West-Friesland Regionale Detailhandelsvisie 2008
Colofon Uitgave I&O Research BV Stationsplein 11 Postbus 563, 7500 AN Enschede tel. (053) 4825000
Rapportnummer 2008/021
Datum april 2008
Opdrachtgevers: Gemeente Andijk Gemeente Drechterland Gemeente Enkhuizen Gemeente Hoorn Gemeente Medemblik Gemeente Koggenland Gemeente Opmeer Gemeente Stede Broec Gemeente Wervershoof
Auteurs I&O Research: Ruud Esselink Inge Reijmer
Seinpost Adviesbureau: René Eldering
Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever
Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.
Inhoud
blz.
Samenvatting
I
1. Inleiding
1
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
De start De regio Doelstelling Werkwijze Opbouw van de visie
2. Huidige winkelstructuur West-Friesland 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9
Inleiding Regionale hoofdstructuur op basis van koopgedrag Ruimtelijk kwaliteitsbeeld Detailhandelsstructuur West-Friesland Recreatieve winkelcentra Boodschappencentra Grootschalige, perifere winkelcentra Horeca, cultuur en ontspanning Conclusie
3. Regionale verzorgingspositie West-Friesland 3.1 3.2 3.2
Koopstromen op gemeenteniveau Koopstromen op kernniveau Conclusie
4. Mening en oordeel ondernemers 4.1 4.2 4.3 4.5 4.6
Inleiding Omzetontwikkeling en -samenstelling Oordeel winkelgebied Samenwerking Conclusie
5. Trends en beleid 5.1 5.2 5.3 5.3
Inleiding Trends in detailhandel Ontwikkelingen in West-Friesland Conclusies
1 2 3 3 3
5 5 5 7 9 12 13 17 18 20
22 22 25 26
28 28 28 30 32 33
35 35 35 38 39
6. Detailhandelsvisie 6.1 6.2 6.3 6.4 6.4 6.5
Doel van de visie Visie vertalen in beleid Doel: binding koopkracht behouden en zo mogelijk vergroten Strategische keuzes en uitgangspunten Het toekomstbeeld van de Westfriese verzorgingsstructuur Toetsingskader
41 41 41 41 43 43 48
Bijlagen
54
Bijlage 1. Leden begeleidingscommissie Bijlage 2. Geraadpleegde bronnen Bijlage 3. Branche-indeling Bijlage 4. Kwalitatieve analyse winkelgebieden Bijlage 5. Aanvulling mening en oordeel ondernemers
55 56 57 58 78
West-Friesland
Samenvatting
Samenvatting Aanleiding en werkwijze Detailhandel is voortdurend in beweging en ontwikkeling. Deze dynamiek heeft een ruimtelijk neerslag. Ook het detailhandelslandschap is veranderend. Hoewel veel aan de markt - van vraag en aanbod – wordt overgelaten, is afstemming in de ruimtelijke winkelplanning belangrijk om kansen voor de Westfriese winkelcentra te pakken en bedreigingen af te slaan. In dit kader hebben de Westfriese gemeenten, in samenwerking met de Kamer van Koophandel Noordwest-Holland en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, het initiatief genomen om deze Regionale Detailhandelsvisie op te stellen. De visie sluit aan bij de ontwikkeling waarbij in toenemende mate een beroep wordt gedaan op de gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten, regiobesturen en provincies om vorm te geven aan het ruimtelijk detailhandelsbeleid. Belangrijk kader voor het gewenste toekomstbeeld ten aanzien van de winkelstructuur in WestFriesland vormt de huidige winkelstructuur. Gekoppeld aan trends, ontwikkeling alsmede plannen en beleid is vervolgens een visie op de toekomst gepresenteerd. De totstandkoming van de regionale detailhandelsvisie is gebaseerd op de volgende onderzoeksstappen: • een analyse van het huidige winkelaanbod in de regio West-Friesland; • een koopstromen-analyse die de consumentenoriëntatie van inwoners van West-Friesland in beeld brengt; • een enquête onder detailhandelsondernemers; • workshops met bestuurders en beleidsmedewerkers van de betrokken gemeenten, alsmede vertegenwoordigers van ondernemersverenigingen; • overleg met de Begeleidingscommissie, waarin deelnemende gemeenten, Kamer van Koophandel en bedrijfsleven vertegenwoordigd waren.
Conclusies De belangrijkste conclusies uit de analyse, die tevens de onderlegger vormen voor de toekomstvisie, zijn als volgt samen te vatten:
Winkelaanbod •
• • • •
De regio West-Friesland beschikt over een fijnmazige winkelstructuur. Een groot deel van het winkelaanbod richt zich op de dagelijkse boodschappen waarbij winkelgebieden vooral een lokale verzorgingsfunctie hebben. Met een concentratie van winkel- en leisurevoorzieningen in Hoorn beschikt West-Friesland over een recreatief winkelgebied dat concurrerend is met andere nabijgelegen grote plaatsen. Kenmerkend voor de hoofdwinkelgebieden in met name Hoorn en Enkhuizen is de bijzondere, historische setting met karakteristieke panden, bestrating en ligging aan het IJsselmeer. Toerisme & recreatie vormen met name in deze historische winkelgebieden een sterk element. In West-Friesland zijn relatief veel zelfstandige winkeliers gevestigd. In de recreatieve centra is dit een sterk punt: zelfstandige winkeliers zorgen voor variatie en verrassing in het aanbod, voor de couleur locale. In de kleine kernen kan dit een bedreiging zijn als zij niet voldoende in staat zijn teruglopende omzetten te keren en bedrijfsoverdracht te realiseren.
I
West-Friesland
• •
Samenvatting
In de historische hoofdwinkelgebieden zijn weinig grote winkelunits aanwezig wat de komst van bepaalde ketens kan verhinderen. Het aanbod van grootschalige detailhandel op perifere concentraties is versnipperd. Met uitzondering van de Dr. Van Aalstweg is er overwegend sprake van verspreid, solitair gelegen aanbod.
Consumentenoriëntatie •
• •
De kooporiëntatie op de eigen regio is groot. Dagelijkse boodschappen doen de inwoners van West-Friesland bijna allemaal (97%) in hun eigen regio. Ook de niet dagelijkse sectoren (doelgericht en recreatief) laten relatief hoge bindingscijfers zien, met resp. 84 en 75%. Er is dus sprake van een sterke binding aan de eigen regio. Ten opzichte van 2004 is voor wat betreft niet-dagelijkse aankopen de oriëntatie op de ‘eigen‘ regio wel kleiner geworden, wat betekent dat meer buiten West-Friesland wordt gewinkeld. Het verzorgingsgebied van West-Friesland is beperkt door de randligging aan het IJsselmeer. De regio heeft vooral een sterke functie voor haar eigen inwoners. Door het beperkte verzorgingsgebied en sterke winkelgebieden als Lelystad (Bataviastad), Alkmaar en Heerhugowaard in de nabijheid is de toevloeiing van buiten regio beperkt.
Trends en ontwikkelingen • •
•
•
•
De toekomstige bevolkingsgroei zal beperkt zijn, maar per saldo wel het draagvlak voor winkelvoorzieningen in West-Friesland (beperkt) vergroten. Gemeenten in West-Friesland hebben beperkte plannen voor uitbreiding van detailhandelsvoorzieningen. Een aanzienlijk deel van de plannen bevindt zich nog in een verkennend stadium, een kleiner deel is hard. In de aangrenzende regio’s hebben gemeenten forse plannen voor uitbreiding van het winkelaanbod, waarbij het zowel om reguliere als om grootschalige detailhandel gaat (al dan niet in combinatie met leisure). Leefbaarheid in kleine kernen komt verder onder druk te staan. In kernen met minder dan 2.000 inwoners zullen winkelvoorzieningen steeds meer verdwijnen of geclusterd worden met andere voorzieningen en functies (o.a. cultuur, educatie, welzijn, zorg, wonen, kinderopvang). Door schaalvergroting en ontwikkelingen in de detailhandel is er meer vraag naar grotere winkelunits. Er is hierbij een spanningsveld tussen het willen faciliteren van deze vraag en het beperkte aanbod van grote winkelunits in bestaande winkelgebieden.
Doel van de visie Het doel van de visie is te komen tot een positionering van de Westfriese winkelkernen die: • aansluit bij de bestaande winkelstructuur; • ruimte geeft aan dynamiek in de aanbod- en vraagontwikkeling in de detailhandel; • een gezond economisch perspectief biedt voor ondernemers; • beantwoordt aan de vraag van de consument. De visie beoogt in eerste instantie realistisch en haalbaar te zijn. De inbreng van de relevante economische actoren in het onderzoeksproces vormen hiervoor een waarborg. Haalbaar is niet alleen economisch haalbaar, maar ook handhaafbaar op basis van de beschikbare wetgeving van de overheid. Het is daarom van elementair belang dat de visie de inhoudelijke goedkeuring krijgt van de 9 Westfriese gemeenten. De gemeenten dienen zich daarbij ook uit te spreken over de beleidspunten die de provincie Noord-Holland kan overnemen of ondersteunen.
II
West-Friesland
Samenvatting
Strategische uitgangspunten Voorgesteld wordt om zoveel als mogelijk aan te sluiten bij de bestaande winkelstructuur en daarnaast ruimte creeren om (dreigende) ‘gaten’ in de structuur te dichten. Hierbij staande volgende uitgangspunten centraal: a. b.
c.
d.
Ruimtelijke concentratie van voorzieningen vormt de drager voor de winkelstructuur, basis voor beleid en toetsing van initiatieven. Ruimte voor dynamiek in centra met een bovenlokale of regionale verzorgingsfunctie vormt een essentieel onderdeel van het beleid. Het zijn bij uitstek de centra, waar door de menging van functies sprake is van een economische meerwaarde. Centra richten zich in hun ontwikkeling primair naar de eisen die passen bij hun functie als: boodschappencentrum, recreatief winkelcentrum of perifeer (PDV) centrum. De centra / winkelgebieden met een meer lokaal verzorgende functie moeten zich primair ontwikkelen tot efficiënte boodschappencentra. Alle vormen van detailhandel, die niet passen in de als zodanig omschreven centra, vragen extra zorgvuldigheid voor zover het gaat om locatie, omvang en effecten op de winkelstructuur.
Beleidskeuzes toekomstige winkelstructuur West-Friesland De regionale verzorgingsstructuur die wordt nagestreefd is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: 1. Dagelijkse boodschappen: in de toekomstige winkelstructuur beschikken alle inwoners van West-Friesland over een compleet, dagelijks winkelaanbod op acceptabele afstand. 2. Recreatief winkelen: het recreatief winkelen vindt plaats in de (historische) hoofdcentra van de Westfriese gemeenten. Modisch aanbod, in combinatie met een historische setting en leisurevoorzieningen, speelt in op het kijken, vergelijken en verblijven. 3. Doelgerichte aankopen: doelgerichte aankopen vinden plaats in ruimtelijk geconcentreerde en herkenbare winkelgebieden.
Ad 1. Boodschappencentra • • • • • • •
Voortzetting en versterken van de bestaande hiërarchie in de verzorgingsstructuur met het accent op boodschappen doen op lokaal- en wijkniveau. Herstructurering van centra - waar noodzakelijk - tot kwalitatief sterke winkelcentra met een hoogwaardig karakter. Kiezen voor concentratie voorzieningen. Bundeling van voorzieningen (bijv. school, kinderdagverblijf, apotheek, bank). Investeren in de kwaliteit van de winkelstraat/-strip en de openbare ruimte. Inzetten op sterke warenmarkten (eventueel concentreren) als aanvulling op het voorzieningenaanbod. Beleid voor boodschappencentra vraagt om een lokale visie, waarbij intensief wordt samengewerkt met ondernemers en vastgoedeigenaren.
Ad 2. Recreatieve winkelcentra • • •
Geen uitbreiding van het aantal detailhandelsconcentraties in de regio West-Friesland. Versterken binnenstad van Hoorn. Uitbouwen regionale verzorgingsfunctie Enkhuizen en Medemblik in relatie met toerisme.
III
West-Friesland
• • • • • • •
Samenvatting
Het Streekhof positioneren als efficiënt boodschappencentrum met een aanvullend recreatief aanbod. De bestaande winkelstructuur: waarbinnen Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Het Streekhof elkaar functioneel aanvullen en zich verder ontwikkelen zonder ontwrichtende gevolgen. Garanderen van goede parkeervoorzieningen en bereikbaarheid. Meer accent op de eigen identiteit en sterke punten van West-Friesland en maak dit zichtbaar. Aandacht voor kwaliteit en diversiteit van het winkelaanbod. Binnenstedelijke herontwikkeling met specifieke aandacht voor grootschalige winkelformules van 600 tot 1.000 m² wvo. Versterken van functies: horeca, winkels, toerisme, cultuur; met behoud van compact en beloopbaar centrumgebied.
Ad 3. Grootschalige centra voor doelgerichte aankopen • • •
• • •
PDV-locaties mogen aanvullend, niet concurrerend zijn met stads- en dorpscentra. PDV-clusters moeten een helder profiel hebben dat aansluit bij het vigerende PDV-beleid. Naast de PDV/GDV concentratie aan de Dr. Van Aalstweg in Hoorn is er in West-Friesland geen ruimte voor een tweede grootschalig cluster met hetzelfde profiel. Om aantrekkelijk te blijven is de (ruimtelijke) uitstraling en omvang (massa) van de Dr. Van Aalstweg een aandachtspunt. Nieuwe grootschalige ontwikkelingen (> 1.500 m² wvo) dienen aan te sluiten bij bestaande concentraties. Kleinschalige detailhandel buiten winkelgebieden, is onder voorwaarden toegestaan. De omvang mag maximaal 100 m² wvo zijn. Voor initiatieven in de dagelijkse en niet-dagelijkse sector met gemeenteoverschrijdende effecten is regionale toetsing door de regionale Commissie voor Winkelplanning vereist. Het gaat hierbij om nieuwe initiatieven als om uitbreidingen van 1.000 m² wvo of meer.
Toetsingskader Afstemming op regionaal niveau creëert ruimte voor dynamiek, want de regionale schaal biedt meer ruimte voor marktontwikkelingen. Daarnaast voorkomt regionale afstemming ongewenste of concurrerende ontwikkelingen die de verzorgingsstructuur kunnen verstoren en leidt daarmee tot een sterke winkelstructuur met de juiste ontwikkelingen op de juiste locatie. Afstemming in de regio West-Friesland vraagt om heldere criteria, een eenduidig toetsingskader en ook politieke bereidheid. Hiermee kunnen: • initiatieven snel en efficiënt getoetst worden; • gemeenten zelf beoordelen of er sprake is van gemeenteoverstijgende effecten en dus regionale afstemming nodig is; • regio West-Friesland en Provincie Noord-Holland uitwerking geven aan hun regisseursrol. Om ook daadwerkelijk als toetsingskader te kunnen functioneren is het noodzakelijk dat de regionale detailhandelsvisie wordt vastgesteld door de negen gemeenteraden en de regio WestFriesland. Uitvoering en toetsing kan middels regionaal overleg worden vormgegeven. Een in te richten regionale Commissie voor Winkelplanning is hiervoor een geschikt instrument. In de Commissie zijn naast de negen Westfriese gemeenten ook de ondernemers en marktpartijen vertegenwoordigd.
IV
West-Friesland
Samenvatting
Deze commissie toetst aanvragen voor (nieuwe) detailhandelsprojecten op basis van de geformuleerde uitgangspunten. Toetsing vindt plaats op basis van de ruimtelijk-economische aspecten van initiatieven. Dit betekent dat het economisch functioneren van de verzorgingsstructuur beoordeeld wordt, evenals de ruimtelijke inpassing in de bestaande structuur. Daarnaast is regionale afstemming noodzakelijk bij initiatieven met effecten die het gemeentelijk niveau overschrijden. Bij deze initiatieven is voor de regio West-Friesland eveneens een belangrijke toetsende rol weggelegd. De regio West-Friesland verwacht dat de provincie NoordNoord-Holland in haar provinciale detailhandelsvisie aansluit bij de kaders zoals deze zijn neergelegd in deze regionale visie. De rol van de Provincie is met name toetsend en beperkt regisserend. Belangrijke uitgangspunten zijn: • het overnemen van de gewenste winkelstructuur: geen uitbreiding van het aantal detailhandelsconcentraties. • provinciale richtlijnen voor de vestiging van grootschalige winkelcentra en solitaire vestigingen: grootschalige ontwikkelingen (> 1.500 m² wvo) aansluiten bij bestaande winkelgebieden. • faciliteren van samenwerking als in de regio geschillen ontstaan. • instellen van een provinciale adviescommissie en opnemen advies regionale Commissie voor Winkelplanning in beleidsproces provincie.
V
West-Friesland
Inleiding
1. Inleiding 1.1 De start Het initiatief Trends en ontwikkelingen in de vraag- en aanbodzijde van de detailhandel, nieuw ruimtelijk locatiebeleid en decentralisering maakt dat gemeenten, regiobesturen en provincies meer verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van detailhandelsbeleid. Naar aanleiding hiervan heeft de regio West-Friesland, samen met het bedrijfsleven en de Kamer van Koophandel, het initiatief genomen om te komen tot een regionale detailhandelsvisie. Met opstellen van de visie verwacht de regio tevens een goed voorbereide gesprekspartner te kunnen zijn in het bespreken van het provinciale beleid. De regionale visie schetst een beeld van het koopgedrag van inwoners van West-Friesland alsmede de omvang en samenstelling van de winkelstructuur in de regio. Het project sluit hiermee aan bij het in 2003 door het toenmalige Sociaal-wetenschappelijk Bureau van het Samenwerkingsorgaan Westfriesland uitgevoerde onderzoek ‘Consument en Winkels’. Veranderingen in de winkelstructuur ‘De spectaculaire opmars van online shoppen gaat onvermijdelijk ten koste van de traditionele winkels. Traditionele winkels zullen meer moeten doen om de klanten aan hun zaak te binden om het hoofd boven water te houden’. Zomaar één ontwikkeling die - zo wordt verwacht - de winkelstructuur in Nederland de komende jaren zal doen veranderen. Naast deze zijn er nog diverse andere trends die de ontwikkeling van de detailhandel de komende jaren kleuren. De hiërarchische winkelstructuur, die uitgaat van een evenredige opbouw van de voorzieningenstructuur, zal onder invloed hiervan steeds minder vindbaar zijn in het Nederlandse winkellandschap. Een goed functionerende detailhandelsstructuur sluit aan bij de kooporiëntatie van consumenten. Het landelijk beeld laat een opschaling van de oriëntatie zien, waarbij consumenten vaker kiezen voor centra waarin een totaalaanbod voorhanden is. De consequentie is dat minder complete centra geconfronteerd worden met een geringere oriëntatie van consumenten. Deze ontwikkelingen doen in toenemende mate een beroep op de gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten, regiobesturen en provincies ten aanzien van het vormgeven en uitvoeren van ruimtelijk detailhandelsbeleid. En dit natuurlijk in samenspraak met marktpartijen, winkeliers en hun vertegenwoordigers. Consumenten kennen geen bestuurlijke grenzen als het gaat om hun winkelgedrag. De regio is de natuurlijke schaalgrootte als het gaat om boodschappen doen en winkelen. Elke regio heeft dan ook een regionaal beleid nodig. Voor het voeren van een regionaal detailhandelsbeleid zijn adequate gegevens nodig. Door gegevens over kooporiëntatie, winkelstructuur, plannen en trends is het mogelijk een regiospecifiek beleid vorm te geven zonder hierbij de gemeentelijke belangen uit het oog te verliezen.
1
West-Friesland
Inleiding
Kader, strategische keuzen en toekomstbeeld In deze visie staat de inhoudelijke context centraal en wordt, voorafgaande aan de toekomstvisie op de winkelstructuur in de regio West-Friesland, het kader uiteengezet waarbinnen dit toekomstbeeld gevormd wordt. Om het toekomstbeeld in te kunnen vullen, is het huidige beeld in kaart gebracht en zijn strategische beleidskeuzes en opgaven bepaald. De strategische keuzes, opgaven en plannen zijn ontleend aan besproken analyses met leden van de begeleidingscommissie, interviews met gemeentelijke beleidsmedewerkers en gehouden ambtelijke en bestuurlijke workshops. De huidige situatie vormt het vertrekpunt; de trends en ontwikkelingen en de strategische keuzes en opgaven de beïnvloedende factoren op weg naar het eindpunt, de regionale detailhandelsvisie WestFriesland.
1.2 De regio De regio West-Friesland ligt het noorden van de provincie Noord-Holland en wordt deels omsloten door de Westfriese Omringdijk. Het is een samenwerkingsregio waarin negen gemeenten op bestuurlijk en op beleidsniveau samenwerken. In West-Friesland zijn veel (jacht)havens, musea en monumenten te vinden. Hierdoor speelt (watersport)toerisme een belangrijke rol in de diverse gemeenten. De regio herbergt diverse toeristische trekkers. Naast het toerisme is ook land- en tuinbouw belangrijk voor de gemeenten in de samenwerkingsregio West-Friesland. Verspreid over negen gemeenten heeft de regio circa 200.000 inwoners. De gemeente Hoorn heeft het grootste aantal inwoners (bijna 70.000), gevolgd door Medemblik (circa 27.000). Kaart 1 Regio West-Friesland. Aantal inwoners per gemeente. Andijk Drechterland
18.600
Enkhuizen
17.830
Hoorn
68.170
Koggenland
21.210
Medemblik
26.570
Opmeer
11.210
Stede Broec
21.350
Wervershoof
8.530
totaal
2
6.590
200.060
West-Friesland
Inleiding
1.3 Doelstelling Het doel van de visie is te komen tot een positionering van de Westfriese winkelkernen die: • aansluit bij de bestaande winkelstructuur; • ruimte geeft aan dynamiek in de aanbod- en vraagontwikkeling in de detailhandel; • een gezond economisch perspectief biedt voor ondernemers; • beantwoordt aan de vraag van de consument. De visie beoogt in eerste instantie realistisch en haalbaar te zijn. De inbreng van de relevante economische actoren in het onderzoeksproces vormen hiervoor een waarborg. Haalbaar is niet alleen economisch haalbaar, maar ook handhaafbaar op basis van de beschikbare wetgeving van de overheid. Het is daarom van elementair belang dat de visie de inhoudelijke goedkeuring krijgt van de 9 gemeenten die gezamenlijk de regio West-Friesland vormen. De gemeenten dienen zich daarbij ook uit te spreken over de beleidspunten die de provincie Noord-Holland kan overnemen of ondersteunen.
1.4 Werkwijze Het onderzoek bestaat uit twee fases - een inventarisatiefase en een adviesfase - en deze zijn gezamenlijk verwerkt in voorliggend rapport. De belangrijkste uitkomsten uit de inventarisatiefase worden hierbij als onderlegger gebruikt voor de geformuleerde visie op de meest wenselijke detailhandelstructuur in de regio West-Friesland. Belangrijkste doel van de inventarisatiefase was inzicht te krijgen in het huidig functioneren van de winkelstructuur in West-Friesland. Tijdens de inventarisatiefase zijn diverse deelonderzoeken uitgevoerd: • kwantitatieve en kwalitatieve analyse huidige winkelaanbod; • kooporiëntatie inwoners West-Friesland; • oordeel en wensen detailhandelsondernemers; • huidig detailhandelsbeleid. Met de informatie uit de inventarisatiefase als basis zijn vervolgens twee workshops gehouden. Op 16 januari 2007 vond een workshop plaats met bestuurders en ambtenaren van de negen Westfriese gemeenten. Ook vond op dezelfde dag aansluitend een workshop met vertegenwoordigers van detailhandelsondernemers plaats. Ambities van gemeenten, ontwikkelings- en samenwerkingsmogelijkheden, regionale kansen en bedreigingen kwamen in deze workshop naar voren. De uitkomsten van inventarisatiefase en de workshops zijn vervolgens in de adviesfase getoetst op trends, ontwikkelingen en beleid, wat resulteert in het opstellen van een toekomstperspectief voor alle winkelgebieden in West-Friesland. Bespreking en terugkoppeling hiervan met de begeleidende partijen heeft uiteindelijk geresulteerd in een detailhandelsstructuurvisie West-Friesland. De begeleidingscommissie Detailhandelsvisie West-Friesland heeft het onderzoek begeleid en is gedurende het traject diverse malen bij elkaar geweest (voor deelnemers zie bijlage 1).
1.5 Opbouw van de visie Voor het opstellen van een visie is inzicht in de huidige situatie belangrijk.
3
West-Friesland
Inleiding
Dit vormt het vertrekpunt voor een visie. In de rapportage wordt dan ook in diverse hoofdstukken aandacht besteed aan het huidig functioneren van de detailhandelsstructuur in West-Friesland. Zo is in hoofdstuk 2 het huidige aanbod in de regio geanalyseerd, terwijl hoofdstuk 3 vanuit consumentenperspectief (koopgedrag) het huidig functioneren in beeld brengt. Hoofdstuk 4 toont vervolgens aan wat de mening en het oordeel van detailhandelsondernemers is over detailhandel in West-Friesland. Alle drie hoofdstukken sluiten af met een beknopt overzicht van sterke en zwakke punten. Nadat een overzicht gegeven is van de huidige winkelstructuur in West-Friesland wordt doorgekeken naar de toekomst. Zo komen in hoofdstuk 5 landelijke trends en ontwikkelingen aan bod en wordt de regionale planvorming (harde en zachte plannen) op een rij gezet. Op basis hiervan vindt een vertaling naar kansen en bedreigingen plaats. Gezamenlijk vormen deze ingrediënten de bouwstenen voor de regionale detailhandelsvisie West-Friesland (hoofdstuk 6). Schema 1.1 1.1 Opbouw en bouwstenen van de visie.
Huidig functioneren
Ondernemersperspectief (hoofdstuk 4)
Toekomstig functioneren
Regionale plannen & projecten (hoofdstuk 5)
Kansen en bedreigingen
Trends en ontwikkelingen (hoofdstuk 5)
West-Friesland Detailhandelsvisie West(hoofdstuk6)
Vraag: verzorgingsstructuur (hoofdstuk3)
Sterke en zwakke punten winkelstructuur
Aanbod: winkelstructuur (hoofdstuk 2)
Belangrijk uitgangspunt bij het opstellen van de visie is het koopgedrag van de consument. Zo wordt in de afzonderlijke hoofdstukken daar waar mogelijk en relevant onderscheid gemaakt tussen de dagelijkse boodschappen, doelgerichte niet-dagelijkse aankopen en recreatief nietdagelijkse aankopen. In hoofdstuk 2 wordt deze typologie nader uiteengezet.
4
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
2. Huidige winkelstructuur West-Friesland 2.1 Inleiding Voor een visie op de detailhandelsstructuur is inzicht nodig in het huidig functioneren van de detailhandel in West-Friesland. De start van het project richt zich op het ‘fotograferen’ van de winkelconcentraties in de regio. Een foto van de huidige situatie maakt het mogelijk een visie te formuleren op hoe in de toekomst de foto van de winkelstructuur er uit zou kunnen dan wel moeten zien. Om de positie van winkelgebieden in West-Friesland in kaart te brengen, is zowel een aanbod- en vraaginventarisatie nodig.
