De staat van Westfriesland Tabellen en achtergrondgegevens
Onderzoek in opdracht van de samenwerkende Westfriese gemeenten juli 2013
Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn
Tel.nr.: 0229-282555
Rapportnummer
2013-1961 Datum
juli 2013 Opdrachtgever
Westfriese gemeenten
Auteurs
Drs. Jaap Bouwmeester Kim Franx, MSc Tijmen Siermann, MSc
U kunt het rapport downloaden op www.westfriesegemeenten.nl
Inhoudsopgave
pag.
1. Inleiding
1
1.1 Achtergrond en aanleiding van het onderzoek
1
1.2 Doel- en vraagstelling
1
1.3 Uitvoering van het onderzoek
1
1.4 Uitgangspunten en keuzen bij de uitvoering
2
1.5 Leeswijzer
3
2. Westfriesland als regio om te wonen
6
2.1 Inleiding
6
2.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als woonregio
9
2.3 De Westfriese gemeenten in landelijke benchmarks
12
2.4 Aantrekkelijkheid op deelaspecten
13
3. Westfriesland als regio om te werken
32
3.1 Inleiding
32
3.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als werkregio
32
4. Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
40
4.1 Inleiding
40
4.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als onderwijsregio
41
5. Westfriesland als regio om te ondernemen
46
5.1 Achtergrond en theorie: wat bepaalt de woon-aantrekkelijkheid van regio’s?
46
5.2 Aantrekkelijkheid Westfriesland voor ondernemers
51
5.3 Beschikbaarheid personeel
51
5.4 Beschikbaarheid werklocatie
56
5.5 Kwaliteit gemeentelijke dienstverlening
58
5.6 Quality of Life
60
5.7 Clustervorming
62
5.8 Economische randvoorwaarden
63
5.9 Bereikbaarheid
65
5.10 Waardering en beeldvorming
65
6. Westfriesland als regio om te bezoeken
67
6.1 Inleiding
67
6.2 Hoofdindicator: aantal bezoekers dat naar Westfriesland komt
68
6.3 Aantrekkelijkheid op deelaspecten
71
6.4 Winkelgebieden
76
6.5 Beeldvorming en waardering
78
Hoofdstuk
Inleiding
1
De Staat van Westfriesland · Inleiding
1. Inleiding 1.1 Achtergrond en aanleiding van het onderzoek De regio Westfriesland heeft zichzelf ten doel gesteld binnen enkele jaren tot de 10 meest aantrekkelijke regio’s van Nederland te behoren. De ambities hierover zijn vastgelegd in het zogeheten Pact van Westfriesland. In dit pact stellen de Westfriese gemeenten een duidelijk en concreet perspectief vast. Vervolgens wordt aan de realisatie van het doel gewerkt door het uitvoeren van projecten die moeten bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de regio. Een van de eerste stappen die hierbij gezet moeten worden is een analyse van de uitgangssituatie. Waar staat de regio op dit moment: hoe aantrekkelijk is Westfriesland en hoe verhoudt dit zich tot andere regio’s? Het doel van het onderzoek is het geven van inzicht in de aantrekkelijkheid van de regio op gebieden als wonen, werken, ondernemen, onderwijs en vrije tijd. Aan de hand hiervan kunnen de Westfriese gemeenten bekijken hoe en op welke termijn zij hun ambitie waar kunnen maken om tot de top 10 van aantrekkelijke regio’s te behoren.
1.2 Doel- en vraagstelling Het doel van het onderzoek is het geven van inzicht in de aantrekkelijkheid van de regio op de gebieden wonen, werken, ondernemen, onderwijs en vrije tijd. De uitkomsten dienen concrete aanknopingspunten te geven voor een uitvoeringsagenda gericht op het vergroten van de aantrekkelijkheid van Westfriesland. Om aan de doelstelling te kunnen voldoen moet antwoord worden gegeven op de volgende vragen: 1. Wat is de huidige stand van zaken wat betreft de aantrekkelijkheid van Westfriesland? 2.
Wat is de relatieve positie van Westfriesland ten opzichte van andere regio’s?
3.
Welke voor het regionaal beleid relevante ontwikkelingen doen zich voor op de genoemde terreinen?
4.
Welke toekomstperspectieven zijn uit deze ontwikkelingen en trends af te leiden?
1.3 Uitvoering van het onderzoek Onderzoeksactiviteiten
Het onderzoek bestond uit de volgende onderdelen: · bronnenstudie; · interviews met stakeholders; · enquête onder (potentiële) bezoekers; · enquête onder leden van het Westfries burgerpanel; · enquête onder Westfriese ondernemers.
1
De Staat van Westfriesland · Inleiding
1.4 Uitgangspunten en keuzen bij de uitvoering Het geografische schaalniveau van de regiovergelijking
Om Westfriesland te kunnen vergelijken met andere regio’s is uitgegaan van de CBS-indeling in COROPgebieden. Om deze vergelijking mogelijk te maken, zijn de zeven Westfriese gemeenten in deze CBSindeling gesplitst van het COROP-gebied ‘Kop van Noord-Holland’ waaronder de Westfriese gemeenten normaliter worden ingedeeld. Keuze voor referentiegebieden
Omdat veel COROP-gebieden in schaal en karakter sterk van Westfriesland verschillen is een referentiegroep gekozen om Westfriesland mee te vergelijken. Deze regio’s zijn: · Midden-Limburg (met Roermond en Weert); · Achterhoek (met Doetinchem); · Zuidwest-Gelderland (met Tiel); · Zuidwest-Drenthe (met Meppel); · Zuidoost-Friesland (met Heerenveen); · Kop van Noord-Holland (met Den Helder); · West-Noord-Brabant (met Roosendaal en Bergen op Zoom); · Zuidoost-Zuid-Holland (met Gorinchem). Begrip aantrekkelijkheid en onderzoeksthema’s
De hoofdvraag van het onderzoek is gericht op de aantrekkelijkheid van de regio. Om dit begrip te kunnen operationaliseren moet onderscheid gemaakt worden in functies die een regio kan vervullen en de doelgroep die daarvan gebruik kan maken. De volgende vijf functies van een regio zijn onderscheiden en onderzocht: · wonen (inwoners van de regio); · werken (inwoners en pendelaars van buiten de regio); · onderwijs volgen (inwoners en onderwijsvolgenden van buiten de regio); · ondernemen (ondernemers); · bezoeken (bezoekers en toeristen). Het begrip aantrekkelijkheid hebben we zo letterlijk mogelijk opgevat. Daarmee komen we tot de volgende hoofdindicatoren: 1. Wonen: het aantal vestigers in relatie tot het aantal vertrekkers (binnenlands migratiesaldo); 2. Werken: het aantal banen in relatie tot het aantal inwoners (banenratio); 3. Onderwijs: het aantal studenten hoger onderwijs in relatie tot het aantal inwoners; 4. Ondernemen: relatieve toename van het aantal bedrijfsvestigingen; 5. Bezoeken: het aantal vrijetijdsactiviteiten van niet-regiobewoners in de regio. Op deze vijf hoofdindicatoren zullen we de positie van Westfriesland ten opzichte van andere regio’s in kaart brengen in de vorm van een ranglijst. De geconstateerde positie op de ranglijst wordt bepaald door een groot aantal factoren.
2
De Staat van Westfriesland · Inleiding
Een deel daarvan is (op korte termijn) beïnvloedbaar, maar een ander deel pas op lange termijn of helemaal niet. Deze bepalende factoren voor de positie op de ranglijst zijn in het onderzoek betrokken. Tabel 1.1. Dimensies van aantrekkelijkheid, hoofdindicatoren en bepalende factoren (kwaliteitsaspecten) Onderwerp
Hoofdindicator
Regio om te wonen
aantal vestigers in relatie tot het aantal vertrekkers
Regio om te werken
aantal banen in relatie tot het aantal inwoners
Regio om onderwijs te volgen
aantal studerenden op middelbaar beroepsonderwijs (MBO) en hoger onderwijs (HBO/WO)
Regio om te ondernemen
Regio om te bezoeken
toename van het aantal bedrijfsvestigingen
aantal vrijetijdsactiviteiten van niet-regiobewoners in de regio
kwaliteitsaspecten -kwaliteit van woningen en woonmilieus -aanwezigheid en kwaliteit voorzieningen -aanwezigheid gevarieerde werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden -kwaliteit openbare ruimte -leefbaarheid en veiligheid -aantrekkelijkheid van het landschap -bereikbaarheid van de regio -imago -het aantal banen -inkomende en uitgaande pendel -het aantal vacatures -de werkloosheid -aanbod van onderwijs -afstand onderwijs -werkgelegenheid voor hoogopgeleiden -aansluiting arbeidsmarkt onderwijs -beeldvorming over regio en over werkgevers -beschikbaarheid personeel -beschikbaarheid werklocaties -kwaliteit gemeentelijke dienstverlening -quality of life -samenwerking en clustervorming -economische randvoorwaarden -bereikbaarheid van de regio -waardering en beeldvorming -overnachtingsmogelijkheden -eet-en drinkgelegenheden -attracties en culturele voorzieningen -sportvoorzieningen -natuur- en recreatiegebieden -winkelgebieden
1.5 Leeswijzer Dit rapport bevat alle verzamelde gegevens. De samenvatting en de conclusies staan in een afzonderlijke, verkorte rapportage.
3
De Staat van Westfriesland · Inleiding
4
Hoofdstuk Westfriesland als regio om te wonen
2
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
2. Westfriesland als regio om te wonen 2.1 Inleiding Wat bepaalt de woon-aantrekkelijkheid van regio’s? Wanneer we de aantrekkelijkheid letterlijk opvatten als de mate waarin de regio in staat is om nieuwe inwoners aan te trekken en huidige bewoners aan zich te binden, is de aantrekkelijkheid van een gebied af te lezen aan het migratiesaldo. In een aantrekkelijke regio of stad zullen zich relatief veel mensen willen vestigen en er zullen relatief weinig inwoners vanuit het gebied vertrekken. Hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat er wel voldoende woningen gebouwd moeten worden om een positief saldo te kunnen creëren. Zo zijn er plaatsen die wel degelijk aantrekkelijk zijn, maar waar niettemin sprake is van een vertrekoverschot door het achterwege blijven van woningbouw. Om welke redenen verhuist men of blijft men juist? De aantrekkelijkheid van een stad of streek wordt bepaald door een complex van factoren die te maken hebben met fysieke en sociale kenmerken van het gebied. Te denken valt onder meer aan: · de ligging en de bereikbaarheid; · de regionale werkgelegenheid; · de voorzieningen op het gebied van onderwijs, zorg, cultuur en ontspanning; · de kwaliteit van de woningen en de openbare ruimte; · de leefbaarheidaspecten zoals sociale samenhang en veiligheid. De vraag is vervolgens wat mensen beweegt om in een andere stad of regio te gaan wonen. Bij verhuisgedrag en verhuisgeneigdheid spelen verschillende typen factoren een rol. Er zijn: · redenen om weg te willen (pushfactoren); · redenen om elders te willen wonen (pullfactoren); · redenen om te blijven (keepfactoren).
6
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Pushfactoren zijn aspecten van de woon-, werk- of gezinssituatie die aanleiding geven om te verhuizen. De woning of de woonomgeving past onvoldoende bij de eisen die men er aan stelt, en om die reden gaat men zich oriënteren op een alternatieve mogelijkheid. Pushfactoren zijn met andere woorden negatieve aspecten van de huidige situatie die tot verhuizen kunnen leiden. Pullfactoren zijn de aantrekkelijke aspecten van een andere woonomgeving, waarvan men verwacht dat deze beter past bij de eigen situatie en wensen. Hierbij kan het gaan om de woonomgeving zelf, maar ook als de aanwezigheid/nabijheid van werk of opleidingsmogelijkheden. Pullfactoren zijn aantrekkelijke aspecten van een andere omgeving die kunnen aanzetten tot verhuizen. Keepfactoren zijn de aspecten van de woonomgeving die ervoor zorgen dat men ondanks dat er misschien redenen zijn om elders te gaan, toch liever blijft waar men zit. Dit zijn doorgaans niet de zaken waarvoor men gaat verhuizen, maar die het wel moeilijk maken om de beslissing te nemen te gaan vertrekken. Hiertoe behoren met name ook sociale aspecten (contacten met de buurt, binding met regio et cetera).
Lange afstand verhuizingen vooral vanwege opleiding, werk of privé redenen Uit diverse onderzoeken blijkt dat slechts een beperkt deel van de verhuizingen te maken hebben met push- of pullfactoren vanuit de woonomgeving. Zeker wanneer het gaat om verhuizingen naar een andere stad of regio zijn motieven die te maken hebben met werk, opleiding en veranderingen in relatie en/of huishoudensamenstelling veel belangrijkere factoren (zie onderstaand kader).
7
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Overzicht van relevante vestigings- en vertrekmotieven (literatuur) ·
De belangrijkste factor bij een verhuizing wordt gevormd door veranderingen in de persoonlijke situatie of een nieuwe baan. Uit een lokaal onderzoek naar verhuisredenen1 blijkt dat ruim 40 procent verhuist vanwege een verandering in de huishoudenpositie of burgerlijke staat (trouwen, scheiden, samenwonen) en nog eens 20 procent verhuist vanwege een nieuwe baan in de regio.
·
Uit een landelijk onderzoek naar verhuismotieven blijkt dat bij vijftien procent de woonomgeving een belangrijke rol speelt.2 De helft van de betrokkenen kijkt bij een voorgenomen verhuizing nadrukkelijk naar de kwaliteit van de woning en een derde kiest bewust voor een bepaalde buurt. Uit een ander onderzoek blijkt dat één op de tien van de verhuizingen plaatsvond vanwege ontevredenheid over de buurt.3 Een groot deel hiervan verhuist echter over een relatief korte afstand en blijft in dezelfde plaats of regio.
·
Gebieden hebben specifieke push- en pullfactoren. Deze hebben te maken met sociaaleconomische ontwikkelingen, met de historie van een gebied, de woningmarkt, de woonomgeving en voorzieningen. Maar ook algemene maatschappelijke trends als afnemende werkgelegenheid, toegenomen mobiliteit en de aantrekkingskracht van de stad spelen een rol.4 ·
Steden bieden bepaalde doelgroepen specifieke voordelen die zwaarder wegen dan de mogelijke nadelen. De aantrekkingskracht zit in de bereikbaarheid van werk, een hoger voorzieningenniveau en meer (culturele) activiteiten. Bij de keuze voor een woning in een stad dienen goede horecavoorzieningen, een rijk cultureel aanbod en een mooi historisch centrum vaak als ‘goedmaker’ voor een kleinere woning en meer onveiligheid.5
·
Belangrijke redenen om te verhuizen naar landelijk gebied hebben te maken met een aan het gebied gerelateerde baan of opleiding en daarnaast woonredenen die betrekking hebben op de kwaliteiten van de omgeving en de woning zelf.6 De aantrekkingskracht van landelijke gebieden bestaat onder meer uit:7 -
·
·
de natuur en de ruimte rond de woning; meer mogelijkheden voor ruimte-eisende activiteiten; aantrekkelijkheid om kinderen groot te brengen (veiligheid); economische voordelen (betaalbare prijs van de woning en mogelijke waardestijging); een groter aanbod van eengezinswoningen dan op de stedelijke woningmarkt.
Doelgroepen stellen verschillende eisen aan een woonplaats of -regio. Waar ouderen meer op zoek zijn naar rust en ruimte, wordt door jongeren meer waarde gehecht aan een culturele ‘buzz’. Het creëren van een uitgebreid cultureel aanbod is hierbij echter vaak niet voldoende. Volgens liefhebbers van deze culturele voorzieningen gaat het ook vaak om een bepaalde sfeer rondom het culturele, die men vooral in de grote stad vindt. Voor rurale gebieden is de meest benoemde pullfactor het diverse woningaanbod en de daarbij behorende leefomgeving waarin ruimte en rust een belangrijke rol spelen. Dit trekt niet alleen ouderen aan; ook jonge gezinnen zien voordelen van het opvoeden van hun kinderen in ruraal gebied. Zij stellen over het algemeen wel hogere eisen aan andere factoren. Eén van de belangrijkste factor blijkt hierbij de bereikbaarheid van een grote stad.8 Veel verhuizingen vinden plaats over kortere afstand. Niettemin komen verhuizingen over grotere afstanden voor. In het verleden zijn er golven van suburbanisatie geweest die leidden tot massaal vertrek vanuit de steden naar suburbane en landelijke gebieden. De regio Westfriesland en ook andere delen van noordelijk Noord-Holland zijn als gevolg hiervan in de laatste decennia van de vorige eeuw sterk in inwoneraantal gegroeid. Sinds de jaren negentig is de grootste suburbanisatiegolf echter voorbij. Momenteel hebben steden een grotere aantrekkingskracht dan ‘rust en groen’. Nu de krappe woningmarkt heeft plaatsgemaakt voor een ruime woningmarkt kunnen mensen steeds meer kiezen waar ze echt willen wonen.9 1
Vestigingsmotieven gemeente Heerlen (2011) - Maastricht University - Katja Sillen MSc. WoON onderzoek 2012 - Ministerie van BZK en CBS 3 Leefbaarheid van Wijken (2004) – RIGO 4 Krimp in Beeld (2012) – Movisie 5 Een volle stad is juist aantrekkelijk (2010) – Volkskrant 6 De economische betekenis van landelijk wonen (1999) – Buckers 7 Woning en woonomgeving in België (2007) - FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie 8 Live Events en mobiliteitskeuzes (2011, Universiteit Utrecht, Hanenburg) 9 Attractieve steden: mensen stemmen met de voeten (2012) - Marlet 2
8
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Indicatoren voor woonaantrekkelijkheid Als hoofdindicator voor de aantrekkelijkheid van Westfriesland als woonregio, kijken we in de eerste plaats naar het binnenlands migratiesaldo. Daarnaast wordt de aantrekkelijkheid beschreven aan de hand van de volgende deelaspecten: a. kwaliteit van woningen en woonmilieus; b. aanwezigheid en kwaliteit voorzieningen; c. aanwezigheid gevarieerde werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden; d. kwaliteit openbare ruimte; e. leefbaarheid en veiligheid; f. aantrekkelijkheid van het landschap; g. bereikbaarheid van de regio; h. imago.
2.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als woonregio Hoofdindicator: het migratiesaldo In de periode 2007-2011 was het totale migratiesaldo (binnenlands en buitenlands migratie tezamen) positief in Westfriesland. Vooral de buitenlandse migratie zorgde voor bevolkingsgroei, terwijl het binnenlandse migratiesaldo fluctueert. In 2011 bedroeg het totale migratiesaldo ruim 500 personen. Gerelateerd aan de bevolkingsomvang is dit een groei van 0,25 procent. Vergeleken met 40 andere regio’s staat Westfriesland hiermee op de 8e positie. Migratiesaldo als percentage van de bevolking, naar regio (COROP) in de periode 2008 - 2012 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Delft en Westland Agglomeratie Den Haag Zaanstreek Overig Groningen Agglomeratie Haarlem Groot-Amsterdam Gooi en Vechtstreek Westfriesland
+1,24% +0,61% +0,56% +0,52% +0,45% +0,43% +0,29% +0,25%
ZO-Noord-Brabant West-Noord-Brabant Groot-Rijnmond Zuid-Limburg IJmond Utrecht Midden-Noord-Brabant Arnhem/Nijmegen Flevoland Agglomeratie Leiden en Bollenstreek Midden-Limburg
+0,25% +0,23% +0,22% +0,21% +0,20% +0,19% +0,17% +0,17% +0,16% +0,15% +0,14% +0,13%
Veluwe
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
9
ZO-Zuid-Holland Alkmaar en omgeving Noord-Drenthe Noord-Overijssel Noordoost-Noord-Brabant Achterhoek ZW-Gelderland Zeeuwsch-Vlaanderen Twente Noord-Limburg ZW-Drenthe ZO--Friesland Overig Zeeland Zuidwest-Friesland Noord-Friesland Oost-Zuid-Holland Kop van Nrd-Holland Zuidwest-Overijssel Oost-Groningen Zuidoost-Drenthe Delfzijl en omgeving
+0,08% +0,07% +0,07% +0,06% +0,02% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% -0,07% -0,07% -0,08% -0,14% -0,23% -0,24% -0,27% -0,28% -0,31% -0,36% -0,56%
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Overigens laten de nieuwste cijfers van binnenlandse migratie over 2012 een vertrekoverschot zien. De buitenlandse immigratiecijfers waren ten tijde van opstellen van dit rapport nog niet beschikbaar. Migratiesaldo Westfriesland en positie t.o.v. van 40 regio’s in de periode 2007-2012 2007
2008
2009
2010
Binnenlands migratiesaldo
+396
+582
+325
-338
11
8
Buitenlands migratiesaldo
+148 8e
Totaal migratiesaldo
e
e
e
e
2011 +167 e
2012 -443
11
23
12
28e
+414
+598
+453
+349
-
12e
9e
18e
15e
-
+544
+996
+923
+115
+516
-
4e
4e
6e
26e
8e
-
Van alle referentieregio’s staat Westfriesland op de eerste plaats. De grootste afname van inwoners is te vinden in de Kop van Noord-Holland. Het positieve migratiesaldo van Westfriesland komt tot stand door een relatief laag vertrekcijfer in combinatie met een landelijk gezien gemiddeld vestigingscijfer. Er komen met andere woorden niet bijzonder veel nieuwkomers naar de regio. Maar doordat de Westfriezen honkvast zijn, is het saldo van vestiging en vertrek toch positief. Dit beeld van een honkvaste bevolking komt in meerdere regio’s voor, zo blijkt uit een onderzoek van het Meertens Instituut. Veel Nederlanders blijven graag in de streek wonen waar ze zijn geboren. Dit geldt vooral voor regio's met een eigen dialect en cultuur. In Noord-Holland bijvoorbeeld woont ruim 40 procent van de bevolking nog steeds in dezelfde provincie als hun overgrootouders.1 Uit een peiling onder het Westfrieslandpanel blijkt dat twee op de drie Westfriezen sterk gehecht is aan de regio en dat relatief veel regiobewoners al lang in Westfriesland wonen. Ook is de groep die van plan is uit de regio te vertrekken relatief beperkt (zie kader: ‘Westfriezen over hun eigen regio’).
