De staat van Westfriesland

De staat van Westfriesland Onderzoek in opdracht van de samenwerkende Westfriese gemeenten juli 2013

“Westfriesland moet niet zo bescheiden zijn en mag best wat meer laten weten dat men trots is op de regio.” (citaat inwoner Westfriesland)

Inhoudsopgave 1. Inleiding

pag. 1

1.1 Achtergrond en aanleiding van het onderzoek

1

1.2 Doel- en vraagstelling

1

1.3 Uitvoering van het onderzoek

1

1.4 Uitgangspunten en keuzen bij de uitvoering

2

1.5 Leeswijzer

3

2. Westfriesland als regio om te wonen

4

2.1 Algemeen beeld

4

2.2 Vestigingsmotieven en vertrekredenen

5

2.3 Sterke en zwakke punten

6

2.4 Kansen en bedreigingen

7

3. Westfriesland als regio om te werken

10

3.1 Algemeen beeld

10


11

3.3 Ontwikkelingen, kansen en bedreigingen

12

4. Westfriesland als regio om een opleiding te volgen

13

4.1 Algemeen beeld

13


14


15

5. Westfriesland als regio om te ondernemen

17

5.1 Algemeen beeld

17


18


19

6. Westfriesland als regio om te bezoeken

21

6.1 Algemeen beeld

21


23


23

Rapportnummer 2013-1962

De Staat van Westfriesland · Inleiding

1. Inleiding 1.1 Achtergrond en aanleiding van het onderzoek De regio Westfriesland heeft zichzelf ten doel gesteld binnen enkele jaren tot de 10 meest aantrekkelijke regio’s van Nederland te behoren. De ambities hierover zijn vastgelegd in het zogeheten Pact van Westfriesland. In dit pact stellen de Westfriese gemeenten een duidelijk en concreet perspectief vast. Vervolgens wordt aan de realisatie van het doel gewerkt door het uitvoeren van projecten die moeten bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de regio. Een van de eerste stappen die hierbij gezet moeten worden is een analyse van de uitgangssituatie. Waar staat de regio op dit moment: hoe aantrekkelijk is Westfriesland en hoe verhoudt dit zich tot andere regio’s? Het doel van het onderzoek is het geven van inzicht in de aantrekkelijkheid van de regio op gebieden als wonen, werken, ondernemen, onderwijs en vrije tijd. Aan de hand hiervan kunnen de Westfriese gemeenten bekijken hoe en op welke termijn zij hun ambitie waar kunnen maken om tot de top 10 van aantrekkelijke regio’s te behoren.

1.2 Doel- en vraagstelling Het doel van het onderzoek is het geven van inzicht in de aantrekkelijkheid van de regio op de gebieden wonen, werken, ondernemen, onderwijs en vrije tijd. De uitkomsten dienen concrete aanknopingspunten te geven voor een uitvoeringsagenda gericht op het vergroten van de aantrekkelijkheid van Westfriesland. Om aan de doelstelling te kunnen voldoen moet antwoord worden gegeven op de volgende vragen: 1. Wat is de huidige stand van zaken wat betreft de aantrekkelijkheid van Westfriesland? 2.

Wat is de relatieve positie van Westfriesland ten opzichte van andere regio’s?

3.

Welke voor het regionaal beleid relevante ontwikkelingen doen zich voor op de genoemde terreinen?

4.

Welke toekomstperspectieven zijn uit deze ontwikkelingen en trends af te leiden?

1.3 Uitvoering van het onderzoek Onderzoeksactiviteiten

In het onderzoek zijn de volgende onderzoeksmethoden ingezet: · Bronnenstudie; · interviews met stakeholders; · enquête onder (potentiële) bezoekers; · enquête onder leden van het Westfries burgerpanel;

1


·

enquête onder Westfriese ondernemers.

1.4 Uitgangspunten en keuzen bij de uitvoering Het geografische schaalniveau van de regiovergelijking

Om Westfriesland te kunnen vergelijken met andere regio’s is uitgegaan van de CBS-indeling in COROPgebieden. Om deze vergelijking mogelijk te maken, zijn de zeven Westfriese gemeenten in deze CBSindeling gesplitst van het COROP-gebied ‘Kop van Noord-Holland’ waaronder de Westfriese gemeenten normaliter worden ingedeeld. Keuze voor referentiegebieden

Omdat veel COROP-gebieden in schaal en karakter sterk van Westfriesland verschillen is een referentiegroep gekozen om Westfriesland mee te vergelijken. Deze regio’s zijn: · Midden-Limburg (met Roermond en Weert); · Achterhoek (met Doetinchem); · Zuidwest-Gelderland (met Tiel); · Zuidwest-Drenthe (met Meppel); · Zuidoost-Friesland (met Heerenveen); · Kop van Noord-Holland (met Den Helder); · West-Noord-Brabant (met Roosendaal en Bergen op Zoom); · Zuidoost-Zuid-Holland (met Gorinchem). Begrip aantrekkelijkheid en onderzoeksthema’s

De hoofdvraag van het onderzoek is gericht op de aantrekkelijkheid van de regio. Om dit begrip te kunnen operationaliseren moet onderscheid gemaakt worden in functies die een regio kan vervullen en de doelgroep die daarvan gebruik kan maken. De volgende vijf functies van een regio zijn onderscheiden en onderzocht: · wonen (inwoners van de regio); · werken (inwoners en pendelaars van buiten de regio); · onderwijs volgen (inwoners en onderwijsvolgenden van buiten de regio); · ondernemen (ondernemers); · bezoeken (bezoekers en toeristen). Het begrip aantrekkelijkheid hebben we zo letterlijk mogelijk opgevat. Daarmee komen we tot de volgende hoofdindicatoren: 1. Wonen: het aantal vestigers in relatie tot het aantal vertrekkers (binnenlands migratiesaldo); 2. Werken: het aantal banen in relatie tot het aantal inwoners (banenratio); 3. Onderwijs: het aantal studenten hoger onderwijs in relatie tot het aantal inwoners; 4. Ondernemen: relatieve toename van het aantal bedrijfsvestigingen; 5. Bezoeken: het aantal vrijetijdsactiviteiten van niet-regiobewoners in de regio.

2


Op deze vijf hoofdindicatoren zullen we de positie van Westfriesland ten opzichte van andere regio’s in kaart brengen in de vorm van een ranglijst. De geconstateerde positie op de ranglijst wordt bepaald door een groot aantal factoren. Een deel daarvan is (op korte termijn) beïnvloedbaar, maar een ander deel pas op lange termijn of helemaal niet. Deze bepalende factoren voor de positie op de ranglijst zijn in het onderzoek betrokken. Tabel 1.1. Dimensies van aantrekkelijkheid, hoofdindicatoren en bepalende factoren (kwaliteitsaspecten) Onderwerp

Hoofdindicator

Regio om te wonen

aantal vestigers in relatie tot het aantal vertrekkers

Regio om te werken

aantal banen in relatie tot het aantal inwoners

Regio om onderwijs te volgen

aantal studerenden op middelbaar beroepsonderwijs (MBO) en hoger onderwijs (HBO/WO)

Regio om te ondernemen

Regio om te bezoeken

toename van het aantal bedrijfsvestigingen

aantal vrijetijdsactiviteiten van niet-regiobewoners in de regio

kwaliteitsaspecten -kwaliteit van woningen en woonmilieus -aanwezigheid en kwaliteit voorzieningen -aanwezigheid gevarieerde werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden -kwaliteit openbare ruimte -leefbaarheid en veiligheid -aantrekkelijkheid van het landschap -bereikbaarheid van de regio -imago -het aantal banen -inkomende en uitgaande pendel -het aantal vacatures -de werkloosheid -aanbod van onderwijs -afstand onderwijs -werkgelegenheid voor hoogopgeleiden -aansluiting arbeidsmarkt onderwijs -beeldvorming over regio en over werkgevers -beschikbaarheid personeel -beschikbaarheid werklocaties -kwaliteit gemeentelijke dienstverlening -quality of life -samenwerking en clustervorming -economische randvoorwaarden -bereikbaarheid van de regio -waardering en beeldvorming -overnachtingsmogelijkheden -eet-en drinkgelegenheden -attracties en culturele voorzieningen -sportvoorzieningen -natuur- en recreatiegebieden -winkelgebieden

1.5 Leeswijzer In de volgende hoofdstukken worden de belangrijkste uitkomsten per thema weergegeven. Daarna volgt een hoofdstuk met enkele conclusies. Meer gedetailleerde onderzoeksresultaten zijn terug te vinden in een afzonderlijke rapportage met achtergrondgegevens en tabellen.

