West

‘ALGEMEEN WAAR MOGELIJK, SPECIFIEK WAAR NODIG’ Regioanalyse Zuid-Holland Oost/West

Stichting Meander Ineke Van der Valk m.m.v. Teamleden Meander Alphen aan den Rijn Maart 2006

Colofon

‘ALGEMEEN WAAR MOGELIJK, SPECIFIEK WAAR NODIG’ Regioanalyse Zuid-Holland Oost/West Ineke Van der Valk, m.m.v. Teamleden Meander Stichting Meander, maart 2006 Druk: Plein 7 Grafimedia Producties Adres Postbus 570 2400 AN Alphen aan den Rijn Telefoon: 0172 – 495141 E-mail: [email protected] www.stmeander.nl Website:

Bezoekadressen: Emmalaan 2, Alphen aan den Rijn Kentgensplein 26, Zoetermeer

Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Zuid-Holland.

Regioanalyse 2005, versie 1.0

2


3

INHOUDSOPGAVE 1

INLEIDING ................................................................................................................................................ 6 1.1 Leeswijzer ....................................................................................................................................... 8 2 ACHTERGRONDINFORMATIE .............................................................................................................. 9 2.1 Demografische en geografische gegevens....................................................................................... 9 2.2 Geografische gegevens.................................................................................................................. 11 2.3 Terminologie ................................................................................................................................. 17 DEEL I .................................................................................................................................................................. 18 ARBEID, INKOMEN, ONDERWIJS, JEUGD EN JONGEREN EN MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE .............................................................................................................................................................................. 18 3 ARBEID.................................................................................................................................................... 19 3.1 De arbeidsmarktpositie van niet-westerse allochtonen.................................................................. 19 3.2 Arbeid in RPA gebied Rijn & Gouwe en Haaglanden .................................................................. 21 3.3 Beleidsontwikkelingen .................................................................................................................. 23 3.4 Relevante arbeidsmarktontwikkelingen ........................................................................................ 24 4 INKOMEN................................................................................................................................................ 26 4.1 Arbeidsgehandicapte allochtone werknemers ............................................................................... 26 5 ONDERWIJS ............................................................................................................................................ 29 5.1 Schooluitval................................................................................................................................... 29 5.2 Geen stageplaatsen ........................................................................................................................ 30 5.3 Havo/vwo ...................................................................................................................................... 31 5.4 Hbo/WO ........................................................................................................................................ 31 5.5 Curriculum .................................................................................................................................... 31 5.6 De zorgteams in het VO ................................................................................................................ 31 6 JEUGD EN JONGEREN .......................................................................................................................... 34 6.1 Kinderen........................................................................................................................................ 34 6.2 Jongeren ........................................................................................................................................ 35 6.3 Jeugdprostitutie ............................................................................................................................. 37 6.4 Seksueel geweld tegen jongens ..................................................................................................... 37 6.5 Gemeentelijk en provinciaal jeugdbeleid ...................................................................................... 38 6.6 Radicalisering onder jongeren....................................................................................................... 39 6.7 Extreemrechtse jeugdculturen ....................................................................................................... 39 6.8 Radicalisering van moslimjongeren .............................................................................................. 40 6.9 Tegengaan van radicalisering........................................................................................................ 41 6.10 Jeugdzorg ...................................................................................................................................... 42 6.11 Opvoedingsondersteuning............................................................................................................. 43 7 MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE ............................................................................................... 46 7.1 Voorzieningen en diensten ............................................................................................................ 46 7.2 Vrijwilligerswerk en informele hulp ............................................................................................. 46 7.3 Provinciaal beleid.......................................................................................................................... 48 7.4 Zelforganisaties ............................................................................................................................. 48 7.5 Ouderparticipatie........................................................................................................................... 49 7.6 Inburgering en reïntegratie ............................................................................................................ 49 7.7 Bestuurlijk talent ........................................................................................................................... 52 7.8 Sociaal mentoraat .......................................................................................................................... 52 8 KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN UIT HET VELD, arbeid, onderwijs, participatie en jeugd.................................................................................................................................................................. 53 8.1 Arbeid............................................................................................................................................ 53 8.2 Onderwijs ...................................................................................................................................... 55 8.3 Maatschappelijke participatie........................................................................................................ 57 8.4 Jeugd en jongeren.......................................................................................................................... 58 8.5 Kennisontwikkeling en uitwisseling.............................................................................................. 58 DEEL II................................................................................................................................................................. 59 EMANCIPATIE, OUDEREN, WELZIJN, MULTICULTURELE WIJKONTWIKKELING EN ZORG........... 59 9 EMANCIPATIE........................................................................................................................................ 60 9.1 Relationeel geweld en eerwraak.................................................................................................... 62 10 WELZIJN EN MULTICULTURELE WIJKONTWIKKELING ...................................................... 63 10.1 Etnische distantie en contact ......................................................................................................... 63


4

10.2 10.3

Wijkontwikkeling.......................................................................................................................... 64 Rol van de corporaties................................................................................................................... 65 11 ZORG................................................................................................................................................. 67 11.1 Ouderen......................................................................................................................................... 67 11.2 Ouderen en gezondheid................................................................................................................. 67 11.3 Allochtone zorgvragers ................................................................................................................. 68 11.4 Gebruik van voorzieningen ........................................................................................................... 68 11.5 Regionale gegevens....................................................................................................................... 68 11.6 Wensen, behoeften en voorwaarden voor interculturalisatie......................................................... 69 11.7 Gehandicapten............................................................................................................................... 72 12 KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN UIT HET VELD, emancipatie, welzijn, multiculturele wijkontwikkeling en zorg .......................................................................................................... 74 12.1 Het welzijnwerk ............................................................................................................................ 74 12.2 De zelforganisaties ........................................................................................................................ 75 12.3 Multiculturele wijkontwikkeling................................................................................................... 77 12.4 Emancipatie................................................................................................................................... 79 12.5 De zorg.......................................................................................................................................... 79 12.6 Gehandicaptenzorg........................................................................................................................ 81 12.7 Kennisontwikkeling en verspreiding............................................................................................. 81 13 GEMEENTELIJK BELEID............................................................................................................... 82 13.1 Regionale Agenda’s Samenleving (RAS) ..................................................................................... 83 13.2 Gemeenten >10% inwoners van niet-westerse afkomst ................................................................ 85 13.3 Gemeenten <10% inwoners van niet-westerse afkomst ................................................................ 91 14 TENSLOTTE INTERCULTURALISATIE ...................................................................................... 94 14.1 Hoe succesvol interculturaliseren? ................................................................................................ 95 14.2 Kennis, methodieken en voorbeeldprojecten................................................................................. 97 15 NAWOORD EN AANBEVELINGEN.............................................................................................. 98 16 GERAADPLEEGDE LITERATUUR ............................................................................................. 103 Bijlage I:.............................................................................................................................................................. 108 Lijst van organisaties en contactpersonen waarmee in interviews en expertmeetings gesprekken werden gevoerd ............................................................................................................................................................................ 108 Bijlage II: Informatie over Meander ................................................................................................................... 110


5

1

INLEIDING

Sinds enkele jaren maakt de Stichting Meander regelmatig een zogeheten regioanalyse. In deze analyse worden gegevens verzameld en geanalyseerd over de positie van allochtonen in het werkgebied van Meander. Het rapport wordt gebruikt om de inzet van Meander in activiteiten en projecten te onderbouwen en om de provincie op het terrein van het beleid ten aanzien van inwoners van niet-westerse herkomst aanbevelingen te doen. Zuid-Holland Noordoost en Haaglanden is een groot werkgebied waar relatief veel allochtonen leven, wonen en werken. Weinig betrokkenen bij overheid en maatschappelijke organisaties hebben dan ook een zogenaamde helikoptervisie waarin alle relevante kennisaspecten zijn vertegenwoordigd. Het gaat daarbij om gegevens over de maatschappelijke positie van allochtonen en de verschillende deelgroepen naar afkomst, sekse en leeftijd. Ook gaat het om alle relevante gebieden zoals arbeid, inkomen, onderwijs en educatie, huisvesting, maatschappelijke participatie, vrijetijdsbesteding, cultuur, zorg, welzijn, beeldvorming enzovoorts. Relevant ook zijn de gegevens over het beleid van de verschillende actoren op deze terreinen: de landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden, de maatschappelijke organisaties en instellingen en de allochtone zelforganisaties. Ook Meander zelf heeft niet zo’n overkoepelende, integrale visie. Terwijl de ideale regioanalyse een dergelijke helikoptervisie zou moeten kunnen geven, is het gezien de enorme hoeveelheid data en de snelle veranderingen op al deze terreinen waarschijnlijk ook een illusie om hiernaar te streven. De format voor de regioanalyse varieert dan ook per keer. Soms wordt het accent gelegd op data over de maatschappelijke positie en het beleid (Regioanalyse 1998), soms op de stand van zaken aangaande de interculturalisatie van een aantal sectoren (Regioanalyse 2000) of op de activiteiten van Meander op verschillende beleidsterreinen (Regioanalyse 2004). Voor de regioanalyse 2005 is besloten om gegevens te verzamelen over knelpunten en hiaten in voorzieningen en diensten. Ook worden suggesties geïnventariseerd voor oplossingsrichtingen. Deze regioanalyse moet zicht geven op de knelpunten en problemen in bestaande projecten, programma’s, voorzieningen en diensten, het moet lacunes opsporen, eventueel nieuwe thema' s aandragen en onvervulde wensen en behoeften signaleren. Het is de bedoeling dat met de uitkomsten van dit onderzoek nieuwe of aanvullende programma’s, projecten en initiatieven ontwikkeld kunnen worden dan wel verbeteringen kunnen worden aangebracht in de bestaande voorzieningen door overheid, instellingen en maatschappelijke organisaties, waaronder Meander zelf. Aan de activiteiten van Meander wordt niet systematisch aandacht besteed maar alleen indien dit relevant is in de context. Om deze activiteiten breder bekend te maken en lezers te wijzen op mogelijke vormen van ondersteuning, is een bijlage opgenomen met informatie over Meander. Om tot deze regioanalyse te komen, werden de volgende werkzaamheden verricht: 1. Literatuur- en documentensearch Voor deze search is onder meer gebruik gemaakt van publicatielijsten van instellingen voor toegepast wetenschappelijk onderzoek en expertisecentra over de periode 2000 - 2005. Er


6

werden gegevens verzameld over de maatschappelijke positie en participatie van allochtonen, over hun wensen en behoeften aan voorzieningen en diensten. Omdat een groot deel van de problemen niet regiogebonden is, betreft dit zowel algemeen onderzoek als regionaal onderzoek waar dit voorhanden was. Daarnaast zijn documenten verzameld en bestudeerd die in het werkgebied van Meander door of in opdracht van instellingen zijn geproduceerd zoals beleidsnota’s, jaarverslagen en werkplannen van gemeentelijke diensten en instellingen. Dit met als doel inzicht te krijgen in het aanbod aan voorzieningen en diensten voor inwoners uit etnische minderheidsgroepen. 2. Aanvullend onderzoek: interviews en expertmeetings Aanvullend onderzoek is verricht door gesprekken te voeren met vertegenwoordigers van gemeenten, instellingen en zelforganisaties. Zo werden gegevens verzameld over de inzichten van professionals, beleidsmedewerkers en ervaringsdeskundigen in het werkgebied. Welke knelpunten, lacunes en hiaten ervaren zij in bestaande diensten en voorzieningen. Gesprekken werden gevoerd met instellingen die werkzaam zijn op de gebieden arbeid/inkomen, maatschappelijke participatie, onderwijs, jeugd en opvoeding, zorg en welzijn, multiculturele wijkontwikkeling en de belangen van specifieke groepen zoals vrouwen en ouderen. Onderwerpen die in de gesprekken in ieder geval aan de orde kwamen, zijn het ontbreken van voorzieningen of diensten, problemen of knelpunten bij de uitvoering, de behoefte aan gegevens om het beleid te onderbouwen, het draagvlak, de vertaalslag van het beleid naar de praktijk, de toerusting en de communicatie met de doelgroep. Ook werden vier expertmeetings gehouden. In deze bijeenkomsten werden de uitkomsten uit de interviews nader bediscussieerd en uitgediept. In de eerste expertmeeting stonden de onderwerpen zorg en welzijn centraal, in de tweede arbeid, onderwijs, jeugd en maatschappelijke participatie. Aparte expertmeetings werden gehouden voor zelforganisaties en voor teamleden van Meander. Om een zo hoog mogelijke respons te krijgen, werden de volgende initiatieven genomen. Er van uitgaande dat het onmogelijk was binnen de gestelde tijd en middelen alle betrokken instellingen, gemeenten en zelforganisaties te bereiken, werd een selectie gemaakt van de meest relevante partijen en/of sleutelinformanten. Hierbij werd er rekening mee gehouden of Meander al contact heeft met de betreffende organisatie. Voorop stond immers niet zozeer het verkrijgen van een representatief beeld van de levende opinies, hiaten en knelpunten dan wel het verzamelen van kwalitatief waardevolle, inzichtrijke opinies en suggesties. De geselecteerde instellingen, gemeenten en zelforganisaties kregen per e-mail een bericht. Waar een contactpersoon was, werd het bericht aan hem/haar gericht. Waar deze ontbrak werd de brief gericht aan de directeur of de medewerker interculturalisatie. Vervolgens werd men telefonisch benaderd. In dit gesprek werd een mondelinge toelichting gegeven op het project ‘Regioanalyse’ en medewerking gevraagd. Zonodig werd de uitnodigingsbrief opnieuw verstuurd. Bij een positieve respons werd een afspraak gemaakt voor een telefonisch interview. Enkele instellingen wilden niet meewerken. Motieven die hiervoor werden gegeven waren: • De instelling voert geen specifiek doelgroepgericht beleid; • Geen tijd. Een aantal benaderde instellingen die deze laatste reden aangaven, lieten duidelijk weten dit zeer te betreuren. Wat resulteert is een werkdocument dat in twee versies wordt uitgegeven en verspreid. Een uitgebreide volledige versie en een verkorte versie. In de verkorte versie is op het gebied van achtergrondgegevens en data uit literatuuronderzoek bijna alles weggelaten. In deze versie ligt


7

het accent, na een inleiding, vooral op de geïnventariseerde wensen, behoeften en aanbevelingen.

1.1

Leeswijzer

Het rapport is als volgt opgebouwd. Na deze inleiding wordt achtergrondinformatie gegeven. Hierbij wordt ingegaan op enkele demografische en geografische basisgegevens. Ook wordt kort de gehanteerde terminologie behandeld. Vervolgens wordt in twee delen ingegaan op een aantal terreinen die van groot belang zijn voor de positie van inwoners van Zuid-Holland die afkomstig zijn uit etnische minderheidsgroepen. In het eerste deel komen hierbij de volgende terreinen aan de orde: arbeid en inkomen, onderwijs en de positie van kinderen en jongeren en tenslotte maatschappelijke participatie. In het tweede deel wordt ingegaan op emancipatie, welzijn, multiculturele wijkontwikkeling, de positie van ouderen en de zorg. Zoals al werd aangegeven is de behandeling van de onderwerpen niet uitputtend. Ook zijn de onderwerpen en beleidsterreinen niet altijd even goed te onderscheiden. Voor beide delen geldt dat met behulp van relevante gegevens uit landelijk en regionaal onderzoek een globale analyse wordt gegeven van de positie van etnische minderheidsgroepen op de verschillende terreinen. Daarnaast gaat de aandacht vooral uit naar in onderzoek naar voren gebrachte wensen en behoeften en geconstateerde knelpunten en hiaten in voorzieningen en diensten. Voor een beperkt aantal instellingen wordt hierbij in het kort op basis van door de instelling verstrekte gegevens, een typering gegeven van het aanbod aan voorzieningen en diensten. Hierna worden de resultaten van de interviews en expertmeetings behandeld. Het is een bewuste keuze geweest om de uitkomsten van de expertmeetings en interviews apart van de uitkomsten van onderzoek weer te geven. Zo kan een indruk worden verkregen van visie en voorstellen die leven in het werkgebied. Er wordt per deelterrein en waar dit aan de orde kwam een overzicht gegeven van geconstateerde problemen, knelpunten en hiaten. Vervolgens komen oplossingsrichtingen aan bod voorzover deze werden geopperd door de participanten in de interviews en de expertmeetings. Hierna wordt het gemeentelijk beleid behandeld. Voor een geselecteerd aantal gemeenten uit het werkgebied wordt hierbij besproken of er specifiek beleid wordt gevoerd en zo ja, hoe dit beleid er uit ziet. Veertien gemeenten komen hierbij aan de orde. In een apart hoofdstuk wordt aandacht besteed aan interculturalisatie, een onderwerp dat door alle onderwerpen heen en voor alle betrokkenen van belang is. Afgesloten wordt met een nawoord waarin op basis van het onderzoek eigen aanbevelingen worden gedaan. In de bijlagen is tenslotte een overzicht opgenomen van respondenten die deelnamen aan interviews en expertmeetings. Een informatieve tekst over de Stichting Meander vormt de tweede bijlage.


8

2

ACHTERGRONDINFORMATIE

2.1

Demografische en geografische gegevens

In 2003 is een kwart van de bevolking van Zuid-Holland van allochtone afkomst. 16% (550.000 personen) is van niet-westerse afkomst. Dit percentage ligt ruim boven het landelijke gemiddelde van 10% (PZH 2004:33). 30% van de bewoners van de stad Den Haag is van allochtone afkomst (dit percentage ligt net iets onder dat van Rotterdam). De regio Oost kent het kleinste aandeel allochtonen: 60% onder het provinciale gemiddelde. Hoezeer de percentages niet-westerse allochtonen in Zuid-Holland uiteenlopen blijkt uit de volgende gegevens per regio en grote stad in Zuid-Holland: De regio Zuid Holland West heeft in totaal 16% inwoners van niet-westerse afkomst. De regio Zuid Holland Oost 7% en de stad Den Haag 22% (bron PZH 2004, verkorte versie:11) De volgende tabellen laten meer uitgewerkte demografische basisgegevens zien voor het werkgebied van Meander.

Tabel 1

Allochtonen (niet-westerse en westerse) in 2003, in streekplangebied Oost en West in Zuid-Holland

Streekplangebied

Totaal Allochtonen Allochtonen Allochtonen % % nietaantal (personen) westers niet westers allochtonen westers inwoners (personen) (personen) allochtonen Oost 498.313 63.419 30.198 33.221 12,73 6,67 West 1.358.521 365.531 146.687 218.844 26,91 16,11 Bron: CBS Bevolkingsstatistiek uit Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Provincie ZuidHolland, Den Haag, juni 2004


9

Tabel 2

1e en 2e generatie allochtonen naar land van herkomst in aantallen in 2003, in streekplangebied Oost en West in Zuid-Holland

1e generatie overig nietWesters West 1.358.521 21.904 14.966 19.164 14.525 37.874 24.177 12.518 5.462 109.757 Oost 498.313 2.824 2.324 7.143 5.736 2.028 1.800 1.091 960 16.502 Bron: CBS Bevolkingsstatistiek uit Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Provincie Zuid-Holland, Den Haag, juni 2004 Streekplangebied

Tabel 3

Totaal Aantal inwoners

1e generatie Turkije


1e generatie Marokko


1e generatie Suriname


1e generatie Antillen


2e generatie overig nietWesters 89.459 20.701

2e generatie Westers

10.031 2.557

5.694 1.584

1e en 2e generatie allochtonen naar land van herkomst in % van de bevolking in 2003, in streekplangebied Oost en West in ZuidHolland

1e 2e generatie generatie overig overig nietnietWesters Westers West 1,61 1,10 1,41 1,07 2,79 1,78 0,92 0,40 8,08 6,59 Oost 0,57 0,47 1,43 1,15 0,41 0,36 0,22 0,19 3,31 4,15 Bron: CBS Bevolkingsstatistiek uit Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Provincie Zuid-Holland, Den Haag, juni 2004 Streekplangebied

1e generatie Westers










1e generatie Westers 0,74 0,51

2e generatie Westers 0,42 0,32

10

1e en 2e generatie niet-westerse allochtonen in % van de bevolking in 2003, in streekplangebied Oost en West in Zuid-Holland

Tabel 4

Streekplangebied % 1e generatie niet-westers % 2e generatie niet-westers West 14,81 10,94 Oost 5,94 6,33 Bron: CBS Bevolkingsstatistiek uit Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Provincie ZuidHolland, Den Haag, juni 2004

Tabel 5

Geslacht en leeftijd niet-westerse allochtonen in percentages in 2003, in streekplangebied Oost en West in Zuid-Holland

Streekplangebied

65 en ouder West 49,42 50,58 22,49 23,87 26,82 19,78 7,04 Oost 49,49 50,51 24,76 22,89 25,36 20,96 6,03 Bron: CBS Bevolkingsstatistiek uit Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Provincie ZuidHolland, Den Haag, juni 2004

2.2

Man

Vrouw

0-14 jaar

15-29 jaar

30-44 jaar

45-64 jaar

Geografische gegevens

Geografische gegevens Zuid-Holland, Oost en West Het werkgebied van Meander bevindt zich in Zuid-Holland West en Zuid-Holland Oost. Er zijn tamelijk veel verschillende benamingen en (sub)regio-indelingen in omloop voor het werkgebied en/of delen daarvan. Sommige benamingen hebben een historische achtergrond, zoals bijvoorbeeld de Duin- en Bollenstreek. Anderen zijn het product van recente bestuurlijke regio-indelingen, zoals het stadsgewest Haaglanden. Daar komt bij dat verschillende instanties vaak andere grenzen en benamingen hanteren voor hun werkgebied. Zo is de regio-indeling van de politie bijvoorbeeld een heel andere dan die van de jeugdzorg. Ook de gemeenten worden opnieuw ingedeeld. Oude dorpen lijken van de kaart te verdwijnen doordat ze opgaan in een nieuw geheel. Zo vormen de dorpen Warmond, Voorhout en Sassenheim per 1 januari 2006 de gemeente Teylingen en Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg de gemeente Katwijk. Dit alles draagt niet altijd bij aan het vergroten van de duidelijkheid maar is wel een historisch gegroeid gegeven. Om verwarring en onduidelijkheid tegen te gaan wordt hier ingegaan op de meest gangbare indeling van het werkgebied naar streekplanindeling. Zo mogelijk wordt deze indeling in het rapport aangehouden. Zie voor verschillende gebiedsindelingen: http://www.ris-zh.nl/data/regios.php; zie ook pzh.nl/thema/gebiedsprogrammas.


11

bron: PZH

Gebiedsindeling Zuid-Holland OOST Jacobswoude Ter Aar Liemeer Nieuwkoop Alphen a/d Rijn Rijnwoude Boskoop Bodegraven Wadinxveen Zevenhuizen-Moerkapelle Reeuwijk Gouda Vlist Nieuwerkerk a/d IJssel Ouderkerk Bergambacht Schoonhoven

Aandachtswijken

Gouda Oost, Korte Akkeren

Bron:PZH


12

Kengetallen van de regio Zuid-Holland Oost Gegevens Jaar Aantal inwoners 2004 Aantal inwoners van 75 jaar en ouder 2004

Zuid-Holland Oost Zuid-Holland 497,964 3,451,942 26,905 224,916

Aandeel aantal inwoners van 75 jaar en ouder in de totale bevolking

2004

5,40%

6,50%

Aantal jeugdigen (0-17 jaar)

2004

122,195

763,191

Aandeel aantal jeugdigen (0-17 jaar) in de totale bevolking

2004

24,50%

22,10%

Groene druk Grijze druk

2004 2004

44,60% 20,50%

39,80% 22,40%

Schatting aantal mantelzorgers

2004

42,073

300,371

Aantal werkzoekenden Aantal eerste generatie allochtonen

2004 2003

15,77 32,145

191,252 484,875

Aantal tweede generatie allochtonen

2003

33,105

372,227

Aandeel aantal eerste generatie allochtonen in de totale bevolking

2003

6,50%

14,10%

Aandeel aantal tweede generatie allochtonen in de totale bevolking

2003

6,60%

10,80%

Aantal leerlingen in het basisonderwijs

2004

52,999

327,044


13

Bron: PZH

Gebiedsindeling Zuid-Holland West Noordwijk Hillegom Noordwijkerhout Lisse Voorhout Sassenheim Warmond Alkemade Katwijk Rijnsburg Oegstgeest Valkenburg Leiden Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Zoeterwoude Leidschendam/ Voorburg Zoetermeer Den Haag Rijswijk Pijnacker-Nootdorp Delft Westland Midden-Delfland

Leiden-Noord, Leiden Zuid-West

Laakkwartier Spoorwijk, Rustenburg Oostbroek, Duindorp, Den Haag Zuid-West, Transvaal

Bron: PZH


14

Kengetallen van de regio Zuid-Holland West Gegevens Jaar Aantal inwoners 2004 Aantal inwoners van 75 jaar en ouder 2004

Zuid-Holland West Zuid-Holland 1,367,112 3,451,942 92,315 224,916

Aandeel aantal inwoners van 75 jaar en ouder in de totale bevolking

2004

6,80%

6,50%

Aantal jeugdigen (0-17 jaar)

2004

295,605

763,191

Aandeel aantal jeugdigen (0-17 jaar) in de totale bevolking

2004

21,60%

22,10%

Groene druk Grijze druk Schatting aantal mantelzorgers

2004 2004 2004

38,80% 22,30% 119,637

39,80% 22,40% 300,371

Aantal werkzoekenden Aantal eerste generatie allochtonen

2004 2003

60,419 208,056

191,252 484,875

Aantal tweede generatie allochtonen

2003

150,684

372,227

Aandeel aantal eerste generatie allochtonen in de totale bevolking

2003

15,30%

14,10%

Aandeel aantal tweede generatie allochtonen in de totale bevolking

2003

11,10%

10,80%

Aantal leerlingen in het basisonderwijs

2004

125,405

327,044

Bron: PZH


15

Holland Rijnland Holland Rijnland bestaat uit de Leidse Regio en de Duin en Bollenstreek. De regio bestaat uit: Leiden, Leiderdorp, Zoeterwoude, Voorschoten, Oegstgeest, Rijnsburg , Valkenburg, Katwijk, Noordwijk, Noordwijkerhout, Voorhout, Sassenheim, Lisse, Hillegom en Alkemade.

bron:PZH

Stadsgewest Haaglanden Het stadsgewest Haaglanden bestaat uit Den Haag, Westland, Midden Delfland, Delft, Rijswijk, PijnackerNootdorp, Zoetermeer, LeidschendamVoorburg en Wassenaar.

bron:PZH


16

Regio Rijnstreek De regio Rijnstreek bestaat uit zes gemeenten in de Rijnstreek: Alphen aan den Rijn, Rijnwoude, Ter Aar, Liemeer, Nieuwkoop en Jacobswoude. Regio Midden Holland (Z5-gemeenten) Midden Holland bestaat uit de Zuidplas gemeenten: Gouda, Moordrecht, Waddinxveen, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle Regio K5 gemeenten De K5 gemeenten zijn: Bergambacht, Vlist, Schoonhoven, Nederlek en Ouderkerk, Bodegraven en Reeuwijk, Boskoop.

2.3

Terminologie

Er zijn veel termen in omloop om de individuen en gemeenschappen mee aan te duiden die in vervolg op koloniale verhoudingen, arbeidsmigratie en mensenrechtenschendingen naar Nederland zijn gekomen en zich er gevestigd hebben. Achtereenvolgens zijn de termen gastarbeiders, culturele minderheden, etnische minderheden en (niet-westerse) allochtonen gebruikt. Buitenlanders is een term uit het alledaagse spraakgebruik waarmee degenen worden aangeduid die op grond van uiterlijke kenmerken herkenbaar zijn als niet-Nederlands. Migranten is een meer neutrale term waarvan het bezwaar is dat er alleen een eerste generatie mee kan worden aangeduid. Allochtonen is de term die sinds 1989 gehanteerd wordt om statistische informatie te kunnen produceren en daarop gebaseerd overheidsbeleid te voeren. Bijna alle termen hebben naast voordelen grote nadelen, sluiten vaak onbedoeld groepen in of uit en werken op den duur stigmatiserend. Het stigmatiserende effect is er vooral omdat de gebruikte termen stoelen op uiterlijke kenmerken en niet op geboorteland of nationaliteit, dan wel dat zij op den duur, door hun integratie in het alledaagse spraakgebruik, ertoe neigen alleen betrekking te hebben op uiterlijke kenmerken. Het termenpaar allochtoon en autochtoon suggereert ook moeilijk te overschrijden, statische grenzen. Dit staat haaks op de realiteit van toenemende diversiteit. Een bruikbare term zonder nadelige kanten is tot op heden niet gevonden. Om dit enigszins op te vangen is gekozen voor een zekere diversiteit aan termen. In deze regioanalyse worden daarom verschillende termen gehanteerd. Naast allochtonen wordt bij voorkeur gesproken over (leden van) etnische minderheidsgroepen of bewoners van niet-westerse afkomst.


17

DEEL I ARBEID, INKOMEN, ONDERWIJS, JEUGD EN JONGEREN EN MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE


18

3 3.1

ARBEID De arbeidsmarktpositie van niet-westerse allochtonen

De arbeidsmarktpositie van niet-westerse allochtonen is beduidend slechter dan die van autochtone Nederlanders. Dit blijkt uit gegevens over de werkloosheid onder allochtonen, hun beroepsniveau, de instroom en het verblijf op de arbeidsmarkt. Over deze onderwerpen werden zowel landelijke gegevens verzameld als regionale. Bij het afronden van dit rapport in januari 2006 kwam de hoge werkloosheid onder allochtonen na het verschijnen van een rapport van het SCP plotseling in het middelpunt van de belangstelling te staan. In dit SCP-rapport wordt onder meer gesteld dat we bij de gegevens over de arbeidsmarktpositie en werkloosheid van allochtonen langzamerhand bijna kunnen spreken van ‘dagkoersen’. Zij veranderen zo snel dat de data bijna al weer verouderd zijn als de rapporten worden gedrukt en verspreid. Dit is des te sterker naarmate gegevens niet in eigen onderzoek zijn verzameld maar afkomstig zijn uit bronnen met een lange productietijd, die evenzeer onderhevig zijn aan dit verouderingsproces. Om de snelheid van dit proces te illustreren, zijn hieronder verschillende data na elkaar weergegeven. Om het proces nog gecompliceerder te maken en daarmee ondoorzichtiger, betwisten instellingen soms elkaars onderzoeksmethodiek in een poging verschillen in uitkomsten te verklaren. Niet lang na het SCP kwam het CBS in februari 2006 met nieuwe, iets minder alarmerende cijfers. Hoe het ook zij, en hierover zijn alle onderzoeksinstellingen het eens, de arbeidsmarktpositie van allochtonen is er onevenredig beroerd aan toe. De werkloosheid onder deze groep is relatief zeer hoog. De cijfers die in verschillende rapporten worden gegeven, lopen echter nogal uiteen. Zeker hebben de uiteenlopende cijfers te maken met de verschillende peildata en reflecteren zij dus een toename van de werkloosheid onder invloed van de economische recessie van de afgelopen jaren. De recessie die inzette vanaf 2002 blijkt t.a.v. de arbeidsmarktpositie bij allochtonen harder toe te slaan dan bij autochtonen. Vanaf die tijd tot de laatste peildatum van het SCP liep de werkloosheid voortdurend op. Volgens het CBS is de werkloosheid in 2005 nauwelijks toegenomen, met als uitzondering de allochtone jongeren, waarvan de werkloosheid met 3% opliep. Volgens een onderzoek van Regioplan dat begin 2005 verscheen, bedraagt het percentage werklozen landelijk 15% van de allochtone beroepsbevolking (m/v) terwijl het werkloosheidspercentage onder autochtone Nederlanders 3 % bedraagt voor mannen en 4% voor vrouwen (Klaver et al 2005; zie ook: SCP 2004). Het SCP geeft in zijn laatste rapport van januari 2006 de volgende cijfers: De werkloosheid onder Marokkanen bedraagt 27%, onder Antillianen 22%, onder Turken 21%, onder Surinamers 16% en onder autochtonen 9%. Van de allochtone jongeren is 40% werkloos, twee keer zoveel als onder autochtone jongeren. Sinds 2001 is er sprake van een verdubbeling van de werkloosheid onder allochtonen. De daling in de periode 1995-2001 bleek voor 100% conjunctureel en is nu vrijwel teniet gedaan, aldus het SCP. Bij Surinamers is de werkloosheid onder mannen iets hoger dan onder vrouwen, bij de andere groepen is dit omgekeerd. Het CBS betwist de gegevens van het SCP en geeft in februari 2006 wat lagere cijfers aan: Marokkanen 20%, Antillianen en Arubanen 18%,Turken 14% en Surinamers 12%, autochtonen 5%, allochtone jongeren 26%.


19

Klaver et al constateerden nog in hun rapport dat vooral de arbeidsmarktpositie van eerste generatie Turken en Marokkanen en vluchtelingen er slecht voor staat. Zij constateerden verschillen tussen mannen en vrouwen en tussen de eerste en tweede generatie. De verblijfsduur en de leeftijd waarop men migreerde bepalen in belangrijke mate de kans op het hebben van werk. Voor de tweede generatie die in Nederland is opgegroeid is die kans op het hebben van werk bijvoorbeeld veel groter dan voor de nieuwe migranten, aldus het rapport van Regioplan. Eind 2005 lijkt de eerste generatie in hun gebrek aan kansen te zijn voorbijgestreefd door de jongeren. Het SCP constateert tenminste dat in de huidige situatie starters op de arbeidsmarkt bij uitstek moeilijk aan het werk komen, ook wanneer zij in Nederland zijn geboren. Wat zijn nu zoal oorzaken voor deze slechte arbeidsmarktpositie? In het algemeen ligt het beroepsniveau van allochtonen op een laag niveau. Dit heeft te maken met het gemiddeld lage opleidingsniveau. Dit lage opleidingsniveau en leeftijd verklaren in de huidige situatie voor een deel de verschillen in werkloosheid tussen allochtonen en autochtonen. Overigens geldt dit volgens het SCP weer niet voor de eerste generatie Surinamers en de tweede generatie Antillianen. Bij hen wordt de hogere werkloosheid volledig verklaard door verschillen in opleiding en leeftijd. Bij de andere groepen spelen ook andere factoren een rol bij de verklaring van de slechte arbeidsmarktpositie. Uit onderzoek is gebleken dat in de fase van instroom op de arbeidsmarkt een ontoereikende bemiddeling, een onvoldoende aansluiting tussen zoekkanalen en wervingskanalen en verdringing door buitenlandse arbeidskrachten een belemmerende werking hebben (Klaver et al 2005). Door de ontoereikende bemiddeling van intermediaire organisaties zoals de Sociale Dienst, het CWI en de UWV profiteren minderheden naar verhouding minder van allerlei instrumenten die gericht zijn op toeleiding naar de arbeidsmarkt. Minderheden zoeken vaak werk via eigen netwerken terwijl werkgevers vaak andere wegen bewandelen om te werven. Hierdoor werken zoeken wervingskanalen langs elkaar heen. Deze factoren werken vooral negatief uit voor laag opgeleide allochtonen. In een laagconjunctuur met veel werkloosheid kunnen werkgevers scherper selecteren. Er wordt dan meer gekeken naar opleidingsniveau, werkervaring en beheersing van de Nederlandse taal. Ook negatieve beeldvorming en discriminatie spelen een rol bij de instroom. Zo neemt een kwart van de ondernemers in het midden- en kleinbedrijf liever geen allochtonen aan om, zoals men eufemistisch stelt, ‘risico’s te vermijden’. Ook verschillen de etnische voorkeuren van werkgevers. Hierbij valt op dat Marokkanen vaak de laatste zijn in de rangorde. Bij het solliciteren doen zich de gevolgen van negatieve beeldvorming gelden. Werkgevers schatten de arbeidsprestaties van allochtonen lager in. Hierdoor hebben allochtonen minder kans om te worden uitgenodigd. Tijdens het verblijf op de arbeidsmarkt spelen een gebrekkige doorstroom en een voortijdige uitstroom een rol. Het verloop van personeel bij werkgevers in heel Nederland in de periode 1997-2002 bestond voor 13 à 14% uit allochtonen terwijl zij slechts 8 à 9% van het personeelsbestand uitmaakten (OSA, trendbericht zorg en welzijn, maart 2005). Oorzaken zijn hier deels objectief: minderheden werken in kwetsbare sectoren. Zij hebben vaak tijdelijke contracten en doen zwaar werk onder slechte arbeidsomstandigheden. 16% van de allochtonen heeft een flexibele arbeidsrelatie tegen 6% van de autochtonen (SCP 2005:92). Deels spelen ook niet-objectieve factoren zoals discriminatie een rol. Een recent onderzoek door Groenlinks laat zien hoe allochtonen al vanaf de stage op de arbeidsmarkt op achterstand worden gezet: de kans om een stageplaats te krijgen is voor allochtonen 35% kleiner dan voor autochtone leerlingen. In de bouw gaat het zelfs om 63% (Groenlinks 2005). Zoals een respondent stelde: ‘als een autochtone stagiair niet bevalt, zegt de werkgever: geef mij de


20

volgende keer een ander, als de allochtone stagiaire niet bevalt, zegt hij: volgende keer geen buitenlander’. Ondanks alle belemmeringen is er geleidelijk sprake van een sociale stijging. Het SCP (2004) signaleert dat de allochtone middenklasse aan belang wint. Een op de drie Surinamers en Antillianen heeft een baan op middelbaar niveau terwijl dit onder Turken en Marokkanen voor 14% geldt. Het aantal allochtone ondernemers is in tien jaar tijd (1994-2004) met 181% gestegen. Het SCP dringt aan op het dichten van de kloof tussen vraag en aanbod waarbij de toeleidingsorganisaties een centrale rol moeten spelen. Maatwerk is nodig, intensieve begeleiding bij toerusting en toeleiding naar de arbeidsmarkt. Reïntegratiebedrijven moeten worden afgerekend op hun prestaties. Ook van de inzet van tijdelijke Taskforces, naar het voorbeeld van de Taskforce Jeugdwerkloosheid, wordt een gunstig effect verwacht. Door het tegengaan van schooluitval en het verlengen van opleidingstrajecten moet de toestroom van starters richting arbeidsmarkt worden afgeremd. Als er toch geen werk is, kan men beter langer in de schoolbanken blijven. Op landelijk niveau is er vanuit het Breed Initiatief Maatschappelijke Binding een aantal actiepunten opgesteld om de hoge werkloosheid te lijf te gaan. Ook is een banenoffensief Vluchtelingen van start gegaan om meer vluchtelingen aan het werk te helpen.