Verschillen per gemeente Binnen de regio Westfriesland blijken enkele verschillen te bestaan in vestigingssaldo. Uit cijfers over 2011 blijkt dat van de Westfriese gemeenten Koggenland relatief het grootste vestigingsoverschot kent.
1
Nederlanders zijn nogal honkvast – Volkskrant 21-03-2013
10
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Figuur 2.1 Migratiesaldo per 1.000 inwoners 2011
Bron: Compendium voor de Leefomgeving
Westfriezen over hun regio (uitkomsten peiling Westfrieslandpanel, mei 2013) De bijna 1.600 ondervraagde Westfriezen wonen gemiddeld al 35 jaar in Westfriesland. Meer dan een kwart van hen is dan ook in de regio geboren. De andere ondervraagden komen uit andere delen van de regio (65 procent) of de provincie (22 procent). Dertien procent komt vanuit een andere provincie of het buitenland. Een groot deel van de groep die naar Westfriesland is verhuisd, kwam vanwege persoonlijke redenen zoals samenwonen, een huwelijk of een echtscheiding (37 procent). Twaalf procent kwam hierheen vanwege zijn/haar werk. Twee procent vanwege een opleiding. Eén op de drie heeft gekozen voor Westfriesland vanwege de aantrekkelijke woonomgeving. Bij één op de vijf speelde de betaalbaarheid van de woningen een belangrijke rol. Een overgrote meerderheid voelt zich thuis in de regio (87 procent). Twee op de drie Westfriezen zeggen zelfs (zeer) gehecht te zijn aan de regio. Dertien procent is dit niet. Een kwart van de Westfriezen heeft wel eens overwogen uit de regio te verhuizen. In ongeveer de helft van de gevallen was dit vanwege het werk. Meestal ambieerde men een woning in of dichterbij de Randstad. Andere genoemde redenen zijn de wens om te emigreren, de drukte in de regio en het gebrek aan natuur in Westfriesland. Meestal is men toch in Westfriesland gebleven vanwege de banden die men hier heeft, in de vorm van vrienden en familie. Daarnaast speelt mee dat de huizenmarkt op slot zit en men daarom het eigen huis niet verkocht krijgt. De Westfriezen prijzen met name de rust en de ruimte in de regio. Verder wordt het historisch karakter en de Westfriese mentaliteit vaak als sterk punt aangedragen. In mindere mate kaart men ook de nabijheid van Amsterdam, het voorzieningenniveau en de sfeer aan als sterk punt. Zwakke punten vindt men de bereikbaarheid; zowel het openbaar vervoer in de regio als de files in de spits worden veelvuldig genoemd. Daarnaast noemt men ook het gebrek aan reuring en de Westfriese mentaliteit als negatieve punten. Tot slot wordt ook het klimaat – met name de wind – als een minder punt van de regio gezien. Ook constateren de inwoners dat Westfriesland met name een woonregio is. Er is relatief weinig werkgelegenheid en ook zijn er niet veel onderwijsinstellingen.
11
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
2.3 De Westfriese gemeenten in landelijke benchmarks Ranglijst meest aantrekkelijke woongemeenten Eén van de bekendste ranglijsten van woonaantrekkelijkheid is gebaseerd op een jaarlijks onderzoek van Elsevier. De Westfriese gemeenten scoren relatief laag op deze ranglijst. Op de lijst met 415 gemeenten staat Opmeer van de Westfriese gemeenten nog het hoogste met een 320e plaats. Drechterland staat het laagste, namelijk op positie 390 en de overige gemeenten zitten daar tussen in. Hoog op deze lijst staan gemeenten als Haren, Wassenaar, Bloemendaal en Naarden. Laag op de lijst staan landelijke perifeer gelegen gemeenten in Zuid-Limburg, Oost-Groningen, Zeeland en NoordHolland Noord. De verklaring voor deze lage posities is voor de meer landelijke Westfriese gemeenten de lage scores op het voorzieningenniveau en de economie. In Hoorn zijn mindere scores op het sociale klimaat en de veiligheid belangrijke verklaringen voor de huidige positie. De kwaliteit van de woonomgeving scoort in alle gemeenten relatief laag, terwijl de bereikbaarheid vooral in het oostelijk deel van de regio een minpunt is.
Ranglijst van meest aantrekkelijke woongemeenten (Elsevier, 2012) In het jaarlijkse onderzoek naar gemeentelijke woonaantrekkelijkheid van Elsevier worden 44 indicatoren en 101 subindicatoren vergeleken, waarbij de indicatoren allemaal een gewicht meekrijgen. Het gewicht van de indicator is gebaseerd op enquête uitkomsten over de belangrijkste aspecten bij de keuze voor een (nieuwe) woonomgeving. In de scores tellen basisvoorzieningen zoals scholen en huisartsen, veiligheid en de kwaliteit van de woonomgeving relatief zwaar mee. Ook de ‘bovenregionale’ plusvoorzieningen, zoals een schouwburg en de bereikbaarheid zijn van relatief groot belang. Het sociaal klimaat, de economie en de gemeentelijke dienstverlening spelen ook een rol maar tellen in de eindscore minder zwaar mee.
12
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Beoordeling woonaantrekkelijk door inwoners De Integrale Veiligheidsmonitor uit 2012 biedt behalve inzicht in de veiligheidsbeleving, ook een beeld over de subjectieve woonaantrekkelijkheid. Inwoners van Westfriesland geven hun eigen woonomgeving gemiddeld een 7,5. Dit is vergelijkbaar met het Nederlands gemiddelde. De leefbaarheid van de woonomgeving scoort met een 7,5 een fractie hoger dan het landelijk gemiddelde. Daarnaast is gevraagd of men de woonomgeving het afgelopen jaar verbeterd of verslechterd vindt. Ook wat betreft de trend verschilt Westfriesland niet noemenswaardig van de rest van het land. In Nederland constateert 14 procent een vooruitgang; in Westfriesland is dit 13 procent.
2.4 Aantrekkelijkheid op deelaspecten A. Kwaliteit woningen en woonmilieus Uit de regioscan Westfriesland (2010, Berenschot) komt naar voren dat de kwaliteit van woningen één van de sterkste punten van Westfriesland is. Niet alleen is er een divers aanbod voor een betaalbare prijs, ook voor de toekomst blijft het gebied interessant voor ontwikkelaars. Er is veel ruimte om te bouwen en in Westfriesland is er sprake van een koperscultuur. Dit blijkt ook uit het hoge percentage eigen woningen in de regio; 66 procent. Van alle COROP-regio’s scoort Westfriesland hiermee een tweede plaats, boven de referentieregio’s waar de percentages variëren van 56 tot 65 procent.2 Een hoog percentage huurwoningen betekent meestal dat de binding met het gebied minder groot is. Vaak gaat dit ook gepaard met minder onderhoud aan woning en tuin, waardoor er verloedering kan optreden. Het percentage huurwoningen in de regio Westfriesland is relatief laag. Het merendeel van de huurwoningenvoorraad bestaat uit sociale huur. Van de totale woningvoorraad behoort 28 procent tot de sociale huurwoningen. Dit is vergeleken met de referentieregio’s redelijk weinig. In referentieregio’s als Midden-Limburg is dit bijvoorbeeld 23 procent, terwijl in Zuidoost-Zuid-Holland 34 procent van de woningvoorraad bestaat uit sociale huurwoningen.3
2 3
CBS (2011) CBS (2011)
13
Percentage koopwoningen (2011) regio
positie
Westfriesland
2
Midden-Limburg
4
Achterhoek
11
Zuidwest-Gelderland
13
Zuidwest-Drenthe
14
Zuidoost-Friesland
17
Kop van Noord-Holland
18
West-Noord-Brabant
22
Zuidoost-Zuid-Holland
32
Percentage sociale huurwoningen (2011) regio
positie
Midden-Limburg
2
Achterhoek
6
Westfriesland
11
Zuidwest-Drenthe
15
Zuidwest-Gelderland
17
West-Noord-Brabant
20
Kop van Noord-Holland
25
Zuidoost-Friesland
26
Zuidoost-Zuid-Holland
37
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Woningwaarde De waarde van woningen lijkt een paradoxaal effect te hebben op de aantrekkelijkheid van de regio. Aan de ene kant is een hoge waarde van de woningen een belangrijke indicator van de woonaantrekkelijkheid, aan de andere kant kunnen hogere woningwaarden voor potentiële nieuwe bewoners ook een drempel vormen om naar deze regio te trekken. Gerard Marlet, ontwikkelaar van de Atlas van Gemeenten zegt hierover: “Aantrekkelijke steden zijn vaak dure steden. Het is een misverstand dat hoge huizenprijzen zomaar uit de lucht komen vallen, ze zijn juist een teken dat het goed gaat met een stad: mensen willen er graag wonen.” 4
Gemiddelde woningwaarde (2012) regio
positie
Zuidwest-Gelderland
6
West-Noord-Brabant
14
Achterhoek
16
Westfriesland
20
Zuidwest-Drenthe
23
Midden-Limburg
25
Zuidoost-Zuid-Holland
26
Kop van Noord-Holland
27
Zuidoost-Friesland
28
Hogere woningprijzen wijzen dus enerzijds op de relatief grote aantrekkelijkheid van het gebied, terwijl lagere woningprijzen op zichzelf als aantrekkelijk gelden. De gemiddelde woningwaarde in Westfriesland is ten opzichte van de COROP-regio’s vrij gemiddeld; de regio staat op een 20e plaats met een gemiddelde woningwaarde van €224.000. Ten opzichte van de referentieregio’s staat Westfriesland ook vrij gemiddeld. Drie scoren er beter en vijf zitten er onder Westfriesland. Zuidwest-Gelderland steekt met een gemiddelde woningwaarde van €270.000 ver boven de overige regio’s uit. De overige regio’s scoren allemaal tussen de €206.000 en €240.000.5 De woningprijzen zijn tussen 1997 en 2012 in heel Nederland fors gestegen. In het COROP-gebied Kop van Noord-Holland, waar Westfriesland ook onder valt, is de prijs met bijna 300 procent toegenomen.6 Deze prijsstijging is vrij gemiddeld; de regio staat hiermee op de 17e plaats van alle COROP-gebieden. Vergeleken met de referentieregio’s is de prijs relatief fors toegenomen. Alleen Zuidoost-Friesland en Zuidwest-Drenthe kennen een sterkere toename.7
4 5 6 7
Ontwikkeling woningwaarde (1997-2012) regio positie Zuidoost-Friesland
5
Zuidwest-Drenthe
13
Kop van Noord-Holland
17
Zuidwest-Gelderland
20
West-Noord-Brabant
22
Zuidoost-Zuid-Holland
27
Achterhoek
34
Midden-Limburg
39
Een volle stad is juist aantrekkelijk (2010) - Volkskrant CBS (2012) Deze gegevens waren niet op te splitsen in Kop van Noord-Holland en Westfriesland CBS (1997-2012)
14
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
In figuur 2.2 is de WOZ-waarde per buurt zichtbaar. Hier is te zien dat in de regio Westfriesland weinig extreme scores te vinden zijn. De hoogste WOZ-waardes zijn te vinden in de noordvleugel van de Randstad en het centrum van Noord-Brabant. Het noorden van Friesland en Groningen, Zuid-Limburg, delen van Zeeland en enkele grote steden kennen relatief lage WOZ-waardes. Figuur 2.2 WOZ-waarde per buurt (Bron: bureau Louter)
Nieuwbouw Het aanbod van nieuwbouwwoningen is van belang voor de groei van een regio. Alle COROP-gebieden hebben tussen 1995 en 2011 hun woningtotaal uitgebreid met tenminste 10 procent. In het COROP-gebied Kop van Noord-Holland gaat het in totaal om ruim 30.000 woningen. Hiermee is de woningvoorraad zelfs met bijna 20 procent toegenomen. Hiermee bezet de regio een 14e plaats. Alle referentieregio’s scoren tussen de 17 en 21 procent.8
8
CBS (1995-2011)
15
Percentage nieuwbouw t.o.v. totale woningvoorraad (1995-2011) regio positie Zuidwest-Gelderland
10
Kop van Noord-Holland
14
West-Noord-Brabant
16
Zuidwest-Drenthe
19
Zuidoost-Friesland
20
Midden-Limburg
26
Achterhoek
28
Zuidoost-Zuid-Holland
31
Zuidwest-Gelderland
10
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Type woonmilieus Met name de kleinere kernen hebben de potentie voor groei, zo blijkt uit onderzoek in opdracht van de provincie Noord-Holland.9 Hierin wordt geconcludeerd dat op de korte termijn de plancapaciteit in Westfriesland lager dan de behoefte is. Er zijn vooral onvoldoende plannen voor ‘centrum-dorps wonen’. Ook zijn er woningen gepland in het kleinstedelijk milieu, terwijl daar geen behoefte meer aan bestaat. Wel is er een flinke behoefte aan woningen in het centrumkleinstedelijke woonmilieu. Er wordt wel kleinstedelijk gebouwd, maar aan deze variant (kleinstedelijke woningen ver van het centrum) is juist weinig behoefte. Samenvattend blijkt uit het rapport dat er voldoende potentie is voor aantrekkelijke woonmilieus, maar dat de bouwplannen hier nog niet volledig op aansluiten.
Figuur 2.3 Bekende plancapaciteit naar woonmilieu
Toegankelijkheid woningen Er is weinig informatie bekend over de verschillen in woningtypen tussen de verschillende regio’s. Wel zijn er cijfers over het percentage toegankelijke woningen. Dit zijn woningen die geschikt zijn voor bewoning voor minder mobiele inwoners, zoals senioren. Met het oog op de naderende vergrijzing wordt er veel aandacht besteed aan het toegankelijk maken van de woningvoorraad. De laatst beschikbare benchmarkcijfers dateren van 2006, toen bijna zes procent van de Westfriese woningvoorraad toegankelijk was gemaakt. Hiermee staat de regio op een 36e plaats. De meeste referentieregio’s zijn vrij dichtbij Westfriesland te vinden. De hoogst scorende is Zuidoost-Zuid-Holland, met ruim acht procent.10
9 10
Vraaggestuurd bouwen (2012) - Companen WSJG (2006)
16
Percentage toegankelijke woningen (2006) regio positie Zuidoost-Zuid-Holland
12
Zuidoost-Friesland
20
West-Noord-Brabant
21
Zuidwest-Gelderland
23
Kop van Noord-Holland
27
Achterhoek
30
Zuidwest-Drenthe
32
Westfriesland
36
Midden-Limburg
38
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
B. Aanwezigheid en kwaliteit voorzieningen In de regioscan Westfriesland11 wordt het dorpsgevoel als één van de sterke punten van de woonregio Westfriesland getypeerd. Met name de combinatie van dit dorpsgevoel met het voorzieningenniveau is een kracht. Ook kleinere kernen zijn nog voorzien van basisscholen en wijkgebouwen. In vrijwel alle kernen is er ook sprake van een rijk verenigingsleven. Westfriezen over de voorzieningen (uitkomsten peiling Westfrieslandpanel, mei 2013) Aan de leden van het Westfrieslandpanel is onder meer gevraagd naar de mening die zij hebben over het voorzieningenniveau in de regio. Van alle voorzieningen krijgen de sportvoorzieningen de hoogste waardering. Ook de recreatie- en winkelvoorzieningen krijgen veel waardering. De voorzieningen voor ouderen beoordelen ongeveer vier op de tien Westfriezen positief. Hierbij moet de kanttekening gemaakt worden dat meer dan de helft geen uitgesproken mening heeft. De meeste ontevredenheid is er over uitgaansmogelijkheden in de regio. Ongeveer één op de zeven Westfriezen vindt deze onvoldoende. Voorzieningen in Westfriesland de mogelijkheden voor sportbeoefening
11% 1%
88%
recreatiemogelijkheden winkelvoorzieningen
24%
70% 33%
59%
culturele voorzieningen
0%
7%
52%
41%
voorzieningen voor ouderen
20%
40% (zeer) goed
60% neutraal
7%
14%
41%
46%
uitgaansmogelijkheden
6%
5%
44%
51%
zorg voorzieningen
4%
18%
78%
80%
100%
(zeer) slecht
Winkels Uit het onderzoek ‘Vraaggestuurd Bouwen’12 blijkt dat zowel de aanwezigheid van winkels als de aanwezigheid van horeca en luxe winkels in de top vijf van woonaantrekkelijkheidsindicatoren staan voor de gemeente Hoorn. Het aantal verkooppunten per vierkante meter ligt in Westfriesland relatief laag. Voor dagelijkse goederen staat de regio 37e, voor niet dagelijkse goederen 29e. Met name de uitgestrekte, landelijke COROP-gebieden scoren hier hoog. Van de referentieregio’s zijn bijvoorbeeld de Kop van Noord-Holland, Midden-Limburg en de Achterhoek relatief hoog in de ranglijst terug te vinden.13
11 12
Regioscan Westfriesland (2010) - Berenschot Vraaggestuurd Bouwen (2012) - Companen
17
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Wanneer wordt gekeken naar winkelvloeroppervlakte (het aantal vierkante meter per duizend inwoners) is een ander beeld terug te vinden. Westfriesland staat op een 28e plaats wanneer het gaat om dagelijkse goederen, maar bij de niet-dagelijkse goederen staat de regio op een derde plaats. Er zijn dus vooral in de niet-dagelijkse sector een aantal grote winkels in de regio. Wel zijn opnieuw vooral de landelijke regio’s bovenin deze ranglijsten terug te vinden. 14 Aantal verkooppunten dagelijkse goederen per 1.000 inwoners (2008) regio positie
Winkelvloeroppervlakte dagelijkse goederen per 1.000 inwoners (2008) regio positie
Kop van Noord-Holland
4
Kop van Noord-Holland
3
Midden-Limburg
7
Achterhoek
6
Achterhoek
10
Zuidwest-Drenthe
11
West-Noord-Brabant
24
Zuidoost-Friesland
14
Zuidoost-Friesland
28
Midden-Limburg
15
Zuidwest-Gelderland
31
West-Noord-Brabant
20
Zuidwest-Drenthe
34
Westfriesland
29
Zuidoost-Zuid-Holland
35
Zuidwest-Gelderland
34
Westfriesland
37
Zuidoost-Zuid-Holland
38
Aantal verkooppunten nietdagelijkse goederen per 1.000 inwoners (2008) regio positie
Winkelvloeroppervlakte nietdagelijkse goederen per 1.000 inwoners (2008) regio positie
Kop van Noord-Holland
3
Zuidoost-Friesland
2
Achterhoek
7
Westfriesland
3
Zuidoost-Friesland
8
Achterhoek
5
Midden-Limburg
11
Kop van Noord-Holland
9
Zuidwest-Drenthe
12
Zuidwest-Drenthe
11
West-Noord-Brabant
16
Midden-Limburg
17
Westfriesland
28
Zuidwest-Gelderland
19
Zuidoost-Zuid-Holland
29
Zuidoost-Zuid-Holland
20
Zuidwest-Gelderland
34
West-Noord-Brabant
27
13 14
WSJG (2008) WSJG (2008)
18
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Supermarkt De afstand tot een grote supermarkt is in de regio Westfriesland gemiddeld één kilometer. Hiermee staat de regio op een 27e plaats van alle COROP-gebieden. Ten opzichte van de referentieregio’s scoort Westfriesland wel goed. De meeste regio’s scoren tussen de 0,9 en 1,2 kilometer. In Zuidoost-Friesland is de gemiddelde afstand anderhalve kilometer.15
Horeca De regio Westfriesland staat op een 25e plaats als het gaat om de nabijheid van horecavoorzieningen, zoals restaurants, cafés en cafetaria’s. Referentieregio’s Midden-Limburg en West-NoordBrabant scoren beduidend beter, maar de overige regio’s hebben een vergelijkbare score. De afstanden naar horecagelegenheden in Zuidwest-Drenthe, Zuidwest-Gelderland en Zuidoost-Friesland zijn juist groter.16
Welzijnsvoorzieningen Westfriesland staat 27e als het gaat om de afstanden naar welzijnsvoorzieningen, zoals huisartsenposten, fysiotherapeuten, apotheken, ziekenhuizen en consultatiebureaus. Ten opzichte van de referentiekernen is dit gemiddeld. Zuidoost Zuid-Holland en West-Noord-Brabant staan hoger op deze lijst, terwijl ZuidwestDrenthe en Zuidoost-Friesland ver onder Westfriesland zitten. De andere regio’s staan vlakbij Westfriesland.17
15 16 17
CBS (2011) CBS (2008-2012) CBS (2008-2012)
19
Afstand tot grote supermarkt (2011) regio Zuidoost-Zuid-Holland
positie 15
Midden-Limburg
16
West-Noord-Brabant
19
Westfriesland
27
Zuidwest-Gelderland
28
Achterhoek
29
Kop van Noord-Holland
31
Zuidwest-Drenthe
39
Zuidoost-Friesland
41
Afstand tot horecavoorzieningen (2008-2012)) regio positie Midden-Limburg 11 West-Noord-Brabant
13
Zuidoost-Zuid-Holland
22
Westfriesland
25
Achterhoek
27
Kop van Noord-Holland
30
Zuidwest-Drenthe
38
Zuidwest-Gelderland
39
Zuidoost-Friesland
41
Afstand tot welzijnsvoorzieningen (2008-2012) regio positie Zuidoost-Zuid-Holland 13 West-Noord-Brabant
15
Midden-Limburg
26
Westfriesland
27
Zuidwest-Gelderland
28
Achterhoek
30
Kop van Noord-Holland
31
Zuidwest-Drenthe
35
Zuidoost-Friesland
37
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Verpleeg- en verzorgingstehuizen De naderende vergrijzing dwingt niet alleen tot het toegankelijk maken van de woningvoorraad, maar legt ook meer de nadruk op de kwantiteit én kwaliteit van de verpleeg- en verzorgingstehuizen. In een test van de verpleeg- en verzorgingstehuizen van Elsevier blijkt dat het COROP-gebied Kop van NoordHolland bovengemiddeld scoort op het gebied van kwaliteit. Hierbij is gekeken naar de kwaliteit van leven, de zorgorganisatie, de zorgverleners en de veiligheid van de zorg. Van de referentieregio’s scoren de Achterhoek en Midden-Limburg vergelijkbaar. De rest van de referentieregio’s scoren beduidend minder goed. Zuidoost-Friesland, West-Noord-Brabant en Zuidwest-Drenthe zitten nog wel op of boven het landelijk gemiddelde. Zuidoost-Zuid-Holland en Zuidwest-Gelderland scoren ondergemiddeld.18 Scholen en kinderopvangvoorzieningen De nabijheid van (basis- en middelbare) scholen in de regio Westfriesland is één van de minder scorende onderdelen. De regio staat 33e op de ranglijst van COROP-gebieden. Overigens staan referentieregio’s Zuidwest-Drenthe en de Kop van Noord-Holland nog wel onder Westfriesland. De andere regio’s scoren beter. 19
Wanneer wordt gekeken naar de afstanden naar de kinderopvangvoorzieningen, zowel de kinderdagopvang als de buitenschoolse opvang, staat Westfriesland op een 27e plaats. De referentieregio’s staan meestal onder Westfriesland; de Kop van Noord-Holland, Zuidwest-Drenthe, Zuidwest-Gelderland en Zuidoost-Friesland staan lager. Alleen Zuidoost-Zuid-Holland en West-Noord-Brabant staan significant hoger op de lijst.20
18 19 20
De beste verpleeghuizen (2012) - Elsevier CBS (2008-2012) CBS (2012)
20
Afstand tot scholen (2008-2012) regio
positie
Zuidoost-Zuid-Holland
15
West-Noord-Brabant
18
Achterhoek
27
Midden-Limburg
30
Zuidoost-Friesland
32
Westfriesland
33
Zuidwest-Gelderland
35
Zuidwest-Drenthe
36
Kop van Noord-Holland
40
Afstand tot kinderopvangvoorzieningen (2012) regio positie West-Noord-Brabant
14
Zuidoost-Zuid-Holland
18
Midden-Limburg
21
Westfriesland
27
Achterhoek
29
Zuidwest-Drenthe
33
Kop van Noord-Holland
34
Zuidwest-Gelderland
35
Zuidoost-Friesland
38
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Vrijetijds- en cultuurvoorzieningen De gemiddelde afstand naar vrije tijds- en cultuurvoorzieningen, zoals poppodia, bioscopen, bibliotheken, kunstijsbanen, musea of sauna’s is voor Westfriezen vrij beperkt. De regio staat op een vijfde plaats van alle COROP-gebieden en is hiermee ook de hoogst scorende regio ten opzichte van de referentieregio’s. De eerste referentieregio volgt pas op plek 18 (West-Noord Brabant). 21
Afstand tot vrije tijds- en cultuurvoorzieningen (2008-2012) regio positie Westfriesland
5
West-Noord-Brabant
18
Zuidwest-Drenthe
21
Zuidoost-Zuid-Holland
24
Zuidwest-Gelderland
27
Zuidoost-Friesland
30
Achterhoek
31
Kop van Noord-Holland
34
Midden-Limburg
36
C. Werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden De aanwezigheid van voldoende banen van uiteenlopende aard en niveau is van belang voor de aantrekkelijkheid als woongebied. Een tekort aan passende banen kan er immers toe leiden dat inwoners de regio verlaten en andersom heeft een ruime werkgelegenheid een positief effect op het aantal mensen dat zich in de regio wil vestigen. Hetzelfde geldt voor opleidingsmogelijkheden. Beide aspecten worden door de inwoners zelf niet erg goed beoordeeld. Een kwart van de inwoners vindt dat er genoeg opleidingsmogelijkheden zijn, een vergelijkbare groep geeft juist een matige beoordeling aan de opleidingsmogelijkheden. Op het gebied van werkgelegenheid is het beeld negatiever; dertig procent vindt het aanbod van werkgelegenheid (zeer) slecht; achttien procent is tevreden. Westfriesland als regio om te werken en als regio om een opleiding te volgen komen in afzonderlijke hoofdstukken in dit rapport aan de orde. In dit hoofdstuk over de woonaantrekkelijkheid volstaan we met de belangrijkste punten. Werkgelegenheid In totaal zijn er in Westfriesland 82.000 arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid concentreert zich in de gemeenten Hoorn en Enkhuizen. De groei van de werkgelegenheid is het afgelopen decennium afgevlakt. Met name na 2008 is van groei geen sprake meer.22 De werkgelegenheid in de regio is weinig gedifferentieerd, maar kent wel een sterk MKB en een hoge vertegenwoordiging van de kansrijke sector agribusiness. De banenratio in Westfriesland is relatief laag. Er zijn in Westfriesland per 100 inwoners 40 banen beschikbaar; deze verhouding ligt onder het landelijke gemiddelde van 47 banen per 100 inwoners. Het relatief lage aantal banen weerspiegelt zich niet in een hoge werkloosheid. Begin 2012 lag het werkloosheidspercentage in Westfriesland op 2,5 procent.
