West-Friesland Het Hoornblad

nr. 89 herfst 2015

70 Jaar KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland

d a l b n r o o H t e H afdeling Hoorn/West-Friesland

Het Hoornblad

Oplage 325 exemplaren

Informatie en mededelingenblad van de KNNV-afdeling Hoorn/West-Friesland Verschijnt 4x per jaar (januari, april, juli en oktober) Sluitingsdatum kopij: 6 december 2015 Redactie: Jan Duyf, Egbert Baars & Wim van der Hulst Adres: Postbus 8, 1693 ZG Wervershoof, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected] Internet: http://www.knnv.nl/hoorn Verzending: Tineke Horstman-Kooijman Adres: James Grievelaan 6, HX Blokker T: (0229) 23 53 35 Archiefnr. 2015-001HN/04HB

Inhoud van Het Hoornblad Nr. 89 blz

3 4 8 9 10 12 15 16 17 18 19 20 21 23 24 25 26 27 27 28

Activiteitenprogramma KNNV West-Friesland Toelichting activiteiten Van de bestuurstafel 70-jarig bestaan van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland Insectenwerkgroep Een verhaal met een angel Plantenwerkgroep Vogelwerkgroep Verslag soortendag Zoogdierenwerkgroep Bloemenpracht Kamperen met de KNNV in Zuid-Frankrijk Een week vogelwacht op Engelsmanplaat Hemelvaartkamp 2016 Cursus Natuur in je eigen omgeving Knobbelzwanen in Hoorn in 2015 Doe Saam Duursaam De Hoornbloem De Specht Bijzondere waarnemingen

Bij de voorplaat: Burlend edelhert (foto: Ron Entius) 2

”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

Activiteitenprogramma KNNV OKTOBER zondag maandag donderdag maandag zaterdag zaterdag woensdag

4 5 8 12 10 17 28

Oostvaardersplassen, zie pagina 19 Krooneenden op de Vinkenveense Plassen, zie toelichting Bijeenkomst Vogelwerkgroep, zie pagina 16 Bijeenkomst Insectenwerkgroep, zie pagina 10 Landelijke dag voor duurzaamheid, zie pagina 26 Krooneend en de Gouwzee, zie toelichting Binnenbijeenkomst Plantenwerkgroep, zie pagina 15

NOVEMBER donderdag zaterdag zondag maandag

5 7 8 9

dinsdag donderdag maandag woensdag

10 12 23 25

Bijeenkomst Zoogdierenwerkgroep, zie pagina 19 Paddenstoelenexcursie in Flevoland, zie toelichting Viering van het 70-jarig bestaan, zie pagina 9 Over het verdwijnen van de Wolf en de opkomst van de Huisspitsmuis, zie toelichting Start cursus Natuur in je eigen omgeving, zie pagina 24 Bijeenkomst Vogelwerkgroep, zie pagina 16 Bijeenkomst Insectenwerkgroep, zie pagina 10 Bijeenkomst Plantenwerkgroep, zie pagina 15

DECEMBER maandag 7 Markerwadden, zie toelichting donderdag 10 Bijeenkomst Vogelwerkgroep, zie pagina 16 zaterdag 12 Excursie Markerwadden, zie toelichting donderdag 17 Bijeenkomst Zoogdierenwerkgroep, zie pagina 19

JANUARI zondag 3 Nieuwjaarswandeling, zie toelichting maandag 11 Hoe West-Friesland vorm kreeg, zie toelichting woensdag 13 Bijeenkomst Plantenwerkgroep, zie pagina 15 donderdag 14 Bijeenkomst Vogelwerkgroep, zie pagina 16


3

Toelichting activiteitenprogramma De lezingen en sommige werkgroepavonden worden gehouden in Wijkcentrum Kersenboogerd, Brederodegracht 1 in Hoorn. Zaal open om 19:45 uur. De meeste excursies starten bij de kleine P aan het Dampten in Hoorn, even voorbij de begraafplaats. Vanaf de trein (en de fietsenstalling) is het 8 minuten lopen. Bel bij twijfelachtig weer even naar de vermelde contactpersoon.