3

De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen

2. Westfriesland als regio om te wonen 2.1 Algemeen beeld In aantrekkelijke woonregio’s willen mensen graag wonen. Dit resulteert in een toestroom van nieuwe inwoners in combinatie met een relatief laag vertrekcijfer. Hiermee is het migratiesaldo een indicator voor de woonaantrekkelijkheid. Westfriesland staat o.b.v. van het migratiesaldo op de 8e positie

In 2011 bedroeg het totale migratiesaldo ruim 500 personen. Gerelateerd aan de bevolkingsomvang is dit een groei van 0,25 procent. Vergeleken met 40 andere regio’s staat Westfriesland hiermee op de 8e positie. Het positieve migratiesaldo wordt veroorzaakt door een relatief laag vertrekcijfer, in combinatie met een gemiddelde instroom van nieuwe regio-bewoners. Dit duidt op een honkvaste bevolking met weinig verhuisbewegingen. Bij een deel van de vestigers gaat het om mensen met een Westfriese achtergrond die terugkeren naar hun regio. Onder vertrekkers zijn hoger opgeleide jongeren oververtegenwoordigd. Top 10 Regio’s Migratiesaldo als percentage van bevolking (2011)1 1 Delft en Westland +1.24% 2 Aggl. Den Haag +0,61% 3 Zaanstreek +0.56% 4 Groningen e.o. +0,52% 5 Aggl. Haarlem +0,45% 6 Groot-Amsterdam +0,43% 7 Gooi /Vechtstreek +0,29% 8 Westfriesland +0,25% 9 ZO-Nrd-Brabant +0,25% 10 West-Nrd-Brabant +0,23%

Migratiesaldo Westfriesland en positie t.o.v. van 40 regio’s in de periode 2007-2012 2007

2008

2009

2010

Binnenlands migratiesaldo

+396

+582

+325

-338

11

8

Buitenlands migratiesaldo

+148

+414

Totaal migratiesaldo

e

8

e

e

e

e

e

11

23

+598

+453

e

12

9

+544

+996

+923

4e

4e

6e

18

e

2011 +167 e

2012 -443

12

28e

+349

-

e

15

-

+115

+516

-

26e

8e

-

Bron: CBS, bewerking I&O Research (2012)

Vooral de buitenlandse migratie zorgde in de afgelopen jaren voor bevolkingsgroei, terwijl het binnenlandse migratiesaldo fluctueert. Zo is in 2012 sprake van een binnenlands vertrekoverschot.

1

Definitieve migratiecijfers over 2012 waren ten tijde van het opstellen van dit rapport nog niet beschikbaar.

4


Westfriese gemeenten staan laag op ranglijst woonaantrekkelijkheid

Op een landelijke ranglijst van meest aantrekkelijke woongemeenten scoren de Westfriese gemeenten beneden gemiddeld. De achtergrond van deze lage positie is met name de relatief grote afstand tot centra van werkgelegenheid, natuurgebieden en (stedelijke) voorzieningen. Verder spelen ook minder gunstige scores op veiligheidsaspecten (beleving en aantal incidenten) een rol.

Bron: Elsevier ‘De beste gemeente’ (2011)

2.2 Vestigingsmotieven en vertrekredenen Westfriezen zijn positief over hun regio en waarderen de rust en de ruimte

Regiobewoners beoordelen de aantrekkelijkheid van Westfriesland met een 7,6. In hun ogen is Westfriesland vooral een woonregio met als sterke punten de aanwezige rust en ruimte en de prettige manier waarop mensen met elkaar omgaan. Ook de ligging ten opzichte van de noordelijke Randstad zien bewoners als een belangrijk pluspunt van hun regio. Vestigingsmotieven

Aantrekkelijke aspecten van Westfriesland als woonregio hebben te maken met de kracht van het landelijke gebied, maar ook met de (klein)stedelijke voorzieningen van Hoorn en Enkhuizen. Voor de kleinere kernen is het diverse en relatief goedkope woningaanbod en de daarbij behorende leefomgeving waarin ruimte en rust te vinden is, een belangrijke pullfactor. Dit is aantrekkelijk voor verschillende categorieën huishoudens, maar met name voor jonge gezinnen met opgroeiende kinderen. Een belangrijk voordeel van Westfriesland ten opzichte van vergelijkbare regio’s is de ligging op korte afstand van Amsterdam en andere steden in de noordelijke Randstad. Dit biedt inwoners de mogelijkheid landelijk en rustig te wonen terwijl ze ook kunnen profiteren van de werkgelegenheid en voorzieningen van de grote stad. Redenen om te vertrekken

Uiteraard kunnen er voor inwoners ook redenen zijn om uit de regio te vertrekken. Een deel van de jongeren vertrekt vanwege het ontbreken van aan opleidingsmogelijkheden en passend werk.

5


Daarnaast missen jongeren de stedelijke dynamiek, bijvoorbeeld in de vorm van culturele activiteiten. Jongeren noemen ook de sfeer, de mentaliteit en de grote sociale controle als een reden om te vertrekken. De perifere ligging en de matige bereikbaarheid is een factor die meespeelt. Ook een deel van de oudere bevolkingsgroepen overwegen uit de regio te vertrekken. Voor hen is dat mede vanwege de woning, de woonomgeving en het ontbreken van (groot)stedelijke voorzieningen. Andere redenen voor vertrek uit de regio zijn de ervaren onveiligheid in de regio en de ‘goedkope woonbeleving’. Dit komt deels door de dorpse woonmilieus en deels door het overschot aan goedkope woningen.2 Het (beeld van) een tekort aan opleidingsmogelijkheden, gepast werk en stageplaatsen heeft een negatief effect op de aantrekkelijkheid van de regio voor met name opgeleiden op HBO en WO-niveau. Hoger opgeleide Westfriezen kunnen wegtrekken uit de regio en hoger opgeleiden van buiten zullen minder snel voor een regio kiezen als daar geen passende werkgelegenheid is (braindrain). Redenen om te blijven

Hoewel Westfriesland zich niet kenmerkt door een ruim aanbod van gevarieerde werkgelegenheid of specifieke opleidingsmogelijkheden, zijn er ook voor jongeren goede redenen om in de regio te blijven wonen. Tot deze ‘keepfactoren’ behoren de overzichtelijkheid van de regio, de aangename woonomgeving, het groene karakter en de verbeterde bereikbaarheid. Sommige inwoners noemen ook de knusheid van de woonmilieus en de gezellige sfeer in de historische centra van Enkhuizen en Hoorn als reden om in de regio te blijven. Daarbij speelt vanzelfsprekend ook een belangrijke rol dat een groot deel van de inwoners mensen vanwege hun sociale contacten, familiebanden en gehechtheid niet snel geneigd zijn hun eigen regio te verlaten.

2.3 Sterke en zwakke punten Op de meeste aspecten die bepalend zijn voor de aantrekkelijkheid als woonregio kent Westfriesland zowel sterke als zwakke punten. Dit geldt voor de werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden, de bereikbaarheid, de woningen en de woonmilieus, de kwaliteit van voorzieningen, openbare ruimte en landschap en de leefbaarheid en veiligheid.

Sterke punten · Hoewel er relatief weinig banen zijn in verhouding tot het aantal inwoners is de werkloosheid laag. Dit komt door de nabijheid van regio’s met veel werkgelegenheid en een sterk ontwikkeld MKB waar een substantieel deel van de beroepsbevolking werk vindt. · De woningvoorraad is kwalitatief goed. Er zijn veel woningen van na de jaren ’80 en deze zijn goed gebouwd. Verder is de lage woningprijs aantrekkelijk en bestaat een groot deel van de voorraad uit koopwoningen. Dit heeft een positief effect op de leefbaarheid en saamhorigheid in de buurten. · De meeste kleine kernen beschikken over een relatief hoog voorzieningenniveau. Veel dorpen hebben (nog) een eigen basisschool en/of een eigen winkel. Daarnaast biedt Hoorn als centrumgemeente de stedelijke voorzieningen, zoals uitgaansgelegenheden, luxe winkels en een ziekenhuis. 2

Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research

6


· ·

De Westfriese kernen zien er goed onderhouden uit. Er is daarnaast een sterke maatschappelijke binding, onder meer zichtbaar in het actieve verenigingsleven. Sterke punten aan het Westfriese landschap zijn het open, groene en agrarische karakter, de fraaie dorpen en de historische steden en de aanwezigheid van binnenwater.