21 22
CBS (2008-2012) Lisa 2013
21
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Veel inwoners van de regio hebben werk en vinden dat voor een belangrijk deel buiten de regio. Binnen een reistijd van 60 minuten23 van Hoorn bevinden zich 1,3 miljoen banen. Vanuit Enkhuizen en Medemblik zijn iets minder banen binnen een uur bereisbaar. Westfriesland kent daarom al jaren een omvangrijke uitgaande pendel die nog steeds toeneemt. Regiobewoners beoordelen de aantrekkelijkheid van WF als werkregio met een 6,2. Een uitgebreide behandeling van deze indicatoren is te vinden in hoofdstuk 3. Opleidingsmogelijkheden In de regio Westfriesland zijn geen opleidingen voor HBO en WO aanwezig. Reguliere dagopleidingen voor Middelbaar Beroepsonderwijs kunnen in de regio worden gevolgd aan het Horizon College en het AOC Clusius College, beide in Hoorn. Het Horizon College in Hoorn vervult een belangrijke functie tot over de grenzen van Westfriesland heen; ruim 29% van de leerlingen komt van buiten deze regio. Het Clusius College locatie Mbo Hoorn vervult de rol van regionale opleider nog sterker: op deze school komt bijna 60% van buiten de regio Westfriesland, nagenoeg uitsluitend uit Noord-Holland Noord. Daarnaast vindt er ook afvloeiing plaats van Westfriese VO-leerlingen naar de andere regio’s (voornamelijk naar Alkmaar en Heerhugowaard). De uitgaande stroom van MBO-leerlingen is groter: in totaal bezoeken ruim 3.300 leerlingen scholen voor MBO buiten Westfriesland. Een uitgebreide behandeling van deze indicatoren is te vinden in hoofdstuk 4.
D. Kwaliteit openbare ruimte Groenvoorzieningen De regio Westfriesland scoort vrij matig (37e plaats) als het gaat om de nabijheid van groenvoorzieningen, zoals plantsoenen, parken, bos, en ander (semi-) openbaar groen. Zuidoost-Friesland is de enige referentieregio die op dezelfde hoogte is terug te vinden, de andere regio’s scoren beter.24
23 24
Nabijheid van groenvoorzieningen (2008-2012) regio positie West-Noord-Brabant
19
Zuidoost-Zuid-Holland
23
Achterhoek
24
Midden-Limburg
26
Zuidwest-Gelderland
28
Kop van Noord-Holland
29
Zuidwest-Drenthe
33
Westfriesland
37
Zuidoost-Friesland
38
Nationale bereikbaarheidskaart. Reistijd gerekend met de auto in de ochtendspits. CBS (2008-2012)
22
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Onderhoud openbare ruimte Het onderhoud in de openbare ruimte wordt in Westfriesland redelijk goed beoordeeld. Het onderhoud van perken krijgt van twee op de drie Westfriezen een voldoende. Dit is vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Ten opzichte van de Kop van Noord-Holland is het zelfs beduidend hoger. Ook het onderhoud aan wegen krijgt een goede beoordeling; 69 procent is tevreden. Hiermee scoort de regio hoger dan het landelijk gemiddelde (66 procent) en hoger dan de Kop van Noord-Holland (58 procent). De schaalscore voor de fysieke kwaliteit in Westfriesland ligt dan ook ruim boven die van de Kop van Noord-Holland en een fractie boven het Nederlands gemiddelde.25 Over andere onderhoudsthema’s zijn vergelijkingen met een landelijk gemiddelde niet mogelijk. Wel blijkt dat de inwoners over het algemeen positief zijn over het onderhoud in hun woonkern. Het onderhoud van de openbare verlichting en fietspaden is volgens de inwoners dik in orde. Het onderhoud van speeltoestellen, trapveldjes en straatmeubilair scoort het laagst, maar ook hierover is ongeveer de helft van de inwoners tevreden.26 Verloedering openbare ruimte Uit cijfers van de integrale veiligheidsmonitor blijkt dat de fysieke verloedering in Westfriesland (bijvoorbeeld zwerfvuil, graffiti en vernielingen) op hetzelfde niveau zit als het Nederlands gemiddelde. De Kop van Noord-Holland scoort een fractie beter op deze schaalscore.27
E. Leefbaarheid en veiligheid woonomgeving Sociale kwaliteit In de integrale veiligheidsmonitor is aan de inwoners zelf gevraagd hoe zij de sociale kwaliteit van hun eigen buurt ervaren. In Westfriesland is men relatief positief; de regio scoort beter dan het landelijk en provinciaal gemiddelde en zit ook een fractie boven het gemiddelde van de Kop van Noord-Holland. Meer dan de helft (53 procent) is van mening in een prettige buurt te wonen waar veel saamhorigheid is. In de rest van Nederland is dit net minder dan de helft (47 procent). In de rest van Nederland vindt gemiddeld één op de vier inwoners dat de buurtbewoners elkaar nauwelijks kennen; in Westfriesland is dit één op de vijf. 28 De regio Westfriesland heeft niet bovengemiddeld veel sociale overlast (bijvoorbeeld geluidsoverlast van omwonenden, burenruzies). De score komt overeen met het landelijk gemiddelde. Wel scoort de Kop van Noord-Holland beduidend beter op dit gebied.29 De meeste overlast is te vinden in grotere steden. In Westfriesland is de meeste overlast dan ook te vinden in de gemeente Hoorn. Het is zelfs de meest negatieve score op de woonaantrekkelijkheidsindicatoren in het rapport ‘Vraaggestuurd Bouwen’.30
25 26 27 28 29 30
Integrale Veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research Leefbaarheid Nieuw Medemblik (2010) – I&O Research Integrale Veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research Integrale veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research Integrale veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research Vraaggestuurd bouwen (2012) - Companen
23
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Criminaliteit: objectieve veiligheid Het aantal misdrijven per duizend inwoners ligt in Westfriesland ongeveer op zestig. Hiermee staat de regio 35e in de ranglijst van COROP-regio’s. Van de referentieregio’s staat alleen West-NoordBrabant lager (64). De andere regio’s variëren van 44 tot 56 misdrijven per duizend inwoners.31
Op het gebied van slachtofferschap per duizend inwoners staat de regio vrij laag (30e plaats). De kans dat de Westfriese bevolking slachtoffer wordt van een delict is hiermee groter dan die in de meeste referentieregio’s. Alleen in West-Noord-Brabant is deze kans groter. In de Achterhoek is de kans precies even groot. 32
Aantal misdrijven per 1.000 inwoners (2010) regio positie Zuidoost-Zuid-Holland
5
Zuidoost-Friesland
6
Zuidwest-Drenthe
8
Achterhoek
14
Kop van Noord-Holland
19
Zuidwest-Gelderland
22
Midden-Limburg
31
Westfriesland
35
West-Noord-Brabant
37
Slachtofferschap per 1.000 inwoners (2010) regio positie Zuidoost-Friesland
4
Zuidwest-Drenthe
5
Zuidwest-Gelderland
18
Midden-Limburg
19
Zuidoost-Zuid-Holland
21
Kop van Noord-Holland
24
Achterhoek
29
Westfriesland
30
West-Noord-Brabant
39
Op het gebied van criminaliteit is Westfriesland te spiegelen aan het landelijk gemiddelde, zowel op het gebied van vermogensdelicten (inbraak, diefstal) als op het gebied van bedreiging en geweldsdelicten. De Kop van Noord Holland heeft wel minder last van deze vormen van criminaliteit.33 Criminaliteit: subjectieve veiligheid In Westfriesland voelt veertien procent zich wel eens onveilig in de eigen woonomgeving. Dit is vergelijkbaar met de regio Kop van Noord-Holland. In Nederland ligt het gemiddelde op zeventien procent. Westfriezen zijn ook minder bang voor inbraak, mishandeling of diefstal dan gemiddeld in Nederland. Ook ten opzichte van de Kop van Noord-Holland scoort Westfriesland beter.34 Ook uit de inwonersenquête komt het beeld dat de Westfries zich relatief veilig voelt; ruim zestig procent vindt de veiligheid (zeer) goed. Zeven procent beoordeelt de veiligheid als slecht.
31 32 33 34
WSJG (2010) WSJG (2010) Integrale veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research Integrale veiligheidsmonitor Noord-Holland Noord (2012) - I&O Research
24
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
F. Aantrekkelijkheid landschap Natuur De hoeveelheid bos en natuurlijk terrein in de COROP-regio Kop van Noord-Holland ten opzichte van de totaaloppervlakte is vrij beperkt (4 procent). Hiermee staat de regio 39e van de 40 regio’s. Alle referentieregio’s scoren beter, met als beste score 36 procent voor Zuid-West Drenthe. 35
Percentage bos t.o.v. totaal oppervlakte (2008) regio positie Zuidwest-Drenthe 5 Midden-Limburg 7
Ook op het gebied van recreatieterreinen staat de COROP-regio Kop van Noord-Holland relatief laag op de lijst (35e plaats) met 3 procent van de totale oppervlakte. Referentieregio ZuidoostFriesland heeft een vergelijkbare score; de andere regio’s staan hoger op de lijst, met Zuidoost-Zuid-Holland als hoogst genoteerde referentieregio met een score van zes procent. 36
Op het gebied van binnenwater scoort de regio door de aanwezigheid van het IJsselmeer en het Markermeer wel hoog (5e plaats). De referentieregio’s volgen hier op grote afstand.37 De bebouwing in de COROP-regio Kop van Noord-Holland is vrij beperkt; zeven procent van het totale oppervlak is bebouwd. Hiermee staat de regio 5e38; de referentieregio’s staan allemaal lager op de lijst. Westfriesland is echter wel sterker bebouwd dan de Kopregio, zo blijkt uit figuur 2.3.39
35 36 37 38 39
Achterhoek
16
West-Noord-Brabant
19
Zuidoost-Friesland
23
Zuidoost-Zuid-Holland
30
Zuidwest-Gelderland
33
Kop van Noord-Holland
39
Percentage recreatieterrein t.o.v. totaal oppervlakte (2008) regio positie Zuidoost-Zuid-Holland 14 Midden-Limburg 21 West-Noord-Brabant
24
Zuidwest-Gelderland
26
Zuidwest-Drenthe
31
Achterhoek
32
Kop van Noord-Holland
39
Zuidoost-Friesland
36
Percentage binnenwater t.o.v. totaal Percentage bebouwing t.o.v. totaal oppervlakte (2008 oppervlakte (2008) regio positie regio positie Kop van Noord-Holland
5
Kop van Noord-Holland
5
Zuidoost-Zuid-Holland
8
Zuidwest-Drenthe
7
Zuidwest-Gelderland
11
Zuidoost-Friesland
8
West-Noord-Brabant
13
Achterhoek
15
Zuidoost-Friesland
19
Zuidwest-Gelderland
17
Midden-Limburg
21
Midden-Limburg
23
Zuidwest-Drenthe
39
West-Noord-Brabant
26
Achterhoek
40
Zuidoost-Zuid-Holland
28
CBS (2008) CBS (2008) CBS (2008) Uitgaande van een hoge score op de ranglijst bij een lage bebouwingsgraad Waar willen we wonen? (2012) - Bureau Louter
25
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Figuur 2.3 Gebouwde en natuurlijke omgeving (Bron: bureau Louter)
De groene woonomgeving wordt in de regioscan van Berenschot (2010) als één van de krachten van de regio Westfriesland beschreven.40 Hierbij gaat het vooral om agrarisch, open gebied. Daarnaast beschikt de regio over veel binnenwater, met name door de ligging langs het Markermeer/IJsselmeer In de inwonersenquête krijgt het landschap een goede beoordeling. Meer dan vier op de vijf Westfriezen vindt het landschap mooi. De natuurgebieden in de regio krijgen een mindere beoordeling, maar nog steeds is ruim zeventig procent hierover tevreden.
Cultuur Het cultureel landschap van Westfriesland is vooral bekend vanwege de historische centra van Hoorn, Medemblik en Enkhuizen. Zij dragen bij aan de kracht van de regio als aantrekkelijk woongebied.41 Dit wordt ook onderschreven door het rapport ‘Vraaggestuurd Bouwen’ waar de historische binnenstad van Hoorn als één van de belangrijkste woonaantrekkelijkheidsaspecten naar voren wordt geschoven. 42
G. Bereikbaarheid Bereikbaarheid met auto Binnen de regio is al vaker erkent dat de bereikbaarheid met de auto een aandachtspunt is. De belangrijkste wegen in de regio zijn Oost-Westverbindingen. De doorstroming op deze wegen is niet optimaal, maar moet met de komst van de Westfrisiaweg verbeteren. De opwaardering van de Westfrisiaweg is hiermee een grote stimulans voor het oosten van de regio.43 De investeringen die er de afgelopen jaren in de bereikbaarheid van de COROP-regio Kop van NoordHolland zijn gedaan resulteren in een toename van de weglengte tussen 2001 en 2012 met zes procent. Hiermee scoort de regio nipt bovengemiddeld (16e plaats). Deze groei komt overigens door een toename van de provinciale en rijkswegen; het gemeentelijke wegennet is niet uitgebreid. Onder de referentieregio’s staat alleen Midden-Limburg beduidend hoger; hier is het wegennet met negen procent toegenomen. Bij de andere regio’s is er sprake van een gelijksoortige groei (Achterhoek,
40 41 42 43
Regioscan Westfriesland (2010) - Berenschot Regioscan Westfriesland (2010)- Berenschot Vraaggestuurd bouwen (2012) - Companen Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research
26
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Zuidwest-Gelderland) of een mindere groei. In Zuidoost-Zuid-Holland is het wegennet in omvang gelijk gebleven. Verder is de bereikbaarheid van de regio van buitenaf uitermate belangrijk, bijvoorbeeld voor de pendelaars en studenten die in Westfriesland willen blijven wonen. Voor autogebruikers is het daarom van belang dat er een goede ontsluiting is op het Rijksnet, met name richting het zuiden, waar veel Westfriezen werken en studeren. Hiervoor gebruikt men rijksweg A7, die door de westkant van de regio loopt. Het oosten van de regio kan door middel van de eerder genoemde Oost-Westverbindingen deze A7 bereiken. Gemiddeld woont de Westfries 1,7 kilometer van een hoofdverkeersweg af. Hiermee staat de regio in de middenmoot (25e plaats) ten opzichte van de COROP-regio’s. De referentieregio’s staan allemaal relatief dichtbij dit Westfriese gemiddelde.44
Nabijheid van oprit hoofdverkeersweg (2012) regio positie
De bereikbaarheid van de regio per auto wordt door de Westfriezen zelf als redelijk goed gezien. In de inwonersenquête is driekwart hierover tevreden; acht procent vindt de bereikbaarheid een verbeterpunt. In de ochtendspits is de hele metropoolregio (Amsterdam, Schiphol, IJmond) binnen een uur te bereiken vanuit Hoorn (zie figuur 2.4). Het uiterste westen van Friesland en Lelystad en omgeving Flevoland is ook binnen relatief weinig woonwerkverkeer te bereiken, mede doordat hier vaak al meer dan een uur gereisd moet worden.
Ontwikkeling weglengte (2001-2012) regio positie
44
CBS (2012)
27
Achterhoek
2
Midden-Limburg
7
Zuidwest-Gelderland
10
Kop van Noord-Holland
18
Westfriesland
25
Zuidoost-Zuid-Holland
27
Zuidwest-Drenthe
28
Zuidoost-Friesland
31
West-Noord-Brabant
36
Midden-Limburg
9
Achterhoek
15
Kop van Noord-Holland
16
Zuidwest-Gelderland
21
Zuidoost-Friesland
26
West-Noord-Brabant
27
Zuidwest-Drenthe
35
Zuidoost-Zuid-Holland
39
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
Figuur 2.4 Bereikbaarheid vanuit Hoorn (links) en Enkhuizen (rechts) tijdens ochtendspits (Bron: bereikbaarheidskaart 2008)
Bereikbaarheid met openbaar vervoer Naast bereikbaarheid met de auto speelt ook de bereikbaarheid met het openbaar vervoer een belangrijke rol. Vooral de bereikbaarheid van Hoorn speelt hierbij een rol, omdat hier de meeste voorzieningen te vinden zijn. Uit de inwonersenquête blijkt dat ruim drie op de tien inwoners niet te spreken zijn over de bereikbaarheid van de regio per openbaar vervoer. Een vergelijkbare groep heeft hier wel waardering voor. Hiermee is dit voor de inwoners zelf het belangrijkste verbeterpunt. Binnen de regio is er een duidelijke tweedeling tussen de kernen met een treinstation en de kernen zonder treinstation. Inwoners van deze kernen zijn vaak afhankelijk van de bus. Dit wordt bijvoorbeeld in de kernen van de gemeente Medemblik als één van de belangrijkste verbeterpunten voor de leefbaarheid van de kernen gezien.45 Ook de regioscan ziet in het openbare vervoer in de regio een belangrijk verbeterpunt.46
45 46
Leefbaarheid Nieuw Medemblik (2010) – I&O Research Regioscan Westfriesland (2010) - Berenschot
28
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
De bereikbaarheid van de regio met het openbaar vervoer van buitenaf is eveneens van belang. Eén op de tien pendelaars uit Westfriesland gebruikt hiervoor het openbaar vervoer.47 Daarnaast maken met name studenten gebruik van de trein om naar de onderwijsinstellingen te komen. Westfriesland heeft met zes stations relatief veel opstapmogelijkheden. De gemiddelde afstand van de Westfriese bewoner tot een treinstation is een kleine vier kilometer, waarmee de regio op een 18e plek staat. De referentiegebieden staan vrijwel allemaal onder Westfriesland, met scores variërend van 4,4 kilometer tot 12,9 kilometer. Alleen ZuidoostZuid-Holland staat boven Westfriesland (3,4 kilometer).48 Deze treinstations hebben een rechtstreekse verbinding met Amsterdam. De bereikbaarheid per openbaar vervoer is zelfs het sterkste punt van de gemeente Hoorn op het gebied van woonaantrekkelijkheidsindicatoren in het onderzoek ‘Vraaggestuurd Bouwen’49.