2.2 Regionale hoofdstructuur op basis van koopgedrag De analyses van de winkelstructuur, de dynamiek in de markt, de ontwikkelingen in draagvlak en kooporiëntatie en de kwalitatieve uitgangspunten hebben geleid tot een gewenste regionale hoofdstructuur die er op basis van de verschillende typen koopgedrag als volgt uitziet: Dagelijkse boodschappen: boodschappen in de toekomstige winkelstructuur beschikken alle inwoners van WestFriesland over een nabijgelegen compleet, dagelijks winkelaanbod. Hoewel consumenten met name voor de dagelijkse boodschappen er duidelijk voor kiezen deze dicht bij huis te doen, is de perceptie van ‘dichtbij’ de laatste jaren wel veranderd. De kritische consument wil namelijk snel en efficiënt boodschappen doen. Consumenten kiezen hiervoor een nabijgelegen winkelcentrum wat aan hun wensen en voorwaarden voldoet (wat dus niet automatisch het dichtstbijzijnde winkelcentrum is). Een beperkt en onvolledig winkelaanbod zal vaker worden gepasseerd ten kosten van grotere centra met een breder assortiment waar alle dagelijkse en frequent benodigde niet-dagelijkse inkopen kunnen worden gedaan. Voor het behoud van de dagelijkse verzorgingsfunctie in kleine kernen is schaalvergroting en modernisering van groot belang. West-Friesland is een overwegend dun bevolkt gebied met grotendeels een landelijk karakter. Dit betekent dat de regio veel kleine kernen (minder dan 2.000 inwoners) herbergt. Recreatief winkelen: winkelen: het recreatieve winkelen vindt plaats in de hoofdcentra van grote gemeenten. Voor de regio West-Friesland geldt dit voor de binnenstad van Hoorn en in iets mindere mate ook Enkhuizen. Bij recreatief winkelen bezoeken consumenten doorgaans een groot aantal winkels en het gezellig rondlopen in een winkelgebied staat centraal. Het doen van aankopen geldt bij het winkelen niet als de belangrijkste activiteit. Recreatief winkelen kenmerkt zich door kijken, vergelijken en verblijven. Recreatieve winkelgebieden zijn compact opgezet, bieden een gevarieerd (met name modisch) winkelaanbod in een vaak historische omgeving. Winkels zijn voor het functioneren sterk afhankelijk van de passantenstromen. De kwaliteit en attractiviteit van het recreatieve winkelgebied vormen belangrijke peilers alsmede ook investeringsgronden. De veelal kleinschalige opzet van deze winkelgebieden geeft enerzijds ruimte voor de ontwikkeling van snuffelmilieu, maar laat anderzijds grootschalig winkelaanbod buiten.
5
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Doelgerichte nietniet-dagelijkse aankopen: kleine doelgerichte aankopen worden gedaan in combinatie met de dagelijkse boodschappen en dus in de kernverzorgende winkelcentra. Grootschalige, volumineuze doelgerichte aankopen vinden plaats in ruimtelijk geconcentreerde winkelgebieden. Consumenten zijn in toenemende mate erop gericht het gros van de boodschappen één keer per week te doen op één winkellocatie (one-stop-shopping). Vraaggerichte winkelcentra bevatten niet alleen een supermarkt maar herbergen een compleet dagelijks en flankerend niet-dagelijks aanbod. Kleine niet-dagelijkse aankopen zoals bijvoorbeeld strijkijzer, sokken of cd’s, worden toenemend gecombineerd met dagelijkse aankopen. In de regio West-Friesland is er een relatief omvangrijk grootschalig detailhandelsaanbod dat niet is ingepast in de bestaande winkelgebied maar meer verspreid gelegen is. Grootschalig doelgericht winkelaanbod met een lage bezoekintensiteit kunnen in beginsel goed samengebracht worden op een perifere winkellocatie. Aanwijzing van dergelijke concentratiegebieden moet echter wel afgestemd zijn op de huidige winkelstructuur en het hieraan gekoppelde verzorgingsniveau. NietNiet-winkelaankopen: winkelaankopen: naast detailhandelsaankopen, gedaan in winkels, kunnen consumenten ook via andere aankoopkanalen consumentenartikelen aanschaffen. Een van de niet-winkel aankoopkanalen vormt internet. De verkoop van producten en diensten via internet is de afgelopen jaren gegroeid en zal zich de komende jaren verder doorzetten. Internetwinkelen is de laatste jaren sterk toegenomen. Ten opzichte van de totale detailhandelsomzet is deze online omzet bescheiden met 1,5 à 2%. Naar verwachting zal in 2012 ongeveer 10% van de detailhandelsaankopen via internet worden gedaan. Via internet worden onder meer tweedehandsartikelen, boeken, cd’s, dvd’s, vakantiereizen, vliegtickets en bruin- en witgoed aangeschaft. Een sterke doorgroei van internetwinkelen zal van invloed zijn op de winkelstructuur. Garageverkoop
Naast internet vormt de warenmarkt een ander niet-winkel aankoopkanaal. Markten en winkels zijn niet alleen ‘concurrerende’ kanalen, maar tevens ook complementair en toegevoegde waarde creërend. Afhankelijk van de situering en ligging ten opzichte van elkaar profiteren markten, winkels en horeca van elkaars nabijheid. Winkels en horeca profiteren doordat bezoekers die speciaal voor de markt komen ook winkels en horeca bezoeken. Uit lokaal marktonderzoek blijkt de interactie tussen de verschillende publieksfuncties. Mede afhankelijk van het omliggende winkelaanbod kan geconstateerd worden dat van alle marktbezoekers tweederde deel tot driekwart de markt combineert met een bezoek aan omliggende winkels. Ook is er de meerwaarde van de nabijgelegen winkels voor de markt.
6
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Bezoekers die voor de winkels en/of horeca naar de binnenstad komen (marktgevoelige bezoekers) én aanvullend ook de markt bezoeken, besteden ook op de markt. In West-Friesland heeft Hoorn een grote en complete markt. Daarnaast is in Enkhuizen, Medemblik en Bovenkarspel een kernverzorgende markt aanwezig. Voor de overige kernen geldt dat indien er een (kleine) markt aanwezig is, deze met name een aanvulling vormt op het aanwezige winkelaanbod. Groente- en fruitteelt vormt een belangrijke bedrijfstak in West-Friesland. Een deel van de telers verkoopt ook verse producten aan huis. Uit onderzoek van het LEI blijkt dat ruim 6% van de landbouwbedrijven in Nederland producten aan huis verkoopt1. Soms in een echte winkelruimte, soms in een kistje langs de weg. Gemiddeld halen ze met al deze vormen van verkoop een omzet van €11.000,-. Op bedrijven met een boerderijwinkel ligt dit veel hoger, met een gemiddelde van iets boven de €40.000,-, aldus het onderzoek. Volgens de thuisverkopers komen de klanten vooral af op de versheid en smakelijkheid van de producten. Net als bij verkoop via internet geldt echter vanuit handhavingsperspectief dat er vrijheid van vestiging is met het voorbehoud dat er geen koopwaren getoond worden aan consumenten en dat de opslag en distributiefuncties in een woonhuis ondergeschikt blijven aan de woonfunctie. Als er wel verkoopwaar getoond wordt, is er feitelijk sprake van detailhandel en dat mag alleen op plaatsen met een detailhandelsbestemming.
2.3 Ruimtelijk kwaliteitsbeeld Een fijnmazige voorzieningenstructuur blijft voor de regio West-Friesland het uitgangspunt. Dit betekent dat gestreefd wordt inwoners van West-Friesland een zo compleet mogelijk winkelaanbod aan te bieden. Het toekomstig functioneren van winkelcentra is naast de kwantitatieve component van vraag en aanbod ook mede bepaald door de functioneel-ruimtelijke omgevingskwaliteit. Zo zijn veel flankerende factoren van invloed op het functioneren van winkelcentra: • kwaliteit winkelaanbod (presentatie, uitstraling, aanwezigheid & situering trekkers, leegstand); • aanvullende voorzieningen (horeca, ambulante handel, overige publieksdiensten); • toegankelijkheid (ligging, bereikbaarheid, parkeer- en stallingsmogelijkheden, routing); • fysieke omgeving (onderhoud, sfeer, veiligheidsbeleving).
1
LEI, i.s.m. Wageningen Universiteit en Researchcentrum: Wat je vers haalt is lekker; Thuisverkoop op het Platteland
(juni 2006).
7
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Schema 2.1 2.1 Functioneel-ruimtelijke factoren en functioneren winkelcentra. Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
Vraag
Winkelcentrum
Aanbod Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Het belang en gewicht van deze functioneel-ruimtelijke kenmerken varieert met de verzorgingsfunctie van winkelcentra. Zo hebben winkelkernen met voornamelijk een boodschappenfunctie andere voorwaarden voor goed functioneren dan winkelkernen met meer recreatief winkelaanbod. Tabel 2.1 Ruimtelijk functionele kenmerken type winkelcentra. Boodschappencentrum
Functionele uitstraling Trekker: supermarkt van voldoende omvang Doelgerichte en kernverzorgende voorzieningen Compact, overzichtelijke opzet Makkelijk bereikbaar Gratis en nabij parkeren
Recreatief winkelcentrum
Attractieve, sfeervolle uitstraling Sterk modisch segment Complementaire leisurevoorzieningen Breed en divers toeristisch-recreatief aanbod Groter winkelgebied met routing Ruim (betaald) parkeeraanbod met parkeerrouting Aandacht voor onderhoud, sfeer en veiligheid
Grootschalig, perifeer winkelcentrum
Functionele uitstraling Variatie in volumineus winkelaanbod Doelgerichte voorzieningen Compact, overzichtelijke opzet Makkelijk bereikbaar Gratis en nabij parkeren
8
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
De regio West-Friesland herbergt veel kleinere kernen met lokale verzorgingsfunctie, waar vooral dagelijkse en doelgerichte niet-dagelijkse winkelaankopen worden gedaan. Daarnaast is er een beperkt aantal kernen waar de toeristisch-recreatieve functie sterk(er) is, zoals Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste winkelcentra in West-Friesland vanuit een kwalitatief perspectief, opdat inzicht wordt verschaft in de sterke en zwakke punten.
2.4 Detailhandelsstructuur West-Friesland Groot deel van de winkelmeters in Hoorn West-Friesland telt ruim 370.000 m² wvo. Exclusief leegstand wordt hiervan ruim 355.000 m² wvo gebruikt. De meerderheid van de meters behoort tot het niet-dagelijkse winkelsegment. Figuur 2.1 laat een verdeling van de m²s winkelvloeroppervlak (wvo) naar sector (zie bijlage 2 voor sectorindeling) per Westfriese gemeente zien. Hoorn is de grootste gemeente binnen de regio. Binnen de regio heeft de gemeente Hoorn, waar bijna 135.000 m² wvo gebruikt wordt, ook het grootste winkelaanbod van de negen Westfriese gemeenten. Stede Broec komt op de tweede plaats met circa 45.000 m² wvo. Met bijna 15.000 m² wvo is het winkelaanbod in de gemeente Andijk het kleinst. In Enkhuizen is het aandeel m² wvo in de sectoren recreatief relatief groot in vergelijking met andere gemeenten. In de meer landelijke gemeenten is het recreatieve winkelaanbod beperkt. Figuur 2.1 Winkelaanbod West-Friesland per gemeente (m² wvo, exclusief leegstand). Hoorn
20.050
69.440
Stede Broec 6.120 Opmeer 3.020
Enkhuizen 6.600 13.020 Drechterland 4.210
7.620
31.050 25.820
45.410
4.310 9.510
23.310
750
Medemblik 5.820 17.320 4.480 Koggenland 5.030 16.690 Wervershoof
15.130
Andijk
12.460
0
1.830 1.550
340
15.000
30.000 45.000
60.000 75.000
Dagelijks
90.000 105.000 120.000 135.000 150.000
Doelgericht
Recreatief
Het gemiddelde aantal winkelmeters per 1.000 inwoners in West-Friesland bedraagt 1.850 m². Landelijk is dit ongeveer 1.600 m². Binnen de regio herbergen Medemblik en Koggenland in relatie tot het inwonertal het geringste detailhandelsaanbod (maximaal 1.250 m² wvo per inwoner). Andijk, Wervershoof en Opmeer hebben per 1.000 inwoners aanzienlijk meer m² wvo ter beschikking (minimaal 2.250 m² wvo per inwoner).
9
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Voor deze gemeenten geldt dat dit hoge aantal winkelmeters voornamelijk verklaard wordt door de aanwezigheid van een beperkt aantal grootschalige winkels in de branches woninginrichting, doehet-zelf en tuincentra. Deze nemen dan een groot deel van het gemeentelijk wvo voor rekening. De gemiddelde winkelomvang is hierdoor ook groter dan in de overige Westfriese gemeenten. De gemiddelde winkelgrootte in West-Friesland is 290 m² wvo. Landelijk is dit ongeveer 250 m². Regio WestWest-Friesland vergeleken Interessant is om het winkelaanbod in de gemeenten in West Friesland te vergelijken met het landelijke gemiddelde. Hiervoor wordt een referentiegroep genoemd, gebaseerd op het inwoneraantal van de gemeente. Figuur 2.2 laat een benchmark zien van het aantal m²’s wvo in gemeenten in West-Friesland in vergelijking met referentiegemeenten. In ongeveer de helft van de Westfriese gemeenten is het aantal m² wvo groter dan in vergelijkbare gemeenten. Dit geldt voor Hoorn, Stede Broec, Opmeer, Wervershoof en Andijk. Met name in Opmeer is het aantal m² vloeroppervlak aanzienlijk meer dan in vergelijkbare gemeenten. In Medemblik en Koggenland is het aantal m² wvo minder dan in qua omvang vergelijkbare gemeenten. Een in vergelijking tot de referentiegemeente groter winkelaanbod betekent overigens niet dat er sprake is van overaanbod. De specifieke verzorgingsfunctie van gemeenten bepaalt mede het draagvlak en daarmee ook de ruimte voor detailhandel. Met name recreatie en toerisme creëert additioneel draagvlak. Figuur 2.2 Winkelaanbod gemeenten West-Friesland en referentiegemeenten (aantal m² wvo (exclusief leegstand)). 134.890 125.300
Hoorn 44.800 40.390
Stede Broec
33.150
Opmeer
21.140 29.130 31.290
Enkhuizen
28.270 32.640
Drechterland
27.620
Medemblik
50.270 23.550
Koggenland
40.140 19.310 13.460
Wervershoof
gemeente referentiegemeente
14.830 9.340
Andijk 0
15.000 30.000 45.000 60.000 75.000 90.000 105.000 120.000 135.000 150.000
NB: referentiegemeenten geselecteerd o.b.v. inwonertal.
In het voorgaande is beknopt ingegaan op het winkelaanbod per gemeente. Wanneer we bij de huidige en toekomstige winkelstructuur in West-Friesland het koopgedrag van consumenten als uitgangspunt hanteren dan zijn niet zozeer de gemeenten maar veeleer de winkelcentra centrale elementen in vertaling naar een regionale detailhandelsvisie. In tabel 2.2 zijn winkelcentra in West-Friesland gerangschikt naar omvang, met daaraan gekoppeld de typologie van winkelgebieden.
10
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Tabel 2.2 Winkelgebieden West-Friesland. Typologie winkelgebieden
Plaats
Gemeente
Regionaal recreatief winkelcentrum
Hoorn-centrum
Hoorn
48.930
Bovenlokaal recreatief winkelcentrum
Enkhuizen-centrum
Enkhuizen
17.490
Lokaal recreatief winkelcentrum
Medemblik-centrum
Medemblik
6.440
Bovenlokaal verzorgend boodschappencentrum Streekhof - Bovenkarspel
Stede Broec
9.220
Lokaal verzorgend boodschappencentrum
Andijk-centrum
Andijk
1.810
Hoogkarspel-centrum
Drechterland
7.420
Obdam-centrum
Koggenland
3.550
Opmeer-centrum
Opmeer
4.390
Wognum-centrum
Medemblik
3.680
Spanbroek-centrum
Opmeer
4.120
Venhuizen-centrum
Drechterland
2.680
Vijverhof-Avenhorn
Koggenland
3.280
Wervershoof-centrum
Wervershoof
4.320
De Huesmolen
Hoorn
6.890
De Kersenboogerd
Hoorn
4.010
Grote Beer
Hoorn
3.840
Koperwiekplein
Enkhuizen
Dr. Van Aalstweg
Hoorn
32.700
Woon- en Autostraat
Stede Broec
9.100
Wijk-/buurtverzorgend boodschappencentrum
Grootschalig, perifeer winkelcentrum
Winkelaanbod in m² wvo
Figuur 2.3 Winkelcentra West Friesland naar type en verzorgingsfunctie. Centrum Medemblik
Centrum Andij k
Centrum Wervers hoof
Centrum Opmeer
W oon- en autostraat Grootebroek
Centrum Enkhuizen
Centrum Spanbroek Centrum Bovenkars pel Centrum Hoogkarspel Centrum Wognum Centrum Obdam Centrum Venhuizen De Huesmolen De Kersenboogerd Dr van Aalstweg Centrum Hoorn
Centrum Avenhorn
Recreatief w inkelcentrum
Boodschappencentrum
Grootschalige concentratie
Regionaal
Regionaal
Regionaal
Bovenlokaal
Bovenlokaal
Bovenlokaal
Lokaal/w ijkverzorgend
Lokaal/w ijkverzorgend
Lokaal/w ijkverzorgend
11
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Voor de verschillende winkelgebieden wordt beknopt de huidige winkelstructuur beschreven2.
2.5 Recreatieve winkelcentra De binnenstad van Hoorn bekleedt het hoogste verzorgingsniveau in de voorzieningenstructuur van de regio West-Friesland, gevolgd door het centrum van Enkhuizen. Hoewel Medemblik duidelijk kleiner is qua omvang en ook een beperktere verzorgingsfunctie heeft, is het centrum van Medemblik ook te rekenen tot een recreatief winkelgebied. Het voorzieningenaanbod is gemengd. Een belangrijk deel van het winkelaanbod is gericht op het recreatief winkelen. Complementair hieraan zijn leisurevoorzieningen (horeca, cultuur en ontspanning) en een door winkels omgeven warenmarkt. Door de afstand tussen de winkelcentra en de onderscheidende schaalgrootte bedienen de historische centra elk een eigen gebied, variërend van regionaal, bovenlokaal tot overwegend lokaal. Voorzieningenaanbod Voor Hoorn, Enkhuizen en toch ook Medemblik geldt dat een groot deel van het binnenstedelijk winkelaanbod is te beschouwen als recreatief. Het modisch segment heeft hierin een belangrijk aandeel. Voorts kenmerken de recreatieve centra zich door een lager dan gemiddelde filialiseringsgraad. Er zijn veel zelfstandige winkeliers gevestigd wat bijdraagt tot de creatie van een snuffelmilieu. Natuurlijk zijn er ook ketenformules gevestigd. Deze behoren vaak tot het midden- en laagsegment. In de binnenstad van Hoorn en Enkhuizen is er in de hoofdwinkelstraten nauwelijks leegstand. In het centrum van Medemblik is enige leegstand te noteren en doen zich ook wisselingen in het winkelaanbod voor. De gemiddelde winkelomvang is in alledrie centra relatief klein. Dit heeft mede te maken met het historische karakter waardoor panden kleinschaliger zijn en ook moeilijker zijn samen te voegen. Het aanbod van grotere winkelunits is er dan ook beperkt, wat de komst van bepaalde winkel(keten)s bemoeilijkt. Toeristische Toeristische functie Een belangrijk kenmerk van recreatieve centra is het veelzijdige aanbod aan publieksfuncties. Met name in het centrum van Hoorn en Enkhuizen zijn veel leisurevoorzieningen gevestigd. De ruime vertegenwoordiging van dag- en avondhoreca houdt mede verband met de sterke toeristischrecreatieve functie van beide centra. De historische monumenten en gebouwen, gecombineerd met uiteenlopende musea, zoals het Westfries Museum in Hoorn en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, maakt beide centra tot een aantrekkelijk bezoekdoel voor recreatief winkelen en ontdekken. Bereikbaar te water Hoorn, Enkhuizen en Medemblik zijn alledrie gelegen aan het IJsselmeer. Deze ligging aan het water biedt de centra onderscheidend vermogen. Oude havens vormen een bezienswaardigheid en nieuwe jachthavens bieden de faciliteit om naast dagtoeristen ook nautisch-toeristische bezoekers naar de stad te trekken. De ligging aan het water beperkt fysiek gezien wel het verzorgingsgebied (natuurlijke barrière), alhoewel Enkhuizen via de dijk Enkhuizen-Lelystad wel verbonden is met Flevoland. De binnenstad van Hoorn en Enkhuizen is voor een belangrijk deel autoluw onder door de instelling van voetgangerzones. Dit betekent dat bezoekers niet voor de winkel kunnen parkeren. Parkeermogelijkheden zijn vooral rond het centrum geconcentreerd.
2
In bijlage 4 is een gedetailleerde beschrijving per winkelgebied opgenomen.
12
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
In Medemblik kunnen bezoekers de auto wel in de belangrijkste winkelstraat (gratis) parkeren. Enkhuizen overweegt de invoering van betaald parkeren, terwijl dit in Hoorn reeds langer gehanteerd wordt. Detailhandelsontwikkelingen gericht op het (toeristisch-)recreatieve koopgedrag versterkt de verzorgingspositie van de hoofdwinkelcentra in Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. Figuur 2.4 Winkelaanbod in recreatieve winkelcentra West-Friesland (m² wvo). Hoorn-centrum
3700
Enkhuizen-centrum
3520
Medemblik-centrum
2.750 2900
0
12.010
5.050
5.000
33230
8920
10.000
15.000
20.000
dagelijks
25.000
30.000
doelgericht
35.000
40.000
45.000
50.000
recreatief
2.6 Boodschappencentra Voor wat betreft de boodschappencentra is een drietal verzorgingsniveaus onderscheiden. In de gemeente Stede Broec heeft winkelcentrum Het Streekhof een streekverzorgende functie. Daarnaast zijn er in West-Friesland veel kernverzorgende winkelcentra en herbergt de winkelstructuur in Hoorn een tweetal (grotere) wijkwinkelcentra. Een belangrijk deel van het winkelaanbod is gericht op de dagelijkse en frequent benodigde niet-dagelijkse aankopen. Overige niet-winkel voorzieningen hebben vooral een verzorgende functie voor inwoners. De markt is beperkt van omvang en vormt vaak een aanvulling op het winkelaanbod. 2.6.1 Bovenlokaal boodschappencentrum Het Streekhof Tot dit verzorgingsniveau behoort het centrumgebied van de kern Bovenkarspel (gemeente Stede Broec). Bovenkarspel heeft een overdekt winkelcentrum, Het Streekhof, en de winkels die hierin gevestigd zijn en de overige winkels in Bovenkarspel zorgen voor een multifunctionele samenstelling van functies. Het winkelaanbod is gemengd, maar minder breed en diep dan in de recreatieve centra. Hoewel een belangrijk deel van het winkelaanbod tot de recreatieve branches behoort, ligt het accent op boodschappen doen en efficiënt winkelen. Doordat sprake is van een overdekt winkelcentrum is de opzet compact en de routing gestuurd. Belangrijke ankerpunten in het winkelcentrum zijn de twee supermarkten. De leegstand in het winkelcentrum is beperkt. Verschil met recreatieve centra als bijvoorbeeld Enkhuizen is het beperkte aanbod van horeca en recreatieve voorzieningen. Er zijn momenteel plannen in ontwikkeling om het winkelcentrum weer uit te breiden (zie ook hoofdstuk 5).
13
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Parkeren op orde Op dit verzorgingsniveau is de koppeling tussen het supermarktaanbod en de parkeervoorzieningen van belang. Rondom winkelcentrum Het Streekhof kan goed geparkeerd worden op loopafstand van het centrum, waardoor de afstanden klein zijn. Stallingsmogelijkheden voor fietsers zijn aanwezig. Toch wordt op aantal locaties rondom het winkelcentrum ‘wild’ gestald terwijl andere stallingsmogelijkheden nauwelijks gebruikt worden. Handhaving of het beter geleiden naar deze fietsenrekken kan leiden tot een betere benutting. Uitstraling Doordat het winkelcentrum naar binnen is gericht is de inrichting en uitstraling functioneel. Het winkelcentrum heeft wel een sterke en opvallende entree. Daarnaast heeft een deel van de winkels aan de buitenkant een etalage waardoor het winkelcentrum anders dan de meeste overdekte winkelcentra meer verweven is met de omgeving. Figuur 2.5 2.5 Winkelaanbod in bovenlokaal verzorgend boodschappencentrum West-Friesland (m² wvo).
Centrum Bovenkarspel
2.870
0
1.000
4.370
1.980
2.000
3.000
4.000
dagelijks
5.000
6.000
doelgericht
7.000
8.000
9.000
10.000
recreatief
2.6.2 Lokaal verzorgend boodschappencentrum De lokaal verzorgende plaatsen met relatief grote dorpscentra (circa 4.000 tot 7.500 m² wvo) zijn Hoogkarspel, Wervershoof, Opmeer en Spanbroek. Het laagste niveau dat is onderscheiden in de analyse zijn de lokaal verzorgende dorpscentra van ongeveer 2.000 tot 4.000 m² wvo en omzet de kernen Wognum, Avenhorn, Obdam en Andijk. Naast deze kleine dorpscentra zijn er in de regio nog tal van kernen met een lager voorzieningenniveau. Planmatig ontwikkelde centra Opvallend is dat er in drie kernen een geheel overdekt winkelcentrum is: De Beldershof in Andijk, Reigerspassage in Hoogkarspel en De Molenhoek in Wervershoof. Voordelen van overdekte winkelcentra zijn het compacte karakter, de toegankelijkheid ervan (voor minder validen) en de klimaatbeheersing. Er zijn ook nadelen: de geringe verwevenheid met de omgeving doordat ze naar binnen gekeerd zijn en de functionele, soms gedateerde uitstraling. Ook zijn overdekte winkelcentra minder geschikt voor mogelijke functiewijzigingen. Bij afnemend draagvlak is het moeilijker een niet-commerciële functie in te passen. Naast de overdekte centra zijn er diverse kernen met een naamsgeduide winkelconcentratie zoals de Vijverhof in Avenhorn, De Boogerd in Wognum, Capellehof in Spanbroek en Twijver in Venhuizen.