Maandag 5 oktober: Lezing Krooneenden op de Vinkeveense Plassen door Sjoerd Dirksen Sjoerd Dirksen is een beroepswetenschapper maar zijn onderzoek naar de KROONEEND doet hij (met anderen) in zijn vrije tijd. Hij volgt de broedende krooneendenpopulatie in de Vinkeveense Plassen al ruim 20 jaar. Hij houdt het broedsucces bij en vangt ook vogels om te ringen en zo verder te volgen. De Vinkeveense Plassen zijn vooral bekend als recreatiegebied, maar deze wetlands maken ook deel uit van de Ecologische Hoofd Structuur. Toen in Nederland de KROONEEND door de verslechterende waterkwaliteit bijna verdwenen was, groeiden hier nog zoveel waterplanten, dat het geschikt bleef als broedgebied. Je zou kunnen zeggen dat dankzij de Vinkeveense Plassen de KROONEEND als broedvogel in Nederland gebleven is, en nu weer kan uitbreiden. Hoe aantrekkelijk is Nederland nog voor deze prachtige eend? Welke gebieden voldoen aan de eisen? En andere vragen uit de 20 jaar, dat Sjoerd de KROONEEND volgt, worden nader beschouwd. In zijn lezing zal Sjoerd niet alleen de resultaten van al het veldwerk laten zien, maar ook hoe dat veldwerk gebeurt. Aansluitend op de lezing is er op 17 oktober een excursie naar de Gouwzee, waar in de herfst grote aantallen KROONEENDEN de rijke waterplantenvegetaties benutten. Contactpersoon: Jan Duyf, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected]. Zaterdag 17 oktober: Excursie Krooneend en de Gouwzee De Gouwzee is een onderdeel van het Markermeer. Terwijl de water van het Markermeer nog steeds troebel is, blijft het water in de Gouwzee vrij helder. In het bekken tussen Marken, Monnickendam en Volendam, de Bukdijk is het water ondiep en rustig. Hier is een bijzonder ecosysteem ontstaan met STERKRANSWIER en FONTEINKRUID. Zeer aantrekkelijk voor eenden. In het najaar komen hier ook veel KROONEENDEN om op te vetten voor de wintertrek. Buiten KROONEENDEN zie je hier ook veel andere watervogels. Binnendijks het prachtige Waterland. Vanaf de dijk zicht op een mooi landschap met interessante historie en mooie natuur. Vertrek vanaf Dampten om 09:00 uur. Excursiecoordinator: Inga Tessel. E: [email protected]. Zaterdag 7 november: Paddenstoelenexcursie in Flevoland Bij een eerdere gelegenheid enkele jaren geleden in het Voorsterbos bij Kraggenburg in de NOP waren de deelnemers aan de excursie erg enthousiast over de deskundige leiding en de soortenrijkdom in het gebied. Voor ons een 4


aanleiding om Yvonne en Gerrit van Duuren, enthousiaste en deskundige leden van de mycologische vereniging, te vragen om met ons op herhaling te gaan. Ze brachten zelf naar voren graag inspraak te hebben over het te bezoeken gebied om naar bevinden het interessantste terrein te kiezen voor dat moment. Daarvoor wordt het exacte gebied op een later tijdstip bepaald, maar we moeten in elk geval de dijk over naar Zuidoost-Flevoland. We vertrekken vanaf Dampten om 09:00 uur of in overleg met de contactpersoon, Gerrit de Weerd, vanaf de P bij het begin van de dijk bij Enkhuizen. Rond 10:00 uur kunnen we aan de wandeling beginnen en na de lunch kunnen we, eventueel in een ander terrein, nog verder gaan, zodat we tussen 15:00 uur en 16:00 uur wel weer thuis zullen zijn. Info: Gerrit de Weerd, [email protected] tel.: T: (0228) 58 55 77 of 06 499 68 720. Maandag 9 november: Lezing Over het verdwijnen van de Wolf en de opkomst van de Huisspitsmuis Als je in Noord-Holland zoogdieren zegt, dan gaat het niet direct over LEEUWEN en GIRAFFEN. In ons contreien leiden de zoogdieren een verborgen leven. Tijdens deze lezing komt je meer te weten over de geheimzinnige wereld van zoogdieren in Noord-Holland: de BOOMMARTER, WOELMUIS de omstreden VOS en nog meer… Daarnaast zal ik je meer vertellen over hoe uilen ons helpen meer te leren over kleine zoogdieren. We zijn in Noord-Holland bezig met een grootschalig braakbalonderzoek. Dorien Hoogeboom werkt al bijna acht jaar bij Landschap Noord-Holland. Zij is ecoloog en een echte veldonderzoeker. Ik doe onder andere onderzoek naar weidevogels en zoogdieren. Ook inventariseer ik broedvogels en vleermuizen. Fantastisch om te doen, omdat je op gekke tijdstippen in bijzondere gebieden komt. Onlangs is de Noord-Hollandse zoogdieratlas uitgegeven. Hier komen alle soorten aan bod in interessante beschrijvingen, prachtige foto’s en verspreidingskaart. Naast een beschrijving per soort, komen ook andere wetenswaardigheden aan de orde. Vanavond heeft u tevens de mogelijkheid om de NoordHollandse Zoogdieratlas te kopen alsook de Atlas van de Noord-Hollandse vissen, -flora en –dagvlinders. Contactpersoon: Jan Duyf, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected]. Maandag 7 december: Lezing Markerwadden door Suzanne Klaassen De passanten die over de Houtribdijk rijden, zien al enkele jaren dat daar steeds iets gebeurd; een nieuw strekdam, een eiland, schepen en keten die ineens daar liggen. Wat zijn ze aan het doen en waarom? Vandaag komt Suzanne Klaassen, omgevingsmanager van de Markerwadden, over het project ‘de Markerwadden’ en de te verwachten natuurontwikkeling en belevingsmogelijkheden een lezing houden. Markerwadden is een uniek project dat zorgt voor natuurherstel van het Markermeer door de aanleg van eilanden met zand, klei en slib uit het Markermeer. In het voorjaar van 2016 wordt gestart met de aanleg van het ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