Nabijheid van treinstation (2012) regio
positie
Zuidoost-Zuid-Holland
9
Westfriesland
18
Achterhoek
21
Zuidwest-Gelderland
23
Midden-Limburg
24
West-Noord-Brabant
26
Zuidwest-Drenthe
27
Kop van Noord-Holland
28
Zuidoost-Friesland
40
H. Beeldvorming over de regio In deze paragraaf behandelen we zowel de identiteit als het imago van de regio Westfriesland. De identiteit is hoe de Westfries haar eigen regio ervaart. Voor het imago kijken we hoe de regio wordt gezien buiten de eigen grenzen. Wanneer gevraagd wordt naar positieve associaties van de Westfriezen met de eigen regio denkt men met name aan de rust en ruimte die de regio biedt. In het verlengde daarvan noemt men ook het landschap, het water, de natuur, het groen, het agrarische, landelijke karakter en de recreatiemogelijkheden. Daarnaast kaart men de Westfriese mentaliteit aan en ook wordt de sfeer regelmatig genoemd. Het historische aspect van de regio wordt ook regelmatig naar voren geschoven. In mindere mate noemt men ook de nabijheid van Amsterdam en de gunstige huizenprijzen.
47 48 49
Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research CBS (2012) Vraaggestuurd Bouwen (2012) - Companen
29
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te wonen
De Westfriezen is ook gevraagd naar de negatieve associaties die zij hebben. Hierbij wordt met name de bereikbaarheid als probleem gezien. Ook het alcohol- en drugsgebruik, de hangjongeren en de onveiligheid worden genoemd. Daarnaast vindt een deel van de Westfriezen dat er te weinig te doen is. Anderen constateren dat de regio steeds voller raakt.
Ook Nederlanders die niet in Westfriesland wonen associëren de regio met rust en ruimte. Andere termen die genoemd worden die hierbij aansluiten zijn: polder, weids, natuur, platteland en leeg. Behalve deze veelal rurale termen noemt men de steden Hoorn en Enkhuizen regelmatig.
30
Hoofdstuk Westfriesland als regio om te werken
3
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
3. Westfriesland als regio om te werken 3.1 Inleiding Wat maakt een regio tot een aantrekkelijke werkregio? Werkgelegenheid in een regio is van groot belang voor een aantal andere functies van een regio en dan met name de aantrekkelijkheid van het wonen. De aanwezigheid of juist het ontbreken van passende werkgelegenheid zorgt ervoor dat inwoners uit bepaalde gebied wegtrekken naar regio’s met meer werkgelegenheid. Dit verschijnsel doet zich zowel voor op het internationale niveau als tussen regio’s binnen een land. Waaraan is de aantrekkelijkheid van een regio als werkregio af te lezen? In het kader van dit onderzoek beoordelen we de aantrekkelijkheid van Westfriesland aan de hand van de volgende indicatoren. Hoofdindicator: De verhouding tussen het aantal banen en de omvang van de bevolking: een hoge banenratio duidt op een sterk ontwikkelde ‘werkfunctie’ een lage ratio op een sterkere ‘woonfunctie’. Subindicatoren: a. de aanwezigheid van werkgelegenheid in omliggende regio’s; b. het aantal vacatures in relatie tot de economische activiteit: een hoog aantal vacatures biedt mogelijkheden aan toetreders om in een regio te gaan werken; c. de werkloosheid: een laag werkloosheidspercentage duidt erop dat er voldoende werk in of nabij de regio is; d. de verhouding tussen inkomende en uitgaande pendel: een hoge inkomende pendel duidt op een aantrekkelijke werkgelegenheid.
3.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als werkregio Hoofdindicator: werkgelegenheid in relatie tot de bevolkingsomvang In totaal zijn er in Westfriesland 82.000 arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid concentreert zich in de gemeenten Hoorn en Enkhuizen. De groei van de werkgelegenheid is het afgelopen decennium afgevlakt. Met name na 2008 is van groei geen sprake meer.50 Wanneer we kijken naar de samenstelling van de werkgelegenheid, valt op dat deze niet bijzonder gedifferentieerd is. Met name de agrarische sector en de bouwnijverheid zijn bovengemiddeld vertegenwoordigd in de regio.51 Naast de agri-business zijn er weinig sterke pijlers aan te wijzen in Westfriesland. In termen van werkgelegenheid is de omvang van de overige kansrijke clusters (health, leisure en maritiem) vrij beperkt. Als een sterk punt is te beschouwen dat meer dan de helft
50 51
Lisa 2013 Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research
32
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
van de regionale werkgelegenheid is te vinden in het midden- en kleinbedrijf. Daar staat tegenover dat het grootbedrijf vrijwel ontbreekt in de regio. Figuur 3.1 Aantal arbeidsplaatsen per hectare (Bron: bereikbaarheidkaart 2008)
De banenratio in Westfriesland is relatief laag Wanneer we de werkgelegenheid relateren aan het aantal inwoners wordt duidelijk dat Westfriesland meer een woonregio dan een werkregio is. Er zijn in Westfriesland per 100 inwoners 37 banen beschikbaar; deze verhouding ligt onder het landelijke gemiddelde van 47 banen per 100 inwoners. De regio Groot-Amsterdam heeft het hoogste aantal banen per 100 inwoner (66) en in Oost-Groningen ligt de verhouding het laagst met 31 banen per 100 inwoners. Westfriesland staat op de ranglijst van werkregio’s op de 35e plaats, achter vrijwel alle referentieregio’s. Figuur 3.2 Werkregio’s en woonregio’s
Figuur 3.3 Aantal banen per 100 inwoner Aantal banen per 100 inwoners (COROP) 1
Groot-Amsterdam
66
2
Delft en Westland
54
3
Utrecht
54
4
ZO-Noord-Brabant
52
5
Noord-Overijssel
50
6
Noord-Limburg
49
7
NO-Noord-Brabant
49
8
Overig Groningen
48
9
Veluwe
48
10
West-Noord-Brabant
48
35
Westfriesland
37
33
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
Aantrekkelijkheid als regio op deelaspecten A. Werkgelegenheid op bereisbare afstand Het relatief lage aantal banen weerspiegelt zich niet in een hoge werkloosheid. Veel inwoners van de regio hebben werk en vinden dat voor een belangrijk deel buiten de regio. Binnen een reistijd van 60 minuten52 van Hoorn bevinden zich 1,3 miljoen banen. Vanuit Enkhuizen en Medemblik zijn iets minder banen binnen een uur bereisbaar. In de cijfers is zichtbaar dat Hoorn en Medemblik profiteren van hun ligging dichtbij de A7.
bereikbaar binnen
Enkhuizen
Hoorn
Medemblik
15 min.
19.000
33.000
8.000
30 min.
61.000
191.000
92.000
60 min.
985.000
1.353.000
1.185.000
90 min.
2.565.000
3.075.000
2.754.000
120 min.
4.461.000
4.595.000
4.380.000
Bron: bereikbaarheidkaart 2008
Figuur 3.4 Ontplooiingsmogelijkheden: aantal arbeidsplaatsen (x1000) dat per auto tijdens de ochtendspits binnen ‘redelijke reistijd’ is te bereiken < 50 duizend 50 - 100 duizend 100 - 150 duizend 150 - 300 duizend 300 - 450 duizend 450 - 600 duizend > 600 duizend
Bron: bereikbaarheidkaart 2008
De bereikbaarheid van werkgelegenheid vanuit Westfriesland is relatief groot in vergelijking met de referentieregio’s in het noorden, zuiden en oosten van het land. Vanuit plaatsen die nog dichter bij de Randstad liggen zoals Almere en Purmerend, is de hoeveelheid banen binnen een uur reizen nog aanzienlijk groter. Dit geldt ook voor het centraal gelegen Tiel (Regio Zuidwest-Gelderland), maar de andere centrale plaatsen van de referentieregio’s scoren allemaal lager dan Westfriesland.
52
Nationale bereikbaarheidskaart. Reistijd gerekend met de auto in de ochtendspits.
34
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
Figuur 3.5 Aantal banen binnen 60 minuten reisafstand per auto
Tiel Almere Purmerend Alkmaar Hoorn Enkhuizen Bergen op Zoom Meppel Roermond Heerenveen Doetichem Den Helder -
1.000.000
B. Het aantal vacatures in de regio Het aantal vacatures geeft een beeld van de vraag naar arbeid en daarmee van de mate waarin de regio arbeidskrachten aantrekt. De CBS gegevens hierover zijn echter uitsluitend beschikbaar op het niveau van het COROP-gebied Kop van Noord-Holland (dat is de Kop en Westfriesland samen). In deze regio is het aantal vacatures gewogen op de economische activiteit niet bijzonder hoog. De regio staat op de 29e plaats. Ten opzichte van de referentieregio’s is dit onder het gemiddelde.53
C. Pendel Westfriesland kenmerkt zich, net als de andere noordelijke regio’s van Noord-Holland, van oudsher door een scheve woon-werkbalans: de uitgaande pendel van inwoners die buiten de regio werken overtreft ruimschoots de groep mensen van elders die voor hun werk naar Westfriesland pendelen. 54 De pendelende Westfries is relatief hoog opgeleid en heeft een hoger inkomen dan de Westfriezen die in de eigen regio werkzaam zijn. De meeste pendelaars zijn werkzaam in de financiële en zakelijke dienstverlening, de informatie- en communicatiebranche en in het transport en de groothandel. 55
53 54 55
2.000.000
Gemiddeld aantal vacatures naar economische activiteit (2008-2012) regio positie Zuidoost-Zuid-Holland
8
Zuidwest-Gelderland
10
Midden-Limburg
14
Achterhoek
23
West-Noord-Brabant
24
Kop van Noord-Holland
29
Zuidoost-Friesland
36
Zuidwest-Drenthe
40
Afstand woon-werkverkeer (2010) regio
positie
Zuidoost-Zuid-Holland
10
West-Noord-Brabant
22
Zuidwest-Gelderland
23
Achterhoek
24
Midden-Limburg
28
Kop van Noord-Holland
29
Westfriesland
31
Zuidwest-Drenthe
36
Zuidoost-Friesland
39
CBS (2000-2012) Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research
35
3.000.000
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
Het beeld van een omvangrijke uitgaande pendel wordt bevestigd door de gemiddelde afstand die een werkende Westfries overbrugt naar zijn/haar werklocatie. Met een gemiddeld 17,5 kilometer staat de regio op de 31e plaats van alle COROP-gebieden. Van de referentieregio’s hebben alleen inwoners van Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Friesland gemiddeld een langere afstand af te leggen.56 Figuur 3.6 Omvang uitgaande en inkomende pendel Westfriesland en omliggende regio’s57 Ontwikkeling afstand woonwerkverkeer (2006-2010) regio positie
Kop van N-Holland 2300
3900
Westf riesland 5400
NoordKennemerland
3500
4700 1900
17000 900
Zuidoost-Zuid-Holland
9
Zuidwest-Gelderland
13
Achterhoek
17
Midden-Limburg
20
West-Noord-Brabant
28
Zuidwest-Drenthe
31
Zuidoost-Friesland
34
Kop van Noord-Holland
35
Westfriesland
41
Waterland en Zaanstreek
7500
A msterdam en IJmond
1600
Overig
Het percentage pendelaars is al vijftien jaar aan het toenemen; in 2010 pendelt ruim veertig procent van de werkende beroepsbevolking naar werklocaties buiten de regio. 58 Uit de laatste peiling van het Westfrieslandpanel wordt dat percentage nog eens bevestigd en blijkt bovendien dat meer dan een derde van de werkenden langer dan een half uur onderweg is om het werk te bereiken. Ook de gemiddelde woon-werkafstand is aan het toenemen. Tussen 2006 en 2010 is die met 20 procent toegenomen. Dit is de sterkste toename van alle COROP-regio’s. Van de referentiegebieden komt de Kop van Noord-Holland het meest in de buurt, met een toename van zes procent.59Op zichzelf is pendel geen negatief gegeven. De toename in het aantal pendelaars en de steeds grotere afstand die men bereid is af te leggen betekent dat voor steeds meer inwoners van Westfriesland de metropoolregio op een bereisbare afstand ligt. Hierdoor zijn er meer banen te bereiken vanuit de regio.
56
57 58 59
CBS (2010) Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research CBS (2006-2010)
36
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
Ontwikkeling: door vergrijzing van de beroepsbevolking zal pendel naar regio Amsterdam nog verder toenemen. In 2012 heeft I&O Research in samenwerking met CapGemini een verkenning uitgevoerd van de toekomst van de arbeidsmarkt.60 Door de vergrijzing van de beroepsbevolking zal er vanaf 2020 een tekort aan arbeidskrachten ontstaan in het zuidelijk deel van de provincie Noord-Holland. Naar verwachting zal door dit tekort in met name Amsterdam en Amstel-Meerlanden een aanzuigende werking hebben op de regio’s Noord-Holland Noord, Utrecht, Flevoland en het noordelijk deel van Zuid-Holland. Naar verwachting zullen hierdoor de pendelverhoudingen gaan verschuiven, waardoor het tekort in Noord-Holland-Noord, Flevoland en de regio’s binnen Noord-Holland-Zuid rond Amsterdam verder oploopt en het eventuele tekort in Noord-Holland-Zuid juist zal teruglopen. Het is overigens ook denkbaar dat er ook in de regio’s Amsterdam en Amstel-Meerlanden tekorten zullen optreden. De mobiliteit van werknemers hangt namelijk samen met het opleidingsniveau. Daarbij zijn hoog opgeleiden mobieler dan laag opgeleiden. Hierdoor zouden vooral in de beroepen waarvoor lage opleidingsniveaus nodig zijn mogelijk tekorten komen, ook in Noord-Holland-Zuid.
C. Werkloosheid Begin 2012 lag het werkloosheidspercentage in Westfriesland op 2,5 procent. Hiermee staat de regio op een tweede plaats. Deze hoge notering wordt deels verklaard door het hoge aantal ZZP’ers in de regio. Een aantal referentieregio’s, zoals Zuidoost-ZuidHolland en de Kop van Noord-Holland zijn ook hoog in deze ranglijst terug te vinden. Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Friesland hebben met ruim vijf procent het hoogste percentage nietwerkende werkzoekenden van alle referentieregio’s.61
Werkloosheidspercentage (2012) regio Westfriesland Zuidoost-Zuid-Holland
positie 2 3
Kop van Noord-Holland
7
Zuidwest-Gelderland
11
Midden-Limburg
14
Achterhoek
18
West-Noord-Brabant
20
Zuidwest-Drenthe
33
Zuidoost-Friesland
37
In 2012 zijn er op het gebied van de werkgelegenheid landelijk harde klappen gevallen. Per saldo is de situatie in Noord-Holland niet ernstiger dan landelijk. De werkgelegenheid neemt af bij 17 procent van de bedrijven, maar de regio Westfriesland wordt minder hard dan gemiddeld geraakt (-3 procent).62 Sinds eind 2011 is er echter wel sprake van een flinke toename in de werkloosheid in Westfriesland, die met name eind 2012 exponentieel lijkt te groeien.63
60
61 62 63
Verdiepingsonderzoek A&O monitor: Vergrijzing en flexibilisering op de arbeidsmarkt in Noord-Holland 2012 (2012) Capgemini en I&O Research WSJG (2012) Conjunctuurenquête Nederland (COEN) 4e kwartaal 2012 UWV Werkbedrijf (2012)
37
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te werken
Naar opleidingsniveau ligt de werkloosheid onder lager geschoolde niet-werkende werkzoekenden in de COROP-regio Kop van Noord-Holland lager en het aandeel werkloze middelbaar opgeleide fors hoger dan het Nederlandse gemiddelde.64
64
Regio’s in economisch perspectief 2013 (2012) – ING Bank
38
Hoofdstuk Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
4
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
4. Westfriesland als regio om onderwijs te volgen 4.1 Inleiding Wat bepaalt de aantrekkelijkheid van de regio voor onderwijsvolgenden? Net als de aanwezigheid van voldoende banen is ook het onderwijsaanbod van groot belang voor de aantrekkelijkheid van een regio. De aanwezigheid van hoger opgeleiden heeft een positief effect op de economische groei in een regio, is bovendien goed voor de consumentenbestedingen en daarmee voor het voorzieningenniveau.65 Het antwoord op de vraag wanneer een regio aantrekkelijk is als regio om een opleiding te volgen is eenvoudig te geven: hoe uitgebreider het onderwijsaanbod (naar niveau en richting) hoe aantrekkelijker de regio wordt voor studerenden. In het verlengde hiervan is ook de aanwezigheid van een baan die aansluit bij de gevolgde opleiding van belang. De aanwezigheid van opleidingsmogelijkheden is naast de behoefte aan stedelijke reuring een belangrijke motor achter de trek van jongeren vanuit het platteland naar de stad. Het is duidelijk dat dit niet voor alle jongeren geldt. Tal van studenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs pendelen van hun woonplaats naar de stad waar zij hun opleiding volgen. Een regio kan dus ook aantrekkelijk zijn voor studerenden wanneer de opleidingsmogelijkheden op korte afstand liggen c.q. goed bereikbaar zijn. Uit onderzoek blijkt dat investeren in studentenhuisvesting lijkt te lonen omdat studenten vaak blijven wonen op de plaats waar zij tijdens hun studie woonden. 66 Er kunnen verschillende redenen zijn voor hoogopgeleiden om uiteindelijk uit de regio te vertrekken. Uit een onderzoek onder hoger opgeleiden in de regio Twente 67 kwam een aantal bepalende factoren naar voren, waaronder de aanwezigheid van banen en de beeldvorming over werkgevers. Zogeheten ‘sterke merken’ beïnvloeden de beeldvorming en het gedrag van jongeren. Sterke merken zijn organisaties met een grote naamsbekendheid, met herkenbare producten die positieve associaties oproepen.
65
66
67
Venhorst, V.A; Edzes, A.J.E.; Broersma, L.; Dijk, J. van (2011). Hoger opgeleiden in grote steden in Nederland: brain drain of brain gain? Interview met Viktor Venhorst auteur van: Hoger opgeleiden in grote steden in Nederland: brain drain of brain gain? op de website www.binnenlandsbestuur.nl. Een onderzoek naar de mogelijkheden om hoogopgeleiden te behouden voor de Twentse arbeidsmarkt. (2008) door Ellen Groothuis.
40
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
4.2 De aantrekkelijkheid van Westfriesland als onderwijsregio In de regio Westfriesland zijn geen opleidingen voor HBO en WO aanwezig. Reguliere dagopleidingen voor Middelbaar Beroepsonderwijs kunnen in de regio worden gevolgd aan het Horizon College en het AOC Clusius College, beide in Hoorn. De aantrekkelijkheid van Westfriesland als regio om onderwijs te volgen beoordelen we op basis van de volgende indicatoren. Hoofdindicatoren: · aantal regiobewoners dat een opleiding volgt op MBO, HBO of WO niveau; · aantal niet-regiobewoners dat in Westfriesland een opleiding volgt. Subindicatoren: · afstand tot onderwijsinstellingen hoger onderwijs; · werkgelegenheid voor hoogopgeleiden; · aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt; · beeldvorming over opleidingsmogelijkheden.
Hoofdindicator: aantal regiobewoners dat hoger onderwijs volgt Als het aantal studenten wordt afgezet naar het aantal inwoners blijkt dat Westfriesland op een 27e plek staat en daarmee iets lager dan gemiddeld scoort. In vergelijking met de referentieregio’s staat Westfriesland wel op een derde plaats. De referentieregio Kop van Noord-Holland scoort met een 38e plek het minst goed van alle referentieregio’s. In de top 10 staan uitsluitend regio’s met een universiteit. Aantal leerlingen HBO/WO in de regio , naar regio (COROP) 1 2
Overig Groningen Midden-Noord-Brabant
21 22
Noordoost-Noord-Brabant IJmond
3 4 5
Delft en Westland Groot Amsterdam Aggl. Leiden en Bollenstreek
23 24 25
Het Gooi en Vechtstreek Zaanstreek Noord-Friesland
6 7 8
Arnhem / Nijmegen Utrecht Zuid-Limburg
26 27 28
Zuidoost-Zuid-Holland Westfriesland Midden-Limburg
9 10
Agglomeratie 's-Gravenhage Twente
29 30
Zuidoost-Friesland Zuidwest-Gelderland
11 12 13
Groot Rijnmond Zuidoost-Noord-Brabant West-Noord-Brabant
31 32 33
Noord-Drenthe Overig Zeeland Achterhoek
14 15 16
Agglomeratie Haarlem Veluwe Noord-Overijssel
34 35 36
Zuidwest-Drenthe Zuidwest-Friesland Noord-Limburg
17 18
Alkmaar en omgeving Oost-Zuid-Holland
37 38
Delfzijl en omgeving Kop van Noord Holland
19 20
Zuidwest-Overijssel Flevoland
39 40 41
Zuidoost-Drenthe Oost-Groningen Zeeuwsch-Vlaanderen
41
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
Er zijn meer jongeren die vanuit Westfriesland een MBO-opleiding elders volgen, dan er van elders naar de regio toekomen Het Horizon College in Hoorn vervult een belangrijke functie tot over de grenzen van Westfriesland heen; ruim 29% van de leerlingen komt van buiten deze regio. Het Clusius College locatie Mbo Hoorn vervult de rol van regionale opleider nog sterker: op deze school komt bijna 60% van buiten de regio Westfriesland. Op beide scholen samen zitten bijna 1.200 leerlingen van buiten de regio. Leerlingen op deze scholen komen uit heel Noord-Holland Noord, maar met name uit de gemeente Hollands Kroon. Daarnaast vindt er ook afvloeiing plaats van Westfriese leerlingen naar de andere locaties van het Horizon- en Clusiuscollege buiten de regio (voornamelijk naar Alkmaar en Heerhugowaard). De uitgaande stroom van mbo-leerlingen is groter: in totaal bezoeken ruim 3.300 leerlingen scholen voor mbo buiten Westfriesland, met name in Amsterdam, Zaanstad, Haarlem en Rotterdam.68 Het aantal jongeren dat vanuit Westfriesland elders een MBO opleiding volgt, is dus groter dan het aantal jongeren dat naar de Westfriese MBO-opleidingen komt. Aantrekkelijkheid op deelaspecten A. Bereikbaarheid van opleidingen vanuit Westfriesland Er zijn geen openbare cijfers beschikbaar over de gemiddelde reisafstand van studenten uit Westfriesland die hoger onderwijs volgen. In de inwonersenquête is daarom aan studenten van MBO, HBO en WO gevraagd naar de gemiddelde reisafstand. De meerderheid (62%) heeft een reistijd langer dan een uur van de woonplaats naar de plaats van de opleiding. Tabel 4.1 Wat is uw gemiddelde dagelijkse reistijd? minder dan 15 minuten
11%
15 tot 30 minuten
11%
30 minuten tot een uur
16%
langer dan een uur
62%
B. Werkgelegenheid In opdracht van de gemeente Hoorn heeft de afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies van het UWV eind 2012 een korte analyse gemaakt van de arbeidsmarkt in Westfriesland. Hieronder volgen de belangrijkste uitkomsten.69 De regio Westfriesland is van oudsher een regio met een redelijke diversiteit in werkaanbod maar wel een regio waar de nadruk ligt op lager en middelbaar geschoold werk. De regio Groot-Amsterdam heeft grote invloed op de arbeidsmarktsituatie in Westfriesland. Vooral voor hoger opgeleiden, voor wie het aantal banen binnen de eigen regio beperkt zijn, zijn de kansen op een baan rond Amsterdam veel groter. De uitgaande pendel richting Amsterdam is voor deze groep groot.