14
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Winkelcentrum de Vijverhof is vrij recentelijk gebouwd winkelcentrum met een (verschoven) centrale ligging tussen nieuw- en oudbouw. Hiermee is een nieuw hart in de kern Avenhorn gecreëerd, wat bijdraagt aan de toekomstbestendigheid van voorzieningen en daarmee ook de leefbaarheid in deze kern. Sterk dagelijkse aanbod De lokaal verzorgende centra functioneren vooral als boodschappencentra voor de eigen bewoners en de directe omgeving. De dagelijkse sector vormt dan ook bij de meeste centra de grootste categorie qua winkeloppervlak. In alle lokale centra is minimaal één supermarkt gevestigd. Soms is een tweede overwegend discountsupermarkt aanwezig. Ook maken versspeciaalzaken in de lokaal verzorgende winkelcentra deel uit van het winkelaanbod. De huidige situatie toont nog geen afkalving van het dagelijkse voorzieningenpakket. Leisurevoorzieningen die gezamenlijk met detailhandel meerwaarde genereren, zijn beperkt aanwezig in en nabij de lokaal verzorgende boodschappencentra. Het betreft vooral ondersteunende diensten zoals kappers, reisbureaus en apotheken die het aanbod completeren. Horeca is overwegend in enkelvoud aanwezig en gericht op de inwoners van de kern. Ook de toeristisch-recreatieve functie is in de kleinere kernen minder compleet en meer specifiek en solitair van karakter, zoals bijvoorbeeld het Scheringa Museum voor Realisme in Opmeer. Voor de overdekte winkelcentra vormen vooral de uitstraling en verankering met de omgeving belangrijke aandachtspunten. Voor de niet-planmatig ontwikkelde winkelcentra is het tegengaan van versnippering in het winkelaanbod van belang. Leefbaarheid kleinere kernen In West-Friesland komt, net als in de rest van Nederland, de leefbaarheid in kleine kernen (minder dan 2.000 inwoners) veelal onder de druk te staan, mede doordat het voorzieningenaanbod al enige jaren aan het afnemen is. Winkeliers hebben veel moeite om het hoofd boven water te houden. De levensvatbaarheid van winkels in het meer landelijke gebied is gering. Vaak worden zelfstandige winkels aangehouden tot de pensioensgerechtigde leeftijd is bereikt om vervolgens door gebrek aan opvolgers te verdwijnen. Hierbij is tweeslachtigheid waarneembaar: enerzijds betreuren inwoners het verdwijnende winkelaanbod, anderzijds zijn inwoners zelf ook georiënteerd op meer complete winkelconcentraties. Er vindt zogezegd opschaling in de winkelkeuze plaats.
15
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Figuur 2.6 2.6 Winkelaanbod lokaal verzorgende boodschappencentra West-Friesland (m² wvo). Hoogkarspel-centrum
5.010
2.000
Opmeer-centrum 80
4.060
240
Wervershoof-centrum
950
Spanbroek-centrum
1.690
Wognum-centrum Obdam-centrum
2.020
Venhuizen-kern
1.410 0
1.000
850 710
590 650
1.850
Andijk-centrum
1.460
1.540 2.250
Vijverhof-Avenhorn
1.000
970
1.290
420
600
790 230 2.000
3.000
dagelijks
4.000
doelgericht
5.000
6.000
7.000
8.000
recreatief
2.6.3 Wijkverzorgend boodschappencentrum In West-Friesland is een tweetal wijkwinkelcentra te vinden, beide zijn gevestigd in Hoorn. De Huesmolen is wijkverzorgend voor inwoners van de wijk Risdam en de Kersenboogerd vervult deze functie voor de gelijknamige wijk. Beide winkelcentra vormen het hart van de wijk waar naast de winkelvoorzieningen ook andere wijkverzorgende functies aanwezig zijn. In de Kersenboogerd is de dagelijkse sector het omvangrijkste segment, terwijl in de Huesmolen ook het meer recreatieve winkelaanbod vertegenwoordigd is (vooral modische segment). De uitstraling van de Huesmolen wordt voor een belangrijk deel bepaald door de aanwezige waterpartij die dwars door het winkelcentrum loopt. De Huesmolen krijgt hierdoor een meer dorpse, gezellige uitstraling. Desondanks is de totale uitstraling van het winkelcentrum gedateerd, wat vooral veroorzaakt wordt door de vormgeving en kleurstelling van de overkappingen. Ook wordt de uitstraling beperkt door het matige onderhoud van de waterpartij. Voorts zijn sommige delen van het winkelcentrum als gevolg van de overkapping vrij donker, wat niet bevorderlijk is voor de veiligheidsbeleving van bezoekers. De Kersenboogerd is daarentegen nog vrij nieuw en is een aantal jaren geleden gereedgekomen met de ontwikkeling van de nieuwbouwwijk de Kersenboogerd. Onderhoud en beheer van het winkelcentrum richt zich dan ook minder op de bebouwing, maar meer op de openbare ruimte. Naast deze twee wijkcentra herbergt Hoorn ook nog buurtwinkelcentrum Grote Beer en Enkhuizen Koperwiekplein. In winkelcentrum Grote Beer is een grote discount kledingformule gevestigd, terwijl in het Enkhuizer winkelcentrum Koperwiekplein twee volwaardige supermarkten dagelijkse artikelen aanbieden.
16
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Figuur 2.7 2.7 Winkelaanbod wijkverzorgende boodschappencentra West-Friesland (m² wvo). De Huesmolen
3.100
1.280
2.140
De Kersenboogerd
Grote Beer
1.770
Koperwiekplein
1.030
860
2.870
0
1.000
2.510
840
1.220
460 300
2.000
dagelijks
3.000
4.000
doelgericht
5.000
6.000
7.000
recreatief
2.7 Grootschalige, perifere winkelcentra PDV- en GDV-locaties behoren aanvullend en niet concurrerend te zijn voor de centrummilieus. De ontwikkeling van nieuwe en herontwikkeling van bestaande grootschalige winkelconcentraties dient vanuit dit perspectief afgewogen te worden. In West-Friesland is eigenlijk maar één woonboulevards aanwezig, namelijk de Dr. Van Aalstweg in Hoorn. In Stede Broec zijn aan de Woon- en Autostraat ook een aantal grootschalige winkels gevestigd, maar hier is minder sprake van een winkellocatie doordat winkels meer verspreid gevestigd zijn. Voor grootschalige, perifere winkelcentra is een compacte opzet en structuur van belang. Zeker de Woon-en Autostraat voldoet niet aan deze voorwaarde. Daarnaast geldt voor beide locaties dat de uitstraling (mono)functioneel is; het verblijfsklimaat is weinig aantrekkelijk. West-Friesland kent twee winkellocaties waar grootschalige detailhandel geconcentreerd gevestigd is. Daarnaast geldt voor veel kernen dat er aan de rand of net buiten de bebouwde kom een of een paar grote solitaire, vaak zelfstandige, winkels gevestigd zijn. Hierbij gaat het om meubelzaken, bouwmarkten en tuincentra, zoals tuincentrum-bouwmarkt De Boet in Hoogwoud. Er is dus met uitzondering van de twee locaties sprake van een versnipperd aanbod aan perifere, grootschalige detailhandel. Aan de zuidkant van de wijk Risdam in Hoorn ligt op de plaats van het oude bedrijventerrein Van Aalstweg een runshopping centre. Binnen de regio West-Friesland is dit de belangrijkste grootschalige winkellocatie. Naast doe-het-zelf en electro zijn overwegend woninginrichtingsformules op de Van Aalstweg te vinden. Met name het midden- en laagsegment is goed vertegenwoordigd. Op de Dr. van Aalstweg valt geen leegstand te noteren. De winkels gevestigd aan de Dr. van Aalstweg zijn goed bereikbaar, zowel voor inwoners van Hoorn als voor bezoekers van buiten Hoorn. Voor het functioneren als runshopping centre is de aanwezigheid van voldoende parkeergelegenheid van groot belang. Bezoekers wordt ruimschoots de mogelijkheid geboden de auto pal voor de (winkel)deur te parkeren.
17
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Naast de Dr. Van Aalstweg in Hoorn is in de gemeente Stede Broec nog een beperkte concentratie van grootschalige detailhandel gevestigd, namelijk de Woon- en Autostraat. Op dit bedrijfsgebied ten zuiden van de spoorlijn bevindt zich een concentratie van vooral garagebedrijven en woninginrichtingzaken. De Woon- en Autostraat is een bedrijventerrein zoals dat wel vaker wordt aangetroffen; een redelijk functioneel ingericht terrein met grote percelen met veel parkeerruimte. De externe uitstraling is matig en profileert zich niet als winkelgebied. Figuur 2.8 2.8 Winkelaanbod in grootschalige, perifere winkelcentra West-Friesland (m² wvo).
Dr. Van Aalstweg
30.240
Woon- en Autostraat
8.980
0
5.000
2.460
130
10.000
15.000
20.000
25.000
doelgericht
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
recreatief
2.8 Horeca, cultuur en ontspanning Het koopgedrag van consumenten wordt niet alleen bepaald door de aanwezige detailhandel. Consumenten kijken hierbij naar het totale productaanbod, waarbij met name bij recreatief winkelen de aanwezigheid van leisure gerelateerde voorzieningen een belangrijke keuzefactor is voor de consument. Winkelgebieden functioneren niet solitair op basis van detailhandel, de verwevenheid met complementaire leisurevoorzieningen is van toenemend belang. Voor met name kleine kernen geldt dat de gezamenlijke aanwezigheid van winkels en horecavoorzieningen belangrijk is voor de leefbaarheid van kernen. De huidige en toekomstige verzorgingspositie van winkelgebieden wordt dus mede bepaald door de wisselwerking met leisurevoorzieningen. Deze paragraaf biedt inzicht in het huidige voorzieningenaanbod van horeca, cultuur en ontspanning in West-Friesland. Horeca In de regio West-Friesland zijn circa 380 horecabedrijven gevestigd. Het grootste deel van deze horecabedrijven is gevestigd in Hoorn. Hierbij gaat het vooral om spijsverstrekkers (zoals een snackbar, ijssalon of lunchroom) en maaltijdverstrekkers (zoals een bistro of (café-)restaurant). Verder heeft Hoorn een breed aanbod drankverstrekkende bedrijven, het betreft dan vooral cafés, en een aantal accommodaties waar men kan overnachten. Na Hoorn heeft Enkhuizen het grootste aanbod van horecabedrijven. Hieruit blijkt het belang van toerisme voor Enkhuizen, Enkhuizen is namelijk binnen West-Friesland de gemeente met het grootste aanbod van logiesverstrekkers. Ook Medemblik heeft een gevarieerd horeca-aanbod.
18
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
In de gemeenten met de minste horecabedrijven (Stede Broec, Wervershoof, Opmeer en Andijk) heeft de horeca vooral een kernverzorgende functie en is deze minder gericht op toeristen en recreanten. Figuur 2.9 2.9 Aantal horecabedrijven in de regio West-Friesland, per gemeente naar sector. Hoorn
40
Enkhuizen
19
Medemblik
15
Koggenland
14
Drechterland
17 11
6
22 22
56
6
8
2
5 2
6
12
53
7
Stede Broec 3 5 6 3 Wervershoof 3 4 Opmeer
7
7 24
Andijk 22 6 0
20 drankverstrekkers
40
60
80
spijsverstrekkers
100
120
maaltijdverstrekkers
140
160
logiesverstrekkers
Bron: Locatus.
Naast de zelfstandig functionerende horecavoorzieningen hebben veel toeristisch-recreatieve voorzieningen zoals golfbanen, recreatieparken en grotere musea ook een horecavoorziening om bezoekers te faciliteren. Voor de gemeente Hoorn geldt voorts dat het nieuwe horecabeleid beschreven in de horecanota ‘Hoorn Gastvrij’ - ook ruimte biedt voor detailhandel om maximaal 25 m² te bestemmen voor horeca (bijvoorbeeld instore koffiecorner of lunchroom).
Horeca binnenstad Hoorn
Hotel-restaurant ‘Die Port van Cleve’, Enkhuizen
Cultuur en ontspanning Van de Westfriese gemeenten herbergt Hoorn ook de meeste culturele voorzieningen. Tot het culturele aanbod behoren diverse musea, zoals het Westfries Museum, kunstgalerieën en schouwburg en congrescentrum Het Park. Ook zijn hier aanvullende vrijetijdsvoorzieningen aanwezig zoals een casino, binnenspeeltuin en diverse zonnestudio’s. Medemblik en Enkhuizen hebben na Hoorn het grootste aantal culturele voorzieningen.
19
West-Friesland
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Deze voorzieningen hebben vooral een relatie met het historische karakter van beide gemeenten. In de overige Westfriese gemeenten zijn culturele en vrijetijdsvoorzieningen meer verspreid aanwezig.
2.9 Conclusie In dit hoofdstuk is ingegaan op de kenmerken van het winkelaanbod in West-Friesland aan de hand de typologie waarbij centra voor boodschappen en recreatief winkelen zijn onderscheiden en grootschalige, perifere winkelcentra. Afsluitend zetten we in dit hoofdstuk de conclusies op een rij. Wat zijn de kenmerken, de sterke en zwakke punten van de Westfriese verzorgingsstructuur. Sterke Sterke punten • De fijnmazige verzorgingsstructuur in West-Friesland biedt een zo volledig mogelijk aanbod aan voorzieningen voor de inwoners ‘dicht bij huis. • Er is een ruime variatie in winkelcentra en winkelaanbod. Er zijn naast winkelgebieden met uitsluitend een lokale functie ook regionale winkelcentra en een grootschalig winkelgebied. Het winkelaanbod in West-Friesland is ruim aanwezig, het gemiddeld aantal winkelmeters per inwoner is hoger dan het landelijk gemiddelde. • Met een concentratie van winkel- en leisurevoorzieningen in Hoorn beschikt West-Friesland over een recreatief winkelgebied dat concurrerend is met andere nabijgelegen grote plaatsen. • Kenmerkend voor een aantal winkelgebieden is de bijzondere, historische setting met karakteristieke panden, bestrating en ligging aan het IJsselmeer. Dit versterkt de recreatieve beleving van de bezoeker en biedt volop aanknopingspunten voor versterking van het ‘funshoppen’, in combinatie met horeca en recreatieve voorzieningen. • Toerisme & recreatie vormen met name in deze historische winkelgebieden een sterk element. Met name in het zomerseizoen worden deze plaatsen volop bezocht door toeristen, over land en over water. Deze sterke oriëntatie op toeristen is ook te zien in het winkelaanbod, bijvoorbeeld in winkels gericht op watersport, seizoensartikelen en recreatief aanbod. • In West-Friesland zijn relatief veel zelfstandige winkeliers gevestigd. In de recreatieve centra is dit een sterk punt: zelfstandige winkeliers zorgen voor variatie en verrassing in het aanbod, voor de couleur locale. • Veel winkelgebieden in West-Friesland zijn goed bereikbaar met volop gratis parkeervoorzieningen in de directe nabijheid van de winkels. In Enkhuizen en Hoorn is een deel van het winkelgebied autoluw en Hoorn is de enige plaats met betaald parkeren. • De warenmarkten vormen een waardevolle aanvulling op het binnenstadsproduct, met name ook in de zomermaanden in de toeristische kernen. En daarnaast bieden de warenmarkten een aanvulling op het winkelaanbod, en kan met name een invulling bieden in de kleine kernen waar verschraling van het winkelaanbod dreigt. Zwakke Zwakke punten • Grootschalig winkelaanbod buiten winkelgebieden • Met name in de recreatieve winkelcentra in West-Friesland hebben de winkelpanden veelal een historische setting en daarmee ook beperkingen in de mogelijkheden om er grotere winkels te vestigingen. Met name voor Hoorn, Enkhuizen en Medemblik betekent dit dat grotere winkelformules niet of nauwelijks zijn in te passen in de winkelstructuur. Dit kan betekenen dat formules die een interessante aanvulling vormen op het winkelaanbod WestFriesland mijden of druk uitoefenen om zich te vestigen op (ongewenste) perifere locaties.
20
West-Friesland
•
•
•
Huidige winkelstructuur West-Friesland
Op diverse locaties in West-Friesland zijn in de landelijke omgeving winkels ontstaan en uitgegroeid. Bijvoorbeeld de verkoop bij de boer, maar ook andere volumineuze artikelen zoals vloeren, tweedehands artikelen en meubelen worden in de landelijke gebieden verspreid aangeboden. Soms met een rommelige uitstraling en ongewenst in het landschap, soms ook passend bij de functie van de boerderij. In een aantal kernen zijn de winkelvoorzieningen geconcentreerd in overdekte – soms verouderde – winkelcentra. Met name de oudere centra, zoals Reigerspassage, De Beldershof en de Huesmolen, hebben een gedateerde uitstraling, zijn weinig verweven met de omgeving en naar binnen gekeerd. Hiermee zijn ze minder aantrekkelijk voor de consument en vormen een minder fraai element in een wijk of kern. In West-Friesland zijn relatief veel zelfstandige winkeliers gevestigd. Met name in de kleine kernen kan dit een bedreiging zijn als zij niet voldoende in staat zijn teruglopende omzetten te keren en bedrijfsoverdracht te realiseren.
21
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
3. Regionale verzorgingspositie West-Friesland Het draagvlak voor winkels wordt bepaald door de kooporiëntatie van consumenten. Om gemeenten en ondernemers in staat te stellen op nieuwe ontwikkelingen in te spelen is actuele informatie over consumenten een belangrijke basis voor beleidsvoering op het gebied van de detailhandel. Door een actueel beeld te schetsen van het koopgedrag van de inwoners van WestFriesland ontstaat inzicht in de regionale verzorgingspositie van de regio.
3.1 Koopstromen op gemeenteniveau Kooporiëntatie dagelijkse sector Een groot deel van de Westfriezen doet de dagelijkse aankopen binnen West-Friesland. Slechts een beperkt deel is voor de dagelijkse boodschappen georiënteerd op een gemeente buiten de regio. De totale binding aan de regio West-Friesland bedraagt voor de dagelijkse sector 97 procent. Consumenten doen het grootste deel van de dagelijkse aankopen dicht bij huis. Daarnaast draagt de ligging van een aantal gemeenten aan het IJsselmeer bij aan een hoge regionale binding.
Figuur 3. 3.1 Koopkrachtbinding dagelijkse sector, West-Friesland.
Bron: Goudappel Coffeng.
De binding voor de dagelijkse sector varieert aanzienlijk per gemeente. Op gemeenteniveau is de binding in Hoorn, Enkhuizen en Stede Broec het hoogst. In Hoorn is het dagelijkse winkelaanbod zodanig vertegenwoordigd in de diverse winkelcentra dat er voor inwoners van Hoorn weinig aanleiding is om elders de dagelijkse aankopen te plegen. Drechterland, Andijk en Koggenland hebben een lagere binding. Koopkrachtafvloeiing vindt vooral plaats naar de naastgelegen gemeenten Hoorn, Stede Broec en Enkhuizen (de gemeenten die eveneens een hoge binding hebben). Vanuit Koggenland gaat ook een deel van de bevolking naar Heerhugowaard voor het doen van boodschappen.
22
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
Doelgericht en recreatief koopgedrag In de niet-dagelijkse kooporiëntatie is een onderscheid te maken tussen doelgerichte non-food en recreatieve non-food aankopen. Tot de doelgerichte niet-dagelijkse detailhandel behoren onder meer woninginrichting, doe-het-zelf en tuincentra. Recreatieve niet-dagelijkse detailhandel bevat naast modisch bijvoorbeeld ook electro, warenhuizen, sport en spel en hobbyartikelen. Voor deze branchegroepen gelden andere, onderscheidende koopmotieven wat zich ruimtelijk ook vertaalt in een ander aankoopgedrag. In totaal wordt 84 procent van alle doelgerichte niet-dagelijkse aankopen binnen de regio gedaan. Voor de recreatieve aankopen is de binding iets lager, namelijk 75 procent. Grotere steden met een uitgebreid recreatief winkelaanbod, zoals Alkmaar, maar ook Amsterdam en Haarlem worden hiervoor vaker bezocht.
Figuur 3.2 Binding doelgericht en recreatief niet-dagelijks, West-Friesland (in %). Hoorn
78%
84%
75%
Regio totaal
84% 60%
Stede Broec
74% 66%
Enkhuizen
52% 51%
Wervershoof
56%
25%
Opmeer
45% 25% 28%
Medemblik Andijk
6% 33% 12%
Drechterland
27%
recreatief doelgericht
10%
Koggenland
24% 0%
20%
40%
60%
80%
100%
Bron: Goudappel Coffeng.
Op gemeenteniveau heeft Hoorn voor zowel de doelgerichte als de recreatieve koopstromen de hoogste binding. Met uitzondering van Enkhuizen, waar de kooporiëntatie op de recreatieve detailhandel groter is dan de oriëntatie op de doelgerichte detailhandel, is in alle overige gemeenten de koopkrachtbinding voor doelgerichte niet-dagelijkse detailhandel groter. De aanwezigheid van een beperkt aantal grootschalige detailhandelsvestigingen in verhouding tot het veelal beperkte recreatieve niet-dagelijkse winkelaanbod kleurt dit koopgedrag. Naast Hoorn genereren Enkhuizen en Stede Broec ook koopkrachttoevloeiing in de recreatieve nietdagelijkse sector. Voor de doelgerichte niet-dagelijkse sector vindt binnen de regio West-Friesland vooral afvloeiing plaats naar Hoorn en Stede Broec.
23
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
Figuur 3.3 Koopkrachttoevloeiing doelgericht niet-dagelijkse sector, West-Friesland.
Bron: Goudappel Coffeng.
Figuur 3.4 Koopkrachttoevloeiing recreatief niet-dagelijkse sector, West-Friesland.
Bron: Goudappel Coffeng.
24
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
3.2 Koopstromen op kernniveau Naast de koopstromen tussen de verschillende Westfriese gemeenten is tevens een actueel beeld te schetsen van de kooporiëntatie op de regionale koopcentra teneinde gemeenten en ondernemers in staat te stellen zo goed mogelijk op nieuwe ontwikkelingen in te spelen. Voor de grotere Westfriese winkellocaties (meer dan 5.000 m² wvo) zijn bindings- en toevloeiingscijfers beschikbaar voor dagelijks, niet-dagelijks recreatief en niet-dagelijks doelgericht. Gemeentelijke binding Van de verschillende winkelcentra heeft vooral het centrum van Enkhuizen een sterke lokale verzorgingsfunctie. Voor zowel de dagelijkse, doelgerichte en recreatieve niet-dagelijkse aankopen geldt dat meer dan de helft van de inwoners van de gemeente Enkhuizen hiervoor georiënteerd is op het centrum van de eigen gemeente.
Figuur 3.5 Gemeentelijke binding aan winkelcentra, uitgesplitst naar koopmotief, West-Friesland (in %). 53%
Enkhuizen-centrum
65% 76% 81%
Bovenkarspel-centrum
26% 56% 23%
Hoorn-centrum
31% 76% 49%
Hoogkarspel-centrum
23% 13% 27%
Medemblik-centrum
18% 29% 0%
Dr. van Aalstweg
59% 2%
Dagelijks Doelgericht Recreatief
0%
Woon- en Autostraat Stedebroec
45% 1%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Bron: Goudappel Coffeng.
Het centrum van de kern Bovenkarspel (gemeente Stede Broec) heeft vooral een sterke gemeentelijke koopkrachtbinding voor de dagelijkse sector, maar ook voor de recreatieve nietdagelijkse aankopen gaat een groot deel van de inwoners van Drechterland naar het centrum van Bovenkarspel. De sterke verzorgingspositie van winkelcentrum de Streekhof blijkt hieruit. De binnenstad van Hoorn heeft vooral een sterke lokale verzorgingsfunctie voor wat betreft de recreatieve niet-dagelijkse aankopen. De dagelijkse boodschappen doen veel inwoners van Hoorn in een van de twee wijkwinkelcentra of in de eigen woonkern. Voor het centrum van Medemblik geldt dat geen van de drie onderscheiden productgroepen dominant is. Ongeveer een kwart tot een vijfde deel van de inwoners van de gemeente Medemblik gaat voor dagelijkse of niet-dagelijkse aankopen naar het gemeentelijke hoofdwinkelcentrum. Deze verhoudingsgewijs lage binding houdt mede verband met de fusie van de gemeente Medemblik met de voormalige gemeenten NoorderKoggenland en Wognum.
25
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
Als gevolg van de ligging van het centrum van Medemblik ten opzichte van dit deel van de nieuw gevormde gemeente is de binnengemeentelijke oriëntatie op het centrum van Medemblik minder groot. De twee grootschalige detailhandelslocaties in West-Friesland hebben voornamelijk een verzorgingsfunctie als het gaat om doelgerichte niet-dagelijkse aankopen. Regionale oriëntatie op winkelcentra Naast de gemeentelijke verzorgingsfunctie van de grootste aankoopplaatsen is ook te bepalen in welke mate deze locaties in staat zijn vanuit het overige deel van de regio West-Friesland koopstromen aantrekken. De meeste regionale toevloeiing wordt gegenereerd door het centrum van Hoorn. Dit geldt vooral voor de doelgerichte en recreatieve niet-dagelijkse aankopen. Ook het centrum van Enkhuizen heeft enige mate van bovenlokale aantrekkingskracht. Van de twee grootschalige aankoopplaatsen heeft de Dr. Van Aalstweg in Hoorn meer een regionale verzorgingspositie binnen West-Friesland dan de Woon- en Autostraat in Stede Broec, waar de Westfriese kooporiëntatie van buiten de gemeente Stede Broec beperkt is. Het winkelaanbod op de Dr. Van Aalstweg is ook ongeveer het drievoudige van het aanbod op de Woon- en Autostraat.
Figuur 3.6 3.6 Regionale toevloeiing naar winkelcentra, uitgesplitst naar koopmotief, West-Friesland (in %). 10%
Centrum Hoorn
22% 47% 0%
Dr van Aalstweg
41% 1% 8% 8%
Centrum Enkhuizen
15% 9%
Centrum Bovenkarspel
4% 9%
Centrum Hoogkarspel
6% 4% 2%
Centrum Medemblik
3% 3% 4%
Woon en Autostraat Stedebroec
0% 7% 0%
0%
Dagelijks Doelgericht Recreatief 20%
40%
60%
80%
100%
Bron: Goudappel Coffeng.
3.2 Conclusie Koopstroomgegevens bieden inzicht in het functioneren van de huidige verzorgingsstructuur. Is de regio voldoende aantrekkelijk voor haar eigen inwoners? En is er voldoende aanbod op lokaal niveau om in de dagelijkse behoeften te kunnen voorzien? In deze paragraaf geven we beknopt de conclusies weer.
26
West-Friesland
Regionale verzorgingspositie West-Friesland
Sterke punten • De dagelijkse boodschappen doen de inwoners van West-Friesland bijna allemaal (97%) in hun eigen regio. Ook de niet dagelijkse sectoren (doelgericht en recreatief) laten relatief hoge bindingscijfers zien, met respectievelijk 84 en 75%. Er is dus sprake van een sterke binding aan de eigen regio. • Voor boodschappen kunnen de inwoners veelal binnen de eigen gemeente terecht, daar is volop dagelijks aanbod (met name Hoorn, Enkhuizen en Stede Broec). Een aantal gemeenten ziet relatief veel inwoners naar buurgemeenten gaan voor de dagelijks inkopen. Dit zijn met name Drechterland, Andijk en Koggenland. Het samengaan van gemeenten in de afgelopen periode verklaart mogelijk een deel van deze afvloeiing. Zwakke Zwakke punten • Het verzorgingsgebied van West-Friesland is beperkt door de randligging aan het IJsselmeer. De regio heeft vooral een sterke functie voor haar eigen inwoners. Dit betekent dat investeringen zich met name richten op het binden van de inwoners. • Door het beperkte verzorgingsgebied en sterke winkelgebieden als Lelystad (Bataviastad), Alkmaar en Heerhugowaard in de nabijheid is de toevloeiing van buiten regio beperkt. Deze sterke en zwakke punten van de verzorgingsstructuur vormen input voor de detailhandelsvisie (hoofdstuk 6).