5

eerste eiland. Met de aanleg van Markerwadden pakken we een groot deel van de problemen aan. Zand, klei en slib uit het Markermeer worden gebruikt om op grote schaal paaiplaatsen, eilanden en natuurlijke oevers te maken. Bedreigde dieren en planten profiteren hiervan. Met dit herstel creëren we een robuust natuurgebied in het natte hart van Nederland dat voor de hele Nederlandse natuur van groot belang is. Tegelijkertijd maken we het Markermeer aantrekkelijker. Zo zijn de nieuwe natuureilanden straks toegankelijk voor natuurliefhebbers en watersporters. Het project Markerwadden is een initiatief van Natuurmonumenten en wordt in samenwerking met het Rijk en provincie Flevoland gerealiseerd. Contactpersoon: Jan Duyf, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected]. Zaterdag 12 december: Excursie Markerwadden Langs de Houtribdijk zijn in de loop der jaren aanvullende werkzaamheden verricht, zoals de aanleg van stenen dammen. Vogels profiteren daarvan en kunnen zo in rustiger water liggen. We kijken rond het naviduct en wat er ligt in het Krabbersgat en bij de natuurboog. Halverwege de dijk bij de Trintelhaven lopen we een stuk en kijken verder naar de Markerwadden in aanleg. Vertrek Dampten in Hoorn om 09:00 uur en begin Houtribdijk 09:30 uur. Terug om ca. 12:30 uur. Excursiecoordinator is Jan Marbus T: (0229) 23 04 19. Zondag 3 januari: Nieuwjaarswandeling Om elkaar te ontmoeten in het nieuwe jaar gaan we, traditiegetrouw, een frisse neus halen en daarna een lekkere kom met snert verorberen. Dit uiteraard naar keuze. Een stevige wandeling in het recreatiegebied Geestmerambacht, vlak boven Alkmaar, moet de benodigde eetlust wel opwekken. Als het een lekker winterweertje is, zal dit wel lukken. Omsloten door het Geestmerambacht ligt er het vogelrijke natuurgebied de Kleimeer. Anders dan de naam doet vermoeden is Kleimeer helemaal geen meer. Ooit was het dit wel, maar in 1567 werd dit meer door molens leeggepompt. Inmiddels heeft de landbouwgrond die hier ontstond plaatsgemaakt voor natuur en heel veel vogels. In de zomer zie je hier de BRUINE KIEKENDIEVEN zwermen op zoek naar voedsel voor hun jongen. Andere broedvogels van de Kleimeer zijn bijvoorbeeld RIETGORS, BAARDMAN, WATERRAL en SNOR. En in de winter, als het land kaal is, wil de ROERDOMP zich in de vroege ochtend nog wel eens laten zien. Zoals gebruikelijk verzamelen we bij de Dampten in Hoorn. Dit om gezamenlijk (bij elkaar instappen) te reizen. Vertrek Hoorn om 10:30 uur.53 110. Informatie: Hans Oudejans, E: [email protected] T: (072) 50 216 75. M: 06 486 53 110. Bij twijfelachtig weer…even bellen! Maandag 11 januari: Hoe West-Friesland vorm kreeg: bodem, landschap en bewoning Wist je... dat in West-Friesland op verschillende manieren in de bodem is geboord en gesondeerd op zoek naar aardgas, aardwarmte en een stevige ondergrond voor heipalen? 6