68 69
Bron: DUO - IBG-groep, CBS Statline Door Erik Stam - Adviseur Arbeidsmarktinformatie
42
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
Uit de gegevens van het CBS blijkt dat er inderdaad relatief weinig vacatures zijn die zoeken naar hoger opgeleiden in de COROP-regio Kop van Noord-Holland; 19 procent van het totaal aantal vacatures is gericht op HBO-ers of WO-ers. Hiermee staat de regio gedeeld 31e. De meeste referentieregio’s hebben meer vacatures voor hogeropgeleiden, zoals Zuidoost-Friesland (23 procent) en Zuidwest-Gelderland (21 procent).70 Sectoren met grote vraag naar personeel zijn de zorg, ICT en de samengevoegde sector handel, vervoer & horeca. In zowel de eerste als de laatste sector is ook in de regio Westfriesland een relatief groot aantal banen beschikbaar. Sectoren waarin voor de komende jaren een daling wordt verwacht zijn de bouwnijverheid, industrie, zakelijke dienstverlening en openbaar bestuur. Van deze vier sectoren geldt dat de industrie en openbaar bestuur te maken hebben met een sterke vergrijzing. Daar zal de krimp in werkgelegenheid voor een belangrijk deel door natuurlijk verloop tot stand komen. Andere sterk vergrijsde sectoren zijn onderwijs en zorg & welzijn. Voor die laatste sector geldt dus dat zowel de vraag naar personeel zal toenemen als de vervangingsvraag.
C. Aansluiting arbeidsmarkt onderwijs Onderwijsinstellingen moeten arbeidsgericht opleiden en daar waar de kansen liggen op de arbeidsmarkt benutten. In Westfriesland pakt het Clusius College de agrarische opleiding op. Het Horizon College richt zich op een aantal sectoren zoals bijvoorbeeld de zorg, de horeca en recreatie. Voor zo voor bekend is de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in de afgelopen jaren verbeterd mede doordat er veel projecten op dit gebied zijn en worden opgezet. Wel ontbreekt aanbod van hoger onderwijs in de regio Westfriesland. Het ontbreken van HBO- en WO opleidingsmogelijkheden in de regio zorgt voor een vertrekoverschot van jongeren. Om studenten die elders hoger onderwijs gaan volgen weer terug naar de regio te halen is het van belang dat afgestudeerden weten in welke sectoren in Westfriesland veel en aantrekkelijke banen zijn. Er kan meer bekendheid worden gegeven aan de mogelijkheden die Westfriesland op het gebied van werken heeft te bieden. Verder is de verwachting dat er in de toekomst een groot tekort aan stageplekken zal ontstaan. Het tekort aan stageplekken in de regio kan komen doordat er veel MKB in de regio aanwezig is. Voor het MKB is het lastiger om stagiaires aan te nemen en studenten kloppen wellicht ook minder snel aan bij het MKB.
70
CBS (2000-2008)
43
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om onderwijs te volgen
D. Beeldvorming Inwoners over opleidingsmogelijkheden (uitkomsten peiling inwoners) Regiobewoners beoordelen de aantrekkelijkheid van Westfriesland voor jongeren die een opleiding (willen) volgen net aan met een voldoende (6,0). De 18-34 jarigen geven hiervoor met een 5,6 een onvoldoende. Uit de toelichtingen blijkt dat hoger onderwijs ontbreekt en de bereikbaarheid naar hoger onderwijs een aandachtspunt is. Verder worden onvoldoende stageplaatsen in de regio veelvuldig als nadeel wordt genoemd. Hoe beoordeelt u de aantrekkelijkheid van Westfriesland voor jongeren die een opleiding (willen) volgen? 18-34 jaar 35-54 jaar 55 e.o. jaar
5,6 6,0 6,3
Total
6,0
Inwoners over opleidingsmogelijkheden (uitkomsten peiling inwoners) De helft van de inwoners heeft geen uitgesproken mening over de opleidingsmogelijkheden in de regio. Van de overige Westfriezen beoordeeld de helft de opleidingsmogelijkheden als (zeer) goed en de andere helft als (zeer) slecht. Wel blijkt dat 18-34 jarigen minder positief gestemd zijn over de opleidingsmogelijkheden dan ouderen. Hoe beoordeelt u de opleidingsmogelijkheden in Westfriesland? 18-34 jaar 35-54 jaar 55 e.o. jaar
Total
(zeer) goed niet goed/niet slecht
21% 36%
25% 44%
33% 41%
27% 41%
(zeer) slecht weet niet
35% 8%
21% 9%
17% 9%
23% 9%
44
Hoofdstuk Westfriesland als regio om te ondernemen
5
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
5. Westfriesland als regio om te ondernemen 5.1 Achtergrond en theorie: wat bepaalt de woon-aantrekkelijkheid van regio’s? Groei aantal banen in de regio hoofdindicator van woonaantrekkelijkheid De aantrekkelijkheid van een regio om te ondernemen is in eerste instantie af te lezen door het vestigingssaldo. Bedrijfsmigratie is echter vooral een binnengemeentelijk fenomeen.71 Het aantal verplaatsingen van bedrijven is beperkt; met name als het gaat om verhuizingen naar een andere gemeente of regio. Hierdoor is dit geen optimale meetmethode. Daarom is in plaats van vestigingssaldo gekozen voor de groei van het aantal banen in de regio’s. Om welke redenen verplaatst een bedrijf of blijft men juist? De aantrekkelijkheid van een stad of streek voor ondernemers wordt bepaald door een complex van factoren die te maken hebben met fysieke en sociale kenmerken van het gebied. Te denken valt onder meer aan: · de ligging en de bereikbaarheid; · de vestigingsvoorwaarden; · de gemeentelijke dienstverlening; · de aanwezigheid van clusters en bijbehorende kennisvoordelen; · de ‘quality of life’. De vraag is vervolgens wat ondernemers beweegt om zich in een (andere) stad of regio te vestigen. Hierbij spelen verschillende typen factoren een rol. Er zijn: · redenen om weg te willen (pushfactoren); · redenen om elders te willen ondernemen (pullfactoren); · redenen om te blijven (keepfactoren). Push factoren zijn aspecten van de huidige situatie die aanleiding geven om te verhuizen. Een voorbeeld is een gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden op de locatie waar men is gevestigd. Pushfactoren zijn met andere woorden negatieve aspecten van de huidige situatie die tot verhuizen kunnen leiden. Pull factoren zijn de aantrekkelijke aspecten van een andere omgeving, waarvan men verwacht dat deze beter past bij de eigen situatie en wensen. Dit kunnen harde factoren zijn zoals de bereikbaarheid of de infrastructurele voorzieningen. Maar ook het nemen van initiatieven rond bedrijvigheid in een bepaalde regio of andere zachte factoren zoals de uitstraling van de regio kunnen belangrijke pullfactoren vormen.72 Pullfactoren zijn aantrekkelijke aspecten van een andere omgeving die kunnen aanzetten tot verhuizen.
71 72
Push- en pullfactoren in de wijk (de Jong, 2009). Vestigingsgedrag van bedrijven; een analyse in functie van het ruimtelijke economisch beleid (Cabus, Horemans & Vanhaverbeke, 2008).
46
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Keepfactoren zijn de aspecten van de woonomgeving die ervoor zorgen dat men ondanks dat er misschien redenen zijn om elders te gaan, toch liever blijft waar men zit. Dit zijn doorgaans niet de zaken waarvoor men gaat verhuizen, maar die het wel moeilijk maken om de beslissing te nemen te gaan vertrekken. Hiertoe behoren samenwerkingen met andere ondernemers en gemeenten, de aanwezigheid van specifiek personeel of een binding aan de regio.
Overzicht van relevante vestigings- en vertrekmotieven (literatuur) Ondernemers zijn erg honkvast. Bedrijven verhuizen niet vaak en slechts een zeer klein percentage van de bedrijfsverplaatsingen zijn bovenregionaal. Meestal blijft men binnen korte afstand van waar men zat. De push- en pullfactoren die hieronder besproken worden hebben dus een relatief kleine impact op het totaal aantal bovenregionale verplaatsingen van ondernemingen. Push- en pullfactoren ·
De meest voorkomende pushfactoren zijn te vinden in de economische structuur en de quality of life. Met economische structuur wordt de mate van specialisatie en diversificatie gemeten. De “quality of life” zegt iets over de mate waarin de omgeving van het bedrijf aantrekkelijk is voor zijn of haar werknemers. Hierbij moet onder andere gedacht worden aan de hoeveelheid culturele en recreatieve voorzieningen, maar ook de hoeveelheid aanwezig groen.
·
De fysieke structuur is de belangrijkste pullfactor; het gaat hierbij dus vooral om de bebouwing. Goede kwaliteit van kantoren- en bedrijventerreinen en een goede infrastructuur staan hierbij voorop. De economische structuur speelt ook als pullfactor een belangrijke rol. De aanwezigheid van een cluster kan bedrijven ertoe overhalen om zich bij dit cluster aan te sluiten. Er wordt tevens geconcludeerd dat er een statistisch verband is tussen de migratiestroom van bedrijven en de grootstedelijkheid en de ontsluiting van de locatie.
·
Concluderend kan worden gesteld dat het aantrekken van bedrijven vooral afhangt van het aanbod van geschikte bedrijvenlocaties. Hierbij is naast de kwaliteit van het gebouw ook de ligging van belang.
Startende ondernemingen en langer bestaande bedrijven ·
Een inspirerende omgeving kan per bedrijf sterk verschillen; het ene bedrijf heeft baat bij een (groot)stedelijke locatie, terwijl een ander bedrijf meer behoefte heeft aan ruimte en groen. Verschillende doelgroepen stellen immers verschillende eisen aan een regio. 2 Hierbij is bijvoorbeeld een onderscheid te maken tussen startende ondernemingen en al langer actieve ondernemingen. De voornaamste pullfactoren voor startende ondernemingen tonen dat de vertrouwdheid met de regio het zwaarste doorweegt in de keuze voor een bepaalde locatie. De voorkeur om zich in de eigen regio te vestigen is in deze ontwikkelingsfase niet onlogisch omdat investeren in een nieuwe omgeving extra risico met zich meebrengt. Verder blijkt dat de pullfactoren voor de al langer bestaande bedrijven die naar een andere regio verhuizen op één na dezelfde zijn als voor de starters, maar ze krijgen een andere waarde toegekend. -
1
De verhuizers vinden het minder belangrijk dan de starters dat hun bedrijf gevestigd is in hun thuisomgeving. De bekendheid van de regio staat bij de starters garant voor 27% van de pullfactoren, bij de verhuizers is dit slechts 6%. De bereikbaarheid wordt daartegenover belangrijker gevonden door verhuizers dan door starters (27% t.o.v. 20%) en is hiermee de belangrijkste pullfactor voor bedrijven die verhuizen. Het aanbod en de kenmerken van de locatie worden iets belangrijker gevonden door de verhuizers dan door starters (13% - 10%).
Push- en pullfactoren in de wijk (de Jong, 2009). Vestigingsgedrag van bedrijven; een analyse in functie van het ruimtelijke economisch beleid (Cabus, Horemans & Vanhaverbeke, 2008).
2
47
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Vertrek- en vestigingsmotieven voor Westfriesland Uit interviews blijkt dat het niet realistisch is om in te zetten op het aantrekken van bedrijven uit andere regio’s, vanwege het lage aantal bedrijfsverplaatsingen dat bovenregionaal plaatsvindt. Dit beeld wordt bevestigd door de ondernemersenquête, waar slechts zeven van de 157 ondervraagde bedrijven oorspronkelijk van buiten de regio komt. Er wordt aangespoord de groei van de economie te realiseren vanuit de kracht die nu al in de regio aanwezig is. Daarmee krijgen de ‘keepfactoren’ een belangrijke rol. De regio moet zich inzetten om de huidige ondernemers voor de regio te behouden. Zij zullen voor de groei zorgen. In uitzonderlijke gevallen, zoals bij het agribusinesscluster, kan er ook sprake zijn dat bedrijven van elders zich aansluiten bij het cluster. Wanneer bedrijven ervoor kiezen om naar een andere regio te verhuizen is de impact van lokaal bestuur hierbij vrij beperkt.
Westfriesland is een aantrekkelijke ondernemersregio: het migratiesaldo positief Groei aantal vestigingen (2008-2012) als percentage van het totaal aantal vestigingen in 2008, naar regio (COROP) 1
Groot-Amsterdam
36%
21
Kop van Noord-Holland
13%
2
Utrecht
23%
22
Noord-Limburg
12%
3
Flevoland
23%
23
Oost-Groningen
12%
4
Zaanstreek
21%
24
Noord-Friesland
12%
5
Arnhem/Nijmegen
20%
25
Zuidoost-Friesland
12%
6
Overig Groningen
20%
26
Noord-Overijssel
11%
7
Noord-Drenthe
19%
27
Zuidwest-Gelderland
11%
8
Westfriesland
18%
28
Achterhoek
11%
9
Zuidoost-Noord-Brabant
18%
29
Zuidwest-Friesland
10%
10
Midden-Noord-Brabant
18%
30
Zuidwest-Overijssel
10%
11
Agglomeratie Leiden en
18%
31
Delfzijl en omgeving
10%
12
West-Noord-Brabant
16%
32
Groot-Rijnmond
10%
13
Zuid-Limburg
16%
33
Overig Zeeland
8%
14
Alkmaar en omgeving
16%
34
Agglomeratie 's-Gravenhage
7%
15
Veluwe
16%
35
Twente
7%
16
Zuidoost-Zuid-Holland
14%
36
Agglomeratie Haarlem
4%
17
Oost-Zuid-Holland
14%
37
IJmond
3%
18
Zuidwest-Drenthe
14%
38
Noordoost-Noord-Brabant
2%
19
Zuidoost-Drenthe
14%
39
Zeeuwsch-Vlaanderen
1%
20
Midden-Limburg
13%
40
Het Gooi en Vechtstreek
0%
41
Delft en Westland
-3%
48
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
In bijna alle regio’s is sprake van groei van het aantal vestigingen. Dit is te verklaren door het toenemende aantal zelfstandigen. In Westfriesland is het aantal vestigingen tussen 2008 en 2012 met bijna 3.000 toegenomen van 16.280 naar 19.170. Dit betekent een groei van 18 procent. Hiermee staat de regio op een achtste plaats ten opzichte van de andere COROP-regio’s. Alle referentieregio’s staan onder Westfriesland.73 Tussen 2008 en 2012 zijn er ruim 2.200 banen bijgekomen in Westfriesland. Omdat in 2008 het aantal banen ruim 83.000 bedroeg, gaat het om een procentuele groei van ruim drie procent. Hiermee staat de regio op een zesde plaats, boven alle referentieregio’s. De Kop van Noord-Holland en Zuidoost-ZuidHolland kennen ook een groei van het aantal banen, bij de andere regio’s is er sprake van stagnatie of zelfs lichte krimp. In de Achterhoek is de werkgelegenheid met drie procent afgenomen. Andere bronnen over economische kracht Westfriesland Het CBS heeft verschillende cijfers beschikbaar over de economische kracht van de regio. Zo is er onder meer het Bruto Binnenlands Product (BBP) per inwoner, waarbij de COROP-regio Kop van Noord-Holland –waar Westfriesland onder valt– een 38e plaats van de 40 COROP-regio’s inneemt. De ontwikkeling van dit BBP per inwoner vanaf 1995 is in alle COROP-regio’s positief. De Kop van Noord-Holland kent een groei van 68 procent en staat hiermee op een 23e plaats van de veertig regio’s. Rabobank presenteerde in 2012 de MKB Regio Top 40, waarin de economische kracht van het bedrijfsleven werd gemeten. Hierbij wordt gefocust op de rol van het midden- en kleinbedrijf (MKB). De scores voor de regio’s zijn berekend aan de hand van cijfers over 2011: nettowinstmarge (economisch resultaat/omzet), liquiditeit (vlottende activa/kort vreemd vermogen), arbeidsproductiviteit (bruto toegevoegde waarde/arbeidsvolume), investeringsratio (investeringen/bruto toegevoegde waarde) en solvabiliteit (eigen vermogen/totaal vermogen). De uitslag wordt op COROP-niveau gepresenteerd, wat betekent dat Westfriesland samen wordt genomen met de Kop van Noord Holland. Aangezien de COROP-regio Kop van Noord Holland bijna 70 procent van haar economisch toegevoegde waarde haalt uit de MKB -de regio staat hiermee op de vijfde plek van de veertig regio’s- is het van groot belang dat dit MKB ook gezond is. De COROP-regio eindigt op de elfde plaats, waarbij vooral de solvabiliteit een sterk punt is (5e plaats) terwijl de nettowinstmarge (29e plaats) en de arbeidsproductiviteit (30e plaats) relatief gezien minder scoren. Ook de ING Bank heeft in 2012 een rapport gepresenteerd waarbij de regio’s op economisch gebied langs de meetlat worden gelegd. Het gaat om het rapport ‘Regio’s in economisch perspectief 2013’. Hier wordt ook op COROP-niveau gekeken, waardoor Westfriesland opnieuw samenvalt met de Kop van Noord Holland. Uit figuur 5.1 blijkt dat voor 2013 een bovengemiddelde krimp in deze regio wordt verwacht.
73
LISA
49
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Figuur 5.1 Economische groei- en krimpregio’s in 2013 (Bron: ING Economisch Bureau)
Ondernemers over Westfriesland (uitkomsten peiling onder Westfriese ondernemers) Westfriese ondernemers beoordelen de aantrekkelijkheid van de regio om te ondernemen met een 7,0. Driekwart van de ondernemers is (zeer) sterk gehecht aan de regio. Een ruime meerderheid (85 procent) is (zeer) tevreden met de huidige vestigingslocatie. Vier procent is om uiteenlopende redenen ontevreden. Voorbeelden hiervan zijn een gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden, parkeergelegenheid, geschikt personeel of een matige bereikbaarheid. Twaalf procent van de ondernemers heeft wel eens overwogen Westfriesland te verlaten. Hier blijkt dat een aantal bedrijven ‘centraler’ of dichterbij de Randstad wil zitten. Vaak zijn de kosten die gepaard gaan met een verhuizing de reden dat een bedrijf toch in de regio blijft. Als pluspunten worden de mentaliteit van de bevolking en de bereikbaarheid van de Metropoolregio Amsterdam genoemd. Met name over de werkhouding van de beroepsbevolking is een overgrote meerderheid goed te spreken (87 procent). Het aanbod van bedrijfsruimte (80 procent), de mogelijkheden uit te breiden (65 procent) en de beschikbaarheid van goed opgeleid personeel (63 procent) stemmen ook nog een meerderheid tevreden. Bereikbaarheid wordt door sommige ondernemers naar voren geschoven als sterk punt van de regio, maar anderen zien het als het belangrijkste verbeterpunt, waarbij met name de problemen in de spits en de bereikbaarheid binnen de regio worden aangekaart. Het openbaar vervoer is hierbij het grootste aandachtspunt. Eén op de drie ondernemers vindt het openbaar vervoer in de regio (zeer) slecht. Andere punten van kritiek zijn de lokale lastendruk (23 procent), de bereikbaarheid over de weg (20 procent), de dienstverlening en opstelling van de gemeenten (19 procent) en de mogelijkheden voor snel internet (19 procent).
50
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
5.2 Aantrekkelijkheid Westfriesland voor ondernemers De aantrekkelijkheid van Westfriesland als regio om te ondernemen is behalve aan de hand van de groei van het aantal banen ook te analyseren aan de hand van een aantal deelaspecten. De volgende aspecten komen aan de orde: · beschikbaarheid personeel; · beschikbaarheid werklocaties; · kwaliteit gemeentelijke dienstverlening; · quality of life; · clustervorming; · economische randvoorwaarden; · bereikbaarheid van de regio; · waardering en beeldvorming.