3.2

Arbeid in RPA gebied Rijn & Gouwe en Haaglanden

Volgens de Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving (PZH 2004) behoorde in 2003 10% van de Zuid-Hollandse beroepsbevolking tot de categorie niet-werkende werkzoekenden, tegen 8% landelijk. De regio’s Oost en West vertonen hierbij het meest gunstige beeld (resp. 6 en 8%). De Staat geeft verder aan dat de netto arbeidsparticipatie van allochtonen 13% onder die van autochtonen ligt (56% tegen 69%). Op het niveau van de provincie Zuid-Holland zijn geen gegevens voorhanden over het opleidingsniveau van de allochtone bevolkingsgroep. Bijgaande tabellen geven zicht op de arbeidsparticipatie van allochtonen in het werkgebied van Meander. Tabel 6

Niet-werkende werkzoekenden (NWW) naar herkomst in RPA gebied Rijn/Gouwe

Totaal Antillianen/Arubanen Surinamers Marokkanen Turken Overige niet Nederlanders Totaal niet Nederlanders Nederlanders Bron: CWI


2002 12.922 88 132 1.277 345 1.453 3.295 9.627

Aantallen NWW Januari 2004 19.963 124 226 1.921 410 2.166 4.847 15.116

2005 19.984 118 211 1.928 365 2.040 4.662 15.322

21

Tabel 7

Niet-werkende werkzoekenden in Haaglanden naar herkomst en geslacht, 20022005 (standen per 1 januari)

Herkomst/geslacht

2004

2005

Minderheden 16.369 17.445 19.400 Mannen 8.267 8.872 10.018 Vrouwen 8.102 8.573 9.382 Niet-minderheden 18.912 19.943 24.882 Mannen 9.401 10.003 12.719 Vrouwen 9.511 9.940 12.163 Nww Totaal 35.281 37.388 44.282 Bron: CWI Middenwest, Arbeidsmarktkennis en Advies

18.601 9.484 9.117 26.177 13.222 12.955 44.778

Tabel 8

2002

2003

Gemiddeld groeipercentage 2002-2004 9,3 10,6 7,9 15,8 17,6 13,9 12,8

Groeipercentage 2004-2005 -4,1 -5,3 -2,8 5,2 4,0 6,5 1,1

Niet-werkende werkzoekende jongeren tot 23 jaar in Haaglanden naar herkomst in aantallen personen, 2003-2005 (standen per 1 januari) en procentuele veranderingen in 2003 en 2004

Aantallen Herkomst 2003 2004 Nederlanders 1.573 2.275 Surinamers 293 302 Antillianen/Arubanen 150 157 Turken 354 386 Marokkanen 336 395 Overige niet671 708 Nederlanders NWW totaal 3.377 4.223 Bron: CWI Middenwest, Arbeidsmarktkennis en Advies

2005 2.228 208 106 274 296 458 3.570

Procentuele veranderingen 2003-2004 2004-2005 44,6 -2,1 3,1 -31,1 4,7 -32,5 9,0 -29,0 17,6 -25,1 5,5 -35,3 25,1

-15,5

Zorg en Welzijn als arbeidsmarkt Het aandeel allochtone werknemers (in %) in de sectoren zorg en welzijn verdubbelde tussen 1997 en 2002 in de Rijnstreek van 3% naar 6%, terwijl in Haaglanden dit percentage slechts licht groeide van 14% naar 16%. In het personeelsbestand in de zorgsector loopt het aandeel allochtonen steeds verder terug bij hun aandeel in de beroepsbevolking. In de sector Welzijn, Jeugdzorg en Kinderopvang (WJK) werken juist relatief meer allochtonen dan landelijk gemiddeld. Dit blijkt uit de gegevens uit jaarverslagen van werkgevers uit de periode 19972002 (OSA, trendbericht zorg en welzijn, maart 2005). De achterstand in de zorg bestaat in alle branches en is het grootst in de ziekenhuizen en de thuiszorg. De achterstand is het kleinst in de verpleeg- en verzorgingstehuizen en de geestelijke gezondheidszorg. In 2002 bedroeg het aandeel allochtone werknemers in de zorg 6% en de evenredigheidsnorm 11%. Slechts 16% van de zorginstellingen haalde de evenredigheidsnorm. Het gemiddelde evenredigheidspercentage groeide in de Rijnstreek van 4% in 1997 naar 7% in 2002 en in Haaglanden van 17% in 1997 naar 20% in 2002. Van een aantal zorginstellingen in de Rijnstreek haalde alleen de Vierstroom in 2002 het evenredigheidspercentage en zelfs hoger (10%), terwijl de Stichting Zorgpartners (2,7%), het Groene Hartziekenhuis (4,67%), Kraamzorg de Waarden (0,55%) en Gemiva/SVG-groep (0,9%) ver achter bleven bij het evenredigheidspercentage (bron: Transmuraal Netwerk). Als grootste belemmering bij de instroom wordt de gebrekkige aansluiting tussen de gevraagde en aangeboden kennis en vaardigheden genoemd. Als succesfactoren worden genoemd: toegankelijke wervingsmethoden, voorkeursbeleid en het aanstellen van mentoren.


22

Het verloop onder allochtone werknemers was in de zorg evenredig aan het verloop onder de autochtone werkers in de zorg. In de WJK-sector was het verloop in 2001-2002 zelfs lager. Als instrumenten om verloop tegen te gaan worden genoemd: scholing en taaltraining, loopbaanbeleid en uitstroompreventie. Allochtone jongeren hebben relatief weinig belangstelling voor het werk in de zorgsector (zie ook bij onderwijs). Vrouwen met een Surinaamse en Caribische achtergrond werken relatief vaak in de zorg. Mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond relatief juist minder vaak.

3.3

Beleidsontwikkelingen

Een aantal algemene instrumenten die voor allochtonen van groot belang waren voor de verbetering van hun arbeidsmarktpositie zijn in de afgelopen periode afgeschaft. Dit geldt bijvoorbeeld voor veel vormen van gesubsidieerde arbeid. De functie intermediair was en is vaak zo’n vorm van gesubsidieerde arbeid. Intermediair staat hierbij voor een brugfunctie tussen doelgroep en instelling (Smit 2004). Er worden zo’n 40 verschillende vormen van deze functie onderscheiden. De functie ontwikkelde zich vanaf eind jaren tachtig in de sectoren zorg, opvoeding en onderwijsondersteuning, welzijn, jeugdzorg en jeugdhulpverlening, maatschappelijke dienstverlening, sociale activering, werk, leefbaarheid en duurzaamheid. Een belangrijke veel voorkomende intermediaire functie in de zorg is de VETC-er (Voorlichter Eigen Taal en Cultuur). In opvoedings- en onderwijsondersteuning kennen we de buurtmoeder. Het gaat zowel om betaalde krachten als om vrijwilligers. Landelijk waren er in 2002-2003 1446 betaalde intermediairs en 447 onbetaalde. Maar liefst 91% van hen was vrouw. Het gaat vaak om tijdelijke en parttime functies. In 54% was sprake van een gesubsidieerde ID-baan. Sinds het budget voor deze banen per 2004 is overgeheveld naar de Wet Werk & Bijstand en door de gemeenten wordt ingezet, worden deze gesubsidieerde banen in snel tempo afgeschaft. Een verlies aan werkgelegenheid voor allochtone vrouwen en een verlies voor de sectoren waarin zij werkzaam waren (zie voor meer informatie over intermediairs Smit 2004). Ook andere specifieke instrumenten die in het verleden zijn ingezet ter verbetering van de arbeidsmarktpositie van niet-westerse inwoners zijn intussen weer afgeschaft. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Wet Samen en de functies Bedrijfs Adviseur Minderheden (BAM) bij de Centra voor Werk en Inkomen (CWI’s). De CWI’s voeren geen specifiek beleid meer maar registreren nog wel naar etnische herkomst (zie tabellen). Het beleid van het CWI is er op gericht om de dienstverlening aan etnische minderheden meer te differentiëren. Men wil meer kijken naar specifieke kenmerken van cliënten binnen deze categorie zoals opleidingsniveau, werkervaring e.d. Daar werd voorheen te weinig rekening mee gehouden, aldus het Meerjarig Beleidsprogramma (p.18). Men wil vooral aandacht schenken aan verborgen competenties. De nadruk op de categorie als geheel brengt bovendien het gevaar van stigmatisering met zich mee, zo vindt men. Naar schatting was begin 2005 circa 30% van de klanten van het CWI afkomstig uit etnische minderheidsgroepen. Men streeft naar evenredige vertegenwoordiging in de prestaties. CWI werkt samen met de Commissie Participatie van Vrouwen uit Etnische Minderheidsgroepen (PAVEM) om allochtone vrouwen aan de slag te helpen. Er loopt onder meer een coachproject onder de naam ‘Geef kleur aan je werk’ (CWI Kwartaalrapportage 2005). Allochtone medewerksters fungeren als coach voor allochtone vrouwen om hen te helpen om aan het werk te komen. De CWI’s spelen tevens een rol bij de inburgering.


23

De RPA’s In de Regionale Platforms Arbeid (RPA’s) werken gemeenten, werkgevers, werknemers, CWI, UWV en onderwijsinstellingen samen om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt beter op elkaar af te stemmen. Zij richten zich niet op allochtonen als specifieke doelgroep maar werken leeftijdsgericht aan de integratie op de arbeidsmarkt van jongeren en ouderen. Binnen deze algemene categorieën richt de aandacht zich, hoewel niet expliciet benoemd, uiteraard tevens op allochtonen. De Provincie Zuid-Holland heeft met de RPA’s een convenant afgesloten in het kader van de aanpak van de Jeugdwerkloosheid, een betere verbinding tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt en ter bevordering van deelname aan technisch onderwijs en beroepen. Doelstellingen zijn met name het verhogen van de arbeidsparticipatie van instromers en het verhogen van het aantal jongeren dat met een afgeronde startkwalificatie het onderwijs verlaat. De RPA’s hebben geen uitvoerende rol maar initiëren, adviseren en coördineren. Aan de convenanten zijn actieprogramma’s gekoppeld. In Haaglanden lopen projecten op de volgende gebieden (RPA Haaglanden, Jaarplan 2005): 1. 2. 3. 4. 5.

Bestrijding van de uitvalproblematiek op het vmbo; Bevordering van de doorstroom van vmbo naar mbo; Stimulering van de interactie tussen het mbo en het bedrijfsleven; Vergroting van de aandacht voor de onderwijstechnocentra; Aanpak van de stageproblematiek in het mbo en het hbo.

In het gebied van RPA Rijn Gouwe zijn met betrokkenheid van het RPA projecten ontwikkeld op het gebied van (Jaarverslag RPA Rijn Gouwe 2004): 1. De bestrijding van de jeugdwerkloosheid en de verbetering van de kwalificatie van jongeren (o.a. de jongerenloketten); 2. Het voorkomen van voortijdige schooluitval; 3. Netwerkontwikkeling en projecten aan de vraagkant van de arbeidsmarkt (o.a. het werkgeversloket). Zie voor meer informatie over deze projecten onder hoofdstuk 5 – Onderwijs. In een aantal concentratiewijken in Den Haag richt men zich in het project ‘De Gids’ wel specifiek op allochtone jongeren bij toeleiding naar scholing en werk. Bijna 50% van de jongeren die deelnamen aan dit project is doorgestroomd naar werk, scholing of een werkervaringstraject (Gemeente Den Haag 2004:83).

3.4

Relevante arbeidsmarktontwikkelingen

De volgende arbeidsmarktontwikkelingen en gegevens zijn van belang voor de ontwikkeling van beleid en projecten om meer leden van etnische minderheidsgroepen aan het werk te helpen. RPA gebied Rijn en Gouwe (Arbeidsmarktmonitor 2005): •

De sector techniek heeft op korte en lange termijn problemen met het aantrekken van personeel, terwijl het aantal leerlingen in deze sector daalt.

•

Terwijl de vraag naar hoger opgeleiden toeneemt, komt nog steeds een groot aantal jongeren zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt.


24

•

De behoefte aan personeel die ontstaat door de effecten van de vergrijzing op de uitstroom van personeel kan niet opgevangen worden door het aanbod van schoolverlaters.

•

Er is een tekort aan gekwalificeerde leerkrachten in het vmbo.

•

In 2010 wordt in de sector zorg een personeelstekort verwacht van 1300 personen. Vooral de thuiszorg en de verpleging- en verzorgingssector zullen met tekorten te kampen hebben. Een verdubbeling van het aantal leerlingen in deze sector is nodig om aan de toekomstige vraag te kunnen voldoen.

RPA gebied Haaglanden (RPA Haaglanden 2005): •

Ook in dit gebied komt de kwantitatieve aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt door vergrijzing en ontgroening in de knel.

•

In Haaglanden bevinden zich relatief weinig allochtonen onder de niet-werkende werkzoekende ouderen (37%). Zij vormen op de arbeidsmarkt een weinig kansrijke groep. Driekwart van hen heeft een lage opleiding (hooguit basisonderwijs en/of een afgebroken vervolgopleiding). In 2003 steeg de werkloosheid onder autochtone ouderen meer dan onder allochtone ouderen.

•

Na een forse stijging van de werkloosheid in de eerste jaren van het nieuwe millennium deed zich in 2004 een daling voor, vooral onder allochtone jongeren.

•

Op middellange termijn lopen vooral laagopgeleiden kans om werkloos te worden. Op hbo-niveau zullen tekorten ontstaan. Dit zal gevolgen hebben voor de overheid, zorg en welzijn, de zakelijke dienstverlening en het KB.

Er is in de afgelopen jaren een sterke groei geweest in het aantal allochtone ondernemingen. Hier liggen kansen voor stageplaatsen en voor de ontwikkeling van de organisatiegraad onder deze ondernemers. De verwachte tekorten aan gekwalificeerd personeel worden op provinciaal niveau geschat op 21.800 arbeidsplaatsen in 2008. Ook op mbo-niveau 3 of 4 dreigt een tekort na 2008 (Concept Nota Talent Scoort PZH 2005) Om tekorten tegen te gaan is dus een sterkere doorstroom naar middelbaar en hoger beroepsonderwijs noodzakelijk, evenals een sterkere verbinding tussen het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven en een beleid gericht op het stimuleren van talent, ook van verborgen allochtoon talent.


25

4

INKOMEN

Eenderde deel van alle niet-westerse huishoudens heeft een inkomen onder de lage inkomensgrens. Voor autochtonen geldt dit voor 11%. Dit hangt samen met verschillende factoren. M.u.v. de Surinamers moeten niet-westerse allochtone huishoudens rondkomen van 13.000 tot 14.000 euro per jaar. Allochtone gezinnen zijn minder vaak tweeverdieners dan autochtone gezinnen. Zij zijn vaker werkeloos of arbeidsongeschikt of hebben minder goed betaalde banen. Ouderen ontvangen vaak een onvolledige AOW-uitkering omdat zijn minder dan 50 jaar in Nederland hebben gewoond. Ook worden bestaande rechten niet altijd even goed benut door gebrek aan informatie. Dit geldt bijvoorbeeld voor kwijtscheldingsmogelijkheden van gemeentelijke tarieven, bijzondere bijstand voor bijzondere uitgaven en dergelijke. Daarnaast heeft men financiële verplichtingen in het land van herkomst en speciale kosten, zoals de sterk gestegen leges voor verblijfsvergunningen (Forum, Ouderenrapport :4). Vergeleken met de autochtone bevolking is de uitkeringsafhankelijkheid onder allochtonen landelijk relatief hoog, twee keer zo hoog als onder autochtonen. Maar liefst 20-40% van de allochtone bevolking is afhankelijk van een uitkering (SCP 2004). Onder de Zuid-Hollandse beroepsbevolking bedraagt het percentage mensen dat afhankelijk is van een ABW-, WW- of WAO-uitkering 18% (tegen landelijk 17%). Een veelheid aan factoren ligt ten grondslag aan het hoge percentage uitkeringsafhankelijken onder de allochtone bevolking. Deze factoren hebben vooral te maken met de relatief zware leef- en werkomstandigheden van allochtonen en met specifieke achtergronden die te maken hebben met de migratie. Daarnaast speelt ook het functioneren van instituties een rol waar onvoldoende geïnvesteerd wordt om deze mensen te (re)integreren in de arbeidsmarkt. Attitudes van professionals met lage verwachtingen ten opzichte van leden van etnische minderheidsgroepen hebben eveneens een negatieve impact op hun (re)integratie. Kijken we, om meer specifiek te zijn, naar de situatie van allochtone WAO’ers.

4.1

Arbeidsgehandicapte allochtone werknemers

Het aantal WAO’ers ligt onder de Turkse en Marokkaanse bevolkingsgroep, -ouderen, jongeren en vrouwen-, verhoudingsgewijs hoger dan onder de autochtone bevolkingsgroep. Er is verhoudingsgewijs ook vaker sprake van volledige arbeidsongeschiktheid. Afgezet tegen de omvang van het aandeel in de beroepsbevolking hebben Turken tweemaal zo vaak, en Marokkanen anderhalf maal zo vaak een WAO-uitkering als autochtone Nederlanders. Er is verhoudingsgewijs vaker sprake van volledige arbeidsongeschiktheid. Turkse en Marokkaanse vrouwen zijn bovendien vaker dan Nederlandse vrouwen om psychische redenen arbeidsongeschikt (Snel 2002). De oververtegenwoordiging van Turken en Marokkanen in de WAO is voor een belangrijk deel terug te voeren op het lage opleidingsniveau van deze groepen. Laaggeschoolden zijn in het algemeen vaak minder gezond. Daarnaast spelen volgens Snel een aantal andere factoren een rol: 1. Factoren die te maken hebben met het arbeidsverleden Betrokkenen werkten in sectoren en functies met een hoog arbeidsongeschiktheidsrisico. Deze sectoren en functies worden gekenmerkt door: • Slechte arbeidsomstandigheden; Regioanalyse 2005, versie 1.0

26

• Hoge werkdruk; • Zwaar werk; • Tijdelijke arbeidscontracten; • Weinig binding tussen werkgever en werknemer; • Weinig reïntegratie-inspanningen bij ziekte. Het komt veel voor dat ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid een uitvloeisel zijn van conflicten op de werkvoer. 2. Factoren die te maken hebben met de specifieke problemen van het migrantenbestaan Zoals cultureel bepaalde conflicten en discriminatie-ervaringen. Mogelijk spelen ook etnische gezondheidsverschillen, bijvoorbeeld onder invloed van voedingsgewoonten, een rol. Vaak ook wordt gewezen op verschillen in ziektebeleving en ziektepresentatie. 3. Factoren die te maken hebben met de rol van uitvoeringsorganen Deze instellingen, waaronder het UWV, hebben te maken met chronische tijdnood en dus met oplopende achterstanden die negatief uitwerken voor de meest kwetsbare categorieën. Hierdoor ontstaan afromingmechanismen: tendensen om bij reïntegratie alleen te investeren in kansrijke gevallen. Arbeidsgehandicapte leden van etnische minderheidsgroepen ontmoeten bij reïntegratie op de arbeidsmarkt een aantal algemene en specifieke belemmeringen. Uit onderzoek blijkt dat de afwezigheid van gezondheidsbeperkingen veruit de belangrijkste voorwaarde is om weer aan het werk te komen. Ook de uitkeringsduur speelt een rol, evenals de leeftijd en de aanwezigheid van partner en minderjarige kinderen. Waar men niet naar de oude werkgever kan terugkeren, en dat is bij allochtonen vaak het geval omdat zij onder tijdelijke arbeidscontracten werken, is tevens het zoekgedrag sterk bepalend voor de reïntegratiekans (SCP 2003: 159-161). Uit een onderzoek onder allochtone WAO-ers in Utrecht blijkt dat slechts 22% van de respondenten door diverse instellingen werd bemiddeld (Aykaç 2000). De intensiteit van de bemiddelingsactiviteiten was bovendien over het algemeen laag. Reïntegratie-instrumenten werden onvoldoende ingezet. Een aantal specifieke belemmeringen voor reïntegratie die in de onderzoeksliteratuur genoemd worden zijn: •

Belevingsfactoren. Reïntegratie van allochtone arbeidsgehandicapten verloopt in de ogen van uitvoeringsfunctionarissen moeizaam vanwege hun specifieke ziektebeleving en ziektepresentatie. Deze worden niet altijd herkend en erkend door de uitvoeringsinstellingen. Turkse en Marokkaanse WAO' ers voelen zich vaak niet begrepen en niet gerespecteerd.

•

Ook zijn er meer objectieve belemmerende factoren in de verschillende fasen van het reïntegratietraject, zoals de wijze waarop de cliënten benaderd worden. Hierin speelt het lage verwachtingsniveau van de functionaris vaak een grote rol.

•

Daarnaast spelen de gebrekkige taalbeheersing, de gebrekkige informatie over de WAO regeling, het gebrek aan financiële impulsen en de gehanteerde testinstrumenten een rol. Deze testinstrumenten zijn vaak onvoldoende afgestemd op de betreffende groep.


27

•

Er wordt te weinig geïnvesteerd in trajectactiviteiten die kunnen uitmonden in duurzame plaatsingen.

•

Het risicomijdende gedrag van werkgevers vormt eveneens een groot struikelblok. Waar etnische herkomst, vaak impliciet, een belangrijk selectiecriterium voor werkgevers vormt, zal dit zeker in het nadeel uitvallen van allochtone werknemers die arbeidsgehandicapt zijn.

Er is geen beleid gericht op het verbeteren van de inkomenspositie van allochtonen. De inkomenspositie is een samengesteld effect van opleiding, arbeid en eventueel uitkeringspositie. Maatregelen die zich richten op inburgering, het bestrijden van onderwijsachterstanden, het voorkomen van schooluitval en het verbeteren van arbeidsdeelname richten zich indirect op inkomen.


28

5

ONDERWIJS

Net als op de arbeidsmarkt is ook de deelname van allochtonen in het onderwijs in de afgelopen jaren geleidelijk verbeterd. Toch blijven de prestaties van allochtone leerlingen op de basisschool achter bij die van de autochtone leerlingen. Vergeleken met hun ouders doen de volgende generaties het echter steeds beter. Een aantal knelpunten blijft zich voordoen, vooral ook in het voortgezet onderwijs rond schooluitval en het vinden van stages.

5.1

Schooluitval

De mate van schooluitval is in Nederland nog steeds onaanvaardbaar hoog, hoger dan in de buurlanden. De laatste landelijke cijfers zijn alarmerend en langzamerhand komt er in pers en politiek meer aandacht voor dit vraagstuk. NRC Handelsblad (6/7 augustus 2005) besteedde een uitgebreid artikel aan ‘de jonge onderklasse’, waar allochtone jongeren een groot deel van uitmaken. Volgens gegevens uit het NRC-artikel hebben landelijk 55% Turkse en 65% Marokkaanse jongeren tussen de 20 en 24 jaar geen startkwalificatie voor de arbeidsmarkt. Zij hebben dus geen voltooide beroepsopleiding en geen havo-/vwo-diploma. Dat betekent dat zij nauwelijks een kans op een baan hebben. In 2002 bedroeg de werkloosheid onder autochtone jongeren 7%. Onder allochtone groepen in het algemeen was dit 17-30%. De situatie is sindsdien alleen maar verslechterd. Oplossingen worden, o.a. door de Taskforce Jeugdwerkloosheid, vooral gezocht in het dichter bij elkaar brengen van onderwijs en bedrijfsleven en in het ontwikkelen van tweedekans beroepsonderwijs. Mede gezien de verwachtingen over de ontwikkeling van de arbeidsmarkt en de toenemende behoefte aan geschoold personeel bepleiten experts vooral meer scholing in deze periode van hoge werkloosheid. De provincie Zuid-Holland heeft van alle provincies het grootste aantal voortijdige schoolverlaters en vergeleken met landelijke cijfers een lager herplaatsingpercentage (www.Sardes.nl). Er bevinden zich relatief veel allochtone leerlingen onder de uitvallers. In 2001-2002 ging het in totaal om ruim twintigduizend nieuwe schoolverlaters. 47% van hen was allochtoon (PZH 2004: 27/ tabel 100). Volgens de prognose van de Voortgangsrapportage Onderwijsplanning en Regionale Arrangementen Beroepsonderwijs zou het in Zuid Holland in 2002-2003 zelfs om 30.000 schoolverlaters gaan. Slechts 13% van de voortijdig schoolverlaters heeft, volgens de provinciale gegevens, een startkwalificatie waardoor de kans op werkloosheid erg groot is. Mede gezien het gegeven dat schooluitval een ernstig risico vormt voor verder afglijden, is dit een belangrijk probleem. Het merendeel van de schoolverlaters komt van het vmbo. Op een leerlingenpopulatie van 53.000 verlieten in Haaglanden (excl. Wassenaar) 3.532 leerlingen in het schooljaar 2003-2004 voortijdig het onderwijs (RPA Haaglanden 2005). Al eerder hadden in deze regio 11.571 jongeren zonder startkwalificatie het onderwijs verlaten. In de regio Rijnstreek werd voor het schooljaar 20032004 ten opzichte van de schooljaren 2001-2003 een daling van 134 (21%) voortijdig schoolverlaters geregistreerd (RPA Rijn Gouwe 2005). De doelstelling van de overheid is per 2010 een reductie te bereiken van het aantal voortijdig schoolverlaters met 50% en per 2006 met 30%.


29

Belangrijke actoren op het terrein van het voortijdige schoolverlaten zijn de Coördinatieteams Voortijdig Schoolverlaten (CTVS), waarin instellingen uit het onderwijs en de hulpverlening samenwerken, en de Regionale Meld- en Coördinatiepunten (RMC’s), die de jongeren in de praktijk begeleiden. Om jongeren tussen 16 en 24 jaar die werkloos worden of stoppen met een opleiding terug te leiden naar werk of opleiding, zijn in Midden-Holland (oktober 2004) en in de Rijnstreek (januari 2005) Jongerenloketten gevormd. Alle betrokken instanties werken hier integraal en gecoördineerd samen aan een effectieve weg terug naar werk of opleiding en zo nodig naar hulpverlening en zorg. Dit lukt bij 60-80% van de jongeren. In Midden-Holland hebben ook de werkgevers zich intussen in een Werkgeversloket verenigd zodat ook de vraagzijde gecoördineerd te werk gaat. In het functioneren van de Jongerenloketten doen zich met 3 groepen speciale problemen voor: ex-gedetineerden, allochtonen op zoek naar stages en werk en zwangere tieners (Hoes et al 2005). Van de leerlingen die het CTVS sinds 2000 heeft begeleid, is ongeveer eenderde allochtoon. Procentueel daalt het aantal onder de leerlingen die worden begeleid sinds 2000 (Effectrapportage RC-functie Zuid-Holland-Oost 2004). In het interview met het RMC- MH in de zomer van 2005 wordt gemeld dat in dit werkgebied allochtonen in relatieve zin niet vaker schoolverlater zijn. Wel bevinden zich onder de allochtone schoolverlaters relatief veel Marokkanen. In de arbeidsmarktmonitor 2005 van het RPA Rijn Gouwe wordt melding gemaakt van een stijging van het aantal schoolverlaters met 6,3% in de hele regio. Dit wordt vooral veroorzaakt door een stijging van het aantal leerplichtige voortijdige schoolverlaters in Zuid-Holland-Oost met 19% (RPA Rijn Gouwe 2005: 8). Uit een onderzoek naar voortijdig schoolverlaten van studenten van de Hogeschool Rotterdam blijkt o.m. dat financiële problemen een rol spelen bij het niet halen van een diploma. Ook blijken ouders een grote motiverende rol te spelen. Voorlichting door het bedrijfsleven wordt van groot belang geacht (Kerstiens et al 2005). Ook in Haaglanden zijn Jongerenloketten gevormd en wordt via allerlei projecten gewerkt aan het tegengaan van schooluitval en de begeleiding van jongeren naar werk. Zo is er een jongerenbedrijfsverzamelgebouw ‘Werkbeurs Jongeren’ opgericht.

5.2

Geen stageplaatsen

Er doen zich in het beroepsonderwijs problemen voor bij het vinden van stages. Er wordt een gebrek aan stageplaatsen geconstateerd. Discriminatie door werkgevers speelt hierbij een rol (Klaver et al 2005). Werkgevers stellen daarentegen dat er wel stageplaatsen zijn maar dat het aanbod niet aansluit. Ook zouden zich problemen voordoen in de kontakten met vmbo’s en mbo’s (Gemeenteraad Den Haag 2005) Onlangs heeft Groenlinks een onderzoek gedaan naar discriminatie bij het verkrijgen van een stage in de bouw, handel en horeca. 336 bedrijven in de regio Utrecht werden benaderd. Uit dit onderzoek bleek dat vooral erkende leerbedrijven discrimineren ten aanzien van Marokkaanse leerlingen. Deze leerlingen hadden, vergeleken met leerlingen van autochtone afkomst, 38% minder kans op een uitnodiging voor een kennismakingsgesprek (www.groenlinks.nl). In de regio Haaglanden lopen verschillende samenwerkingsprojecten van betrokken instanties, gericht op het beschikbaar komen van voldoende stage- en werkleerplaatsen. Het Regioanalyse 2005, versie 1.0

30

MKB heeft een project Leerbanenplan Zuid-Holland dat zich richt op 800 banen tot 2007. Daarnaast loop het project Jong Actief, waarbij werkgeversorganisaties sectoren en branches ondersteunen bij het creëren van meer werkgelegenheid voor jongeren. Hiermee zijn o.a. 100 banen gemoeid in 2006 (RPA Haaglanden 2005). Ook is in de regio een vorm van gesubsidieerde arbeid gecreëerd, de ‘opstapbaan met proefplaatsing’. Al deze projecten in Haaglanden zijn algemene projecten gericht op jongeren. Het project ‘Kleurrijke leerwerkplekken’ in Moordrecht en Schoonhoven richt zich vooral op de begeleiding van allochtone jongeren bij het vinden van een leerwerkplek en op lokale werkgevers om hen een positief beeld te geven van allochtone jongeren. Momenteel vindt in het kader van dit project in Moordrecht en Schoonhoven een onderzoek plaats onder 200 ondernemers in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). Mogelijk krijgt het project een vervolg in Gouda.

5.3

Havo/vwo

De deelname van allochtone leerlingen aan het middelbaar onderwijs is groeiende maar blijft nog behoorlijk achter op die van de autochtone bevolking. Voor meisjes geldt bijvoorbeeld dat 50% van de autochtone meisjes deelneemt aan het middelbaar onderwijs (havo/vwo) terwijl dit voor de Turkse en Marokkaanse meisjes slechts voor 20% geldt. In Leiden wijken de gegevens in positieve zin af van het landelijke beeld. In Leiden gaat 32% van de allochtone jongeren naar havo/vwo (Gemeente Leiden 2005:13).

5.4

Hbo/WO

Sinds 2000 is het percentage allochtone studenten dat een hbo- of universitaire studie volgt langzaam stijgende. Onder de eerstejaars in 2004 nam het percentage echter af: op de universiteit van 16 naar 14% en op het hbo van 15 naar 13% (de Volkskrant 3-11-2005).

5.5

Curriculum

Sinds halverwege de jaren negentig zijn basis- en VO-scholen verplicht om intercultureel onderwijs aan te bieden. Uit een evaluatiestudie is gebleken dat deze verplichting niet erg breed wordt nageleefd. Hiervoor werden verschillende oorzaken gevonden: een gebrek aan commitment bij de schoolleiding, een gebrek aan tijd en concurrerende prioriteiten. Daarnaast speelt hierbij ook de groeiende nadruk in het onderwijs op zelfstandig leren een rol. Bij intercultureel onderwijs ligt het accent juist niet op het zelfstandig werken maar op interactie (Broekhof & Kloprogge 2004).

5.6

De zorgteams in het VO

Sinds 2002 moeten VO-scholen een sluitende zorgstructuur hebben. Om de achterliggende oorzaken van schooluitval en de psychosociale problematiek van leerlingen het hoofd te bieden zijn sinds enige jaren zorgadviesteams (ZAT) opgezet op de scholen. Momenteel heeft 89% van de scholen een ZAT-team waarin vertegenwoordigers van de school en van externe


31

zorginstellingen samenwerken. Het gaat hierbij om leerplichtambtenaren, jeugdgezondheidswerkers enz. Meander heeft een quick scan schoolhulpverlening uitgevoerd op 16 vmbo-afdelingen van scholen in de Provincie Zuid-Holland. Het aantal allochtone leerlingen op de verschillende scholen loopt uiteen van < 10% tot > 90%. De scholen bevinden zich alle in de regio Haaglanden of Zuid-Holland Oost. Ze maken deel uit van grote steden of kleinere gemeenten. Het aantal leerlingen verschilt van ± 250 tot ± 1400 per locatie. Er is op iedere afdeling gesproken met een of meerdere zorgbetrokkenen, vaak met de zorgcoördinator. Op basis van deze scan komen de volgende problemen naar voren: De problemen waar leerlingen mee worstelen worden niet altijd voldoende door mentoren en vakdocenten gesignaleerd en opgepakt. Scholen verschillen in de mate waarin medewerkers die niet een directe taak binnen die zorgstructuur hebben, actief betrokken worden bij de zorg voor leerlingen. Diverse scholen geven aan dat vakdocenten te weinig op de hoogte zijn van en onvoldoende betrokken worden bij afspraken over zorgleerlingen. Ook voelen de docenten zich niet altijd evenzeer betrokken bij de zorg. Het interne draagvlak is hierdoor onvoldoende gegarandeerd. Bijna alle scholen noemen het knelpunt van de zware zorgleerling met ‘wie het echt niet meer gaat’. Zonder uitzondering worstelen scholen met de samenwerking met externe zorginstellingen (gebrekkige communicatie, bureaucratie en wachtlijsten). Verantwoordelijkheden, organisatie, taakverdeling en afstemming, zowel intern als naar buiten toe, zijn niet altijd goed geregeld. De scholen wijzen alle het probleem van de bezuinigingen en het geldgebrek aan als grootste probleem. In verschillende gevallen is goede zorg met veel inzet van diverse partijen opgebouwd, en wordt dit nu door financiële problemen weer afgebroken of wegbezuinigd. In andere gevallen wordt het gebrek aan financiële middelen als grootste oorzaak voor de beperkte of gebrekkige zorg genoemd. De continuïteit van de zorgverlening komt hierdoor in gevaar. Scholen variëren in de mate waarin zij specifieke aandacht hebben voor allochtone zorgleerlingen. Het gros van de scholen heeft een algemeen zorgbeleid. Sommige scholen hebben daarnaast speciale projecten of aandacht voor bepaalde risicogroepen waarvan de verwachting bestaat dat specifieke zorg nodig zou kunnen zijn. Denk hierbij aan speciale vertrouwenspersonen voor meisjes (i.v.m. seksegebonden zorgvragen), een medewerker speciaal voor de dyslectische leerlingen, of een mentorproject speciaal voor Marokkaanse jongens. Opvallend is dat enkele scholen, waar het percentage allochtone leerlingen onder de 10% is, heel expliciet geen onderscheid maken tussen allochtone en autochtone leerlingen. De geïnterviewden geven aan geen uitzonderlijke ervaringen te hebben met allochtone leerlingen, en dus ook geen bijzonder beleid te voeren. Scholen die voor 30-60% uit allochtone leerlingen bestaan noemen vaak nadrukkelijk problemen op het gebied van taalachterstanden


32

en cultuurspecifieke problemen. Ook worden spanningen tussen autochtonen en allochtonen dan soms genoemd. Men worstelt met de vraag in hoeverre een specifiek aanbod nodig dan wel haalbaar is. Scholen met >80% allochtone leerlingen hanteren eveneens geen specifiek beleid ten aanzien van autochtone of allochtone leerlingen. Zij zijn in tegenstelling tot scholen met weinig allochtone leerlingen wel beter op de hoogte van cultuurspecifieke problemen van hun leerlingen en hebben het zorgaanbod zoveel mogelijk hierop afgestemd. Allochtone leerlingen vormen een risicogroep, op het gebied van schooluitval, psychosociale problematiek en gedragsproblemen (zie onder Jeugd en Jongeren voor meer informatie over de aard van de problemen). Zij hebben een groot belang bij een goed functionerende ZAT structuur. Aanbevelingen die op dit gebied op grond van het onderzoek worden gedaan zijn: •

Een verbetering van de organisatie en het functioneren van de ZAT-teams binnen de school. Dit betekent een verheldering van verantwoordelijkheden.

•

Ook moet gezorgd worden voor inbedding en afstemming, niet alleen intern maar ook tussen het ZAT en andere betrokkenen zoals de vakdocenten.

•

Ook extern is het van belang dat zorg wordt gedragen voor een goede afstemming en samenwerking zoals met Jeugdzorg en andere betrokken zorgfuncties.

•

De zorgtaken van de school moeten voor alle betrokkenen, intern en extern, duidelijk worden. De scholen moeten hier gericht aan werken door informatie en discussie.

•

Alle betrokkenen moeten zich inspannen voor de ontwikkeling van samenwerkingsverbanden op het gebied van de zorg tussen scholen en ZAT-teams.

•

Er moet meer ingezet worden op deskundigheidsbevordering van docenten en zorgprofessionals op het gebied van interculturaliteit.

•

Het zou goed zijn als leerplichtambtenaren naast hun handhavende taak ook voldoende ruimte krijgen om hun zorgtaak te vervullen. De mogelijke rol van de leerplichtambtenaar bij het terugleiden van de leerling naar school kan beter benut worden. Deze zorgtaak van de leerplichtambtenaar moet beter worden afgestemd met de scholen.


33

6

JEUGD EN JONGEREN

Studies over de situatie van de jeugd in Nederland over de afgelopen jaren wijzen steeds uit dat het met het overgrote deel van de Nederlandse jeugd goed gaat (Congresbundel StJJW 2003: 23; Zeijl et al 2005). Er is echter, zo wordt vaak gesteld, een kleine groep met gecumuleerd probleemgedrag. Onder hen zijn veel allochtone jongeren. Toch leeft 10 à 15% (bepaald geen klein deel van de jeugd!) van de kinderen in zo’n problematische situatie dat hun ontwikkeling wordt bedreigd (PvdA, 2004). Deze cijfers worden in toenemende mate gespecificeerd en genuanceerd naar verschillende deelgroepen binnen de jeugd. Hieronder komen allereerst gegevens naar voren over de situatie van kinderen en jongeren. Dan wordt apart aandacht besteed aan jeugdprostitutie. Vervolgens wordt het provinciaal en gemeentelijk beleid en de jeugdzorg besproken. Ook komen rechts-extreme jeugdculturen aan de orde. Als laatste wordt de opvoedingsondersteuning behandeld.

6.1

Kinderen

Zeijl (2005) wijst er op dat we voor de 0-12-jarigen er niet van uit kunnen gaan dat het met 15% van hen goed gaat. Dit gegeven is slechts 1 keer uitkomst van onderzoek geweest en bij dit onderzoek waren kinderen uit etnische minderheidsgroepen onvoldoende vertegenwoordigd. Uit SCP/TNO onderzoek onder 0-12-jarigen waarbij kinderen uit etnische minderheidsgroepen wel voldoende vertegenwoordigd waren, komt naar voren dat kinderen uit niet-westerse gezinnen, gezinnen met een laag inkomen, gezinnen waarvan de moeder een laag opleidingsniveau heeft en eenoudergezinnen een groter risico lopen op problemen (Zeijl et al 2005). Deze kenmerken worden dan ook gezien als risicokenmerken. Ook hebben hun ouders een grotere kans op een negatieve beleving van de opvoeding. 11% van de ouders van niet-westerse herkomst heeft een negatieve opvoedbeleving tegenover 5% van de ouders van westerse herkomst. 12% van de niet-westerse kinderen heeft psychosociale problemen tegenover 4% van de westerse kinderen. Bij een combinatie van de risicokenmerken zijn de kansen op problemen nog groter. In gezinnen met drie of vier risicokenmerken is er in 10% van de gevallen sprake van zowel een kind met psychosociale problemen als van ouders met een negatieve opvoedbeleving. Bij een combinatie van drie of vier van deze risicokenmerken heeft zelfs 16% van de kinderen psychosociale problemen en 18% van de ouders een negatieve opvoedbeleving. In een aanvullend onderzoek naar de ontwikkelingsstaat op fysiek, psychosociaal en cognitief gebied, naar de tijdsbesteding en naar het voorzieningengebruik van 0-12-jarigen in de provincie Zuid-Holland komen onder meer de volgende problemen naar voren (Crone et al 2005): • • • •

De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) signaleert bij 15% van de ouders opvoedproblemen; Het aandeel 0-12-jarige kinderen met psychosociale problemen is 18% (waarvan 2% ernstige problemen heeft); Eenderde van de 8-12-jarige kinderen wordt wel eens gepest of pest zelf; 11% van de 8-12-jarigen vindt het niet leuk op school. 20% is van mening dat zij niet geaccepteerd worden zoals ze zijn.