Wist je... dat deze onderzoeken tot wel 3000 meter diepte ons van alles kunnen vertellen over hoe die bodem zich gevormd heeft en dat bodemprofielen en bodemkaarten ons dat laten zien? Wist je... dat West-Friesland in de loop der tijden een flinke wereldreis heeft gemaakt en daardoor zeer verschillende klimaten heeft gekend, wat in de bodem nog duidelijk leesbaar is? Wist je… dat West-Friesland sinds 10.000 jaar een uitzonderlijke plaats inneemt in de ontstaansgeschiedenis van Nederland? Wist je… dat naast de bodem ook het landschap van West-Friesland een voortdurende verandering heeft ondergaan en dat de inzichten daarover steeds weer worden aangepast? Wist je… dat die eeuwenlange ontwikkeling van het West-Friese landschap nog steeds zichtbaar is? Wist je… dat sinds 2600 jaar vóór Christus West-Friesland verschillende bewoningsculturen heeft gekend, waarvan archeologische opgravingen ons steeds meer kunnen vertellen? Hebben we je interesse gewekt of ben je nog nieuwsgieriger geworden, kom dan naar de lezing van Nico Bregman. Hij heeft zich uitgebreid in dit onderwerp verdiept en weet ons vast veel te vertellen over bodem, landschap en bewoning van West-Friesland. De lezing wordt met powerpointbeelden toegelicht. Contactpersoon: Jan Duyf, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected].


7

Van de Bestuurstafel De vorige keer schreef ik: de zomer is al begonnen en nu ik dit stukje zit te schrijven is de zomer al weer voorbij. Het is trouwens een echte herfstdag, guur en regenachtig. Veel vogels zijn al weer vertrokken naar warmere oorden en veel vogels, die uit het hoge noorden komen, trekken nu over ons land. Er staat niet veel meer in bloei en de vogels, die blijven, hoor je niet meer fluiten. De vlinderliefhebbers gaan nu van hun winterslaap genieten. Al onze werkgroepen gaan of zijn al begonnen met hun binnenbijeenkomsten. Sommigen gaan nog sporadisch naar buiten, zoals de plantenwerkgroep en anderen voor hun telactiviteiten. Wat betreft de fusie van IVN met de KNNV hebben wij naar aanleiding van de reacties, die de landelijke besturen hebben gekregen van lokale afdelingen van de KNNV en IVN, het volgende antwoord gekregen: het blijkt dat er een gestaag groeiend draagvlak is voor de vorming van een nieuwe natuurorganisatie, maar ook dat er nog veel vragen en mogelijke obstakels zijn. Veel afdelingen vragen tijd en ruimte voor een lokaal of regionaal proces. Er zijn ook afdelingen die liever vandaag dan morgen samen verder gaan. De besturen willen tegemoet komen aan beide wensen door: 1. Tijd en ruimte te geven aan afdelingen die meer tijd nodig hebben om lokale samenwerking vorm te geven. 2. Met spoed verder te gaan met de ontwikkeling van modellen voor het samengaan van afdelingen en ondersteuning van die processen. Op de eerstvolgende beleidsraad zal het landelijk bestuur de afdelingen hier verder over informeren. Wij houden jullie op de hoogte via het Hoornblad. Het 70-jarige bestaan van de KNNV afd. Hoorn/West-Friesland wordt gevierd op 8 november. Elders in dit Hoornblad staat wat wij op deze dag gaan doen. Het wordt naar mijn mening een mooie (natuur)presentatie van de KNNV afd. Hoorn/West-Friesland. Ik wil reeds nu de heren Michel Kleij, Jan Marbus en Ruud Timmer bedanken voor hun inzet om deze dag tot een echte feestdag te maken. Het lezingenseizoen is weer begonnen op onze vertrouwde locatie: het Wijkcentrum Kersenboogerd, Brederogracht 1 in Hoorn. Ik hoop daar weer vele vertrouwde gezichten te zien.