5.3 Beschikbaarheid personeel Bevolking Er wonen ruim 200.000 mensen in Westfriesland. Hiervan is ongeveer tweederde tussen de 15 en de 64 jaar. Deze groep, ook wel de beroepsgeschikte bevolking genoemd, bestaat voor ruim een kwart uit jongeren tot 30 jaar. Ongeveer een derde is 50 jaar of ouder. Hiermee is de beroepsgeschikte bevolking iets jonger dan die van Nederland als totaal.74 Demografische druk De demografische druk is de verhouding tussen het aantal inwoners die in de beroepsgeschikte bevolking zit (15 tot 64 jaar) en het aantal mensen dat hiervoor te jong of te oud is; respectievelijk de groene en de grijze druk. De groene druk is in Westfriesland momenteel relatief hoog. Hierop staat de regio 31e op de ranglijst van COROP-regio’s. Dit betekent dus dat er relatief veel jongeren onder de vijftien jaar zijn ten opzichte van het aantal 15 tot 64-jarigen. In Zuidwest-Drenthe, Zuidoost-Friesland en Oost-Zuid-Holland is er ook sprake ven een relatief hoge groene druk. De ander referentiegebieden hebben een lagere groene druk. Een hoge groene druk vergroot de demografische druk op korte termijn, maar kan op de langere termijn ook als een voordeel worden gezien. Een hoge groene druk dempt het effect van de op handen zijnde vergrijzing. De grijze druk ligt op dit moment in Westfriesland vrij laag. Dit betekent dat er relatief weinig 65-plussers zijn ten opzichte van het aantal 15 tot 64-jarigen. De regio staat hier op een elfde plaats, boven bijna alle referentieregio’s. Wanneer de grijze en groene druk bij elkaar worden opgeteld wordt de demografische druk inzichtelijk. De regio staat hierbij op een 19e plaats van alle COROP-regio’s.75
74 75
CBS (2012) CBS (2011)
51
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Groene druk (2012) regio
Grijze druk (2012) positie
regio
Demografische druk (2012) positie
regio
positie
Midden-Limburg
3
Zuidwest-Gelderland
7
West-Noord-Brabant
12
West-Noord-Brabant
12
Westfriesland
11
Midden-Limburg
14
Kop van Noord-Holland
21
Zuidoost-Zuid-Holland
19
Westfriesland
19
Achterhoek
28
West-Noord-Brabant
23
Kop van Noord-Holland
22
Westfriesland
31
Kop van Noord-Holland
26
Zuidwest-Gelderland
25
Zuidwest-Drenthe
33
Midden-Limburg
29
Zuidoost-Zuid-Holland
28
Zuidoost-Friesland
34
Zuidoost-Friesland
30
Achterhoek
35
Zuidoost-Zuid-Holland
36
Zuidwest-Drenthe
33
Zuidoost-Friesland
37
Zuidwest-Gelderland
40
Achterhoek
34
Zuidwest-Drenthe
39
Hierbij moet worden aangetekend dat in de komende jaren een trend van vergrijzing wordt verwacht. In Westfriesland zal deze vergrijzing bovengemiddeld hard toeslaan, omdat veel inwoners die in de jaren ’70 naar de regio verhuisden nu zullen vergrijzen. Door vergrijzing en ontgroening zal de beroepsbevolking in de komende jaren gaan krimpen. Het aantal 15-64 jarigen zal tot 2025 met circa 7.500 personen afnemen. Deze vergrijzing kan op termijn voor een gespannen arbeidsmarktsituatie zorgen.76 Participatiegraad De netto arbeidsparticipatie geeft aan hoeveel procent van de beroepsgeschikte bevolking ook daadwerkelijk een betaalde baan heeft. Een hogere participatiegraad betekent een grotere pool aan potentiële werknemers. De netto participatiegraad in Westfriesland is met ruim 66 procent relatief hoog. Hiermee staat de regio op een achtste plaats van alle regio’s. Alleen de referentieregio’s Kop van Noord-Holland, Zuidwest-Gelderland en Zuidoost-Zuid-Holland scoren een fractie beter.77
76 77
Netto arbeidsparticipatie (2007) regio Zuidwest-Gelderland
6
Kop van Noord-Holland
7
Zuidoost-Zuid-Holland
8
Westfriesland
9
West-Noord-Brabant
11
Achterhoek
13
Midden-Limburg
31
Zuidwest-Drenthe
33
Zuidoost-Friesland
34
Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Waarstaatjegemeente.nl (2007)
52
positie
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Er zijn op het CBS ook cijfers beschikbaar over de participatiegraad, maar omdat deze niet op gemeenteniveau beschikbaar zijn, is Westfriesland hier niet los te koppelen van de COROP-regio Kop van Noord-Holland. Deze COROP-regio kent met een groei van vier procent een relatief kleine toename van de netto participatie tussen 2001 en 2011. Alleen de Achterhoek kende een minder grote toename. In andere regio’s is de groei omvangrijker; met name in Zuidoost-Friesland (10 procent). 78
De participatie van vrouwen in de COROP-regio Kop van NoordHolland is vrij gemiddeld. Met een arbeidsparticipatie van 59 procent staat de regio op de 22e plaats. De netto arbeidsparticipatie van de oudere beroepsbevolking (tussen de 55 en 65 jaar) ligt in de COROP-regio Kop van NoordHolland vrij laag (48%). Hiermee staat de regio 31e. 79
Ontwikkeling netto arbeidsparticipatie (2001-2011) regio positie Zuidoost-Friesland 5 Zuidwest-Drenthe 6 West-Noord-Brabant
11
Zuidwest-Gelderland
15
Zuidoost-Zuid-Holland
20
Midden-Limburg
23
Kop van Noord-Holland
29
Achterhoek
37
Netto arbeidsparticipatie Vrouwen (2011) regio positie Achterhoek 13 West-Noord-Brabant 21
Netto arbeidsparticipatie 55-plussers (2011) regio positie Achterhoek 8 Midden-Limburg 22
Kop van Noord-Holland
22
Zuidoost-Friesland
27
Zuidoost-Friesland
26
West-Noord-Brabant
28
Zuidwest-Gelderland
28
Kop van Noord-Holland
31
Zuidwest-Drenthe
33
Zuidwest-Gelderland
32
Zuidoost-Zuid-Holland
35
Zuidoost-Zuid-Holland
34
Midden-Limburg
38
Zuidwest-Drenthe
38
Onderwijsniveau Het percentage van de beroepsbevolking dat een hogere opleiding (HBO of WO) heeft gevolgd is in de COROP-regio Kop van Noord-Holland relatief laag (24 procent). Hiermee staat de regio 38e; ongeveer op gelijke hoogte met referentieregio’s Zuidoost-Zuid-Holland, Achterhoek en ZuidwestGelderland. De andere referentieregio’s staan hier boven, maar geen van allen staat in de bovenste helft. De best scorende regio’s zijn allemaal voorzien van een HBO- of WO-opleiding. Meer landelijke regio’s zonder HBOof WO-opleidingen scoren juist laag. 80 De regioscan Westfriesland (2010, Berenschot) noemt dan ook als belangrijke kans voor de regio Westfriesland het aanbieden van hoger onderwijs in de richting van landbouw.81
78 79 80 81
CBS (2001-2011) CBS (2011) CBS (2011) Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot
53
Percentage hoogopgeleiden (2011) regio West-Noord-Brabant Midden-Limburg
positie 26 29
Zuidoost-Friesland
30
Zuidwest-Drenthe
33
Zuidoost-Zuid-Holland
36
Achterhoek
37
Kop van Noord-Holland
38
Zuidwest-Gelderland
39
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Tussen 2006 en 2011 is het aantal hoogopgeleiden in de COROPregio Kop van Noord-Holland wel met zeven procent toegenomen. In vrijwel alle regio’s is echter sprake van een toename van het percentage hoogopgeleiden. De toename van zeven procent is vrij gemiddeld; de regio staat hiermee op een 22e plaats. In enkele referentiegebieden is sprake van een veel grotere toename (Zuidwest-Drenthe, 23 procent) of een beduidend minder grote groei (Zuidwest-Gelderland, 3 procent). De meeste referentieregio’s hebben echter een score die sterk vergelijkbaar is met die van de COROP-regio Kop van Noord-Holland.82
Ontwikkeling percentage hoogopgeleiden (2006-2011) regio positie Zuidwest-Drenthe
5
Midden-Limburg
7
Zuidoost-Friesland
20
Kop van Noord-Holland
22
West-Noord-Brabant
23
Achterhoek
28
Zuidoost-Zuid-Holland
34
Zuidwest-Gelderland
35
Aansluiting onderwijs op arbeidsmarkt Voor zo voor bekend is de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in de afgelopen jaren verbeterd mede doordat er veel projecten op dit gebied zijn en worden opgezet. Een belangrijk aandachtspunt is wel het toenemende tekort aan stageplekken in de regio. Verder kunnen de beroepsmogelijkheden na de studie nog beter vermarkt worden. Er kan meer bekendheid worden gegeven aan de mogelijkheden die Westfriesland op het gebied van werken heeft te bieden. Dit kan onder andere gerealiseerd worden door een intensievere samenwerking tussen onderwijs en ondernemers.83 Braindrain Westfriesland kent al jaren een vertrekoverschot van jongeren. Het ontbreken van HBO- en WOopleidingsmogelijkheden in de regio speelt hierin mee, maar ook met het (beeld van) een tekort aan stageplaatsen en gepast werk, met name op HBO en WO-niveau. Arbeidsethos Volgens de regioscan Westfriesland blinken de Westfriezen uit op het gebied van arbeidsethos. Er is niet alleen sprake van vakmanschap, maar ook van een goede mentaliteit. Deze mentaliteit zou ook blijken uit het hoge aantal (jonge) vrijwilligers in Westfriesland.84
82 83 84
CBS (2006-2011) Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot
54
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Beschikbaar personeel buiten de regio Personeel voor de bedrijven in Westfriesland hoeft niet per definitie uit Westfriesland zelf te komen, maar kunnen ook inwoners van omliggende regio’s zijn. Door de ligging van de regio kan er vooral geput worden uit de regio’s ten westen van de regio. De Oost-Westverbinding is echter niet optimaal, waardoor vooral het westelijk deel van de regio voor inwoners van Alkmaar en omgeving bereisbaar is. Daarnaast is het bereik van Hoorn nog wat groter, omdat ook het dichterbevolkte zuiden van de provincie (Waterland, Zaanstreek, Amsterdam) over de A7 relatief snel in Hoorn kan zijn. Hiermee zijn Hoorn, Wognum en delen van de gemeente Koggenland de enige gebieden die door 400.000 tot 700.000 inwoners binnen een redelijke reistijd bereikt kunnen worden. De rest van het westelijk deel van de regio bereikt tussen de 200.000 en 400.000 inwoners, terwijl het oostelijk deel van de regio tussen de 100.000 en 200.000 mensen op bereisbare afstand hebben wonen. Vooral hier is sprake van een relatief kleine arbeidspool.85 Figuur 5.2 Aantal inwoners dat binnen bereisbare afstand te bereiken is
85
Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research
55
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
5.4 Beschikbaarheid werklocatie Kwantiteit bedrijventerreinen De regio heeft in 2012 689 hectare aan bedrijventerrein. Vergeleken met de COROPregio’s is dit relatief weinig; Westfriesland staat op een 34e plaats. Van de referentieregio’s staat alleen de Kop van NoordHolland hier nog achter. Vorig jaar is ruim twee hectare bedrijventerrein uitgegeven in Westfriesland. Dit is relatief weinig; de regio staat hiermee op een 36e plaats, onder alle referentieregio’s.
Hectare bedrijventerrein (2012) regio
positie
Uitgegeven hectare bedrijventerrein (2012) regio positie
West-Noord-Brabant
2
Zuidoost-Friesland
11
Achterhoek
17
Zuidwest-Gelderland
14
Zuidoost-Zuid-Holland
18
West-Noord-Brabant
17
Midden-Limburg
21
Kop van Noord-Holland
24
Zuidoost-Friesland
22
Achterhoek
25
Zuidwest-Gelderland
23
Midden-Limburg
26
Zuidwest-Drenthe
31
Zuidoost-Zuid-Holland
30
Westfriesland
34
Zuidwest-Drenthe
31
Kop van Noord-Holland
35
Westfriesland
36
Van de 689 hectare is 92 hectare direct uitgeefbaar. Hier kunnen dus op korte termijn bedrijven zich vestigen. Op het gebied van uitgeefbaar aanbod staat de regio 32e, op vergelijkbare hoogte met de Kop van Noord-Holland, Zuidoost-Zuid-Holland en Zuidwest-Friesland. Als de hoeveelheid uitgeefbare ruimte wordt gepercenteerd op het totaal blijkt dat in Westfriesland 13 procent van het bedrijventerrein uitgeefbaar is. Hiermee staat de regio op een 25e plaats. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat een grote hoeveelheid uitgeefbaar aanbod zowel positief als negatief geïnterpreteerd kan worden. Het biedt veel keuze en lagere prijzen voor nieuwe bedrijven, maar het is ook een teken dat er veel leegstand en relatief weinig vraag is naar bedrijfsruimte. 86 Uit de enquête onder ondernemers blijkt eveneens dat er voldoende aanbod is. Eén procent is ontevreden over het aanbod aan bedrijfsruimte.
86
Direct uitgeefbaar bedrijventerrein (2012) regio positie
Direct uitgeefbaar bedrijventerrein t.o.v. totaalaanbod (2012) regio positie
West-Noord-Brabant
11
Zuidwest-Drenthe
5
Zuidoost-Friesland
17
Zuidoost-Friesland
13
Achterhoek
20
Kop van Noord-Holland
17
Midden-Limburg
21
Midden-Limburg
22
Zuidwest-Drenthe
24
Westfriesland
25
Zuidwest-Gelderland
28
Achterhoek
27
Kop van Noord-Holland
29
Zuidwest-Gelderland
30
Westfriesland
32
West-Noord-Brabant
33
Zuidoost-Zuid-Holland
33
Zuidoost-Zuid-Holland
36
IBIS Bedrijvenlocaties (2012)
56
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Kwaliteit bedrijventerreinen Los van de hoeveelheid beschikbare ruimte is ook de kwaliteit van de bedrijventerreinen van groot belang. Het IBIS bedrijvenlocatieregister houdt bij of bedrijventerreinen verouderd zijn. In Westfriesland is 38 procent van het aanbod verouderd. De regio staat hiermee in de middenmoot (20e plek). In Midden-Limburg en Zuidwest-Drenthe is minder dan dertig procent van het aanbod aan bedrijventerreinen verouderd. In de Achterhoek, West-NoordBrabant en Zuidoost-Zuid-Holland is dit percentage tussen de veertig en vijftig procent. In de Kop van Noord-Holland zestig procent.87
Percentage verouderd bedrijventerrein (2012) regio positie Midden-Limburg
8
Zuidwest-Drenthe
11
Zuidwest-Gelderland
17
Westfriesland
20
Zuidoost-Friesland
26
Achterhoek
27
Zuidoost-Zuid-Holland
30
West-Noord-Brabant
32
Kop van Noord-Holland
39
Het gros van de ondernemers in Westfriesland (85 procent) beoordeelt haar huidige locatie als (zeer) goed. Een aandachtspunt dat uit de enquête naar voren komt is de afwezigheid van glasvezel in bepaalde landelijke gebieden. Kosten en vestigingsvoorwaarden Een ander potentiële sterkte van de regio is een relatief lage grondprijs, die zorgt voor relatief gunstige vestigingsvoorwaarden. Dit is niet direct terug te vinden in de verkoopprijs per vierkante meter op de bedrijventerreinen. In 2007 was de prijs per vierkante meter bedrijventerrein in Westfriesland €116. Hiermee staat de regio op een 22e plaats. In Zuidoost-Friesland en Zuidwest-Drenthe liggen de prijzen beduidend lager (ca. €55). Ook de Kop van NoordHolland en de Achterhoek zitten nog onder de €100. De andere referentieregio’s zijn een fractie duurder, met uitzondering van Zuidwest-Gelderland die met een verkoopprijs van €152 beduidend duurder is.88 Een lage verkoopprijs is in principe gunstig voor (nieuwe) ondernemers in de regio, maar kan ook duiden op een overschot aan aanbod van bedrijventerrein en/of de afwezigheid van andere pullfactoren. De lokale lasten zijn voor 23 procent van de ondernemers wel een punt waarop zij de regio ‘slecht’ vinden scoren. Uit interviews blijk echter dat de regio zich hierin niet negatief onderscheidt van omliggende regio’s.
87 88
IBIS Bedrijvenlocaties (2012) WSJG (2007)
57
Verkoopprijs bedrijventerrein per vierkante meter (2007) regio positie Zuidoost-Friesland
6
Zuidwest-Drenthe
7
Kop van Noord-Holland
15
Achterhoek
19
Westfriesland
22
West-Noord-Brabant
23
Midden-Limburg
26
Zuidwest-Gelderland
31
Zuidoost-Zuid-Holland
35
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Startersvoorwaarden en ondernemersgeest Een groot deel van de nieuwe bedrijvigheid in een regio komt voort uit startende bedrijven. Een groot aantal startende bedrijven in een regio kan verklaart worden door een ondernemende cultuur, maar ook door gunstige startersvoorwaarden. In 2009 was circa zeven procent van de bedrijfsvestigingen in Westfriesland in datzelfde jaar opgericht. De regio staat hiermee om een 38e plaats, met alleen de Kop van Noord-Holland als referentieregio achter zich. Het verschil met de andere regio’s is echter beperkt. De best scorende referentieregio is Midden-Limburg, met ruim 8 procent. De gemeenten kunnen een belangrijke rol spelen bij het ondersteunen van deze startende bedrijven. De kansen op dit gebied zijn eerder opgemerkt in de regioscan Westfriesland, waar werd gesuggereerd om een ‘Business service center’ voor kleine startende ondernemers te ontwikkelen.89
Startende bedrijven t.o.v. totaal aantal bedrijven (2009) regio positie Midden-Limburg
19
Zuidoost-Friesland
20
West-Noord-Brabant
21
Zuidoost-Zuid-Holland
25
Zuidwest-Gelderland
30
Zuidwest-Drenthe
34
Achterhoek
37
Westfriesland
38
Kop van Noord-Holland
39
5.5 Kwaliteit gemeentelijke dienstverlening De gemeentelijke dienstverlening kan op veel verschillende manieren gemeten worden. Zo bestaan er verschillende benchmarks op gemeentelijk niveau om de dienstverlening naar burgers en/of bedrijven te kunnen toetsen. De meeste benchmarkonderzoeken zijn echter niet door alle gemeenten gedaan, waardoor een regiovergelijking onmogelijk is. Het waarstaatjegemeente-onderzoek is in de afgelopen vijf jaar wel door bijna alle gemeenten uitgevoerd. Hoewel dit onderzoek zich richt op burgers en niet op ondernemers, zit er wel een belangrijke component ‘gemeentelijke dienstverlening’ in, waarbij onder meer wordt gevraagd naar de vriendelijkheid en deskundigheid van de medewerker, de afhandeltijden, de bereikbaarheid van de gemeente en de duidelijkheid en volledigheid van de verstrekte informatie. Al deze aspecten vormen samen een rapportcijfer over de gemeentelijke dienstverlening. In Westfriesland komt dit rapportcijfer gemiddeld uit op een 7,6.90 Hiermee scoort Westfriesland een fractie onder het landelijk gemiddelde en staat de regio op een 20e plaats van de COROP regio’s. Vrijwel alle regio’s scoren tussen de 7,7 en 7,5. Onder de referentieregio’s scoort alleen de Achterhoek een 7,4.
89 90
Rapportcijfer ‘Burger als Klant’ Waarstaatjegemeente (2008-2012) regio positie Zuidoost-Friesland
4
Kop van Noord-Holland
8
Zuidoost-Zuid-Holland
16
West-Noord-Brabant
17
Westfriesland
20
Zuidwest-Drenthe
22
Zuidwest-Gelderland
26
Midden-Limburg
33
Achterhoek
39
Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot Bron: WSJG (2008-2012) NB: De gemeente Stede Broec heeft niet meegedaan met deze benchmark en is derhalve niet meegenomen in de berekening.
58
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Snelheid en deskundigheid In het rapport ‘Hoe hard lopen gemeenten voor ondernemers?’ heeft de Kamer van Koophandel alle gemeenten in Noordwest Holland langs de meetlat gelegd naar aanleiding van een mysteryguestonderzoek. Hierbij werd de snelheid en de deskundigheid waarmee vragen van ondernemers worden afgehandeld getoetst. De Westfriese gemeenten scoren hier wisselend. De belangrijkste ondernemerskernen Enkhuizen en Hoorn zitten onder het regionaal gemiddelde, net als de gemeenten Drechterland en Opmeer. Koggenland en Medemblik scoren bovengemiddeld en behalen ook het streefcijfer van een 7,0 Stede Broec zit hier met een 7,7 zelfs ruim boven. De regio onderscheidt zicht hiermee niet van de omliggende regio’s. 91 WOZ-bezwaarschriften Op basis van overige beschikbare gegevens kan er eveneens een beeld worden gecreëerd van de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening. Zo is het percentage bezwaarschriften ten aanzien van de WOZ-beschikkingen bekend. In Westfriesland wordt bij 3,4 procent van de WOZ-beschikkingen bezwaar aangetekend. Hiermee staat de regio laag in de middenmoot (26e plaats). Vijf referentieregio’s scoren beter (tussen de 2,3 en 2,9 procent); de overige staan onder Westfriesland met scores van 3,8 tot 7,4 procent. Het aantal WOZ-bezwaren zegt niet per definitie iets over de dienstverlening, omdat bezwaren ook ongegrond kunnen zijn. In Westfriesland is ruim 41 procent van de WOZ-bezwaren uiteindelijk gehonoreerd. Hiermee staat de regio op een achtste plaats. Alleen de referentieregio Zuidoost-ZuidHolland scoort significant beter (31 procent). De andere regio’s hebben een vergelijkbare of slechtere score.92
91 92
Percentage bezwaarschriften WOZbeschikkingen (2010) regio positie
Percentage gehonoreerde bezwaarschriften (2010) regio positie
Zuidoost-Zuid-Holland
7
Zuidoost-Zuid-Holland
2
Achterhoek
9
Midden-Limburg
3
Zuidoost-Friesland
13
Zuidwest-Drenthe
7
Zuidwest-Drenthe
16
Westfriesland
8
Kop van Noord-Holland
17
Zuidoost-Friesland
26
Westfriesland
24
Zuidwest-Gelderland
27
Zuidwest-Gelderland
29
West-Noord-Brabant
35
West-Noord-Brabant
35
Kop van Noord-Holland
36
Midden-Limburg
41
Achterhoek
37
Hoe hard lopen gemeenten voor ondernemers (2012) – Kamer van Koophandel WSJG (2010)
59
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Kwaliteit website Een ander onderdeel van de gemeentelijke dienstverlening is de gemeentelijke website. De website –inclusief digitaal loket – wordt steeds belangrijker om de laagdrempeligheid te vergroten en afhandelingsnelheid te verhogen. Aan de hand van de scores op de landelijke website ranglijst kan er een ranglijst van de COROPregio’s worden opgesteld. Westfriesland staat hier op een 33e plaats. Dit is boven de Kop van Noord-Holland en Midden-Limburg, maar onder de andere referentieregio’s.93
Score Landelijke Website Ranglijst (2009) regio positie Zuidwest-Drenthe
14
Zuidoost-Zuid-Holland
19
Zuidwest-Gelderland
24
West-Noord-Brabant
25
Zuidoost-Friesland
26
Achterhoek
28
Westfriesland
33
Kop van Noord-Holland
39
Midden-Limburg
40
Behoefte aan flexibiliteit en eenduidigheid Bijna veertig procent van de ondernemers uit de ondernemersenquête is te spreken over de gemeentelijke dienstverlening. Negentien procent noemt de dienstverlening en opstelling van de gemeente een zwak punt van de regio. Dit heeft vaak te maken met snelheid en deskundigheid, of men ervaart een gebrek aan flexibiliteit. In eerder onderzoek is aan de Westfriese ondernemers gevraagd wat zij voorwaarden vinden voor economische groei in de regio. De ondernemers pleitten voor meer maatwerk en flexibiliteit van de gemeenten op het gebied van bestemmingsplannen en vergunningen. De ondernemer kan ook extra begeleiding gebruiken bij het ‘overleven’ en het doorgroeien na de crisis.94 Ook kan een gebrek aan eenduidigheid tussen gemeentelijk beleid binnen de regio problemen opleveren. Uit de regioscan komt ook de aanbeveling om uiteindelijk te streven naar grotere gemeenten; idealiter één gemeente Westfriesland. Dit zal de regionale samenwerking uiteraard doen verbeteren en leiden tot meer afstemming van regels en beleid.95
5.6 Quality of Life Een aangenaam woon- en leefklimaat en een uitgebreid voorzieningenpakket (scholen, zorg en dienstverlening) maakt een regio tot een aantrekkelijke vestigingsplaats voor instellingen en hoofdkantoren van bedrijven. 96 Een aangenaam woon- en leefklimaat trekt namelijk inwoners aan en kan ertoe leiden dat (potentiële) werknemers naar de regio willen verhuizen.
