld door hun voogden. Hun benarde situatie komt pas aan het licht als de conciërge en een lokale politieagent zich uitspreken tegen de walgelijke manier waarop de broeders de wezen behandelen. Tijdens het daaropvolgende onderzoek zijn de jongens zo moedig om tegen de broeders te getuigen. Maar uit angst voor een schandaal besluiten de kerk en de gemeente de zaak in de doofpot te stoppen en de desbetreffende geestelijken over te plaatsen. Vijftien jaar later besluiten de slachtoffers alsnog met hun verhaal naar buiten te komen. Het geheim dat zij na al die jaren ontsluieren brengt over de hele wereld een golf van verontwaardiging teweeg.
TRUST Een tienermeisje wordt het slachtoffer van een online seksuele pervert. Krachtige film als waarschuwing tegen de gevaren van social media..
66
Lesmap GRENS
Gedichten
Lieve mama Verstijfd in bed Lig ik te wachten Tot je bij me bent Om mijn pijn te verzachten Lieve woorden Een aai over mijn wang Een deken steeds lager Mijn god wat ben ik bang De angst wordt groter Niemand in de buurt Zelfs geen lieve mama Die even in mijn kamer tuurt Alleen ben ik met papa En doe grote-mensen-dingen Ik wil alleen maar chocola En een kinderliedje zingen _________________________________ Klein
Klein ben ik En kan me niet verweren Jouw zwarte schaduw Over me heen al die keren Jouw voetstappen op de trap Doen me verstijven Dan een harde klap Een hand op mijn mond Ik wil de angst verdrijven Want ik ben nu echt gewond Machteloos en hulpeloos Lig ik daar maar In bed al die keren Zo klein ben ik En kan me niet verweren __________________________________ Papa’s kleine meid
Je bent boos Maar ik heb niets gedaan Papa’s kleine meid Gaf je steeds ruim baan Nu nog voel ik jouw handen Over mijn lichaam En mijn gezicht 67
Lesmap GRENS
Besef je eigenlijk wel Wat je hebt aangericht Walging, angst en tranen Beheersen mijn leven Dankzij jou Kan ik beamen Dat ik echt niet van je hou http://www.projectspeaknow.nl/marianne-kimmel/
boeken
Nog aan te vullen
Over seksuele meerderjarigheid
Seksuele meerderjarigheid: tussen bescherming en zelfontplooiing 09/04/2015 - 16:53
Alle seksuele handelingen strafbaar onder de 16 Het wettelijk kader rond seksuele meerderjarigheid dateert van 1912. Een belangrijke doelstelling van dit kader is de bescherming van kinderen en jongeren tegen misbruik. Dit is nog steeds nodig, maar de realiteit van vandaag ziet er anders uit, de huidige wet bemoeilijkt een gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren. De leeftijd van de seksuele meerderjarigheid of ‘age of consent’ is de minimumleeftijd waarop iemand wettelijk bekwaam wordt geacht om toestemming te geven voor seksuele handelingen. Toestemming geven wil zeggen dat je een geïnformeerde keuze kan maken en dus de gevolgen van die keuze kan inschatten. In België ben je seksueel meerderjarig vanaf 16 jaar. Vóór die leeftijd kan je vanuit juridisch oogpunt dus geen toestemming geven voor seksuele handelingen. Dat betekent dat alle seksuele handelingen als aanranding of verkrachting gecategoriseerd worden. De wet geeft geen definitie van seksuele handelingen. In principe gaat het ook over seksuele handelingen zoals tongzoenen, strelen, orale seks of coïtus. Onderzoek toont verder aan dat de meeste kinderen en jongeren een seksueel traject afleggen: van minder intiem (tongzoenen (13), aanraken (14), betasten (15), naar meer intiem (vingeren (15) en coïtus (16).