Zwakke punten · Westfriesland heeft slechts in beperkte mate werkgelegenheid die arbeidskrachten en inwoners van buiten de regio aantrekt. De werkgelegenheid is weinig gevarieerd, het aantal vacatures is vrij laag en grote aansprekende bedrijven ontbreken. Westfriesland heeft echter de hoger opgeleide werkzoekenden - enkele specifieke niches in bijvoorbeeld de agribusiness daargelaten - weinig te bieden. Wel zijn er arbeidsmigranten die voornamelijk in de agrarische sector en de bouw komen werken. Westfriezen zelf zien het gebrek aan werkgelegenheid zelf ook als een van de belangrijkste zwakten van de regio. · De bereikbaarheid per trein van de metropoolregio Amsterdam is met name vanuit het zuidelijk deel van de regio een sterk punt. Vanuit de diverse opstapstations is er een directe verbinding met Amsterdam. · De autobereikbaarheid van de oostkant van de regio is zwak door de slechte doorstroming op de N-wegen. De noordkant van de regio is slecht bereikbaar met het per openbaar vervoer: daar zijn geen treinstations en zijn bewoners aangewezen op het streekvervoer per bus. · Naast aantrekkelijke wijken en dorpen beschikt de regio ook over minder gewilde woongebieden, zoals de zogenaamde bloemkoolwijken die in de jaren ’70 zijn gebouwd in Hoorn. Deze wijken zijn krap van opzet en zowel de woningen als het woonmilieu voldoen niet meer aan de eisen van (potentiële) bewoners. · De regio beschikt over weinig bos en ander natuurlijk terrein. Ook de mogelijkheden voor openlucht recreatie (recreatiegebieden) zijn beperkt. · Het aantal misdrijven is relatief hoog in de regio. Hoewel de beleving van de veiligheid gemiddeld is vergeleken met de rest van het land, ervaren met name inwoners van de meer verstedelijkte delen van de regio bovengemiddelde sociale overlast.

2.4 Kansen en bedreigingen ·

·

Regio’s hebben in het algemeen slechts beperkte mogelijkheden om nieuwe bewoners aan te trekken. De meeste Nederlanders zijn vrij honkvast en alleen bereid hun regio te verlaten vanwege een baan, een opleiding of een verandering in relatie en/of huishoudensamenstelling. Een aantrekkelijke woonomgeving en een fraai en betaalbaar huis zijn net als de wens te willen terugkeren naar de regio van herkomst van belang. Deze motieven spelen bij veel verhuizingen mee, maar zijn zelden de hoofdreden voor verhuizingen naar andere steden of regio’s. Westfriesland beschikt niet over een sterk ontwikkelde werkgelegenheid die arbeidskrachten uit andere delen van het land aantrekt. Het aantrekken van nieuwe vestigers die geen enkele band met de regio hebben is alleen kansrijk, wanneer de regio zeer specifieke carrièrekansen en/of opleidingsmogelijkheden biedt. Voor Westfriesland zou deze kunnen liggen in de

7


·

·

·

·

·

·

·

3

kansrijke economische clusters zoals agribusiness. Voor het lager gekwalificeerde (seizoensgebonden) werk heeft de regio een aantrekkingskracht op buitenlandse werknemers. Het aantrekken van inwoners vanuit de Amsterdamse regio, zoals in de jaren zeventig en tachtig, is veel moeilijker geworden. Het stedelijk wonen maakt een revival door en daarbij richten Amsterdammers die wel de stad uit willen, zich in de eerste plaats op Hoofddorp, Almere en houdt het doorgaans op ter hoogte van Purmerend. De kansen voor Westfriesland om bewoners aan te trekken of vast te houden liggen om deze redenen bij de volgende categorieën: o personen met een Westfriese achtergrond die willen terugkeren naar de regio; o vasthouden van jongeren die vanwege een baan of opleiding elders, overwegen te vertrekken; o aantrekken van ‘rustzoekers’ die in een landelijke omgeving niet te ver van de Randstad willen wonen. De bereikbaarheid van de regio’s met veel werkgelegenheid (Amsterdam-Schiphol-IJmond), is van groot belang voor de aantrekkelijkheid van Westfriesland. Op het moment dat die minder zou worden, verslechtert de concurrentiepositie van Westfriesland ten opzichte van andere woonregio’s met een vergelijkbare woonkwaliteit en kortere afstand tot de centra van werkgelegenheid (bijv. Purmerend of Almere). In tegenstelling tot de genoemde regio’s behoort Westfriesland niet tot de Metropoolregio Amsterdam. Een bedreiging is dat het Rijk onvoldoende prioriteit geeft aan de bereikbaarheid en ontsluiting van Westfriesland en ondertussen wel werkt aan de verbetering van de verbinding tussen Schiphol, Amsterdam en Almere (programma SAA voor A10, A1 en A9). Wel kan Westfriesland profiteren van de aanleg van de Westfrisiaweg en de opening van de tweede Coentunnel. Eén van de belangrijkste pluspunten van de regio is het relatief hoge voorzieningenniveau in de kleinere kernen. Er is echter wel een trend gaande van verschraling van het voorzieningenaanbod. Het is voor de aantrekkelijkheid van deze kernen van belang dat de voorzieningen blijven of voorzieningen elders makkelijk bereisbaar zijn. Woningen bouwen in deze ‘krimpdorpen’ om het tij te keren lijkt niet te werken, omdat de dorpen voor nieuwe kopers niet aantrekkelijk genoeg zijn. Binnen de regio is te constateren dat de trek naar de dorpen is afgelopen en dat er wel vraag is naar ruime, groene woonmilieus in de grotere kernen. Men stelt hierbij wel eisen aan het voorzieningenpeil en de bereikbaarheid van deze woongebieden. Ook de combinatie wonen en water kan nog beter benut worden.3 Door de vergrijzing wordt verwacht dat de behoefte aan meer toegankelijke en/of opgepluste woningen toe zal nemen. Deze vraag is echter op dit moment nog zeer beperkt. Men kiest er waar mogelijk voor in de eigen woning te blijven wonen. De regio moet hierbij goed monitoren of het op schema loopt met het opplussen van de woningvoorraad. De keerzijde van het migratieoverschot en de komst van seizoensarbeiders uit Midden- en Oost Europa is de verzwakkende sociale kwaliteit. Nieuwe bewoners hebben minder binding met de

Regioscan Westfriesland (2010)- Berenschot

8


·

4

regio en met name de seizoensarbeiders investeren vaak niet in maatschappelijke deelname, in de vorm van bijvoorbeeld verenigingsleven of vrijwilligerswerk. Citymarketing kan een manier zijn om de regio te promoten en daarmee huishoudens, bedrijven en/of toeristen aan te trekken. De regio heeft mooie historische centra en in landelijk perspectief gezien een goede ligging ten opzichte van de Randstad. Deze feiten zijn echter relatief onbekend. Dan kan citymarketing helpen, mits er focus wordt aangebracht en één heldere boodschap wordt uitgedragen, die past bij de kwaliteiten van de regio.4 Belangrijk is dat geen kwaliteiten moeten worden verkocht die er niet zijn.

Een volle stad is juist aantrekkelijk (2010) - Volkskrant

9

De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken

3. Westfriesland als regio om te werken Aantrekkelijke werkregio’s kenmerken zich door een omvangrijke en gevarieerde werkgelegenheid. Het aantal banen overstijgt de beschikbare beroepsbevolking waardoor de inkomende pendel de uitgaande pendel overtreft.

3.1 Algemeen beeld Westfriesland is een woonregio: er zijn relatief weinig banen

Westfriesland is meer een woonregio dan een werkregio. De regio biedt aan circa 50.000 inwoners werk, maar het aantal banen afgezet tegen de bevolking is relatief laag: 40 banen per 100 inwoners. Op de ranglijst van regio’s naar deze banenratio staat Westfriesland op de 30e plaats. Top 10 Regio’s

Werk- en woonregio’s

Aantal banen per 100 inwoners 1

Groot-Amsterdam

66

werkregio

2

Delft en Westland

54

woonregio

3

Utrecht

54

4

ZO-Noord-Brabant

52

5

Noord-Overijssel

50

6

Noord-Limburg

49

Bron: CBS, bewerking ING, economisch bureau

7

NO-Noord-Brabant

49

8

Groningen e.o.