Aantrekkelijkheid als woonregio In het hoofdstuk wonen is behandeld hoe aantrekkelijk Westfriesland als woonregio is. Op hoofdpunten kwam daar het volgende beeld uit:
93 94 95 96
WSJG (2009) Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot De crisis geeft het belang aan van een gedifferentieerde economie (2011) – Nicis Institute
60
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Op een landelijke ranglijst van meest aantrekkelijke woongemeenten scoren de Westfriese gemeenten benedengemiddeld. De achtergrond van deze lage positie is met name de relatief grote afstand tot centra van werkgelegenheid, natuurgebieden en stedelijke voorzieningen. Verder spelen ook minder gunstige scores op veiligheidsaspecten een rol. Toch is het voorzieningenniveau in de kleinere kernen ook een sterk punt van de regio. Daarnaast is er sprake van een grote binding aan de regio, met veel bottom-up initiatieven vanuit de bevolking. Daarnaast is er een relatief groot en divers woningaanbod. Mede hierdoor is het migratiesaldo van de regio positief; er is een toename van het aantal inwoners.
Specifiek belangrijke kenmerken De theorie dat de quality of life van belang is om werknemers aan te trekken en dat bedrijven dan vanzelf volgen, komt uit het begin van deze eeuw. Bij de opkomst van deze theorie werd de term creatieve klasse geïntroduceerd. De creatieve klasse is een deel van de beroepsbevolking dat voornamelijk innovatieve arbeid doet zoals fotografen, kunstenaars, ontwerpers, wetenschappers en kenniswerkers. Het gaat om mensen die productiever en innovatiever dan gemiddeld zijn. Daardoor vergroten bedrijven hun winst, neemt de werkgelegenheid toe, gaan de lonen omhoog, hebben mensen meer te besteden, en dat is weer goed voor de detailhandel en het voorzieningenpeil.97 Hoewel de theorie niet onomstreden is, zijn veel gemeenten bezig met maatregelen om de gemeente aantrekkelijker te maken voor creatievelingen. Het idee hierachter is dat deze creatieve klasse het weer aantrekkelijk maakt voor andere potentiële inwoners omdat zij zorgen voor een levendige sfeer. Creatieve industrie werkt volgens Florida als een vliegwiel voor andere vormen van economische ontwikkeling.98 Er zijn ook in Westfriesland –met name in Hoorn– initiatieven om creatieve industrie een boost te geven, door het ontwikkelen van creatieve broedplaatsen. De belangrijkste kenmerken van culturele broedplaatsen zijn een betaalbare huur en een schaalgrootte die onderlinge samenwerking en wisselwerking bewerkstelligt welke weer tot innovatie leid. Ondernemers kunnen zo gebruik maken van elkaars kennis, kunde en netwerk. In de regio staat dit initiatief nog in haar kinderschoenen. Als er wordt gekeken naar de onderdelen die van groot belang zijn om de creatieve klasse aan te trekken, zoals recreatiemogelijkheden, cultuur en horeca, scoort de regio zeer wisselend. Op recreatief gebied scoort de regio vrij goed. Attracties zijn relatief dichtbij huis te vinden in Westfriesland (5e plaats) en ook verblijfsrecreatieve plaatsen (9e plaats), sauna’s (12e plaats) en dagrecreatief terrein (13e plaats) ligt relatief dichtbij. Westfriesland heeft echter niet veel bos, dus de afstanden tot een bos zijn vrij groot (39e plaats). Op cultureel gebied is het beeld sterk wisselend. De bibliotheken zijn relatief dichtbij (6e plaats), net als een poppodium (5e plaats). Westfriezen die de bioscoop willen bezoeken moeten juist relatief ver reizen (35e plaats) en ook theaters (30e plaats) en musea (32e plaats) liggen relatief ver weg. Omdat met name bij aspecten waar de afstanden relatief groot zijn de regio goed scoort (poppodium, attracties) is de gemiddelde afstand tot vrije tijds- en cultuurvoorzieningen relatief klein. De regio staat gemiddeld op een 5e plaats, boven de referentieregio’s.99
97 98 99
Een volle stad is juist aantrekkelijk (2010) - Volkskrant The rise of the creative class (2002) – Richard Florida CBS (2008-2012)
61
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Op het gebied van horeca scoort de regio vrij gemiddeld. Op het gebied van cafés (17e plaats), restaurants (23e plaats) en cafetaria’s (28e plaats) staat de regio in de middenmoot. Gemiddeld staat de regio op een 25e plaats op het gebied van horeca in het algemeen.100
Afstand tot vrije tijds- en cultuurvoorzieningen (2008-2012) regio positie
Afstand tot Horecavoorzieningen (2008-2012) regio positie
Westfriesland
5
Midden-Limburg
11
West-Noord-Brabant
18
West-Noord-Brabant
13
Zuidwest-Drenthe
21
Zuidoost-Zuid-Holland
22
Zuidoost-Zuid-Holland
24
Westfriesland
25
Zuidwest-Gelderland
27
Achterhoek
27
Zuidoost-Friesland
30
Kop van Noord-Holland
30
Achterhoek
31
Zuidwest-Drenthe
38
Kop van Noord-Holland
34
Zuidwest-Gelderland
39
Midden-Limburg
36
Zuidoost-Friesland
41
5.7 Clustervorming Met het oog op de toekomstige economische ontwikkeling zijn er verschillende studies gedaan naar kansrijke sectoren voor de regio. De aanwezigheid van clusters kunnen bedrijven in dit cluster ertoe doen bewegen naar de regio te komen om te profiteren van de samenwerking en know-how die het cluster met zich meebrengt. Deze clusters zijn vaak van grote waarde voor de regionale economie, omdat zij een stuwende functie hebben. Er zijn verschillende kansrijke sectoren met potentiële groeimogelijkheden. Dit zijn met name de agrarische en de recreatieve sector. Verder bestaat de verwachting dat op het gebied van duurzame energie kansen liggen.
Agribusiness De voornaamste cluster in Westfriesland bestaat uit de agribusiness. Met de nabijheid van het Agriport en het cluster Seedvalley beschikt de regio over veel kleine en grotere ondernemers op dit terrein, met veel expertise en creativiteit.101 De agrarische sector is ondanks een voorspelde afname in aantal banen een kansensector. In Westfriesland is de agrarische sector sterker vertegenwoordigd dan in de rest van Nederland, met name door de aanwezige zadenteelt. De voorspelde afname in banen in deze sector heeft vooral te maken met de verregaande schaalvergroting en mechanisatie.102 Uit eerder onderzoek kwam al de conclusie naar voren dat Westfriesland de toegevoegde waarde kan vergroten door in te zetten op het integreren van de agribusinessketen, zodat het grootste deel van het proces in de regio blijft.103 Hier zitten ook kansen voor starters en bedrijven van buiten de regio, die kunnen profiteren van het sterke agribusinesscluster.
100 101 102 103
CBS (2008-2012) Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot Kijk op de economie van Noordwest Holland (2007) – Kamer van Koophandel Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research
62
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Toerisme Een ander cluster is toerisme en leisure. Met karakteristieke plaatsen als Hoorn, Medemblik en Enkhuizen kan de regio inzetten op de Nederlander die steeds meer vrije tijd krijgt. Het toerisme is landelijk de afgelopen jaren fors gestegen. Met trekkers als het Zuiderzeemuseum, waterrecreatie en natuur, ruimte, schone lucht en rust kan de binnenlandse toerist worden aangetrokken. Door de vergrijzing lijkt er ook een verbreding van het toeristenseizoen in gang te zijn gezet.104 Duurzame energie De regio Noordwest-Holland poogt een van de vooruitlopende regio’s in Nederland op het vlak van duurzame energie te zijn. Door de rol van koploper op het gebied van duurzaamheid op te pakken kan de regio daarmee ook kennisinstellingen op dit gebied aan zich proberen te binden. Hoewel het kustgebied meer baat heeft van zijn ligging kan Westfriesland ook inzetten op de kennisinstellingen die de regio tot een cluster van duurzaamheidindustrie moet maken.105
5.8 Economische randvoorwaarden In een onderzoek uitgevoerd in Westfriesland (2010) komt naar voren dat de ondernemers zelf nog tekortkomingen zien in de kennisinfrastructuur.106 Hiermee doelt men op het feit dat ondernemers onderling nog beter kunnen samenwerken. De marktwerking werkt hierin vaak belemmerend, omdat vanuit concurrentieoverwegingen geen kennisdeling plaatsvindt. Toch blijkt dat vooral in clusters ondernemers veel baat hebben bij kennisdeling. Ook de samenwerking met onderwijsinstellingen en overheid nog kan worden verbeterd om de kennis in de regio te vergroten.
Innovativiteit Uit het onderzoek ‘Octrooien in het MKB’107 blijkt dat Noordwest-Holland (Westfriesland, NoordKennemerland en de Kop van Noord-Holland) samen goed zijn voor 4,5 procent van de octrooiaanvragen in het MKB. Hiermee is het de laagst scorende Kamer van Koophandelregio. Ook op het gebied van grootbedrijf scoort Noordwest-Holland het laagst van alle regio’s (1,3 procent van de aanvragen). Wel scoort Westfriesland qua octrooidichtheid beter dan de Kop van Noord-Holland (zie figuur 5.3). De hoger scorende regio’s zijn alle drie voorzien van een technische universiteit (Delft, Enschede en Eindhoven). De meeste octrooien worden aangevraagd in de sectoren industrie, zakelijke dienstverlening, reparatie en handel.
104 105 106 107
Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Octrooien in het MKB (2010), EIM & Agentschap NL
63
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
Figuur 5.3 Octrooidichtheid per KvK-subregio (bron: EIM o.b.v. KVK/NL Octrooicentrum)
De ondernemers zijn in de ondernemersenquête vrij positief gestemd over de innovativiteit van de regio. Ruim de helft (59 procent) vindt de innovatiekracht goed; zes procent is hier minder over te spreken. Het lijkt er op dat Westfriesland zich ook positief onderscheid van omliggende regio’s. Ten aanzien van investeringen in 2013 zijn alle ondernemers negatief, blijkt uit de COEN-enquête van de Kamer van Koophandel. Tussen de regio’s en de sectoren bestaan wel grote verschillen. Noord-Holland (-7,5%) steekt per saldo positief af tegenover Nederland (-9,3%). Binnen Noord-Holland onderscheid de regio Westfriesland (-1,5%) zich in positieve zin. 108
108
Conjunctuurenquête Nederland (COEN) 4e kwartaal 2012
64
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te ondernemen
5.9 Bereikbaarheid In het hoofdstuk wonen is de bereikbaarheid van de regio al uitgebreid behandeld. Hierbij kwam onder meer naar voren dat de doorstroming op de N-wegen in de regio niet optimaal is. De komst van de Westfrisiaweg moet dit verbeteren. Ook de ontsluiting richting het zuiden, waar veel Westfriezen werken en studeren, is van groot belang. Deze ontsluiting van de A7 is een aandachtspunt, die eventueel kan worden verbeterd met de komst van de tweede Coentunnel. Naast bereikbaarheid met de auto speelt ook de bereikbaarheid met het openbaar vervoer een belangrijke rol. Vooral de bereikbaarheid van Hoorn speelt hierbij een rol, omdat hier de meeste voorzieningen te vinden zijn. Binnen de regio is er een duidelijke tweedeling tussen de kernen met een treinstation en de kernen zonder treinstation. Inwoners van deze kernen zijn vaak afhankelijk van de bus. Dit wordt bijvoorbeeld in de kleinere kernen aan de noordkant van de regio als één van de belangrijkste verbeterpunten voor de leefbaarheid gezien. De bereikbaarheid van de regio met het openbaar vervoer van buitenaf is eveneens van belang. Eén op de tien pendelaars uit Westfriesland gebruikt hiervoor het openbaar vervoer. Daarnaast maken met name studenten gebruik van de trein om naar de onderwijsinstellingen te komen. Westfriesland heeft met zes stations relatief veel opstapmogelijkheden. Deze treinstations hebben een rechtstreekse verbinding met Amsterdam. Uit de enquête onder de Westfriese ondernemers blijkt dat de bereikbaarheid ook een aandachtspunt blijft. De perifere ligging en de bereikbaarheid zijn ook in eerdere onderzoeken al naar voren geschoven als aandachtspunt.109 In de enquête worden het slechte openbaar vervoer, maar ook de files naar het zuiden toe en de matige doorstroming op de N-wegen regelmatig als grootste verbeterpunt van de regio genoemd.
5.10 Waardering en beeldvorming Uit eerder onderzoek is naar voren gekomen dat Westfriesland als ondernemersregio te maken heeft met een imagoprobleem. Dit heeft met name te maken met de gevoelsmatige bereikbaarheid.110 Daarnaast weet Westfriesland niet altijd haar kwaliteiten op het gebied van ondernemen goed over te brengen. Eén van de conclusies in de regioscan (2010) was dat de regio meer te koop moet lopen met haar kwaliteiten. Het zit in de Westfriese cultuur om bescheiden te zijn en niet te groot te denken. Deze eigenschappen dragen bij aan de Westfriese identiteit, maar kunnen economische groei in de weg staan.111 Hoofdstuk 2 en 6 bevatten meer informatie over de beeldvorming over Westfriesland onder bewoners en (potentiële) bezoekers.
109 110 111
Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Beroepsbevolking, werkgelegenheid en forensisme in Westfriesland (2010) – I&O Research Regioscan Westfriesland 2010 - Berenschot
65
Hoofdstuk Westfriesland als regio om te bezoeken
6
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
6. Westfriesland als regio om te bezoeken 6.1 Inleiding Wat bepaalt de aantrekkelijkheid van regio’s voor bezoekers: om welke redenen bezoekt men een regio? De vraag waarom mensen andere landen of regio’s bezoeken om te recreëren is nog een relatief jonge onderzoeksvraag.112 Het bezoeken van andere regio’s voorziet in een bepaalde behoefte, waarbij vooral persoonlijke motieven bepalend zijn voor toeristisch of recreatief gedrag. Een andere invalshoek is die van de baten of beloning(benefits): mensen gaan op pad omdat zij bepaalde baten zoeken. Daarnaast is ook de “Pull en push”-benadering populair; deze benadering maakt onderscheid tussen de motivatie zelf (push), en de aantrekkelijkheid van de bestemming die de recreant verleidt op pad te gaan (pull). Een belangrijke vraag is vervolgens wat een bestemming interessant maakt oftewel wat de pullfactoren zijn. Mensen kunnen verschillende redenen hebben om een bepaalde regio te bezoeken als toerist. Uit onderzoek blijkt dat er een aantal verschillende motivaties zijn die kunnen verklaren waarom mensen op reis gaan naar een bepaalde bestemming.113 Op het reisgedrag van mensen zijn persoonlijke factoren van invloed zoals ‘er eens uit willen zijn’, het bezoeken van vrienden of het willen verstevigen van familiebanden. Er zijn ook meer specifieke in de regio gelegen pullfactoren die een reden kunnen zijn om een regio te gaan bezoeken. Trekkers zijn met name specifieke attracties, evenementen, winkels of recreatiemogelijkheden. Om toeristisch aantrekkelijk te zijn dienen er voldoende mogelijkheden te zijn om te kunnen verblijven.
Indicatoren voor aantrekkelijkheid De aantrekkelijkheid van Westfriesland als regio om te bezoeken beoordelen we op basis van het aantal vrije tijdsactiviteiten van niet-regiobewoners in de regio. Hierop is een aantal factoren van invloed die we ook zullen behandelen: · overnachtingsmogelijkheden; · eet-en drinkgelegenheden; · attracties en culturele voorzieningen; · sportvoorzieningen; · natuur- en recreatiegebieden; · winkelgebieden; · beeldvorming.
112
113
Donders, J., J. Luttik, M. Goossen, F. Veeneklaas, J. Vreke & T. Weijschede (2011). Waar gaat dat heen? Recreatiemotieven, landschapskwaliteit en de oudere wandelaar. Achtergronddocument bij Natuurverkenning 2011. Hall, C.M. & Page, S. 1999, The Geography of Tourism and Recreation: Environment, Place and Space, Routledge, London. 309pp
67
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
6.2 Hoofdindicator: aantal bezoekers dat naar Westfriesland komt Westfriesland staat op positie 31 als bestemming voor dagactiviteiten Het Continue Vrijetijdsonderzoek (CVO) van het CBS biedt informatie over de locaties waar inwoners van ons land hun vrije tijd doorbrengen. Het betreft dagactiviteiten, dus zonder overnachting. Ranglijst aantal vrijetijdsactiviteiten (zonder overnachting) in de regio door niet-regiobewoners 1
Groot-Amsterdam
21
Agglomeratie Haarlem
2
Utrecht
22
Twente
3
Veluwe
23
Flevoland
4
Groot-Rijnmond
24
Zuidoost-Zuid-Holland
5
Arnhem/Nijmegen
25
Noord-Limburg
6
Agglomeratie 's-Gravenhage
26
Midden-Limburg
7
Noord-Friesland
27
Zuidoost-Drenthe
8
Midden-Noord-Brabant
28
Kop van Noord-Holland
9
Noordoost-Noord-Brabant
29
Oost-Zuid-Holland
1
Overig Zeeland
30
Het Gooi en Vechtstreek
1
West-Noord-Brabant
31
Westfriesland
Agglomeratie Leiden en Bollenstreek
32
Achterhoek
Zuidoost-Noord-Brabant
33
Zuidwest-Gelderland
1 1
Noord-Overijssel
34
Zuidoost-Friesland
1
Overig Groningen
35
Zuidwest-Drenthe
1
Delft en Westland
36
Zuidwest-Friesland
1
Zuid-Limburg
37
Zaanstreek
1
Noord-Drenthe
38
Oost-Groningen
1
IJmond
39
Zeeuws-Vlaanderen
2
Alkmaar en omgeving
40
Delfzijl en omgeving
41
Zuidwest-Overijssel
Hierbij gaat het om uiteenlopende activiteiten variërend van sporten en recreëren, winkelen, tot het bezoeken van attracties en evenementen en deelname aan verenigingsactiviteiten. In Westfriesland werden in 2011 ruim 6 miljoen vrijetijdsbezoeken door niet-regiobewoners afgelegd. Met dit aantal staat Westfriesland op een 31e plek op de ranglijst en scoort dus onder het gemiddelde. In de top 10 staan enerzijds stedelijke gebieden en anderzijds specifieke toeristische regio’s (Veluwe en Waddeneilanden) die veel dagbezoekers aantrekken. In vergelijking met de referentieregio’s scoort Westfriesland met een vierde plek gemiddeld. Van de referentieregio’s staat West-NoordBrabant met een 11e plek en het hoogst. Vier referentieregio’s komen lager uit dan Westfriesland.
68
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Westfriesland is in vergelijking met andere regio’s in noordelijk Noord-Holland minder in trek als bestemming voor een toeristische vakantie In de databank van Leasure Board Noord Holland wordt het aantal toeristische vakanties van Nederlanders in 2010 en 2011 aan Westfriesland vergeleken met een aantal regio’s binnen NoordHolland:Texel, de Kop van Noord-Holland, Noord-Kennemerland en Waterland. Onder toeristische vakanties worden vakanties verstaan met een verblijf in een logiesaccommodatie die niet in bezit of permanente verhuur is van de gasten. Bij het vergelijken van deze regio’s blijkt dat Westfriesland op de vierde plaats staat. Het toeristische Waddeneiland Texel steekt als het om het aantal vakanties gaat met kop en schouders boven de andere vier regio’s uit. Waterland werd in 2011 het minst vaak bezocht voor een vakantie. Wat verder wel opvalt is dat het aantal binnenlandse toeristische vakanties naar Westfriesland relatief gezien het meest is afgenomen tussen 2010 en 2011. Tabel 6.1 Percentage binnenlandse toeristische vakanties van totaal aantal binnenlandse vakanties in Nederland 2011 Nr. Texel 1 2,7% Noord-Kennemerland 2 1,6% Kop van Noord-Holland 3 1,2% Westfriesland 4 0,7% Waterland 5 0,6% Totaal 6 6,9% De meeste binnenlandse toeristen die in 2011 naar Westfriesland kwamen waren afkomstig uit Utrecht (52.000) gevolgd door Noord-Holland (20.000). In een rapportage van Rabobank Nederland uitgevoerd in 2011 waarbij ook de gemeenten Harenkarspel, Heerhugowaard, Niedorp, Schagen, Alkmaar en Langedijk als Westfriesland worden gedefinieerd, is te lezen dat de toeristisch recreatieve sector in Westfriesland nog van een relatief bescheiden omvang is en vooral de lokale vraag beantwoordt. In absolute termen is het desondanks een sector van belang: bijna een half miljard euro groot. Daar komt nog bij dat er mooie kansen liggen: verblijfsmogelijkheden om gasten te verleiden langer te blijven zijn nog maar beperkt aanwezig en de drukbezochte kust wordt nog maar beperkt met het achterland verbonden. Verder blijkt uit het onderzoek dat het cultuuraanbod geconcentreerd is in de (historische) steden.