68
Lesmap GRENS
De partner is in de meeste gevallen een leeftijdsgenoot. De wet houdt echter geen rekening met de leeftijd van de partner. Het kader lijkt zich alleen te richten op bescherming tegen misbruik en gaat voorbij aan de ontwikkeling en ontplooiing op het vlak van seksualiteit van kinderen en jongeren. Een absoluut verbod op seksuele handelingen tussen minderjarige jongeren onderling heeft een aantal nadelige effecten.
Problemen bij jongeren… Seksuele handelingen tussen gelijkwaardige minderjarigen waarin ze beiden toestemden, worden vaak door henzelf niet als ongewenst ervaren. Van overheidswege of door de naaste omgeving kan men van die seksuele handelingen tussen jongeren onderling een strafrechtelijk probleem maken. Jongeren riskeren dus een ingrijpen door politie of parket, terwijl vaak een pedagogische reactie meer aangewezen én effectief is . Sommige interventies of reacties leiden zelfs tot schade of trauma’s bij de betrokkenen. Als daders minderjarig zijn, vallen zij onder de wetgeving betreffende de jeugdbescherming. Wie is er slachtoffer of dader als twee 15-jarigen seks met toestemming hebben? Of zijn ze allebei slachtoffers of daders? Vaak blijkt dat vooral jongens worden aangewezen als daders en eventueel bestraft worden. De beschikbaarheid van hulp en informatie voor jongeren is cruciaal: het taboe werkt ook op jongeren die nergens terecht kunnen/ terecht durven met informatieve vragen over seksualiteit, belevingen, (negatieve) ervaringen.
… én bij opvoeders en ouders Dat wettelijke kader zorgt in bepaalde gevallen voor een (negatieve) invloed op het handelen of het denken van opvoeders of ouders. Het zorgt voor het in stand houden van het taboe op seksualiteit m.b.t. jongeren en het versterkt de handelingsverlegenheid van opvoeders. Zo weten opvoeders niet of ze seksueel gedrag van minderjarigen, dat bij hun ontwikkelingsfase past (“leeftijdsadequaat”), al dan niet moeten bestraffen als zij zich beroepen op de strafwet. Bij opvoeders kan onzekerheid bestaan over hun pedagogische rol, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid: -Moeten ze kinderen jonger dan 16 seksualiteit verbieden of ontraden? -Hoe kunnen ze dan nog een open en ondersteunende rol spelen in de ontwikkeling? -Zijn opvoeders en hulpverleners strafbaar als ze kennis hebben van seksuele activiteiten bij jongeren en niet ingrijpen? - Mag een apotheker een noodpil verschaffen aan een -16 jarige? Scholen of residentiële jeugdhulpvoorzieningen zullen zich eerder terughoudend opstellen om een open en proactief beleid inzake seksualiteit te voeren, en worden gehinderd in hun rol als vertrouwenspersoon en pedagogische hulp .
Open het debat! 69
Lesmap GRENS
Sensoa en verschillende organisaties die voor en met jongeren werken zijn voorstander van een debat over een aangepast legaal kader rond seksuele meerderjarigheid. Dit aangepaste kader de-criminaliseert consensuele seksuele handelingen tussen gelijkwaardige minderjarigen, klaart de juridische schemerzone in de huidige wetgeving op en biedt voldoende garanties op bescherming tegen misbruik. Dit is een organisatiestandpunt en vertegenwoordigt niet noodzakelijk de visie van de subsidiërende overheid. Bron: http://www.sensoa.be/nieuws/seksuele-meerderjarigheid-tussen-bescherming-enzelfontplooiing Door: redactie
9/04/15 - 09u28 Bron: De Standaard © thinkstock.