27
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
4. Mening en oordeel ondernemers 4.1 Inleiding Om te komen tot een gedragen regionale detailhandelsvisie is het van belang ook vanuit het perspectief van de ondernemer zicht te hebben op het huidig functioneren van de detailhandel in West-Friesland, alsmede de wensen en ambities van ondernemers in de regio. Dit hoofdstuk beschrijft op basis van de belangrijkste uitkomsten van een schriftelijke enquête onder alle winkeliers en winkelondersteunende dienstverleners in de Westfriese gemeenten de mening en het oordeel van ondernemers3. In totaal hebben 205 ondernemers deze vragenlijst ingevuld. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de resultaten voor West-Friesland in totaal. Verder worden uitsplitsingen gemaakt in twee categorieën, namelijk de drie gemeenten met een relatief sterke toeristisch-recreatieve functie (Hoorn, Medemblik en Enkhuizen) en de overige Westfriese gemeenten (Andijk, Drechterland, Koggenland, Opmeer, Stede Broec en Wervershoof).
4.2 Omzetontwikkeling en -samenstelling Een belangrijke indicatie voor het functioneren van de detailhandelsstructuur vormt het economisch functioneren van de detailhandelsondernemers. De ontwikkeling en samenstelling van de omzet blijkt te variëren. Helft ondernemers ondernemers heeft in 2007 een stijgende omzet Bijna de helft van de ondernemers geeft aan dat hun omzet in het tweede kwartaal van 2007 is gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 2006. Een kwart van de ondernemers heeft echter te maken gehad met een dalende omzet. Ondernemers uit de gemeenten met recreatieve winkelcentra geven vaker aan dat de omzet in vergelijking met voorgaand jaar gedaald is dan ondernemers uit de overige Westfriese gemeenten. Figuur 4.1 Omzet tweede kwartaal 2007 ten opzichte van tweede kwartaal 2006. West-Friesland
26%
26%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen
33%
overige gemeenten
22%
15% 0%
45%
32% 25% gedaald
3
48%
53% 50% stabiel
75%
100%
gestegen
In de bijlagen zijn de overige, niet in dit hoofdstuk opgenomen, uitkomsten van de ondernemersenquête
opgenomen.
28
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
Uit de ERBO-enquête van de Kamer van Koophandel blijkt dat in 2007 ondernemers in de detailhandel in West-Friesland een positieve omzetontwikkeling hebben ten opzichte van 2006 (een gemiddelde procentuele omzettoename van 2,8 procent). Daarnaast geeft 89 procent aan winst te hebben behaald. Een beperkt deel – 13 procent – heeft ten opzichte van vorig jaar een lager bedrijfsresultaat. In 2006 was dit aandeel wel kleiner, namelijk 4 procent. Hier staat tegenover dat 44 procent aangeeft juist een beter bedrijfsresultaat te hebben dan in 2006. Veel Westfriese ondernemers zijn ook positief over de verwachtingen voor dit jaar. Zo verwacht 94 procent van de detaillisten winst te kunnen genereren. En een derde deel denkt ook meer omzet te behalen dan in 2007. Dit aandeel is overigens wel lager dan het totaalbeeld voor NoordwestHolland: hier geeft gemiddeld 42 procent aan te verwachten dat de omzet zal groeien ten opzichte van het afgelopen jaar. Omzetherkomst In het vorige hoofdstuk is reeds aangetoond dat de verschillende gemeenten in West-Friesland een uiteenlopend verzorgingsbereik hebben. Afhankelijk van de verzorgingsfunctie zal ook de samenstelling van de bezoekstromen variëren. Voor het ontwikkelen van een regionale detailhandelsvisie is het van belang inzicht te genereren in de belangrijke bezoekersdoelgroepen. In de gemeenten Andijk, Drechterland, Koggenland, Opmeer, Stede Broec en Wervershoof zijn vaste klanten en klanten woonachtig op loopafstand voor een groter deel van de jaaromzet verantwoordelijk dan in de gemeenten Hoorn, Medemblik en Enkhuizen. In deze gemeenten is het aandeel van de jaaromzet afkomstig van toeristen juist groter. Figuur 4.2-a Aandeel jaaromzet afkomstig van vaste klanten. 25% 22%
70 - 100% 50 - 70%
30% 30%
34% 39%
29%
20 - 50% 13% 12%
0 - 20% 0%
West-Friesland
36%
16%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
16%
10%
20%
30%
40%
50%
Figuur 4.2-b Aandeel jaaromzet afkomstig van klanten woonachtig op loopafstand. 25% 22%
70 - 100% 50 - 70%
30% 30%
34%
29%
20 - 50%
16% 13% 12%
0 - 20% 0%
10%
39%
West-Friesland
36%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
16%
20%
30%
40%
29
50%
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
Figuur 4.2-c Aandeel jaaromzet afkomstig van toeristen. 70 - 100%
2% 2% 0%
50 - 70%
2% 3% 0%
20 - 50%
10% 15%
West-Friesland
3%
0 - 20%
80%
86% 97%
0%
25%
50%
75%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
100%
Interessant is te zien dat veel ondernemers aangeven bezoekers te ontvangen uit andere Westfriese gemeenten dan de gemeente van vestiging. Hoewel natuurlijk de ligging binnen de gemeente sterk van invloed hierop is, geeft dit wel blijk van een vertrouwen in de trekkracht van de onderneming. Detailhandelsondernemers uit Hoorn, Enkhuizen en Medemblik geven ook aan bezoekers van buiten West-Friesland te trekken, wat aansluit bij de regionaal-verzorgende functie van deze gemeenten. Figuur 4.3 Waar komen klanten verder vandaan? 24% 29%
gemeenten buiten WestFriesland
17% 57% 55% 60%
andere West-Friese gemeenten
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
28% 30% 25%
overig deel gemeente van vestiging 0%
West-Friesland
25%
50%
75%
100%
Toekomst: Toekomst: gewoon zo door gaan Een meerderheid van de ondernemers (64 procent) is van plan om in de nabije toekomst de onderneming op de huidige manier voort te zetten. Minder dan een kwart geeft daarentegen aan het assortiment te willen aanpassen (22 procent) of een specialisatie te kiezen (17 procent). Daarnaast geeft ruim een tiende deel van de ondernemers aan de bedrijfsactiviteiten te gaan aanpassen (12 procent). Meer ingrijpende veranderingen in de bedrijfsvoering zijn minder vaak genoemd. Internetverkoop, verhuizen en beëindiging van de detailhandelsactiviteiten wordt door een kleiner deel van de ondernemers genoemd als toekomstperspectief.
4.3 Oordeel winkelgebied Ondernemers meest tevreden over bereikbaarheid voor klanten per fiets Door de ondernemers in de negen Westfriese gemeenten hun eigen vestigingsplaats te laten beoordelen, ontstaat inzicht in de sterke en zwakke punten vanuit ondernemersperspectief. De bereikbaarheid voor klanten per fiets is het aspect dat het best beoordeeld wordt (8,4). Gezien de lokale verzorgingsfunctie van veel winkelvoorzieningen is dit een belangrijk, positief kenmerk. Minder tevreden is men over de veiligheid (6,4), sfeer en gezelligheid in het winkelgebied (6,4) en de branchering en het totaal aanbod (6,3).
30
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
Nadere analyses laten zien dat de gemeenten Andijk, Drechterland, Koggenland, Opmeer, Stede Broec en Wervershoof op een aantal aspecten meer tevreden zijn dan de drie gemeenten met recreatieve winkelcentra (Hoorn, Medemblik en Enkhuizen). Ondernemers uit de eerstgenoemde gemeenten geven hogere cijfers voor de bereikbaarheid voor klanten per auto, de mogelijkheden voor laden en lossen, het parkeren voor klanten en de veiligheid. Wel moet hierbij opgemerkt worden dat ondernemers uit Medemblik deze aspecten hoger beoordelen dan ondernemers uit de andere twee gemeenten met recreatieve winkelcentra (Hoorn en Enkhuizen). Met name voor Hoorn en Enkhuizen geldt dat de historische, stedelijke structuur gekoppeld aan de verkeersbeperkende maatregelen ertoe bijdragen dat ondernemers deze aspecten minder waarderen. Ontwikkeling van het winkelgebied Ruim een kwart van de ondernemers in West-Friesland (27 procent) geeft aan dat het bezoekersaantal in de afgelopen twee jaar (sterk) is toegenomen. Een iets groter deel (32 procent) is van mening dat het winkelgebied waarin men gevestigd is juist minder bezoekers heeft getrokken. Ondernemers uit Hoorn, Enkhuizen en Medemblik zeggen vaker te kampen te hebben met een afnemend aantal bezoekers. Figuur 4.4 4.4 Ontwikkeling bezoekersaantal in de afgelopen twee jaar. West-Friesland
3%
Hoorn, Medemblik, 3% Enkhuizen
24%
42%
20%
overige gemeenten 2%
41%
41% 25%
sterk toegenomen
toegenomen
7%
26%
32%
0%
25%
9%
24%
50%
75%
stabiel
afgenomen
2% 100%
sterk afgenomen
Een kwart van de ondervraagde ondernemers uit West-Friesland vindt dat het eigen winkelgebied zich de afgelopen twee jaar (sterk) heeft verbeterd. Een vijfde deel geeft echter aan dat het winkelgebied juist (sterk) verslechterd is. Dit wordt vaker aangegeven door ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen dan door ondernemers uit de overige gemeenten. De mindere waardering ten aanzien van onder meer veiligheid en bereikbaarheid zal mede het oordeel over de ontwikkeling van het winkelgebied bepalen. Figuur 4.5 Ontwikkeling winkelgebied in de afgelopen twee jaar. West-Friesland 3%
22%
Hoorn, Medemblik, 4% Enkhuizen
22%
overige gemeenten 2%
verbeterd
18%
46%
23%
0% sterk verbeterd
53%
24%
68% 25%
50%
niet verbeterd/niet verslechterd
31
3%
4%
6% 75%
verslechterd
100% sterk verslechterd
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
Er is een sterke relatie tussen het oordeel over de ontwikkeling van het winkelgebied waarin de ondernemer gevestigd is en de ontwikkeling van het bezoekersaantal. Winkeliers met een afnemend bezoekersaantal zijn in veel gevallen ook negatiever over de gehele ontwikkeling van het winkelgebied. Veel wensen ten aanzien van branchering De helft van de Westfriese ondernemers acht verbetering van de samenstelling van het winkelaanbod (de branchering) in het eigen winkelgebied wenselijk. Een deel vindt dat er te veel aanbod is in sommige branches. Dit is vaker het geval in de gemeenten met recreatieve winkelcentra (Hoorn, Medemblik en Enkhuizen). Ondernemers uit deze drie gemeenten noemen meerdere keren dat er te veel van dezelfde (keten-)winkels zijn. Ook vinden ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen vaker dan andere ondernemers dat er te weinig aanbod in bepaalde branches is. Ondernemers uit deze gemeenten geven onder meer aan dat er zowel te weinig speciaalzaakjes zijn als ook te weinig echte grote trekkers. Ondernemers willen dus minder van hetzelfde en meer diversiteit. Figuur 4.6 Oordeel over winkelaanbod in eigen winkelgebied. West-Friesland Hoorn, Medemblik, Enkhuizen
43%
42%
overige gemeenten
44% 0%
25%
winkelaanbod (branchering) is goed
22%
27%
13% 50% te veel van
28%
31%
24% 75% te weinig van
11%
8%
15% 100% weet niet
Veel tevredenheid over parkeermogelijkheden Circa driekwart van de ondervraagde ondernemers uit West-Friesland vindt dat er (ruim) voldoende stallingsmogelijkheden voor (brom)fietsen beschikbaar zijn. Dit geldt in sterkere mate voor gemeenten zonder recreatieve winkelcentra (84 procent) dan voor de gemeenten Hoorn, Medemblik en Enkhuizen (67 procent). Ook vinden ondernemers uit Andijk, Drechterland, Koggenland, Opmeer, Stede Broec en Wervershoof vaker dat er (ruim) voldoende parkeermogelijkheden zijn (62 procent) dan ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen. De opzet en structuur van de winkelgebieden is hierin bepalend. De meer planmatig, vaak overdekte winkelcentra hebben (aangelegde) parkeervoorzieningen voor de winkel liggen. In de historische winkelcentra ontbreekt het vaak aan ruimte om ruim opgezette parkeerplaatsen hier te reserveren. Bovendien is vaker sprake van verkeersbeperkende maatregelen, zoals eenrichtingsverkeer en voetgangerszones, waardoor ondernemers ook kritischer zijn over de bereikbaarheid van hun winkel voor klanten.
4.5 Samenwerking Ondernemers meest positief over samenwerking van winkeliers onderling Voor het behoud of creëren van een goed functionerend winkelcentrum is samenwerking een succesfactor. Hierbij gaat het niet alleen om de samenwerking tussen winkeliers onderling maar ook de samenwerking met andere ondernemers en met de gemeente.
32
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
De samenwerking van winkeliers onderling wordt het best beoordeeld. Dit is vaker het geval bij ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen dan bij ondernemers uit de overige gemeenten. Figuur 4.7 Oordeel over de samenwerking…. (aandeel dat samenwerking goed of voldoende vindt). 64% 67% 59%
van winkeliers onderling
56% 54% 61%
van winkeliers en andere ondernemers
West-Friesland Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
41%
met de gemeente
30% 59%
0%
25%
50%
75%
100%
De samenwerking van winkeliers en andere ondernemers wordt door ruim de helft als goed of voldoende beoordeeld. Het minst tevreden zijn ondernemers over de samenwerking met de gemeente; minder dan de helft ervaart deze vorm van samenwerking als voldoende/goed. Belangrijkste rol voor verbetering winkelklimaat is voor gemeenten Veel ondernemers vinden dat er initiatieven moeten komen om het winkelklimaat op de locatie waar men zit te verbeteren. Dit geldt zowel voor ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen als voor ondernemers uit de overige gemeenten. De ondernemers is gevraagd wie volgens hen een voortrekkersrol zou moeten vervullen bij het verbeteren van het winkelklimaat. Veruit het meest genoemd is de lokale overheid. Maar ook wijst circa de helft winkeliers op de eigen verantwoordelijkheid. Figuur 4.8 4.8 Wie zou een voortrekkersrol moeten vervullen om het winkelklimaat te verbeteren? 75% 77% 73%
de gemeente 49% 49% 48%
de winkeliers 24% 25% 23%
de vastgoedeigenaars
anders
West-Friesland Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
9% 10% 7%
0%
25%
50%
75%
100%
4.6 Conclusie In het onderzoek is veel aandacht voor het perspectief van de ondernemers. Onderzoeksresultaten vormen de basis voor dit hoofdstuk, aangevuld met aandachtspunten uit de discussieavond met ondernemers.
33
West-Friesland
Mening en oordeel ondernemers
Sterke punten • Positieve geluiden: in 2007 hebben ondernemers in de detailhandel in West-Friesland overwegend stijgende omzetten en winst gerealiseerd, en zijn de verwachtingen voor 2008 opnieuw positief. • Ondernemers benoemen de bereikbaarheid per fiets en per auto voor hun klanten, en de eigen locatie binnen het winkelgebied als meest positieve eigenschappen. Met name bereikbaarheid is een sterk bepalende factor bij de keuze van de consument voor een winkel of winkelgebied, naast aspecten als parkeren en winkelaanbod. • Er is een sterke basis voor samenwerking: ondernemers oordelen positief over de samenwerking van winkeliers onderling. Dit biedt volop mogelijkheden voor brede gezamenlijke activiteiten, bijvoorbeeld promotie, evenementen, themamarkten, seizoensactiviteiten. Daarnaast vormen goed samenwerkende ondernemers een waardevolle en serieuze en gesprekspartner voor lokale beleidsmakers. Zwakke punten • Er is veel aandacht voor de leefbaarheid in kleine kernen en de verschraling van het aanbod. Uit de ondernemersenquête blijkt dat vooral ondernemers uit de recreatieve winkelcentra minder tevreden zijn over het eigen winkelgebied. Hier lijkt de ‘binnenstedelijke problematiek’, bijvoorbeeld rond parkeren, autobereikbaarheid en veiligheid het oordeel van de ondernemer sterker negatief te kleuren. • Sfeer en gezelligheid zijn belangrijk voor de beleving van de winkelende consument. Zeker in de recreatieve winkelcentra (binnenstad van Hoorn, Enkhuizen en Medemblik) zou dit aspect hoog gewaardeerd moeten worden. Het is jammer om te moeten concluderen dat ondernemers de sfeer met een 6,4 niet hoog waarderen.
34
West-Friesland
Trends en beleid
5. Trends en beleid 5.1 Inleiding In de voorgaande hoofdstukken zijn resultaten beschreven en conclusies geformuleerd over de verzorgingsstructuur, het voorzieningenniveau en de ondernemers in de detailhandel in WestFriesland. Dit hoofdstuk plaatst deze conclusies in een breder perspectief van trends en ontwikkelingen in de detailhandel en schetst lokale ontwikkelingen die op korte of lange termijn de detailhandelsstructuur beïnvloeden.
5.2 Trends in detailhandel In deze paragraaf worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de detailhandel in Nederland beschreven en vertaald naar ontwikkelingen in West-Friesland. Onderscheiden worden aanbod- en vraagfactoren.
5.1.1 Aanbodfactoren Fijnmazige voorzieningenstructuur blijft uitgangspunt De Nederlandse voorzieningenstructuur is relatief fijnmazig. In West-Friesland is het winkelaanbod per inwoner iets hoger dan het provinciale gemiddelde (respectievelijk 1,8 m² en 1,6 m² wvo per inwoner). Er zijn verschillende niveaus in te onderscheiden. Winkelcentra van grote steden hebben een regionale functie waarbij het begrip ‘winkelen’ van belang is. Het aanbod in de niet-dagelijkse sector is uitgebreid en specialistisch en trekt consumenten uit een wijde omgeving. De binnenstad van Hoorn past in dit beeld. Plaatsen van circa 10.000 tot ongeveer 25.000 inwoners (Drechterland, Enkhuizen, Koggenland, Opmeer en Wervershoof) hebben een subregionale functie. Consumenten uit kleinere, omliggende kernen kopen er de dagelijkse en (niet-specialistische) niet-dagelijkse goederen, zoals huishoudelijke artikelen, supermarktinkopen en kleding. Opvallend is dat vooral de kleinere plaatsen in deze categorie een relatief grote subregionale functie lijken te hebben. In grotere plaatsen als Enkhuizen, Drechterland en Koggenland blijft het niet-dagelijks aanbod echter fors achter bij het aanbod in - landelijke - referentieplaatsen. In Medemblik geldt dit eveneens voor het dagelijkse aanbod. De gemeente Stede Broec vervult wel de rol in de detailhandelsstructuur die van een gemeente van deze omvang verwacht kan worden. Kleine kernen tot 7.000 inwoners zoals Andijk hebben voornamelijk een (boven)lokale functie. Hier kunnen de inwoners met name de dagelijkse artikelen kopen, soms aangevuld met enkele winkels voor bijvoorbeeld kleding en meubelen. In Andijk blijft het dagelijks aanbod enigszins achter en is het niet-dagelijkse aanbod opvallend sterk vertegenwoordigd. Aantrekkende conjunctuur leidt tot groter draagvlak voorzieningen De aantrekkende economie is voor zowel de detailhandel als de vrijetijdsvoorzieningen goed te merken. In de detailhandel is in 2007 een groei gerealiseerd van 3,7 procent. Vooral consumentenelektronica en winkels in kleding deden het goed. Internetverkopers behaalden met 10% de hoogste omzetstijging. In 2006 steeg de gezamenlijke omzet van verkopers via internet al met 12%.
35
West-Friesland
Trends en beleid
De horeca heeft het afgelopen decennium een sterke omzetgroei laten zien van 5 procent. Vooral de restaurant- en hotelsector hebben een stijging doorgemaakt. De omzetstijging werd niet alleen behaald door een verhoging van de prijzen, maar vooral door een toename in het volume (bezoek, consumpties en overnachtingen). Schaalvergroting vooral binnen bestaande winkelgebieden De consument wil een ruim aanbod waarbij het mogelijk is om te vergelijken. Hij wil zijn boodschappen zo veel mogelijk op één plek kunnen doen (one-stop-shopping). Het gevolg hiervan is dat de winkelvoorzieningen in Nederland steeds meer producten aanbieden. Dit houdt in dat de schaal van een winkel toeneemt. Deze ontwikkeling is duidelijk waar te nemen in de supermarktsector. Supermarkten van 300-600 m² wvo kunnen steeds minder goed uit de voeten. Als ondermaat voor een goed functionerende full-service supermarkt wordt tegenwoordig al snel 1.200 m² wvo gehanteerd. Harddiscount supermarkten zijn kleiner (700-900 m² wvo). Daarnaast doet zich ook de ontwikkeling voor van de grootschalige supermarkten zoals de AH XL formule die zo’n 3 a 4.000 m² wvo vraagt. In West-Friesland is de gemiddelde winkelomvang 136 m² ten opzichte van 103 m² in NoordHolland en 122 m² in Nederland. Opvallend is dat met uitzondering van het aanbod aan de Dr. Van Aalstweg en de centra van Hoorn en Enkhuizen, grote winkelconcentraties in West-Friesland ontbreken. Het lijkt erop dat de schaalvergroting vooralsnog in de bestaande winkelgebieden dient te worden gefaciliteerd. Het beleid is er vooral op gericht de concurrentiepositie van bestaande (centrum)gebieden te behouden en/of te versterken. De trend dat grote ketens zoals de Hema ook kleinere formules ontwikkelen sluit hierbij aan. In de binnenstad van Hoorn kunnen nu nog winkels tot maximaal 600m² zitten en op het Van Aalstterrein is GDV mogelijk vanaf 1.000m². Er is dus een gat in de vestigingsmogelijkheden voor formules tussen 600-1000 m². In Hoorn lijkt in de binnenstad geen mogelijkheid te bestaan voor ketens die op zoek zijn naar dergelijke wvo. Het stationsgebied zou een mogelijk overgangsgebied tussen Van Aalstweg en de binnenstad kunnen vormen met ruimte voor een winkel in deze ‘tussengrootte’. In een aantal gemeenten hebben grootschalige functies (bijv. Action, Deen) het centrum verlaten vanwege gebrek aan geschikte ruimte en/of uitbreidingsmogelijkheden. Deze grootschalige functies vestigen zich veelal op een bedrijventerrein. Slechts in een enkele situatie wordt in de regio gedacht over de ontwikkeling van nieuwe grootschalige winkellocaties. Overigens kan schaalvergroting, zeker indien dit op een onzorgvuldige wijze gebeurd, ook het bijzondere karakter van historische binnensteden als Hoorn, Enkhuizen en Medemblik aantasten. Specialisatie versus branchevervaging branchevervaging Er komen steeds meer gespecialiseerde winkels en winkelgebieden in Nederland. Een voorbeeld hiervan zijn de speciale merkwinkels (brandstores) of de Factory Outlet Centers. Daar staat een andere ontwikkeling tegenover: de branchevervaging. Supermarkten en drogisterijen behalen een stijgend aandeel van hun omzet uit de verkoop van bijvoorbeeld huishoudelijke en cadeauartikelen; bouwmarkten verkopen fietsen en audioapparatuur; discountsupermarkten hebben een bepaald deel (100–125 m² wvo) van hun winkels ingeruimd voor weekaanbiedingen in de niet-dagelijkse sector, zodat dit een essentieel onderdeel van hun formule is geworden. Om o.a. oneerlijke concurrentie tegen te gaan, is het belangrijk goede afspraken te maken over de gewenste aard en omvang van winkels op perifere locaties.
36
West-Friesland
Trends en beleid
Toename van budgetbudget-detailhandel Niet alleen groeit het aantal discounters (bijvoorbeeld ALDI, Lidl), ook budgetketens in de huishoudelijke artikelen (bijvoorbeeld Action) timmeren aan de weg. De doelgroep is steeds minder duidelijk; ook prijsbewuste consumenten uit de hogere inkomens (‘bargainers’) kopen steeds vaker bij budget-detailhandel. Tegengesteld aan deze trend zien we ook een toename van winkels in het hoge segment. Hooggespecialiseerde formules proberen hierop in te spelen. Grote ketens als de Albert Heijn doen hier ook aan mee door bijvoorbeeld het assortiment uit te breiden onder noemer “Excellent”. Toenemend combinatiebezoek Het vrijetijdsaanbod in Nederland blijft uitdijen. Ook in West-Friesland zijn diverse ontwikkelingen gaande zoals de Blauwe Berg in Hoorn, een vrijetijdspark dat plaats zal bieden aan onder andere een bioscoop, een dans- en partycentrum en een kunstijsbaan. Verder liggen er in de toekomst mogelijkheden voor het uitbreiden van de verblijfsrecreatie, bed & breakfast-voorzieningen en de ontwikkeling van het Oostereiland. Men wil inspelen op de dynamiek van de markt (niches) en daarmee veranderingen een kans geven. De gangbare opvatting is dat vermaak, horeca en winkels elkaar wederzijds versterken. Uit consumentonderzoeken is gebleken dat hier wel een nuancering moet worden gegeven. Zo is de combinatie vrijetijdsvoorziening en winkels onder het publiek niet populair. Vrijetijdsactiviteiten kenmerken zich door plezier en ontspanning. Bij winkelen hoeft dit niet het geval te zijn. Veel winkelbezoeken zijn immers functioneel en doelgericht. Wel is vaak behoefte aan ondersteunende horeca.
5.1.2 Vraagfactoren Demografische ontwikkeling: vergrijzing en ontgroening De bevolking van West-Friesland neemt tot 2030 met zo’n 8 procent toe (IPB-prognose). Met name in de gemeenten Drechterland, Hoorn en Enkhuizen is een verdere doorgroei van het inwonertal voorzien. Dit vergroot het draagvlak voor winkelvoorzieningen. In vergelijking met Nederland zijn er in Noord-West Holland al relatief veel ouderen en weinig jongeren. De vergrijzing en ontgroening zullen, zowel in Nederland als (de vier subregio’s van) Noordwest-Holland, de komende jaren verder doorzetten. In 2020 zal het aandeel 65-plusssers in de regio NoordwestHolland nog iets hoger liggen dan in Nederland als geheel (20,4 procent respectievelijk 19,0 procent). Het aandeel jonger dan 15 jaar zal praktisch even laag zijn als landelijk (16 procent respectievelijk 16,4 procent). Door de sterke vergrijzing vormen de senioren als consument een doelgroep met een belangrijk toekomstperspectief. De senioren wonen in toenemende mate zelfstandig, zijn actiever en beschikken over meer geld en vrije tijd. Het is wel van belang dat ondernemingen rekening houden met de eigen wensen en verwachtingen van senioren. Het gaat hierbij onder andere om bereikbaarheid, fysieke toegankelijkheid, comfort, veiligheid, snelheid van bediening en persoonlijke aandacht. Steeds grotere behoefte om efficiënt de dagelijkse inkopen te te doen Afstand is bij het doen van boodschappen en inkopen een belangrijke factor, want de consument heeft steeds minder (winkel)tijd. In principe is de consument georiënteerd op het dichtstbijzijnde winkelgebied. Door de toenemende mobiliteit wordt het voor de consument echter eenvoudiger om ook verder te kijken. Andere factoren spelen dan een rol, zoals het aanbod (mogelijkheid combinatiebezoeken en (prijs)vergelijkend winkelen), bereikbaarheid en parkeren, inrichting van de openbare ruimte en de uitstraling en sfeer.