48

9

Veluwe

48

10

West-Noord-Brabant

48

30

Westfriesland

40


(2012)inwoners

Ruime werkgelegenheid binnen reisafstand aanwezig

Ongeveer 40 procent van de beroepsbevolking werkt buiten de regio. Dit kan ook omdat er uitgebreide en gevarieerde werkgelegenheid op bereisbare afstand aanwezig is. De bereikbaarheid van de regio met de noordvleugel van de Randstad is hiermee van groot belang. Dit resulteert in een omvangrijke uitgaande pendel, terwijl er aan de andere kant slechts in beperkte mate mensen van buiten de regio

10


naar Westfriesland pendelen. Het karakter van Westfriesland als regio met een relatief laag aantal banen in relatie tot de aanwezige bevolking, geldt behalve voor Westfriesland ook voor de Kop van Noord-Holland en Zuid-Kennemerland. Weinig werkgelegenheid voor hoger opgeleiden

De regio Westfriesland is van oudsher een regio met een redelijke diversiteit in werkaanbod maar wel een regio waar de nadruk ligt op lager en middelbaar geschoold werk. De regio Groot-Amsterdam heeft grote invloed op de arbeidsmarktsituatie in Westfriesland. Vooral voor hoger opgeleiden, voor wie het aantal banen binnen de eigen regio beperkt zijn, zijn de kansen op een baan rond Amsterdam veel groter. De uitgaande pendel richting Amsterdam is voor deze groep groot. Uit de gegevens van het CBS blijkt dat er relatief weinig vacatures zijn in Westfriesland en de Kop van Noord-Holland voor hoger opgeleiden: 19 procent van het totaal aantal vacatures is gericht op HBO-ers of WO-ers. Hiermee staat de regio gedeeld 31e. De meeste referentieregio’s hebben meer vacatures voor hogeropgeleiden, zoals Zuidoost-Friesland (23 procent) en Zuidwest-Gelderland (21 procent).

Westfriezen zien hun regio niet als een echte werkregio

Regiobewoners beoordelen de aantrekkelijkheid van Westfriesland als werkregio met een 6,2. Jongeren geven gemiddeld een iets lager cijfer dan ouderen. Degenen die Westfriesland een onvoldoende geven op dit gebied noemen met overgrote meerderheid het tekort aan werkgelegenheid en in het bijzonder aan banen voor hoger opgeleiden. Verder wijst men op bereikbaarheidsproblemen.

3.2 Sterke en zwakke punten Sterke punten · De werkloosheid is momenteel stijgende maar desondanks is deze relatief laag in historisch en landelijk perspectief gezien. Mogelijk is het huidige werkloosheidscijfer enigszins geflatteerd door het grote aantal ZZP-ers. · Een sterk ontwikkeld midden – en klein bedrijf, met potenties voor banengroei. · De ligging ten opzichte van centra van werkgelegenheid op bereisbare afstand. · De directe verbinding van Westfriesland met de Metropoolregio per trein. Op de lijn Enkhuizen - Hoorn zijn er diverse treinstations met opstapmogelijkheden naar Amsterdam en verder. · Enkele onderscheidende sterke sectoren (met name de agribusiness) die specifieke specialismen vragen. Zwakke punten · De werkgelegenheid is weinig gevarieerd. Zowel naar sector als naar opleidingsniveau. Hoger opgeleide Westfriezen werken voor een belangrijk deel buiten de regio. · Er zijn weinig grote aansprekende bedrijven. Dit betekent dat het bedrijfsleven slechts in beperkte mate aantrekkingkracht uitoefent op hoger opgeleide jongeren. Een deel van de hoger opgeleiden vertrekken uit de regio

11


· · ·

Er zijn in Westfriesland in relatie tot de economische activiteit relatief weinig vacatures. Dat verkleint de kans op het vinden van een (andere) passende baan. Vanuit het oosten van de regio is de bereikbaarheid van werkgelegenheidscentra beduidend minder dan in het westen van de regio. In het noorden van de regio is de bereikbaarheid met het openbaar vervoer minder goed.

3.3 Ontwikkelingen, kansen en bedreigingen ·

Het karakter van Westfriesland als regio met sterkere woon- dan werkfunctie is niet eenvoudig te veranderen. De schakering van woon- en werkgebieden met pendelstromen daartussen komt in het hele land voor en is op zichzelf niet positief of negatief. Wel is het zo dat regio’s met een uitgebreide werkgelegenheid gemakkelijker nieuwe inwoners aantrekken.

·

Door vergrijzing van de beroepsbevolking zal er in de komende 10 jaar een omvangrijke vervangingsvraag optreden. Daarbij wordt ook in specifieke sectoren een uitbreidingsvraag verwacht, waardoor er veel vacatures zullen ontstaan in onder meer de zorg, de zakelijke dienstverlening en in vergrijsde sectoren als de agrarische sector, het onderwijs en het openbaar bestuur. Dit biedt enerzijds kansen voor het aantrekken van arbeidskrachten vanuit andere regio’s, maar is andersom ook een bedreiging omdat in het zuidelijk deel van de provincie de tekorten nog groter lijken te worden. Deze tekorten op de arbeidsmarkt zullen een aanzuigende werking hebben op de arbeidskrachten in Westfriesland. Dat zal mogelijk betekenen dat het moeilijker wordt om aan goed personeel te komen.

·

Een bedreiging voor Westfriesland is dat het Rijk (de ontsluiting van) Westfriesland niet als prioriteit lijkt te zien. Het Rijk legt geen prioriteiten bij rijksweg Alkmaar-Enkhuizen, maar er wordt wel gewerkt aan de verbetering van de verbinding tussen Schiphol, Amsterdam en Almere (programma SAA voor A10, A1 en A9). Westfriesland wordt niet beschouwd als onderdeel van de Metropoolregio Amsterdam.

12

De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om een opleiding te volgen

4. Westfriesland als regio om een opleiding te volgen De aantrekkelijkheid van een regio om een opleiding te volgen is in de eerste plaats afhankelijk van het aanbod van opleidingen op middelbaar en hoger niveau in de regio zelf, of op aanvaardbare afstand daarvan.

4.1 Algemeen beeld Westfriesland heeft weinig studerenden aan het WO en HBO

In het jaar 2011-2012 studeerden 5.313 inwoners van Westfriesland aan een Hbo-instelling of universiteit. Afgezet tegen de totale bevolkingsomvang is dit een relatief laag aantal. Westfriesland beschikt niet over onderwijsaanbod op HBO en WO niveau en de in de regio wonende studenten zijn dus genoodzaakt te pendelen. De regio staat op deze lijst met de grootste populaties studerenden aan hoger onderwijs op de 27e plaats. In de regio’s met de hoogste percentages bevinden zich studentensteden als Groningen, Tilburg, Delft, Amsterdam en Leiden.

Top 10 regio’s aantal studerenden HBO/WO per 1.000 inwoners 1 Groningen e.o. 102 2 Midden-Noord-Brabant 80 3 Delft en Westland 77 4 Groot Amsterdam 56 5 Aggl. Leiden en Bollenstreek 53 6 Arnhem / Nijmegen 50 7 Utrecht 48 8 Zuid-Limburg 41 9 Agglomeratie Den Haag 41 10 Twente 39 27 Westfriesland

26


Een deel van de Westfriese jongeren volgt een Mbo-opleiding deels buiten de regio Herkomst en bestemming studerenden aan het MBO

Westfriesland beschikt met het Horizon College en het Clusius College over twee onderwijsinstellingen op MBOniveau. Beide vervullen een belangrijke functie voor Westfriesland en de omliggende gebieden. Op beide scholen samen zitten tezamen circa 3.600 leerlingen. Hiervan komen 2.400 uit Westfriesland en 1.200 van buiten de regio. Er zijn 3.300 Westfriese jongeren die elders een Mbo-opleiding volgen, voornamelijk in Alkmaar, Heerhugowaard, Purmerend en Amsterdam.

Bron: Westfriese onderwijsstatistiek, I&O Research (2012)

13


Jongeren zijn ontevreden over de opleidingsmogelijkheden in de regio

Regiobewoners beoordelen de aantrekkelijkheid van Westfriesland voor jongeren die een opleiding (willen) volgen met een voldoende (6,0). De 18-34 jarigen geven hiervoor met een 5,6 een nog iets lager cijfer. De jongeren noemen als reden voor de lage waardering het ontbreken van hoger onderwijs in de regio zelf en de lastige bereikbaarheid daarvan vanuit hun woonplaats. De meerderheid (62%) van de jongeren heeft een reistijd langer dan een uur van de woonplaats naar de plaats van de opleiding. Verder wordt een tekort aan stageplaatsen in de regio veelvuldig als minpunt genoemd.