WETGEVING Sp.a en PS willen de grens van seksuele meerderjarigheid verlagen naar 14 jaar. Volgens beide partijen moet seks vanaf 14 jaar kunnen als de partner niet meer dan drie jaar ouder is. Dat schrijft De Standaard. In het regeerakkoord staat dat de leeftijd van seksuele meerderjarigheid 'geharmoniseerd' zal worden. Tot nog toe werden daar door de meerderheidspartijen echter geen stappen toe ondernomen. Kamerleden Karin Jiroflée (sp.a) en Karine Lalieux (PS) namen dan ook het heft in eigen handen en dienden zelf een wetsvoorstel in om seks met wederzijdse toestemming én onder bepaalde voorwaarden al wettelijk toe te laten vanaf 14 jaar. Als het voorstel wordt goedgekeurd, betekent dat concreet dat er bij 'seksuele handelingen tussen een minderjarige vanaf de leeftijd van 14 jaar en een persoon die maximaal drie jaar ouder is, niet langer sprake is van 'aanranding van de eerbaarheid''. Het voorstel van de socialisten komt er naar aanleiding van een oproep van jongerenorganisaties, het kinderrechtencommissariaat en Sensoa om de leeftijd van seksuele meerderjarigheid aan te passen aan de realiteit. "We moeten ons hoeden voor conservatieve schijnheiligheid", klinkt het.
Bron: http://www.hln.be/hln/nl/35/Seks-Relaties/article/detail/2280935/2015/04/09/Socialistenwillen-seksuele-meerderjarigheid-op-14-jaar.dhtml
70
Lesmap GRENS
Verlaging leeftijd seksuele meerderjarigheid tot 14 jaar tijdens regering Michel? Seks op 14 ligt op tafel bij regering Michel. De federale regering wil de seksuele meerderjarigheid hervormen. Alle seksuele handelingen zijn vandaag in principe strafbaar voor wie jonger is dan 16 jaar. “De wetgeving omtrent de leeftijd van seksuele meerderjarigheid zal worden geharmoniseerd”, zo staat te lezen op pagina 87 van het federale regeerakkoord. Het is een antwoord op de vraag van de Vlaamse Jeugdraad, Sensoa, het Kinderrechtencommissariaat en de vzw Jong en Van zin. “We willen dat het wettelijke kader wordt aangepast aan de realiteit”, zegt Caroline Verschueren van de Vlaamse Jeugdraad. “We weten dat jongeren al voor hun zestiende seksueel actief zijn. Een dertienjarige die zijn eerste tongzoen beleeft, overtreedt vandaag in principe de wet.” De wet die seksuele handelingen bij jongeren onder de achttien regelt, dateert uit 1912. Uit Vlaams onderzoek blijkt dat jongeren gemiddeld 16,8 zijn als ze voor de eerste keer gemeenschap hebben. Maar een kwart van de 15-jarigen is al met een partner naar bed geweest. Het kabinet van minister van Justitie Koen Geens benadrukt zaterdag intussen dat de regering de discussie over de harmonisatie van de leeftijdsgrenzen van seksuele meerderjarigheid nog moet voeren. “Op heden gelden verschillende leeftijdsgrenzen met betrekking tot verschillende aspecten van seksuele meerderjarigheid. Dat is verwarrend. Daarom voorziet het regeerakkoord dat een harmonisatie van de leeftijdsgrenzen”, luidt het. “De discussie hierover moet nog gevoerd worden binnen de regering, over de opties of modaliteiten kunnen we ons niet uitspreken. Een voorafname doen op dit debat lijkt dan ook niet aangewezen.” (HBvL 18/10/2014) Bron : http://www.hbvl.be/cnt/dmf20141018_01328439/seks-op-14-ligt-op-tafel-bij...
De krant HBvL hield een online poll omtrent het verlagen van de seksuele meerderjarigheid. Maar liefst 70 procent van de lezers die stemden in onderstaande poll vindt het geen goed idee om de seksuele meerderjarigheid op 14 te leggen. Nu zijn seksuele handelingen nog strafbaar voor wie jonger is dan 16.