37
West-Friesland
Trends en beleid
Beleving product of dienst neemt in belang toe In toenemende mate staat niet zozeer het product of de dienst centraal, maar een met het product of met de dienst geassocieerde beleving. Een bekend voorbeeld is waarom mensen bereid zijn in het ene etablissement meer voor een kop koffie te betalen dan in het andere. De naam en faam van de duurdere gelegenheid geven haar een zeker cachet: men drinkt niet alleen koffie maar beleeft ook de omgeving. Reisbureaus voeren wel promotie voor hun reizen in een omgeving die sterk aan de gepresenteerde dienst doet denken: er wordt een strand gesimuleerd of een oude trein. Toenemende oriëntatie op supermarkt en afname aantal versspecialisten Het marktaandeel van supermarkten in het dagelijkse assortiment is toegenomen. Landelijk stijgt de oriëntatie van 75 naar 80 procent. Men verwacht in de komende jaren een verdere stijging tot 83-85 procent. Er is tegelijkertijd een aanzienlijke afname in o.a. het aantal kruideniers. 825 van de 5.860 kruideniers zijn de jaren 2002- 2006 gestopt. Ook het aantal slagers is teruggelopen van 5.354 in 2000 naar 3.235 in 2004. De meest recente gegevens over 2005 laten zien dat dit proces wellicht tot stilstand is gekomen. De (vers)specialisten hebben zich vorig jaar ondanks de prijzenoorlog redelijk staande kunnen houden. Hierbij blijken kwaliteit en service aan deze ondernemers een onderscheidende positie te kunnen geven. Dit natuurlijk onder de voorwaarde dat er sprake is van prima ondernemerschap. Daarnaast zal allochtoon ondernemerschap zich - in grotere kernen mede vertalen in zelfstandig ondernemerschap in de dagelijkse sector. In West-Friesland is onder meer in Medemblik duidelijk waarneembaar dat minder slagers, bakkers en groentewinkels aanwezig zijn dan voorheen.
5.3 Ontwikkelingen in West-Friesland Naast de landelijke trends zijn ook regionale ontwikkelingsplannen van belang bij het opstellen van een regionaal detailhandelsbeleid. Ontwikkelingen die reeds in gang zijn gezet dienen meegenomen te worden in het afstemmings- en keuzeproces ten aanzien van de toekomstige detailhandelsstructuur in West-Friesland. Planvorming WestWest-Friesland In West-Friesland is een aantal plannen in ontwikkeling. Met uitzondering van de Blauwe Berg in Hoorn betreft het overwegend detailhandelsontwikkelingen. De onderstaande tabel bevat een beknopt overzicht. In vergelijking met andere regio’s in Noord-Holland is het aantal m²‘s bvo dat gekoppeld is aan de plannen beperkt. Tabel 5.1 Ontwikkelingsplannen West-Friesland. Plan
Indicatie m² bvo
Status
Functie
Toelichting
Hoorn retailontwikkeling Vale Hen
4.700
zacht
Detailhandel
onderzoek loopt nog
Hoorn: Blauwe berg
Onbekend
hard
Leisure
IJsbaan+grootschalige leisure
Hoorn: herstructurering Buitenstad
2.000
zacht
Detailhandel
omvang stationsgebied onbekend
Hoorn: Uitbreiding Run Shopping Center
3.500
zacht
Detailhandel
Mediamarkt komt, ov. onderzocht
Stede Broec: uitbreiding Streekhof Bovenkarspel
6.000
zacht
Detailhandel
Uitbreiding hoofdwinkelcentrum
Avenhorn: Uitbreiding winkelcentrum Vijverhof
5.000
zacht
Detailhandel
Wordt over nagedacht
Bron: Goudappel Coffeng, Bouwsteen detailhandels- en leisurevisie Noord-Holland (2007).
38
West-Friesland
Trends en beleid
Naast de uitbreidingsplannen noemen diverse Westfriese gemeenten meer algemene uitdagingen dan wel aandachtspunten voor de toekomst. Zo ligt voor Enkhuizen de grootste uitdaging in het verlengen van het toeristenseizoen en het vergroten van de binding van toeristen en recreanten aan Enkhuizen. Medemblik overweegt te investeren in de stad Medemblik en daarmee de binnenstad en het winkelapparaat te versterken. Gedacht wordt om zo dicht mogelijk bij de Nieuwstraat een locatie te ontwikkelen voor meer grootschalige detailhandel. Mogelijk worden op de lange termijn, ten noorden van Medemblik, meer dan 1.500 woningen gebouwd. Dit biedt uitdagingen voor de positie van Medemblik. De gemeente Drechterland heeft een centrumplan Hoogkarspel in ontwikkeling. Naast onder meer een nieuw gemeentehuis zal ook ruimte gereserveerd worden voor winkels. De komende periode zal het planontwerp ingevuld worden. De gemeente Opmeer is voornemens zichtlocaties te creëren aan de AC Graafweg (N241), waarbij vestigingsmogelijkheden zullen worden geboden voor kantoren en/of winkels. Verder is er het nieuwbouwproject ‘de Schakel’ in Spanbroek. In dit nieuw te bouwen woonzorgcomplex is ook ruimte gereserveerd voor winkelvoorzieningen. Ook heeft de gemeente Opmeer een centrumplan in ontwikkeling voor de kern Hoogwoud, waarbij het tegengaan van concentratie van (bestaande) voorzieningen een belangrijk thema vormt. Ontwikkelingen grenzend aan WestWest-Friesland Ten westen van de regio West-Friesland zijn de grotere gemeenten Alkmaar en Heerhugowaard gelegen. Daarnaast ligt Purmerend meer zuidelijk van West-Friesland. Met name voor de toekomstige verzorgingspositie van Hoorn is het relevant ook te kijken naar de toekomstplannen in deze plaatsen. De onderstaande tabel toont aan dat de komende jaren aanzienlijke uitbreiding van met name het grootschalige winkelaanbod zal plaatsvinden. Tabel 5.2 5.2 Ontwikkelingsplannen grensgebied West-Friesland. Plan
Indicatie m² bvo
Status
Functie
Toelichting
Alkmaar: Overstad
38.500
hard
Combinatie
Vooral PDV
Almaar: Binnenstad
14.000
zacht
Detailhandel
Reguliere detailhandel
Almaar: winkelcentrum de Mare
5.500
hard
Detailhandel
Reguliere detailhandel
Heerhugowaard: Westpoort
38.000
zacht
Combinatie
GDV en leisure
Heerhugowaard: uitbreiding Middenwaard
15.000
hard
Combinatie
Detailhandel en leisure
Purmerend: Kop van West
24.000
hard
Detailhandel
Grootschalig winkelaanbod
Purmerend: uitbreiding binnenstad
10.000
zacht
Detailhandel
Wordt rekening mee gehouden
Bron: Goudappel Coffeng, Bouwsteen detailhandels- en leisurevisie Noord-Holland (2007).
5.3 Conclusies De fijnmazige winkelstructuur is een sterk punt in West-Friesland. Leefbaarheid in de kleine kernen komt echter steeds verder onder druk te staan. Voor inwoners is het verdwijnen van voorzieningen een negatieve ontwikkeling. Overheden erkennen het belang van de aanwezigheid van een afgestemd en passend aanbod aan basisvoorzieningen, mede met het oog op de vergrijzing en bevolkingsafname. Clustering van voorzieningen en functies (o.a. cultuur, educatie, welzijn, zorg, wonen, kinderopvang) lijkt hiervoor een passende oplossing te bieden. Dit soort ontwikkelingen vergen draagvlak en samenwerking van de diverse betrokken partijen.
39
West-Friesland
Trends en beleid
Schaalvergroting en ontwikkelingen in de detailhandel vragen steeds meer: grotere winkelunits, meer ruimte voor grootschalige (perifere) winkellocaties, excellent bereikbare locaties met veel passanten, etc. Aan deze vragen uit de markt kan op lokaal niveau lang niet altijd een passend antwoord worden gegeven. Lokale plannen en ontwikkelingen zijn niet op regionaal niveau afgestemd. Geluiden over de zoektocht van Action naar passende locaties zijn hiervan een sprekend voorbeeld. Voor de toekomst dienen keuzes gemaakt te worden welke ruimte voor dynamiek de regio WestFriesland wil creëren, op welke locaties en hoe regionale afstemming hierbij een belangrijke rol kan spelen.
40
West-Friesland
Detailhandelsvisie
6. Detailhandelsvisie In dit hoofdstuk worden de bevindingen uit de eerdere hoofdstukken vertaald in een visie op de ontwikkeling van de detailhandelsstructuur in West-Friesland in de periode tot circa 2015.
6.1 Doel van de visie Het doel van de visie is te komen tot een positionering van de Westfriese winkelkernen die: • aansluit bij de bestaande winkelstructuur; • ruimte geeft aan dynamiek in de aanbod- en vraagontwikkeling in de detailhandel; • een gezond economisch perspectief biedt voor ondernemers; • beantwoordt aan de vraag van de consument. De visie beoogt in eerste instantie realistisch en haalbaar te zijn. De inbreng van de relevante economische actoren in het onderzoeksproces vormen hiervoor een waarborg. Haalbaar is niet alleen economisch haalbaar, maar ook handhaafbaar op basis van de beschikbare wetgeving van de overheid. Het is daarom van elementair belang dat de visie de inhoudelijke goedkeuring krijgt van de 9 gemeenten die gezamenlijk de regio West-Friesland vormen. De gemeenten dienen zich daarbij ook uit te spreken over de beleidspunten die de provincie Noord-Holland kan overnemen of ondersteunen.
6.2 Visie vertalen in beleid Het krijgen van draagvlak voor de visie vraagt om concrete doelen en ambities voor de lokale actoren in het speelveld, de winkelcentra en de gemeenten. De visie is geschreven vanuit een regionaal perspectief. Het gezamenlijk belang gaat boven het lokale belang. Niet dat lokale en regionale belangen altijd botsen, maar met de visie wordt wel beoogd de mogelijke conflictpunten bloot te leggen en tot gemotiveerde keuzes te komen vanuit het gezamenlijke belang. Dat belang is het zo optimaal mogelijk aanbieden van winkelvoorzieningen aan de bewoners van de regio WestFriesland en aan de bezoekers (in de rollen van consument/toerist en/of recreant) van buiten de eigen regio. Dit moet leiden tot een situatie, waarin de ondernemers voldoende basis vinden om rendabel te investeren in een winkelomgeving, die zicht geeft op een hoge mate van continuïteit.
6.3 Doel: binding koopkracht behouden en zo mogelijk vergroten Indien we de operationalisering van de visie kwantificeren in detailhandelstermen, dan luidt de doelstelling: De koopkrachtbinding aan het Westfriese winkelapparaat moet op regionaal schaalniveau tenminste behouden blijven op het niveau niveau van 2007 en zo mogelijk verhoogd worden. In 2007 bedroeg de koopkrachtbinding voor de dagelijkse sector 97% en voor de niet-dagelijkse sector 78%. Er is sprake van een afname in de niet-dagelijkse sector van 85% in 2003 naar 78% in 2007. Het gemeenschappelijk belang van alle gemeenten is tweeledig, namelijk dat het dagelijks aanbod op lokaal niveau op peil blijft en dat in de niet-dagelijkse sfeer de bestedingen zoveel als mogelijk binnen West-Friesland blijven.
41
West-Friesland
Detailhandelsvisie
De wijze waarop de doelstelling is geoperationaliseerd maakt het mogelijk om over een aantal jaren de resultaten van de inspanningen te evalueren en conclusies over de effectiviteit te trekken. Dagelijkse artikelen (boodschappen) Een binding van 97% voor de dagelijkse goederen is hoog en niet te verbeteren. Een binding van 78% voor de niet-dagelijkse goederen is eveneens een gerenommeerde prestatie. Deze resultaten geven aan dat de regio West-Friesland op het vlak van detailhandel een redelijke homogene regio is met een hoge mate van zelfvoorziening. De (toegenomen) afvloeiing van koopkracht in de niet-dagelijkse sector naar aankoopplaatsen buiten de regio (voornamelijk Heerhugowaard en Alkmaar) is één van de aandachtspunten. Om de verzorgingsfunctie voor de doelgerichte en recreatieve niet-dagelijkse sector op niveau te houden, zal West-Friesland de concurrentie moeten aangaan met de belangrijkste afvloeiingsgemeenten. Concreet betekent dit inzetten op versterken van de (sub)regionale winkelcentra. Aandacht voor voorzieningen en leefbaarheid kleine kleine kernen Het realiteitsgehalte van de operationele doelstelling vraagt om nuancering. De binding in de dagelijkse sector op regionaal niveau is hoog. Op lager schaalniveau - met name in de kleine kernen - kan sprake zijn van een onvolledig en schraal aanbod. Het afstandscriterium is dan in het geding en het gevaar dreigt dat sommige consumenten voor hun hoogfrequent benodigde aankopen grotere afstanden moeten gaan afleggen. Er zullen daarom - ondanks de hoge binding van 97% - inspanningen op lokaal niveau nodig blijven om een zo optimaal aanbod aan dagelijkse artikelen aan de consumenten te kunnen (blijven) bieden. Recreatief winkelen (modisch en recreatief aanbod) aanbod) Ten aanzien van het niet-dagelijkse aanbod – waarvan het recreatief winkelen onderdeel uitmaakt – is een heel andere situatie aan de orde. De binnenstad van Hoorn is voor recreatief winkelen dominant en heel belangrijk in/voor de regio West-Friesland, in de huidige omstandigheden op enige afstand gevolgd door Enkhuizen en Stede Broec (Het Streekhof). Dit levert voor de toekomst een opdracht aan Hoorn op om de binnenstadsontwikkeling als regionaal verzorgend koopcentrum op niveau te houden en een uitdaging voor sommige andere kernen om zich verder te ontplooien. Kernen met een historische setting en een breed aanbod winkels, horeca en voorzieningen, zoals Enkhuizen en Medemblik moeten deze uitdaging oppakken. Ook voor Het Streekhof is een sterke regionale functie weggelegd, met een meer doelgericht efficiënt karakter en hierdoor onderscheidend in de winkelstructuur. Deze complementariteit is voor het aanbod van winkelcentra een belangrijk uitgangspunt voor de toekomstige structuur. Doelgerichte artikelen (perifeer en grootschalig) In West-Friesland is de Dr. Van Aalstweg de aangewezen locatie voor grootschalige detailhandel (GDV) met een sterk regionale functie. De komst van een Media Markt zal naar verwachting de regionale aantrekkingskracht verder versterken. Het is niet wenselijk in West-Friesland een locatie te ontwikkelen voor grootschalige perifere detailhandel, hiervoor is de omvang van de regio te beperkt. Wel ligt er een uitdaging voor de dr. Van Aalstweg om de regionale positie verder te versterken. Aandachtspunten zijn onder andere de uitstraling en kwaliteit van het winkelgebied en het winkelaanbod. Op lokaal niveau is het wenselijk beleid te formuleren voor het concentreren van vestigingen in branches met doelgerichte artikelen (met name woninginrichting, doe-het-zelf en tuincentra).
42
West-Friesland
Detailhandelsvisie
6.4 Strategische keuzes en uitgangspunten West-Friesland is een tamelijk homogene regio met een hoge mate van zelfvoorziening. Plannen en initiatieven vanuit ‘de markt’ kunnen beperkt zijn in aantal en omvang, maar zeker niet minder ingrijpend. Dit vereist een zorgvuldige omgang met de bestaande winkelstructuur. Dit geldt niet alleen voor de kwetsbare onderdelen van deze structuur, maar ook voor het benutten van eventuele ‘unieke’ kansen. Ondoordachte besluiten schaden de kwetsbare onderdelen en onvoldoende daadkracht schrikt initiatieven mogelijkerwijs af. Heldere keuzes vormen hierin de leidraad voor het beleid. Voorgesteld wordt om zoveel als mogelijk aan te sluiten bij de bestaande winkelstructuur. Immers, de ‘prestaties’, die op het vlak van de detailhandel regionaal worden neergezet zijn van een hoog niveau. De uitgangspunten voor de visie zullen die invalshoek bevestigen en daarnaast aanvullend zijn om (dreigende) ‘gaten’ in de structuur te dichten. a. b.
c.
d.
Ruimtelijke concentratie van voorzieningen vormt de belangrijkste drager voor de winkelstructuur, basis voor beleid en toetsing van initiatieven. Ruimte voor dynamiek in de centra met een bovenlokale of regionale verzorgingsfunctie vormt een essentieel onderdeel van het beleid. Hier dient voortdurend aandacht te zijn voor een aantrekkelijk en gevarieerd aanbod (kwantitiatief én kwaliteit) en voor verblijfkwaliteit. Randvoorwaardelijk in dit verband zijn bereikbaarheid, parkeren en kwaliteit van de openbare ruimte. Het zijn bij uitstek de centra, waar door de menging van functies sprake is van een economische meerwaarde. Centra richten zich in hun ontwikkeling primair naar de eisen die passen bij hun functie als: boodschappencentrum, recreatief winkelcentrum of perifeer (PDV) centrum. De centra / winkelgebieden met een meer lokaal verzorgende functie moeten zich primair ontwikkelen tot efficiënte boodschappencentra. Dit stelt specifieke eisen aan de aard en kwaliteit van het winkelaanbod, aan de compactheid van de ruimtelijke setting en aan de bereikbaarheid en het parkeren. Alle vormen van detailhandel, die niet passen in de als zodanig omschreven centra, vragen extra zorgvuldigheid voor zover het gaat om locatie, omvang en effecten op de winkelstructuur.
In de volgende paragraaf worden deze uitgangspunten voor de visie uitgewerkt in het toekomstbeeld voor de Westfriese verzorgingsstructuur, aan de hand van de hiërarchie van winkelcentra.
6.4 Het toekomstbeeld van de Westfriese verzorgingsstructuur 6.4.1 Recreatieve winkelcentra Recreatieve winkelcentra hebben per definitie een sterke regionale functie. Het aanbod is in hoofdzaak niet-dagelijks in combinatie met horeca en culturele of toeristische voorzieningen . Recreatief winkelen gedijt het beste in historische binnensteden, waar naast detailhandel sprake is van andere verblijfsduurverlengende functies In West-Friesland voldoen de binnensteden van Hoorn, Enkhuizen en Medemblik aan deze typologie. Winkelcentrum Het Streekhof in de gemeente Stede Broec is een modern, overdekt winkelcentrum, en het winkelaanbod heeft ook een bovenlokaal karakter. Het winkelcentrum ontbeert de historische setting en de specifieke menging van functies, die juist zo kenmerkend zijn voor recreatieve winkelcentra.
43
West-Friesland
Detailhandelsvisie
De concurrentiekracht van deze historische centra komt tot uitdrukking in het feit dat allerlei soorten detailhandelsontwikkelingen een plaats kunnen krijgen/vinden zonder dat het specifieke en vaak historische karakter aangetast wordt. Met het schaalvergrotingsproces als één van de belangrijkste motoren van de detailhandel voor ogen is dat voor de meeste historische binnensteden met vaak een kleinschalige fysieke en stedenbouwkundige structuur geen eenvoudige opgave. Formules die in binnensteden niet mogen ontbreken, zoals Hennes & Mauritz, Zara, Kruitvat, Van Haren stellen steeds grotere oppervlakte-eisen. Hoorn, Enkhuizen en (in mindere mate) Medemblik hebben de opgave om de positie van WestFriesland op het vlak van recreatief winkelen te versterken. Gegeven de bestaande kleinschalige, fysiek structuur heeft deze opgave de vorm van het creëren van een (extra) winkelmilieu dat grotere winkels kan faciliteren. Bijvoorbeeld door samenvoeging van panden, herstructurering en vernieuwing van (delen van binnensteden) en/of vergroting van de binnenstad, waarbij historiserend stedenbouwkundig ontworpen wordt, kan aan deze behoefte aan grootschaliger winkelunits vorm gegeven worden. Naast schaalvergroting vraagt de opgave ook om: • aandacht voor de kwaliteit van de openbare buitenruimte; • organisatie van recreatieve en culturele activiteiten; • toegankelijkheid voor alle modaliteiten (OV, auto en fiets). Versterking van de verzorgingsfunctie van de Westfriese recreatieve centra betekent behoud van lokale en regionale koopkracht en toename van bestedingen van buiten de regio. De consument is mobiel en voor het bezoeken van aantrekkelijke recreatieve centra bereid zijn een grotere afstand af te leggen. Alkmaar is in dit opzicht de belangrijkste concurrent van Hoorn, maar ook in de centra van Purmerend en Heerhugowaard zijn uitbreidingsplannen in uitvoering of in ontwerp. Winkelcentrum Het Streekhof (gemeente Stede Broec) heeft al een bovenlokale functie. Het Streekhof is geschikt om zijn winkelfunctie in een modern jasje de komende jaren verder te ontwikkelen. Naast de functie van boodschappencentrum zal het aanbod aan niet-dagelijkse artikelen, met name mode, versterkt kunnen worden. De aard van het centrum zal dan verder ‘verkleuren’. Met de uitbreiding van Het Streekhof in de komende periode, waarbij met name de recreatieve functie wordt versterkt, komen de onderlinge verhoudingen tussen de recreatieve winkelcentra mogelijk onder druk te staan. Uitbreiding van Het Streekhof moet passen in de huidige winkelstructuur en geen ontwrichting hiervan tot gevolg hebben. Ook het onderscheidend karakter, efficiënt recreatief winkelen, dient hiertoe behouden te blijven. Een mogelijk spanningsveld tussen Het Streekhof en met name Enkhuizen ontstaat als beide centra niet langer onderscheidend zijn en teveel concurreren. Dit vraagt aandacht in het regionaal beleid, . Dat winkelgebieden in de randvoorwaardelijke sfeer op orde moeten zijn, spreekt voor zichzelf. Een regiofunctie betekent voor de bezoeker om er te komen primaat bij een uitstekende autobereikbaarheid en voldoende parkeren op de juiste plekken tegen een redelijk tarief. De loopafstand tussen de parkeervoorziening en het winkelgebied mag ook niet te groot zijn. Afhankelijk van de functie en omvang van het winkelgebied mag de loopafstand niet meer dan een paar honderd meter bedragen. Een regiofunctie betekent voor de bezoeker om er (lang) te (willen) (ver)blijven dat de principes van schoon, heel en veilig geëerbiedigd moeten worden. Een extra attractiefactor is een openbare ruimte met een meer dan gemiddelde verblijfskwaliteit.
44
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Beleidskeuzes voor de recreatieve winkelcentra • • •
•
• • • • • •
Geen uitbreiding van het aantal detailhandelsconcentraties in de regio West-Friesland. Gezien het huidig aanbod en de bevolkingsontwikkeling is dit niet passend. De binnenstad van Hoorn dient versterkt worden om de bovenregionale concurrentiepositie in Noord-Holland te verbeteren. Enkhuizen en Medemblik hebben een regionale verzorgingsfunctie. Deze functie kan versterkt worden met de nadruk op het recreatief winkelen, waarbij de combinatie van winkels, horeca en toerisme essentieel is. Het Streekhof heeft een functie als efficiënt boodschappencentrum met een aanvullend recreatief aanbod. Uitbreiding van het aanbod is alleen wenselijk als dat niet ten koste gaat van het aanbod in Enkhuizen. Omdat de centra dicht bij elkaar liggen is afstemming noodzakelijk vooreen goed perspectief van beide centra. De bestaande winkelstructuur: waarbinnen Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Het Streekhof elkaar functioneel aanvullen en zich verder ontwikkelen zonder ontwrichtende gevolgen. Garanderen van goede parkeervoorzieningen en bereikbaarheid. Meer accent op de eigen identiteit en sterke punten van West-Friesland en maak dit zichtbaar. Aandacht voor kwaliteit en diversiteit van het winkelaanbod. Binnenstedelijke herontwikkeling met specifieke aandacht voor grootschalige winkelformules van 600 tot 1.000 m² wvo. Versterken complementariteit van functies: horeca, winkels, toerisme, cultuur; met behoud van compact en beloopbaar centrumgebied.
6.4.2 Boodschappencentra Situering van detailhandel in de dagelijkse sector nabij een supermarkt of bij voorkeur tussen twee elkaar aanvullende supermarktformules (full service versus discounter) in, is een eis voor de winkelkernen met een lokaal verzorgend karakter. Binnen (heringedeelde) gemeenten zullen soms vanwege het beperkte draagvlak keuzes gemaakt moeten worden ten gunste van één concentratie, die volwaardig kan functioneren in plaats van meerdere onvolwaardige boodschappenclusters. Een keuze voor één boodschappencluster binnen een gemeente met meerdere kernen levert op termijn leefbaarheidsproblemen in de andere kernen op (afstandscriterium). Een dergelijke keuze is evenwel nodig om voor de langere termijn zicht op continuïteit voor minimaal één volwaardig cluster te kunnen hebben. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is een modern supermarktaanbod. Dit betekent dat de vraag naar grotere oppervlakten gehonoreerd en gefaciliteerd moet worden, maar zeker niet dat meegewerkt moet worden aan ongebreidelde uitbreiding. Een eigentijds supermarktaanbod bestaat uit supermarkten die elkaar aanvullen en variëren van 1.000 tot 1.500 m² wvo. Als de bestaande fysieke structuren belemmerend werken voor dit soort oppervlakten, zal een keuze vóór behoud van een voorzieningenniveau inhouden, dat stevige ingrepen niet uit de weg gegaan kunnen worden. Het kunstmatig in stand houden van bepaalde voorzieningen tegen de stroom in heeft op den duur geen bestaansrecht. Dit betekent niet dat particulier initiatief in kleine kernen geen ondersteuning verdiend in de randvoorwaardelijke zin (bijvoorbeeld door in het bestemmingsplan bepaalde activiteiten aan huis toe te staan), maar subsidies vormen geen structurele oplossing.