69
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Bezoekers over de regio (uitkomsten peiling bezoekers) Redenen om Westfriesland te bezoeken Uit een enquête onder ruim 3.500 inwoners van ons land die I&O Research in het kader van dit onderzoek heeft uitgevoerd, blijkt dat ongeveer driekwart van de geënquêteerden wel eens in Westfriesland is geweest. Voor een deel betreft het mensen die er alleen op doorreis waren maar meer dan de helft heeft de regio echt bezocht. Deze bezoekers van buiten de regio kwamen vooral voor ‘een dagje uit’ en het ‘bezoeken van steden’. Ook het bezoeken van musea, winkelen of recreatief fietsen zijn belangrijke reden om naar Westfriesland te komen. Voor langere vakanties, het bezoeken van culturele voorstellingen, evenement of concerten is de regio veel minder in beeld. Met name waar het om dagactiviteiten in Westfriesland gaat zijn inwoners van de rest van de provincie Noord-Holland sterk vertegenwoordigd in de bezoekersaantallen.
Tabel 6.2 Redenen om in Westfriesland vrije tijd door te brengen dagje uit in eigen land
33%
bezoeken van steden
28%
bezoek aan musea
20%
winkelen/shoppen
18%
weekend/enkele dagen weg in eigen land
17%
recreatief wandelen
16%
recreatief fietsen
14%
recreëren in de vrije natuur
13%
korte vakantie (< 1 week)
10%
beoefenen van watersport
6%
bezoek culturele voorstelling/ evenement
6%
bezoek aan attractieparken
6%
bezoek sportwedstrijden/-evenementen
5%
bezoek aan concerten/ muziekevenement
5%
langere vakantie (> 1 week)
4%
70
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
6.3 Aantrekkelijkheid op deelaspecten De aantrekkelijkheid van Westfriesland als bezoekregio is naast van het aantal bezoekers dat de regio voor vrijetijdsactiviteiten bezoekt ook te analyseren aan de hand van een aantal deelaspecten. De volgende aspecten komen aan de orde. De aanwezigheid en kwaliteit van: · overnachtingsmogelijkheden; · eet-en drinkgelegenheden; · attracties en culturele voorzieningen; · sportvoorzieningen; · natuur- en recreatiegebieden; · winkelgebieden. Deze aspecten komen in de volgende paragrafen achtereenvolgens aan de orde. Tot slot gaan we ook in op de beeldvorming over de regio.
A. Overnachtingsmogelijkheden Westfriesland scoort op het aantal logiesaccommodaties per 1.000 inwoners in vergelijking met COROP-gebieden iets onder het gemiddelde; de regio staat op een 26e plaats. De Kop van NoordHolland doet het aanzienlijk beter als het om het aantal logiesaccommodaties gaat en staat zelfs op een eerste plek. Ten opzichte van de referentieregio’s doet Westfriesland het met een zevende plek ook minder goed dan de meeste andere regio’s.
B. Eet en drinkgelegenheden Niet alleen eigen inwoners maken gebruik van eet- en drinkgelegenheden114 in de eigen regio. Ook voor bezoekers van buiten de regio is de aanwezigheid van aantrekkelijke eet- en drinkgelegenheden een positief aspect van een regio. Met het aantal eet- en drinkgelegenheden per 1.000 inwoners staat Westfriesland in vergelijking met de COROP-gebieden op de 25e plaats en scoort daarmee iets lager dan gemiddeld. Ten opzichte van de referentieregio’s is het aantal eet- en drinkgelegenheden ongeveer gemiddeld. Vier scoren er beter en vier regio’s zitten er onder Westfriesland.
114
LISA (SBI-Code 56: eet- en drinkgelegenheden).
71
Logiesaccommodaties per 1000 inwoners regio positie Kop van Noord-Holland
1
Zuidwest-Drenthe
3
Achterhoek
10
Zuidoost-Friesland
15
Midden-Limburg
19
Zuidwest-Gelderland
25
Westfriesland
26
West-Noord-Brabant
32
Zuidoost-Zuid-Holland
40
Aantal eet en drink gelegenheden per 1000 inwoners regio positie Midden-Limburg
5
Kop van Noord-Holland
6
West-Noord-Brabant
14
Zuidwest-Drenthe
24
Westfriesland
25
Zuidoost-Friesland
30
Achterhoek
32
Zuidwest-Gelderland
33
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Zuidoost-Zuid-Holland
41
C. Aanbod vrije tijd en cultuurvoorzieningen Attracties Een attractie is een aantrekkelijk punt voor recreatie. Het bedrijf Respons heeft in 2010 een top 50 van dagattracties in Nederland gemaakt. Om een plaats in de Top 50 Dagattracties te kunnen verwerven, zijn vooraf door de samenwerkende partners een aantal criteria vastgesteld. Deze criteria zijn: · een dagattractie heeft een permanente eigen collectie waar bezoekers primair voor komen: o.a. attracties, klimtoestellen, dieren en schilderijen; · een dagattractie moet onlosmakelijk verbonden zijn met haar locatie(s); · een dagattractie heft entree; · een dagattractie heeft een bovenregionale betekenis (nationaal of internationaal belang); · minimaal 10% van de bezoekers is speciaal, van buiten de regio naar de dagattractie gekomen. De vijf meest bezochte dagattracties van 2010 waren de Efteling, Diergaarde Blijdorp, Burgers’ Zoo, Attractiepark Slagharen en het Van Gogh Museum. Westfriesland komt niet voor in de top 50 van dagattracties. Toch bezit Westfriesland wel een aantal attracties die meer dan 200.000 bezoekers op jaarbasis trekken zoals Sprookjeswonderland en het Zuiderzeemuseum. In de regioscan worden het Zuiderzeemuseum en het stoomgemaal in Medemblik als krachtige attracties op het gebied van ‘leisure’ binnen Westfriesland genoemd.115 Bij het vergelijken van de drie regio’s Westfriesland, de kop van Noord Holland, Noord Kennemerland en Waterland staat Westfriesland op de tweede plek als het om bezoekersaantallen van attracties gaat. Ruim 400.00 bezoekers brachten in 2010 een bezoek aan een attractie in Westfriesland. De regio Waterland wint wel met een grote voorsprong van Westfriesland als het om het bezoeken van attracties gaat.116 Dit komt waarschijnlijk door de grote toeristische aantrekkingskracht van Volendam. Westfriesland scoort goed als het over de gemiddelde afstand naar attracties binnen de regio gaat. Het gaat hierbij dan om pretparken, dierentuinen en binnenspeeltuinen. In vergelijking met de COROP regio’s staat Westfriesland op een 5e positie wat betekent dat de reisafstand naar een attractie binnen Westfriesland gering is. In vergelijking met de referentieregio’s steekt Westfriesland ook boven de andere regio’s uit. Zuidwest-Drenthe staat als referentieregio op de tweede plek gevolgd door de Kop van Noord Holland117.
115 116 117
Regioscan Westfriesland (2010)- Berenschot Bron: http://noordholland.databank.nl CBS (2011).
72
Gemiddelde afstand attracties binnen regio regio positie Westfriesland
5
Zuid-West Drenthe
13
Kop van Noord Holland
25
Zuidwest-Gelderland
27
Zuidoost Friesland
29
West- Noord-Brabant
33
Achterhoek
36
Zuidoost-Zuid-Holland
37
Midden Limburg
40
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Evenementen Evenementen leveren een belangrijke bijdrage aan het imago van een gemeente of regio. Daarnaast bepalen evenementen de leefbaarheid en sociale samenhang van de regio waar ze plaatsvinden. Evenementen geven bovendien een belangrijke economische impuls als er bezoekers van buiten de gemeente of regio komen. Het bedrijf Respons maakt jaarlijks de Evenementen Monitor TOP100, waarin de honderd grootste publieksevenementen van Nederland op verschillende punten met elkaar worden vergeleken namelijk, het aantal bezoeken, het bereik van de media en aantal volgers/vrienden op sociale mediaplatforms zoals Hyves, Facebook en Twitter. De Hoornse Kermis heeft als enige evenement uit Westfriesland een plek op deze ranglijst en komt uit op plek 45. Dit evenement trekt naar schatting 550.000 bezoekers. Het zijn vooral grote sportevenementen in grote steden die hoog scoren in de ranglijst zoals de Nijmeegse vierdaagse, de Marathon van Rotterdam en Amstel Gold race. De steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht organiseren samen een derde van de evenementen die in de top 100 staan. Overig vrije tijd/reactie aanbod Onder overige recreatie vallen pret- en themaparken; kermisattracties en jachthavens. Op dit punt doet Westfriesland het met een 11e positie op de ranglijst beter dan gemiddeld als het gaat om aantal pretparken, kermisattracties en jachthavens per 1.000 inwoners. In vergelijking met de referentieregio’s zijn er wel drie regio’s die hoger scoren en dus in de top 10 staan.118
Aanbod Kunstgerelateerde organisaties Theaters, schouwburgen en evenementenhallen trekken veel dagtoeristen aan. Daarom worden het aantal kunstgerelateerde organisaties waar deze organisaties deel van uitmaken in beeld gebracht. In vergelijking met de COROP-gebieden doet Westfriesland het bovengemiddeld en staat het dan ook op een 11e plaats als het gaat om het totaal aantal organisaties in de kunstsector per 1.000 inwoners. Ten opzichte van de referentieregio’s wint Westfriesland het van alle andere referentieregio’s119.
118 119
LISA (SBI-Code 932: overige recreatie). LISA (SBI-Code 90: kunst).
73
Overig vrije tijd/recreatie aanbod per 1000 inwoners regio positie West-Noord-Brabant 3 Midden-Limburg
6
Kop van Noord-Holland
9
Westfriesland
11
Zuidoost-Friesland
13
Achterhoek
16
Zuidwest-Gelderland
24
Zuidwest-Drenthe
30
Zuidoost-Zuid-Holland
40
Aantal kunstgerelateerde organisaties per 1000 inwoners regio positie Westfriesland 11 West-Noord-Brabant
14
Achterhoek
19
Zuidwest-Gelderland
17
Kop van Noord-Holland
21
Midden-Limburg
23
Zuidoost-Friesland
24
Zuidwest-Drenthe
31
Zuidoost-Zuid-Holland
41
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Aanbod Kunstgerelateerde organisaties Ook cultuurgerelateerde instanties zoals musea kunnen een grote aantrekkingskracht hebben op een regio. Onder cultuurgerelateerde organisaties verstaan we alle culturele uitleencentra, openbare archieven, musea en dieren- en plantentuinen. De regio Westfriesland staat op een 22e plaats als het gaat om het aan cultuurgerelateerde organisaties per 1.000 inwoners. Er zijn vijf referentieregio’s die hoger op de ranglijst staan.
D. Sportaanbod Indien er veel aanbod is van verschillende soorten sporten in een bepaalde regio is de kans groot dat er veel verschillende doelgroepen aangetrokken worden om bijvoorbeeld een dagje te komen golfen, zeilen, mountainbiken, schaatsen enzovoorts. Westfriesland heeft per 1.000 inwoners een bovengemiddeld aantal sportverengingen en staat op de 4e plaats in vergelijking met de COROP-regio’s. De aangrenzende regio Kop van Noord-Holland staat met 1,2 sportvestingen per 1.000 inwoners zelfs boven aan de lijst in vergelijking met de COROP-regio’s. Midden-Limburg en Zuidoost-Friesland staan als referentieregio’s ook in de top 10.
Aantal cultuurgerelateerde organisaties per 1000 inwoners regio positie Midden-Limburg
3
Zuidwest-Drenthe
11
Kop van Noord-Holland
13
Zuidoost-Friesland
19
Achterhoek
20
Westfriesland
22
West-Noord-Brabant
33
Zuidoost-Zuid-Holland
37
Zuidwest-Gelderland
38
Aantal sportvestigingen per 1000 inwoners regio positie Kop van Noord-Holland
1
Westfriesland
4
Midden-Limburg
8
Zuidoost-Friesland
10
Achterhoek
17
Zuidwest-Drenthe
18
West-Noord-Brabant
29
Zuidwest-Gelderland
32
Zuidoost-Zuid-Holland
41
E. Natuurlijk terrein Van het aandeel bos, recreatie terrein, binnenwater en bebouwd terrein zijn geen cijfers op gemeenteniveau beschikbaar daarom wordt hier gekeken naar de Kop van Noord Holland, waar Westfriesland ook onder valt. Duidelijk wordt dat het aandeel bos en natuurlijk terrein relatief laag is. Daar staat tegenover dat de Kop van Noord Holland wel in positieve zin opvalt als het om het aandeel binnenwater gaat.
74
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Bos en natuurlijk terrein Een bezoek aan bos of natuur wordt hoog gewaardeerd als besteding van de vrije tijd. Recreanten of toeristen die het bos gebruiken geven relatief veel geld uit tijdens dit bezoek.120 Het COROP-gebied Kop van Noord-Holland staat met een 39e positie bijna onderaan als het om het aandeel bos en natuurlijk terrein gaat. Ook alle referentieregio’s beschikken over een groter aandeel bos en natuurlijk terrein.121
Recreatieterrein Recreatieterreinen worden gebruikt voor recreatie en dus vooral voor vrijetijdsbesteding. Ook op het gebied van recreatieterrein staat het COROP-gebied Kop van Noord-Holland relatief laag op de lijst (35e plaats) met 3 procent van de totale oppervlakte. Referentieregio Zuidoost-Friesland heeft een vergelijkbare score; de andere regio’s staan hoger op de lijst, met Zuidoost-ZuidHolland als hoogst genoteerde referentieregio met een score van zes procent. 122
Binnenwater Op het gebied van binnenwater scoort de regio door de aanwezigheid van het IJsselmeer en het Markermeer wel hoog (5e plaats). De referentieregio’s volgen hier op grote afstand.123 De bebouwing in het COROP-gebied Kop van Noord-Holland is vrij beperkt; zeven procent van het totale oppervlak is bebouwd. Hiermee staat de regio 5e124; de referentieregio’s staan allemaal lager op de lijst. Westfriesland is echter wel sterker bebouwd dan de Kopregio, blijkt uit figuur 6.1.125
120 121 122 123 124 125
% bos en natuurlijk terrein regio
positie
Zuidwest-Drenthe
5
Midden-Limburg
7
Achterhoek
16
West-Noord-Brabant
19
Zuidoost-Friesland
23
Zuidoost-Zuid-Holland
30
Zuidwest-Gelderland
33
Kop van Noord-Holland
39
% recreatieterrein regio
positie
Zuidoost-Zuid-Holland
14
Midden-Limburg
21
West-Noord-Brabant
24
Zuidwest-Gelderland
26
Zuidwest-Drenthe
31
Achterhoek
32
Kop van Noord-Holland
35
Zuidoost-Friesland
36
Percentage binnenwater t.o.v. totaal oppervlakte (2008) regio positie
Percentage bebouwing t.o.v. totaal oppervlakte (2008) regio positie
Kop van Noord-Holland
5
Kop van Noord-Holland
5
Zuidoost-Zuid-Holland
8
Zuidwest-Drenthe
7
Zuidwest-Gelderland
11
Zuidoost-Friesland
8
West-Noord-Brabant
13
Achterhoek
15
Zuidoost-Friesland
19
Zuidwest-Gelderland
17
Midden-Limburg
21
Midden-Limburg
23
Zuidwest-Drenthe
39
West-Noord-Brabant
26
Achterhoek
40
Zuidoost-Zuid-Holland
28
De rol van bossen in de regionale economie. Alterra (2001). CBS (2008). CBS (2008) CBS (2008) Uitgaande van een hoge score op de ranglijst bij een lage bebouwingsgraad Waar willen we wonen? (2012) - Bureau Louter
75
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Wandelroutes Mensen wandelen het meest frequent in hun directe woonomgeving, maar het liefst in bossen, zo blijkt uit de nationale wandelmonitor. Het oppervlak aan recreatiegebied en natuur per inwoner is het hoogst in de oostelijke helft van Nederland en het laagst in de Randstad. In de analyse ‘Recreatiecijfers bij de hand, 2008’ signaleert het Kenniscentrum Recreatie in het overgrote deel van Nederland een matig tot slechte recreatieve kwaliteit (uitgedrukt in termen van stilte, grondgebruik, toegankelijkheid, sociale veiligheid, verkeersdrukte, zwemwaterkwaliteit en onderhoud van voorzieningen). Vooral in de provincie Noord- en Zuid-Holland hebben de recreatiegebieden een lage kwaliteit. De Veluwe, delen van de Waddeneilanden, Noord-Brabant, Limburg, Overijssel en Drenthe bieden de hoogste kwaliteit. Vooral in Zuid- en Noord-Holland is een groot tekort aan wandelmogelijkheden. Dit heeft twee kanten. Enerzijds is er sprake van een tekort, anderzijds is er dus sprake van een potentieel dat van nieuwe mogelijkheden gebruik wil maken. Figuur 6.1 Tekort aan wandelmogelijkheden126
6.4 Winkelgebieden Uit het regionale koopstromenonderzoek dat in 2011 door I&O Research is uitgevoerd blijkt dat het totale winkeloppervlak in Westfriesland sinds 2004 met 17% gegroeid. Deze groei is sterker dan in de rest van de provincie Noord-Holland, De groei zit voornamelijk in de sector ‘mode en luxe’. Desondanks is de branche ‘mode en luxe’ wel ondergemiddeld vertegenwoordigd. Deze branche concentreert zich in Enkhuizen, Bovenkarspel en Hoorn.
126
bron: ‘Recreatiecijfers bij de hand 2008’, Kenniscentrum Recreatie in Nationale Wandelmonitor 2010
76
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
De branche ‘in en om het huis’ is met name sterk vertegenwoordigd in de regio Westfriesland. De gemiddelde winkelgrootte is in zeven jaar tijd met veertig vierkante meter toegenomen tot driehonderd vierkante meter en behoort hiermee tot de grootste van de provincie. De leegstand van winkelpanden is in de afgelopen zeven jaar wel met een kwart toegenomen. De totale leegstand bedroeg in 2011 25.000 vierkante meter winkelvloeroppervlak. Het leegstandpercentage van 6% komt wel overeen met het provinciale gemiddelde. Het aantal klanten dat vanuit andere regio’s in Westfriesland winkelt is beperkt. Voor niet-dagelijkse artikelen is respectievelijk 8 procent afkomstig uit omliggende regio’s. In de niet-dagelijkse sector is het omzetlek naar Noord-Kennemerland voor Westfriesland een kleine € 26 miljoen. Daarnaast is ook de afvloeiing naar Amsterdam groter. Hier staan positieve omzetsaldo’s vanuit Waterland en Kop Noord-Holland tegenover (zie figuur 6.2).
Figuur 6.2 Koopstromen tussen Westfriesland en omliggende regio’s, niet-dagelijkse sector (milj. €).
77
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Westfriese consumenten zien verschillende mogelijkheden om de aantrekkelijkheid van de winkelgebieden in hun eigen woonplaats te vergroten. · Winkelaanbod: o Inwoners van zowel grotere als kleinere kernen noemen uitbreiding van het winkelaanbod als een belangrijk verbeterpunt. In de kleine kernen denkt men met name aan de komst van een (discount) supermarkt en in grotere kernen noemen de inwoners veelal specifieke winkels voor het niet-dagelijkse aanbod. · Parkeren: o Inwoners van Enkhuizen en Hoorn stippen de parkeerproblematiek aan als verbeterpunt. · Overig: o In meerdere plaatsen is het horeca aanbod en de zondagopenstelling van supermarkten een aandachtspunt.
6.5 Beeldvorming en waardering Imago speelt een belangrijke rol bij het aantrekken van bezoekers en toerisme. Hoe kijken mensen van buiten de regio tegen Westfriesland aan? Mensen van buiten de regio denken bij Westfriesland als eerste vooral aan ruimte en een vlak landschap met polders en water. Ook de steden Hoorn en Enkhuizen worden vaak veelvuldig genoemd. Naast rust, ruimte, natuur en de aantrekkelijke historische steden worden water, watersport en fietsen het meest spontaan genoemd op de vraag wat Westfriesland een aantrekkelijke regio maakt om te bezoeken. Minder aantrekkelijke punten van de regio zijn volgens niet-regiobewoners het kale landschap. Ook associëren relatief veel mensen Westfriesland met een onbekend gebied waar relatief weinig te beleven is. Verder valt het op dat Westfriesland geassocieerd wordt met zowel de provincie Noord-Holland als de provincie Friesland. Het blijkt dan ook dat een kwart van de ondervraagden in de bezoekersenquête niet wist dat Westfriesland in de provincie Noord-Holland ligt. Niet-regiobewoners zien de regio Westfriesland vooral als regio om een dagje uit te gaan of één overnachting te doen. Dit geldt vooral voor mensen uit overige delen van de provincie Noord-Holland. Desalniettemin vinden minstens vier op de tien mensen uit de overige delen van het land Westfriesland ook geschikt voor een dagje uit of weekendje weg. Maar ook in een korte vakantie (korter dan een week) in Westfriesland heeft onder ongeveer een derde van de mensen uit het hele land interesse. Ongeveer één op de zeven ziet het wel zitten om langer dan een week in Westfriesland op vakantie te gaan.
78
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Bezoekers over de regio (uitkomsten peiling bezoekers en niet-bezoekers) Figuur 6.3 Wordcloud: welke woorden komen er het eerst in u op als u aan de regio Westfriesland denkt?
Figuur 6.4 Wordcloud: wat maakt Westfriesland voor u tot een aantrekkelijke regio om een bezoek te brengen?
Figuur 6.5 Wordcloud: Kunt u de minder aantrekkelijke punten van Westfriesland in een paar kernwoorden omschrijven?
79
De Staat van Westfriesland · Westfriesland als regio om te bezoeken
Figuur 6.6 Wist u dat Westfriesland in de provincie Noord-Holland ligt?
24%
76%
ja
nee
Tabel 6.3 Westfriesland is een aantrekkelijke bestemming voor: Utrecht, Zuid-Holland en
Noord-
Zuid-
Flevoland
Holland
Nederland
47%
48%
75%
39%
50%
44%
41%
51%
41%
44%
36%
29%
37%
31%
32%
18%
11%
20%
14%
15%
Noordoost NL een dagje uit weekendje / enkele dagen weg (minimaal 1 overnachting) een korte vakantie (korter dan een week) een langere vakantie
80
totaal