71
Lesmap GRENS
Moedige getuigenissen Laat leerlingen getuigenissen opzoeken op het internet, geschreven of gefilmd. Onderstaand filmpje kan je alvast als voorbeeld gebruiken.
https://www.youtube.com/watch?v=uWZLlfD_xv4
72
Lesmap GRENS
Uit het nieuws
Nederlandse app om van je seksverslaving af te komen Praten over cocaine gebruik is makkelijker dan over pornoverslaving
Door Gerard Driehuis - dinsdag 22 oktober 2013, 09:52 in categorie: Gezond Als gevolg van de overvloedig beschikbare hoeveelheid porno raken er steeds meer mensen, vooral mannen maar ook vrouwen, zo in de ban van seks dat je het een verslaving zou kunnen noemen. De Een speciale app ontwikkeld door GGZ-instelling Ready For Change wil seksverslaafden helpen van hun verslaving af te komen. Daarnaast is de applicatie voor smartphones een opstapje naar professionele hulpverlening. De in Rotterdam gevestigde instelling voor verslavingszorg ontwikkelde een applicatie voor smartphone of tablet die hulp biedt aan seksverslaafden, schrijft het Nederlands Dagblad. Mensen kunnen er onder meer een ‘seks screening test’ doen die hen helpt bij de beoordeling van hun gedrag. Daarnaast wil de app een opstapje zijn naar hulpverlening of zelfhulpgroepen. ‘Op seksverslaving rust nog altijd een groot taboe’, zegt Morris van Dijk van Ready For Change tegen het ND. ‘Mensen vinden het makkelijker om te vertellen dat ze cocaïne gebruiken dan dat ze pornosites bezoeken. Deze app is een hulpmiddel seksverslaving uit de taboesfeer te halen. Mensen kunnen anoniem in contact komen met hulpverleners.’ De applicatie is gebaseerd op het 12 stappensysteem waar ook de AA mee werkt. Het is niet relgieus, maar enig geloof is wel nodig. De app is Engelstalig en is dan ook bedoeld voor internationaal publiek. Hij is gratis te downloaden en op de platforms van Apple en Android te vinden met de zoekterm ‘sex addiction’.
Bron: http://www.welingelichtekringen.nl/gezond/232405/nederlandse-app-om-van-jeseksverslaving-af-te-komen.html 73
Lesmap GRENS
Schooldirecteur onterecht beschuldigd van misbruik 19/05/15 - 06u00 Bron: Het Laatste Nieuws © Mozkito.
Een leerkracht heeft de directeur van de Gemeentelijke Tuinbouwschool in Merchtem valselijk beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat stelt de Kamer van Beroep van Onderwijs. Daniel Herinckx werd eind maart geschorst, na verklaringen dat hij leerlingen masseerde en aanspoorde om te masturberen.
Daniel Herinckx, directeur van de gemeentelijke tuinbouwschool in Merchtem. © Mozkito. Het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Eddie De Block (Open Vld) nam op 27 maart geen enkel risico. Nadat de zware beschuldigingen hen ter oren kwamen, werd Herinckx onmiddellijk geschorst. Ook het gerecht kreeg een dossier overhandigd. Twee dagen later liet de parketwoordvoerder weten dat er mogelijk sprake was van ongepaste communicatie. Maar niemand had aanwijzingen van misbruik gevonden. Het onderzoek loopt nog, maar de speurders hebben ook nu geen bekentenissen die in die richting wijzen.