45
West-Friesland
Detailhandelsvisie
In de kleine kernen en buurtwinkelcentra waar het voorzieningenniveau onder druk staat is een integrale aanpak noodzakelijk op het gebied van leefbaarheid, wonen, voorzieningen en openbare ruimte. Er liggen met name kansen als integrale voorzieningencentra, met school, apotheek, diensten en bijvoorbeeld moderne en kleinschalige supermarkten met gemakscounters (o.a. slijterij, drogist, postagentschap). Voor de detailhandel in dagelijkse artikelen geldt op kern- en (o.a. in Hoorn op) wijkniveau, dat de (auto)bereikbaarheid en het parkeren (gratis) en op orde moet zijn. De inrichting van de openbare ruimte moet functioneel ondersteunend aan de detailhandel zijn. De kwaliteit van de openbare ruimte moet in verhouding tot de functie zijn: een boodschappengebied!
Uitgangspunten voor beleid • • • • • • •
Voortzetting en versterken van de bestaande hiërarchie in de verzorgingsstructuur met het accent op boodschappen doen op lokaal- en wijkniveau. Herstructurering van centra - waar noodzakelijk - tot kwalitatief sterke winkelcentra met een hoogwaardig karakter. Kiezen voor concentratie voorzieningen, en dus individuele verplaatsing indien nodig. Bundeling van zowel detailhandelsvoorzieningen als zorg- en publieke dienstverlening (school, kinderdagverblijf, apotheek, bank) Investeren in de kwaliteit van de winkelstraat /- strip en de openbare ruimte. Inzetten op sterke warenmarkten (eventueel concentreren) als aanvulling op het voorzieningenaanbod. Beleid voor boodschappencentra vraagt om een lokale visie, waarbij intensief wordt samengewerkt met ondernemers en vastgoedeigenaren.
6.4.3. Grootschalige winkelcentra: GDV en PDV Het derde type winkelcentrum vormt de concentratie van grootschalige detailhandelsvestigingen op een perifere locatie. Perifeer wil zeggen niet in of bij een bestaand traditioneel winkelcentrum. Perifere detailhandelsvestigingen zijn in het algemeen groot in oppervlak, verkopen grote artikelen, zoals meubels en sanitair en worden doelgericht bezocht, dus niet in combinatie met het bezoeken van andere winkels of voorzieningen. We zien dat de speciaalzaken in de buurt van grootschalige formules te vinden zijn om gebruikmakend van de omvangrijke bezoekersstromen te profiteren van de aantrekkingskracht. Dit leidt tot de aanbeveling GDV een plek te geven in de gemeenten/kernen met een bovenlokale functie. Zo geeft het GDV cluster een extra dimensie geeft aan de bovenlokale aantrekkingskracht, waarbij het bestaande centrum en het GDV-cluster elkaar versterken. Vanuit ruimtelijk perspectief (concentratie, optimaal ruimtegebruik) en consumentenperspectief (herkenbaarheid, variatie) is sturing naar meer concentratie van grootschalig winkelaanbod gewenst. Op Westfriese schaal betekent dit dat PDV- ontwikkelingen met een regionaal aantrekkingskracht van enige omvang en massa bij voorkeur een plek in Hoorn moeten krijgen. Hoorn heeft het centrum met de hoogste graad van verzorging en aantrekkingskracht. De komst van de Media Markt naar Hoorn geeft aan dat deze ontwikkeling is volle gang is. Perifere detailhandel (PDV) betreft detailhandel in explosie- en brandgevaarlijke stoffen en winkelformules met volumineuze artikelen (auto’s, boten, caravans, tuincentra, bouwmarkten, keukens, sanitair en wonen), met een omvang van minimaal 1.000 m² wvo.
46
West-Friesland
Detailhandelsvisie
PDV-locaties hebben vaak een sterke regionale aantrekkingskracht op de consument en zijn gebaat bij massa. Dit betekent dat PDV-formules bij voorkeur geconcentreerd dienen te worden, met voldoende parkeervoorzieningen en goede (auto)bereikbaarheid. Kleinschalige detailhandelsvormen buiten winkelgebieden vormen een bijzondere aandachtsgroep. Uitgangspunt hierbij is dat de winkels gericht zijn op het specifieke bezoekmoment, complementair zijn aan bestaande winkelcentra en maximaal 100 m² wvo groot zijn. Detailhandel in woningen is niet wenselijk. Detailhandel in boerderijen mag, mits het zelfgeproduceerde artikelen zijn.
Uitgangspunten voor beleid • •
•
• • •
•
PDV-locaties moeten aanvullend, niet concurrerend zijn met stads- en dorpscentra. PDV-clusters moeten een helder profiel hebben dat aansluit bij het vigerende PDV-beleid, waarbij geen verruiming van branchering wordt toegestaan met bijvoorbeeld sport, rijwielen of supermarkten. Naast de PDV/GDV concentratie aan de Dr. Van Aalstweg in Hoorn is er in West-Friesland geen ruimte voor een tweede grootschalig cluster met hetzelfde profiel. Om aantrekkelijk te blijven is de (ruimtelijke) uitstraling en omvang (massa) van de Dr. Van Aalstweg een aandachtspunt voor de toekomst. Nieuwe ontwikkelingen in PDV branches dienen aan te sluiten bij bestaande concentratiegebieden. Voor GDV (grootschalige detailhandelsvestigingen, > 1.500 m² wvo) met een bovenlokale functie geldt dat deze dienen aan te sluiten bij bestaande detailhandelsconcentraties. Kleinschalige detailhandel buiten winkelgebieden, is onder voorwaarden toegestaan. De omvang mag maximaal 100 m² wvo zijn en voor boerderijwinkels geldt dat zelfgeproduceerd aanbod is. Winkels aan huis zijn niet wenselijk. Voor initiatieven in de dagelijkse en niet-dagelijkse sector met gemeenteoverschrijdende effecten is regionale toetsing door de regionale Commissie voor Winkelplanning vereist. Het gaat hierbij om nieuwe initiatieven als om uitbreidingen van 1.000 m² wvo of meer.
6.4.4 Toerisme en recreatie Over de omzetpotentie van dagjesmensen, toeristen en (water)recreanten lopen de meningen uiteen. Dat ze extra bijdragen aan de lokale economie staat buiten kijf. De wispelturigheid van dit soort bestedingen maakt het moeilijk om er een bedrijf of attractie in bedrijfseconomisch opzicht rendabel op te ‘draaien’. Zolang het toeristisch bezoek geen jaarrond fenomeen is en dus een seizoensaangelegenheid blijft, zullen deze bestedingen voor (de opening van) een aantal (commerciële) voorzieningen ook een seizoenskarakter hebben. Een zo volwaardig en gevarieerd mogelijk winkelaanbod in de kernen met een historisch karakter gebaseerd op de ‘eigen’ positie, dus los van toeristische bestedingen, is de beste uitgangspositie. Bestedingen door toeristen en recreanten zijn van groot belang in met name Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. Ook de kleinere gemeenten profiteren van de toeristische uitstraling van de regio. Aanvullende toeristische bestedingen bieden extra omzet voor ondernemers tijdens een deel van het jaar. Het is aan te bevelen om vanuit die positie de inkomsten uit toerisme en recreatie te optimaliseren door via seizoensverlenging te streven naar een jaarrond toeristisch seizoen en afstemming tussen de beide sectoren zo optimaal mogelijk te benutten.
47
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Een aantal concrete doelen: • samenwerking tussen detailhandel, horeca en toeristische attracties en voorzieningen bevorderen; • promotie van de regio West-Friesland; • aanspreken nieuwe doelgroepen: bijvoorbeeld senioren, buitenlanders, sportieve gezinnen.
6.4.5 Warenmarkten Warenmarkten spelen een belangrijke rol, in drieërlei opzicht: • als extra aantrekkingskracht voor winkelgebieden die op bovenlokaal niveau functioneren; • als aanvulling op het bestaande, hoofdzakelijk dagelijkse artikelenaanbod in de winkelkernen met een lokale verzorgingsfunctie; • als extra trekpleister voor de winkelgebieden met een toeristisch karakter. Bij het uitwerken van het detailhandelsbeleid op lokaal niveau is het van belang ook de functie van de warenmarkt op waarde te positioneren en toekomstbestendig in te richten. Dit kan betekenen dat discussie gevoerd gaat worden over een meer zelfstandige organisatievorm, het toestaan van eigen materiaal, commercieel management en kwaliteit van ondernemerschap.
6.5 Toetsingskader Nieuwe initiatieven in de markt dienen getoetst te worden aan het beleid, dat zo nodig ook gehandhaafd dient te worden. Duidelijkheid wordt door alle betrokken partijen als zeer wenselijk geacht. Het doel van het opstellen van de regionale detailhandelsvisie is te komen tot een visie op de positionering van de Westfriese winkelkernen. Dit impliceert duidelijkheid op hoofdlijnen van ontwikkelingen in de detailhandel in West-Friesland, zodat zowel op het niveau van gemeenten individueel als in samenhang, een toekomstbestendige detailhandelsstructuur ontstaat en partijen weten waar ze aan toe zijn. Het samenwerkingsverband van de Westfriese gemeenten, biedt de mogelijkheid tot afstemming en uitvoering van een regionale detailhandelsstructuurvisie. Het inhoudelijke platform van dit samenwerkingsverband, de VVRE (Verkeer en vervoer, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening, Economie) is bij uitstek de geschikte partij om de afstemming vorm en inhoud te geven. In deze laatste paragraaf doen we een aantal voorstellen over hoe de effectuering van deze visie gestalte kan krijgen.
6.5.1 Toetsingsgrondslagen Afstemming op regionaal niveau creëert ruimte voor dynamiek, want de regionale schaal biedt meer ruimte voor marktontwikkelingen. Daarnaast voorkomt regionale afstemming ongewenste of concurrerende ontwikkelingen die de verzorgingsstructuur kunnen verstoren en leidt daarmee tot een sterke winkelstructuur met de juiste ontwikkelingen op de juiste locatie. Afstemming in de regio West-Friesland vraagt om heldere criteria, een eenduidig toetsingskader en ook politieke bereidheid.
48
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Hiermee kunnen: • initiatieven snel en efficiënt getoetst worden; • gemeenten zelf beoordelen of er sprake is van gemeenteoverstijgende effecten en dus regionale afstemming nodig is; • regio West-Friesland en Provincie Noord-Holland uitwerking geven aan hun regisseursrol.
6.5.2 Rol Provincie Noord-Holland De rol van de Provincie verandert met de komst van de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening (WRO) in 2008. Het goedkeuren van gemeentelijke bestemmingsplannen komt te vervallen. Als provinciale belangen in het spel zijn kan ook nog een aantal andere instrumenten worden ingezet om beleid richting gemeenten vorm te geven. Perifere ontwikkelingen vormen hierop een uitzondering. Hierop wordt wel een sturend beleid verwacht van de provincie. De regio West-Friesland verwacht dat de provincie Noord-Holland in haar provinciale detailhandelsvisie aansluit bij de kaders zoals deze zijn neergelegd in deze regionale visie. Belangrijk hierbinnen zijn: • het overnemen van de gewenste winkelstructuur: geen uitbreiding van het aantal detailhandelsconcentraties. • provinciale richtlijnen voor de vestiging van grootschalige winkelcentra en solitaire vestigingen: grootschalige ontwikkelingen (> 1.500 m² wvo) aansluiten bij bestaande winkelgebieden. • faciliteren van samenwerking als in de regio geschillen ontstaan. • instellen van een provinciale adviescommissie en opnemen advies regionale Commissie voor Winkelplanning in beleidsproces provincie.
Adviescommissie Het is aan te bevelen regionale initiatieven voor te leggen aan de Provincie Noord-Holland, aan een deskundige commissie waarin vertegenwoordigers van de gemeenten, Bedrijfsleven, Kamer van Koophandel, regio en provincie zitten. Deze commissie is niet bestuurlijk bevoegd, immers alleen gemeenten hebben instrumenten (m.n. bestemmingsplannen) om gebruik van de ruimte te bepalen. De rol van de Provincie is dus met name toetsend en beperkt regisserend. Commitment van de gemeenten is hierbij essentieel om ook daadwerkelijk het detailhandelsbeleid te toetsen en uit te voeren. De Provincie Noord-Holland kan ervoor kiezen alleen initiatieven te beoordelen waar een advies van de regio West-Friesland is bijgevoegd. Deze procedure waarborgt dat het regionale belang prevaleert bij lokale initiatieven en spanningen tussen gemeenten.
6.5.2 Rol regio West-Friesland Voorgesteld wordt om de regio West-Friesland aanvragen voor (nieuwe) detailhandelsprojecten te laten toetsen. De basis hiervoor vormen de uitgangspunten voor de gewenste verzorgingsstructuur zoals deze zijn vastgelegd in deze regionale visie. Toetsing vindt plaats op basis van de ruimtelijkeconomische aspecten van initiatieven. Dit betekent dat het economisch functioneren van de verzorgingsstructuur beoordeeld wordt, evenals de ruimtelijke inpassing in de bestaande structuur.
49
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Hierbij vormen de volgende criteria het toetsingskader: • kenmerken van het initiatief: locatie, omvang, branchering, en formules; • impressie van het plan: tekeningen, en dergelijke; • impact op de bestaande winkelstructuur: verwachte mutaties van omzet, koopkracht, koopstromen; • verkeerseffecten: behoefte aan parkeervoorzieningen, modal split, bereikbaarheidseffecten. Op basis van onderzoek dient onderbouwd te worden wat effecten zijn van de nieuwe winkelmeters op de detailhandelsstructuur, welke verkeersstromen en parkeerbehoefte gaan ontstaan en wat de toegevoegde waarde is op de bestaande verzorgingsstructuur. Om ook daadwerkelijk als toetsingskader te kunnen functioneren is het noodzakelijk dat de regionale detailhandelsvisie wordt vastgesteld door de negen gemeenteraden en de regio WestFriesland. Als dit gewenste brede draagvlak bereikt is, kan uitvoering en toetsing middels regionaal overleg worden vormgegeven. Hiervoor adviseren we een regionale Commissie voor Winkelplanning in te richten. Dit is een vorm die inmiddels wordt toegepast in bijvoorbeeld het Regionaal Overleg Amsterdam (ROA), de regio’s Haaglanden en Drechtsteden. In de Commissie zijn naast de negen Westfriese gemeenten ook de ondernemers en marktpartijen vertegenwoordigd. Om efficiënt en goed voorbereid te kunnen toetsen is het aan te bevelen de Commissie bestuurlijk en ambtelijk te scheiden. Het ambtelijk deel van de Commissie bereidt de toetsing van het initiatief voor. In dit ambtelijk deel van de Commissie zijn ook belangen van het bedrijfsleven vertegenwoordigd. Bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel, MKB Nederland en winkeliersverenigingen. Op basis van de voorbereidingen kan het initiatief bestuurlijk worden getoetst en advies worden uitgebracht aan de gemeente(n) en eventueel provincie.
6.5.3. Rol gemeenten Regionaal detailhandelsbeleid beoogt ontwikkelingen in de detailhandel op regionaal te coördineren. De verantwoordelijkheid voor de realisatie van doelstellingen zoals vastgelegd in deze visie ligt echter primair bij de negen Westfriese gemeenten. Op lokaal niveau vormen privaatrechtelijke afspraken en bestemmingsplannen de belangrijkste instrumenten om het beleid (de regionale visie) in vast te leggen. Hierbij moet rekening gehouden worden met vigerende bestemmingsplannen waarin bepalingen zijn opgenomen die ruimte bieden aan (ongewenste) ontwikkelingen. Bestemmingswijzigingen of het wegbestemmen van ongewenste ontwikkelingen is alleen in urgente situaties gewenst en afhankelijk van specifieke omstandigheden. Een inventarisatie van bestemmingsplannen die niet aansluiten van de uitgangspunten van de regionale visie is aan te raden. Hierbij kan de regio West-Friesland een coördinerende rol vervullen. Regionale afstemming is noodzakelijk bij initiatieven met effecten die het gemeentelijk niveau overschrijden. Bij deze initiatieven is voor de regio West-Friesland een belangrijke toetsende rol weggelegd.
Opgaven In deze visie is voor de Westfriese gemeenten een aantal concrete opgaven neergelegd als afgeleide van de regionale doelstelling. De uitwerking van deze opgaven zal plaats moeten vinden in lokaal beleid, in een lokale detailhandelsvisie.
50
West-Friesland
Detailhandelsvisie
De opgaven worden hier beknopt benoemd.
Recreatieve centra Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Stede Broec - Het Streekhof • Goede bereikbaarheid en voldoende parkeervoorzieningen. • Regionale afstemming van o.a. koopzondagen, venstertijden, winkeltijden, warenmarkten, evenementen. • Inspelen op toeristische kwaliteiten, voldoende horeca. • Warenmarkten afstemmen op wens consument, toeristische functie en –seizoen. • Ruimte in of nabij de binnenstad ontwikkelen voor grootschalige winkelformules van 600 tot 1.000 m² wvo. (Hoorn) • Het Streekhof positioneren als regionaal winkelcentrum gericht op efficiënt en doelgericht winkelen: een mix tussen boodschappen- en recreatief centrum. Complementair aan de centra van Hoorn, Enkhuizen en Medemblik.
Boodschappencentra De kernen Obdam, Avenhorn, Spanbroek, Opmeer, Wognum, Venhuizen, Hoogkarspel, Andijk, Wervershoof. • Concentratie en goed afstemming van met name dagelijks aanbod. • Supermarktformules voor kleine kernen. • Bundeling van voorzieningen (winkels, zorg, diensten). • Voldoende, gratis parkeervoorzieningen. • Investeren in kwaliteit en uitstraling winkelstrips. • Warenmarkt versterken als aanvulling op aanbod.
Grootschalige centra Hoorn – Dr. Van Aalstweg • Voldoende omvang (massa) om regionale uitstraling te behouden. • Versterken aantrekkelijkheid verblijfsklimaat en openbare ruimte. • Goede bereikbaarheid en parkeervoorzieningen. • Ruime openingstijden.
51
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Figuur 6.1 6.1 Uitgangspunt verzorgingsstructuur West-Friesland. Centrum Medemblik
Centrum Andij k
Centrum Wervers hoof
Centrum Opmeer
Woon- en autostraat Grootebroek
Centrum Enkhuizen
Centrum Spanbroek Centrum Bovenkarspel Centrum Hoogkarspel Centrum Wognum Centrum Obdam Centrum Venhuizen De Huesmolen De Kersenboogerd Dr van Aalstweg Centrum Hoorn
Centrum Avenhorn
Recreatief w inkelcentrum
Boodschappencentrum
Grootschalige concentratie
Regionaal
Regionaal
Regionaal
Bovenlokaal
Bovenlokaal
Bovenlokaal
Lokaal/w ijkverzorgend
Lokaal/w ijkverzorgend
Lokaal/w ijkverzorgend
6.5.2 Procedure De toetsingsprocedure bestaat uit een aantal stappen die elkaar logisch opvolgen en waarbij elke partij zijn verantwoordelijkheid neemt. Gemeente • Weegt af of het initiatief gemeentegrensoverstijgende effecten heeft en of derhalve regionale afstemming nodig is. • Doorloopt de bestemmingsplanprocedure en betrekt daarbij het advies van de Commissie voor Winkelplanning en eventueel het provinciale advies. Commissie voor Winkelplanning (ambtelijk en vertegenwoordigers bedrijfsleven) • Brengt het initiatief in kaart op basis van de gestelde toetsingscriteria. • Beoordeelt de plannen op basis van de toetsingscriteria en formuleert een voorstel voor de bestuurlijke commissie. Commissie voor Winkelplanning (bestuurlijk) • Neemt een besluit aan de hand van het voorstel van de voorbereidende ambtelijke Commissie. • Indien gewenst brengt de commissie advies uit aan de Provincie Noord-Holland en vraagt om toetsing.
52
West-Friesland
Detailhandelsvisie
Provincie • Toetst het initiatief, waarbij de Provinciale visie de onderlegger vormt, en geeft eventueel aanwijzingen en advies aan de Regio en gemeenten bij de uitvoering van het detailhandelsbeleid.
53
West-Friesland
Bijlagen
Bijlagen
54
West-Friesland
Bijlagen
Bijlage 1. Leden begeleidingscommissie Dhr. D. Dhr. M.A. Dhr. A. Mevr. C.E.M. Mevr. K. Mevr. M. Dhr. E.C.C. Dhr. S. Dhr. E.M.C.
Beemster de Boer de Jong Kaag Kuiper Peereboom Voorbij de Vries van Westerhoven
Ondernemers Federatie Enkhuizen Kamer van Koophandel Noordwest-Holland Gemeente Stede Broec Gemeente Medemblik MKB Noordwest-Holland Gemeente Drechterland Gemeente Hoorn Ondernemers Vereniging Wervershoof Vereniging Ondernemers Binnenstad Hoorn
55
West-Friesland
Bijlagen
Bijlage 2. Geraadpleegde bronnen Schriftelijke bronnen: • DHV, Oog voor de detailhandel; handreiking voor een detailhandelsstructuurvisie (2006). • Goudappel Coffeng, Bouwsteen detailhandels- en leisurevisie Noord-Holland (2007). • Kamer van Koophandel, Toename internetverkoop in Gooi-, Eem- en Flevoland; Betekenis voor detailhandel en bestemmingsplannen (2007). • I&O Research, Gemeentelijke detailhandelsvisie; Handleiding voor het opstellen van een detailhandelsvisie voor KAN gemeenten (2002). • LEI, Wat je vers haalt is lekker; Thuisverkoop op het Platteland (2006). • SWB/SOW, Consument en winkels Westfriesland 2003 (2005). • WPM, Regionale detailhandelsstructuurvisie Noordwest-Holland (2003). Databronnen: • Locatus Retailverkenner • Kamer van Koophandel, ERBO-enquête • IPB Bevolkingsprognose Deelnemers workshops: Bestuur: Bestuur: De heer N. Harteveld (gemeente Andijk); • De heer J.A. de Boer (gemeente Hoorn); • De heer Erlius (gemeente Medemblik); • De heer N.C.P. Slagter (gemeente Stede Broec); • De heer F. de Vetter (gemeente Wervershoof). •
Beleid: • De heer W.H. de Bruijn (gemeente Andijk); • Mevrouw M. Peereboom (gemeente Drechterland); • De heer E. Zijlstra (gemeente Enkhuizen); • De heer E. Voorbij (gemeente Hoorn); • Mevrouw K. Kaag (gemeente Medemblik); • De heer M. Burger (gemeente Opmeer); • De heer A. de Jong (gemeente Stede Broec); • De heer G. van Balen (gemeente Wervershoof). Belangenbehartigers: Belangenbehartigers: • De heer S. De Vries (OVW (ondernemersvereniging Wervershoof)); • De heer D.J. Beemster (Ondernemers Federatie Enkhuizen); • De heer M. de Boer (Kamer van Koophandel Noordwest-Holland); • Mevrouw K. Kuiper (MKB Noordwest-Holland); • De heer J.A.M. Sneek (Winkeliersvereniging Opmeer); • Mevrouw Macke (Winkelhart Enkhuizen); • De heer J. Luken (Ondernemers vereniging Nibbixwoud/Wognum).
56
West-Friesland
Bijlagen
Bijlage 3. Branche-indeling Tabel 1 Indeling branches in branchegroepen. Branchegroepen
Branches
Dagelijks: Voedings- en genotmiddelen
supermarkt, versspeciaalzaak, slijter, tabak/lectuur
Doelgericht nietniet-dagelijks: Frequent benodigde non-food
persoonlijke verzorging, huishoudelijke artikelen, bloemen/planten, dierbenodigdheden
Gerichte non-food
woninginrichting (o.a. meubelen, keukens, sanitair, vloerbedekking), doe-het-zelf artikelen, tuincentra en tuinartikelen
Overige artikelen
tweedehandsartikelen, Wereldwinkel, handicap, religie, etc.
Recreatief nietniet-dagelijks: Modisch recreatief
kleding en modeaccessoires, schoenen en lederwaren
Overig recreatief
optiek, juwelier, antiek en kunst, sport en spel, hobbyartikelen, boeken, cd's, kantoorartikelen, warenhuis, bruin- en witgoed, fietsen en autoaccessoires
Tabel 2 Indeling horecabedrijven in sectoren. Drankverstrekkende horecabedrijven
café/ bar, discotheek, koffiebar/theehuis, coffeeshop, kiosk, horeca bij recreatiebedrijf, horeca bij sportaccommodatie, strandbedrijf, ontmoetingscentrum, zalen-/ partycentrum
Spijsverstrekkende horecabedrijven
ijssalon, snackbar/ cafetaria, fastfoodrestaurant, shoarmazaak, lunchroom, pannenkoekenrestaurant, restauratie
Maaltijdverstrekkende horecabedrijven
bistro, restaurant, café-restaurant, wegrestaurant
Logiesverstrekkende horecabedrijven
pension, hotel, hotel-café-restaurant, hotel-restaurant
57
West-Friesland
Bijlagen
Bijlage 4. Kwalitatieve analyse winkelgebieden Recreatieve winkelcentra 1.
Binnenstad Hoorn
Veelzijdig winkelaanbod De binnenstad van Hoorn was het afgelopen jaar genomineerd voor de verkiezing van de Beste Binnenstad 2007, in de categorie middelgrote steden. Hoewel de prijs niet gewonnen is, toont de nominatie aan dat de gemeente Hoorn beschikt over een gewaardeerde binnenstad, met een veelzijdig winkelaanbod. Tweederde deel van het binnenstedelijk winkelaanbod is te beschouwen als recreatief. Het modisch segment heeft hierin een belangrijk aandeel. De aanwezigheid van recreatief winkelaanbod sluit aan bij de regionale verzorgingspositie van Hoorn. Heel bekend is het zogenaamde ‘Hoornse winkelrondje’, aaneengesloten winkels in het kwadrant Grote Noord, Nieuwsteeg, Gouw, Gedempte Turfhaven, Breed en Grote Noord. Ongeveer een derde deel van het aantal in de binnenstad gevestigde winkels is aangesloten bij een winkelformule. Deze filialiseringsgraad is iets lager dan het landelijk referentiebeeld, waarbij in woonplaatsen van vergelijkbare omvang 37 procent filiaalbedrijven bevat. Er zijn dus verhoudingsgewijs veel zelfstandige winkeliers te vinden in de binnenstad van Hoorn. Veel van de aanwezige formules behoren tot het midden- en laagsegment. Leegstand is verspreid te vinden in de binnenstad. Er is nauwelijks leegstand in de hoofdwinkelstraten. In totaal is ongeveer 5.000 m² wvo beschikbaar; het betreft met uitzondering van 1 winkelpand overwegend kleinschalig winkelaanbod. Toeristische functie Naast winkels is ook het horeca-aanbod goed vertegenwoordigd in de Hoornse binnenstad. Met name rond de Rode Steen zit veel horeca (cafés en restaurants), waar ook ruimte is voor terrassen. In de binnenstad zijn toeristisch-recreatieve bezienswaardigheden te vinden zoals het Westfries Museum (ook gevestigd aan de Rode Steen) en het Museum van de Twintigste eeuw. De binnenstad biedt ook ruimte voor diverse kunstgalerieën. Vooral aan de Grote Oost is een aantal galerieën gevestigd. De net buiten het centrum gelegen schouwburg en congrescentrum Het Park vormt een belangrijk element in het bovenlokale voorzieningenniveau in Hoorn en is tevens een architectonische landmark. Gezamenlijk met de historische monumenten is de binnenstad een aantrekkelijk bezoekdoel, niet alleen om doelgericht te winkelen maar ook om meer recreatief te winkelen en te ontdekken. Hoorn trekt net als Enkhuizen en Medemblik naast dagtoeristen ook nautisch-toeristische bezoekers. Hoorn beschikt met de Grashaven over een jachthaven die op loopafstand gevestigd is van de binnenstad. In het voorjaar van 2009 kan hier naar verwachting een nieuwe jachthaven aan toegevoegd worden. Door extra toeristische bestedingen is er meer draagvlak voor recreatieve winkels. De binnenstad is zoveel mogelijk autoluw gemaakt, onder andere door de instelling van voetgangerszones. De belangrijkste parkeermogelijkheden liggen buiten het kernwinkelapparaat, vooral ten noordwesten en ten oosten van het binnenstedelijk winkelaanbod. Zo is parkeergarage ’t Jeudje op ongeveer een kilometer afstand gelegen van de winkelstraat Grote Noord.