Jan Duyf, voorzitter 8


70-jarig bestaan van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland Op zondag 8 november vieren wij het 70-jarige bestaan van onze KNNV afdeling Hoorn-West-Friesland. Wij doen dit in de multifunctionele accommodatie De Kreek, gelegen aan de Meetketting 1, 2 & 3, 1689 XS te Zwaag, en wel van 11:30 uur tot 16:30 uur. Dit is vlakbij het Deen filiaal, dat gelegen is aan de Strip. Wij willen op deze dag aan een ieder laten zien waar wij als KNNV ons mee bezig houden en hoe mooi het kan zijn om je te verdiepen in de natuur. Wij doen dit door middel van: 1. Presentatie van onze werkgroepen. 2. Natuurverzamelingen van onze leden (schelpen, hout, stenen, fossielen etc.). 3. Info- en verkoopstands met o.a. boeken, zaden en nestkasten. 4. Workshop braakballen pluizen en een workshop hybiën. 5. Videopresentatie over de KNNV activiteiten. 6. Korte excursie door de woonwijk. Tevens zal door Jan Marbus tijdens een korte lezing worden terug gekeken op het 70-jarig bestaan van onze vereniging. Om een zo groot mogelijk publiek te bereiken hebben wij, naast de gebruikelijke publiciteit in dagbladen en weekbladen (eind oktober en begin november), contact gezocht met scholen in Zwaag en Westerblokker en aangeboden om als KNNV een les te geven in braakballen pluizen en hybiën. Verscheidene scholen hebben hier al zeer positief op gereageerd. Verder hebben wij wethouder Pijl van de Gemeente Hoorn bereid gevonden om de viering van ons 70-jarig bestaansfeest te openen. Wij hopen velen van jullie te mogen begroeten op deze dag en schroom niet om familie, kennissen, vrienden en buren mee te brengen en hun ook kennis te laten maken met de activiteiten van de KNNV. Voor degenen, die enthousiast zijn geworden starten wij op 10 november een cursus onder de noemer “Natuur in je eigen omgeving”. Voor meer informatie zie pagina 24. ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

9

Insectenwerkgroep DAGVLINDERS Het is een raar jaar. Een heel koud voorjaar, een gigantische junidip en een rijke zomer. De ARGUSVLINDER is overal in West-Friesland waargenomen. Mijn man en ik waren wanhopig in het voorjaar omdat er geen rups of Argus te vinden was op onze vertrouwde route Sellecum/Gouwtje, die we met regelmaat bezochten. Maar de verrassing kwam op 9 augustus waar we in één kilometerhok 84 ARGUSVLINDERS hebben waargenomen. Vorig jaar zagen we daar twee generaties Argussen. Dat zit er dit jaar niet in. De Argus is waargenomen in Andijk, Wognum, Lutjebroekerweel en langs de dijk van het IJsselmeer, kortom er waren ogen te kort om ze te tellen. Een andere verrassing was het BRUIN BLAUWTJE die we meer dan gewoonlijk op Iepentakvlinder diverse plekken hebben gespot. En iedereen weet inmiddels wel dat we een invasie ATALANTA’S hadden. Over de koolwitjes zijn we niet te spreken want eigenlijk zijn die pas de laatste paar weken los gebroken en af en toe zien we het KLEIN GEADERDE WITJE samen met het KLEINE KOOLWITJE. Dat zijn er dit jaar zeker heel veel minder, ook is de ORANJE LUZERNEVLINDER even niet thuis! Maar de DAGPAUWOOG zat zelfs bij ons in de tuin. Wie weet wat we nog kunnen verwachten in september.

LIBELLEN

EN

JUFFERS

Er zijn behoorlijk wat HEIDELIBELLEN in onze regio waargenomen. Maar die drie verschillende soorten blijven een determinatieprobleem. Is ie nou Bruinrood, Bloedrood of Steenrood? Dus alleen met kijker en boekje in de hand kun je hier achter komen. Helaas, zitten ze niet stil, wat heet, ze zijn vliegensvlug. Net heb je ze in het vizier en dan zijn ze alweer vertrokken. Lastig. Geef mij maar de GEWONE OEVERLIBEL of een LANTAARNTJE. De HOUTPANTSERJUFFER lukt ook nog wel en een PAARDENBIJTER is een hanger met spijker of vliegt al foeragerend in groepen boven je hoofd. Het zijn wonderlijke insecten, zo met die grote ogen!

KEVERS

Geïnteresseerd in kevers? Sluit je aan bij de werkgroep. LIEVEHEERSBEESTJES zijn ook boeiend. En stippen zijn snel geteld.