Directeur Daniel Herinckx hield al die tijd zijn onschuld staande en tekende beroep aan tegen zijn schorsing. "De betrokken leerkracht en de inrichtende macht voerden een beschadigingsoperatie", zo meende hij. De Kamer van Beroep, een instelling van het Ministerie van Onderwijs, geeft hem daarin nu gelijk. Herinckx is opgelucht. "Ik heb altijd gezegd dat de getuigenissen tegen mij vals waren", zegt hij. "Van seksuele handelingen is nooit sprake geweest. De inrichtende macht heeft zich beroepen op één mondelinge klacht en enkele onsamenhangende getuigenissen uit tweede of derde hand. De burgemeester heeft die leugens meteen voor waarheid genomen. Dit is geen manier van werken. Zo kan je iedereen van om het even wat beschuldigen." http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2327062/2015/05/19/Schooldi recteur-onterecht-beschuldigd-van-misbruik.dhtml
74
Lesmap GRENS
Vlaamse acteur beschuldigd van seksuele relaties met studentes 16/07/2015 om 08:00 door jva | Bron: De Volkskrant
Acteur Jappe Claes wordt beschuldig van seksuele relaties met zijn studentes. Foto: VTM De Vlaamse acteur Jappe Claes ligt onder vuur in Nederland. Begin 2014 stapte de acteur op als docent aan de Amsterdamse Theaterschool, nu blijkt waarom. Oud-studenten en docenten van de school beschuldigen Claes van seksuele relaties met studentes, zo meldt De Volkskrant. Een groep jonge docenten van de Theaterschool in Amsterdam hadden een onderzoek ingesteld naar hun Vlaamse collega Jappe Claes. Daaruit bleek dat Claes met verschillende studentes seksuele relaties had gehad, er is sprake van 10 tot 20 studentes. Sommige studentes gaven ook aan zich door hem geïntimideerd te voelen. De directeur stelde Claes vervolgens voor een keuze: ofwel een diepgravend onderzoek naar ‘grensoverschrijdend gedrag’, ofwel een vrijwillig vertrek. Claes koos voor de laatste optie. Ook een andere docent, artistiek leider en theaterregisseur Ruut Weissman, wordt door de Volkskrant genoemd. De man geeft zelf toe in de jaren ‘80 seksuele relaties gehad te hebben met drie studentes, maar gaat niet over tot verdere bekentenissen. Nochtans had een docente in 2012 over hem een beschuldigende brief gestuurd naar de vertrouwenscommissie van de school. Twee jaar later stapte Karin Bloemen, een bekende Nederlandse cabaretière en zangeres, stapte in 2014 met verklaringen van zes vrouwen naar de leiding. Om de privacy van de vrouwen in de zaak te beschermen, wil de school zelf geen verdere commentaar geven bij de zaak. Bron: http://www.hbvl.be/cnt/dmf20150716_01778992/vlaamse-acteur-beschuldigd-vanseksuele-relaties-met-studentes
75
Lesmap GRENS
Over seks
Hoe overleef ik: De eerste keer seks? 10 oktober Hoe overleef ik: de eerste keer seks?
Een erg spannend onderwerp deze week: De eerste keer seks, hoe gaat het en waarom zou je het doen? Veel jongens en meiden die voor het eerst seks gaan hebben willen dat het perfect is. Maar: de eerste keer is bijna nooit perfect, want je moet immers nog veel leren. Om het je allemaal wat makkelijker te maken zijn hier wat handige adviezen en tips! De eerste keer is altijd ontzettend spannend. De meeste beleven hun eerste keer met een partner waarmee ze al een lange tijd verkering hebben, zodat ze deze ervaring kunnen delen met iemand die ze vertrouwen. Dat is heel belangrijk, je moet je namelijk goed op je gemak voelen en kunnen aangeven als jij je er niet prettig bij voelt. Daarom is het ook fijn om er veel over te praten.