34

In dit provinciale onderzoek worden geen aparte resultaten vermeld voor de kinderen van niet-westerse origine. Aanbevolen wordt in het jeugdbeleid prioriteit te geven aan het zo vroeg mogelijk en adequaat signaleren van problemen. Het jeugdbeleid dient geïntensiveerd te worden in wijken waar kinderen wonen die in achterstandsposities verkeren. De GGD en het systeem van consultatiebureaus en JGZ spelen hierin een belangrijke rol (Crone et al 2005). Intussen worden op steeds meer plaatsen preventieprogramma’s uitgevoerd, zoals ‘Veilig opgroeien in Zuid-Holland’.

6.2

Jongeren

Om meer inzicht te krijgen in de leefsituatie van jongeren en de onderlinge verschillen tussen jongeren, is enige jaren geleden door vijf vestigingen van de GGD in Zuid-Holland een onderzoek verricht onder jongeren van 12 tot 26 jaar (PZH 1999). Drie vestigingen van de GGD uit het werkgebied van Meander namen aan het onderzoek deel. Onder 6429 personen werden gegevens verzameld over de thuissituatie, school en opleiding, werksituatie, gezondheid en welzijn, voeding en genotsmiddelengebruik, vrije tijdsbesteding, veiligheid en seksualiteit. In het verslag van dit onderzoek is een aparte profielschets van jongeren van Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse afkomst opgenomen. Aan deze profielschets zijn de volgende gegevens ontleend. Surinaamse en Antilliaanse jongeren voelen zich beduidend meer met Nederland verbonden dan Turkse en Marokkaanse jongeren (58% versus 25%). Voor hen is het geloof (meestal rooms- katholiek) van minder grote betekenis dan de islam voor Turkse en Marokkaanse jongeren. Surinaamse en Antilliaanse jongeren leven relatief vaker in eenoudergezinnen. Gemeten naar arbeidsparticipatie en opleiding is de sociaal-economische status van Surinaamse en Antilliaanse jongeren nauwelijks lager dan die van hun autochtone leeftijdsgenoten. Dit ligt bij Turkse en Marokkaanse jongeren heel anders: bijna de helft van de vaders is werkloos en 50 – 75% heeft geen opleiding gevolgd of alleen lager onderwijs. Ook voor deze jongeren is er weinig perspectief op de arbeidsmarkt: van de Marokkaanse jongeren heeft bijna 70% geen startkwalificatie en is bijna 30% werkloos. De Turkse jongeren werken wel vaker maar ook in deze groep hebben velen geen startkwalificatie. Op dit punt zijn er tussen Surinaamse/Antilliaanse jongeren en Nederlandse jongeren geen verschillen. Voor alle allochtone jongeren geldt dat zij hun eigen gezondheid minder goed beoordelen, meer psychosociale problemen hebben en vaker een probleem hebben waar zij dag en nacht over piekeren. Er doen zich ook verschillen voor op het gebied van eetgewoonten en genotsmiddelengebruik. Marokkaanse jongeren eten minder gezond en Turkse vrouwen hebben vaak overgewicht. Marokkaanse en Turkse jongeren gebruiken minder alcohol en cannabis in vergelijking met Nederlandse en Surinaamse en Antilliaanse leeftijdgenoten. Het gebruik van tabak is hetzelfde. Marokkaanse jongeren sporten veel minder en gaan vaker naar een buurthuis, evenals Turkse jongeren. Surinaamse en Turkse jongeren maken het meest muziek en hangen relatief vaker op straat rond. Allochtone jongeren lezen en computeren minder dan hun autochtone leeftijdgenoten. Tot zover het onderzoek van de GGD dat weliswaar al enige tijd geleden heeft plaatsgevonden maar gezien de omvang toch nog steeds het vermelden waard is. Uit de onderzoeksliteratuur blijkt dat een groot percentage (zo’n 15 tot 20% ) van de jongeren uit etnische minderheidsgroepen kampt met ernstige psychosociale problemen (zie o.a. Krikke 2003). Het aantal suïcidepogingen onder jongeren uit deze groepen is vier keer zo hoog als onder autochtone jongeren. In opvanghuizen en justitiële inrichtingen zijn allochtone jongeren oververtegenwoordigd. Bij een deel van de jongeren doen zich problemen voor met overmatig Regioanalyse 2005, versie 1.0

35

en excessief drugsgebruik. Veel jongeren lopen van huis weg. Uit een onderzoek op een zwarte school in het werkgebied van Meander blijkt dat 25% van de allochtone leerlingen de vertrouwenspersoon bezoekt (Krikke 2003). Problemen variëren van alledaagse problemen zoals faalangst of spijbelgedrag tot ernstige problemen zoals verwaarlozing en vooral fysieke mishandeling. Veel problemen zijn gerelateerd aan seksualiteit. De ontwikkeling van omgang tussen de seksen, of het nu gaat om vriendschap of relatievorming en seksualiteit, wordt in veel migrantengezinnen ontmoedigd zoniet onderdrukt. Waar zedelijkheid wordt afgedwongen leidt dit tot veel problemen. Waar jongeren de geboden en verboden negeren, wreekt zich het gebrek aan voorlichting en begeleiding en komen problemen voor rond anticonceptie. De ouders die begeleiding zouden moeten bieden, hebben zelf vaak een achterstand in kennis en inzicht ten opzichte van de jongeren die toegang hebben tot moderne communicatiemiddelen zoals internet. Soms doet zich een risico van bedreiging en uitstoting voor. Ook doen zich veel problemen voor rond de identiteitsvorming. De jongeren voelen zich eenzaam en ontheemd en vinden noch thuis noch op school een luisterend oor voor hun problemen. Vaak ook durven zij deze niet aan te kaarten omdat zij zich schamen om de problemen met hun ouders te bespreken. Bij veel jongeren leidt dit tot emotionele verwarring die zich kan uiten in depressiviteit, eetstoornissen, zelfbeschadiging en soms zelfdoding. De psychiater N. Nicolai (in Krikke 2003:9) noemt zaken op waarmee een vertrouwenspersoon zoal wordt geconfronteerd: zelfbeschadiging, mishandeling en seksueel misbruik, uitgehuwelijkt worden, ongewenste zwangerschap en abortus, soa’s en maagdenvlieshersteloperaties, loverboys en prostitutie, bedreiging met de dood, leven met psychotische ouders. Onderwijs en hulpverlening rond de onderzochte leerlingenpopulatie faalden. Bij het onderwijs speelden onwil en een gebrekkig functionerende zorgstructuur een rol. Bij de hulpverlening werden de leerlingen vaak buitengesloten omdat signalen niet goed werden herkend. Naar aanleiding van de constatering dat er onder de groep Hindostaanse meisjes in Den Haag relatief veel pogingen tot zelfdoding plaatsvinden, heeft de GGD Den Haag een onderzoek verricht naar het psychisch welbevinden van deze groep in de leeftijd van 15 tot 20 jaar (Salverda 2004). De belangrijkste uitkomst van dit onderzoek is dat het gebrek aan welbevinden dat bij een groot aantal respondenten voorkwam vooral moet worden gezocht in het gebrek aan communicatie tussen ouders en dochters en/of het gebrek aan keuze- en bewegingsvrijheid. Achterliggende factor is de sterke onderlinge sociale controle binnen de gemeenschap. Na afloop van het onderzoek werden de uitkomsten in een werkconferentie besproken. Het onderzoek en de werkconferentie hebben geleid tot de volgende aanbevelingen (GGD Haaglanden 2004): 1. Verdere discussie binnen de Hindostaanse gemeenschap is noodzakelijk; 2. De scholen moeten gespreksgroepen opzetten voor de meisjes; 3. De scholen moeten de ouders gesprekken aanbieden over (de problemen bij) de begeleiding van jongeren; 4. Scholing en bijscholing over deze specifieke problematiek in onderwijs en hulpverlening en op opleidingen. Bij voorstel 2 past de kanttekening dat het de vraag is of zulke gespreksgroepen de noodzakelijke openhartigheid bevorderen aangezien de (angst voor) sociale controle en gebrek aan vertrouwelijkheid groot is.


36

6.3

Jeugdprostitutie

Jonge mannen die minderjarige meisjes, autochtoon of allochtoon, onder valse voorwendselen de prostitutie inlokken worden wel loverboys genoemd. Zij opereren vaak individueel of in losse samenwerkingsverbanden. Deze praktijken gaan vaak gepaard met (emotionele) chantage en geweld. De meisjes worden langzaam losgeweekt van familie en vrienden. De omvang van het probleem is onbekend. In 1998 ging het volgens het Nederlands Instituut voor Sociaal Seksuologisch Onderzoek (NISSO) over het hele land om duizend tot vijftienhonderd slachtoffers. Slachtoffers komen uit verschillende milieus, hebben vaak een laag zelfbeeld en hebben thuis veel problemen ondervonden (niets mogen, geweld, misbruik e.d.). De meisjes zijn meestal 13 tot 18 jaar oud, de ‘loverboys’ 20 tot 30 jaar. De meisjes zijn met hen in contact gekomen via internet, op straat of via ronselaars. In het werkgebied van Meander speelt de problematiek vooral in Zuid-Holland Midden en Noord maar niet op grote schaal. Meander heeft in 2004 in Leiden een inventariserend onderzoek gedaan naar dit verschijnsel en is ook in Gouda bij een preventieproject betrokken. Aanbevelingen voor de aanpak van deze problematiek zijn: • Een voorlichtingsprogramma voor jongeren en ouders; • Een aanbod van deskundigheidsbevordering voor professionals; • Verbeteren en inzichtelijk maken van het hulpverleningsaanbod.

6.4

Seksueel geweld tegen jongens

Seksueel geweld tegen jongens en mannen is een moeilijk bespreekbaar onderwerp en er wordt weinig onderzoek naar gedaan. Dit geldt zeker voor allochtone jongens. Het gevolg hiervan is onderrapportage en onderschatting van het probleem. Het komt voor dat allochtone jongens geen homoseksuele identiteit aannemen, maar wel homoseksueel gedrag vertonen. Dit heeft te maken met het feit dat men van mening is dat het hebben van homoseksuele gevoelens haaks staat op meer algemene culturele waarden en normen. Vooral jongens uit een macho-cultuur of met een islamitische achtergrond willen de familie ‘deze schande’ besparen en leiden een dubbelleven. Bij seksueel misbruik zullen zij dan ook niet zo gauw mensen uit hun directe omgeving in vertrouwen nemen. In januari 2006 kwam Quality Data in opdracht van het Amsterdams Centrum Buitenlanders (ACB) met een rapport naar buiten waarin verslag wordt gedaan over een onderzoek naar het verschijnsel van seksueel misbruik onder allochtone jongens. Seksueel misbruik komt al voor bij jongens vanaf 10 jaar, vaak door familieleden, bekenden en pedoseksuelen. Vanaf 12 jaar is tevens sprake van geweld wegens seksuele voorkeur en prostitutie. Vanaf 18 jaar speelt ook seksueel geweld in mannenrelaties een rol. Belangrijke gevolgen voor de slachtoffers zijn angstklachten, depressieve gevoelens en verlies van eigenwaarde. Geen geld, geen dak boven het hoofd en gebrek aan aandacht zijn belangrijke factoren die de kans op het voorkomen van seksueel misbruik vergroten. Onderzoek toont aan dat met name Marokkaanse jongens oververtegenwoordigd zijn als slachtoffer van seksueel misbruik door pedoseksuelen en in de prostitutie. De kans dat zij hierin betrokken raken is groter dan voor andere jongens omdat zij vaker zonder toezicht op straat rondhangen. Maar ook omdat zij door klanten en daders aantrekkelijk worden gevonden. Allochtone jongens doen zelden aangifte. Als er al meldingen zijn, worden deze niet omgezet in aangiften. Daarnaast registreert de politie niet op etniciteit. Seksueel misbruik vergroot de


37

kans op prostitutie en op afhankelijkheid van zogenaamde sugar daddies. Allochtone jongens komen bij deze mannen terecht, omdat zij niet naar officiële hulpverleningsinstanties durven te gaan. Het is dan ook zaak vormen van seksueel misbruik in een vroeg stadium te signaleren en aan te pakken. Hier ligt een belangrijke taak voor de politie en de hulpverlening. In het rapport worden de volgende aanbevelingen gedaan: 1. Artsen, hulpverleners, jongerenwerkers, onderwijzers en sleutelfiguren moeten op korte termijn worden toegerust om seksueel misbruik van allochtone jongens te herkennen, te signaleren en aan te melden bij van overheidswege aangewezen instanties. 2. Er is met spoed een inhaalslag nodig om allochtone jongeren op te vangen die vanwege hun seksuele geaardheid in conflict komen met hun sociale omgeving. Initiatieven vanuit de allochtone gemeenschappen voor opvang en doorverwijzing van allochtone jongens hebben hierbij de voorkeur. 3. De problematiek is tamelijk onzichtbaar. Wil de politie deze problematiek beheersbaar maken, dan zal zij moeten registreren op etniciteit. De politie zal moeten worden geschoold om de problemen te herkennen. Vervolgens zal de politie adequaat beleid moeten ontwikkelen om slachtoffers te behoeden voor repercussies. Ook zal de politie moeten overgaan tot strenge vervolging van pedoseksuelen die betrokken zijn bij seksueel misbruik. 4. Jongens die seksueel worden misbruikt moeten een veilige uitweg hebben, zodat zij zowel uit de bestaande geweldssituatie kunnen komen als ook tot een verwerking van hun ervaringen kunnen komen. Dit betekent dat in sommige gevallen speciale beschermingsprogramma’s moeten worden ontwikkeld. 5. Naar seksueel geweld tegen allochtone jongens en mannen is geen systematisch en consistent onderzoek gedaan. Om de aard en omvang van deze problematiek in kaart te brengen zal van overheidswege opdracht gegeven moeten worden tot een uitgebreid multidisciplinair onderzoek. De resultaten moeten leiden tot preventief en curatief beleid.

6.5

Gemeentelijk en provinciaal jeugdbeleid

De verantwoordelijkheid van gemeenten betreft vooral het preventieve jeugdbeleid. De Provincie is verantwoordelijk voor de Jeugdzorg. Gemeenten en Provincie hebben de afstemming en samenwerking bij het vormgeven en uitvoeren van het jeugdzorgbeleid en het preventieve jeugdbeleid vastgelegd in subregionale convenanten (looptijd 2004-2007). De afspraken betreffen de thema’s opvoedings- en gezinsondersteuning, de aansluiting tussen onderwijs en jeugdzorg, de aanpak van jeugdcriminaliteit en de preventie van kindermishandeling. Er is in de convenanten geen sprake van specifiek op allochtone jeugd gerichte maatregelen. Doelen van het provinciaal beleidskader 2005-2008 zijn: 1. De versterking van algemeen en preventief jeugdbeleid; 2. Realisering van integrale toegang tot de jeugdzorg; 3. Realisering van recht op jeugdzorg via de inzet van aanbod op maat; 4. De vergroting van de betrokkenheid en medezeggenschap van jongeren.


38

Het provinciale uitvoeringsprogramma jeugd 2005 vermeldt een extra investering in het bereiken van bepaalde risicogroepen waaronder sommige groepen allochtonen. In 2004 is de problematiek rond loverboys geïnventariseerd. Een actieplan voor 2005 vooral gericht op opvang van slachtoffers, voorlichting onder jongeren en signalering is helaas niet van de grond gekomen. Jongerenwerkers van de Stichting Jeugd- & Jongerenwerk Midden-Holland zijn in een dertigtal gemeenten en welzijnsinstellingen betrokken bij het vormgeven van het lokale jeugdbeleid en de samenlevingsopbouw. De Stichting heeft geen op interculturalisatie gericht beleid vastgelegd. De Stichting neemt al jaren deel aan het provinciale netwerk Zuid-Holland Bekent Kleur. Binnen de algemene activiteiten is aandacht voor integratievraagstukken en worden veel specifieke initiatieven ontplooid, bijvoorbeeld rond ouderparticipatie, integratie in sportactiviteiten e.d. De Stichting heeft (op een totaal van 41 medewerkers) drie allochtone medewerkers in dienst voor het preventieproject allochtone jongeren ‘ook wij hebben de toekomst’. De Stichting heeft een groot tot maximaal bereik onder gezinnen en vrouwen in verschillende gemeenten. Het werk voor mannen/jongens echter staat op de tocht. Er is geen financiering meer beschikbaar en de medewerker zal ontslagen moeten worden. Dit is een groot knelpunt. T.a.v. de positie van jongeren wordt de toegenomen discriminatie ervaren als een groot knelpunt evenals de toename van extreemrechtse tendensen onder autochtone jongeren.

6.6

Radicalisering onder jongeren

Onder een deel van de jongeren is sprake van een toenemende radicalisering. Onder autochtone jongeren vormen extreemrechtse jeugdculturen van waaruit de confrontatie wordt gezocht met groepen allochtone jongeren een groeiend probleem (Van Donselaar & Rodrigues 2004; Van Donselaar 2005). Onder een deel van de allochtone jongeren vindt vooral een religieus geïnspireerde radicalisering plaats. De extreme variant van het islamisme blijkt een grote aantrekkingskracht op deze jongeren uit te oefenen. In beide gevallen gaat het om relatief kleine percentages jongeren.Dit neemt niet weg dat zich hier serieuze problemen voordoen.

6.7

Extreemrechtse jeugdculturen

Het probleem van extreemrechtse jeugdculturen doet zich al langer voor in Zuid-Holland in verschillende wijken van grote steden. Opvallend is dat in de laatste jaren in toenemende mate incidenten plaatsvinden in de kleine kernen. In het merendeel van de gevallen gaat het om extreemrechtse, zogenaamde ‘Lonsdale-jongeren’, gabbers die de kleding van dit merk dragen. De aanslagen van 11/09 in New York, de opkomst van Pim Fortuyn in de politiek met zijn populistische ideeën op het gebied van integratie en islam, de moord op Fortuyn en de moord op Van Gogh hebben volgens de Monitor Racisme en Extreemrechts politiserend gewerkt op deze nauwelijks georganiseerde en lokaal of regionaal opererende jeugdculturen. Internet vormt hierbij een belangrijk communicatiemiddel, extreemrechts een identificatiemodel. Deze politisering, recente maatschappelijke ontwikkelingen en de verbeterde communicatiemogelijkheden hebben een al langer bestaande problematiek van extreemrechtse, racistische jeugdculturen verbreed en verdiept. Vooral na de moord op Van Gogh in november 2004 is deze problematiek in een stroomversnelling geraakt en heeft veel aandacht gekregen in de media. De beweging is vooral gefocust op het zoeken van de Regioanalyse 2005, versie 1.0

39

confrontatie met groepen allochtone jongeren en met geweldsacties tegen allochtone doelen zoals moskeeën en asielzoekerscentra. In 15% van het totaal aantal geregistreerde gevallen van geweldsdaden in de eerste maand na de moord op Van Gogh waren Lonsdale-jongeren betrokken. In Zuid-Holland werd een relatief groot aantal incidenten geregistreerd (25) als reactie op deze moord. Volgens het recent verschenen Cahier Lonsdalevraagstuk (Van Donselaar 2005) waaraan veel van de bovenvermelde gegevens zijn ontleend, is het Lonsdalevraagstuk primair een vraagstuk van spanningen tussen autochtone en allochtone jongeren, waarbij de allochtone jongeren zich ook niet altijd onbetuigd laten. In het onderzoek werden in de periode 2002-augustus 2005 landelijk 50 gevallen van confrontatie geregistreerd en 41 gevallen van mishandeling. Vaak wordt gesteld dat het vooral gaat om een fenomeen dat speelt in plattelandsgemeenten met laagopgeleide autochtone jongeren maar onderzoek wijst uit dat deze problemen zeker niet tot deze groep beperkt blijven en ook voorkomen in grote steden. Er is ook betrokkenheid van hoger opgeleide jongeren. In de periode januari 2002-augustus 2005 werden in de politieregio’s Haaglanden vier rechtsextreme gabbergroepen waargenomen; in Hollands-Midden zes (ter vergelijking: 125 in het hele land, variërend van vijf tot vijftig personen per groep). In het werkgebied van Meander doen zich vooral problemen voor in Den Haag, Zoetermeer, Alkemade, Hillegom. In Roelofarendsveen werd een Irakese familie tijdenlang door radicaalrechtse gabbers bedreigd en er werd zelfs een poging tot brandstichting gedaan in hun woning. In Zoetermeer waar het aantal rechts-extremistische jongeren snel groeit, vonden relletjes plaats en confrontaties met de politie. Extreemrechtse organisaties, de Nieuwe Nationale Partij en Voorpost, proberen er de jongeren te ronselen voor hun partijwerk.

6.8

Radicalisering van moslimjongeren

Onderzoek heeft laten zien dat jonge moslims sterk hechten aan hun religie, ook al praktiseren ze beduidend minder dan hun ouders (Ter Wal & Phalet 2004). Voor migrantengroepen in het algemeen geldt een brede trend naar secularisatie, de afname van de geloofspraktijk. Naarmate men zich hoger op de maatschappelijke ladder bevindt, is de secularisatie sterker. Tegelijkertijd wordt een tendens naar privatisering waargenomen, een geïndividualiseerde geloofsbeleving waarin men zich niet veel aantrekt van voorschriften en rituelen (Mak 2005). Dit alles neemt niet weg dat jongeren zowel als ouderen zich wel in de eerste plaats etnischreligieus identificeren. Jongeren gaan weinig naar de moskee, krijgen van hun meestal laagopgeleide ouders weinig kennis mee over de islam en zoeken op het internet naar wegen om hun geloofsbeleving vorm en diepgang te geven. Hier treffen zij vaak ultraorthodoxe fundamentalistische teksten over de islam met een sterke antiwesterse inslag. Naarmate de religie aan autochtone zijde meer en meer voorwerp is van negatieve beeldvorming en discriminatie op grond van religie toeneemt, groeit in de islamitische gemeenschap juist de belangstelling ervoor en de vraag naar publieke erkenning van de islam. Slechts een klein percentage herkent zich echter in een radicale islam dat zich verzet tegen democratische rechten en vrijheden en zijn heil zoekt in extremisme. Over de oorzaken van dit moslimextremisme wordt veel geschreven en gedebatteerd. Het voert te ver om hier in het kader van deze regioanalyse uitgebreid bij stil te staan. Duidelijk is in ieder geval dat internationale ontwikkelingen hun tol eisen. Het gaat hierbij om de ontwikkelingen in het Midden-Oosten (het Palestijns-Israelisch conflict, de oorlog in Irak) en de toename van terroristische aanvallen en bedreigingen wereldwijd. Op nationaal en Europees vlak is sprake


40

van een toenemende maatschappelijke polarisatie. De politieke moorden hier te lande op Fortuyn en Van Gogh hebben een dusdanige negatieve dynamiek gecreëerd in de publieke opinie en in de onderlinge verhoudingen tussen bevolkingsgroepen dat verdere escalatie bijna onontkoombaar lijkt. Bijna elk volgend incident draagt bij aan een negatieve spiraal (hoewel er uiteraard daarnaast sprake is van vele opbouwende initiatieven). Voeg daar de beroerde positie van veel jongeren op de arbeidsmarkt bij plus de maatschappelijke uitsluiting en discriminatie en de ingrediënten voor een voedingsbodem voor radicalisering zijn daar. Sedert 4 mei 2003 toen zich incidenten voordeden bij een dodenherdenking in Amsterdam staat het antisemitisme onder allochtone jongeren volop in de belangstelling en zijn veel activiteiten ondernomen om dit tegen te gaan. Hierbij is gebleken dat het meestal om een vluchtig verschijnsel gaat dat niet diep is geworteld. Antisemitische uitingen kwamen ook voor op migrantenwebfora. Sinds er door een aantal fora (o.a. Maroc.nl) strak wordt gemodereerd, is dit sterk ingedamd. Bij de gevallen van antisemitisch geweld die door de Monitor Racisme en Extreemrechts (Van Donselaar & Rodrigues 2004) werden geregistreerd, was in beperkte mate sprake van allochtoon daderschap. Gewelddadige reacties komen soms voor in antwoord op de acties van extreemrechtse gabbers. Volgens het Lonsdalecahier is hier vaak sprake van moeilijk te ontwarren kluwen van actie en reactie, oorzaak en gevolg. Duidelijk is in ieder geval dat het gabberracisme gemakkelijk een voedingsbodem kan verschaffen voor radicaliseringprocessen onder islamitische jongeren. Specifiek regionale gegevens over radicalisme onder islamitische jongeren zijn niet voorhanden.

6.9

Tegengaan van radicalisering

De overheid heeft duidelijk meer oog voor de radicalisering onder jonge moslimextremisten dan onder extreemrechtse Lonsdale-jongeren. De overheid schrijft de gemeenten een initiërende rol toe bij probleemoplossing op dit gebied. Hierbij wordt gedacht aan de bevordering van interetnische en interreligieuze dialoog, integratiebevorderende maatregelen en maatregelen in de subsidiesfeer. De gemeenten variëren echter sterk in de mate waarin ze het probleem onderkennen, in de manier waarop ze het definiëren (een probleem van jeugd en overlast of een politiek radicaliseringprobleem) en in de mate waarin ze het prioriteit geven, aldus van Donselaar in zijn Cahier. Op provinciaal niveau is geen specifiek beleid geformuleerd om dit soort vormen van radicalisering tegen te gaan. Men gaat er wel van uit dat het algemene jeugdbeleid, zoals de opvoedingsondersteuning, het werk van de jeugdpreventieteams en het programma ‘Veilig opgroeien in Zuid-Holland’ preventief werken ten aanzien van radicalisering. De politie Haaglanden heeft extra capaciteit ingezet en onderzoek gedaan rond dit probleem. In jongerencentra wordt wisselend gereageerd. Enerzijds worden er vaak huisregels opgesteld waarin extreemrechtse uitingen verboden zijn, anderzijds ziet men ook de opvang van de jongeren als een taak en worden alleen de ergste uitwassen tegengegaan. Regioanalyse 2005, versie 1.0

41

In het Lonsdalecahier worden de ervaringen besproken die in verschillende landen zijn opgedaan met hulp aan jongeren bij het verlaten van het extreemrechtse circuit. Hierbij wordt veelal gewerkt langs drie hoofdlijnen. De jongeren worden geholpen met het verlaten van racistische groepen, hun ouders worden gesteund, o.m. bij het opzetten van lokale netwerken, en de expertise van professionals die te maken hebben met extreemrechtse jeugd wordt bevorderd.

6.10

Jeugdzorg

De vraag naar jeugdzorg is de afgelopen jaren landelijk met 25% gestegen (informatie MOgroep in de Volkskrant 8-8-2005). De Graaf, Schouten & Konijn (2005) melden een toename van het gebruik van de jeugdhulpverlening, de justitiële jeugdzorg en de jeugdzorg voor licht verstandelijk gehandicapten met 33% in de periode 1998-2002. Een forse stijging dus. Allochtone jongeren zijn, volgens provinciale gegevens van 2002, oververtegenwoordigd in de dagbehandeling en de residentiële zorg. In de geïndiceerde ambulante zorg zijn zij evenredig vertegenwoordigd. Het percentage allochtone cliënten is het hoogst in de jeugdzorgregio Midden (PZH 2004: 29). Intussen is de nieuwe Wet op de Jeugdzorg per 1 januari 2005 in werking getreden en is de jeugdzorg, ook in Zuid-Holland, regelmatig in het nieuws geweest naar aanleiding van gevallen van gebrekkige hulpverlening met soms een fatale afloop. Om te komen tot verbetering van het functioneren van de jeugdzorg heeft de PvdA in samenspraak met betrokkenen en experts op het gebied van de jeugdzorg een analyse gemaakt van knelpunten op dit gebied en een actieplan opgesteld (PvdA 2004a; 2004b). Specifieke knelpunten die in deze rapporten worden gesignaleerd over de jeugdzorg voor allochtone jongeren zijn: •

Er bestaat een neiging tot onderdiagnose bij de GGZ wat betreft ernstige psychische en psychiatrische problemen onder allochtone jeugdigen;

•

Vaak willen ouders problemen niet benoemen als psychiatrisch;

•

Het diagnostisch instrumentarium is niet altijd bruikbaar voor allochtone kinderen;

•

De meeste kinderen met ernstige gedragsproblemen, waarvan vele strafbare feiten hebben gepleegd, zitten in justitiële inrichtingen waar de behandelmogelijkheden beperkt zijn. Onder hen zijn allochtone jongeren, vooral van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst, oververtegenwoordigd.

In verband met dit laatste gegeven mag niet onvermeld blijven dat veroordeelde allochtone jongeren voor dezelfde vergrijpen gemiddeld 53 dagen langer gestraft worden dan veroordeelde autochtone jongeren. Dit is gebleken uit een recent onderzoek door criminologe M. Komen (2005). Dit heeft te maken met gebrekkige prejustitiële rapportage door deskundigen. Deze worden beïnvloed door taal- en communicatieproblemen. Helaas bleek de directie van het Bureau Jeugdzorg niet bereid om mee te werken aan een interview. Cardea was hier wel toe bereid. Cardea is de provinciale zorgaanbieder op het gebied van jeugdzorg in Zuid-Holland Noord. De instelling is bezig met een interculturalisatietraject dat inhoudelijk begeleid wordt door Meander. Er is een projectteam Regioanalyse 2005, versie 1.0

42

en een projectplan (looptijd 3 jaar). Het doel is de hulpverlening aan allochtone cliënten te verbeteren en het aantal allochtone medewerkers te vergroten. Men wil een stijging van het aantal medewerkers van allochtone afkomst van 3,3% naar 7,5% in drie jaar. Het streven is allochtone medewerkers in de instelling minimaal twee jaar te behouden. Ten aanzien van cliënten is het doel het huidige percentage van 20% te behouden (het percentage in de regio woonachtige allochtonen is 8%). Het intercultureel werken moet integraal deel gaan uitmaken van de hulpverlening. Om deze doelen te bereiken is een actieplan opgesteld.

6.11

Opvoedingsondersteuning

In een recent onderzoek naar opvoeding en integratie in vluchtelingengezinnen (Iran, Irak, Somalië en Afghanistan) komt de Provincie Zuid-Holland, dankzij vooral de inspanningen van JSO, goed uit de bus (Pels & de Gruijter 2005). JSO is de provinciale steunfunctie die ondersteunend werkt aan de preventieve taakuitvoering van het Bureau Jeugdzorg en de gemeenten. JSO werkt vooral aan de ondersteuning van kinderopvang en peuterspeelzaalwerk, pedagogisch beleid, opvoedings- en gezinsondersteuning en de preventie van kindermishandeling. De beleidsoriëntatie van JSO is vraaggericht te werken en er is veel aandacht voor transculturele aspecten van het werk. Men heeft veel allochtoon personeel in dienst (23%) en investeert in trainingen transculturele vaardigheden voor de medewerkers. Er wordt nauw samengewerkt met allochtone ouders. Er zijn regelmatig specifieke activiteiten voor deelgroepen, zoals Marokkaanse vaders, vluchtelingenouders, zorgprogramma’s voor Marokkaanse kinderen in het speciaal onderwijs. Veel allochtone gezinnen nemen deel aan de spel-aan-huisprojecten. Beleid en voorzieningen In september 2003 bracht JSO verslag uit van een Quick Scan opvoedingsondersteuning bij gemeenten, instellingen en ouders in Zuid-Holland (m.u.v. de twee grootstedelijke gebieden Den Haag en Rotterdam) (JSO 2003). In de regio Midden-Holland werd onderzoek gedaan in 13 gemeenten en in Zuid-Holland Noord in 21 gemeenten. Op verschillende kwaliteitsitems werden beleid en voorzieningen op dit gebied tegen het licht gehouden. De positie van allochtone klanten en/of de interculturalisatie van de sector kwamen niet als zodanig aan de orde. Een aantal items uit dit onderzoek zijn voor deze regioanalyse van belang: het aanbod, de mate van vraagsturing, de bekendheid en de effectiviteit van voorzieningen op het gebied van opvoedingsondersteuning. •

In beide regio’s hebben ongeveer de helft van de gemeenten aanbod op het gebied van uitwisseling tussen ouders, themabijeenkomsten en oudercursussen;

•

Ook is er in beide regio’s een redelijk tot goed werkend netwerk van opvoedbureaus en zorgnetwerken. Grotere gemeenten hebben een ruimer en meer gedifferentieerd aanbod dan kleinere gemeenten;

•

De meeste aandacht gaat uit naar kinderen tot 12 jaar;

•

Vraagonderzoek onder ouders is in beide regio’s nauwelijks gedaan;


43

•

Veel respondenten gaven aan dat het aanbod bij ouders onvoldoende bekend is. Ook bestaan er twijfels of de juiste doelgroep bereikt wordt.

Dit laatste vormde aanleiding tot een vervolgonderzoek waarin o.m. de wensen en behoeften van allochtone ouders en de leemten in het huidige aanbod expliciet onderwerp van studie vormden (JSO 2005). Uit dit onderzoek blijkt dat Marokkaanse ouders, vluchtelingenouders en allochtone alleenstaande ouders (nog) niet bereikt worden. De kinderen van deze groepen zijn echter bovengemiddeld kwetsbaar. De ouders hebben vaak op veel levensterreinen problemen waardoor de opvoedingsvragen op de achtergrond raken. Bovendien is men weinig geneigd problemen die zich voordoen met buitenstaanders te delen. In het onderzoek werd gewerkt met een goed op de doelgroep gerichte aanpak. Moeders werden benaderd via sleutelfiguren op vindplaatsen waar zij komen voor andere activiteiten. Sleutelinformanten speelden als intermediairs ook een belangrijke rol in de gesprekken tussen de onderzoekers en de moeders. Behoeften en wensen Deze gesprekken waren erop gericht dat moeders hun zorgen en wensen t.a.v. opvoeding en opvoedingsondersteuning zouden uiten. De moeders bleken terughoudend om vrijuit te praten. Ze gaven aan onzeker te zijn over opvoeding in twee culturen. Zij hadden vaak praktische vragen t.a.v. ondersteuning (informatie/rechten e.d.). Ook van Engelen en Baba (2005) vermelden in hun onderzoek ‘Vraagverduidelijking en Projectbenoeming’ onder Marokkaanse ouderen de behoefte aan vooral praktische invulling van opvoedingsondersteuning. De moeders met wie in het onderzoek van Pels & de Gruyter (2005) gesprekken werden gevoerd, gaven aan vooral behoefte te hebben aan informatie en advies via bijeenkomsten gericht op uitwisseling, themacursussen, groepsbijeenkomsten en lezingen. Ook bleken zij behoefte te hebben aan concrete ondersteuning bij de opvang van hun kinderen, zoals huiswerkbegeleiding en financiële ondersteuning. Begeleiding naar werk kwam eveneens als een belangrijke behoefte naar voren. De moeders wilden graag dat er bemiddeld wordt tussen het gezin en reguliere voorzieningen en bepleitten deskundigheidsbevordering onder professionals. VETC-ers of zelforganisaties zouden de bemiddelende rol kunnen vervullen. Graag zien zij dat institutionele belemmeringen voor de toegankelijkheid van voorzieningen worden opgeheven (wachtlijsten/systemen en praktijken van doorverwijzen etc.). In het JSO-onderzoek worden de volgende aanbevelingen gedaan: •

Laagdrempelige programma’s om ouders dicht bij huis te bereiken;

•

Inventarisatie en consolidatie van succesvolle programma’s en bepaling van succesfactoren; dit met inbegrip van succesvolle programma’s om vaders te bereiken;

•

‘Het opvoeden in twee culturen’ moet methodisch worden uitgewerkt;

•

Ontwikkeling en implementatie van (motivatie)training voor beroepskrachten om te komen tot een transculturele houding;

•

Bijscholing van instellingen en gemeenten in knowhow op het gebied van opvoedingsondersteuning;


44

•

Outreachende voorlichtingsactiviteiten, via huisbezoeken, consultatiebureaus en scholen rond herkenbare opvoedthema’s en met gebruikmaking van (audio)visueel materiaal;

•

Langlopend participerend onderzoek naar de behoefte aan opvoedingsondersteuning;

•

Bevordering van samenwerking met intermediairs uit de doelgroep, o.a. door het opzetten van kerngroepen uit eigen kring die meehelpen moeilijk bereikbare ouders te bereiken.

Een belangrijke aanbeveling van het onderzoek van Pels & de Gruyter (2005) is dat de moeders gesteund moeten worden om eigen netwerken op te bouwen en vormen van zelfhulp te ontwikkelen.


45

7

MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE

Om enig zicht te krijgen op de stand van maatschappelijke participatie in de regio worden in dit hoofdstuk een aantal facetten van participatie besproken: de deelname van allochtonen aan matschappelijke voorzieningen en diensten en de deelname aan vrijwilligerswerk en informele hulp. Ook worden ouderparticipatie in het onderwijs en zelforganisatie besproken. Tenslotte gaat de aandacht naar beleid en maatregelen die zijn genomen om de participatie van allochtonen aan de samenleving te verhogen: inburgering, reïntegratie en sociaal mentoraat.

7.1

Voorzieningen en diensten

In de Staat van de Zuid-Hollandse samenleving (PZH 2004:35) wordt de maatschappelijke participatie van bevolkingsgroepen waaronder allochtonen afgemeten aan hun deelname aan maatschappelijke voorzieningen op het terrein van cultuur, sport, recreatie en het gebruik van maatschappelijke dienstverlening zoals kinderopvang, verpleegartikelen e.d. Het algemene beeld voor de allochtone inwoners van Zuid-Holland is dat zij minder participeren aan maatschappelijke voorzieningen, maar wel vergeleken met de autochtone bevolking meer gebruikmaken van de maatschappelijke dienstverlening. Allochtonen sporten minder vaak, maken minder gebruik van recreatieve voorzieningen zoals buurthuizen en parken en bezoeken ook minder vaak culturele instellingen. In ander onderzoek treffen wij een andere meetlat/andere indicatoren aan voor maatschappelijke participatie, namelijk de mate waarin mensen vrijwilligerswerk doen en informele hulp bieden aan mensen in hun omgeving. Ook deze gegevens geven ons meer kijk op de participatie van de allochtone bevolkingsgroep.