Percentage hoogopgeleiden is laag in de regio Percentage hoogopgeleiden per gemeente

In Westfriesland ligt het percentage hoogopgeleiden onder het gemiddelde. Het noordelijk deel van NoordHolland (De Kop van Noord-Holland en Westfriesland) is een van de regio’s met het laagste percentage hogeropgeleiden (positie 38 op de ranglijst van 40 regio’s). Wel is dit percentage net als in de rest van het land aan het stijgen. De toename is gemiddeld; waardoor de regio in de laatste jaren niet verder achterop is geraakt wat betreft het aandeel hogeropgeleiden.

1.

Bron: CBS (2012)

14


Sterke en zwakke punten Sterke punten · Westfriesland beschikt over twee instellingen voor MBO (Horizon College en het Clusius College), die studerende uit de omliggende regio’s aantrekken. Zwakke punten · De regio Westfriesland heeft geen opleidingen op HBO en WO niveau. Jongeren die een opleiding op dat niveau willen volgen zijn aangewezen op Alkmaar, Haarlem, Amsterdam of verder weggelegen plaatsen. · Per saldo zijn er meer jongeren die buiten de regio een MBO-opleiding volgen, dan er jongeren van buiten naar de ROC’s in Westfriesland komen. · De studerenden die vanuit Westfriesland pendelen naar hun opleiding doen daar in de meeste gevallen langer dan een uur over. · Een aanzienlijk deel van de jongeren die een hogere opleiding volgen en vervolgens op dat niveau een baan zoeken, verlaten de regio. Deze ‘braindrain’ leidt er toe dat het opleidingsniveau van de Westfriese bevolking ruim onder het nationale gemiddelde zit. · Er is een tekort aan stageplaatsen op uiteenlopende niveaus. Het tekort aan stageplekken in de regio is mede te wijten aan de sterke vertegenwoordiging van het midden- en kleinbedrijf in de Westfriese economie. Voor het MKB is het lastiger om stagiaires aan te nemen en studenten kloppen wellicht ook minder snel aan bij kleinere bedrijven. De verwachting bestaat dat het tekort aan stageplekken in de toekomst verder zal toenemen. · Er zijn relatief weinig banen en vacatures voor hogeropgeleiden. Wel is er in specifieke sectoren vraag naar specialistisch hogeropgeleid personeel (techniek en agribusiness).

4.2 Ontwikkelingen, kansen en bedreigingen Een aantal ontwikkelingen rond het verhuisgedrag van jongeren is voor de regio Westfriesland van belang: · de Westfriese bevolking sterk gehecht aan de regio en dat geldt ook voor de meeste jongeren. Een deel van de jongeren die elders een opleiding volgt, zou het liefst in Westfriesland stage lopen en een baan vinden, zodat ze in de regio kunnen blijven wonen; · door de economische crisis en de invoering van het leenstelsel bij de studiefinanciering, wordt de mogelijkheid voor studerenden om zelfstandig te gaan wonen wellicht beperkt; · studenten vaak blijven wonen op de plaats waar zij tijdens hun studie woonden, mits er voldoende banen die aansluiten op de opleiding op reisafstand beschikbaar zijn; · door verdere ontwikkelingen in de ICT en de snelheid en kwaliteit van internetverbindingen zal het aantal contactmomenten in het onderwijs in de toekomst mogelijk kleiner worden. Het ‘online- college volgen’ is behalve in de Verenigde Staten, sinds kort ook in Nederland mogelijk.

15


Op basis van bovenstaande liggen er op onderstaande punten kansen om Westfriese jongeren aan de regio te binden en te voorkomen dat een (te) groot deel van hen wegtrekt: · het vergroten van de beschikbare stageplaatsen in de regio; · het verkorten van de reistijd naar de belangrijkste steden met hoger onderwijs (Amsterdam, Haarlem en Alkmaar); · realisatie van studentenhuisvesting (campus) al dan niet in combinatie met snelle glasvezelverbinding en faciliteiten voor online onderwijs; · ook het ‘binnenhalen’ van een HBO-opleiding is in principe een kans. Idealiter is dit een opleiding die aansluit op de sterke clusters van de regionale economie en dan met name de kennisintensieve agribusiness; · om studenten die elders hoger onderwijs gaan volgen weer terug naar de regio te halen is het van belang dat afgestudeerden weten in welke sectoren in Westfriesland veel en aantrekkelijke banen zijn. Er kan meer bekendheid worden gegeven aan de mogelijkheden die Westfriesland op het gebied van werken heeft te bieden; · diverse projecten gericht op arbeidsgericht opleiden op MBO-niveau hebben in de afgelopen jaren geleid tot een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. De MBOopleidingen kunnen wellicht nog meer inzetten op de kansrijke clusters in de regio. De basis is al aanwezig. Het Clusius College richt zich al op agrarische opleidingen en binnen het Horizon College komen de clusters Leisure (horeca en recreatie) en bijvoorbeeld de zorg aan bod.

16

De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen

5. Westfriesland als regio om te ondernemen De aantrekkelijkheid van een regio voor ondernemers is afhankelijk van tal van factoren. Een regio met een aantrekkelijk ondernemingsklimaat zal ervoor zorgen dat bedrijven in de regio blijven en verder kunnen groeien. Het aantrekken van bedrijven vanuit andere regio’s is in principe wel mogelijk, maar gebeurt in de praktijk slechts in zeer beperkte mate. Net als inwoners zijn ondernemingen doorgaans honkvast. Uitzonderingen hierop zijn wellicht internationaal georiënteerde bedrijven.

5.1 Algemeen beeld Relatief grote toename aantal banen in Westfriesland

Om een indicatie te verkrijgen van de aantrekkelijkheid van de regio voor ondernemers is gekeken naar de ontwikkeling van het aantal ondernemingen. Tussen 2008 en 2012 zijn er ongeveer 3.000 vestigingen bijgekomen in Westfriesland; een toename van 18 procent. Hiermee staat de regio op een 8e positie. Overigens laten bijna alle regio’s een toename van het aantal vestigingen zien, die mede wordt veroorzaakt door een toenemend aantal ZZP-ers. Ook de werkgelegenheid is in vergelijking met 2008 toegenomen, waarmee Westfriesland een zesde plaats inneemt.

Top 10 Regio’s Toename aantal bedrijfsvestigingen 2008-2012 1 Groot Amsterdam 36% 2 Utrecht 23% 3 Flevoland 23% 4 Zaanstreek 21% 5 Arnhem/Nijmegen 20% 6 Groningen e.o. 20% 7 Noord-Drenthe 19% 8 Westfriesland 18% 9 Zuidoost Noord-Brabant 18% 10 Midden Noord-Brabant 18% Bron: CBS, bewerking I&O Research (2012)

Westfriesland beschikt over een vitaal midden- en kleinbedrijf

Westfriesland beschikt over een vitaal bedrijfsleven met een aantal specifieke sterke sectoren, zoals de bouw, de transport- en de agribusiness. De noordelijke regio’s van Noord Holland halen bijna 70 procent van de economisch toegevoegde waarde uit het MKB. Dat is in landelijk perspectief erg hoog. De Rabobank presenteerde in 2012 de MKB Regio Top 40, waarin de economische kracht van het bedrijfsleven per regio is vergeleken.5 De Kop van NoordHolland staat in de ranglijst op de elfde plaats, waarbij vooral de solvabiliteit een sterk punt is (5e plaats) terwijl de nettowinstmarge (29e plaats) en de arbeidsproductiviteit (30e plaats) relatief gezien minder scoren. Wel blijkt uit ‘Regio’s in economisch perspectief 2013’ van de ING waarbij de regio’s op economisch gebied langs de meetlat worden gelegd, dat voor 2013 een bovengemiddelde krimp in deze regio wordt verwacht.

5

In deze benchmark is Westfriesland samen genomen met de Kop van Noord Holland.

17


Ondernemers waarderen vooral de goede bereikbaarheid en de mentaliteit van de beroepsbevolking

Uit een enquête onder het Westfriese bedrijfsleven blijkt dat ondernemers de aantrekkelijkheid van Westfriesland beoordelen met een 7,0. Als positieve punten worden met name de bereikbaarheid en de mentaliteit van de mensen genoemd. Opvallend is dat de bereikbaarheid ook veel als zwak punt van de regio wordt gezien. De bereikbaarheid van de Randstad buiten de spits wordt als goed gezien, net zoals de treinverbinding met Amsterdam. Het openbaar vervoer en de bereikbaarheid over de weg binnen de regio en de bereikbaarheid van de Randstad in de spits zijn wel verbeterpunten. Verder ervaren de ondernemers een gebrek aan economische activiteit en werkgelegenheid.