58
West-Friesland
Bijlagen
Mogelijk is dit ook één van de redenen dat het kernwinkelgebied zich volgens de gemeente meer opschuift naar het noordwesten van de binnenstad (Kleine Noord, Veemarkt), in de richting van het station en de belangrijkste parkeergelegenheden. Het zuidelijk deel van het traditionele winkelrondje (Lange Kerkstraat, Nieuwstraat, Kerkstraat, zuidelijk deel Grote Noord) komt daarmee onder druk te staan. Tussen het kernwinkelgebied en de haven probeert de gemeente Hoorn een ‘struingebied’ te realiseren met kleinschalige, specialistische winkeltjes (curiosa, antiek, toerisme, etc.). Deze uitrekking van het winkelgebied zal het winkelgebied minder compact maken en de relatie met het water verzwakken. Straatparkeren in de Hoornse binnenstad is beperkt mogelijk en wordt door middel van hogere parkeertarieven ontmoedigd. Daarnaast wordt betaald parkeren ingevoerd in de wijken die rondom de binnenstad gelegen zijn. Stallingsmogelijkheden voor fietsers
Sfeerelementen in de binnenstad
Historische uitstraling Het centrum van Hoorn heeft met de aanwezigheid van veel oude, beeldbepalende panden en monumenten een sterke historische uitstraling. De veelal kleinschalige panden en structuur zijn waardevol en bieden een unieke sfeer. Met name in deze sterke setting is onderhoud van panden en openbaar gebied van groot belang. De historische opbouw en structuur van de binnenstad draagt er wel toe bij dat de mogelijkheden voor schaalvergroting beperkter zijn. Het samenvoegen van een aantal panden met behoud van individuele gevels kan een oplossing vormen. Sterkte en zwakte analyse centrum Hoorn. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
+
Sterk recreatief en doelgericht niet-dagelijks aanbod
+
Beperkte, versnipperde leegstand (niet beeldbepalend)
±
Winkelgebied wordt groter (minder compact)
+
Horeca-aanbod verweven in centrum
+
Toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Zaterdagmarkt in de binnenstad
+
Goed bereikbaar vanuit de regio
-
Bereikbaarheid binnen de kern zwakker
±
Parkeercapaciteit beperkt
-
Zwakke relatie parkeren - winkels
+
Voetgangerszone
+
Historische karakter, sfeervol
±
Structuur beperkt mogelijkheden voor schaalvergroting
+
Goede bewegwijzering
59
West-Friesland
Bijlagen
2. Binnenstad Enkhuizen Een divers winkelaanbod In tegenstelling tot de meeste andere Westfriese gemeenten is Enkhuizen niet opgebouwd uit meerdere kernen. Een groot deel van de gemeente behoort tot de kern Enkhuizen. Naast het centrum van Enkhuizen kent de gemeente ook een klein wijkwinkelcentrum. Het wijkwinkelcentrum functioneert met de vestiging van twee grote supermarkten (Dekamarkt en Deen) primair als boodschappencentrum. In het centrum van Enkhuizen is een divers en afwisselend winkelaanbod te vinden. De Enkhuizer binnenstad heeft meer een functie als recreatief winkelcentrum. Het recreatieve winkelaanbod wordt voor een belangrijk deel gevormd door zelfstandige winkeliers. Zo is ongeveer driekwart van de verkooppunten in het centrum niet aangesloten bij een formule. De filialiseringsgraad naar verkooppunten bedraagt in kernen van vergelijkbare omvang ongeveer 33 procent. De sterke vertegenwoordiging van zelfstandige speciaalzaken draagt ertoe bij dat het ‘snuffelkarakter’ in de Enkhuizer binnenstad hoog ligt. Een groot deel van de aanwezige winkelformules behoort daarentegen meer tot het laag- en middensegment. De externe en interne uitstraling van winkels hangt voor een belangrijk deel ook samen met de kwalitatieve segmentering. De budgetdetailhandel scoort lager ten aanzien van onder meer externe en interne presentatie terwijl zelfstandige winkeliers meer aandacht besteden aan de inrichting en vormgeving van puien. In de belangrijkste winkelstraat van Enkhuizen, de Westerstraat, zijn een aantal leegstaande winkelunits te vinden. Het betreft hier een combinatie van middelgrote en kleine winkelruimtes, in totaal ongeveer 1.000 m². In het overige deel van de binnenstad is weinig leegstand te vinden. Discountdetailhandel
Zelfstandig ondernemerschap
Toerisme trekt veel bezoekers De scheepvaart vormt een van de belangrijke dragers van het toeristisch-recreatieve profiel van Enkhuizen. Tezamen met het historische karakter bepaalt dit mede de aantrekkingskracht op toeristen. Enkhuizen beschikt over een jachthaven met in totaal zo’n 650 ligplaatsen. Bij totale bezetting trekt Enkhuizen dan ook veel toeristisch-recreatieve bezoekers, die tevens additionele winkelbestedingen genereren. Ook herbergt Enkhuizen diverse musea, waarbij onder andere het Enkhuizer Almanak Museum en het Zuiderzeemuseum nabij het centrum gevestigd zijn. Tezamen met het eveneens in Enkhuizen gevestigde Sprookjeswonderland genereren deze twee attracties op jaarbasis ruim een half miljoen (dag-)toeristen.
60
West-Friesland
Bijlagen
Op woensdag is er in het hart van het centrum tevens markt. De centrale ligging van de markt, bestaande uit ongeveer 30 marktplaatsen, draagt er toe bij dat winkelbezoek kan worden gecombineerd met een bezoek aan de markt en vice versa. Ligging aan het water Enkhuizen ligt in de punt van West-Friesland en grenst direct aan het IJsselmeer. De dijk LelystadEnkhuizen verbindt West-Friesland met Flevoland. De ligging aan het water beperkt enerzijds de verzorgingsfunctie maar biedt anderzijds met name vanuit toeristisch-recreatief perspectief meerwaarde. De belangrijkste parkeerlocatie is het parkeerterrein bij het station. Dit is niet direct aangrenzend aan het winkelhart van Enkhuizen. Tot op heden kunnen bezoekers nog gratis parkeren in en rond de binnenstad. Er is echter wel onderzoek in uitvoering naar de wenselijkheid van betaald parkeren in de Enkhuizer binnenstad. Historische uitstraling De binnenstad van Enkhuizen heeft door het historische karakter een gezellige en sfeervolle uitstraling waar het voor bezoekers prettig verblijven is. De inrichting en onderhoud van het centrum zijn ook afgestemd op de toeristischrecreatieve functie die het heeft. Dit blijkt onder meer uit de duidelijk bewegwijzering waarop alle belangrijke bezienswaardigheden staan aangegeven. Sterkte en zwakte analyse centrum Enkhuizen. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
+
Ook recreatief en doelgericht niet-dagelijks aanbod
-
Enige leegstand in belangrijkste winkelstraat
±
Lineaire winkelstructuur (‘winkelpromenade’)
+
Horeca-aanbod in directe nabijheid
+
Toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Kleine markt, direct nabij winkels
-
Randligging beperkt bovenlokale functie
+
Centrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
-
Parkeermogelijkheden vooral bij station
+
Historische karakter
+
Sfeervol
+
Goede bewegwijzering
3. Medemblik Medemblikmblik-Centrum Hoewel het centrum van Medemblik qua omvang duidelijk kleiner is dan Hoorn en Enkhuizen is het profiel wel vergelijkbaar. Zo is er sprake van een relatief uitgebreid recreatief winkelaanbod in een historische setting. Zowel doelgerichte als recreatieve niet-dagelijkse branches zijn vertegenwoordigd in het centrum van Medemblik.
61
West-Friesland
Bijlagen
Bezoekers kunnen er terecht bij een aantal kledingwinkels, maar het centrum vormt ook een aankoopplaats voor woninginrichtings- en electro-artikelen. Voor de dagelijkse aankopen is de winkelkeuze in het centrum beperkt. De meeste dagelijkse winkelmeters zijn buiten het centrum van Medemblik te vinden. Ondanks de aanwezigheid van een Bart Smit en (de komst van) een kleine Hema is in het centrum geen uitgesproken trekker aanwezig. De afwezigheid van een grootschalige trekker heeft mede te maken met de historische structuur van het centrum waardoor de gemiddelde winkelpandgrootte beperkt is. De historische bebouwing en gevels biedt winkels wel goede mogelijkheden voor een kwalitatief goede presentatie en daarmee te profileren als speciaalzaak. Een groot deel van het winkelaanbod is niet aangesloten bij een formule maar functioneert als zelfstandig winkelier. Het centrum van Medemblik herbergt enige leegstand. Het grootste deel hiervan is te vinden in de belangrijkste winkelstraat, de Nieuwstraat. Maar ook aan de Bagijnhof, Kaasmarkt en de Oude Haven staan enkele winkelpanden leeg. Toeristisch-recreatieve functie Het centrum van Medemblik heeft vanwege de historische setting en de aanwezigheid van musea, monumenten in en rond het centrum en een (oude) haven een toeristisch-recreatief profiel. De bewegwijzering voor bezoekers sluit hier goed op aan. De inrichting van de openbare ruimte draagt bij een prettig verblijf (verlichting, bankjes, bestrating). Straatinterieur centrum Medemblik
Straatparkeren: makkelijk maar ook rommelig
Bereikbaar en parkeren De kern Medemblik ligt in de Noordoostelijke punt van de gemeente, aan het IJsselmeer. Medemblik is via de provinciale wegen vanuit de regio echter goed te bereiken. Parkeren kunnen bezoekers dichtbij de winkels aan weerzijden van de weg. Om de parkeerdruk te verlagen (en de parkeercirculatie te bevorderen) is hier onder meer een blauwe zone ingesteld. Op een beperkt aantal plaatsen zijn ook stallingsmogelijkheden voor bezoekers die per fiets naar het centrum komen.
62
West-Friesland
Bijlagen
Sterkte en zwakte analyse centrum Medemblik. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
-
Beperkt dagelijks aanbod
+
Gevarieerd recreatief en doelgericht niet-dagelijks aanbod
-
Enige leegstand in belangrijkste winkelstraat
±
Kleinschalige winkelstructuur
+
Horeca-aanbod in directe nabijheid
+
Toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Kleine markt, in winkelkern
-
Randligging beperkt bovenlokale functie
-
Decentrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
+
Parkeermogelijkheden nabij winkelvoorzieningen
+
Historische karakter
+
Sfeervolle inrichting openbare ruimte
+
Goede bewegwijzering
±
Wisselend kwaliteitsbeeld winkels
Boodschappencentra 1.
Bovenlokaal boodschappencentrum: Streekhof Stede Broec
Kwaliteit winkelaanbod Gemeente Stede Broec heeft na de gemeente Hoorn het grootste aantal m²s wvo in gebruik, namelijk circa 45.000 m². Deze oppervlakte is verdeeld over 117 verkooppunten die gevestigd zijn in 3 kernen. Het grootste deel van de wvo in de gemeente Stede Broec is gevestigd in de kernen Bovenkarspel en Grootebroek. Bovenkarspel heeft een overdekt winkelcentrum, Het Streekhof, en de winkels die hierin gevestigd zijn en de overige winkels in Bovenkarspel zorgen voor een uitgebreid en gevarieerd winkelaanbod. Dit gefaseerd uitgebreide winkelcentrum bevat naast een tweetal supermarkten verder de nodige winkels die voorzien in niet dagelijkse behoeften zoals enkele modezaken, een juwelier en een opticien. Het Streekhof ligt midden in het centrum en vormt daardoor samen met de nabijgelegen Hoofdstraat een belangrijke trekker voor inwoners van de gemeente. De leegstand in het winkelcentrum is beperkt. Er zijn momenteel plannen in ontwikkeling om het winkelcentrum weer uit te breiden. Vlakbij Het Streekhof zijn nog een aantal grote winkels gevestigd waaronder een Bristol, Action en binnenkort ook een Hema. Daarnaast is aan de buitenkant van Bovenkarspel nog een tuincentrum gevestigd met een omvang van bijna 4.000 m² wvo. Streekhof vormt het hart Het aanbod van niet-winkelfuncties is in Bovenkarspel voor een groot deel gevestigd aan De Tuin, op loopafstand van winkelcentrum Het Streekhof. Hier bevinden zich een aantal publieksgerichte voorzieningen. Ook is wekelijks op donderdag een markt op het plein voor het gemeentehuis. De markt is hiermee zeer nabij winkelcentrum Het Streekhof gesitueerd, wat de mogelijkheden voor combinatiebezoek versterkt. Met uitzondering van recreatiecentrum Het Streekbos is het toeristisch-recreatieve aanbod beperkt.
63
West-Friesland
Bijlagen
Parkeer- en stallingsmogelijkheden Rondom winkelcentrum Het Streekhof kan goed geparkeerd worden op loopafstand van het centrum, waardoor de afstanden klein zijn. Stallingsmogelijkheden voor fietsers zijn aanwezig. Toch wordt op aantal locaties rondom het winkelcentrum ‘wild’ gestald terwijl andere stallingsmogelijkheden nauwelijks gebruikt worden. Handhaving of het beter geleiden naar deze fietsenrekken kan leiden tot een betere benutting. Winkelcentrum Het Streekhof is schoon en goed onderhouden. Ook de openbare ruimte maakt een schone indruk met weinig zwerfvuil. Doordat het winkelcentrum naar binnen is gericht is de inrichting en uitstraling functioneel. Het winkelcentrum heeft wel een sterke en opvallende entree. Daarnaast heeft een deel van de winkels aan de buitenkant wel een etalage waardoor het winkelcentrum anders dan de meeste overdekte winkelcentra meer verweven is met de omgeving. Door de beperkte stallingsmogelijkheden wekt de hoofdingang van het winkelcentrum op drukke dagen een rommelige indruk door de her-en-der geparkeerde fietsen. Beperkte stallingsmogelijkheden bij Het Streekhof
Bezoekersfaciliteiten in het winkelcentrum
Sterkte en zwakte analyse Het Streekhof (centrum Bovenkarspel). Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Gevarieerd dagelijks, recreatief en doelgericht niet-dagelijks aanbod
+
Geen leegstand
+
Speciaalzaken en ketens
-
Sterke winkels buiten Het Streekhof
+
Overige publieksfuncties dichtbij
-
Toeristisch-recreatieve voorzieningen & beperkt
+
Markt nabij Streekhof
+
Centrale ligging
+
Parkeermogelijkheden nabij winkelvoorzieningen
±
Stallingsmogelijkheden niet optimaal gebruikt
±
Functionele uitstraling
±
Verschillende entrees
±
Wisselend kwaliteitsbeeld winkels
2. Lokaal verzorgend boodschappencentrum Andijk-centrum In de gemeente Andijk nemen een tweetal woninginrichtingzaken een groot deel van het aantal winkelmeters voor rekening. De gemeente telt één winkelcentrum, genaamd De Beldershof.
64
West-Friesland
Bijlagen
Dit winkelcentrum heeft voor de inwoners van Andijk de functie van boodschappencentrum. Het winkelaanbod is hier ook op afgestemd. Zo is er een servicesupermarkt gevestigd met een omvang van meer dan 1.000 m² wvo. Daarnaast is er een beperkt overig dagelijks aanbod, waaronder een bakker, slager en drogist. De leegstand is beperkt. Het winkelcentrum is overdekt en zeer compact van opzet. Beperking hiervan is dat de winkellocatie wel dat het winkelcentrum veel weg heeft van een buurt- of wijkwinkelcentrum. Op ongeveer een kilometer afstand, ligt aan de rand van de bebouwde kom een Lidl-supermarkt. De aansluiting op de overige winkelvoorzieningen is beperkt. Sinds 2004 is er op woensdag een kleine markt in Andijk. De markt vindt plaats op het marktplein tegenover het gemeentehuis. Qua toeristisch-recreatieve voorzieningen draagt vakantiedorp Het Grootslag met een restaurant, een bowlingcentrum, winkels, overdekte- en openluchtzwembaden en diverse sportvoorzieningen ook bij aan het voorzieningenniveau in Andijk. De verspreide ligging van jachthaven Andijk, horeca en winkels beperkt de mogelijkheden voor synergie. Het centrum van Andijk ligt decentraal in de regio maar wel centraal in de gemeente en is goed bereikbaar. Rondom het winkelcentrum zijn volop parkeer- en stallingsmogelijkheden. Ook bij het naastgelegen buurtcentrum kan geparkeerd worden. Gezien de verhouding tussen het winkelaanbod en de parkeercapaciteit is er van een hoge parkeerdruk geen sprake. Doordat het winkelcentrum de vormgeving heeft van een planmatig, naar binnen gekeerd, winkelcentrum is de uitstraling weinig sfeervol maar doelgericht en functioneel, passend bij de functie. De entree van het winkelcentrum kan sterker geprofileerd worden.
Winkelcentrum De Beldershof
Sterkte en zwakte analyse centrum Andijk Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
-
Beperkt overig aanbod
+
Grote servicesupermarkt als trekker
-
Decentrale ligging discountsupermarkt
-
Verspreid horeca-aanbod
±
Toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig, maar wel op afstand
±
Markt, maar zeer beperkt van omvang
±
Decentrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
+
Goede parkeer- en stallingsmogelijkheden
±
Uitstraling beperkt, wel in verhouding tot functie
+
Goed onderhouden
65
West-Friesland
Bijlagen
Hoogkarspel-centrum In de gemeente Drechterland is het winkelaanbod over meerdere kernen verspreid. In totaal is er in de gemeente ruim 28.000 m² wvo verdeeld over 58 verkooppunten in 7 kernen. Het grootste deel hiervan bevindt zich in de kernen Oosterblokker (circa 14.000 m²) en Hoogkarspel (circa 9.500 m²). In Oosterblokker neemt een beperkt aantal winkels - waaronder een Intratuin - vrijwel alle m²s wvo voor hun rekening. Hoogkarspel en Venhuizen zijn qua inwonertal de belangrijkste plaatsen. Het centrum van Hoogkarspel fungeert hierbij als lokaal verzorgend hoofdwinkelcentrum. In het centrum van Hoogkarspel zijn de meeste winkelvoorzieningen gevestigd in overdekt winkelcentrum Reigerspassage. Belangrijke trekkers in dit centrum zijn de Deen-supermakt en de Aldi. Deze zijn beide aan de rand gesitueerd, waardoor ze belangrijke ankers vormen. Daarnaast is de Action in het midden van het centrum een sterke formule en versterkt de verzorgingspositie van Reigerspassage. Overig winkelaanbod wordt gevormd door diverse versspeciaalzaken (o.a. bakker, vishandel) en een beperkt recreatief winkelaanbod zoals een paar kledingzaken en juwelier. Leegstand is er niet. Beperkte leegstand is wel te vinden aan de aanpalende Streekweg. Hier zijn ook een aantal kernverzorgende horecabedrijven gevestigd (onder meer cafés, restaurants en discotheek). Op vrijdag is er een markt in Hoogkarspel. Verder is het aanbod toeristischrecreatieve voorzieningen beperkt in de gemeente Drechterland. Hoogkarspel is in het noordelijk deel van de gemeente gelegen, nabij de tot de gemeente Stede Broec behorende kern Bovenkarspel. De N302 waaraan Hoogkarspel grenst, vormt een belangrijke doorgaande verbinding van Hoorn naar Enkhuizen. Dit maakt Hoogkarspel goed bereikbaar. Het centrum van Hoogkarspel heeft mede door decentrale ligging binnen de gemeente vooral een kernverzorgende functie voor het doen van dagelijkse aankopen en minder een gemeentelijke verzorgingsfunctie. Hoewel het winkelcentrum goed onderhouden is, is de vormgeving en daardoor ook de totale uitstraling wel enigszins gedateerd. Mogelijk maakt upgrading van Reigerspassage onderdeel uit van het te ontwikkelen centrumplan, waarmee onder meer beoogd wordt het centrum van Hoogkarspel te verfraaien. Het winkelcentrum heeft een duidelijk entree, maar is net als het Andijkse winkelcentrum De Beldershof naar binnengericht. Hierdoor is er weinig synergie met de omgeving. Een duidelijke entree
Rommelige uitstraling winkelpaden
66
West-Friesland
Bijlagen
Sterkte en zwakte analyse centrum Hoogkarspel. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
±
Ook enig niet-dagelijks aanbod
+
Twee complementaire supermarkten
-
Veel uitstallingen in winkelpaden
-
Geconcentreerd
±
Beperkt horeca-aanbod in directe nabijheid
-
Geen toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Kleine markt
±
Decentrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
+
Goede parkeer- en stallingsmogelijkheden
±
Uitstraling beperkt, wel in verhouding tot functie
+
Duidelijke entree
-
Naar binnen gekeerd
Obdam-centrum De winkelkern van Obdam wordt vooral gevormd door de Dorpstraat. Hier ligt het gros van de winkelvoorzieningen. Daarnaast is verspreid nog enig winkelaanbod te vinden in een aantal zijstraten. In Obdam zijn twee supermarkten, te weten een Deen- en Deka-supermarkt. Beide zijn vergelijkbaar van omvang (ongeveer 1.000 m² wvo) en niet ver van elkaar gelegen. Naast de twee supermarkten kunnen inwoners van Obdam voor de dagelijkse boodschappen ook terecht bij een bakker, slager, groenteman en vishandel. Het niet-dagelijkse winkelaanbod is zeer beperkt in Obdam. Zo zijn kleding, electro, juwelier en doe-het-zelf artikelen te kopen bij zelfstandige winkeliers met een kleine verkoopvloeroppervlakte. Leegstand is er niet te vinden. In de Dorpsstraat zijn ook enige andere publieksfuncties gevestigd. De omvang en samenstelling sluit aan bij de kernverzorgende functie van het voorzieningenaanbod. Inwoners van Obdam hebben onder meer de beschikking over een aantal dienstverlenende voorzieningen (bank, uitzendbureau, makelaar), een beperkt horeca-aanbod (snackbar, café) en meerdere kappers. Op donderdagochtend is er een kleine markt in het centrum van Obdam. Met uitzondering van een zwembad en bibliotheek zijn geen toeristisch-recreatieve voorzieningen in of nabij Obdam aanwezig. Nieuwbouw in Obdam
Eén van de kappers
67
West-Friesland
Bijlagen
Gezien de geringe omvang van Obdam en de centrale ligging van de Dorpsstraat zijn de winkels makkelijk te bereiken per auto, fiets en te voet. De Dorpsstraat is tevens de doorgaande weg van Obdam. Inwoners van Obdam zijn binnen een paar minuten in het nabijgelegen Heerhugowaard. Veel inwoners van Obdam zullen voor de doelgerichte en recreatieve niet-dagelijkse aankopen naar het centrum van Heerhugowaard gaan. Als we kijken naar de uitstraling van het winkelaanbod dan zijn sommige winkels gevestigd in oude dorpshuizen, wat wisselend wordt benut. Een aantal winkels is ook geconcentreerd gevestigd in fraai vormgegeven nieuwbouw, onder meer de Deen supermarkt. De uitstraling van de andere supermarkt is daarentegen beperkt. Sterkte en zwakte analyse Obdam. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
±
Ook enig niet-dagelijks aanbod
-
M.u.v. supermarkten kleinschalige units
±
Beperkt horeca-aanbod passend bij verzorgingsgebied
-
Geen toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Kleine markt
±
Centrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
+
Voldoende parkeer- en stallingsmogelijkheden
-
Heerhugowaard op korte afstand
±
Wisselende kwaliteit winkelpanden
±
Lineaire structuur
Vijverhof-Avenhorn Kernverzorgend winkelcentrum Vijverhof, gelegen in Avenhorn, heeft gezien het inwonertal een sterk dagelijks winkelaanbod. In het winkelcentrum zijn twee supermarkten gevestigd. Naast een Deen-supermarkt, met een eigentijdse maat (1.100 m² wvo) is er ook een kleinere Lidl-supermarkt. Beide supermarkten bedienen een andere marktsegment en zijn als zodanig complementair. In het winkelcentrum zijn ook nog een tweetal bekende niet-dagelijks winkelketens gevestigd (Intertoys en Marskramer). Er valt geen leegstand te noteren. Winkelcentrum Vijverhof is centraal gelegen in het dorp Avenhorn. Hoewel het winkelcentrum niet aan een doorgaande hoofdweg gelegen is, is de bereikbaarheid ervan mede gezien de lokale verzorgingsfunctie van het winkelcentrum goed te noemen. Het op korte afstand gelegen gemeentehuis draagt bij aan de vindbaarheid van de Vijverhof. Bezoekers van het winkelcentrum kunnen de auto parkeren op de ruime parkeerplaats behorend bij het winkelcentrum. Niet ver van boodschappencentrum Vijverhof is in kern De Goorn een aantal grootschalige winkels gevestigd. Het deels overkapte winkelcentrum is een aantal jaren geleden nieuw gebouwd. Het gebied rondom het winkelcentrum is nog in ontwikkeling, zo wordt het gemeentehuis verbouwd. De Vijverhof heeft door de U-vormige structuur een overzichtelijke opzet waarbij de winkels goed zichtbaar zijn voor bezoekers. Mede doordat het winkelcentrum nog vrij recent is, is de onderhoudsstatus goed en zijn voorzieningen zoals bankjes en prullenbakken goed aanwezig. De entree van het winkelcentrum krijgt profiel door naamsduiding en vlaggen.