7.2

Vrijwilligerswerk en informele hulp

Uit een recent onderzoek naar allochtonen en vrijwilligerswerk is gebleken dat het totale participatieniveau van allochtonen niet lager ligt dan dat van autochtonen (Klaver, Tromp & Oude Ophuis 2005). Dit participatieniveau werd gemeten naar twee dimensies van maatschappelijke participatie, vrijwilligerswerk en informele hulp. De focus van de inzet loopt wel uiteen. Terwijl autochtonen zich meer inzetten in het sportieve en recreatieve verenigingsleven, zijn allochtonen meer gericht op informele hulp in de eigen kring van familie, vrienden en bekenden. Ook zijn zij verhoudingsgewijs vaker actief bij religieuze instellingen. De aansluiting bij algemene vrijwilligersorganisaties is beperkt. Oorzaken hiervoor zijn zowel te vinden bij de maatschappelijke positie en toerusting van allochtonen zelf als bij de organisatiecultuur in het vrijwilligerswerk. Uit gesprekken van Meander met Steunpunten Vrijwilligerswerk in de regio en met vertegenwoordigers van zelforganisaties over deze oorzaken kwam naar voren dat leden van etnische minderheidsgroepen vaak te weinig kennis hebben over de mogelijkheden van het vrijwilligerswerk. Zij kennen de organisaties niet waarvoor zij actief zouden kunnen zijn en


46

hebben maar een beperkt zicht op de functies die ze als vrijwilliger zouden kunnen vervullen. Algemene organisaties worden te weinig gezien als ‘eigen’ organisaties. Zo wordt wel aangekeken tegen zelforganisaties, moskeeën e.d. De vrijwilligersorganisaties op hun beurt stellen vaak te hoge eisen en nemen te weinig tijd om de allochtone vrijwilligers ‘op maat’ in te werken. Autochtonen zijn volgens het onderzoek van Klaver, Tromp en Oude Ophuis twee keer zo vaak actief in het vrijwilligerswerk als allochtonen. Het betreft 22% van de allochtonen tegenover 43% van de autochtonen. Binnen de groep allochtonen loopt het beeld voor verschillende etnische groepen wel uiteen. Net als de autochtone vrijwilliger is de allochtone vrijwilliger relatief goed opgeleid, heeft een betaalde baan en is vaak een vrouw. In Den Haag is 24% van de autochtonen vrijwillig actief en 16% van de allochtonen (Stadsenquête 2005:87). De helft van de in het onderzoek benaderde vrijwilligersorganisaties maakt geen gebruik van de aanwezige ondersteuningstructuur. Bij de zelforganisaties geldt dit zelfs voor een meerderheid. Hier spelen onbekendheid met het ondersteuningsaanbod en een gebrek aan herkenning van de betekenis van het ondersteuningsaanbod een rol. Om hierin verbetering te brengen bepleiten de onderzoekers verdere interculturalisatie van de ondersteuningsstructuur. De onderzoekers doen de volgende aanbevelingen om allochtonen meer bij het vrijwilligerswerk te betrekken: •

Vergroot de bekendheid van het vrijwilligerswerk en het maatschappelijke belang ervan onder allochtonen. Kanalen die hiervoor kunnen worden gebruikt zijn: o Stages; o Inburgering; o Het inzetten van intermediairs.

•

Zorg dat vrijwilligersorganisaties een visie ontwikkelen. Het gaat hierbij om het waarom en hoe van het betrekken van allochtonen. Ook komt hierbij aan de orde hoe dit past binnen een meer algemeen interculturalisatieproces. Hier ligt, volgens de opstellers van het rapport, een terrein voor provinciale steunorganisaties. Zij kunnen helpen deze vraagstukken en de implicaties ervan voor de praktijk te verhelderen.

•

Verbeter de werving en begeleiding van allochtone vrijwilligers. Hierbij gaat het om aanpassing van wervings- en begeleidingsmethoden, zoals een meer persoonlijke benadering; ook gaat het om aanpassingen binnen de organisatiecultuur. De onderzoekers bepleiten hier samenwerking tussen algemene ondersteuningsinstellingen en provinciale steunfuncties die zich specifiek bezighouden met zelforganisaties.

•

Stimuleer de samenwerking tussen algemene vrijwilligersorganisaties en allochtone zelforganisaties. Gemeenten kunnen een rol spelen bij de bevordering van samenwerking op gelijkwaardige basis waarbij sprake is van wederzijds voordeel.


47

7.3

Provinciaal beleid

De interculturalisatie van het vrijwilligerswerk maakte van 2002 tot 2004 deel uit van de Tijdelijke Stimuleringsregeling Vrijwilligerswerk (TSV) van VWS en was een deelgebied van het provinciale vrijwilligersbeleid. Nog steeds is de provincie verantwoordelijk voor de tweedelijns ondersteuning van vrijwilligerswerk. Daarnaast wordt de taak van de provincie ingevuld via de Regionale Agenda Samenleving (RAS), de gemeentelijke samenwerkingsverbanden die tot doel hebben de sociale infrastructuur te versterken. Verder wordt het vrijwilligerswerk door de provincie ondersteund op sectoraal niveau. Het gaat daarbij om sectoren zoals de jeugdzorg en natuur en milieu.

7.4

Zelforganisaties

In 2000 werden in Leiden 16 zelforganisaties gesubsidieerd. Drie nieuwe organisaties hadden zich aangemeld. In 2005 worden in de regio Midden-Holland en Rijnstreek door Meander 36 zelforganisaties geteld. Over heel Zuid-Holland Noord en West zijn, in verband met voorlichtingsactiviteiten rond de gehandicaptenzorg, een paar honderd organisaties en instellingen geteld waar activiteiten voor allochtonen plaatsvinden, vaak via vormen van zelforganisatie. Bibliotheken en buurthuizen zijn hierbij meegerekend. Alleen al in Den Haag betreft het hier volgens officiële gegevens 196 zelforganisaties. In Den Haag zijn de migrantenorganisaties dus een belangrijke sector waar vrijwilligerswerk wordt gedaan. In de Haagse Monitor Sociale Peiler 2004 worden hierover de volgende cijfers gegeven: 19 % van de Haagse vrijwilligers is actief bij migrantenorganisaties. Ter vergelijking: buurten wijkorganisaties zijn de belangrijkste sector met 27% van de vrijwilligers, de sportverenigingen houden 11% van de vrijwilligers bezig. Een gesubsidieerde migrantenorganisatie in Den Haag had in 2003 gemiddeld 39 vrijwilligers. De meeste allochtone vrijwilligers in Den Haag werken bij migrantenorganisaties en bij vrouwenorganisaties. Bewonersorganisaties scoorden in 2003 13% allochtone vrijwilligers en gehandicaptenorganisaties 7%. Ook zelforganisaties van allochtonen hebben te kampen met een tekort aan vrijwilligers en zij ervaren problemen bij werving en begeleiding door een gebrek aan tijd, mankracht en financiële middelen. Hun inzet op het terrein van werving en begeleiding is vaak ad hoc en weinig beleidsmatig. Algemene organisaties doen vaak een beroep op zelforganisaties om vrijwilligers te werven en in contact te komen met de doelgroep. Klaver et al (2005) signaleren dat hier vaak sprake is van een ongelijksoortige relatie. De algemene vrijwilligersorganisaties zijn in het algemeen beter toegerust terwijl de zelforganisaties over veel minder beroepskrachten en middelen beschikken. Een meer vruchtbare en gelijkwaardige samenwerking kan gerealiseerd worden wanneer er sprake is van een gedeeld belang, waarbij beide partijen voordeel hebben bij de samenwerking. Een aantal steunpunten vrijwilligers is bezig met het opbouwen van een netwerk waaraan ook migrantenorganisaties deelnemen. Via het steunpunt als intermediaire organisatie kunnen migranten- en vrijwilligersorganisaties elkaar leren kennen en steunen bij werving e.d. Op regionaal niveau is in 2000 in Leiden onderzoek gedaan naar het beleid van de gemeente voor allochtone zelforganisaties (1993-2000) (Verhoeven 2002). Het aantal zelforganisaties nam er steeds meer toe. Dit is ook een landelijke trend, mede gezien de behoefte aan eigen organisaties bij jongeren. Uit het onderzoek bleek dat er geen Regioanalyse 2005, versie 1.0

48

overkoepelend kader was voor dit beleid. Wel bleek dat het belang van deze organisaties door de gemeente werd erkend. In het rapport werd er op gewezen dat de zelforganisaties met hun vrijwillige besturen onder grote druk staan omdat professionaliteit in de organisatie vaak ontbreekt en er onvoldoende professionele ondersteuning is. De zelforganisaties hadden behoefte aan meer facilitaire ondersteuning. In het rapport wordt gepleit voor de versterking van de zelforganisaties zodat zij serieuze gesprekspartners kunnen zijn van de gemeente. Sinds 2000 is echter onder invloed van de maatschappelijk ontwikkelingen en het debat over integratie het denken over het belang en de rol van zelforganisaties sterk veranderd. De samenwerkende gemeenten zijn van mening dat zelforganisaties niet langer voldoen om in contact te komen met allochtone doelgroepen. Zij geven de voorkeur aan reguliere kanalen zoals verkiezingen en inspraak. Om de doelgroepen te bereiken wil men andere kanalen bereiken zoals allochtone deskundigen en sleutelfiguren. Zelforganisaties worden niet zonder meer gesubsidieerd maar slechts op basis van op integratie gerichte activiteiten op basis van voorwaarden die voor alle maatschappelijke organisaties gelijk zijn (SGBO z.j.).

7.5

Ouderparticipatie

In 2002 vond in opdracht van de provincie een onderzoek plaats naar de behoefte aan ondersteuning bij ouderparticipatie bij gemeenten en scholen (Van Daal et al 2002). Aan de orde kwamen vormen van ouderparticipatie, methodieken, het draagvlak voor participatie en de rol van verschillende actoren. Uit dit onderzoek, waarbij zes gemeenten en 19 scholen (ongeveer de helft van de respondenten) uit het werkgebied van Meander betrokken waren, bleek dat er weinig of geen betrokkenheid is van allochtone ouders bij het onderwijs. Allochtonen behoren in ieder geval niet tot de kleine groepen actieve vrijwilligers. Als redenen kwamen naar voren: taalproblemen, onbekendheid met het schoolsysteem en verschillen van opvattingen over taken en verantwoordelijkheden, onzekerheid en angst. Veel scholen wilden steun op maat bij de ontwikkeling van ouderbetrokkenheid en mogelijkheden voor deskundigheidsbevordering. Ook wilde men vaak meer inzicht in de wensen en verwachtingen van ouders. Van de provincie verwachtte men subsidie, mogelijkheden van uitwisseling van ervaringen en informatie, onder meer over succesvolle voorbeelden. Het rapport eindigt met suggesties voor een aanpak voor de provincie (Van Daal e.a. 2002). In Den Haag nam in de periode maart 2002-maart 2003 89% van de allochtone ouders in nietBrede Buurtscholen en 39% van de allochtone ouders in Brede Buurtscholen deel aan een vorm van ouderparticipatie, d.w.z. zij woonden een bijeenkomst bij op school of waren actief als hulpouder. Ter vergelijking: de percentages voor autochtone ouders waren respectievelijk 97% en 69% (Den Haag 2004). Schoolsucces wordt in veel allochtone gezinnen vaak gezien als een familieproject waarbij alle familieleden zich betrokken voelen (Bouw et al 2003). Dit is een belangrijke voorwaarde voor de verbetering van ouderparticipatie. Het gaat er meer om de juiste informatie te geven en de goede wegen te bewandelen bij werving e.d.

7.6

Inburgering en reïntegratie

De nieuwe Wet Inburgering in Nederland wordt vanaf 2006 van kracht. Nadat de Raad van State juridische problemen had gesignaleerd waardoor het opleggen van een inburgeringplicht aan oudkomers mogelijk op losse schroeven kwam te staan, is de wet verder aangepast. Regioanalyse 2005, versie 1.0

49

Behoefteonderzoek Brink & Klaver 2005 deden onderzoek naar de begeleidingsbehoeften van allochtone doelgroepen van inburgering en reïntegratie door gesprekken te voeren met vertegenwoordigers van zelforganisaties. Van de zeven gemeenten waar het onderzoek plaatsvond, bevindt Den Haag zich in het werkgebied van Meander. Er blijkt een groot verschil in de mate waarin groepen in staat zijn aan te geven of er een specifieke behoefte aan begeleiding is. Vooral vrouwenorganisaties, organisaties van vluchtelingen, Antillianen en Kaapverdianen konden dit. Algemene Turkse en Marokkaanse organisaties waren hier veel minder toe in staat. In het algemeen blijkt men redelijk tevreden over de begeleiding. Dit geldt echter niet voor de begeleiding van jongeren bij het tegengaan van schooluitval en het instromen op de arbeidsmarkt. Hierover was men veel minder tevreden. De volgende behoeften kwamen uit dit onderzoek naar voren: •

Door taalproblemen, isolement en onbekendheid met inburgering en reïntegratie zijn veel mensen niet goed in staat hun weg in de Nederlandse maatschappij te vinden. Er is bij de doelgroepen vooral behoefte aan voorlichting over rechten en plichten ten aanzien van werk en scholing en de veranderingen hierin.

•

Vrouwen en mensen die kampen met schulden of psychische problemen hebben extra begeleiding nodig.

•

Oudkomers hebben behoefte aan huiswerkbegeleiding.

•

Facilitering is belangrijk omdat men vaak niet in staat is geld vrij te maken voor cursussen en/of kinderopvang.

•

Om uitval tegen te gaan is intensieve begeleiding nodig.

•

De inhoud moet aansluiten bij de behoeften en er moeten passende vervolgopleidingen zijn.

•

Instellingen moeten meer rekening houden met cultuurverschillen zodat mensen zich beter begrepen voelen en informatie beter overkomt.

Verder blijkt uit dit onderzoek dat de onderzochte gemeenten niet doen aan behoeftepeiling onder de doelgroep. Ook blijkt dat een deel van de oudkomers-opvoeders niet wordt bereikt, evenals een groot deel van de niet-uitkeringsgerechtigden. In Leiden is door Meander in opdracht van de gemeente wel nader onderzoek gedaan naar wensen en behoeften op het gebied van taalcursussen (Meander 2004). Via enquêtes en groepsgesprekken werden de ervaringen van oudkomers op dit gebied in beeld gebracht. De aanbevelingen die voortvloeien uit het onderzoek betreffen de toegankelijkheid, de vormgeving en kwaliteit van het onderwijs en de inrichting van inburgeringtrajecten. Hier volgt een korte typering: Wat de toegankelijkheid betreft werd gewezen op het belang van: • Nabijheid van locatie; • Aangepaste lestijden, rekening houdend met werk, opvoedingstaken, moskeebezoek e.d.; Regioanalyse 2005, versie 1.0

50

• • •

Kinderopvang; Heldere communicatie over wachtlijsten; Gerichte voorlichting.

Voor de vormgeving kwamen de volgende punten als belangrijk naar voren: • Homogene groepen qua opleidingsniveau; • Houd rekening met specifieke wensen op het gebied van differentiatie naar sekse en etniciteit; • Differentieer naar frequentie; • Communicatietraining voor docenten. De kwaliteit kan worden verbeterd door: • Meer aandacht voor conversatie en gesprekstechnieken; • Trajectbegeleiding; • Taalstages. De organisatie van de inburgering zou vooruit kunnen gaan door: • De instelling van een volgsysteem; • De inrichting van 1 servicepunt voor aanmelding, intake en doorverwijzing. Van hieruit een aanbod doen op het gebied van training, coaching en bemiddeling naar werk. Zie voor meer informatie het verslag van het oudkomersonderzoek in Leiden (Meander 2004). In Den Haag deed een Commissie Maatschappelijke Verkenning (Gemeenteraad Den Haag 2005) met het oog op een vergroting van de effectiviteit onderzoek naar de effecten van inburgering. Uit dit onderzoek kwam een aantal belemmeringen naar voren rond de inburgering. Een eerste vorm van belemmering heeft te maken met motivatie. Een deel van oud- en nieuwkomers, vooral gezinsherenigers, voelt niet echt de noodzaak om Nederlands te leren. Zij kunnen zich in hun directe omgeving prima redden met hun eigen taal. In dit verband is het van belang een perspectief te bieden dat leidt tot een intrinsieke motivatie. Het komt er op neer dat als je het Nederlands nodig hebt, je vanzelf gemotiveerd raakt om het te leren en ook om het geleerde te onderhouden en niet te vergeten. Naar de bevindingen van de Commissie bleek het simpele feit dat mensen niet in staat zijn om te praten met hun kinderen of kleinkinderen vaak de enige intrinsieke motivatie om het Nederlands te leren. Vrouwen ondervinden vaak een aantal specifieke obstakels die taalverwerving in de weg staan. Veel vrouwen leven in een sociaal isolement, komen weinig buiten en hebben maar beperkt contacten, meestal met mensen uit de eigen etnische groep. Soms leeft ook een zekere angst voor de buitenwereld. Daarnaast spelen gezondheidsbelemmeringen een rol. Het gaat hiermee niet alleen om de eigen gezondheid maar ook om die van de andere gezinsleden. Een derde beperkende factor wordt regelmatig opgeworpen door mannen die niet willen dat hun vrouw aan lessen deelneemt en/of niet bereid is in verband hiermee taken van de vrouw over te nemen. Volgens schattingen komt dit in Den Haag bij 30 % van de oudkomers voor. Mannen spelen dus een sleutelrol bij de emancipatie van vrouwen. Een te eenzijdige gerichtheid in het beleid op vrouwen brengt het risico met zich mee van een averechts effect op mannen. Beleid rond taalverwerving en inburgering moet worden gekoppeld aan emancipatie en opvoeding en zich richten op man en vrouw samen, aldus de Commissie. De school kan hierin een centrale rol spelen. Ouderparticipatie heeft een stimulerend effect op de


51

leerprestaties van de kinderen. Door de cursussen op de scholen te geven wordt ouderparticipatie dichterbij gebracht en de communicatie bevorderd tussen ouders en school en ouders en kinderen. Ouders krijgen meer inzicht in de leefwereld van hun kinderen buitenshuis waardoor zij eerder verantwoordelijkheid zullen nemen en zullen ingrijpen als het mis dreigt te gaan. In het nieuwe stelsel zal de hoge financiële eigen bijdrage een belangrijke belemmering gaan vormen om deel te nemen. In het rapport wordt de verwachting geuit dat vooral degenen die niet direct verplicht zijn om deel te nemen zullen stoppen met het volgen van cursussen. Zie voor de participatie van vrouwen ook hoofdstuk 9 – Emancipatie.

7.7

Bestuurlijk talent

De Provincie Zuid-Holland heeft enkele jaren geleden een profielenboek uitgegeven met de titel ‘Allemaal bijzonder, een diversiteit aan bestuurlijk talent’. Honderdentwaalf kandidaten uit zestien verschillende landen presenteren en profileren zich voor bestuursfuncties. Het gaat om allochtone mannen en vrouwen en autochtone vrouwen. In Den Haag zijn twee organisaties gevestigd die allochtone vrouwen werven voor adviesraden en bestuursfuncties: de Stichting Toplink en Equalance.

7.8

Sociaal mentoraat

In een aantal gemeenten (Den Haag, Alphen aan den Rijn, Leiden en Waddinxveen) hebben in de afgelopen jaren Sociaal Mentoraat projecten gefunctioneerd in het kader van de sociale activering. In deze projecten worden actieve vrijwilligers gekoppeld aan moeilijk bereikbare mensen, waaronder veel niet-westerse minderheden. In hoeverre ook allochtone vrijwilligers betrokken waren is niet duidelijk. Een aantal van deze projecten is intussen ingebed in regulier beleid. Om te komen tot een verdere regionale aanpak en inbedding wil de provincie aansluiting zoeken bij de Regionale Sociale Agenda’s en bij de thema’s inburgering en de emancipatie van allochtone vrouwen. JSO verzorgt het begeleidingstraject (PZH 2005 Jaarprogramma Sociaal Mentoraat).


52

8

KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN UIT HET VELD, arbeid, onderwijs, participatie en jeugd

In dit hoofdstuk worden de bevindingen weergegeven uit de interviews en de expertmeetings. In de interviews en expertmeetings lag het accent op ideeën en suggesties over noodzakelijke initiatieven met betrekking tot voorzieningen en diensten op verschillende beleidsterreinen. In dit deel van het rapport gaat het vooral om arbeid, onderwijs, jeugd en jongeren en maatschappelijke participatie centraal. Instellingen, zelforganisaties en gemeenten brachten in de expertmeetings en de interviews verschillende ideeën naar voren. In de bijlage is een overzicht van gesprekspartners opgenomen. De gesignaleerde knelpunten stemmen in hoge mate overeen met de knelpunten die ook naar voren komen in het literatuuronderzoek waarover hierboven verslag werd gedaan. De belangrijkste knelpunten die naar voren werden gebracht en de meeste voorstellen die werden gedaan gingen over arbeid en onderwijs. In mindere mate kwamen maatschappelijke participatie en jeugd en jongeren hierbij aan de orde. Rond sommige knelpunten en voorstellen zijn deze terreinen met elkaar verweven.

8.1

Arbeid

Rond de arbeidsmarktpositie van etnische minderheden werden de volgende knelpunten benadrukt in interviews en expertmeetings. Hoge werkloosheid Op het gebied van arbeid werd de hoge werkloosheid ervaren als belangrijkste knelpunt. De hoge werkloosheid geldt voor alle onderscheiden groepen zoals ook uit de cijfers blijkt. In de interviews en expertmeetings werd echter vooral bezorgdheid geuit over het gebrek aan werk voor jongeren en vrouwen. Er werd op gewezen dat de problemen zich niet alleen voordoen bij lager opgeleiden maar dat werkloosheid zich eveneens voordoet waar leden van etnische minderheidsgroepen hoger opgeleid zijn. Diverse respondenten kenden hiervan voorbeelden uit hun eigen omgeving. Dit leidt tot grote frustratie onder de betrokkenen. Regionaal ging de toename van de werkloosheid in de afgelopen jaren voor autochtonen en allochtonen grotendeels gelijk op, aldus gegevens van de RPA’s. In het laatste jaar echter steeg deze iets sneller onder autochtonen, zo gaf het RPA Rijn&Gouwe aan. Tegelijkertijd wees deze instantie op het volgende. Een probleem voor de oplossing van knelpunten vormt het gegeven dat in een situatie van economische crisis de vraagzijde, het bedrijfsleven, weinig meebeweegt. Als er geen banen vrijkomen of bijkomen sorteren allerlei maatregelen weinig effect. Ook werd gesignaleerd dat er in de onderste regionen van de arbeidsmarkt sprake is van verdringing door hoger opgeleiden. Regionaal dreigen echter in een aantal sectoren tekorten. Dit geldt voor de techniek, de zorg en het vmbo. In deze sectoren zijn er dus wel degelijk perspectieven om aan het werk te komen mits men hiertoe voldoende is opgeleid. Voorlichting is hier belangrijk. Tevens werd gewezen op de noodzaak om bemiddelingsinstanties beter toe te rusten om de werkzoekenden te begeleiden bij het zoeken naar werk. In dit verband werd de suggestie Regioanalyse 2005, versie 1.0

53

gedaan om afdelingen P&O van instellingen en bedrijven voorlichting te geven over de wervingskanalen die door allochtonen worden ingezet bij het vinden van werk. Ook trainingen intercultureel beleid voor de betrokken professionals zoals vestigingsmanagers van CWI’s vond men noodzakelijk. Om maatwerk te kunnen leveren zouden gemeenten meer gedetailleerde bestandsanalyses kunnen maken i.v.m. toeleiding naar werk. Een van de deelnemende gemeenten gaf aan dat men hieraan behoefte heeft. Gevolgen van bezuinigingen Het verdwijnen van intermediaire functies door de bezuinigingen op gesubsidieerde arbeid werd zeer betreurd. Er is juist veel behoefte aan deze intermediairs. Het voorstel om hiertoe meer mogelijkheden te scheppen werd breed gedragen. Er moeten meer mogelijkheden komen voor instellingen in zorg, welzijn en onderwijs om, al of niet tijdelijk, intermediairs in te zetten. Dat kan zowel via reguliere arbeidsplaatsen als middels gesubsidieerde arbeid. Wel werd benadrukt dat het nodig is er voor zorg te dragen dat deze krachten bijgeschoold worden waar dat nodig is. Ook moeten naast intermediairs allochtone professionals en beroepskrachten zoals hulpverleners worden opgeleid en in dienst genomen. Als dit alles op ruimere schaal gebeurt worden twee vliegen in 1 klap gevangen: de werkloosheid wordt tegengegaan en er worden maatregelen genomen om de problemen in de sociale sector beter aan te pakken. Lage arbeidsparticipatie Hier werd vooral gewezen op de situatie van vrouwen en op het hoge percentage arbeidsongeschikten. Voorgesteld werd om een onderzoek te laten doen naar de specifieke factoren die verantwoordelijk zijn voor de hoge percentages Turkse en Marokkaanse vrouwen die niet deelnemen aan het arbeidsproces. Terwijl Surinaamse en Antilliaanse vrouwen in de afgelopen jaren een flinke inhaalslag maakten, blijft het percentage arbeidsactieven onder de Turkse en Marokkaanse vrouwen onverminderd laag. Het SCP meldt dat van deze vrouwen 70% niet actief is op de arbeidsmarkt. Laag beroepsniveau en een gebrekkige toerusting Terwijl de economie steeds meer hoger opgeleiden nodig heeft, is het beroepsniveau van veel allochtonen, oudkomers, nieuwkomers en volgende generaties relatief laag. Om hier ontwikkeling in te brengen is veel meer scholing nodig, zo was men van mening. In dit verband werd het zorgelijk genoemd dat er in de Rijnstreek sprake is van een flinke verhoging van het percentage voortijdige schoolverlaters. Maar er moet niet alleen worden gekeken naar het reguliere onderwijs. Een algemeen scholingsoffensief, ook onder werkenden, werd bepleit om structurele, langdurige achterstanden te voorkomen. Ook moet het opleidingsniveau van nieuwkomers worden verhoogd.


54

Negatieve beeldvorming en discriminatie Dit gegeven werd vooral door de zelforganisaties benadrukt. Vanuit instellingen werd hierop minder accent gelegd waarbij soms als motief naar voren werd gebracht dat dit niet teveel moet worden benadrukt om te voorkomen dat leden van minderheidsgroepen teveel in een slachtofferrol gaan zitten. Gegeven de discriminatie op de arbeidsmarkt moeten allochtonen in het beleid om werkloosheid tegen te gaan weer specifieke, extra aandacht krijgen. Om hierin te voorzien en in het algemeen om de arbeidsmarktpositie van allochtonen te versterken, moeten bestaande netwerken zoals het Jongerenloket en de Regionale Platforms Arbeid worden versterkt met interculturele expertise. Gesuggereerd werd dat Meander hier een belangrijke rol zou kunnen vervullen. Inventarisatie van Succesvolle Voorbeelden en Methodiekontwikkeling op het gebied van arbeidsparticipatie moeten het mogelijk maken om een meer alomvattend integraal beleid te ontwikkelen om de werkloosheid onder allochtonen tegen te gaan.

8.2

Onderwijs

Rond het onderwijs werden de volgende knelpunten en oplossingsrichtingen aangegeven: Schooluitval De overgang van vmbo naar mbo wordt als een groot risicomoment voor schooluitval ervaren. In het eerste jaar van het mbo is sprake van een hoge uitval. Bij de reïntegratie van uitvallers in opleiding en/of werk wordt het achterblijven van allochtonen wat betreft respons en het nakomen van afspraken als een knelpunt ervaren. De uitval onder de Marokkaanse jongeren in Midden-Holland is relatief groot. Als factoren die hun reïntegratie op school en/of in werkprojecten bemoeilijken, worden de volgende verschijnselen genoemd. De groepsdruk onder allochtone jongeren is vaak hoog. Het ontbreekt vaak aan motivatie en er is veel ongemotiveerde uitval uit begeleidingstrajecten. Het komt veel voor dat het contact eenzijdig wordt verbroken en de jongeren niet meer bereikbaar zijn voor vervolginitiatieven. Het faciliteren van een zgn. ‘warme overdracht’ bij de overgang van vmbo naar mbo wordt als een belangrijke remedie aangewezen om uitval tegen te gaan. ‘Warme overdracht’ houdt in dat dossiers worden overgedragen en de situatie van de leerlingen in een overleg tussen de school van vertrek en aankomst besproken wordt. Stageproblematiek De stageproblematiek moet op korte termijn en voortvarend worden aangepakt, zo vond men. De volgende voorstellen vonden weerklank: Gemeenten zouden kunnen overgaan tot ‘contract compliance’, d.w.z. dat aan bijvoorbeeld bouwopdrachten voorwaarden worden gesteld t.a.v. tewerkstelling van allochtone stagiaires en allochtoon personeel in het algemeen naar evenredigheid. Het aantal allochtone ondernemingen is groeiende. Allochtone ondernemers zijn echter vaak te weinig op de hoogte van de mogelijkheden en voorwaarden voor het inrichten van


55

stageplaatsen. Via specifieke projecten kunnen zij gestimuleerd worden om stageplaatsen ter beschikking te stellen. Hoe kan het onderwijs de kansen van jongeren op de arbeidsmarkt vergroten? Om kansen van jongeren op de arbeidsmarkt te vergroten werd de suggestie gedaan om op school meer aandacht te besteden aan werkgerichte competenties in houding en gedrag van de jongeren. Ook werd erop gewezen dat het nodig is dat scholen meer en betere contacten onderhouden met de stageplaatsen/werkplekken. Ook werd het belangrijk gevonden dat scholen meer initiatieven ontplooien richting de jongeren en hun ouders om hen voorlichting te geven en hun bewustwording te stimuleren in verband met beroepskeuze. Selectieve opleidings- en beroepskeuzes Vanuit verschillende scholen komen signalen dat er onder de allochtone leerlingen vaak sprake is van selectieve opleidings- en beroepskeuzes. Leerlingen uit minderheidsgroepen kiezen op het vmbo eerder voor verkoop, administratie en verzorging dan voor techniek. Op het ROC kiezen zij in de sociale sector eerder voor sociale dienstverlening dan voor kinderopvang of woonbegeleiding. En op het hbo kiezen allochtone studenten eerder voor vrouwenopvang of opvang van delinquenten en minder vaak voor de jeugdhulpverlening. Er is een teruglopende belangstelling voor technische beroepen en beperkte belangstelling voor de zorg, vooral onder de Turkse en Marokkaanse groepen. Geopperd is om op hbo en mbo-opleidingen campagnes te voeren voor onderwijs en werken in de zorg en in andere beroepen die tot nu toe weinig belangstelling ondervinden. Meer voorlichting is nodig, zo vond men, richting de ouders i.v.m. de beroepskeuze van jongeren, maar ook over andere zaken die de opleiding betreffen. Ouderparticipatie Versterking van de ouderparticipatie werd in het algemeen hard nodig gevonden, vooral ook op het vmbo. Ouders moeten worden betrokken bij de beroepenmanifestatie in het tweede jaar van het vmbo. Rond de communicatie met ouders doen zich in het onderwijs veel knelpunten voor. De ouderparticipatie wordt door instellingen als onvoldoende ervaren. Over de oorzaken hiervan verschillen de opinies van de instellingen met die van de zelforganisaties. Vertegenwoordigers van de zelforganisaties wijzen er op dat de scholen onvoldoende open staan voor participatie door de ouders. Zij vinden het opvallend dat de ouderparticipatie bij scholen op islamitische grondslag vaak vele malen groter is. Ook worden ervaringen gemeld van negatieve reacties van de schoolleiding toen ouders, hiertoe gemobiliseerd vanuit de moskee, massaal opkwamen bij ouderavonden. Zo massaal was nou ook weer niet de bedoeling! Het riep de angst op dat witte ouders vervolgens weg zouden blijven. Hoe het ook zij, in ieder geval is duidelijk dat als er werk van gemaakt wordt, als de ouders benaderd worden via bekende intermediairs, zij wel degelijk de bereidheid tonen om mee te denken en te praten over het onderwijs aan hun kinderen. Het gaat er meer om de juiste informatie te geven en de goede wegen te bewandelen bij werving e.d.


56

Daarnaast geven zelforganisaties aan dat ouders vaak geen informatie hebben en ook niet krijgen over het schoolsysteem. Hierdoor kunnen zij hun kinderen niet genoeg begeleiding geven. De volgende voorstellen werden gedaan rond ouderparticipatie: • Inventarisatie van succes- en faalfactoren bij ouderparticipatie als voorloper van het ontwikkelen van gericht beleid; • Scholen moeten van verschillende kanten worden gestimuleerd om werkelijk een op participatiegericht beleid te voeren. Enkele andere problemen die rond het onderwijs gesignaleerd werden zijn de volgende: • Er is een tekort aan geschoold personeel in het vmbo; • Er is een onevenredig lage deelname aan havo/vwo. Nagegaan moet worden in hoeverre kinderen van allochtone herkomst vanuit hun achtergrond in evenredige mate zijn toegerust voor een competentiegericht curriculum. Dit soort onderwijs vereist een zekere zelfstandigheid, samenwerkingsgerichtheid en assertiviteit waaraan deze jongeren niet altijd evengoed kunnen voldoen. Psychosociale problemen Om de psychosociale problematiek die vaak speelt bij meisjes aan te pakken wordt de vorming van gespreksgroepen voor meisjes op alle scholen voor voortgezet onderwijs bepleit. Psychosociale problematiek en deviant gedrag van sommige jongens, vooral, maar niet uitsluitend, van Antilliaanse en Marokkaanse afkomst. In het vervolg worden deze jongens aangeduid met de term overlastjongeren. In het onderwijs ervaart men een gebrek aan expertise voor een effectieve aanpak van deze problematiek. Dit leidt tot reacties van onmacht zoals afschuifgedrag. De school is dan van het probleem af, maar er zijn geen oplossingen gevonden. Uit Den Haag en Gouda komen signalen dat voorzieningen voor jongeren teveel eenzijdig zijn gericht op de bestrijding van overlast en onveiligheid. Activiteiten zouden meer positief moeten worden gericht op werk en scholing en op een positieve identiteitsontwikkeling. Het onderwijs moet ondersteund worden door deskundigen bij methodiekontwikkeling voor de aanpak van de problematiek van overlastjongeren. Interculturele training van mentoren op de scholen zou eveneens kunnen bijdragen om deze problemen aan te pakken. Belangrijke onderwerpen hierbij zijn: hoe signalen op te vangen en te interpreteren, begeleidingsmogelijkheden, de ontwikkeling van dekkende netwerken en hoe ouders te bereiken.

8.3

Maatschappelijke participatie

In het kader van het inburgeringbeleid voor oudkomers en nieuwkomers werd het belangrijk gevonden om taallessen te combineren met sociale activering en toeleiding naar vrijwilligerswerk. Nu wordt vooral en vaak uitsluitend het accent gelegd op toeleiding naar reguliere arbeid. Door specifieke aandacht die gegeven wordt aan vrouwen en jongeren dreigen mannen soms buiten het vizier te raken. Benadrukt werd dat er ook voor mannen meer projecten moeten komen voor toeleiding naar werk.


57

De maatschappelijke integratie van ex-delinquenten (werk/inkomen) moet direct na vrijlating in werking worden gesteld om recidive tegen te gaan. Vanuit het CWI werd aangegeven dat het belangrijk is meer mogelijkheden te krijgen om ex-delinquenten direct na vrijlating te ondersteunen bij reïntegratie in de samenleving.

8.4

Jeugd en jongeren

Ten aanzien van jongeren in het algemeen werd gesignaleerd dat er meer dan repressie, preventie en steun nodig is. Men was van mening dat het jongerenwerk meer moet worden gericht op de verwerving van werk en scholing en de ontwikkeling van een positieve identiteit i.p.v. eenzijdig op beleid van preventie en veiligheid. Ook werd de noodzaak gesignaleerd van meer activiteiten gericht op de emancipatie van meisjes. In de jeugdzorg is meer interculturele scholing van professionals nodig, zo vond men.

8.5

Kennisontwikkeling en uitwisseling

Tijdens de interviews bleken de instellingen/gemeenten niet altijd op de hoogte van de resultaten van onderzoek op terreinen die voor hen van belang zijn. Dit soort informatieachterstanden zouden per gemeente/instelling tegengegaan kunnen worden door de verspreiding door een derde partij, zoals bijvoorbeeld Meander, van de resultaten van onderzoek en projecten uit andere gemeenten en instellingen. Zo nodig kan dit per gemeente vervolgens gericht worden aangevuld met nieuwe, eigen (onderzoek)projecten.