5.2 Sterke en zwakke punten Sterke punten Het is in de praktijk niet eenvoudig werkgelegenheid van buiten aan te trekken. Belangrijk is juist de huidige bedrijven te behouden en zorgen dat deze kunnen groeien. Hieronder volgen de aantrekkelijke aspecten van Westfriesland waardoor de regio aantrekkelijk is voor ondernemers: · De Westfriese regio staat bekend om het goede arbeidsethos van de inwoners. · Voor enkele sectoren zijn de juiste natuurlijke vestigingsvoorwaarden aanwezig, zoals de ligging aan het water voor de jachtbouw en de aanwezige ruimte voor de agrarische sector. · De grondprijs is redelijk laag, net zoals de lonen. Ook is in een groot deel van de regio glasvezel beschikbaar. · De regio biedt de (potentiële) medewerkers van bedrijven een aantrekkelijk woon- en leefklimaat. Kenmerkende en aantrekkelijke aspecten zijn het ruimtelijke en groene karakter, het water, een actief verenigingsleven, de voorzieningen en de cultuur-historische waarde van de oude VOC-steden. · De regio heeft een sterk agribusiness-cluster. · Buiten de ochtendspits is de randstad uitstekend per auto bereikbaar. Andersom is de regio in de ochtendspits uitstekend bereikbaar vanuit de noordelijke randstad. · Het zuidelijk deel van de regio beschikt over een groot aantal treinstations met een directe verbinding met Amsterdam. · Tussen de Westfriese gemeenten is een vrij intensieve samenwerking, waardoor de regio waar nodig een sterk geluid kan laten horen. Ook de ondernemers in de regio zijn bovengemiddeld goed georganiseerd. De samenwerking tussen ondernemers en overheid is redelijk goed. Er is sprake van open communicatie. Daarnaast zijn er samenwerkingsverbanden tussen ondernemers en onderwijsinstellingen.

18


Zwakke punten Ondernemers zijn van nature honkvast, maar wanneer aan cruciale randvoorwaarden niet langer wordt voldaan kan vertrek een serieuze optie worden. Hieronder volgen enkele minder sterke punten van de regio, die mogelijk al push-factor kunnen werken en ondernemers ertoe zetten uit de regio te vertrekken. · De beroepsbevolking van Westfriesland is relatief laag opgeleid. Dat betekent dat vacatures voor hoger opgeleid en/of specialistisch personeel soms moeilijk zijn te vervullen. · In met name het oostelijk deel van de regio is het beschikbare arbeidspotentieel op bereisbare afstand relatief klein. · Het aanbod van werklocaties is verspreid over de regio. Er is weinig concentratie en inkleuring van deze gebieden. Daarnaast zijn de bedrijventerreinen deels deel verouderd. · De regio heeft behalve de agribusiness weinig specifieke sectoren of clusters. Andere topsectoren zijn niet of nauwelijks vertegenwoordigd in de regio. De van nature sterk vertegenwoordigde bouwsector is recent flink in omvang afgenomen. De toeristische sector is te versnipperd om te spreken van een cluster. · Hoewel de gemeenten in de regio al veel samenwerken is er bij de ondernemers nog altijd de roep op meer eenduidigheid. De wens van ‘één gemeente Westfriesland’ komt vooral voort uit het beeld dat veel regelgeving en werkwijzen per gemeente verschillen. Daarnaast hebben ondernemers ook behoefte aan bovenregionale samenwerking en afstemming met aangrenzende regio’s. · De samenwerking tussen ondernemers is in sommige sectoren nog onvoldoende om de kennisinfrastructuur op een hoger plan te tillen. De regio kent ook een relatief laag aantal octrooien, ondanks enkele zeer innovatieve bedrijven. Samenwerking tussen overheid en ondernemers wordt bemoeilijk door het hoge aantal MKB-bedrijven in de regio. Het beeld is dat er veel initiatieven zijn, maar dat de afstemming tussen deze initiatieven te kort schiet.

5.3 Ontwikkelingen, kansen en bedreigingen Ten aanzien van de economische ontwikkeling en het verbeteren van het ondernemersklimaat zijn de volgende kansen te onderscheiden: · De toeristische sector biedt goede kansen om zich tot een samenhangend cluster te kunnen ontwikkelen. Er moet hiervoor meer zicht komen op de initiatieven in deze sector, waarna er meer sturing in deze initiatieven kan leiden tot een hechtere samenwerking. Verder zijn er in de regio kansen op het gebied van cross-overs tussen aangewezen topsectoren, zoals de agribusiness en de gezondheidszorg. · Ondernemers willen graag een meedenkende gemeente op het gebied van vergunningen en bestemmingsplannen. Daarnaast liggen er kansen bij het begeleiden van de vele kleine bedrijven in de regio in deze crisisperiode. Tot slot kunnen de gemeenten hun individuele dienstverlening verbeteren, waarbij vooral de belangrijke kernen Enkhuizen en Hoorn van belang zijn. · De realisatie van de tweede Coentunnel en de komst van de Westfrisiaweg zorgen voor betere ontsluiting van de regio. Voor het bedrijfsleven is het van belang dat de Westfrisiaweg goed

19


·

·

verbonden wordt met de bedrijventerreinen. Een opwaardering van de Westfrisiaweg naar een rijksweg en het doortrekken richting Zwolle zijn op de langere termijn kansen, maar lijken op korte termijn niet haalbaar. Door de regio meer te koppelen aan de metropoolregio Amsterdam kan de regio meeliften op de naamsbekendheid van Amsterdam. Met name voor internationaal georiënteerde bedrijven kan dit een meerwaarde bieden. Meer eenduidigheid creëren tussen gemeentelijke regelgevingen en werkwijzen. Daarnaast is het zaak dat de regio meegaat in het moderne lobbyen, waarbij je niet noodzakelijk met een regio lobbyt, maar met de belanghebbenden. Dit kan ook bovenregionaal zijn, waarbij enkele gemeenten binnen de regio juist niet meedoen, als ze hier geen direct belang bij hebben. Het signaal wordt hierdoor eenduidiger en sterker.

Tot slot zijn er nog enkele bedreigingen: · Hoewel de vergrijzing overal toeslaat, wordt Westfriesland extra hard getroffen. De vergrijzing en krimp van de beroepsbevolking kan op termijn voor een gespannen arbeidsmarktsituatie zorgen. Verwacht wordt dat met name een tekort zal ontstaan aan hoogopgeleid personeel. Deze ontwikkeling wordt versterkt door de ‘braindrain’; het wegtrekken van de hogeropgeleiden en eventueel de bijbehorende innovatieve, hoogwaardige werkgelegenheid. Ondernemers waarschuwen daarnaast voor een trend die gaande is waarbij vakkennis steeds minder voor handen is. Na de crisis kunnen er in alle sectoren, zoals de bouw, grote tekorten aan personeel ontstaan; · Samenwerkingen tussen ondernemers komen slecht van de grond of functioneren nog niet altijd optimaal, omdat er nog steeds angst is dat ideeën en concepten worden gestolen; · De goede treinverbinding met de regio moet bewaakt worden met de komst van het spoorboekvrij rijden.

20

De Staat van Westfriesland · Conclusies

6. Westfriesland als regio om te bezoeken De aantrekkelijkheid van een gebied voor bezoekers van buiten is onder meer af te lezen aan de mate waarin niet-regiobewoners in hun vrije tijd naar de regio komen. Dat kan gaan om een dagactiviteit maar ook om een aantal dagen inclusief overnachting.

6.1 Algemeen beeld Westfriesland trekt relatief weinig bezoekers

Wanneer we alle regio’s in ons land rangschikken op het aantal vrijetijdsbezoeken die niet regio-bezoekers aan de regio brengen, staat Westfriesland op een 31e plek. Het gaat hierbij om vrijetijdsactiviteiten op het gebied van recreatie, sport, culturele activiteiten, bezoek van attracties, evenementen en musea, wellness en ontspanning, uitgaan, shoppen en hobby-, verenigingsactiviteiten. Dat Westfriesland een minder aantrekkelijke regio is om vrije tijd door te brengen komt niet uitsluitend door de mogelijkheden die de regio biedt, maar ook door de perifere ligging aan het water zonder dichtbevolkte buurregio’s. In de top 10 staan enerzijds stedelijke gebieden en anderzijds specifieke toeristische regio’s (Veluwe en Waddeneilanden) die veel dagbezoekers aantrekken. In vergelijking met de referentieregio’s scoort Westfriesland gemiddeld, maar wel lager dan de Kop van Noord-Holland en de regio Alkmaar.