Weetjes en feitjes over de eerste keer De gemiddelde leeftijd is 16 of 17 jaar. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat als jij al 18 bent je seks moet hebben. Het is alleen maar een gemiddelde leeftijd. Sommige mensen zijn er eerder bij en sommige wat later, het maakt niet uit zolang jij er maar klaar voor bent. Praat van te voren Ben jij klaar voor je eerste keer? Geef dit dan aan bij je partner, waarschijnlijk gaat dit ‘automatisch’ en voelen jullie al bij elkaar aan dat jullie er klaar voor zijn. Jullie kunnen
76
Lesmap GRENS
praten over het feit waar jij jezelf het meeste op je gemak voelt om het te doen. Zorg in ieder geval dat jullie alle tijd en vrijheid hebben als het gebeurt en niet dat jullie voor een ‘verrassing’ komen te staan en dat je moeder opeens met koekjes binnenkomt. Het is ook belangrijk om te weten of jouw partner al ervaring heeft. Misschien heeft hij/zij al eerder seks gehad. Het is belangrijk om elkaar te leren kennen en het is ook helemaal niet vreemd om te vragen met hoeveel hij/zij al naar bed is geweest. Bottom line, praat met elkaar en niet alleen met je grote liefde, maar ook met je ouders kan nooit kwaad. Ook al is het waarschijnlijk erg ongemakkelijk, ze zullen het fijner vinden als je het erover hebt met ze dan dat je het 'stiekem' doet. De pijn Zorg dat je op het moment van de seks helemaal ontspannen bent, dan zal de eerste keergeen of minder pijn doen. Ben je nog wel een beetje gespannen, dan zal het minder makkelijk gaan. Geef het daarom ook aan dat je gespannen bent, zodat jullie eerst nog even de tijd hebben om te ontspannen. Op een gegeven moment voel jij dat je er klaar voor bent en dan gebeurd het allemaal vanzelf. Hoe doe je ‘het’ eigenlijk? Er zijn niet echt regels om ‘het’ te doen. Je zult alles gewoon moeten leren. Dat geeft niet, want dat moet iedereen. Laat daarom, zoals gezegd, je partner helpen. Die kan aangeven wat hij of zij fijn vindt. Wees niet bang, het is niet zo moeilijk als je denkt. Tien tips voor de eerste keer Omdat het toch best spannend is, is het altijd fijn om een aantal tips te krijgen! 1. Begin pas als je er klaar voor bent Dit klinkt makkelijk maar meestal gaan meisjes hier de mist in. Doordat ze hun partner niet willen teleurstellen doen ze het toch maar. Niet doen! Het is jouw lichaam en jij bepaalt wat er gaat gebeuren en wanneer er iets gaat gebeuren. Luister naar je eigen gevoelens en alleen jij bepaalt voor jezelf wanneer het gaat gebeuren.
2. Doe het met iemand die jij vertrouwt Dus niet met die spetter waarme je nu een paar weken date.. Zorg dat je eerst degene goed kent en vertrouwt voordat je deze stap zet. Als je hem/haar vertrouwt, wordt het een veel fijnere ervaring voor beide.
77
Lesmap GRENS
3. Kies een fijne plek Kies een plek waar julie je op je gemak voelen. Dus niet ergens stiekem in een parkje hé! Hoe fijner de plek des te meer ontspannen je wordt. Wat ook kan helpen zijn wat romantische kaarsjes of een lekker rustig muziekje op de achtergrond. Owja en een douche, een douche van tevoren zou ook fijn zijn!
(dit is wel erg overdreven ) 4. Bouw het langzaam op Seks heb je niet in een keer. Begin eerst met zoenen en met wat strelen. Als jullie er beide klaar voor zijn zal het allemaal vanzelf gebeuren.
5. Luister naar je gevoel Als je eenmaal begonnen bent kan het toch zijn dat je geen zin hebt, geef dit dan aan. Doe niets wat je eigenlijk niet wil, en voel je zeker niet schuldig als je afhaakt.
6. Let op je partner Seks heb je met zijn tweeën. Houd elkaar daarom ook goed in de gaten of één van jullie zenuwachtig is of zich ongemakkelijk voelt.
78
Lesmap GRENS
7. Praat met elkaar De eerste keer weet je natuurlijk nog niet zo goed wat je moet doen, daarom is het belangrijk met elkaar te praten zodat jullie het elkaar kunnen ‘leren’. Door veel met elkaar te praten zul je elkaar ook meer vertrouwen. Schaam je niet als je een ''rare'' vraag hebt. Misschien heeft je partner ook wel vragen.
8. Gebruik een condoom Simpel. Ga niet onveilig vrijen omdat je partner zegt dat het zonder condoom veel lekkerder is. Veiligheid staat altijd voorop. Een condoom voorkomt niet alleen zwangerschap, maar beschermt je ook tegen soa's.