68
West-Friesland
Bijlagen
Profilering van het nieuwe winkelcentrum
Ook bekende winkelformules in Vijverhof
Sterkte en zwakte analyse Vijverhof. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Volledig dagelijks aanbod
±
Ook enig niet-dagelijks aanbod
+
Geen leegstand
-
Zeer beperkt horeca- en dienstverleningsaanbod
-
Geen toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
-
Geen markt
±
Centrale ligging in kern
+
Goed bereikbaar
+
Voldoende parkeer- en stallingsmogelijkheden
+
Bebouwing en inrichting vrij nieuw
+
U-vormige structuur
±
Weinig sfeerelementen
Wognum-centrum Wognum heeft circa 25 vestigingen met winkelaanbod. Ruim de helft van het wvo in Wognum wordt in beslag genomen door een tuincentrum dat buiten de bebouwde kom gevestigd is. De overige wvo wordt gebruikt door onder andere een supermarkt (Deen Supermarkt), Blokker, DA Drogist, een optiek en een fietsenzaak. Het winkelaanbod in Wognum is beperkt van omvang en heeft vooral een kernverzorgende functie. De winkels zijn geconcentreerd gevestigd aan de Kerkstraat (de doorgaande weg in Wognum) en in het aangrenzende winkelcentrum De Boogerd. Ondanks het beperkte aanbod zijn veel branches vertegenwoordigd in het centrum. Het niet-dagelijkse segment is in verhouding tot de omvang van de kern goed vertegenwoordigd. In winkelcentrum De Boogerd zijn naast winkels ook een aantal horeca- en dienstenvoorzieningen te vinden. Op vrijdagmiddag vindt op het Boogerdplein een (kleine) markt plaats. Met uitzondering van het dorpsmuseum Huis van Oud is het aanbod toeristisch-recreatieve voorzieningen in en om Wognum beperkt. Het voorzieningenaanbod in Wognum is centraal gelegen in de kern. Winkels zijn daardoor ook goed bereikbaar voor de inwoners. De afstanden zijn klein. Parkeren kunnen bezoekers bij winkelcentrum De Boogerd. In dit kleine kernverzorgende winkelcentrum is ook sprake van een voetgangerszone.
69
West-Friesland
Bijlagen
Wognum ligt in het zuidelijke deel van de gemeente Medemblik. De kern is gelegen aan de A-7, waardoor inwoners van Wognum met zo’n 10 minuten in de binnenstad van Hoorn kunnen zijn. Vanwege de ruimere keuze zijn inwoners van Wognum voor de doelgerichte en recreatieve aankopen sterk georiënteerd op Hoorn. Vrij recent is rond winkelcentrum de Boogerd in Wognum sprake van overlast in de vorm van vervuiling, vuurwerk, graffiti en geluidshinder. De gemeente Medemblik heeft maatregelen getroffen. Sterkte en zwakte analyse centrum Wognum. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Supermarkt sterke dagelijkse trekker
±
Beperkt maar gevarieerd niet-dagelijks aanbod
+
Geen leegstand
±
Beperkt horeca- en dienstenaanbod
-
Nauwelijks toeristisch-recreatieve voorzieningen aanwezig
+
Kleine markt, in winkelkern
-
Decentrale ligging in gemeente
+
Goed bereikbaar
-
Grote winkelgebieden nabijgelegen en goed bereikbaar
+
Parkeermogelijkheden toereikend
+
Niet gedateerd
+
Verzorgde inrichting openbare ruimte
-
Beperkte overlast
Opmeer- en Spanbroek-centrum Opmeer is, na de gemeenten Hoorn en Stede Broec, de derde gemeente qua wvo. In de gemeente wordt ruim 33.000 m² wvo gebruikt, verdeeld over 58 verkooppunten gevestigd in vier kernen. Veruit het grootste deel hiervan (bijna 20.000 m²) ligt in Hoogwoud, verklaard door een groot tuincentrum. Verder heeft deze kern 2 supermarkten (Aldi-Markt en Spar). Voor Hoogwoud is een centrumplan in ontwikkeling, waarbij concentratie van het aanwezige voorzieningenaanbod een van de planonderdelen zal vormen. Spanbroek heeft een gevarieerd dagelijks winkelaanbod, met onder andere een supermarkt (Deen) een Etos en een Kruidvat. Daarnaast zijn er diverse winkels in modisch en overige recreatieve branches. Veel van deze winkels zijn te vinden in het winkelcentrum Capellehof. In Opmeer is een beperkt niet-dagelijks winkelaanbod gesitueerd. Naast een aantal zelfstandige winkeliers waaronder een woonwinkel, is er ook een Action te vinden. Het centrum van Spanbroek bevat naast de supermarkt tevens volledig pakket aan speciaalzaken (bakker, slager, groenteman). Er is ook een aantal winkels behorende tot het recreatieve en meer doelgerichte winkelsegment. Zo zijn er naast een paar modische winkels ook een boekhandel, optiek, plant/dier- en electrowinkel in elkaars nabijheid gevestigd. Het centrum van Opmeer herbergt meer horeca- en dienstenvoorzieningen dan winkels. De Lindengracht en de Breestraat bevatten naast een café en restaurant ook een aantal financiële dienstverleners. In Spanbroek zijn diverse niet-winkelvoorzieningen in de winkelzone gevestigd (apotheek, postkantoor, bank, kappers) waardoor sprake is van een aaneengesloten voorzieningenaanbod. In de gemeente Opmeer is de markt verhuisd van Hoogwoud naar Spanbroek/Opmeer.
70
West-Friesland
Bijlagen
Belangrijkste toeristisch-recreatieve voorziening in de gemeente Opmeer vormt het Scheringa Museum voor Realisme. In 2007 heeft het museum ruim 50.000 bezoekers getrokken en vormt daarmee binnen de regio West-Friesland een belangrijke toeristische trekker. Deze aanwezigheid biedt in beginsel mogelijkheden voor interactie met het winkelaanbod in Spanbroek (meer combinatiebezoek). De gemeente Opmeer is gelegen in het westelijk deel van West-Friesland, niet ver van Heerhugowaard, Alkmaar en Hoorn. Inwoners van de drie grootste kernen in de gemeente hebben vooral wat betreft de recreatieve niet-dagelijkse aankopen een ruime keuze (wel buiten de eigen gemeente). Binnen de gemeente zijn de winkelvoorzieningen centraal gelegen. De ligging sluit aan bij de kernverzorgende positie van de winkels. Zowel in Hoogwoud, Opmeer en Spanbroek maakt het gros van de voorzieningen deel uit van het centrale winkelgebied. In Hoogwoud en Opmeer beperken zich de parkeermogelijkheden overwegend tot een aantal parkeerhavens direct nabij de winkels. In Spanbroek is meer sprake van lintparkeren. In vergelijking met Hoogwoud en Opmeer heeft Spanbroek meer de uitstraling van een winkelgebied. Naast het aanwezige winkel- en voorzieningenaanbod heeft dit mede te maken met de inrichting van het gebied. Zo is in Spanbroek circuitvorming mogelijk (met een centraal ankerpunt), is een deel van het winkelaanbod (uniform) overkapt en autoluw. Ook de bestrating en inrichting van de straten (ruim baan voor de voetganger) draagt bij aan de uitstraling van het winkelgebied. In Hoogwoud en Opmeer is meer sprake van versnippering en minder eenduidigheid. Van sommige winkels is de winkeluitstraling ook van matige kwaliteit (gedateerd). Sterkte en zwakte analyse gemeente Opmeer. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Elke kern dagelijks (en beperkte niet-dagelijks) winkelaanbod
-
Hierdoor wel versnippering
±
Beperkte leegstand
±
Hoogwoud en Spanbroek supermarkt als trekker
±
Veel zelfstandige winkeliers
±
Beperkt horeca- en dienstenaanbod
-
Beperkt toeristisch-recreatief aanbod
+
Kunstmuseum dichtbij Spanbroek gelegen
+
Kleine markt, in winkelkern
+
Kernen onderling verweven
+
In de kern zijn voorzieningen centraal gelegen
-
Grote winkelgebieden nabijgelegen en goed bereikbaar
+
Parkeermogelijkheden toereikend
±
Hoogwoud en Opmeer dorpse uitstraling
+
Winkelgebied Spanbroek compact en meer winkelmilieu-uitstraling
±
Wisselende uitstraling winkels
71
West-Friesland
Bijlagen
Winkelaanbod Spanbroek: deels overkapt
Centrum Spanbroek
Wervershoof-centrum In de gemeente Wervershoof is in totaal ruim 19.000 m² wvo verdeeld over 42 verkooppunten. Deze verkooppunten zijn voornamelijk gevestigd in Wervershoof en Zwaagdijk. Het aantal m²s wvo is in deze kernen ongeveer gelijk, maar de indeling in winkelsectoren is heel verschillend. Zo neemt in Zwaagdijk een tweetal grootschalige winkels ongeveer het gehele winkeloppervlak in de kern voor rekening. In Wervershoof is het winkeloppervlak verdeeld over meerdere winkels en branches. Qua winkelmeters is met name de sector doelgericht niet-dagelijks goed vertegenwoordigd. Dit valt grotendeels toe te schrijven aan een groot tuincentrum buiten de bebouwde kom en aan winkels als de Blokker. Voorts zijn veel van de verkooppunten gevestigd in en rondom het overdekte winkelcentrum De Molenhoek. Dit winkelcentrum heeft de functie van boodschappencentrum voor de gemeente. Voor de dagelijkse aankopen kan men in Wervershoof terecht bij 2 supermarkten (Deen Supermarkt en Dekamarkt). De leegstand in het winkelcentrum is beperkt. Er is geen warenmarkt in het dorp. Het winkelcentrum heeft een functionele uitstraling, maar oogt van binnen rommelig. Er is weinig synergie met de omgeving. De openbare ruimte rondom de Molenhoek is echter schoon en vrijwel vrij van zwerfvuil. Voor, en met name achter het winkelcentrum, is parkeergelegenheid. De afstanden in Wervershoof zijn klein, wat er toe bijdraagt dat de bereikbaarheid voor inwoners van Wervershoof toereikend is. Wervershoof kent enkele toeristisch-recreatieve voorzieningen, zoals een eigen recreatiezwembad en de Korenmolen De Hoop, een bezienswaardigheid die vooral in de zomer regelmatig wordt bezocht. Daarnaast heeft de kern één van de grootste sportcomplexen van West-Friesland. Het horeca-aanbod is beperkt. Horeca aanpalend aan winkelcentrum
Veel uitstallingen in de winkelpaden
72
West-Friesland
Bijlagen
Sterkte-zwakteanalyse gemeente Wervershoof Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod met 2 grote supermarkten
-
Winkelaanbod versnipperd (winkelcentrum en de Dorpsstraat/De Hoek)
±
Beperkt maar wel nabijgelegen horeca-aanbod
±
Beperkt toeristisch-recreatieve voorzieningen
±
Parkeervoorzieningen kunnen beter, redelijke stallingsmogelijkheden
±
De Molenhoek omsloten met woonfunctie
+
Afstanden in de gemeente zijn klein, alles op loopafstand
±
Rommelige aanblik winkels in de Molenhoek
±
Uitstraling de Molenhoek gedateerd
-
Beperkte entree en naar binnen gekeerd
3. Wijkverzorgend Wijkverzorgend boodschappencentrum Hoorn-De Huesmolen Winkelcentrum de Huesmolen is gelegen in het hart van de wijk Risdam. Het winkelcentrum kent drie grote, sterke trekkers. Naast twee ruime en complementaire supermarkten – een Deen en een Aldi-supermarkt – kunnen inwoners van de wijk ook terecht bij een grote vestiging van Intersport. De trekkers van het winkelcentrum zijn bij de in- en uitgangen van het winkelcentrum gesitueerd. Net als in het andere Hoornse wijkwinkelcentrum zijn hier ook een Bart Smit en Blokker te vinden. Het winkelaanbod wordt aangevuld met bekende kledingformules zoals Hans Textiel en Bentex, een kleine doe-het-zelf zaak (Hubo) en lokale speciaalzaken. Het winkelcentrum kent geen leegstand. Midden in het winkelcentrum is een partycentrum gelegen waar bezoekers onder meer kunnen bowlen. Het horeca-aanbod wordt aangevuld met onder meer een lunchroom en snackbar. Daarnaast zijn ook hier wijkverzorgende voorzieningen direct nabijgelegen zoals een bibliotheek, zwembad en postkantoor. Op woensdag wordt op de parkeerplaats van het winkelcentrum een kleine markt gehouden. Supermarkt en parkeren aan de rand
Overdekt maar donker
Voor inwoners van de Hoornse wijk Risdam is het winkelcentrum redelijk centraal gelegen. Doordat de Huesmolen gelegen is aan de wijkontsluitingsroute is de bereikbaarheid en vindbaarheid van het winkelgebied goed. Er zijn 200 parkeerplekken bij de Huesmolen aanwezig. Deze parkeerplaatsen zijn verspreid over een aantal parkeerplaatsen rondom het winkelcentrum, wat ook geldt voor de stallingsmogelijkheden voor de fiets.
73
West-Friesland
Bijlagen
Het winkelaanbod is voor een belangrijk deel overdekt. De uitstraling van het winkelcentrum wordt voor een belangrijk deel bepaald door de aanwezige waterpartij die dwars door het winkelcentrum loopt. De Huesmolen krijgt hierdoor een meer dorpse, gezellige uitstraling. Desondanks is de totale uitstraling van het winkelcentrum gedateerd, wat vooral veroorzaakt wordt door de vormgeving en kleurstelling van de overkappingen. Ook wordt de uitstraling beperkt door het matige onderhoud van de waterpartij. Voorts zijn sommige delen van het winkelcentrum als gevolg van de overkapping vrij donker, wat niet bevorderlijk is voor de veiligheidsbeleving van bezoekers. Sterkte en zwakte analyse Huesmolen. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
+
Ook trekker buiten dagelijkse segment
+
Geen leegstand
+
Wijkgericht horeca-aanbod aanwezig
+
Overige wijkvoorzieningen aanpalend
+
Weekmarkt in winkelcentrum
±
Centraal gelegen in de wijk
+
Parkeer- en stallingsmogelijkheden rondom aanwezig
+
Voetgangersgebied
+
Dorpse uitstraling
-
Herkenbare entree ontbreekt
-
Vormgeving en inrichting gedateerd
±
Onderhoud openbare ruimte
Hoorn-De Kersenboogerd In de Hoornse wijk Kersenboogerd kunnen bewoners voor de dagelijkse boodschappen terecht in het ruim opgezette winkelcentrum De Kersenboogerd. In dit winkelcentrum zitten twee supermarkten, namelijk een Vomar en een kleinere Deen. Buiten het winkelcentrum, meer aan de rand van de wijk, is nog een grotere Deen-supermarkt gevestigd. In het winkelcentrum is ook een beperkt doelgericht (onder meer een Blokker, Kruitvat en DA-drogist) en recreatief niet-dagelijks (Zeeman, Bart Smit) winkelaanbod gevestigd. Markt in de Kersenboogerd
Parkeren voor de (winkel-)deur
Het winkelaanbod is geconcentreerd rondom een tweetal pleinen te weten het Betje Wolffplein en het Aagje Dekenplein. Beide zijn qua oppervlak ongeveer even groot en bevatten zowel dagelijkse als niet-dagelijkse winkels, er is hierin dus geen segmentering.
74
West-Friesland
Bijlagen
Voor het Betje Wolffplein geldt dat de winkels gesitueerd zijn rondom een parkeerplaats. Winkels aan het Aagje Dekenplein zijn vooral gelegen in een voetgangerszone. Er is nauwelijks leegstand in winkelcentrum De Kersenboogerd. Het overige voorzieningenaanbod in de Kersenboogerd bestaat voornamelijk uit een aantal horecabedrijven (onder meer snackbar en wat restaurants) en dienstverleners (kapper, videotheek, bank en reisbureau). Aan de rand van het winkelgebied zijn een gezondheidscentrum, openbare bibliotheek, sporthal en wijkcentrum te vinden. Verder vindt er op dinsdag markt plaats in het winkelcentrum. De pleinen bieden hier ook voldoende ruimte voor. Het winkelcentrum is centraal in de wijk gelegen en heeft hiermee de juiste ligging voor de vervullen van de wijkverzorgingsfunctie. Het centrum is goed bereikbaar voor inwoners van de wijk. Bij het winkelcentrum zijn twee parkeerplaatsen gelegen, te weten aan de kant van het Betje Wolffplein en aan het Aagje Dekenplein. Uit recent uitgevoerd onderzoek is gebleken dat het gros van de bezoekers kortparkeerder is en dat de parkeerdruk wel hoog is maar niet substantieel hoger dan een aantal jaren geleden. Op de zaterdag is overwegend sprake van een volledige parkeerbezetting. Het winkelgebied is ruim opgezet maar bestaat door de liniaire opbouw met aan weerszijden parkeermogelijkheden wel duidelijk uit twee componenten. Het wijkwinkelcentrum is nog betrekkelijk nieuw en is gereedgekomen met de ontwikkeling van De Kersenboogerd als Hoornse nieuwbouwwijk een aantal jaren terug. Onderhoud en beheer van het winkelcentrum richt zich dan ook nog minder op de bebouwing, maar meer op de openbare ruimte. In het kader van de gemeentelijke wijkaanpak is er aandacht voor het verbeteren van de veiligheid. Dit blijkt ook uit het bord dat aanduidt dat het verboden is alcohol te nuttigen in dit winkelgebied. Sterkte en zwakte analyse de Kersenboogerd. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk dagelijks aanbod
±
Beperkt overig aanbod
-
Servicesupermarkt te klein
+
Nauwelijks leegstand
+
Wijkgericht horeca-aanbod aanwezig
+
Overige wijkvoorzieningen aanpalend
+
Weekmarkt in winkelcentrum
+
Centraal gelegen in de wijk
-
Hoge parkeerdruk
+
Voetgangerszone
±
Functionele opzet
±
Enkele inrichtingselementen openbare ruimte
±
Aandacht voor veiligheid
Grootschalige, perifere centra 1.
Dr. Van Aalstweg
Aan de zuidkant van de wijk Risdam in Hoorn ligt op de plaats van het oude bedrijventerrein Van Aalstweg een runshopping centre. Binnen de regio West-Friesland is dit de belangrijkste grootschalige winkellocatie. De gemiddelde winkelomvang bedraagt hier 1.500 m² wvo, waarbij Blokker Art of living, Praxis en Leenbakker de meeste winkelmeters in beslag nemen.
75
West-Friesland
Bijlagen
Naast doe-het-zelf en electro zijn overwegend woninginrichtingsformules op de Van Aalstweg te vinden. Met name het midden- en laagsegment is goed vertegenwoordigd. Zo maken naast Leenbakker ook de Kwantum, Profijt Meubel, Beter Bed en Carpet Right deel uit van winkelaanbod. Op de Dr. van Aalstweg valt geen leegstand te noteren De winkels gevestigd aan de Dr. van Aalstweg zijn goed bereikbaar, zowel voor inwoners van Hoorn als voor bezoekers van buiten Hoorn. Zo ligt het winkelgebied op ongeveer een kilometer afstand van de A-7 en is het grenzend aan de doorgaande provinciale weg, waardoor inwoners van Hoorn ook een beperkte reistijd hebben. Voor het functioneren als runshopping centre is de aanwezigheid van voldoende parkeergelegenheid van groot belang. Bezoekers wordt ruimschoots de mogelijkheid geboden de auto pal voor de (winkel-)deur te parkeren. Ruimte voor doelgericht winkelen
… en vrijtijdsbesteding kinderen
Runshopping centre Dr. van Aalstweg kent een ruime opzet. Aan de Van Aalstweg zijn diverse erven gelegen met binnenplaatsen waar bezoekers kunnen parkeren. De uitstraling van de panden varieert met de gevoerde formule. Er is weinig eenheid waardoor de uitstraling van het winkelgebied beperkt is. De sfeer wordt vooral geschapen in de winkels zelf. Sterkte en zwakte analyse Dr. van Aalstweg. Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
+
Sterk aanbod grootschalig, doelgerichte non-food
±
Veel midden- en laagsegment
±
Geen leegstand
±
Beperkt ondersteunend horeca-aanbod aanwezig
-
Branchevreemde recreatieve voorziening
+
Goed bereikbaar voor inwoners Hoorn en daarbuiten
+
Ruime parkeermogelijkheden
-
Aansluiting met binnenstad afwezig
+
Geen gemeenschappelijke uitstraling/profiel
-
Herkenbare entree ontbreekt
-
Vormgeving en inrichting varieert
±
Openbare ruimte beperkt ingericht
2. WoonWoon- en Autostraat Grootebroek Naast de Dr. Van Aalstweg in Hoorn is in de gemeente Stede Broec nog een beperkte concentratie van grootschalige detailhandel gevestigd, namelijk de Woon- en Autostraat.
76
West-Friesland
Bijlagen
Op deze locatie bevindt zich een concentratie van vooral garagebedrijven en woninginrichtingzaken. De meeste hiervan zijn middelgroot, maar er zijn enkele uitzonderingen zoals een meubelzaak met 6.000 m² wvo en een bouwmarkt met 3.600 m². De Woon en Autostraat is een bedrijventerrein zoals dat wel vaker wordt aangetroffen; een redelijk functioneel ingericht terrein met grote percelen met veel parkeerruimte. Het terrein oogt echter wel schoon. De externe uitstraling is matig, esthetisch gezien kunnen verbeteringen worden doorgevoerd. Het bedrijventerrein is redelijk tot goed bereikbaar via de Raadhuislaan, die de twee provinciale wegen (de N302 ten noorden en de n560 ten zuiden van de kern) rondom Grootebroek met elkaar verbindt. Winkelruimte te huur op Woon Autostraat
Geen uitstraling als winkelgebied
Sterkte-zwakteanalyse Woon- en Autostraat Stede Broec Kwaliteit winkelaanbod
Aanvullende voorzieningen
Toegankelijkheid
Fysieke omgeving
-
Beperkt aanbod
-
Ook buiten Woon- en Autostraat grootschalig winkelaanbod
-
Ook supermarkten buiten centrum
-
Solitair functionerende winkels
-
Geen complementaire voorzieningen
+
Goede bereikbaar
+
Geen parkeerdruk
-
Woon Autostraat matige uitstraling
-
Weinig synergie
77
West-Friesland
Bijlagen
Bijlage 5. Aanvulling mening en oordeel ondernemers Ruim helft ondernemers is eigenaar van pand Ruim de helft van de panden van Westfriese ondernemers (55 procent) is in handen van de ondernemers zelf. In Hoorn, Medemblik en Enkhuizen zijn de ondernemers minder vaak zelf eigenaar (48 procent) dan in de overige gemeenten. Met name in de kleinere kernen is het aandeel zelfstandig ondernemers ook groter. Circa een kwart van de panden is in bezit van particuliere verhuurders en het overige deel is eigendom van een beleggings-/beheermaatschappij of anders. Figuur 1 Eigendomssituatie pand (n=203). West-Friesland
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen
23%
55%
48%
overige gemeenten
27%
55%
0% uzelf (eigenaar-ondernemer)
20%
15%
17%
40%
particulier verhuurder
18%
60%
7%
8%
10% 6%
80%
beleggings-/beheermaatschappij
100% anders
Beschikbaarheid pand belangrijkste reden voor vestiging De beschikbaarheid van het pand is de belangrijkste reden voor vestiging van ondernemers, gevolgd door de grootte van het pand en de bereikbaarheid per auto. De grootte van het pand is voor ondernemers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen meer van belang dan voor ondernemers uit de overige gemeenten. Ook hechten ondernemers uit de eerste drie gemeenten meer belang aan het aantal passanten in de winkelstraat en het historische karakter van de straat. Voor ondernemers uit de gemeenten zonder recreatieve winkelcentra zijn de bereikbaarheid per auto, de combinatiemogelijkheid met een woning en huisvestingslasten belangrijker geweest bij de keuze voor een locatie dan voor ondernemers uit Hoorn, Medemblik of Enkhuizen.
78
West-Friesland
Bijlagen
Figuur 2 Belangrijkste redenen voor vestiging op huidig adres. 56% 58% 53%
beschikbaarheid pand de grootte van het pand
22%
31% 36%
30% 28% 32%
bereikbaarheid per auto
25% 27% 24%
nabijheid kernwinkelgebied aantal passanten in winkelstraat (druktebeeld)
15%
23% 28%
18% 14% 25%
combinatiemogelijkheid met woning
16% 19%
historisch karakter van de straat
West-Friesland
10%
15% 12% 18%
huisvestingslasten
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen
20% 20% 22%
anders 0%
overige gemeenten
25%
50%
75%
100%
Meerderheid ondernemers heeft voldoende ruimte voor bedrijfsuitvoering Een ruime meerderheid van de ondernemers in West-Friesland (83 procent) geeft aan voldoende ruimte te hebben voor de bedrijfsuitvoering. Dit is vaker het geval in de gemeenten Hoorn, Medemblik en Enkhuizen (88 procent) dan in de overige zes gemeenten, wat toch opvallend te noemen is. Juist in de centrumlocaties van Hoorn, Medemblik en Enkhuizen zijn vaak de uitbreidingsmogelijkheden beperkt door het historische karakter van vele winkelpanden. Figuur 3 Heeft u voldoende ruimte voor uw bedrijfsuitoefening? (n=203) West-Friesland
83%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen
88%
overige gemeenten
17%
12%
75% 0%
20%
25%
40% ja
60% nee
79
80%
100%
West-Friesland
Bijlagen
Figuur 4 Beoordeling eigen vestigingsplaats. 8,4 8,2 8,7
bereikbaarheid voor klanten per fiets 7,3 7,2 7,3
eigen locatie binnen winkelgebied bereikbaarheid voor klanten per auto
7,2
6,7
8,0 7,1 7,2 7,0
algemeen oordeel locatie/winkelgebied
6,8 6,7 6,9
onderhoud en presentatie panden mogelijkheden laden en lossen
6,8 6,5
parkeren voor uw klanten
6,7 6,3
7,3
7,3
presentatie en uitstraling als winkelgebied
6,5 6,4 6,6
onderhoud en aankleding openbaar gebied
6,5 6,3 6,7
bereikbaarheid voor klanten per OV
6,5 6,3 6,8 6,4 6,1
veiligheid (criminaliteit)
7,1 6,4 6,5 6,4
sfeer/gezelligheid in winkelgebied
6,3 6,3 6,2
branchering/totaalaanbod winkelgebied 0
2
4
6
8
10
West-Friesland Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
Veiligheid als aandachtspunt Zestiende deel van de winkeliers geeft aan zich (zeer) veilig te voelen en slechts enkelen voelen zich onveilig als winkelier. Winkeliers uit de gemeenten met recreatieve winkelcentra geven iets minder vaak aan zich (zeer) veilig te voelen dan winkeliers uit de overige gemeenten. Het veiligheidsgevoel van winkeliers houdt mede verband met de overlastervaringen. Winkeliers in West-Friesland ervaren het meest overlast door samenscholing (hangjongeren) en vandalisme. Minder vaak ervaart men overlast door verbaal of fysiek geweld. Winkeliers uit Hoorn, Medemblik en Enkhuizen ervaren de verschillende vormen van overlast vaker dan winkeliers uit de overige gemeenten.
80
West-Friesland
Bijlagen
Figuur 5 Mater waarin men (zeer) veel overlast ervaart. 31%
samenscholing
35% 24% 28%
vandalisme
37%
11% 20%
zwerfvuil
23% 14% 17%
diefstal
24% 6% 12% 14%
drugsoverlast 7%
3%
fysiek geweld
West-Friesland
9%
verbaal geweld
13%
Hoorn, Medemblik, Enkhuizen overige gemeenten
3% 3% 1%
0%
10%
20%
30%
81
40%
50%