Top 10 Regio’s Vrijetijdsactiviteiten van niet-regiobewoners (in miljoenen per jaar) 1 Groot Amsterdam 2 Utrecht 3 Veluwe 4 Groot-Rijnmond 5 Arnhem/Nijmegen 6 Agglomeratie Den Haag 7 Noord Friesland 8 Midden-Noord-Brabant 9 Noordoost-Noord-Brabant 10 Overig Zeeland 31 Westfriesland

43.4 34.4 34.1 28.3 27.4 21.7 20.2 18.3 17.0 16.1 6.4

Bron: CVO, bewerkt door I&O Research (2012)

Westfriesland is nauwelijks in trek als bestemming voor een toeristische vakantie

In vergelijking met de kustregio’s in noordelijk Noord-Holland ontvangt Westfriesland aanzienlijk minder bezoekers voor een toeristische vakantie. Het toeristische Waddeneiland Texel steekt, als het om het aantal vakanties gaat, met kop en schouders boven de andere vier regio’s uit. De overige Kop van Noord-Holland en de regio Alkmaar trekken ook meer toeristische bezoekers die blijven overnachten.

21


De toeristische sector in Westfriesland is bescheiden van omvang

De toeristisch-recreatieve sector in Westfriesland beantwoordt vooral de lokale vraag. Er zijn slechts in beperkte mate overnachtingsmogelijkheden en ook het aantal eet- en drinkgelegenheden is onder gemiddeld. Er zijn wel relatief veel – kleinere - attracties zoals pret- en themaparken en culturele voorzieningen en musea. Bekendheid van de regio niet erg groot en beeldvorming over de regio verdeeld ·

·

·

Mensen van buiten de regio associëren Westfriesland met rust, ruimte en een vlak landschap met polders en water. Ook de steden Hoorn en Enkhuizen worden vaak veelvuldig genoemd. Opvallend is de grote onbekendheid en zelfs verwarring over de regionaam Westfriesland. Een kwart van de ondervraagden in een landelijk panel weet niet dat Westfriesland in de provincie Noord-Holland ligt. Veel mensen die nog nooit in Westfriesland zijn geweest denken bij het woord Westfriesland aan ‘Friese’ zaken zoals de 11-stedentocht, fierljeppen en skûtsjesylen. Mensen die wel eens een bezoek brachten aan de regio denken als eerste aan onder meer het Zuiderzeemuseum, de Stoomtram en de bloembollen. Rust, ruimte, natuur en de aantrekkelijke historische steden noemen geënquêteerde bezoekers als de punten die Westfriesland voor hen tot een aantrekkelijke regio maken. Verder noemen bezoekers onder meer water, watersport, de natuur en het landschap.

Tot de minder aantrekkelijke punten van de regio behoren volgens niet-regiobewoners het kale landschap en het beeld dat er weinig te beleven is.

Redenen om Westfriesland te bezoeken

Bezoekers die van buiten de regio naar Westfriesland komen, doen dat vooral voor ‘een dagje uit’ en het ‘bezoeken van steden’. Ook het bezoeken van musea, winkelen of recreatief fietsen zijn belangrijke reden om naar Westfriesland te komen. Voor langere vakanties, het bezoeken van culturele voorstellingen, evenement of concerten is de regio veel minder in beeld. Met name waar het om dagactiviteiten in Westfriesland gaat zijn inwoners van de rest van de provincie Noord-Holland sterk vertegenwoordigd in de bezoekersaantallen.

22


6.2 Sterke en zwakke punten Sterke punten · De historische centra van Enkhuizen, Hoorn en in mindere mate Medemblik maken Westfriesland tot een aantrekkelijke regio om te bezoeken. Verder bieden de rust, ruimte, natuur en het water en de mogelijkheden voor recreatie en ontspanning. · Westfriesland ligt dichtbij de druk bezochte kustregio’s in het westen van de provincie en ook op relatief korte afstand van de toeristische trekpleister Amsterdam. · Een sterk punt van de regio is de hoge dichtheid van attracties zoals musea, pret- en themaparken, kermisattracties, jachthavens, theaters, schouwburgen en evenementenhallen. De grootste trekkers Sprookjeswonderland en het Zuiderzeemuseum halen jaarlijks meer dan 200.000 bezoekers, maar staan daarmee niet in de top 50 van meest bezochte dagattracties van ons land. Er zijn vooral veel ‘kleinere’ attracties zoals het stoomgemaal in Medemblik, de museumstoomtram en tal van musea. · Het oppervlak aan binnenwater is in Westfriesland groot in vergelijking met veel andere regio’s. Dit betreft behalve sloten en vaarten ook gedeelten van het IJsselmeer en Markermeer die binnen de gemeentegrenzen vallen. In combinatie met de aanwezige jachthavens biedt dit uitgebreide watersportmogelijkheden. Zwakke punten · Het open karakter van het polderlandschap is niet alleen een kwaliteit maar tegelijkertijd ook een zwakte. Het vlakke en kale landschap en het ontbreken van bos of natuurlijk terrein, wordt door een van de (potentiele) bezoekers als een minder aantrekkelijk punt gezien. · Westfriesland kent behalve de Hoornse kermis geen echte grote publieksevenementen. In de Top 100 van grootste publieksevenementen staan behalve de Hoornse kermis, vooral grote sportevenementen in de grote steden. · Westfriesland beschikt over een beperkt aanbod van verblijfsmogelijkheden. Ook het aantal eet- en drinkgelegenheden is niet bijzonder groot. · Westfriesland is een van de minst beboste regio’s van het land. Ook het percentage natuurlijk terrein is relatief laag. Mede hierdoor zijn er in Westfriesland weinig wandelmogelijkheden. · Het winkelaanbod in de regio trekt relatief weinig klanten vanuit andere regio’s. Uit de Kop van Noord-Holland en Waterland is per saldo sprake van een positief saldo. Inwoners van Westfriesland shoppen meer in de regio Alkmaar dan andersom.

6.3 Ontwikkelingen, kansen en bedreigingen ·

De aantrekkelijkheid van Westfriesland als bezoekregio is complementair aan de buurregio’s en berust met name op de historische steden, het water en de watersport en een aantal attracties zoals met name het Zuiderzeemuseum. De regio zelf is minder in beeld voor een langer verblijf en de bezoeken betreffen grotendeels dagbezoeken en dan ook nog voor een belangrijk deel vanuit de omliggende regio’s. Deze complementariteit is eerder een kans dan een bedreiging.

23


Westfriesland zou ook verblijfsmogelijkheden kunnen bieden om gasten te verleiden langer te blijven. Deze zijn nog maar beperkt aanwezig en de drukbezochte kust kan veel beter met het achterland worden verbonden. ·

De regio beschikt al over een fijnmazig netwerk van attracties en recreatieve voorzieningen. Een enkele uitzondering (met name Zuiderzeemuseum) daargelaten is het merendeel daarvan kleinschalig van opzet en hebben geen landelijke uitstraling. Ook zijn er geen evenementen met landelijke bekendheid. Het aantrekken van ‘nieuwe’ doelgroepen is in principe mogelijk door middel van uitbouw van bestaande attracties of evenementen tot topattracties. Vanuit andere regio’s in ons land zijn voorbeelden van het succesvol inzetten op het aantrekken van nieuwe doelgroepen door middel van de realisatie of uitbouw van ‘trekkers’.

·

Westfriesland als regionaam is onbekend en zorgt voor verwarring. Met name degenen die onbekend zijn met het gebied verwarren de regio met een deel van Friesland en roept bij hen associaties op specifieke Friese aspecten en gebruiken. Bezoekers die al wel eens in de regio waren associëren de regio met historische binnensteden, het IJsselmeer en attracties als het Zuiderzeemuseum en de Museumstoomtram.

·

De beeldvorming over Westfriesland is met name onder mensen die de regio niet of oppervlakkig kennen, niet al te positief. Negatieve elementen hebben te maken met het saaie, vlakke karakter van het landschap. Positieve elementen houden onder meer verband met het historische karakter en de rust en ruimte. De veel positievere waardering onder bezoekers biedt kansen om de elementen die zij benoemen verder uit te dragen.

·

Buitenlandse toeristen die Amsterdam bezoeken weten ook in groten getale de weg naar bijvoorbeeld de Zaanse Schans of Volendam te vinden. Dit is mede door de afstand veel minder het geval voor Hoorn of Enkhuizen.

·

Een belangrijke positieve ontwikkeling is de recente oprichting van Leisure Board. Dit biedt meer mogelijkheden om meer eenheid en verbinding in de vrijetijdssector tot stand te brengen.