. 9. Fake niet een orgasme Voel niet de verplichting alsof je moet doen of je klaarkomt. Het is heel normaal als je niet klaarkomt de eerste keer. En je partner zal zich er zeker niet beter door voelen als hij merkt dat je het faked.
79
Lesmap GRENS
10. Plezier Seks is geen sollicitatiegesprek, je kan dus gewoon plezier hebben en lachen. Jullie doen het tenslotte omdat jullie het fijn vinden en niet omdat het een verplichting is!
Bron: https://www.whatthefean.nl/is/nieuws-jongeren-heerenveen/hoe-overleef-ik-deeerste-keer-seks
8 redenen waarom mannen geobsedeerd zijn door seks
80
Lesmap GRENS
"Mannen denken maar aan één ding", zo klinkt het. Een boutade, want die mannen denken meestal ook wel eens na over voetbal, hun eten, geld, hun auto, die knappe buurvrouw... en bingo, daar gaan we weer. Niet elke man is geobsedeerd door seks, maar de meeste wel. Een man legt ons uit waarom: 1) Binnen
Voor mannen is seks een uitdaging, omdat vrouwen hen (letterlijk) moeten binnenlaten. Zij controleert de toegang, maar hij kan vanalles doen om 'uitgenodigd' te worden. Voor vele mannen onweerstaanbaar spannend. 2) Symbool
Seks is een successymbool voor mannen. Hoe vaker je het hebt, hoe meer je geprezen wordt. Wie niet vaak seks heeft, wordt dan weer zwaar uitgelachen en beledigd. Daarom denken sommige mannen "als ik lief ben, raak ik misschien in haar bed", in plaats van "als ik lief ben, vindt ze me misschien wel leuk". 3) Helden
Seksueel promiscue gedrag bij mannen is totaal maatschappelijk aanvaard én wordt zelfs opgehemeld. Kijk maar naar George Clooney: de ene serveerster na het andere wannabemodel, maar zijn imago lijdt er niet eens onder. 4) Opgroeien
Seks neemt een belangrijke plaats in in het leven van een opgroeiende man. De hormonen razen door je lijf, maar ook de oudere jongens en mannen leggen veel druk op je schouders om je maagdelijkheid kwijt te geraken. 5) Porno
Porno helpt mannen om bepaalde noden te bevredigen, maar het creëert ook bepaalde noden. Een vicieuze cirkel dus! 6) Controle
Seks is een manier om meer logica en controle te krijgen over de wispelturigheid van
81
Lesmap GRENS
vrouwen, die mannen dus knettergek maakt. Seks wordt zijn toevluchtsoord, na de seks is alles (eventjes) goed. En dan begint het circus natuurlijk opnieuw. 7) Denken
Mannen denken gewoon vaak aan seks, aan welke vrouwen ze wel zouden willen versieren en wat ze ermee zouden willen doen. Als het gaat over een vrouw die ze niet kennen of die ze binnenkort gaan leren kennen, vragen mannen ook maar één ding: is ze knap? 8) Strijd
De competitieve natuur van mannen, maakt dat ze vrouwen willen veroveren en liefst veel. Een kus is natuurlijk niet genoeg, het is tussen de lakens dat het gebeurt.
"Natuurlijk gelden ze niet alle acht voor alle mannen, maar het zal herkenbaar zijn. Gelukkig zijn veel mannen slim genoeg hun obsessie onder controle te houden en verder te gaan met hun leven", klinkt het nog. (edp) 09/11/09 15u49 Bron: http://www.goedgevoel.be/gg/nl/10/Seks-enRelaties/article/detail/1027159/2009/11/09/8-redenen-waarom-mannen-geobsedeerdzijn-door-seks.dhtml
82
Lesmap GRENS
BIBLIOGRAFIE
UNDER CONSTRUCTION
83