58

DEEL II EMANCIPATIE, OUDEREN, WELZIJN, MULTICULTURELE WIJKONTWIKKELING EN ZORG


59

9

EMANCIPATIE

De positie van een groot deel van de allochtone vrouwen wordt gemarkeerd door een dubbele achterstand. Zij hebben een achterstand vergeleken met de mannen van hun eigen etnische groep en vergeleken met vrouwen uit de meerderheidsgroep (SCP 2004). Surinaamse vrouwen vormen hierop in toenemende mate een uitzondering, zoals al naar voren kwam in het hoofdstuk over de arbeidsmarktpositie. Net als Turkse en Marokkaanse mannen trouwen Turkse en Marokkaanse vrouwen vaak met een partner uit het herkomstland. Dit gegeven zet een remmende werking op de emancipatie van allochtonen als groep omdat deze huwelijkspartners vaak laag opgeleid zijn en onbekend zijn met de Nederlandse situatie. Zo heeft 70% van de aankomende huwelijkspartners uitsluitend een basisschoolopleiding of minder. Het gezinspatroon van allochtone families gaat steeds meer lijken op dat van autochtone families: de huwelijksleeftijd wordt later en het kindertal kleiner. Toch zijn allochtone gezinnen nog steeds ongeveer twee keer zo groot als autochtone gezinnen. Het onderwijsniveau van vrouwen uit etnische minderheidsgroepen is veel lager dan dat van autochtone vrouwen. Dit geldt vooral voor vrouwen van de eerste generatie: 90% van de Marokkaanse vrouwen tussen 40 jaar en 65 jaar heeft slechts de basisschool doorlopen of minder. Een deel van hen kan in het geheel niet lezen en schrijven. Voor de Turkse groep geldt dit voor 80% van de vrouwen van de eerste generatie migranten. Zoals eerder al naar voren kwam, gaat het met de volgende generatie een stuk beter, met name als de kinderen in Nederland onderwijs volgen. De tweede generatie meisjes heeft geen achterstand op de jongens van hun generatie. De meisjes hebben ook relatief moderne opvattingen over zaken als man/vrouwverhoudingen. Soms zijn zij op dit punt meer vooruitstrevend dan hun seksegenoten uit de autochtone groep. De participatie van Turkse en Marokkaanse vrouwen op de arbeidsmarkt is laag: slechts 30% verricht betaald werk (SCP 2005). Het CBS noemt in 2002 31% van de Marokkaanse vrouwen en 32% van de Turkse vrouwen. Dit verschil duidt kennelijk op de toename van de werkloosheid onder deze groep in de afgelopen drie jaar. Zij bezetten vaak laagbetaalde, parttime banen die weinig zekerheid bieden en geen garantie vormen voor economische zelfstandigheid (SCP 2004). Onder Surinaamse vrouwen is het percentage werkenden groter dan onder autochtone vrouwen, terwijl die onder Antilliaanse vrouwen net iets lager is. Door de teruglopende conjunctuur is de nettoparticipatie van allochtone vrouwen op de arbeidsmarkt gestagneerd en voor sommige groepen zelfs gedaald. De forse daling van het aantal gesubsidieerde arbeidsplaatsen heeft vooral ook vrouwen getroffen die veel vaker dan andere groepen in deze sector werkzaam zijn. Ruim een kwart van de allochtone vrouwen (15-65) is afhankelijk van een uitkering (SCP 2005). Het SCP onderscheidt globaal drie groepen vrouwen: 1. Een grote groep van zo’n 180.000 vrouwen is het slechtste af. Zij hebben te maken met een opeenstapeling van problemen op verschillende gebieden. Zij hebben weinig kansen, zijn nauwelijks opgeleid, hebben geen werk en zijn economisch afhankelijk. Zij hebben


60

weinig contact met de autochtone bevolking en hebben zelf traditionele opvattingen over emancipatie en de rol van de vrouw. 2. Een tweede groep is iets beter af maar verkeert evengoed in een kwetsbare positie. Zij verrichten parttime werk maar zijn niet economisch onafhankelijk. 3. Een relatief kleine derde groep vrouwen verkeert wel in een positie van economische zelfstandigheid. Zij zijn redelijk goed opgeleid, hebben goede banen. Zij hebben meer contacten met de meerderheidsgroep en hebben in het algemeen moderne opvattingen. Uit onderzoek van Hooghiemstra & Merens (1999) komt naar voren dat het aanbeveling verdient om voor vrouwen herintredingprogramma’s te ontwikkelingen. Ook zou onderzoek moeten worden gedaan naar de specifieke wensen van vrouwen aangaande de kinderopvang. Inburgeringprogramma’s zouden moeten zorgen voor moedervriendelijke agenda’s en kinderopvang. In een essay voor de Nederlandse Gezinsraad constateert Pels (2002) dat het voor de verbetering van de positie van allochtone vrouwen van groot belang is dat emancipatiebeleid en gezinsbeleid op elkaar afgestemd worden en dat zij samen optrekken. Zij benadrukt het belang van structurele voorzieningen voor laagdrempelige opvoedingsondersteuning. Deze ondersteuning zou meer vraaggericht moeten werken. Zelforganisaties, professionals en intermediairs uit eigen kring zouden veel meer bij het beleid betrokken moeten worden. PAVEM (www.pavem.nl) heeft een inventarisatie gemaakt van instrumenten, praktijkvoorbeelden en onderzoeksprojecten die bruikbaar zijn om de participatie van vrouwen te bevorderen op verschillende terreinen zoals arbeid, inburgering. Een van de onderzoeken die wordt besproken is het onderzoek naar wervingsmethoden van projecten gericht op de maatschappelijke participatie van vrouwen (Doggen &van Tilburg & van Bergen 2003). Het doel was de aanpak van werving en motivering van lokale projecten in beeld te brengen, de belemmerende en succesfactoren en de randvoorwaarden. Ook werd aandacht besteed aan de rol van de lokale overheid. De mate waarin allochtone vrouwen participeren in de samenleving blijkt duidelijk samen te hangen met de soort methode om hen te werven en te stimuleren. Aan de ene kant zijn er grote groepen vrouwen die nauwelijks participeren en eerder in een isolement verkeren. Aan de andere kant zijn er vrouwen die zeer betrokken zijn en vaak mede een rol spelen om de eerstgenoemde groep te bereiken. Bij vrouwen die in een isolement verkeren werkt een integrale en open wervingsinhoud het beste. Zij zijn het beste te bereiken via huisbezoeken door intermediairs. Vrouwen die al veel participeren zijn beter aanspreekbaar met een gerichte werving voor een duidelijk omschreven doel. Ook de manier waarop de kinderopvang wordt geregeld is voor de twee groepen verschillend. Bij de eerste groep werkt het drempelverlagend als kinderen gewoon mee kunnen komen en in en uit kunnen lopen. PAVEM reikt de volgende instrumenten aan rond inburgering voor vrouwen. Overigens zijn veel van deze instrumenten algemeen bruikbaar: Sleutels tot inburgering: brochurereeks van de Taskforce Inburgering met 13 instrumenten ter verbetering van het inburgeringsproces, waaronder: Inburgeringssleutel 11: Vraaggerichte kinderopvang voor inburgeraars; Inburgeringssleutel 13: Duale trajecten opvoedingsondersteuning; Inburgeringssleutel 7: Versterking regiefunctie gemeenten; Inburgeringsleutel 9: Verzuim- en uitvalbeleid bij inburgering.


61

Bij de praktijkvoorbeelden wordt melding gemaakt van een aangepast inburgeringtraject voor Turkse en Koerdische vrouwen uit de Schilderswijk in Den Haag die jarenlang in isolement hebben geleefd. Ook het Themisproject in Leiden, een alternatief project voor inburgering waarbij de versterking van sociale competenties voorop staat, wordt genoemd. PAVEM heeft een inventarisatie van instrumenten, praktijkvoorbeelden en onderzoeksprojecten op de website gepubliceerd. Zij zijn bruikbaar om de participatie van vrouwen op verschillende terreinen te bevorderen. Het gaat om een veelheid van terreinen zoals arbeid, inburgering, educatie e.d. Een aantal instrumenten is ook bruikbaar voor mannen. Waar dit specifieke relevantie heeft, bijvoorbeeld omdat een project wordt uitgevoerd in het werkgebied van Meander of omdat het project tegemoet komt aan een gesignaleerde behoefte, zullen projecten, instrumenten e.d. op verschillende plaatsen in deze regioanalyse herkenbaar vermeld worden. Meer informatie is dan te vinden op www.pavem.nl.

9.1

Relationeel geweld en eerwraak

Volgens recente onderzoeksgegevens is minimaal 24% van de populatie allochtonen in Nederland ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld (Transact 2003:5). In 85% van de zaken die de politie rond relationeel geweld in behandeling krijgt, gaat het om huiselijk geweld van man tegen vrouw. De andere 15% is divers: vrouwenhandel, geweld tegen jongens/mannen en eerwraak. Deze problematiek rond eerwraak is zeer schrijnend. Nog steeds wordt een onbekend aantal meisjes en vrouwen hiervan het slachtoffer. Incidenteel overkomt dit ook jongens (zie bijvoorbeeld Trouw 11-2-2006). Huiselijk geweld en geweld dat gerelateerd is aan familie-eer zijn niet altijd gemakkelijk te onderscheiden en worden niet altijd apart geregistreerd. Het meeste geweld op grond van eerwraak komt voor als meisjes niet willen worden uitgehuwelijkt, als een vrouw een buitenechtelijke relatie heeft of als zij van haar man wil scheiden. Het gaat bij eerwraak niet alleen om de extreme vorm, namelijk moord, maar ook om verstoting uit de familie, gedwongen uithuwelijking en mishandeling. Eerwraak komt voor in Hindostaanse, islamitische en christelijke families. Vanuit de Hindostaanse gemeenschap wordt overigens gemeld dat hier de extreme vorm van eerwraak niet of nauwelijks voorkomt. In het algemeen gesproken komen vormen van eerwraak meer voor in patriarchale, traditionele families met een lage sociaal-economische status. Men gaat er wel vanuit dat in families met een hogere status meer eer aan andere zaken wordt ontleend dan aan de kuisheid van de vrouwen of aan het (vermeende) gebrek daaraan. In juni 2005 maakte de politie Haaglanden een eerste telling bekend van meldingen van zaken waarbij familie-eer een rol speelde. Het ging om 79 gevallen waarbij 11 doden vielen. Transact (2003, 2005) heeft een inventariserend onderzoek uitgevoerd naar de aanpak van deze problematiek. Geconcludeerd wordt dat deskundigheid ontbreekt. Aanbevolen wordt om voorlichting te geven op scholen en in inburgeringprogramma’s. Er moet meer aandacht komen voor de positie van jongens die naast dader ook slachtoffer kunnen zijn en vaak onder sterke druk worden gezet door de familie om tot eerwraak over te gaan. Ook wordt anonieme hulpverlening bepleit via bijvoorbeeld een vrouwentelefoon voor allochtone vrouwen. Intussen is landelijk een risicotaxatierapport ontwikkeld waarmee hulpverleners de dreiging beter kunnen inschatten. Binnenkort gaat ook gewerkt worden met een protocol waarin de samenwerking tussen politie, justitie en de hulpverlening wordt geregeld.


62

10 WELZIJN EN MULTICULTURELE WIJKONTWIKKELING Een aantal aankomende maatschappelijke ontwikkelingen hebben grote gevolgen op het gebied van zorg, welzijn en wonen. Met de toenemende vergrijzing neemt de druk op goede voorzieningen op het gebied van zorg, wonen en welzijn toe. Door veranderende wetgeving en vooral de komst van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) per 1 juli 2006 zullen veel regelingen rond de financiering en inrichting van de zorg veranderen. Vrijwilligerswerk en mantelzorg krijgen in het nieuwe systeem een belangrijk accent. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de maatschappelijke ondersteuning. Zij moeten ervoor zorgen dat alle burgers volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Zo zullen gemeenten een leidende, regisserende rol krijgen in de zorg. In het Beleidskader Regionale Agenda Samenleving Oost wordt er onder meer op gewezen dat dit onder meer afstemming betekent op de ruimtelijke en bouwkundige taken van de gemeenten. Ook zullen gemeenten zich meer moeten oriënteren op vraaggericht werken. Blijvende aandacht voor de specifieke positie van allochtonen en vooral de ouderen en gehandicapten onder hen, blijft hierbij nodig. Het welzijnswerk in de grotere gemeenten wordt georganiseerd vanuit de plaatselijke Stichtingen Welzijn (Gouda, Leiden, Alphen aan den Rijn, Delft, Westland, Rijswijk). Een aantal activiteiten die vanuit de meeste Stichtingen Welzijn worden georganiseerd zijn: de advisering en ondersteuning van zelforganisaties vanuit het opbouwwerk, het begeleiden van overlegplatforms en samenwerkingsverbanden tussen zelforganisaties, trajecten sociale activering (sociaal mentoraat), projecten gericht op contacten tussen autochtonen en allochtonen, sociale spreekuren, voorlichtingsactiviteiten en educatieve activiteiten, met name taallessen. In de volgende paragrafen wordt nader ingegaan op verschillende aspecten van multiculturele wijkontwikkeling en op de specifieke positie van ouderen en gehandicapten, voorzover daar gegevens over bekend zijn en op deze termijn verzameld konden worden. Zorg, welzijn en wonen worden zoveel mogelijk in onderlinge samenhang besproken. Op wijkniveau zijn de thema’s zorg, welzijn, wonen rond de positie van verschillende deelgroepen zoals ouderen en jongeren en allochtonen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Allochtonen leven vaak in zogenaamde concentratie- of aandachtswijken, waar het er minder gunstig voorstaat op het gebied van leefbaarheid en veiligheid, ook in de beleving van de bewoners (SCP, WODC & CBS 2005: 132-147). Er zijn minder eengezinswoningen, minder koopwoningen en er is relatief minder ruimte per persoon. Binnen deze wijken is de leefsituatie van allochtonen ongunstiger dan voor autochtonen. Behalve op het gebied van veiligheid, want de autochtone bewoners zijn er vaker slachtoffer van criminaliteit dan de allochtone bewoners. Er is in deze wijken meer verloedering en overlast en minder sociale samenhang.

10.1

Etnische distantie en contact

In het algemeen is in Nederland sprake van een behoorlijke mate van etnische distantie (SCP, WODC &CBS 2005). Allochtonen en autochtonen zijn sterk gericht op de eigen etnische groep. Contacten zijn echter erg belangrijk voor de integratie en voor de wederzijdse beeldvorming. Hoe meer men met elkaar omgaat, hoe positiever de beeldvorming is. Gemengde wijken hebben een positieve invloed op de mate van onderling contact. Wel geldt Regioanalyse 2005, versie 1.0

63

voor buurten en wijken het motto: niet te snel en niet te veel. Als het percentage allochtonen uitkomt boven een grens van ongeveer 50% en de verkleuring van de buurt gaat te snel, dan nemen de contacten juist weer af. Ook de rol van het onderwijs is van belang voor de mate van onderling contact: hoger opgeleide allochtonen gaan meer om met autochtonen. Omgekeerd geldt hetzelfde: hoger opgeleide autochtonen gaan meer om met allochtonen en denken positiever over hen. Dit laatste is niet hetzelfde voor beide groepen: hoger opgeleide allochtonen denken juist negatiever over autochtonen. In het algemeen geldt echter dat de oordelen van allochtonen over autochtonen wat positiever zijn dan andersom, aldus bovengenoemd rapport. In Leiden werden voor de Stadsenquête 2005 bewoners uit verschillende bevolkingsgroepen ondervraagd over onder meer de contacten tussen allochtonen en autochtonen en de waardering van buurt en leefomgeving (Gemeente Leiden 2005). Uit deze enquête blijkt dat alle bevolkingsgroepen belang hechten aan sociale contacten in de buurt. Negen op de tien mensen zegt ook regelmatig contact te hebben. 13% vindt dat ze onvoldoende contacten heeft. Vooral Turken en Antillianen hebben minder contacten en vinden deze contacten ook onvoldoende. Bijna zes op de tien autochtonen geeft aan dat ze bijna geen contacten heeft met bewoners van andere herkomst. 90% van de mensen vindt hun buurt prettig om in te wonen. Ook zijn zij van mening dat buurtgenoten prettig met elkaar omgaan. Zij zijn ook tevreden over de mate waarin hun buurt gemengd is qua herkomst. 9% vindt dat mensen van verschillende afkomst niet goed met elkaar omgaan. In de Haagse Stadsenquête 2005 is onder meer gekeken naar de dagelijkse praatjes die mensen maken in de winkel, in de buurt en op het werk. Hagenaars van Turkse en Marokkaanse afkomst blijken vaker praatjes te maken dan de bewoners van Nederlandse afkomst. De bewoners van Nederlandse afkomst hebben 8 van de 10 keer een gesprekspartner van Nederlandse afkomst, de Surinamers/Antillianen 5 keer en de Turken en Marokkanen in eenderde van de gevallen. Acht op de tien Hagenaars vindt de omgang tussen mensen van verschillende afkomst goed. In Gouda ervaren de meeste Marokkanen die er in twee achterstandswijken wonen hun buurten als een getto. De bevolking is weinig gemengd en dat draagt bij aan de ervaring van isolement van de bewoners. Vaak schamen zij zich ervoor om in deze wijken te wonen. De bewoners hebben veel last van vandalisme door rondhangende jongeren (Clemens & Baba 2005:6).

10.2

Wijkontwikkeling

Om de verhouding tussen autochtonen en allochtonen te verbeteren krijgen projecten die zich richten op leefbaarheid in de wijken in de visie van gemeenten een belangrijk accent, belangrijker dan culturele activiteiten die zich hierop richten (SGBO z.j.). Een aantal programma’s rond wijkontwikkeling die in verschillende steden worden ingezet, waaronder in het werkgebied van Meander, zijn het ABCD-programma en het programma Communities that Care. Het ABCD-programma is een in de VS ontwikkelde wijkstrategie die in Nederland is opgepakt door het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA) onder de naam KAN WEL. Het ABCD (Asset Based Community Development) programma richt zich uitdrukkelijk op het inzetten van de positieve krachten die aanwezig zijn binnen een gemeenschap en het bevorderen van de onderlinge band in dit proces als startpunt voor Regioanalyse 2005, versie 1.0

64

wijkverbetering. Het programma verzet zich tegen de probleembenadering van wijken en sociale groepen. In deze benadering worden de problemen in de wijken gedefinieerd door de overheid en andere instanties op grond van statistische informatie. Zij bedenken ook de plannen en betrekken vervolgens de bewoners erbij. ABCD gaat uit van de kracht en initiatieven van de gemeenschap. Het heeft veel elementen in zich van de opbouwwerkmethodieken zoals die ook in Nederland al tientallen jaren worden toegepast in wijkgerichte en andere projecten. Veel van deze projecten zijn nou juist intussen vaak wegbezuinigd. Het programma Veilig opgroeien in Zuid-Holland, dat werkt volgens de aanpak van Communities that Care, richt zich vooral op een gecoördineerde aanpak van de school, de omgeving en de thuissituatie van kinderen met het oog op het voorkomen en bestrijden van jeugdcriminaliteit. Ouders en kinderen met veel opvoedingsrisico’s worden via bestaande buurtvoorzieningen extra ondersteund. Het programma wordt uitgevoerd in Leiden en Alphen aan den Rijn. Ook de Brede School richt zich op een integrale aanpak in het netwerk van onderwijs, welzijn en zorg voor kinderen en ouders. Het doel van de Brede School is de actieve deelname van de kinderen aan de samenleving te bevorderen, mogelijke achterstanden tegen te gaan, sociale competenties te vergroten en een goede dagindeling te bieden. Het stimuleringsprogramma Brede School in de Provincie Zuid-Holland loopt al vijf jaar en is in 24 gemeenten toegepast. In het werkgebied van Meander verzorgt JSO de begeleiding.

10.3

Rol van de corporaties

Belangrijke, centrale actoren op het niveau van de wijk zijn de corporaties. De corporaties liggen de afgelopen tijd in de maatschappelijk en politieke aandacht sterk onder vuur omdat zij zich met de privatisering in toenemende mate ontwikkelen tot projectontwikkelaars die hun maatschappelijke taak, betaalbaar bouwen voor vooral de lage inkomens, steeds minder waarmaken. In Holland Rijnland zijn de corporaties een samenwerkingsverband aangegaan. Woningbouwvereniging (WBV) ‘Ons Doel’ uit Leiden maakt hiervan deel uit. ‘Ons Doel’, dat voor 63% verhuurt aan mensen met lage inkomens, waaronder veel allochtonen, pleit uitdrukkelijk voor de handhaving en versterking van de maatschappelijke taak van de corporaties. Het jaarverslag 2004 wordt geopend met een beschouwing n.a.v. de moord op Van Gogh en de maatschappelijke gevolgen die negatief uitwerken op de integratie van verschillende bevolkingsgroepen. Indirect vormde dit voor ‘Ons Doel’ aanleiding om het periodieke Achterbanoverleg te besteden aan de positie van jongeren. Achterliggende gedachte was de directe relatie tussen de kansarmoede van vooral allochtone jongeren en de leefbaarheid. ‘Ons Doel’ beschouwt het bijdragen aan de leefbaarheid van wijken evenzeer als haar missie als het verhuren van woningen. En bij leefbaarheid gaat het dan om thema’s als sociale cohesie, kansen op ontplooiing en maatschappelijke participatie. In 2005/2006 loopt een pilotproject op het gebied van sociale cohesie i.s.m. het Verwey-Jonker Instituut. De WBV is ook zeer actief op het gebied van wonen en zorg, zowel voor ouderen maar ook voor jongeren. ‘Ons Doel’ geeft deze taken rond leefbaarheid vorm in nauwe samenwerking met andere maatschappelijke organisaties en instellingen. Naast geregelde samenwerking met de huurderorganisaties wordt bewonersparticipatie vormgegeven door het periodieke Achterbanoverleg.


65

Om segregatie tegen te gaan wil de WBV leeftijdsgericht werken. Waar zich specifieke situaties of problemen voordoen, worden deze echter wel benoemd. Vluchtelingen (voor wie ook andere regels gelden) worden wel als aparte doelgroep benoemd. Onder de noemer van wijkontwikkeling werken de gemeente en corporaties in Gouda samen aan projecten ter verbetering van de leefbaarheid in twee concentratiewijken. Bewoners kunnen jaarlijks met voorstellen voor initiatieven komen en worden nauw betrokken bij de wijkontwikkeling. De criteria waaraan projecten getoetst worden zijn: • een levensloopbestendige wijk; • een passend voorzieningenniveau; • het vergroten van de sociale veiligheid; • het verbeteren van het maatschappelijk perspectief van bewoners; • het versterken van het economisch klimaat; • het bevorderen van participatie en sociale cohesie. De projecten zijn heel divers en variëren van buurtgerichte sociale activering tot sloop en nieuwbouw, tot het ‘in beeld brengen van de problematiek achter de voordeur’ (Wijkontwikkeling Gouda, uitvoeringsprogramma’s 2005).


66

11 ZORG 11.1

Ouderen

Landelijk is 7% van de allochtone bevolkingsgroep boven de 55 jaar oud maar dit percentage neemt snel toe (voor de autochtone bevolking is dit 27%). De leefsituatie van allochtone ouderen wijkt in veel opzichten af van die van autochtone ouderen. Een relatief zeer groot aantal allochtone ouderen verkeert in een ongunstige sociaal-economische positie en heeft een laag opleidingsniveau. Dit gaat vaak samen met een minder goede gezondheid. Daarnaast werken een aantal specifieke factoren die het gevolg zijn van het migrantenbestaan extra belastend. Een relatief groot deel van de allochtone ouderen kampt met werkeloosheid en arbeidsongeschiktheid. Meer dan 50% van de Turkse en Marokkaanse ouderen heeft een laag inkomen. Zij moeten rondkomen van € 10.000 per jaar (SCP 2005). Dit bedrag wijkt beduidend af van het besteedbaar jaarinkomen van huishoudens van 55-plussers in ZuidHolland, die gemiddeld moeten rondkomen van € 24.000 (PZH 2004: 53). 88% van de ouderen uit een plaatselijk onderzoek in Schoonhoven (Al-Iqamat) had een bijstandsuitkering of een klein pensioen/AOW met aanvullende bijstand. Veel oudere Turken en Marokkanen spreken nauwelijks Nederlands. Dit geldt vooral voor de vrouwen, die daardoor erg afhankelijk zijn van man en kinderen. 40% van de Turkse en Marokkaanse ouderen krijgen mantelzorg, vooral van echtgenoot en kinderen (dit geldt voor 10% van de autochtone ouderen).

11.2

Ouderen en gezondheid

De meest recente overzichtsstudie van het SCP (2004) levert het volgende beeld op met betrekking tot de gezondheidssituatie en het gebruik van medische voorzieningen door allochtone ouderen van Turkse, Marokkaanse en Surinaamse herkomst. Allochtone ouderen beoordelen hun gezondheidssituatie vaak negatiever dan autochtone ouderen. Dit geldt het meest voor de Turken, iets minder voor de Marokkanen en nog minder voor de Surinamers. De verschillen in ervaren gezondheid lijken volgens deze studie voor de Marokkanen en Turken meer psychosomatisch van aard (de vele maag- en rugklachten duiden op een relatie met stress) terwijl er bij de Surinamers meer fysieke componenten spelen, die duiden op een relatie met voeding (suikerziekte en hoge bloeddruk). Opmerkelijk is dat uit gegevens van artsen over vastgestelde aandoeningen geen opmerkelijk verschil naar voren komt tussen autochtone ouderen en Turkse en Marokkaanse ouderen. Bij Surinaamse ouderen is dit wel het geval. Ook de sterftecijfers wijzen in de richting van een positiever beeld dan de zelfrapportages doen vermoeden. Kanker komt onder Turken en Marokkanen minder vaak voor. Marokkanen overlijden ook minder vaak aan hart- en vaakziekten. De onderzoekers wijzen vooral op de samenstelling van het voedselpakket (mediterraan dieet!) voor de verklaring van de verschillen binnen de groepen en tussen de allochtone en autochtone groep. Dit biedt echter geen volledige verklaring en onderkend moet worden dat er nog veel onbekend is op het gebied van allochtonen en gezondheid. De gegevens uit onderzoek zijn nog te fragmentarisch. Daarnaast speelt het gegeven dat de presentatie van klachten vaak anders is.


67

In de uitkomsten van regionaal onderzoek onder zorgvragers komen de volgende gegevens naar voren. In 2003-2004 werden in vervolg op een onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut (2002) in het project Al-Iqamat de behoeften, wensen en verwachtingen van Marokkaanse ouderen van 55+ in Schoonhoven op het gebied van wonen, zorg en welzijn geïnventariseerd. 37% van de bezochte ouderen had last van diabetes en 85% van de ouderen meldde dat zij te lijden hebben van psychische problemen. Hierbij werd melding gemaakt van opvoedingsproblemen, terugkeerdilemma’s, de lage sociaal-economische positie, de gezondheidsproblemen en de communicatie met instanties. Slechts 15% van de ouderen gaf aan geen gezondheidsproblemen te hebben. Ook in Gouda vond in 2005 een vervolgonderzoek plaats (Van Engelen & Baba 2005).

11.3

Allochtone zorgvragers

De Regionale Patiënten Consumenten Platforms (RPCP) richten zich op het inventariseren van de zorgvragen van allochtone zorgvragers en een betere aansluiting van het zorgaanbod. Soms zijn er speciale werkgroepen actief en/of medewerkers van allochtone herkomst in dienst. Het RPCP Zuid-Holland Noord (RPCP-ZHN) heeft projecten om de zorgvragen op het gebied van GGZ en van gehandicaptenzorg en ziekenhuiszorg in kaart te brengen. Ook wordt voorlichting georganiseerd. Daarnaast probeert men de inbreng van allochtonen structureel in te bedden in de aanwezige participatiestructuur van zorgvoorzieningen. Het RPCP-ZHN heeft een onderzoek gedaan naar kwaliteitsbeleving van de gezondheidszorg onder zorgvragers in asielzoekerscentra in Zuid-Holland Noord. Het merendeel van de respondenten (63%) voelde zich goed, 37% slecht tot zeer slecht. Zowel fysieke als psychische klachten kwamen veel voor. Veel klachten waren gerelateerd aan stress (hoofdpijn/slapeloosheid). Slechts 18% van de respondenten gebruikte geen medicatie.

11.4

Gebruik van voorzieningen

Met betrekking tot het gebruik van gezondheidsvoorzieningen wijzen de onderzoeksresultaten van de SCP-studie eerder op overconsumptie dan op onderconsumptie. In groepsgesprekken komen veel klachten en knelpunten naar voren over behandeling en bejegening door artsen terwijl dit uit individuele vraaggesprekken veel minder blijkt. Gesignaleerd wordt dat vooral ziekenhuizen onvoldoende tegemoet komen aan de wensen en behoeften van vooral islamitische patiënten. De onderzoekers concluderen dat zich bij de geneeskundige behandeling van allochtone ouderen geen grote problemen voordoen. Winst zou behaald kunnen worden door verbetering van de aansluiting tussen zorgvraag en zorgaanbod.

11.5

Regionale gegevens

De ouderen van het project Al-Iqamat in Schoonhoven bleken minimale kennis te hebben over ziektes en over zorgvoorzieningen. 68% van hen maakte gebruik van het Centraal Meldpunt. Zij maakten geen gebruik van tweedelijnszorg (zoals de GGZ). Dit heeft te maken met onbekendheid en gevoelens van angst en schaamte.


68

De ouderen van het project Vraagverduidelijking in Gouda gaven aan de informatievoorziening op het gebied van wonen, werk en zorg als een knelpunt te ervaren (Van Engelen & Baba 2005). Veel vormen van zorg en hulpverlening waren hen niet bekend. Zij misten een vast aanspreekpunt en maakten melding van communicatieproblemen door een gebrek aan beheersing van het Nederlands. Ook voelden zij zich vaak gediscrimineerd en niet erkend in hun klachten. Zij melden psychische klachten, o.a. omdat zij zich veel zorgen maken over de situatie van de jongeren, terwijl zij zich tegelijkertijd onmachtig voelen om op dit punt veel invloed uit te oefenen. De zorgvragers uit asielzoekerscentra bleken redelijk tevreden over de aangeboden zorg. Het RPCP-ZHN hield in 2005 een vraaggesprek met de streekziekenhuizen (Diaconessen Ziekenhuis, Rijnland Ziekenhuis en het LUMC). In tien vragen werd nagegaan in hoeverre de ziekenhuizen rekening houden met de specifieke, vaak religiegebonden wensen van allochtone zorgvragers. Dit bleek in redelijke mate het geval. Vooral op praktische gebieden zoals voeding, voorkeuren op het gebied van behandeling door man of vrouw en gebedsruimtes scoren de ziekenhuizen redelijk tot goed. Geconstateerd werd dat vooral de informatievoorziening verbetering behoeft: folders in eigen taal en links op websites naar informatie in verschillende talen.

11.6

Wensen, behoeften en voorwaarden voor interculturalisatie

In verschillende projecten in de provincie Zuid-Holland is in de afgelopen jaren aandacht gevraagd voor de positie, wensen en behoeften van allochtone zorgvragers. Op verschillende gebieden zijn de specifieke problemen, wensen en behoeften van allochtone zorgvragers geïnventariseerd en onderzocht. Relatief veel onderzoek is gedaan onder de vrij grote groep Marokkaanse ouderen. Maar ook andere groepen komen aan bod zoals asielzoekers en Molukkers. Steeds opnieuw blijkt dat er onder veel allochtone deelgroepen grote onbekendheid heerst met de inrichting van de zorg, de bestaande zorgvoorzieningen en hun betekenis. Cultuurverschillen en taalproblemen bemoeilijken de communicatie. De onderzoeken en projecten die zijn gedaan, eindigen uiteraard steeds met de nodige aanbevelingen in de richting van verbetering van de zorg voor allochtonen. De projectverslagen en onderzoeken zijn zeer informatief en geven veel inzicht in de belevingsaspecten van de zorg en in wat er nodig is om een passend aanbod tot stand te brengen. Het zou teveel neerkomen op herhaling om de uitkomsten hier inhoudelijk weer te geven. Volstaan wordt met het benoemen van centrale aandachtspunten en een overzicht van de projecten en onderzoeken die zijn gedaan. Centrale aandachtspunten bij de aanbevelingen ter verbetering van de zorg zijn: •

De vergroting van de toegankelijkheid en het bereik van zorgvoorzieningen;

•

De verbetering van de informatie en communicatie;

•

De verbetering van de kwaliteit van de aangeboden zorg, waarbij vooral aandacht is voor de afstemming van het zorgaanbod op de zorgvraag;

•

Een verdere of meer verfijnde inventarisatie van de wensen en behoeften van de zorgvragers;


69

•

Soms betreffen de aanbevelingen alleen het zorgbeleid ten aanzien van patiënten en cliënten, faciliteiten en specifieke voorzieningen in relatie tot cultuur en geloof;

•

Vaker strekken zij verder en wordt interculturalisatie van de instelling bepleit. Dat wil zeggen dat het personeelsbeleid en het algemene beleid mede aandachtspunten zijn. De deskundigheidsbevordering van de medewerkers is hierbij een belangrijk onderwerp. Om dit te bereiken worden tal van specifieke instrumenten aangereikt.

Het gaat om de volgende projecten en onderzoeken: •

In 1996 werd een onderzoek gehouden onder Marokkaanse, Surinaamse en Turkse ouderen in Leiden over zorg, welzijn en participatie. Het resultaat werd beschreven in het boekje ‘Terugblikken en Vooruitzien’ (Govers: 1996).

•

In een pilotproject in Leiden, georganiseerd door het RPCP in samenwerking met Meander, werd een lijst van zeventien kwaliteitscriteria van allochtone zorgvragers opgesteld, vooral in de richting van huisartsen en ziekenhuizen. Hiertoe werden gesprekken gevoerd met groepen allochtonen (m/v) die deelnamen aan activiteiten van welzijnsinstellingen en met zeven zelforganisaties.

•

Het verslag van een cursus voor allochtone mantelzorgers in 2000 over basiskennis over zorg en voorzieningen voor ouderen, georganiseerd door Meander en het netwerk Molukkers Noord- en Zuid-Holland, eindigt met tal van conclusies en aanbevelingen. Deze zijn bruikbaar voor de verbetering van de voorlichting van o.m. mantelzorgers over de zorg voor allochtonen in Nederland (Meander 2001).

•

Het project ‘Vraagverduidelijking Marokkaanse ouderen’ van het Transmuraal Netwerk i.s.m. de Stichting Meander (2004) eindigt met aanbevelingen en een methodische handreiking om de dienstverlening aan allochtonen te verbeteren.

•

In het project Al-Iqamat in Schoonhoven van de Vierstroom, moskee Al Houda en de gemeente Schoonhoven werden de zorgwensen van de ouderen geïnventariseerd.

•

Dit gebeurde eveneens in het vervolgproject ‘Vraagverduidelijking en projectbenoeming wonen, welzijn en zorg door Marokkaanse ouderen’ in Gouda op initiatief van de gemeente (2005). Knelpunten en wensen werden geïnventariseerd in gesprekken met ouderen, mannen en vrouwen, en jongeren. De vertaling hiervan naar de aanbieders van zorg, wonen en welzijn behoorde tevens tot de doelen van het project. Het projectverslag eindigt dan ook met concrete voorstellen voor groeps- en tandemwoningen, thuiszorg op islamitische basis, ontmoetings- en inspraakmogelijkheden, opvoedingsondersteuning en faciliteiten voor jongeren (Van Engelen & Baba 2005).

•

De Stichting Welzijn Alphen organiseerde het project ‘Is Alphen aan den Rijn allochtone Ouderenproof?’

•

Aanbevelingen t.a.v. de voorlichting, de GGZ voor bewoners asielcentra en de versterking van interculturalisatie werden gedaan in het ‘Zorgportret asielzoekers’. (RPCP ZHN z.j.).


70

•

In 2000 ontwikkelde het Patiënten Gehandicapten Platform (PGMH) een handvest Interculturalisatie van de Zorg. Dit gebeurde na gesprekken met 17 groepen allochtonen van diverse afkomst uit Gouda, Waddinxveen, Bodegraven, Moordrecht en Schoonhoven. In het handvest worden 15 uitgangspunten geformuleerd waaraan de gezondheidszorg zou moeten voldoen.

•

In het kader van de ontwikkeling van Midden-Holland tot een levensloopbestendige wijk, waarin geschikte woningen zijn en voldoende aanbod op het terrein van zorg en welzijn (zoals omschreven in het ‘Pact van Savelberg’), zijn de 17 geformuleerde welzijnsproducten bekeken en aangevuld voor de positie van allochtonen (Wensen in Welzijn, 2005).

•

In Moordrecht werd in 2003 een zorgen woonwensenonderzoek gehouden onder Molukse ouderen (Leatemia Tomatala 2004). Onderzocht werd in hoeverre Molukse ouderen en mantelzorgers bekend zijn met voorzieningen en diensten op de terreinen van wonen en zorg. Ook werd nagegaan in hoeverre zij van deze diensten gebruik maken. Tenslotte werd geïnventariseerd welke behoeften en wensen de ouderen hebben ten aanzien van zorg en wonen.

Uit de bestudeerde documenten, interviews en expertmeetings blijkt dat veel instellingen in de zorg in mindere of meerdere mate onderweg zijn om de zorg te interculturaliseren, d.w.z. om het aanbod van zorg beter af te stemmen op de wensen en behoeften van alle zorggebruikers, ook de allochtonen, om goed met hen te kunnen communiceren en om in de eigen instelling een divers personeelsbestand op te bouwen. Om een indruk te geven op het niveau van instellingen, worden hieronder enkele grote instellingen besproken (zie voor enkele samenwerkingsprojecten hoofdstuk 14 Interculturalisatie). GGZ De GGZ kende lange tijd een patroon van ondergebruik van voorzieningen door allochtonen, een relatief groot aantal eenmalige contacten, een hoge drop-out en een laat tijdstip van bereik waar dan vaak sprake is van een ernstige problematiek. Landelijk is tussen 2001-2004 gewerkt aan een Actieplan Interculturalisatie (GGZ-Nederland 2004). In Leiden is nog geen interculturalisatiebeleid in de organisatie verankerd. Incidenteel zijn er initiatieven in die richting geweest. Wel is er een aantal specifieke activiteiten vooral gericht op allochtone vrouwen met onbegrepen pijn- en spanningsklachten. Bij GGZ Midden-Holland is sinds kort een functionaris interculturalisatie aangesteld. GGZ Delfland heeft een intercultureel beleidsplan met als doel drempelverlaging en een passend aanbod op het gebied van zorg voor allochtonen. Ook streeft men naar een evenredig aantal allochtonen in zorgfuncties. De afdeling preventie heeft een allochtone zorgconsulent en er is een preventief en curatief zorgaanbod voor allochtone vrouwen gerealiseerd (RCG DWO 2005).


71

GGD Bij de GGD ZHN in Leiden worden activiteiten op het gebied van seksespecifieke en multiculturele gezondheidsbevordering georganiseerd door het centrum HARA. Activiteiten richten zich op advies en informatie, coördinatie en netwerkondersteuning, groepsvoorlichting en cursussen en projecten zoals ‘Geweld in Huis’en ‘Leiden Noord, Gezond en Wel’. dit laatste project richt zich op bewegingsstimulering, gezond wonen en opvoedingsondersteuning. Een ander project is Themis, een participatief inburgeringtraject voor oudkomers. Er worden vooral veel vrouwen bereikt. De GGD Den Haag heeft het project ‘Over de Grenzen’ontwikkeld (2003-2006). Het project richt zich op stille, introverte jonge mensen van Surinaamse, Marokkaanse en Turkse afkomst. Doel is het voorkomen en begeleiden van psychosociale problemen en het voorkomen van pogingen tot zelfdoding door versterking van hun identiteitsontwikkeling in twee culturen (www.stiom.nl/Projecten/aandegrenzen). De GGD Zuid-Holland West heeft in 2004 13% medewerkers van allochtone afkomst. Er is een allochtone zorgconsulent in dienst en er wordt gewerkt met VETC-ers. Op het gebied van voorlichting en opvoedingsondersteuning worden specifieke activiteiten voor allochtone vrouwen georganiseerd. Er zijn plannen om de organisatie cultuurgevoeliger te maken (RCG DWO 2005).

11.7

Gehandicapten

Zuid-Holland telt ongeveer driekwart miljoen mensen met lichte of zware beperkingen. Hoe groot het aantal allochtonen onder hen is, is onbekend want dit wordt niet geregistreerd. MEE (het voormalige SPD) is de organisatie die zich richt op de zorg voor gehandicapten. Het bereik van de allochtonen onder hen is echter (nog) beperkt. De factoren die hierbij een rol spelen liggen enerzijds bij de instellingen, anderzijds bij de families van de gehandicapten. De instelling is onvoldoende toegerust om deze potentiële cliënten te bereiken en de noodzakelijke zorg te verlenen. Bij de hulpverleners bestaat een gebrek aan kennis en inzicht in verschillen in gezondheid en ziekten, verschillen in ziektebeleving, een andere ziektepresentatie, ander ziektegedrag en variatie in verwachtingen ten aanzien van de hulpverlening tussen autochtonen en allochtone groepen. Er doen zich problemen voor bij de aanmelding, bij de diagnostiek, bij de indicatiestelling en bij de zorgverlening. Naast gebrek aan kennis en inzicht ontbreken vaak de nodige attitudes en vaardigheden. Dit veroorzaakt vaak communicatieproblemen. Dat is zeker het geval waar er bij de families sprake is van een gebrekkige taalbeheersing, het ontbreken van tolken en onvoldoende kennis over de zorg in Nederland. Bij een aantal allochtone gemeenschappen, vooral de Turkse en de Marokkaanse, speelt daarnaast een mentaliteitsprobleem een grote rol. Men schaamt zich om een gehandicapt familielid te hebben, is bang voor spot en hoon van de sociale omgeving en/of beschouwt het hebben van een gehandicapt kind als een straf van God. Dit geldt des te sterker als het om een verstandelijk gehandicapte gaat en om een aangeboren afwijking. De gehandicapte wordt verborgen gehouden en leeft in isolement, evenals soms het hele gezin. Waar een sterke hiërarchie heerst, staat de gehandicapte onderaan de familiale ladder. Deze vooroordelen over mensen met beperkingen dragen mede bij aan het achterblijven van allochtone leerlingen in de opleiding voor gehandicaptenzorg en de beperkte beschikbaarheid van hulpverleners in de gehandicaptenzorg uit deze groepen.