24


7. Conclusies Dit afsluitende hoofdstuk bevat enkele conclusies over de aantrekkelijkheid van Westfriesland en de mogelijkheden om op deelaspecten dichter bij de top 10 van aantrekkelijke regio’s te komen. De huidige aantrekkelijkheid van Westfriesland op vijf deelaspecten

De regio Westfriesland heeft zichzelf ten doel gesteld binnen enkele jaren tot de 10 meest aantrekkelijke regio’s van Nederland te behoren. De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de regio Westfriesland op een aantal aspecten tot de meest aantrekkelijke regio’s van het land behoort, maar op een aantal andere punten ver van de beoogde top 10 positie verwijderd is. De regio bleek de afgelopen jaren in staat een relatief hoog migratiesaldo te realiseren, waaruit blijkt dat Westfriesland als woonregio in trek is. Ook voor ondernemers heeft de regio veel te bieden, wat tot uiting komt in een toename van het aantal bedrijfsvestigingen en sterk midden- en kleinbedrijf. Niettemin is de werkgelegenheid in relatie tot de bevolkingsomvang beperkt: Westfriesland is in de eerste plaats een woonregio die voor de werkgelegenheid is aangewezen op omliggende gebeden in met name het noordelijk deel van de Randstad. Verder blijkt dat Westfriesland slechts in beperkte mate aantrekkingskracht heeft op bezoekers en vakantiegangers. De nabijgelegen kustregio’s trekken aanmerkelijk meer bezoekers aan. Tenslotte heeft Westfriesland jongeren die een opleiding willen volgen, slechts in beperkte mate iets te bieden. Veel jongeren die hoger onderwijs volgen vertrekken om die reden uit de regio. Ook blijken studerenden aan het middelbaar beroepsonderwijs in sterke georiënteerd te zijn op omliggende regio’s.

Samenhang in deelaspecten

Wat betekent deze uitgangssituatie voor de ambitie van de Westfriese gemeenten om tot de top 10 van aantrekkelijke regio’s te behoren? In de eerste plaats is het belangrijk om vast te stellen dat er slechts twee regio’s zijn die op de vijf onderscheiden domeinen - wonen, werken, ondernemen, bezoeken en onderwijs volgen - excelleren en tot de top 10 behoren. Dat zijn de regio’s Groot Amsterdam en Groningen en omstreken. De regio’s die op drie of vier aspecten goed scoren, zijn andere (groot)stedelijke regio’s zoals Utrecht, ArnhemNijmegen en Den Haag. Het is met andere woorden niet realistisch voor een landelijke regio als Westfriesland op alle aspecten tot de top te willen behoren. Het maken van een keuze is daarom nodig.

25


Op welk aspect wil Westfriesland aantrekkelijker worden? Ligt de ambitie op het vergroten van de aanwezige werkgelegenheid, op het aantrekken van bezoekers of nieuwe bewoners of op het vasthouden en aantrekken van ondernemer en/of (hoger opgeleide) jongeren? Een tweede belangrijke constatering is dat de aspecten van de aantrekkelijkheid van een regio onderling sterk samenhangen. Duidelijk is dat de woonaantrekkelijkheid van een regio behalve door de kwaliteit van het woon- en leefmilieu, in sterke mate bepaald wordt door de aanwezigheid van voldoende en passende werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden. Naar mate er meer mogelijkheden zijn om in of nabij de regio passend werk te vinden en/of een opleiding te volgen, wordt een gebied aantrekkelijker om te wonen.

Zo bestaan er uiteraard meer verbanden, zoals: o Uitbreiding van de recreatiemogelijkheden en culturele voorzieningen maken de regio niet alleen interessanter voor bezoekers, maar ook regiobewoners kunnen hiervan profiteren. o Het aantrekken van meer bezoekers en toeristen, levert dat werkgelegenheid op waardoor de regio ook aantrekkelijker wordt als woongebied. o Verder zijn ondernemers gebaat bij opleidingen die hen vakmensen kunnen leveren en het onderwijsinstellingen hebben belang bij voldoende stagemogelijkheden bij bedrijven in de regio. De bereikbaarheid van de regio is voor alle aspecten van belang, net als een adequate en positieve beeldvorming over de regio onder (potentiele) bezoekers, inwoners en ondernemers.

26


Op welke aspecten inzetten?

De vraag is nu op welk aspect van aantrekkelijkheid (wonen, werken, ondernemen, onderwijs of vrijetijd) de regio Westfriesland het beste kan inzetten. Met andere woorden op welke van de vijf aspecten zou Westfriesland – in eerste instantie - willen stijgen op de ranglijst? Voor het maken van goed onderbouwde keuze voor de beoogde verbeteringen, komen vanuit het onderzoek de volgende onderling uitgangspunten naar voren: ·

De mate van beïnvloedbaarheid De mogelijkheid voor het tot stand brengen van veranderingen moet binnen de invloedssfeer van de lokale overheden en hun samenwerkingspartners liggen. Er zijn zaken die nauwelijks of niet te beïnvloeden zijn zoals het landschap of de geografische ligging, terwijl de overheid bijvoorbeeld wel invloed heeft op de voorzieningen en de infrastructuur.

·

De kans op succes De kans op succes is afhankelijk van de potenties van de regio en de mate waarin wordt ingespeeld op de kansen die demografische, sociale en maatschappelijke ontwikkelingen bieden. Daarbij is het wellicht moeilijk om nog verder te verbeteren op punten waar de regio al goed scoort. In principe liggen de beste kansen daar waar de positie van Westfriesland nu nog beneden gemiddeld is.

·

De relevantie van de verbetering De beoogde positieverbetering op een thema dient relevant te zijn, in de zin dat het de regio ook echt iets oplevert. Zo heeft een hogere positie als werkregio door het aantal banen te vergroten, weinig meerwaarde wanneer de beroepsbevolking op korte afstand van de regio emplooi kan vinden en de werkloosheid laag is.

·

De verwachte spin-off De aspecten van aantrekkelijkheid hangen onderling sterk samen. Een verbetering op het ene aspect, kan daardoor ook tot verbetering of spin-off op andere punten leiden. Aan de andere kant leidt het bouwen van woningen of het investeren in een (nog) beter woon- en leefklimaat naar verwachting niet tot een toename van het aantal vestigers, zolang er onvoldoende banen en opleidingsmogelijkheden zijn.

Om de aantrekkelijkheid van Westfriesland te vergroten ligt het op basis van bovenstaande voor de hand om in eerste instantie in te zetten op Westfriesland als regio om onderwijs te volgen en als regio om te bezoeken. Beide punten worden hieronder toegelicht.

27


à Westfriesland aantrekkelijker maken voor jongeren die onderwijs volgen Het behouden van jongeren met een goede opleiding is van cruciaal belang voor de regio. De aanwezigheid van goed opgeleide jongeren heeft diverse positieve spin-off effecten. Een evenwichtig samengestelde beroepsbevolking is niet alleen van belang voor bedrijven, maar is ook goed voor de sociale en culturele vitaliteit van de samenleving. Om te voorkomen dat jongeren wegtrekken hoeft niet of niet uitsluitend gedacht te worden aan het binnenhalen van opleidingsinstituten. Nu de kosten van studeren en zelfstandig wonen toenemen, zijn er in toenemende mate kansen om jongeren voor de regio te behouden. Dit kan onder meer door: · zorgen van goede openbaar vervoer verbindingen met Amsterdam en andere steden waar opleidingen zijn gevestigd; · faciliteren van online college volgen; · realiseren van dependance van een universiteit of hogeschool; · realiseren van studentenhuisvesting/ opzetten van een campus; · investeren in stedelijke voorzieningen; · vergroten van het aantal stageplaatsen in de regio, etc.

à Westfriesland aantrekkelijker maken voor bezoekers en toeristen Westfriesland trekt momenteel slechts in beperkte mate bezoekers van buiten de regio aan, terwijl de regio wel degelijk over een aantal sterke potenties beschikt die te maken hebben met de ligging, het waterrijke en historische karakter en de reeds aanwezige attracties. Van het aantrekken van meer bezoekers en toeristen, mogen positieve spin-off effecten verwacht worden voor de werkgelegenheid en daardoor op de aantrekkelijkheid van Westfriesland als woongebied. Kansen voor het vergroten van het aantal bezoekers en toeristen liggen onder meer op: · het uitbouwen/realiseren van een of meerdere topattracties; · het verbinden van de regio met de kustregio’s en Amsterdam; · het positief beïnvloeden van de beeldvorming over de regio.

28

De staat van Westfriesland

Recommend Documents