72

Sinds ongeveer vijf jaar voert MEE/SPD een beleid, gericht op vergroting van de toegankelijkheid en het bereik van allochtonen en de verbetering van de kwaliteit van de zorg, onder meer door de aanstelling van een allochtone coördinator en de ontwikkeling van specifieke, op allochtone gezinnen gerichte projecten, voorlichtingsprojecten e.d. Naar schattingen van MEE is momenteel 45-50% van het cliëntenbestand van de betrokken instellingen in de grote steden van allochtone afkomst. In Delft wordt een percentage van 8% gemeld in 2003 (nulmeting RCG 2004) en 10% in 2004 (RCG monitor 2005). Bij een eerste meting in 2000 wordt 7% allochtone medewerkers van MEE geteld. Echter het merendeel van hen was werkzaam in de ondersteunende functies en niet in de hulpverlening. Ook ging het merendeels om Surinaams/Antilliaanse krachten. Hulpverleners van Turkse of Marokkaanse afkomst ontbraken goeddeels. Sinds de beëindiging van de Wet Samen, waardoor er geen rapportageverplichtingen meer zijn, heeft MEE de registratie op afkomst gestaakt. Het huidige percentage allochtone personeelsleden wordt geschat op 11%. In een Werkplan Interculturalisatie Leiden (2004) wordt gemeld dat er geen allochtone hulpverleners zijn. Intussen zijn in de zomer van 2005 in Leiden enkele allochtone consulenten aangesteld. In Delft Westland-Oostland wordt in 2003 melding gemaakt van 2 allochtone hulpverleners (10%) en 2,5% in 2004. Landelijk wordt voor 2003 een percentage gegeven van 3% bij een evenredigheidspercentage van 8%. Er is geen sprake van een instellingsbreed integraal interculturalisatiebeleid dat zich uitstrekt over alle aspecten van de organisatie.


73

12 KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN UIT HET VELD, emancipatie, welzijn, multiculturele wijkontwikkeling en zorg In dit hoofdstuk worden belangrijke bevindingen weergegeven uit de interviews en de expertmeetings. In de interviews en de expertmeetings werd met de gesprekspartners gepraat over knelpunten en noodzakelijke initiatieven op het gebied van voorzieningen en diensten op de verschillende beleidsterreinen. In dit deel van de regioanalyse gaat het hierbij om welzijn, emancipatie, leefbaarheid en multiculturele wijkontwikkeling, zorg en de positie van ouderen. In de bijlage is een overzicht van gesprekspartners opgenomen.

12.1

Het welzijnwerk

Vanuit het welzijnswerk en het wijkontwikkelingswerk wordt een kloof gesignaleerd tussen de leefwereld van veel leden van de doelgroep aan de ene kant en de ideeën van professionals en beleidsmakers en het staande beleid aan de andere kant. Er is een ontwikkeling naar vraaggerichtheid in het welzijnswerk. Kunnen deze groepen echter hun vragen en behoeften wel onderkennen en voldoende naar voren brengen, zo vragen verschillende respondenten zich af. Grote groepen zijn immers de taal niet machtig. Een andere belemmerende factor is dat er vaak te veel onbekendheid is met het aanbod. Waar wensen en behoeften wel naar voren worden gebracht, staan ze vaak haaks op het bestaande beleid. Zo is er veel vraag naar sociale hulpverlening, terwijl de sociaal raadslieden zijn afgeschaft. Vanuit Den Haag komt het signaal dat er veel problemen voorkomen onder de eerste generatie met het invullen van papieren en met het hebben van schulden. Hulp bij het invullen van papieren ontbreekt en men weet de wegen niet naar de instanties voor schuldsanering. Door niet tijdig op beslissingen van de officiële instanties te reageren raakt men verder in de problemen Er zijn te weinig mogelijkheden om snel geïnformeerd te worden over de inhoud van de brieven en daarop te reageren. Als er dan iemand gevonden wordt die kan en wil helpen, is het meestal te laat. Zelforganisaties proberen dit op te vangen door hun vrijwilligers hierop in te zetten. Maar zowel de kennis van de bureaucratie als de tijd van vrijwilligers zijn beperkt. Een ander item waar wensen en behoeften vaak haaks staan op het beleid, is de voortdurende vraag naar ontmoetingsruimten, zelfs voor deelgroepen afzonderlijk. Dit terwijl het beleid wil dat de zelforganisaties aanhaken bij algemene instellingen zoals buurthuizen. In de meeste gemeenten krijgen zij nog slechts incidenteel subsidie voor aan voorwaarden verbonden projecten in plaats van structurele financiering voor de organisatie en voor doorlopende activiteiten zoals voorheen. Veel respondenten geven aan moeite te hebben met de recente omslag in het beleidsdenken waarin specifiek beleid geheel en al wordt losgelaten. Door sommigen wordt dit gekarakteriseerd als afbraakbeleid, gezien de negatieve gevolgen van de bezuinigingen voor bestaande zelforganisaties en voor specifieke activiteiten die vaak met deze beleidsveranderingen gepaard gaan. Men is veelal van mening dat laagdrempelige, langdurende activiteiten nodig blijven om sommige groepen, zoals een respondent stelde, van het niveau ‘kansloos’ naar het niveau ‘kansarm’ te krijgen. Inventarisatie van succesvolle voorbeelden en de voorwaarden waaraan deze voldoen is hiertoe noodzakelijk, evenals extra inzet van middelen om moeilijke groepen Regioanalyse 2005, versie 1.0

74

te bereiken, b.v. analfabete ouderen of bepaalde groepen mannen. In dit kader blijft het voorzien in specifieke voorzieningen gericht op ontmoeting belangrijk.

12.2

De zelforganisaties

De positie van de zelforganisaties is in dit verband in het geding. Men is van mening dat de eigen organisaties van allochtonen enerzijds overvraagd worden door allerlei soorten algemene instellingen en organisaties, terwijl deze zelforganisaties in toenemende mate minder toegerust worden om hierop in te spelen. Zij voelen zich steeds meer belemmerd om hun werk te kunnen doen. Terwijl de organisaties vaak een essentiële functie vervullen, gezien hun rol en functie voor de emancipatie van de doelgroep, voelen zij zich ofwel gebruikt als loopjongens, naar eigen zeggen, ofwel miskend in hun functie. De zelforganisaties zelf hebben grote moeite met deze ontwikkelingen. Zij geven aan dat veel organisaties zich intussen hebben teruggetrokken, gezien de verplichting tot samenwerking met Nederlandse instellingen en andere beperkende voorwaarden, dan wel geleidelijk ontmoedigd raken om nog iets te doen. In Den Haag zijn officieel 197 verschillende migrantengroepen actief. Deze organisaties organiseren allerlei activiteiten zoals hulpverlening, belangenbehartiging, dialoog met andere groepen enz. Hoewel veel organisaties subsidie van de gemeente ontvangen, ondervindt men nauwelijks erkenning voor hun inzet. De indruk bestaat dat de gemeente deze organisaties liever vandaag dan morgen ziet vertrekken. De organisaties hebben grote moeite met de veranderde richtlijnen voor het krijgen van subsidie. Zo is een zelforganisatie in Den Haag verplicht de helft van de cursussen die men al jarenlang geeft, in het Nederlands aan te bieden. Ook moet een deel van de cursussen gegeven worden in samenwerking met een andere taalgroep. Een voorbeeld van ontmoediging deed zich voor in Westland. Daar was een migrantenorganisatie actief die activiteiten voor jongeren en vrouwen organiseerde. Deze activiteiten trokken veel belangstellenden van met name Marokkaanse afkomst. Het bestuur is enige tijd geleden met zijn werk gestopt. Men was van mening dat de gemeente het werk van de stichting niet serieus nam. Delft wordt door zelforganisaties als een positief voorbeeld genoemd waar het gaat om de ondersteuning van zelforganisaties. Deze zelforganisaties dienen wel een vereniging te zijn en 50 of meer leden te hebben, wil men in aanmerking komen voor financiële en professionele ondersteuning vanuit de gemeente. De Delftse zelforganisaties voelen zich gesteund en willen zich verder professionaliseren. De gemeente ondersteunt dit streven en wil de kadervorming voor zelforganisaties financieren. Ook de welzijnkoepels wijzen op de problematische kant van de beleidsveranderingen ten aanzien van de zelforganisaties. Men is vaak van mening dat deze organisaties juist versterkt zouden moeten worden. Ook anderszins zou er t.a.v. deze organisaties en de doelgroepen een empowerment-strategie gevoerd moeten worden. Dit betekent dat aansluiting moet worden gezocht bij de kracht van deze beweging, die vaak in tradities is ontwikkeld en gevormd. De taak is dan om deze kracht a.h.w. om te vormen naar de vraagstukken waar de gemeenschappen in deze moderne samenleving mee geconfronteerd worden. Het is nodig dat er methodiek ontwikkeld wordt op het gebied van de ontwikkeling van de traditionele kracht van bewegingen naar hun inzet voor de oplossing van eigentijdse vraagstukken. Begonnen kan worden met een inventarisatie van succesvolle voorbeelden (‘good practices’) op dit terrein. Interne gerichtheid van zelforganisaties moet worden omgevormd tot omgevingsgerichtheid. Hierbij zou vraaggerichtheid uitgangspunt moeten blijven. Het uitgangspunt moet liggen bij wensen en behoeften van de doelgroep. Van daaruit kan dan een koppeling tot stand komen Regioanalyse 2005, versie 1.0

75

met vragen die komen uit de algemene instellingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de vraag naar deelname in de inspraak, de vraag naar deelname in algemene organisaties op het gebied van milieu e.d. Gedeelde belangen moeten hierbij het uitgangspunt vormen, zodat er sprake is van tweezijdigheid. Veel zelforganisaties zijn zich ervan bewust dat zij zich ook verder moeten ontwikkelen. Hieromtrent zijn verschillende suggesties gedaan, zoals een meer krachtige onderlinge samenwerking, al of niet in de vorm van overlegplatforms. Ook is de suggestie gedaan om meer te gaan werken via het vormen van netwerken rond bepaalde thema’s of probleemgebieden, zoals onderwijs, arbeid of wijkontwikkeling. Het voordeel hiervan is dat zo niet alleen de klassieke zelforganisaties betrokken zijn maar ook individuele mensen en professionals. Daarnaast zijn de organisaties van mening dat zij zelf ook meer wijkgericht zouden moeten gaan werken. De ontwikkelingen in de wijken en de vernieuwing van voorzieningen die daar plaatsvindt, gaat nu grotendeels langs de organisaties heen, terwijl zij straks (of nu al) steeds meer afhankelijk zullen worden van deze voorzieningen in de wijk. Ook rond wijkteams zouden interculturalisatieprojecten moeten worden opgezet. Voorstellen om zelforganisaties te steunen bij de heroriëntatie op hun functie en taken vonden veel weerklank. Dit geldt ook voor de aandachtspunten hierbij, zoals de oriëntatie op een meer wijkgerichte inzet en de ontwikkeling van omgevingsgerichtheid in plaats van interne gerichtheid. Dit moet de organisaties in staat stellen om een rol te spelen bij de oplossing van de problemen en vraagstukken waar hun achterban mee kampt, zoals op het gebied van arbeid en onderwijs en maatschappelijke participatie. Ondersteuning moet verder gericht zijn op organisatieopbouw en zelfredzaamheid. In dit verband kwam een idee naar voren om een loket in te richten. Het gaat hier om een loket waar algemene instellingen kunnen aankloppen met hun vragen over wensen/behoeften/ meningen van (leden van) doelgroepen en hun organisaties. Vanuit dit loket kan dan aansluiting tussen vraag en aanbod op dit punt tot stand worden gebracht. Hier kan ook noodzakelijke werving en scholing van allochtone vrijwilligers gesignaleerd en georganiseerd worden. Wellicht kan het loket functioneren als ruildienstcentrale: in ruil voor een dienst als intermediair door zelforganisaties, verlenen instellingen en overheden een tegenprestatie, zoals bijvoorbeeld op het gebied van deskundigheidsbevordering. Allochtone zelforganisaties moeten beter toegerust worden om hun intermediaire rol te vervullen. Dit kan door betere subsidiering maar ook door het beschikbaar stellen van tegenprestaties in ruil voor de gevraagde diensten door vragende overheden en instellingen. Dit kan in de vorm van deskundigheidsbevordering, ruimte, faciliteiten e.d. Men was van mening dat ook de intermediaire rol van allochtone professionals in het welzijnswerk en in andere sectoren zoals het onderwijs versterkt moet worden. Accommodatie Vanuit Den Haag klinkt het signaal dat migrantenkerken van verschillende geloofsrichtingen problemen ondervinden bij het vinden van een geschikte accommodatie. Dit blijkt ook uit een onderzoek dat de Stichting Stad en Kerk onlangs heeft laten doen. Uit dit onderzoek komt naar voren dat de kerken, moskeeën en mandirs jaarlijks tienduizenden mensen bereiken. Ze helpen bij opvoedingsondersteuning, inburgering en het zoeken naar scholing, werk en huisvesting. In dit onderzoek is becijferd dat de gemeente Den Haag door deze vrijwillige inzet jaarlijks maar liefst 17,5 miljoen euro bespaart. Een ander tekort op het gebied van accommodatie in Den Haag betreft zaaltjes voor (privé) feesten en partijen.


76

Ontbrekende middelen Waar leden van de doelgroep zich willen organiseren, ontbreken vaak de middelen om dit te kunnen doen. Kleine gemeenten hebben, soms tot hun eigen spijt, zeer kleine bedragen om allochtone gemeenschappen te steunen bij zelforganisatie. Waar geen zelforganisaties actief zijn, wordt dit vaak erg gemist door gemeenten en instellingen. Vaak ontbreekt het hierdoor aan contacten met de allochtone bevolkingsgroep. Toch leeft nog steeds breed de overtuiging dat het noodzakelijk is om steun te verlenen aan eigen netwerken, vormen van zelfhulp en zelforganisatie. In diverse interviews werd naar voren gebracht dat er vooral meer steun nodig is voor Marokkaanse vrouwen om zich te organiseren. Een veelgenoemd knelpunt zijn de negatieve gevolgen van bezuinigingen. Deze worden vooral sterk gevoeld in projecten waar jongeren bij betrokken zijn, maar ook in projecten die werkloosheid onder ouderen moeten tegengaan en bij de zelforganisaties. Gemeenten en instellingen hebben niet altijd de middelen om bezuinigingen en herstructurering van geldstromen op te vangen, zoals rond de GAO-gelden, die waren bedoeld om achterstanden in het onderwijs tegen te gaan. Toegankelijkheid en bereik algemene instellingen Zelforganisaties wijzen erop dat er wel algemene organisaties zijn maar dat deze verre van toegankelijk zijn voor etnische minderheidsgroepen (zie ook hoofdstuk 14 Interculturalisatie). Zij stellen dat hier maar mondjesmaat aan gewerkt wordt. Een moskeeorganisatie vraagt zich af waarom hen de functie van bevordering van maatschappelijke participatie is ontnomen, terwijl ze juist een groot bereik en succesvolle projecten hadden. Volgens de organisatie heeft dit averechts, namelijk isolerend gewerkt. Men vraagt zich af of dat de bedoeling van de beleidsmakers is.

12.3

Multiculturele wijkontwikkeling

In de wijken wordt soms een sterke teruggang in het voorzieningenniveau geconstateerd. Dit is vooral het geval in Den Haag, waar een herstructurering heeft plaatsgevonden in de toewijzing van middelen. Het gaat hierbij soms wel om 25% minder budget voor welzijnsdiensten, terwijl er steeds meer budget besteed wordt aan toezichthoudende taken. In Zoetermeer en in Westland wordt een gebrek aan voorzieningen ervaren op sociaal-cultureel terrein, vooral voor jongeren. De insteek op wijkniveau als proeftuin van integratie en multicultureel wonen en leven, wordt als zeer belangrijk ervaren. De versterking van de participatie van allochtonen bij stedelijke vernieuwing is hiervoor een belangrijk aandachtspunt. Leefbaarheid en sociale cohesie vormen een fundament op basis waarvan mensen kunnen participeren bij stedelijke vernieuwing. Vanuit dat gezichtspunt moet de aandacht zich dus enerzijds richten op de horizontale participatie, de mate waarin sprake is van het ontstaan of bestaan van een bepaalde mate van sociale cohesie in buurten en wijken. Anderzijds moet de aandacht uitgaan naar de verticale (interactieve) participatie, oftewel de mate waarin beleidsbeïnvloeding en deelname aan het beheer van voorzieningen tot stand kan komen. Daar zit een individueel Regioanalyse 2005, versie 1.0

77

aspect aan (sociaal, culturele en economische emancipatie) en een collectieve kant: de burger wordt successievelijk van klant tot gesprekspartner, tot coproducent, tot medeverantwoordelijke. Op buurtniveau werd het hierbij van belang gevonden om vormen van zelforganisaties en werkgroepen te ondersteunen en te adviseren. Er moet meer aandacht worden besteed aan de betrokkenheid van corporaties bij de wijkontwikkeling. Corporaties kunnen ook als financieringsbron van sociale en wijkontwikkelingsactiviteiten worden aangesproken. In dit verband werd het ook van groot belang gevonden om de interculturalisatie van de corporaties en van huurderverenigingen te bevorderen. Allochtone bewoners moeten worden gestimuleerd om zich aan te sluiten bij bewonersorganisaties. Op het terrein van leefbaarheid en veiligheid in de oude wijken, zoals in Den Haag, is, volgens geïnterviewden, nog veel winst te behalen met initiatieven zoals buurtvaders, buurtinterventieteams e.d. In Leiden bestaat het plan om rond wijkontwikkelingsprojecten met het hierboven geschetste principe van ruildiensten te werken: een corporatie steunt een plaatselijke voetbalvereniging door abonnementen in te kopen, die worden gegeven aan jongeren die zich inzetten in wijkprojecten. Zo zijn alle betrokken partijen geholpen. Bereik en communicatie Bereik van de doelgroep en communicatie zijn veelgenoemde knelpunten, ook in projecten van wijkbeheer en wijkontwikkeling. ‘Wat wel en wat niet werkt, is een onontgonnen terrein’, zoals een respondent stelde. Als voorwaarden om een breed bereik onder de doelgroep tot stand te brengen en activiteiten succesvol te laten verlopen werden genoemd: • • • •

continuïteit en diepte-investeringen in tijd en menskracht; laagdrempeligheid; enthousiaste activiteiten voor een breed publiek; inzet waaruit betrokkenheid met de doelgroep blijkt.

Deze voorwaarden ontbreken vaak. Via activiteiten waarbij kinderen iets doen voor de ouders/de buurt worden veel mensen bereikt. Ze fungeren als startpunt voor contacten met de doelgroep, die vervolgens verder kunnen worden uitgebouwd. In Leiden zijn hiermee goede ervaringen opgedaan. In dit verband wordt ook benadrukt dat kinderopvang een noodzakelijke voorwaardelijke voorziening is, wil men vrouwen bereiken. In het algemeen werd aangedrongen op initiatieven die de participatie en het bereik van allochtonen bij reguliere voorzieningen vergroten. Ook werden inspanningen gericht op verdere interculturalisatie van het aanbod verwelkomd. Verbetering contacten allochtonen en autochtonen Uit de oude stadswijken in Den Haag, maar ook van elders, komt het signaal dat zich minder mogelijkheden voordoen om op ongedwongen wijze met elkaar in contact te komen. Gesignaleerd wordt dat het moeilijk is om activiteiten te bedenken en te ontwikkelen die op effectieve manier de contacten bevorderen tussen autochtonen en allochtonen. Juist in de kleine kernen doet de noodzaak hiertoe zich extra voelen omdat er regelmatig sprake is van


78

overlast door groepen, vaak extreemrechts geïnspireerde autochtone jongeren, die zich racistisch uiten en soms gewelddadig zijn. Opgroeien in een multiculturele omgeving en het leren omgaan met culturele verscheidenheid behoort tot de eigentijdse ontwikkelingsopgaven voor jongeren, zo valt te lezen in een Congresbundel van de StJJMH (203:20). Steeds vaker doen zich storingen in deze ontwikkeling voor, ook aan autochtone zijde. Inventarisatie van succesvolle projecten en methodiekontwikkeling op het gebied van de verbetering van de contacten tussen allochtonen en autochtonen werd noodzakelijk gevonden. De suggestie werd gedaan om hierbij ook aandacht te schenken aan zgn. faalfactoren: waar mislukten pogingen tot verbetering van de contacten door uitsluitingsmechanismen? Uitsluiting vormt namelijk in toenemende mate een probleem. Uitsluiting Er zijn sterke signalen dat er in Den Haag sprake is van systematische uitsluiting van jongeren op allerlei verschillende terreinen. Het gaat hier niet alleen om de arbeidsmarkt en stageplaatsen, maar ook om de vrijetijdsbesteding (disco’s). Ook onder ouderen komen gevoelens van uitsluiting voor, zoals bijvoorbeeld onder ouderen uit het Westland die als gastarbeiders in de kassen kwamen werken. Zij zijn teleurgesteld en voelen zich buitengesloten. Het lijkt erop dat deze gevoelens effect hebben op hun kinderen, die psychische weerstanden ondervinden bij hun integratie.

12.4

Emancipatie

Breed gedragen wordt het inzicht dat het nodig is om de maatschappelijke en arbeidsparticipatie van vrouwen te vergroten via netwerkontwikkeling, kadervorming en – training in samenwerking met relevante instanties (onderwijs/ arbeidsmarkt). Hier moet meer op ingezet worden. De veiligheid van vrouwen moet worden verbeterd door maatregelen die huiselijk geweld en eerwraak bestrijden. Er moet onderzoek gedaan worden naar de factoren die de achterstand verklaren van Turkse en Marokkaanse vrouwen op de arbeidsmarkt. Er moeten specifieke projecten ontwikkeld worden die Turkse en Marokkaanse vrouwen toeleiden naar werk. Er moet vooral ook gericht aandacht besteed worden aan de toeleiding naar werk van hoogopgeleide vrouwen. Individueel maatwerk wordt noodzakelijk geacht. Bij activiteiten met vrouwen moet structureel gezorgd worden voor kinderopvang.

12.5

De zorg

Een loket in het raakvlak van Wonen, Zorg en Welzijn Een grote groep allochtonen kampt met veel problemen waarvoor zij hulp en ondersteuning zoeken. Zij hebben niet altijd goed zicht op wat verschillende organisaties en instellingen doen. Onduidelijkheid en shoppen langs verschillende instellingen en steunpunten is het gevolg. Om dit tegen te gaan, werd voorgesteld om in het raakvlak van welzijn, zorg en wonen te komen tot 1 loket, waar bewoners terecht kunnen met hun vragen op het gebied van wonen, zorg en welzijn. Ook was men van mening dat instellingen meer zichtbaar aanwezig zouden moeten zijn en dat zij hun toegankelijkheid moeten vergroten.


79

Instellingen zouden, volgens veel respondenten, meer moeten worden gestimuleerd om met een passend aanbod te komen, dat aansluit bij de vraag naar hulp en zorg. Zij zouden ook meer gebruik moeten maken van het aanbod aan intermediairs. Bij zorginstellingen wordt wel gesignaleerd dat men niet altijd weet wat de wensen en behoeften van de doelgroep zijn. Dit geldt vooral voor ouderen. Op dit punt verschillen gemeenten en instellingen nogal van mening. Sommigen zijn van mening dat er teveel onderzoek gedaan is, vooral op het gebied van ouderenzorg. Vaak ontbreekt informatie over de doelgroep, zo signaleert een aantal instellingen. Extra inzet van middelen, is nodig om moeilijke groepen te bereiken, zoals bijvoorbeeld analfabete allochtonen of bepaalde groepen oudere mannen. Zo is er een grote mate van non-respons bij enquêtes over gezondheid van de GGD. Extra inzet werd nodig gevonden om non-respons van allochtonen bij enquêtes en andere vormen van onderzoek in de zorg tegen te gaan. Ook de patiëntenbeweging geeft aan problemen te ondervinden om de allochtone zorgvragers te bereiken en te organiseren. In de zorg leeft vooral een vraag naar de mogelijkheid om vaker intermediairs en allochtone beroepskrachten in te zetten. Hierbij werd er wel op gewezen dat het nodig is ervoor zorg te dragen dat zij bijgeschoold worden waar zich lacunes voordoen in kennis en vaardigheden. Intermediairs kunnen de reguliere beroepskrachten ondersteunen. Dit moet niet alleen gebeuren in de zorg, maar ook bijvoorbeeld op scholen. Waar deze intermediairs worden ingezet, blijkt het bereik aanzienlijk te worden vergroot. Veel informatie bereikt de doelgroep namelijk niet. Tegelijkertijd klinkt de waarschuwing dat er geen overtrokken verwachtingen moeten zijn t.a.v. allochtone beroepskrachten. Zij zijn niet altijd voldoende toegerust voor de vaak zware taken die van hen worden verlangd. Dit roept de vraag naar continue bijscholing op. Behalve intermediairs moeten ook gediplomeerde allochtone hulpverleners worden aangesteld. Om de aanwas van werkers in de zorg te verzekeren, werd gepleit voor het voeren van campagnes op hbo/mbo-opleidingen voor onderwijs en werken in de zorg. Daarnaast blijft het nodig, zo signaleert men, dat de instellingen zelf moeite doen om een breder intercultureel beleid tot stand te brengen. Dit gaat verder dan de aanstelling van allochtone beroepskrachten. Verdere interculturalisatie van de sector wordt door velen noodzakelijk geacht. Volgens sommige respondenten is er nog te weinig visieontwikkeling; anderen signaleren problemen rond de uitvoering, het samenwerken en het trekken van projecten. Ook ervaart men problemen bij het streven naar een allochtone inbreng in samenwerkingsverbanden op het gebied van de zorg. Gesignaleerd wordt dat ouderen veel te kampen hebben met eenzaamheid. Om problemen rond eenzaamheid te voorkomen, moeten meer projecten rond groepswoningen voor ouderen worden ontwikkeld en nieuwe woonvormen waarbij ouderen naast of dichtbij hun kinderen kunnen wonen. Tenslotte was er een pleidooi om verslavingsproblematiek meer aandacht te geven.


80

12.6

Gehandicaptenzorg

In de gehandicaptenzorg ontbreekt het tot op heden aan behoefteonderzoek onder allochtone families. Het is veelal onbekend wat hun behoeften aan begeleiding zijn. Dit soort onderzoek zou gedaan moeten worden. Waar wel informatie is, wordt toch niet altijd een passend aanbod ontwikkeld dat aansluit bij de ervaren problemen en knelpunten. Voor de gehandicaptenzorg wordt een actief beleid bepleit om het aanbod onder de aandacht van de gezinnen te brengen, ook via instellingen zoals scholen en consultatiebureaus. Langs deze kanalen moeten ook voorlichtingscampagnes ontwikkeld worden en campagnes om de mentaliteit t.a.v. gehandicapten te veranderen. Informatie en voorlichting moeten vooral zijn gericht op vrouwen, aangezien zij een centrale rol spelen in de gezinnen en in de verzorging van de gehandicapten. De volgende initiatieven in de gehandicaptenzorg worden eveneens noodzakelijk geacht: •

Herziening en aanpassing van de IQ-test; de huidige IQ-test is teveel cultuurgebonden;

•

Campagnes op hbo-opleidingen om allochtone studenten meer te interesseren voor de gehandicaptenzorg;

•

De consulenten in de gehandicaptenzorg hebben meer begeleiding en ondersteuning nodig in het werk met allochtone families.

12.7

Kennisontwikkeling en verspreiding

Zoals ook bij de thema’s uit deel I naar voren kwam, geldt op het gebied van zorg en welzijn dat het goed zou zijn om kennis en informatie meer gestructureerd te verspreiden. Informatie achterstanden per gemeente/instelling zouden kunnen worden tegengaan door inbreng te organiseren over onderzoek en projecten uit andere gemeenten, instellingen, expertisecentra en onderzoeksinstellingen. Zo nodig kan dit gericht worden aangevuld met nieuw te ontwikkelen (onderzoek)projecten.


81

13 GEMEENTELIJK BELEID Gemeenten houden zich vanuit verschillende afdelingen en beleidsterreinen bezig met de positie van minderheidsgroepen. Op een aantal terreinen gaat het hierbij om uitvoering van Rijksbeleid zoals het Vreemdelingenbeleid, de Wet Inburgering Nieuwkomers (WIN), de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB), het Gemeentelijk Onderwijs Achterstandenbeleid (GOA) en het oudkomerbeleid, dat zich vooral richt op werklozen en opvoeders in een achterstandspositie. Daarnaast hebben gemeenten een specifieke, eigen verantwoordelijkheid voor de integratie en participatie van oudkomers en voor het tegengaan van sociale segregatie (zie voor een beschrijving van het lokale beleidsproces Meander Regioanalyse 1998). Hoewel de trend naar veralgemenisering van het beleid voor minderheden/allochtonen al werd ingezet nog voordat de overheid in 1983 kwam met de eerste Minderhedennota, is het lange tijd gebruikelijk geweest bij het rijk, de provincie en de gemeenten om rond de positie van allochtonen in Nederland een doelgroepenbeleid te voeren. In de afgelopen jaren, sinds ongeveer het begin van het nieuwe millennium, heeft deze benadering in verhevigde mate onder vuur gelegen. Het beleid zou stagneren, te veel denken in termen van achterstanden en te weinig oog hebben voor de rol van de culturele dimensie van integratie. Individuen moesten meer aangesproken worden op hun kracht, kansen, potenties en verantwoordelijkheid. Het integratiebeleid werd landelijk geëvalueerd. Veel betrokkenen, overheden en instellingen, vonden een nieuwe beleidsoriëntatie in de diversiteitbenadering, die mensen meer op deze sterke kanten aanspreekt. In deze benadering is ook meer aandacht voor de overeenkomsten tussen mensen door verschillende groepen heen en voor verschillen tussen mensen binnen groepen. Onder meer de Provincie Zuid-Holland werkte een diversiteitbeleid uit. Sommige beleidsinstanties, zoals de gemeente Leiden, signaleerden ook de negatieve kanten van deze laatste benadering, zoals het gebrek aan concrete toepasbaarheid en realiteitszin, wat zich uit in het voorbijgaan aan de gegroeide sociale structuren zoals vormen van zelforganisatie, met alle risico’s van dien. Leiden heeft een beleid uitgewerkt waarin de positieve kanten van doelgroepenbeleid en diversiteitbeleid verenigd worden. De meeste gemeenten benoemen hun specifieke beleid waar zij dit voeren, in termen van ‘minderhedenbeleid’ of ‘integratiebeleid’. De samenwerkende gemeenten hebben hun visie op integratie neergelegd in de nota ‘De Lokale Agenda Integratiebeleid’(SGBO z.j.). Gemeenten in Nederland herkennen zich maar matig in het landelijke debat over integratie en immigratie (zie ook: Leiden in kleur: visie op integratie, 2005). De gemeenten vinden de scherpte en verharding van het debat extreem. In de zoektocht naar pragmatische oplossingen ligt de nadruk bij gemeenten op het bestrijden van achterstanden, het voorkomen van tegenstellingen tussen autochtonen en allochtonen en het bevorderen van acceptatie en sociale cohesie. Hierbij zijn het persoonlijke contact, het wederzijdse begrip, de dialoog, het samenleven, samen werken en samen activiteiten organiseren van wezenlijk belang. Betrokkenheid van alle bevolkingsgroepen is hierbij nodig. Ook van zelforganisaties wordt verwacht dat zij zich meer richten op samenwerking met andere organisaties en dat ze de uitwisseling tussen allochtonen en autochtonen stimuleren. De achterliggende gedachte hierbij is dat dit de beste manier is om vooroordelen te ontzenuwen en mensen te zien als individu in plaats van als vertegenwoordiger van een groep.


82

13.1

Regionale Agenda’s Samenleving (RAS)

De ontwikkeling naar Regionale Agenda’s Samenleving (RAS) biedt de gemeenten kansen voor een gezamenlijke aanpak van sociale items. In het werkgebied van Meander gaat het om de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden het Rijnstreekberaad (Alphen aan den Rijn en omliggende gemeenten), Holland Rijnland (Leidse regio en Duin- en Bollenstreek), het Interregionaal Samenwerkingsverband Midden-Holland (Gouda en omliggende gemeenten) en het stadsgewest Haaglanden. Strategische doelen van de samenwerking zijn de versterking van de sociale en culturele infrastructuur en een sluitende aanpak van samenlevingsvraagstukken. In de Rijnstreek zijn afspraken gemaakt over inburgering en integratie conform het nieuwe inburgeringstelsel, maatschappelijke ondersteuning (versterking vrijwilligerswerk en invoering WMO), integrale jeugdgezondheidszorg, eerstelijnszorg en het terrein wonen, zorg en welzijn (ouderen en zorgvragers). In Holland Rijnland gaan de afspraken over gezamenlijke inspanningen over werk en inkomen, leerplichthandhaving en voortijdig schoolverlaten, over educatie en onderwijs (in het kader van WIN en WEB), over maatschappelijke ondersteuning (invoering WMO), over jeugdhulpverlening (ondersteuning ketenvorming en integrale aanpak jeugdhulpverlening) en maatschappelijke opvang. Al deze thema’s zijn mede van belang voor minderheidsgroepen en vragen soms een specifieke deskundigheid op dit terrein. Voor deze regioanalyse zijn niet alle gemeenten in het werkgebied benaderd. Om de problemen van de kleinere kernen (<10% allochtonen) in beeld te brengen, zijn 6 gemeenten willekeurig geselecteerd. De gemeenten met meer dan 10% allochtonen zijn wel allemaal benaderd. Veel gemeenten, vooral de kleinere, waarmee in het kader van de regioanalyse in ZuidHolland Noordoost een gesprek is gevoerd, gaven aan bezig te zijn met heroriëntatie op het bestaande beleid en de uitwerking van nieuw beleid. Waarschijnlijk gebeurt dit in navolging van landelijke ontwikkelingen, mede gezien de uitkomsten van de evaluatie van het minderhedenbeleid vervat in het rapport Bruggen Bouwen, door de Tijdelijke Commissie Onderzoek Integratiebeleid. Aannemelijk is bovendien dat bovenstaande ontwikkeling van geleidelijke heroriëntatie door de recente maatschappelijke gebeurtenissen (toename van extremisme en terrorisme wereldwijd/politiek en religieus geïnspireerde moorden in eigen land) in een stroomversnelling is geraakt. Bij de interviews was hierdoor soms sprake van enige verwarring en terughoudendheid. Waar de indruk werd gewekt dat de regioanalyse is geïnspireerd door een verlangen naar doelgroepenbenadering, was een dergelijke houding soms ook bij instellingen te bespeuren. In het algemeen konden betrokkenen elkaar vinden in het motto ‘algemeen waar mogelijk, specifiek waar nodig’. Waar het bij de regioanalyse om gaat, is te identificeren waar meer of beter ‘specifiek’ nodig is; ‘meer’of ‘beter’ in toegankelijkheid en bereik, in informatie en communicatie en in kwaliteit van de dienstverlening. Hieronder wordt per gemeente waarmee een gesprek is gevoerd een typering gegeven van specifiek beleid en activiteiten voor inwoners van niet-westerse afkomst. Allereerst worden gemeenten besproken die een percentage inwoners van niet westerse afkomst hebben boven 10%. Daarna de gemeenten met percentages onder 10%. De onderstaande tabellen geven precieze bevolkingsaantallen en percentages 1e en 2e generatie allochtonen weer van de gemeenten die bij deze regioanalyse betrokken werden.


83

Tabel 9

Bevolking per 1 januari 2004 In %

70.477

Totaal 1e en 2e generatie allochtonen 7.109

126.970

8.570

6,7

In %

Regio’s

Aantal

Alphen aan den Rijn Totaal Rijnstreek Bron: CBS

Tabel 10

10,1

Bevolking per 1 januari 2004

Regio’s

Aantal

Boskoop Gouda Moordrecht

15.225 71.797 8.110

Totaal 1e en 2e generatie allochtonen 1.039 9.482 494

186.316

15.668

8,4

In %

Totaal Gouwestreek Bron:CBS

Tabel 11

6,8 13,2 6,1


Alkemade Hillegom Leiden

14.481 20.588 118.702

Totaal 1e en 2e generatie allochtonen 371 930 16.361

Totaal Leidse regio Bron:CBS

374.159

27.880

7,5

In %

20,3

Regio’s

Tabel 12

Aantal

2,6 4,5 13.8


Delft ’s-Gravenhage Rijswijk Westland Zoetermeer Leidschendam-Voorburg

95.817 469.059 47.693 97.270 114.216 73.832

Totaal 1e en 2e generatie allochtonen 14.462 146.159 4.924 3.840 16.458 8.655

Totaal Haaglanden Bron:CBS

978.161

198.850

Regio’s


Aantal

15,1 31,2 10,3 3,9 14,4 11,7

84

13.2

Gemeenten >10% inwoners van niet-westerse afkomst

Den Haag Aantal inwoners ’s-Gravenhage

469.059


In % 31,2

Als 1 van de vier grootste Nederlandse steden waar grote groepen etnische minderheden wonen, neemt Den Haag in het werkgebied van Meander een speciale positie in. In navolging van de landelijke ontwikkelingen is ook in Den Haag het gevoerde integratiebeleid geëvalueerd op doelmatigheid en doeltreffendheid. Dit is uitgemond in een initiatiefvoorstel van alle raadsfracties met een agenda van zeven punten waarop extra inspanningen nodig zijn: taalachterstanden, probleemcumulatie bij kansarmen, achterstanden op het gebied van gelijkwaardige deelname en kansen, emancipatie, in zichzelf gekeerd raken van groepen binnen de Haagse samenleving, discriminatie en aanzetten en/of oproepen tot onverdraagzaamheid, haat en/of geweld. Deze prioriteiten worden uitgewerkt in jaarlijkse programma’s Interculturalisatie en Diversiteit. Dit programma is aanvullend op het reguliere gemeentelijke beleid vanuit diverse sectoren zoals rond werk, onderwijs en inburgering en het beleid dat specifiek op stadsdeelniveau wordt gevoerd. Uitgangspunt hierbij is voor Den Haag de multiculturele samenleving binnen het kader van een democratisch bestel met een aantal vaste kernwaarden en onderhandelbare spelregels. De inbreng vanuit de culturen en religies van de niet-westerse migranten worden gezien als een verrijking van het Haagse. De problematisering hiervan wordt niet alleen expliciet afgewezen, maar zelf geproblematiseerd. Specifiek voor de Haagse aanpak is het sterke accent op dialoog en samenwerking tussen de verschillende bevolkingsgroepen, vooral op wijkniveau. Geprobeerd wordt innoverende activiteiten te ontplooien die na maximaal drie jaar worden ingebed in regulier beleid. Daarnaast moeten tijdelijke projecten extra impulsen geven aan verschillende beleidsvelden. Aparte aandacht krijgt ook het tegengaan van extreme tendensen, radicalisering en gevoelens van uitsluiting. Zelforganisaties worden niet meer als organisatie gesubsidieerd maar de financiering richt zich op activiteiten en projecten die aan specifieke voorwaarden moeten voldoen. Bovenstaande vormt het beleidskader voor een enorme hoeveelheid programma’s, projecten en activiteiten dat stedelijk en in de wijken wordt uitgevoerd. Het aanvullende beleid Interculturalisatie en Diversiteit is uitgewerkt in actiepunten die hieronder kort worden genoemd. Het is onmogelijk de programma’s in dit kader uitvoerig te bespreken. Op de website van de gemeente Den Haag is overzichtelijke informatie op een toegankelijke manier te verkrijgen. Dit geldt zowel voor het Programma Interculturalisatie & Diversiteit, als de Voortgangsrapportage en bijbehorende stukken met een overzicht van activiteiten in de stadsdelen, feiten en cijfers en een discussiestuk voor de Dag van de Integratie, die in september 2005 werd gehouden. De inspanningen zijn als volgt: Actiepunt 1. Aandacht voor taal- en onderwijsachterstanden bij kinderen en volwassenen en vroegtijdig schoolverlaten.


85

• • • • • •

Taalstages/coaches; Nederlandse conversatielessen; Huiswerkbegeleiding; Ouderbetrokkenheid; Taalontwikkeling peuters, kleuters en basisschoolleerlingen; Vmbo-stages.

Actiepunt 2. Tegengaan van de problematiek van kansarmen, en van de cumulatie van problemen bij bepaalde bevolkingsgroepen en preventie en bestrijding van criminaliteit. Actiepunt 3. Aanpak achterstanden op het gebied van gelijkwaardige deelname en kansen • Sociaal isolement alleenstaande ouderen; • Inkomenspositie ouderen; • Arbeidsparticipatie; • Participatie en emancipatie vrouwen en meisjes; • Ondernemerschap; • Meer kans voor jeugd en jongvolwassenen; • Sociaal-economische gezondheidsverschillen; • Voorlichting aan Somalische Hagenaars; • Project Traha Brug voor Antilliaanse en Arubaanse jongeren. Actiepunt 4. Achterblijvende (vrouwen)emancipatie Actiepunt 5. Gedeeld burgerschap en sociale cohesie. Inburgerkoppels en mentoren; • Sociale cohesie en burgerschap; • Beeldvorming en media; • Bevorderen particulier initiatief ‘sociaal ondernemen’; • Dag van de Haagse integratie; • Tegengaan van verharding en radicalisering. Actiepunt 6. Discriminatie Actiepunt 7. Aanzetten en/of oproepen tot onverdraagzaamheid, vooroordelen over seksuele geaardheid, vrouwenonderdrukking, haat en/of geweld. Leiden Regio

Aantal

Leiden

118.702


In % 13.8

In de meest recente beleidsnotitie ‘Leiden in kleur: visie op integratie’ (2005) ligt het accent meer dan ooit op betrokkenheid van de hele bevolking, ontmoeting en samenwerking. De Regioanalyse 2005, versie 1.0

86

bevolking wordt uitdrukkelijk uitgenodigd mee te denken en voorstellen te doen. Daarnaast blijft het reguliere beleid op de verschillende terreinen, zoals onderwijs, gericht op evenredige deelname en een maximaal bereik van de doelgroep. De volgende uitgangspunten worden benoemd voor het integratiebeleid: • Onderwijs is de sleutel voor emancipatie; • Werk is de basis voor integratie; • Integratie doe je samen en begint met kennismaking. Voor 2005-2006 zijn de volgende speerpunten aangewezen: • Inburgering nieuwe stijl; • Emancipatie allochtone vrouwen; • Versterking van de concurrentiepositie van allochtonen op de arbeidsmarkt; • Uitwerking van ideeën van burgers zoals deze naar voren komen in stadsgesprekken. Zo werd in 2005 het idee geopperd voor de ontwikkeling van een website ’Leiden in kleur’. Daarnaast kwam het voorstel om een stage- en banenmarkt voor allochtone scholieren en werkzoekenden te organiseren en dialoogbijeenkomsten te houden met de bewoners van Leiden. Deze voorstellen zijn vervolgens uitgevoerd. Leiden is van plan ieder half jaar op een specifiek beleidsterrein een uitgebreide analyse op basis van gegevens uit onderzoek te presenteren. Als eerste onderwerp staat de toegankelijkheid van de arbeidsmarkt centraal. Per 2007 wordt de subsidiering van sociaal-culturele activiteiten voor allochtonen en de subsidiering van zelforganisaties stopgezet. Het is de bedoeling om dit geld in te zetten voor de subsidiering van activiteiten en projecten in het kader van integratie en participatie. Alle organisaties, instellingen en burgers kunnen hiertoe voorstellen doen. Om integratie-inspanningen voor de bevolking inzichtelijker te maken en innovatie te faciliteren, zal jaarlijks een zogenaamde Integratieagenda geproduceerd worden waarin schematisch speerpunten van het beleid zijn uitgewerkt in activiteiten in verschillende domeinen, met bijbehorende doelen, overzicht betrokkenen, financiering e.d. Voor 2006 worden in de nota in een overzichtelijk schema 51 acties benoemd in de volgende domeinen: Onderwijs en Jeugd, Sport, Cultuur en Recreatie, Welzijn en Zorg, Werk en Inkomen, Veiligheid en Maatschappelijke Dialoog. Leiden werkt aan de inrichting van een multiculturele website. Gouda Regio

Aantal

Gouda

71.797


In % 13,2

In Gouda is vanaf 2004 een ontwikkeling gaande waarbij het doelgroepsdenken wordt losgelaten evenals het streven naar evenredige participatie van alle doelgroepen. Gouda wil af van het adagium van de verzorgende overheid. Gekozen is voor het uitgangspunt van de zelfredzame burger met een eigen verantwoordelijkheid om actief burgerschap invulling te geven. Voortaan wordt een sterk accent gelegd op een vraaggerichte benadering. Het vroegere allochtonenbeleid is vervangen door het bredere diversiteitbeleid dat tevens het jeugdbeleid, ouderenbeleid en gehandicaptenbeleid omvat. Kerndoelen van het diversiteitbeleid zijn:


87

zelfredzaamheid (Toerusting), Toegankelijkheid en participatie (Toenadering). In dit kader zijn de subsidies van 5 organisaties die zich uitsluitend richten op allochtonen beëindigd. Activiteiten van deze organisaties worden alleen nog gesubsidieerd via algemene voorzieningen en eventueel vraaggestuurd. In het kader van de toerusting staat momenteel de conceptnota ‘Op weg naar Thuis in Gouda’ in de raad ter discussie. Met deze nota bereidt Gouda zich voor op de nieuwe Wet inburgering die naar verwachting in 2006 zal worden ingevoerd. Bij Toegankelijkheid gaat het om de toegankelijkheid van instellingen op het gebied van zorg, welzijn en vrije tijd langs meetbare factoren, zoals betaalbaarheid en fysieke toegankelijkheid, en langs meer subjectieve factoren, zoals afstemming op specifieke wensen en behoeften. Bij Toenadering (participatie) wordt gedacht aan vrijwilligerswerk, mantelzorg, wijkactiviteiten en multiculturele manifestaties, ouderparticipatie en het tegengaan van sociale uitsluiting. Jaarlijks volgen 100 tot 150 nieuwkomers inburgeringtrajecten met een goed resultaat. Knelpunt is een lange looptijd waar nieuwkomers analfabeet of laaggeschoold zijn. In het kader van het oudkomerbeleid worden, met succes, opvoeders (moeders) bereikt via specifieke projecten, zoals het Brugproject en de Brede School, en speciale cursussen op het ROC, het ID-College. Kinderen worden tijdens de programma’s opgevangen met het Vroeg en Voorschoolse Educatie (VVE) programma Piramide. De resultaten van de trajecten voor werkloze oudkomers waren minder succesvol. De uitval was hoog en de afstand tot de arbeidsmarkt groot. Verwacht worden 40 à 60 nieuwkomers voor de komende jaren en de noodzaak plannen te maken voor 3500 à 4500 oudkomers. Deze zouden hierover moeten worden geïnformeerd via centrale informatiepunten, eventueel per wijk. Over een prioriteitstelling binnen deze groep oudkomers wordt momenteel binnen de gemeenteraad discussie gevoerd. Van overheidswege hebben geestelijke bedienaren, opvoeders en uitkeringsgerechtigden prioriteit. Alphen aan den Rijn Regio

Aantal

Alphen aan den Rijn

70.477


In % 10,1

Primair uitgangspunt van beleid is in te zetten op het tegengaan van sociaal-economische achterstanden en niet een doelgroepenbeleid. Ook vanuit dit uitgangspunt blijven allochtonen een van de groepen waar specifiek beleid nodig is. Na een onderzoek naar de integratie van allochtonen in Alphen aan den Rijn door het bureau O+S heeft de gemeente in september 2005 een nieuw Plan van Aanpak Lokale Integratie Minderheden gepresenteerd. Uit onderzoek is gebleken dat de diverse etnische groepen in de stad in het algemeen goed samenleven, hoewel redelijk langs elkaar heen. Als aandachtspunten komen naar voren: • Overlast van hangjongeren; • Een slechte beheersing van het Nederlands bij sommige groepen Turken, Marokkanen en Somaliërs; • Isolement van kleine groepen vrouwen; • Marokkaanse kinderen en volwassenen zijn moeilijk aanspreekbaar; • Als relatief nieuwe migrantengroep zijn er bij Somaliërs relatief veel knelpunten; • concentraties in bepaalde woonwijken. De gemeente wil de integratie op integrale wijze aanpakken waarbij verschillende aandachtsvelden op onderscheiden beleidsterreinen zijn:


88

• • • • • • •

Onderwijs en opvoeding: onderwijsachterstanden en opvoedingsondersteuning; Inburgering en arbeidsreïntegratie; Vrouwen: vermindering isolement via zelforganisaties en beleid tegen geweld in huis; Werk en inkomen; Wonen en woonomgeving: wijkontwikkeling en vergroten van de betrokkenheid van bewoners; Handhaving en veiligheid: lik-op-stuk beleid en vergroten van de subjectieve veiligheidsbeleving van burgers; Welzijn en accommodatiebeleid: verbetering spreiding en toegankelijkheid van voorzieningen; Verbetering van de communicatie met burgers en instellingen.

De gemeente heeft uit eigen middelen een extra budget gereserveerd om aanvullende maatregelen te nemen om de positie van meisjes en vrouwen die in een geïsoleerde situatie leven te verbeteren, om hangjongeren alternatieven te bieden en om aanvullende maatregelen op het gebied van opvoedingsondersteuning te nemen. Er is geen beleid gericht op de interculturalisatie van de gemeentelijke organisatie. De gemeentelijke dienst P&O wil niet werken met streefcijfers, maar voert wel een voorrangsbeleid bij gelijkwaardige kandidaten. Zoetermeer Regio’s Zoetermeer

Aantal 114.216


In % 14,4

Het integratiebeleid van Zoetermeer is in december 2003 neergelegd in de nota ‘Integratie een zaak van ons allemaal’. Doel is het bevorderen van een gelijkwaardige deelname van allochtonen aan de samenleving en het stimuleren van interculturalisatie met nadruk op ontmoeting en dialoog. Uitgangspunt is dat burgers zelf primair verantwoordelijk zijn en de gemeentelijke rol faciliterend en voorwaardenscheppend is. Wat specifieke voorzieningen betreft, ligt de nadruk op het aanvullende karakter en op tijdelijkheid. Prioriteiten zijn: • • • •

Investeren in de jeugd; Individuele trajecten naar zelfredzaamheid; Interculturaliseren van instellingen en organisaties; Emancipatie van vrouwen en meisjes.

Vanaf 2005 krijgen zelforganisaties niet langer structureel subsidies maar alleen projectmatig voor projecten gericht op integratie, ontmoeting en participatie. Bij interculturalisatie komt uitdrukkelijk ook dit proces bij de scholen aan de orde. Om het proces van de ontwikkeling van de participatie van allochtonen aan de samenleving te volgen, heeft de gemeente Zoetermeer aansluitend op monitors op andere, aansluitende beleidsterreinen een Monitor Integratie met een tweejaarlijkse rapportage ingesteld. In algemene monitors wordt uitgesplitst naar etniciteit, scholen wordt gevraagd gegevens te leveren over ouderparticipatie en instellingen over het bereik van de allochtone bevolking. Zoetermeer heeft als een van de zeven Nederlandse gemeenten waar veel Antilliaanse jongeren wonen een bestuurlijk arrangement (2005-2008) afgesloten met het Rijk. Doel is Regioanalyse 2005, versie 1.0

89

vermindering van het voortijdig schoolverlaten, de werkloosheid en criminaliteit onder Antilliaanse jongeren. Leidschendam-Voorburg Regio

Aantal

Leidschendam-Voorburg

73.832


In % 11,7

Deze gemeente heeft in 2004 een nota Minderhedenbeleid vastgesteld waarvan integratie het uitgangspunt vormt. Het gaat hierbij om een emancipatieproces gericht op zelfredzaamheid. Men kiest hierbij zoveel mogelijk voor algemeen welzijnsbeleid. Belangenorganisaties moeten zich dan ook zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande instellingen en bestaand beleid. De algemene instellingen worden hiertoe beoordeeld op toegankelijkheid en aandacht voor minderheden. Specifieke activiteiten en zelforganisaties worden alleen op projectmatige basis gesubsidieerd. Om voor subsidie in aanmerking te komen moeten ze bijdragen aan integratie, inburgering, onderwijs en emancipatie. De gemeente stelt een eigen budget beschikbaar voor niet op werk gerichte trajecten voor specifieke groepen zoals oudkomers, vrouwen, WAO-ers en vluchtelingen. Delft Regio

Aantal

Delft

95.817


In % 15,1

Het aandeel allochtonen van niet-westerse afkomst in Delft is de afgelopen jaren sterk gestegen. De gemeente heeft een nota diversiteitbeleid en een klankbordgroep diversiteit. In een programma Integratie & Activering wordt veel accent gelegd op communicatie. Er is een Werkgroep Migranten Communicatie (WMC) ingesteld en een bureau Interculturele Communicatie. In een project Onbenut Talent worden hoger opgeleide allochtonen gecoacht bij het vinden van een baan, stage of bestuursfunctie op medisch, commercieel, maatschappelijk en technisch gebied. De gemeente Delft heeft een multiculturele portal met informatie in zeven verschillende talen voor allochtone inwoners. Hier is nieuws te vinden van zelforganisaties. Er zijn ook artikelen en cijfermateriaal te vinden. Ook zijn verschillende links opgenomen naar relevante sites. Rijswijk Regio

Aantal

Rijswijk

47.693


In % 10,3

In Rijswijk zijn mensen van 101 verschillende nationaliteiten woonachtig. De gemeente kent geen specifiek minderhedenbeleid en dit is ook geen specialisatie binnen het ambtenarenapparaat. De sociaal-economische positie van minderheidsgroepen in Rijswijk lijkt grosso modo een betere dan in andere gemeenten in het werkgebied. Er zijn in de gemeente geen concentratiewijken en er zijn geen multiprobleemgezinnen, aldus de


90

gemeentelijke informatie. Er zijn ook geen zelforganisaties actief. De inburgering van oud- en nieuwkomers wordt gezamenlijk aangepakt met de buurgemeenten Leidschendam/Voorburg en Wassenaar. De Stichting Welzijn Rijswijk heeft weinig zicht op de allochtone populatie in de wijken en hun wensen en behoeften. Er zijn wel enkele activiteiten waaraan allochtone vrouwen deelnemen en er is jongerenwerk. Ook is een Stichting Vluchtelingenwerk actief in de gemeente. Vluchtelingenwerk richt zich ook op de integratie van allochtonen die niet tot de vluchtelingengroepen horen. Men is vooral actief op het gebied van taal en educatieve activiteiten. Ook draait een succesvol, met diverse prijzen bekroond project ‘Wereldvrouwen’.

13.3

Gemeenten <10% inwoners van niet-westerse afkomst

Boskoop Aantal Boskoop

15.225


In % 6,8

Van de Boskoopse bevolking is circa 12,5% allochtoon, waarvan de helft van niet-westerse afkomst. Marokkanen zijn de grootste groep. Ook leven en werken er Poolse arbeiders. In Boskoop wordt geen specifiek integratiebeleid gevoerd. De positie van allochtonen wordt op deelpunten apart genoemd binnen het algemene beleid. Dit is het geval binnen het lokale gezondheidsbeleid. Hier wordt vermeld dat de Polen niet altijd onder hygiënische omstandigheden leven en soms overlast veroorzaken, dat Marokkanen hun gezondheid als slechter ervaren en vaker diabetes en maagzweren hebben en dat eenzaamheid veel voorkomt onder Marokkaanse vrouwen. Veel allochtone gezinnen nemen deel aan programma’s opvoedingsondersteuning. In de Jeugdgezondheidszorg wordt gewerkt met allochtone intermediairs (VETC-ers). In het kader van het project moeilijk bereikbare groepen heeft JSO onder de groep Marokkanen onderzoek gedaan naar de behoefte aan opvoedingsondersteuning. Met medewerking van de werkgroep ‘integratie allochtonen’, waarin vertegenwoordigers van verschillende organisaties en instellingen zitting hebben, is een plan opgesteld om in het kader van het welzijnsbeleid allochtone jongeren beter te betrekken bij het verenigingsleven. Dit door het stimuleren van combinatie-activiteiten, wensen- en behoeftepeilingen en initiatieven om activiteiten van verenigingen toegankelijker te maken. Schoonhoven Regio Schoonhoven

Aantal 12.303

Totaal 1e en 2e generatie allochtonen 1050

In % 8,5

Schoonhoven heeft geen specifieke beleidsnota maar integratie is wel een hoofdthema van de nota lokaal sociaal beleid (‘Visie en Ambitie’) die in voorbereiding is. Zelforganisaties worden gesteund waar ze gericht zijn op samenwerking met autochtonen. Schoonhoven heeft trajecten voor oudkomers gericht op opvoedingsondersteuning, toeleiding tot de arbeidsmarkt en sociale activering. Er zijn succesvolle activiteiten op het gebied van het tegengaan van schooluitval, er is een ouderenadviseur en men participeert in initiatieven gericht op


91

interculturalisatie van de zorg. De geïnterviewde contactpersonen waren niet op de hoogte van gericht beleid op het gebied van interculturalisatie. Hillegom Regio

Aantal

Hillegom

20.588


In % 4,5

Hillegom heeft geen specifiek integratiebeleid. Wel hebben er de afgelopen jaren specifieke projecten plaatsgevonden. Na problemen (overlast en criminaliteit) met Marokkaanse jongeren is een preventief programma ontwikkeld, gericht op ontwikkeling van een netwerk rond 0-12-jarigen, opvoedingsondersteuning, vrijetijdsbesteding, eigen activiteiten van de doelgroep, ambulant jongerenwerk en preventie. De samenwerkende gemeenten in de Duin- en Bollenstreek hebben een notitie uitgebracht over de knelpunten rond werk en huisvesting en overlast van Polen die in de streek werken. Hillegom heeft samen met vier andere gemeenten het project ‘ Multicultureel tussen Duin en Bollen’ gestart naar aanleiding van periodiek terugkerende uitingen van racisme. In dit project wordt met steun van Meander gewerkt aan de ontwikkeling van lokale netwerken om een mentaliteitsverandering te bewerkstelligen. Deskundigheidsbevordering en het creëren van ontmoetingsmogelijkheden tussen verschillende groepen maken hiervan deel uit. Ook worden uitingen van racisme geregistreerd per gemeente. De gemeente ondersteunt twee experimenten voor intercultureel vrijwilligerswerk gericht op sport en welzijn. Het ROC Leiden verzorgt in Hillegom een trajectplan Moedertaal voor allochtone moeders gericht op participatie rond onderwijs. De gemeente Hillegom signaleert in de Nota Ouderenbeleid (2003-2007) dat er geen landelijke gegevens over de behoeften van allochtone ouderen aan, bijvoorbeeld, zorgvoorzieningen beschikbaar zijn. De gemeente is van mening dat er meer onderzoek moet plaatsvinden naar de behoefte aan en het gebruik van zorgvoorzieningen. Het beleid zou zich vooral moeten richten op sociale activering en op het gebruik van bestaande voorzieningen. In de ouderennota wordt een noodzaak gesignaleerd van onderzoek naar de behoeften van allochtone ouderen. Hillegom neemt deel aan GOA-beleid ter bestrijding van onderwijsachterstand. Alkemade Regio

Aantal

Alkemade

14.481


In % 2,6

Alkemade heeft geen specifiek integratiebeleid. Wel is begin 2005 het startsein gegeven voor een breed gedragen project gericht op een dialoog tussen bevolkingsgroepen. Dit naar aanleiding van steeds terugkerende en toenemende racistische incidenten en extreemrechtse uitingen. Ook op andere manieren wordt getracht hierop te reageren. Er is actie ondernomen in de richting van wijkagenten uit de omliggende gemeenten om hen te informeren. Op scholen is aandacht besteed aan racisme. Ook is extra aandacht uitgegaan naar jeugdactiviteiten en er zijn bijeenkomsten gehouden voor plegers en ouders. Tevens is


92

besloten tot een diepgaander onderzoek naar oorzaken en achtergronden van het toenemende racisme. Alkemade heeft evenals een aantal andere kleinere gemeenten in de regio de inburgeringactiviteiten voor oud- en nieuwkomers, voorzover gericht op arbeid en beroepsonderwijs, overgedragen aan Leiden. In het kader van het cultuurbeleid worden speciale culturele avonden en een jeugdintegratieproject georganiseerd om de participatie van vluchtelingen en allochtonen te bevorderen. Alkemade voert onderwijsachterstandenbeleid (GOA). Er zijn geen speciale activiteiten voor allochtone vrouwen. Er wordt geen beleid gericht op interculturalisatie van de gemeente gevoerd. Er is wel een redelijk divers personeelsbestand. Het aannamebeleid richt zich op opleiding en kwaliteit en niet op afkomst, aldus de respondent. Westland Regio

Aantal

Westland

97.270


In % 3,9

Westland (bestaande uit vijf dorpen) heeft geen specifiek integratiebeleid en geen beleid gericht op de interculturalisatie van de gemeentelijke organisatie. De nadruk ligt op de inburgeringsprogramma’s. Soms vinden specifieke activiteiten plaats zoals voorlichting aan Marokkaanse vrouwen, huiswerkbegeleiding en jeugdwerk in de Lier, allochtoon jongerenwerk in Naaldwijk. Kleine zelforganisaties van Marokkanen hebben activiteiten voor met name vrouwen en jongeren. Momenteel wordt hun subsidie afgebouwd. In Wateringen is sprake van overlast van Marokkaanse jeugd. In de conceptnota jeugdbeleid (2005) wordt de noodzaak geconstateerd van gericht preventief beleid voor allochtone jongeren en van integratiebevordering via de sport en het verenigingsleven. Moordrecht Regio Moordrecht

Aantal 8.110


In % 6,1

Binnen de gemeente Moordrecht wordt specifieke aandacht aan allochtonen gegeven, met name aan de relatief grote Molukse en Marokkaanse gemeenschappen in het kader van samenlevingsopbouw en in het kader van wijkontwikkeling. Er is een gemeentelijk opbouwwerker in dienst. De gemeente heeft GOA-beleid en specifiek jeugdbeleid. Er is aandacht voor allochtone gezinnen en zelfs maximaal bereik binnen de jeugdgezondheidszorg. Ook is er speciale aandacht voor ouderen. Geprobeerd wordt de ervaringen met het beleid voor Molukse ouderen te vertalen naar recente vraagstukken rond beleid voor Marokkaanse ouderen. Er zijn relatief veel uitkeringsgerechtigde allochtonen binnen de gemeente die moeilijk bemiddelbaar zijn.


93

14 TENSLOTTE INTERCULTURALISATIE Bij interculturalisatie gaat het in feite om de manier waarop de samenleving, de overheid, de gemeente, de instelling of de organisatie het omgaan met diversiteit, de toenemende verkleuring van de samenleving, structureel verankert in de organisatie. Interculturalisatie is dus een thema dat niet bij 1 deelgebied of sector is onder te brengen. Het is dwars door dit rapport heen voor alle deelgebieden en voor alle betrokken partijen van belang. Het gaat bij interculturalisatie om het ontwikkelen van een passend aanbod voor alle belanghebbenden, van welke herkomst dan ook; het gaat om aanpassingen in het personeelsbeleid op het gebied van werving, selectie, begeleiding en coaching; het gaat om herziening van strategieën op het gebied van voorlichting, communicatie en participatie; het gaat om de ontwikkeling van concepten, inzicht en beleid die deze veranderingen mogelijk maken. Kortom, het gaat om integrale organisatieopbouw, kwaliteitsontwikkeling en deskundigheidsbevordering. In een onderzoek onder 170 gesubsidieerde instellingen in Rotterdam en Den Haag werd het aandeel deelnemers uit etnische minderheidsgroepen in besturen en personeelsbestanden geïnventariseerd. Ook werd bekeken in hoeverre het aanbod van goederen en diensten was afgestemd op de vragen en behoeften van etnische minderheidsgroepen (Holmes-Wijnker et al 2004). Het ging om instellingen in het onderwijs, instellingen voor Maatschappelijke en Geestelijke Zorg, instellingen op het gebied van Wonen en Cultuur en instellingen voor penitentiaire zorg en reclassering. Kort samengevat waren de uitkomsten als volgt: het aandeel bestuursleden uit etnische minderheidsgroepen was 13%; het aandeel personeelsleden uit etnische minderheidsgroepen was 2%. In 19% van de instellingen werden gerichte maatregelen genomen om personeel uit etnische minderheidsgroepen te behouden en te laten doorstromen. Instrumenten die hierbij worden ingezet zijn: het voeren van diversiteitbeleid, cursussen interculturele communicatie en de ontwikkeling van gedragscodes tegen discriminatie. Ongeveer de helft van de instellingen nam maatregelen om het aanbod van diensten toegankelijk te maken. Uit de interviews en expertmeeting is gebleken dat de ontwikkeling van interculturalisatie binnen de eigen organisatie onder de ondervraagde gemeenten en instellingen beperkt is, hoewel het beeld niet eenduidig is. Er is sprake van verschillende niveaus. De vraag hiernaar wordt meestal opgevat als alleen betrekking hebbend op personeelsbeleid. Het ontbreekt vaak aan visie en inzicht in wat interculturalisatie inhoudt. Men realiseert zich dan niet dat interculturalisatie ook betrekking heeft op het bestuursniveau, op het scholingsbeleid en op de kwaliteit van de dienstverlening. Op het gebied van personeelsbeleid doen zich regelmatig knelpunten voor waar P&O afdelingen zich soms verzetten tegen streefcijfers. Sinds de afloop van de Wet Samen per 1 januari 2004 is registratie niet meer verplicht. Dit maakt monitoren en de ontwikkeling van gericht beleid moeilijker. Ook gemeenten onderkennen niet altijd de noodzaak hiertoe of reageren defensief: ‘het gaat niet om kleur maar om kwaliteit’. Het komt voor dat respondenten niet op de hoogte zijn of de gemeente een dergelijk beleid voert. Ook komt het voor dat er aardig wat allochtoon personeel is zonder dat er specifiek beleid wordt gevoerd of terwijl er beperkt beleid wordt gevoerd (b.v. alleen voorkeursbeleid bij aanname). Dit geldt vooral voor de kleinere gemeenten. Bij de grotere gemeenten treffen we een meer uitgewerkt beleid aan of een behoefte daaraan. Vooral in Leiden worden exacte streefcijfers gehanteerd voor alle niveaus en alle geledingen (incl. besturen en adviesraden) vanuit de doelstelling een Regioanalyse 2005, versie 1.0

94

afspiegeling te willen zijn van de samenleving. Bij de instellingen is de interculturalisatie het verst gevorderd in de zorgsector, hoewel ook daar nog veel te doen valt, met name wat betreft het komen tot een passend aanbod en verdere expertiseontwikkeling. Vaak zijn de ontwikkelingen ook nog afhankelijk van enkele gedreven individuen en te weinig ingebed in het beleid. Interculturalisatie wordt nog te vaak niet gezien als een noodzakelijke verbetering in de kwaliteit van de dienstverlening, zoals een respondent stelde.

14.1

Hoe succesvol interculturaliseren?

Hoe komt het dat sommige instellingen en organisaties succesvol zijn in het bevorderen van de arbeidsmarktparticipatie van allochtonen, vrouwen, ouderen en gehandicapten in hun gelederen? In een onderzoek onder 18 organisaties komen de volgende factoren als cruciaal naar voren: persoonlijke betrokkenheid bij degenen die in het proces een rol moeten spelen kwam naar voren als een belangrijke aanleiding; weten regelgeving en zakelijke argumenten, waaronder commerciële, bleken succesvolle argumenten te zijn om anderen in de organisatie te overtuigen van de noodzaak om te interculturaliseren. Tijdens de rit moeten nogal wat weerstanden overwonnen worden. Zorgvuldigheid bleek een belangrijk factor te zijn om vaak duurzame weerstanden te voorkomen (Vries et al 2002, www.PAVEM.nl ). Uit het onderzoek van Bouwmeester et al (2004) komen de volgende succesfactoren naar voren voor toegankelijkheidsbeleid: • Draagvlak bij de leidinggevenden, vooral de directie; • Bij werving etniciteit als apart element opnemen; • Een bedrijfscultuur die open staat voor verschillende culturele achtergronden; • Voorbeeldfuncties creëren door allochtonen op leidinggevende posities te zetten; • Investeren in kennis- en vaardigheidsontwikkeling; • De nadruk leggen op het toegankelijk maken van het reguliere aanbod. Duurzame weerstanden kunnen het draagvlak voor het beleid en de betrokkenheid van medewerkers ondermijnen. Diversiteitbeleid krijgt dan een ‘slecht imago’. Dat is de ervaring van de politie Haaglanden. Haaglanden heeft dan ook besloten geen specifiek diversiteitbeleid meer te voeren. De functie medewerker diversiteitbeleid is opgeheven. Landelijk bestaat binnen de politieorganisatie nog wel een expertisecentrum diversiteit. Overigens claimt het Korps Haaglanden meerdere nieuwe werkwijzen te ontwikkelen binnen de multi-etnische samenleving en een voorbeeldfunctie te vervullen met uitstraling over de grenzen heen: het gaat tenslotte niet om de naam, maar om de praktijk! Hieronder worden twee projecten in Zuid-Holland besproken van waaruit interculturalisatieprocessen gestimuleerd worden. Deze meerjarige projecten zijn een goed voorbeeld van de manier waarop diversiteitbeleid vanuit een regionaal samenwerkingsverband kan worden aangepakt. Het Transmuraal Netwerk Het Transmuraal Netwerk (www.transmuraalnetwerk.nl) is een samenwerkingsverband van zorginstellingen in de regio Midden-Holland. Het doel van de Stichting is te komen tot een gezamenlijke, onderling afgestemde en kwalitatief hoogstaande zorgverlening in het belang van de cliënt. Ondersteund door Meander houdt het Netwerk zich al geruime tijd bezig met het stimuleren en tot ontwikkeling brengen van diversiteitbeleid in de aangesloten instellingen. Er is een project Diversiteitmanagement (HRM). In het kader van dit project zijn Regioanalyse 2005, versie 1.0

95

nulmetingen uitgevoerd in diverse instellingen, zoals bij Kraamzorg de Waarden en het Groene Hart Ziekenhuis. Er zijn gegevens verzameld en verspreid onder de managers over de beschikbaarheid van allochtonen op de arbeidsmarkt. Met lijnmanagers en staffunctionarissen zijn themabijeenkomsten gehouden over effectief diversiteitbeleid. Onder Molukse ouderen in Moordrecht is een wensen- en behoefteonderzoek gehouden op het gebied van zorg en welzijn en Molukse intermediairs zijn geschoold tot seniorvoorlichters. In Schoonhoven is onderzoek gedaan onder Marokkaanse ouderen. Personeel van de Stichting Welzijn Gouda is getraind om Marokkaanse ouderen beter te bereiken. Onder de aangesloten instellingen loopt de Vierstroom, instelling voor thuiszorg, verpleging, ouderen kindzorg en maatschappelijke dienstverlening, voorop bij de ontwikkeling van intercultureel beleid. Om de zorgverlening aan allochtone cliënten te verbeteren, heeft Vierstroom de samenwerking gezocht met Thuiszorg AZ. Gezamenlijk is door beide partners Multistroom opgezet. Het afgelopen jaar heeft men veel onderzoek gedaan naar wensen en behoeften van de doelgroep allochtonen. De eigenaren van Thuiszorg AZ zijn van Marokkaanse afkomst. Vierstroom heeft in de periode van december 2004 t/m maart 2005 een training gegeven voor de medewerkers van de huishoudelijke en verzorgingteams en voor de wijkverpleging met als thema de zorgverlening aan allochtone cliënten. Op het gebied van personeelsbeleid is een doelgroepenadviseur aangesteld. Interculturalisering van de Zorg in Delft Westland Oostland De Regionale Commissie Gezondheidszorg (RCG) Delft Westland Oostland (DWO) heeft een ‘Werkgroep Allochtonen in de Zorg’ ingesteld. Deze stelt zich tot doel het zorgaanbod in de regio DWO beter af te stemmen op de vraag van allochtone cliënten. Allochtone zorgvragers moeten beter bekend worden met het zorgaanbod en dit aanbod moet voor hen beter toegankelijk en bereikbaar worden. Rond de aandachtsgebieden Informatie en communicatie, Instroom van allochtone hulpverleners en Kwaliteit van zorg zijn knelpunten geïnventariseerd, beleidsadviezen geformuleerd en mogelijke activiteiten beschreven voor alle zorginstellingen, gemeenten, huisartsen, GGD, zorgkantoor en RPCP in de regio DWO. Met de deelnemende organisaties is afgesproken minimaal jaarlijks twee actiepunten op te pakken om de doelen te verwezenlijken. Daarnaast is een jaarlijkse monitor ‘Allochtonen in de Zorg’ ontwikkeld en uitgezet bij alle bij de RCG aangesloten (zorg)organisaties en de DWOgemeenten. Onder de 23 deelnemende organisaties bevinden zich MEE, GGZ, GGD, instellingen voor thuiszorg, maatschappelijk werk, gehandicaptenzorg, ziekenhuis, ouderenzorg, woonbegeleiding etc. In de monitor geven de instellingen onder meer aan wat ze hebben ondernomen om een betere afstemming te bereiken, hoeveel allochtone cliënten zij bereiken en wat het percentage medewerkers van allochtone afkomst is. Er hebben twee metingen plaatsgevonden: een nulmeting over de situatie in 2003 en een meting over 2004. De bedoeling is nog een keer een meting te doen. Uit de metingen blijkt dat de overgrote meerderheid van bij de zorg betrokken instellingen in DWO activiteiten heeft voor allochtonen of van plan is deze te ontwikkelen. Grootte en gewicht van de inspanningen variëren nogal (‘van een folder tot beleid’). Ook is er aandacht voor allochtoon personeel. Een klein aantal instellingen had weinig activiteiten omdat zij weinig allochtone cliënten in de zorg hebben (vooral de sector Verpleging &Verzorging). Het is in dit kader niet mogelijk de situatie bij alle instellingen te bespreken.


96

14.2

Kennis, methodieken en voorbeeldprojecten

Voor de bevordering van interculturalisatie is het van belang dat kennis, methodieken en informatie over ‘good practices’ laagdrempelig beschikbaar zijn en gemakkelijk toegankelijk voor alle betrokkenen. Hiervoor lijkt de website van het kennisnetwerk over sociaal beleid, de Netwerken Sociale Initiatieven (NSI), een aangewezen medium. Verwacht mag worden dat deze site althans gedeeltelijk aan de beschikbaarheid van informatie in deze zin voldoet. Mede gezien de hoeveelheid initiatieven, projecten en voorzieningen die er zijn in het werkgebied van Meander - waarvan slechts een deel kon worden beschreven in de voorgaande hoofdstukken - is het verbazingwekkend om te constateren hoe weinig informatie op deze site over projecten in Zuid-Holland te vinden is. De site kent etalages, een overzicht van relevante projecten, publicaties e.d. naar thema’s en onderwerpen op het gebied van sociaal beleid. Zo zijn er de etalages zorg, leefbaarheid, sociale integratie en multicultureel. Deze laatste etalage kent drie thema’s: discriminatie, interculturalisatie en inburgering, met ieder zo’n 20 subitems waarin projecten worden besproken. De etalage sociale integratie kent bijvoorbeeld het onderwerp minderheden, waarbij eveneens een aantal projecten die voor minderheden van belang zijn worden behandeld. Bij bijna alle etalages komt zo wel een onderwerp rond de positie van etnische minderheden aan bod. Dit is dan ook een belangrijke categorie als we het hebben over sociaal beleid. De etalages zijn echter grotendeels ingericht met materiaal dat afkomstig is uit Flevoland. Slechts enkele projecten betreffen het werkgebied van Zuid-Holland. De Dossiers Inburgering & Integratie en het Dossier Antillianen bevatten wat meer informatie. De NSI-website zou zich meer moeten inspannen om recht te doen aan de werkelijke stand van sociale initiatieven in Zuid-Holland en voldoet tot op heden helaas niet aan de doelstelling waarvoor het is ontwikkeld. Een recent marktonderzoek van NSI (www.nsi-zh.nl) laat dan ook zien dat 40% van de (potentiële) klanten de website, die sinds mei 2004 bestaat, nooit heeft bezocht en 40% 1 keer per maand of minder. Uit de interviews die voor dit marktonderzoek zijn gedaan, kwam ook naar voren dat er niet veel mensen zijn die interessante, vermeldenswaardige projecten hebben terwijl bijna iedereen wel kennis wil halen en delen. Er blijkt dus een grote behoefte aan kennis en voorbeeldmethodieken te zijn. Op dit moment wordt gewerkt aan een digitaal platform in Zuid-Holland waarop alle Centra voor Maatschappelijke Ontwikkeling (CMO’s) zijn aangesloten. Dit platform zal op zijn beurt worden aangesloten op het landelijke Kanaal Sociaal. Hiermee zal een sterke impuls worden gegeven aan kennisdeling.


97

15 NAWOORD EN AANBEVELINGEN Enkele tendensen die in de huidige samenleving kunnen worden waargenomen, zijn een toenemende sociale ongelijkheid, groeiende armoede en versterking van vormen van uitsluiting. Binnen hoogontwikkelde westerse samenlevingen zoals Nederland is sprake van de ontwikkeling van een ‘vierde wereld’: delen van de bevolking doen niet (meer) mee op alle fronten: economisch, sociaal en politiek. Grote groepen etnische minderheden aan de onderkant van de maatschappelijke ladder behoren in dit opzicht tot een risicogroep. Hoewel het principe van gelijke behandeling leidraad is geweest voor het minderhedenbeleid sinds 1983, tekent zich ook in het overheidsbeleid een tendens naar toenemende ongelijkheid af. Naturalisatie, het verkrijgen van een vestigingsvergunning en gezinshereniging worden bemoeilijkt. Er zijn vergaande voorstellen om mensen die minder dan 120% van het minimumloon verdienen, te weren uit de grote steden. Ook leven er plannen om het onmogelijk te maken om een school te stichten als meer dan 20% van de leerlingen uit achterstandsgroepen afkomstig is. Dit zijn zo enkele voorbeelden van maatregelen die ongelijkheid versterken. Deze ontwikkeling staat haaks op de veel gewenste ontwikkeling van een hoogwaardige kennissamenleving. Zo’n samenleving vraagt juist om insluiting en om ontwikkeling van niet alleen de bovenlaag, maar van alle sociale groepen. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat de benutting van het potentieel dat aanwezig is onder allochtone bevolkingsgroepen cruciaal is voor het welslagen van het toekomstproject van de kennissamenleving, zeker in gebieden waar groepen allochtonen een flink deel van de bevolking uitmaken zoals in Zuid-Holland, een provincie die achterblijft qua innovatie en aantrekkingskracht voor kennisintensieve bedrijven (Kennisalliantie 2005). In 2002 hebben teams van experts, onderzoekers en professionals zich gebogen over de vraag hoe de provincie Zuid-Holland er in 2020 uit moet zien, wat de maatschappelijke opgaven zijn om daar te komen en wat de rol van de provincie hierbij is. Een van de teams hield zich bezig met de ontwikkelingsmogelijkheden van sociale groepen in relatie tot de gewenste kennissamenleving. Er werden drie ‘ladders’ geïdentificeerd die moeten worden beklommen: de kennisladder, de ladder van het vestigingsklimaat en de ladder van de multiculturele samenleving. In relatie hiermee werden drie strategieën uitgezet: 1. Het vormen van clusters van kennis door intensivering van de samenwerking tussen kennisinstellingen (ladder 1); 2. De ontwikkeling van citymarketing(ladder 2); 3. De inzet van de wijkgerichte preventieve strategie ‘Communities that Care’(ladder 3). Een veilige leefomgeving en goed onderwijs zijn belangrijke factoren voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat, zo stelt het rapport. Onderwijs en preventiebeleid moeten dan ook beter op elkaar worden afgestemd. ‘Communities that Care’ leek de deelnemers hiervoor een goede strategie.


98

Als succesvoorwaarden voor een aanpak kwamen naar voren: •

Samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, onderwijs & onderzoek en maatschappelijke organisaties;

•

Inzet van bottum-up strategieën waarbij verbindingen worden gelegd tussen de boven- en onderkant van de maatschappelijke ladder;

•

Het voeren van integraal beleid.

Het lijken belangrijke succesvoorwaarden die goed als criteria voor nieuwe projecten kunnen dienen. Maar voor het succesvol beklimmen van de ladder van de multiculturele samenleving is overduidelijk meer nodig dan alleen wijkgerichte preventieprogramma’s die aan deze voorwaarden voldoen. Dit onderzoek, deze regioanalyse, hoopt een bijdrage te leveren aan het definiëren van noodzakelijke initiatieven die in de komende jaren nodig zijn om bewoners van niet-westerse origine gelijke kansen te bieden in de hoogwaardige kennissamenleving. In deze regioanalyse zijn knelpunten, oplossingsrichtingen en aanbevelingen bijeengebracht vanuit de onderzoeksliteratuur en uit gesprekken met het veld. Hoewel vele ideeën steun verdienen, zullen zij hier niet worden herhaald. Wel worden hieronder een aantal eigen bevindingen weergegeven. Ook worden enkele eigen aanbevelingen gedaan op basis van dit onderzoek. Bevindingen en aanbevelingen Er is sprake van een sterk ongelijke regionale ontwikkeling. Aan de ene kant hebben sommige gemeenten een uitgebreid netwerk van voorzieningen en diensten, algemeen en specifiek, en bijbehorende expertise. Aan de andere kant hebben sommige gemeenten en instellingen nauwelijks contact met niet-westerse inwoners. Dit hangt grotendeels samen met de ongelijke verdeling van allochtone bevolkingsgroepen over de regio. Percentages inwoners van nietwesterse origine variëren van enkele percenten tot meer dan 30%. Opvallend is de afwezigheid van een overkoepelende visie en beleid. Kennis en expertise zijn fragmentarisch en versnipperd aanwezig onder instellingen en gemeenten. Een meer uitgewerkte visie op waar het in de komende jaren heen moet met de integratie is nagenoeg afwezig. Gemeenten, instellingen en zelforganisaties worstelen ieder op hun eigen manier met de toenemende maatschappelijke polarisatie onder invloed van nationale en internationale gebeurtenissen. Met name de jongerenproblematiek is hierdoor verscherpt en vraagt extra aandacht terwijl expertise veelal ontbreekt. Algemeen waar mogelijk, specifiek waar nodig Afsluitend lijkt het zinvol in algemene termen meer helderheid te brengen in het spanningsveld ‘algemeen (waar mogelijk) versus specifiek (waar nodig)’. Etnische minderheden bereiken via algemene voorzieningen, diensten en initiatieven blijft een belangrijk streven met een hoge prioriteit. Steeds opnieuw blijkt echter dat er nog te veel schort op een aantal terreinen om dit streven praktisch te realiseren. Knelpunten blijven zich voordoen op de volgende gebieden:


99

• Toegankelijkheid en bereik; • Voorlichting en communicatie; • Kwaliteitsverbetering en aanpassing van het aanbod. Dat is ook een duidelijke uitkomst van deze regioanalyse. Op deze gebieden valt nog veel te winnen. De ontwikkeling van verbeteringen op deze terreinen is dan ook van groot belang. Dit kan het beste gebeuren via zogenaamde interculturalisatieprojecten. Daarnaast blijft gelden dat specifieke projecten nodig blijven voor speciale problemen van deelgroepen binnen de allochtone bevolkingsgroepen zoals rond taalbeheersing, discriminatie e.d. of voor problemen die etnische minderheden onevenredig hard treffen, zoals werkeloosheid. Probleemgeoriënteerd of kansengeoriënteerd? De ontwikkeling in de wijken evolueert van een probleemgeoriënteerde naar een kansengeoriënteerde benadering. Vanuit beleidsmakers en professionals gesproken is men vooral gericht op een beter gebruik van het aanwezige potentieel onder de bewoners. Dit is een positieve en kansenrijke ontwikkeling. Opmerkelijk is dat bij de benadering van allochtonen, los van het wijkenverhaal, een tegengestelde oriëntatie de overhand dreigt te krijgen. De nadruk op eigen initiatieven verdwijnt naar de achtergrond ten gunste van inzet in door anderen geprogrammeerde projecten op basis van door anderen gemaakte probleemdefinities. Hoe zinvol deze probleemdefinities en projecten ook zijn en hoe zinnig de argumenten om de steun aan zelforganisaties te herzien, toch lijkt dit geen ontwikkeling die perspectieven biedt voor de lange termijn. Vruchtbaarder zal het zijn om de zelforganisaties extra steun te bieden bij een autonome ontwikkeling naar nieuwe functies en taakinhouden op basis van eigen visieontwikkeling. Interculturalisatie In grote lijnen lijkt het dus belangrijk verder in te zetten op interculturalisatie. Dit is van belang voor alle sectoren maar, zoals gebleken is, lopen de niveaus nogal uiteen. Speciale aandacht zal dan ook uit moeten gaan naar sectoren, waar op dit gebied nog weinig gaande is; denk hierbij vooral aan de Woningbouwverenigingen en het onderwijs. Waar mogelijk moet dit proces worden aangepakt via bestaande samenwerkingsverbanden, zoals samenwerkingsverbanden van scholen, samenwerkingsverbanden van woningbouwverenigingen, e.d. Het versterken van de samenwerking met interculturele expertise door afvaardiging van een consulent van Meander kan hierbij als een voortraject voor interculturalisatie gelden. Immers, voordat zo’n traject kan worden uitgezet moeten de betrokkenen eerst de noodzaak inzien en gemotiveerd raken om dit veranderingstraject in te gaan. Ook andere samenwerkingsverbanden zoals rond jeugdwerkloosheid of de samenwerkende gemeenten via de RAS kunnen vanuit Meander structureel met interculturele expertise versterkt worden. In een structureel, regelmatig overleg tussen Meander en de samenwerkende gemeenten kan vervolgens vraaggericht aandacht besteed worden aan vraagstukken van toegankelijkheid en bereik, aan communicatie en informatie voor bewoners van niet-westerse origine en aan de kwaliteit van de dienstverlening ten behoeve van deze bewoners. Deze structurele samenwerking kan worden ingekaderd in de RAS naar het voorbeeld van andere prioritaire samenwerkingsverbanden die vanuit de RAS zijn aangegaan, zoals op het gebied van de zorg met de Regionale Commissie Gezondheidszorg Zuid-Holland Noord in de Rijnstreek. Op alle gebieden moet in interculturele trajecten prioriteit worden gegeven aan training van beroepskrachten om te komen tot een transculturele houding.


100

Monitor Gemeenten moeten worden gestimuleerd om een Monitor Participatie Minderheden te ontwikkelen, naar het voorbeeld van Zoetermeer. Aansluitend op monitors op andere, aansluitende beleidsterreinen kan een Monitor Integratie met een tweejaarlijkse rapportage worden ingesteld. Dit betekent onder meer dat in algemene monitors wordt uitgesplitst naar etniciteit, dat scholen worden gevraagd gegevens te leveren over ouderparticipatie en instellingen over het bereik van de allochtone bevolking. Aandachtspunt voor de gemeenten moet ook de toegankelijkheid van algemene instellingen zijn. Het verdient aanbeveling hierbij vooral de toegankelijkheid van algemene voorzieningen in kleine gemeenten te bevorderen omdat daar weinig specifieks gebeurt. Gemeenten moeten zich toeleggen op het voeren van integraal beleid. Versnippering en gebrek aan overzicht moeten worden tegengegaan. Onderwijs, Jeugd en Jongeren Onderwijs is de belangrijkste sleutel voor een volwaardige deelname aan de samenleving, zeker als het om een hoogwaardige kennissamenleving gaat. In en rond het onderwijs aan kinderen en jongeren van niet-westerse afkomst zijn veel hiaten, knelpunten en behoeften gesignaleerd die vragen om extra maatregelen. Scholen moeten kunnen rekenen op ondersteuning bij het noodzakelijk interculturalisatieproces. Zij moeten een beroep kunnen doen op procesmanagers multi-etniciteit. Specifieke aandachtsgebieden hierbij zijn: een gepaste zorgstructuur op school, de aanpak van overlastjongeren, voorlichting aan ouders en leerlingen over arbeidsmarktontwikkelingen en begeleiding bij de studie- en beroepskeuze. Ook de sfeer en het klimaat op school, specifieke problemen rond het vinden van stages, het bevorderen van ouderparticipatie door het wegnemen van knelpunten aan beide zijden, ouders en school, moeten de nodige aandacht krijgen. Om leerkrachttekorten in het vmbo tegen te gaan zou het goed zijn allochtone studenten te werven om leerkracht te worden op deze scholen. Zij kunnen er een belangrijk rolmodel worden voor allochtone leerlingen. Nader onderzoek moet verricht worden rond de signalen die er zijn dat kinderen van allochtone ouders extra belemmeringen ondervinden bij competentiegericht onderwijs. Het signaal van teruglopende doorstroming naar hbo/vwo mag niet worden genegeerd. Arbeid Het hebben van werk is een belangrijke voorwaarde voor integratie. De arbeidsmarktpositie van allochtone bevolkingsgroepen is in toenemende mate terug op de politieke agenda. In het beleid van toeleidingsorganisaties, uitvoeringsinstellingen, RPA’s e.d. zal de groep nietwesterse inwoners als aparte aandachtsgroep moeten terugkeren. Rechtsradicalisme onder jongeren Speciaal aandachtspunt voor onderzoek en beleid moet ook zijn de toename van overlast en racistische uitingen en gedrag door extreemrechtse jongeren. Om achterliggende oorzaken aan te pakken is methodiekontwikkeling nodig op het gebied van de verbetering van de contacten tussen allochtonen en autochtonen. Internationaal is op dit gebied belangrijk onderzoek gedaan. Dit moet vertaald worden naar de Nederlandse situatie (zie Van Donselaar 2005).


101

Diagnostiek Nader onderzoek is nodig om de signalen na te gaan van het onvoldoende aangepast zijn van diagnostische instrumenten in de jeugdzorg en de gehandicaptenzorg, zoals de IQ-test. Eventueel moeten meer aangepaste instrumentaria worden gezocht en/of ontwikkeld. Uiteraard gaat het hier om een project van bovenregionaal belang. Zorg Het is van groot belang dat voor oudere allochtonen alternatieve woonvormen worden ontwikkeld, waarbij zij met andere ouderen kunnen samenwonen en/of dichtbij of naast hun kinderen kunnen wonen. Enerzijds wordt hiermee vereenzaming tegengegaan. Anderzijds vergemakkelijkt het mantelzorg en onderlinge ondersteuning. Het proces van ontwikkeling van deze woonvormen biedt unieke kansen om de belangstellenden meer algemeen te betrekken bij wijkontwikkeling. Voorlichting veranderende wetgeving De wetgeving rond de sociale zekerheid is in hoog tempo en grondig aan het veranderen: de ziektekostenverzekering, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Wet Werk en Inkomen uit Arbeidsdeelname (WIA), etc. Het gaat hier om ingewikkelde operaties voor iedereen, maar niet in de laatste plaats voor etnische minderheidsgroepen, die vaak te maken hebben met de sociale weten regelgeving. In samenwerking met zelforganisaties zullen grootschalige voorlichtingsbijeenkomsten moeten worden gehouden. Kennisfunctie Informatieachterstanden per gemeente/instelling tegengaan door verspreiding resultaten onderzoek en projecten uit andere gemeenten en instellingen, expertisecentra en onderzoeksinstellingen. Zo nodig kan dit gericht worden aangevuld met nieuw te ontwikkelen (onderzoek)projecten. Het zou goed zijn op regioniveau de kennisfunctie op het gebied van maatschappelijke, interculturele ontwikkeling te versterken. Deze functie zou onder meer kunnen worden ingezet voor het systematiseren en praktisch hanteerbaar en beschikbaar maken van relevante resultaten van onderzoek voor gemeenten, instellingen en (zelf)organisaties. Het gaat onder meer om een functie als kennismakelaar. Het betreft een intermediaire functie tussen instellingen voor toegepast wetenschappelijk onderzoek en landelijke expertisecentra enerzijds en provinciale en lokale instellingen en gemeenten anderzijds. Vanuit deze functie wordt uiteraard ook de staf van Meander bediend. Aanvullend op algemeen en landelijk onderzoek kan eigen onderzoek verricht worden. Van hieruit zou bijvoorbeeld de vraag uit het onderwijs naar methodieken voor de aanpak van overlastjongeren in het onderwijs opgepakt kunnen worden. Het gaat hierbij om beantwoording van bijvoorbeeld de volgende vragen: wat is er ontwikkeld? Welke ‘good practices’ zijn beschreven? Wat voor aanbevelingen zijn er in onderzoek gedaan? Vanuit deze functie kan dan tevens het NSI worden voorzien van informatie over belangwekkende projecten, effectieve methodieken en kennis over succesvolle voorbeeldprojecten op het gebied van interculturalisatie en andere onderwerpen, die de positie van etnische minderheden in het werkgebied betreffen.


102

16 GERAADPLEEGDE LITERATUUR Voor deze regioanalyse is een grote hoeveelheid materiaal bestudeerd. Belangrijke bronnen waren: beleidsnota’s, jaarverslagen, werkplannen en notities van gemeenten en instellingen, websites en publicaties van ministeries, provincie, gemeenten, plaatselijke en regionale (project)organisaties, instellingen, landelijke expertisecentra , politieke partijen en onderzoeksinstellingen. Alleen de onderzoeksrapporten zijn in onderstaande lijst opgenomen.

•

Aykaç, R. (2000), Dubbele integratie, de moeizame weg terug van arbeidsgehandicapte allochtonen naar de arbeidsmarkt, Utrecht, Multicultureel Instituut Utrecht/Provinciaal Utrechts WAO-Beraad.

•

B&A beleidsrendement (2004), Lokaal plan wonen-zorg-welzijn Schoonhoven, Den Haag.

•

Bakker, H. (2003), Eerwraak in Nederland. Een quick scan van de stand van zaken, Utrecht, TransAct.

•

Balveren, J. e.a. (2004), Als ouders het niet alleen kunnen, Den Haag, PvdA TweedeKamerfractie.

•

Bestuursdienst Gemeente Den Haag (2005), Stadsenquête Den Haag 2005, Den Haag.

•

Bestuursdienst, Projectbureau Grotestedenbeleid, Gemeente Den Haag (2004), Leefbaarheidsen Veiligheidsmonitor Den Haag 2004, Den Haag.

•

Brink, M.& J. Klaver (2005), Klantgroepen en begeleiding in het kader van inburgering en reïntegratie – eindrapport, Amsterdam, Regioplan Beleidsonderzoek.

•

Broekhof, K. & J. Kloprogge (2004), Eurydice Survey, School-based measures for the children of immigrants, Utrecht, Sardes.

•

Crone, M.C. & C.H. Wiefferink & A.A. Schuller & S.A. Reijneveld (2005), Ontwikkeling,gezinssituatie, vrijetijdsbesteding van kinderen van 0-12 jaar Provincie ZuidHolland, Leiden, TNO.

•

Daal, H.J. van & N. Broenink & E. Kromontono & N. Tabibian (2002), Bevordering van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie op basisscholen, Utrecht, Verwey-Jonker Instituut.

•

Dagevos, J. (2006) Hoge (jeugd)werkloosheid onder etnische minderheden, Nieuwe bevindingen uit het LAS-onderzoek, Den Haag, SCP.

•

Dewkinandan, S. (2001), Interculturele voorlichting aan allochtone mantelzorgers. Hoe kun je zorgen voor ouders in Nederland, Alphen aan den Rijn, Stichting Meander.

•

Dewkinandan, S. (2004), Vraagverduidelijking Marokkaanse ouderen, Gouda, Transmuraal Netwerk & Alphen aan den Rijn, Stichting Meander.

•

DGBO (z.j.) De Lokale Agenda Integratiebeleid, Den Haag, VNG.

•

Dijk, J.J.L. van (1998), Regioanalyse allochtonen in Zuid-Holland Midden en –Noord:


103

Maatschappelijke positie en beleid, Alphen aan den Rijn, Stichting Meander. •

Doggen, R. & L. van Tilburg & M. van Bergen (2003), Kleurrijke vrouwen over de drempel. Wervingsmethoden van projecten gericht op maatschappelijke participatie van allochtone vrouwen, Den Haag, Stimulans i.s.m. NIZW voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid/commissie PaVEM.

•

Donselaar, J. van & P. Rodriguez (2004) Monitor Racisme en Extreemrechts, Amsterdam, Anne Frank Stichting & Leiden, Universiteit Leiden.

•

Donselaar, J. van (2005), Het Lonsdalevraagstuk, Amsterdam, Anne Frank Stichting & Leiden, Universiteit Leiden.

•

Engelen, C. van & M. Baba (2005), Eindverslag Project Vraagverduidelijking en projectbenoeming wonen, welzijn en zorg door Marokkaanse ouderen in Korte Akkeren en Gouda Oost, Mex-it

•

Gemeente Den Haag Dienst OCW/OIV (2004), Monitor Sociale Pijler 2004 (Mensen)werk in uitvoering, Den Haag.

•

Gemeenteraad Den Haag (2005), Inburgeren doe je niet alleen, Rapport van de Commissie Maatschappelijke Verkenning Inburgering en Volwasseneneducatie, Den Haag, Griffie Gemeenteraad.

•

Gemeente Gouda (2004), Effectrapportage RMC-functie Zuid-Holland-Oost 2004, Gouda.

•

Gemeente Schoonhoven, Vierstroom, moskee “Al-Houda” (2004), Al-Iqamat, Schoonhoven.

•

GGD Den Haag (2004) Laat me los hou me vast, annotaties bij het rapport, Den Haag.

•

Gijsberts, M.& A. Merens & S. Groeneveld & W. van der Laan Bouma-Doff &T. Marx & A. van Putten (2004), Emancipatie in Estafette, Den Haag, SCP.

•

Gijsberts, M.& J. Dagevos (2005), Uit elkaars buurt. De invloed van etnische concentratie op integratie en beeldvorming, Den Haag, SPC.

•

Govers, C. (1996), Terugblikken en vooruitzien, Leiden, Stichting Dienstverlening Leiden, Wetenschapswinkel Rijksuniversiteit Leiden.

•

Graaf, M. de & R. Schouten & C. Konijn (2005) De Nederlandse Jeugdzorg in Cijfers (19982002), Utrecht, NIZW.

•

Hoes, H & D. van Maanen & N. Noyons (2005), Jongerenloket, Journaal werk en Inkomen 2005, nr. 5, Den Haag, Sdu Uitgevers.

•

Holmes-Wijnker, B.& M. Grootscholte & J. Bouwmeester (2004), De toegankelijkheid van gesubsidieerde instellingen voor etnische minderheden – eindrapport, Leiden, Research voor Beleid.

•

Hooghiemstra, B.T.J. & J.G.F. Merens (1999), Variatie in participatie, Den Haag, SCP.

•

JSO (2003), Keten compleet!? Quickscan Opvoedingsondersteuning bij gemeenten, instellingen en ouders, Gouda, JSO.


104

•

JSO (2005), Alle ouders hebben vragen! Onderzoek naar bereik en behoefte aan opvoedingsondersteuning van specifieke groepen ouders, Gouda, JSO.

•

JSO (z.j.), We doen het gewoon samen!,effectieve opvoedingsondersteuning voor allochtone ouders, Gouda, JSO.

•

Kamp, J. van der & G. Kaptein & F. Suijker (2004), Allochtone ouderen, inkomen en sociale zekerheid, Utrecht, FORUM.

•

Kennisalliantie Zuid-Holland (z.j.), Handvest Kennisalliantie Zuid-Holland.

•

Kerstiens, F & S. Knook & D. van der Leeuw, T. Peinemann & G. Stalder (2005), Voortijdig schoolverlaten een maatschappelijk probleem, Rotterdam.

•

Klaver, J.& E. Tromp & R. Oude Ophuis (2005), Allochtonen en vrijwilligerswerk – eindrapport, Amsterdam, Regioplan Beleidsonderzoek.

•

Klaver, J.& J.W.M. Mevissen & A.W.M. Odé (2005), Etnische minderheden op de arbeidsmarkt, Amsterdam, Regioplan Beleidsonderzoek.

•

Kooistra, O (2006) Jongens huilen niet, seksueel geweld tegen allochtone jongens, Amsterdam, ACB.

•

Krikke, H. (2003), Als niemand luistert, Amsterdam, Van Gennep.

•

Lammerts, R. (2000), Samen actief, Utrecht, Verwey-Jonker Instituut.

•

Leatemia-Tomatala, F. (2004), Sayang Dan Balas Sayang, Liefde geven en teruggeven, Zorg- en woonwensenonderzoek Molukse ouderen in Moordrecht.

•

Leeuwen, M. van & T. Mual (2002), Allochtone mantelzorgers in Midden Holland, Gouda, Regionaal Patiënten/Consumenten Platform Midden Holland.

•

Mak, G. (2005) Gedoemd tot kwetsbaarheid, Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas

•

Meander (2004), Rapportage Loverboys. Een inventarisatie naar loverboy problematiek in Leiden, Alphen aan den Rijn.

•

Meander (2004), Verslag van het onderzoek in het kader van het oudkomersbeleid in Leiden, Alphen aan den Rijn.

•

Meijerink, L. (2000), Onvermijdelijk en noodzakelijk, Alphen aan den Rijn, Stichting Meander.

•

OSA (2005), Trendbericht zorg en welzijn nr. 6, Allochtonen blijven ondervertegenwoordigd in personeelsbestand zorg en oververtegenwoordigd in welzijn, jeugdzorg en kinderopvang, Tilburg.

•

Oudenampsen, D.& M. de Gruijter (2002), Woon-, zorgen welzijnswensen van Marokkaanse ouderen, Utrecht, Verwey-Jonker Instituut.

•

Pels, T. & de Gruyter (2005), Vluchtelingengezinnen: Opvoeding en Integratie, opvoeding en ondersteuning in gezinnen uit Iran, Irak, Somalië en Afghanistan in Nederland, Gorcum, Koninklijke Vermande.


105

•

Pels, T., (z.j.) Emancipatie en Gezin: in alle diversiteit een goed span, Nederlandse Gezinsraad

•

Projectbureau Top 2020 (2002) De toekomst verzekeren, de drie ladders van de kennissamenleving, Den Haag PZH.

•

Provinciale Staten van Zuid-Holland (2004), Ruimte voor jongeren. Provinciaal beleidskader jeugd 2005-2008, Den Haag.

•

Provincie Zuid-Holland (2004), Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Den Haag.

•

Provincie Zuid-Holland (2004), Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, verkorte versie, Den Haag.

•

Provincie Zuid-Holland (2004), Staat van de Zuid-Hollandse Samenleving, Tabellenboek, Den Haag.

•

Provincie Zuid-Holland (z.j.), Met het oog op jongeren, Den Haag.

•

PvdA Tweede-kamerfractie (2004), Jeugd zorg voor de toekomst, Den Haag.

•

RPA Haaglanden & CWI Midden-West (2005), Haaglanden werkt 2005, cijfers en trends van de arbeidsmarkt, Den Haag.

•

RPA Rijn Gouwe Rijnstreekberaad (2005) Voortijdig schoolverlaters in De Rijnstreek. Stand van zaken, Alphen aan den Rijn.

•

RPCP Zuid-Holland Noord (z.j.), Zorgportret Asielzoekers, Leiderdorp.

•

Salverda, B. (2004), Laat me los, hou me vast, Den Haag, GGD Den Haag.

•

Schellingerhout, R. (2004), Gezondheid en welzijn van allochtone ouderen, Den Haag, SCP.

•

SCP (2003), De uitkering van de baan, Reïntegratie van uitkeringsontvangers: ontwikkelingen in de periode 1992-2002. Den Haag.

•

SCP (2004), Sociaal en Cultureel Rapport 2004, Den Haag.

•

SCP, WODC, CBS (2005), Jaarrapport Integratie 2005, Den Haag.

•

Smit, L. (2004), Feiten over intermediairs. Overzicht van (para)professionals in zorg, onderwijs, welzijn, werk en wonen, Utrecht, FORUM.

•

Snel, E. (2002), In de fuik, Turken en Marokkanen in de WAO. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut.

•

Standhart, A.& C. van der Schilden (2005), Arbeidsmarktmonitor 2005 Arbeidsmarkt in Zicht, 2-meting, Alphen aan den Rijn, RPA Rijn Gouwe.

•

Stichting Jeugd- en Jongerenwerk Midden-Holland (2003), Jubileumcongres jongeren en vrije tijd, Waddinxveen.

•

Stichting Welzijn Alphen aan den Rijn (2004), Is Alphen aan den Rijn allochtone Ouderenproof? – Eindrapport, Alphen aan den Rijn.


106

•

Ter Wal, J. & K. Phalet (2004), Moslim in Nederland SCP-werkdocument 106d, Den Haag, SCP/ Utrecht, ERCOMER

•

Verhoeven, M.J.E. (2002), Doorlichtingsonderzoek naar het beleid voor allochtone zelforganisaties in Leiden in 1993-2000, Leiden, Bureau Victoria.

•

Vliet, B. van & J. Sanders (2005), Wensen in welzijn van zorgvragers in de regio MiddenHolland.

•

Werkgroep Allochtonen van het patiënten Gehandicapten Platform (z.j.), Handvest interculturalisatie van de zorg in Midden-Holland, Gouda, PGMH.

•

Wersch, S. van & J. van Poppel & J. van Haaf (2005), Terugblik en vooruitblik op het Actieplan interculturalisatie, Amersfoort, GGZ Nederland.

•

Wiggers, J. (2004), Internationale migratie naar Den Haag in perspectief, Den Haag, Gemeente Den Haag Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten.

•

Zeijl, E. & M. Crone & K. Wiefferink & S. Keuzenkamp & M. Reijneveld (2005), Kinderen in Nederland, Den Haag, SCP & Leiden, TNO.


107

Bijlage I: Lijst van organisaties en contactpersonen waarmee in interviews en expertmeetings gesprekken werden gevoerd organisatie Breed Welzijn Delft Breed Welzijn Delft Cardea CWI Gouda CWI Zuid-Holland Midden-West Gemeente Alkemade Gemeente Alphen aan den Rijn Gemeente Boskoop Gemeente Den Haag Gemeente Den Haag Gemeente Gouda Gemeente Gouda Gemeente Hillegom Gemeente Leiden Gemeente Leiden Gemeente Leiden, Dienst Milieu en Beheer, Sector Stadstoezicht Gemeente Moordrecht Gemeente Rijswijk Gemeente Schoonhoven Gemeente Westland Gemeente Zoetermeer GGD Den Haag GGD Den Haag GGD Hara GGD M-H GGZ Leiden e.o. GGZ M-H Groene Hart Lyceum Groene Hart Lyceum ID College Leiden JSO Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) (schriftelijk) Leidse Welzijnsorganisatie MEE Midden-Holland MEE Zuid-Holland Noord NCB Politie Haaglanden Politie Haaglanden Regionaal Overleg Woondiensten/ Woningbouwvereniging Ons Doel Leiden Regionale Commissie Gezondheidszorg Delft Westland-Oostland Rijnstreekberaad RMC Gouda ROC Leiden RPA Haaglanden RPA Rijn & Gouwe RPA Rijn & Gouwe RPCP ZH-N RPCP M-H


dhr./mw. Dhr. Dhr. Mw. Dhr. Dhr. Mw. Mw. Mw. Dhr. Dhr. Dhr. Mw. Mw. Dhr. Mw. Dhr. Dhr. Mw. Mw. Mw. Mw. Mw. Mw. Mw. Mw. Mw. Dhr. Mw. Dhr. Mw. Mw. Mw. Mw. Dhr. Dhr. Mw. Dhr. Mw. Mw. Dhr. Dhr. Mw. Mw. Mw. Dhr.

Contactpersoon Boucassil Bruynsteen K. Heeneman P. Albers J.P. Biever J. v.d. Zwaan H. Dongelmans L. Buitendijk H. El Houari S. Dadak H. Hoes H. Homan-Keijzer C. Schulten A.W. Rasser M. Ouwerkerk W. van den Eshof W. Oskam M. van der Kaay M. Teeuw Jansen Copinga E. Salverda M. Ferber A. Martens M. van Rossum E. van Buuren D. Kayser R. van der Werf Stolwijk M. Andriessen R. van den Berg Raad van Bestuur K. van de Westeringh O. Sofainy A. Azahaf I. Akel Boszhard Hilkema M. Glaser M. Dijk P. Duijvensz E. Snaterse J. Pocornie M. Croonen A. Standhart K. Sinnema M. Pieterse F. Soussan

108

organisatie SBL Westland Stichting Florence Den Haag Stichting Jeugd en Jongerenwerk Midden Holland Stichting Jeugd en Jongerenwerk Midden Holland Stichting Kwadraad/Anti Discriminatiebureau Gouda Stichting Welzijn Alphen aan den Rijn Stichting Welzijn Alphen aan den Rijn Stichting Welzijn Gouda Stichting Welzijn Rijswijk Stichting Welzijn Westland UWV Regio Rijnstreek Vierstroom Vierstroom WED Leidschenendam/Voorburg Wooninvest Leidschendam/Voorburg Zorgberaad Midden-Holland

dhr./mw. Dhr. Mw. Mw. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Mw. Dhr. Dhr. Mw. Mw. Dhr. Mw.

Contactpersoon Essabri Moesman A. Farahi S. Sonneveldt S. Sietsma G. Stöve T. Reawaruw N. Hamamoui Van Schie Barendse D. de Jong A. Postmus S. van Asten Zarza E. Ouwens C. Ottens

Zelforganisaties Anadolu Gouda Anadolu Gouda El Wahda Den Haag HTIB Leiden Marokkaans Netwerk Haaglanden Marokkaanse Organisatie Westland Moskee Nour Gouda Netwerk Marokkaanse Professionals Gouda Stichting Federatie Eekta Stichting Insaniyat, Zoetermeer Vrouwenbelang Gouda Werkgroep Surinamers Leiden Yasmin

dhr./mw. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Mw. Dhr. Mw.

Contactpersoon A. Sahin E. Yikilmaz M. Achahbar I. Tuhal El Fadili El Baroudi A. El Haddaoui Zbair Rambaran Mishre S. Algoe F. Chairi E.J. Power N. Altintas


109

Bijlage II: Informatie over Meander Meander is een Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling (CMO) in de provincie ZuidHolland, gevestigd in Alphen aan den Rijn en Zoetermeer. Meander stimuleert en ondersteunt maatschappelijke ontwikkelingen die gericht zijn op de totstandkoming van een samenleving die gekenmerkt wordt door diversiteit, vreedzaam samenleven, actief burgerschap en gelijkwaardige participatie van burgers van niet-westerse afkomst. Meander is per 28 september 2004 gecertificeerd volgens het Certiked-systeem , een kwaliteitssysteem voor kennisintensieve dienstverlening volgens de eisen van ISO 9001:2000. Klanten, doelgroepen, samenwerkingspartners en opdrachtgevers Meander is een dienstverlenend centrum dat haar werk verricht in het maatschappelijke middenveld waarin de volgende belanghebbenden afwisselend of tegelijkertijd klanten, doelgroepen, samenwerkingspartners en opdrachtgevers zijn: • • •

Overheden, vooral de Provincie Zuid-Holland en de (samenwerkende) gemeenten in Haaglanden en in Zuid-Holland Oost/West. Allochtone zelforganisaties en netwerken. Organisaties en instellingen die werkzaam zijn op verschillende maatschappelijke terreinen. De belangrijkste terreinen zijn arbeid, maatschappelijke participatie en inburgering, onderwijs, jeugd en jongeren, wijkontwikkeling en zorg en welzijn.

Producten en diensten Meander biedt deze klanten en doelgroepen de volgende producten en diensten aan: • Deskundigheidsbevordering & Training • Project & Methodiekontwikkeling • Onderzoek & Advisering • Informatie & Voorlichting • Kennisuitwisseling & Debat • Geïntegreerde trajecten gericht op interculturalisatie Activiteiten Hieronder volgt een aantal voorbeelden van activiteiten die op verschillende terreinen voor verschillende doelgroepen worden georganiseerd. •

Deskundigheidsbevordering & Training

De media spelen een belangrijke rol in de beeldvorming over allochtonen. Nog steeds laten media allochtonen niet in evenredige mate aan het woord. Om de competenties van allochtoon kader in het omgaan met de media te vergroten, organiseert Meander een mediatraining. Regioanalyse 2005, versie 1.0

110

De werkloosheid onder etnische minderheden is hoog. Een arbeidsmarkttraining richt zich op het versterken van de vaardigheden van allochtonen bij het zoeken naar en vinden van werk. Huiselijk geweld is in veel kringen een onderwerp dat in de taboesfeer ligt. Het bespreekbaar maken van dit onderwerp is een eerste stap op weg naar de oplossing van dit probleem. Meander ontwikkelde een Train-de-trainersprogramma, gericht op het bespreekbaar maken van huiselijk geweld in eigen kring onder allochtone gemeenschappen. •

Project & Methodiekontwikkeling

Schooluitval is een groot maatschappelijk probleem, voor nu en later. In het mentorproject worden scholen geadviseerd en gesteund bij het voorkomen van voortijdig schoolverlaten en het begeleiden van risicoleerlingen. Samen met de school wordt gewerkt aan het verbeteren van het schoolklimaat. Aan de docenten wordt een aanbod gedaan gericht op deskundigheidsbevordering op het gebied van interculturele competenties. Uitingen van racisme en extreemrechtse groepsvorming komen steeds meer voor, ook in kleinere gemeenten. In het project ‘Multicultureel tussen Duin en Bollen’ ondersteunt Meander gemeenten in de Bollenstreek bij de ontwikkeling van projecten die racisme tegengaan en de sociale cohesie bevorderen. De motivatie van allochtone vrouwen om opnieuw te gaan werken is groot. Maar er zijn veel belemmeringen. Via mentorprojecten wordt deze vrouwen steun geboden bij het realiseren van hun ambities. •

Onderzoek & Advisering

WIN 2, de nieuwe wet rond de inburgering wordt dit jaar ingevoerd. De gemeenten krijgen in deze wet een rol toebedeeld bij het informeren, handhaven en faciliteren van de inburgering van oud- en nieuwkomers. Maar hoe kunnen zij hen bereiken en wat willen de oudkomers zelf op dit gebied? Meander voert in opdracht van verschillende gemeenten onderzoek uit om de doelgroep beter in beeld te brengen en te inventariseren wat hun wensen en behoeften zijn. •

Informatie & Voorlichting

Informatie- en voorlichtingsactiviteiten variëren van korte mondelinge, vaak telefonische, vragen en het verstrekken van publicaties tot de organisatie van grootschalige voorlichtingsbijeenkomsten. Voorbeelden van publicaties zijn de Handleiding Interculturalisatie Instellingen, het verslag van het onderzoek rond het Oudkomersbeleid in Leiden en de brochure Diversiteit in het onderwijs. In het mantelzorgproject bijvoorbeeld wordt voorlichting gegeven aan mantelzorgers over het aanbod aan voorzieningen en diensten op het gebied van de zorg.


111

•

Kennisuitwisseling & Debat

Kennisuitwisseling en debat vinden vooral plaats op conferenties en expertmeetings waar verschillende betrokken partijen elkaar ontmoeten en ideeën uitwisselen. Enkele voorbeelden van conferenties zijn: “Op zoek naar nieuw talent”, “Urban Culture”, “De Jeugd van Tegenwoordig”. Het voordeel van deze werkvormen is dat de uitwisseling plaatsvindt tussen professionals uit verschillende geledingen. De verschillende doelgroepen en samenwerkingspartners treffen elkaar en krijgen hiermee de gelegenheid onderling te netwerken. Zelforganisaties, overheden en instellingen informeren en inspireren elkaar. •

Interculturalisatietrajecten

Soms zijn producten en diensten geïntegreerd in 1 pakket. Dat is bijvoorbeeld het geval bij langdurige, omvangrijke interculturalisatietrajecten van instellingen en organisaties. Zulke trajecten zijn een belangrijk onderdeel van onze activiteiten. Trajecten vinden bijvoorbeeld plaats in de zorg, in het vrijwilligerswerk en in de jeugdzorg. Meestal zijn meerdere instellingen en organisaties tegelijkertijd betrokken. De deelnemende instellingen worden begeleid in een veranderingstraject dat alle facetten van het werk van de instelling omvat: het personeelsbeleid, de kwaliteitszorg, het aanbod aan producten en diensten, het scholingsbeleid en dergelijke. Meer weten? Wilt u meer weten over het werk van Meander, heeft u vragen of wilt u gebruik maken van onze producten en diensten, neem dan contact met ons op.


112

West

Recommend Documents