PUBLIEKSEXCURSIES HAARLEM/SUYDERBRAECK Helaas was het slechte weer de oorzaak dat de Haarlemse excursies in het water vielen. Het lag beslist niet aan deskundige leiding van de KNNV Haarlem. 10


We hebben nog een fijne wandeling in de Waterleidingduinen gemaakt, maar er was weinig te zien. En wat we zagen vloog niet erg. DAMHERTEN zijn natuurlijk wel leuk, maar niet als zij alle bloemetjes opeten waardoor de vlinders geen kans meer krijgen en bijzondere soorten wegblijven. De Waterleidingduinen waren letterlijk kaal gegraasd! Op 15 Augustus hebben we bij onze gastvrouw Ineke Kraaieveld (Suyderbraeck) vlinders en libellen geteld. Veel leden van onze insectenwerkgroep waren hierbij aanwezig. Maar het is wel jammer dat er weinig KNNV lezers bij waren. We hebben volop vlinders gezien, ook hier zat de Argus bij en een flinke hoeveelheid KLEINE VOSSEN, GAMMA-UILTJES en wat BONTE ZANDOOGJES. Het was heerlijk toeven in de gastvrije tuin van Ineke!

WERKGROEPVERGADERING De werkgroepvergaderingen zijn op de maandagavond. Iedereen is welkom. Wil je meer weten geef dan een belletje. De volgende vergaderingen zijn op 12 oktober en 23 november. De vergadering start om 20:00 uur en eindigt om 22:00 uur. Ook bereiden we ons voor op het vlinderproject 2016. De vergadering vindt plaats op onderstaande adres. Suyderbraeck Ineke Kraaijeveld Zesstedenweg 20A 1634 DN Scharwoude http://www.kraaienbende.nl Henny van der Groep

Saffraangouduil ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

11

Dave Goulson

Een verhaal met een angel Uitg. Atlas Contact; Paperback; 320 blz.; ISBN 978 90 450 264 0 4; Vertaling: Nico Groen; juli 2014; € 24,99; E-book € 14,99. Dave Goulson, een Britse entomoloog, met als specialiteit hommels is tegenwoordig verbonden als hoogleraar biologie aan de universiteit van Sussex. Al jaren had Goulson het verlangen om een flink stuk terrein te kunnen beheren dat aantrekkelijk zou zijn voor hommels en bijen, zijn tuin was daarvoor niet geschikt. In Zuid Engeland waar hij woonde en werkte, was het gezien zijn inkomen als academicus niet haalbaar om iets geschikts te vinden. Dan maar in het buitenland, hij pakte de veerpont naar Frankrijk en ging zoeken. In 2003 vond Goulson een vervallen boerderij met een stuk land in de Charente (ten noorden van Bordeaux) dat al decennia was gebruikt en bemest voor agrarische doeleinden. Met die aankoop hoopte hij een toevluchtsoord te kunnen maken voor zijn hommels en andere insecten. Goulson had al meer dan 200 wetenschappelijke artikelen gepubliceerd toen hij tot het inzicht kwam dat zulke artikelen slechts door een gering aantal wetenschappers werden gelezen, buiten die kring hadden ze weinig effect. Om het belang van hommels en bijen voor de bestuiving van planten en het grote belang van het ecosysteem van insecten in zijn algemeenheid onder de aandacht van een groter publiek te brengen, besloot hij zich op deze doelgroep te richten. Het werk dat hij verrichtte op zijn Franse boerderij bleek daarbij inspirerend te werken. In 2013 verscheen zijn boek ‘A Sting in the Tale’, dit is vooral gericht op hommels. Hij beschrijft talloze anekdotes en eigenaardigheden van hommels, op een deskundige en humoristische wijze. Zo is er rond 1880 de mislukte emigratie van hommelkoninginnen (tijdens hun winterslaap) naar Nieuw Zeeland (die bij het passeren van de evenaar door de warmte ontwaakten, maar geen voedsel aan boord vonden en dus doodgingen); ruim 10 jaar later slaagde de emigratie wel toen koelkasten voor het eerst op zeilschepen werden geïnstalleerd. Of het verschijnsel dat hommels kunnen ruiken dat een soortgenoot eerder de betreffende bloem heeft bezocht, waardoor ze meteen verder kunnen vliegen op zoek naar een nog onbezochte bloem (Goulson duidt dit verschijnsel aan als ‘stinkvoeten’), of de ingenieuze wijze waarop zij hun nest weten terug te vinden; of het feit dat koninginnen zelf kunnen bepalen of hun nakomelingen mannetjes of vrouwtjes zullen worden al naar gelang haar behoefte In zijn inleiding beschrijft Goulson hoe de omgeving waar hij woonde, vóór WO-II was gekenmerkt door kleinschalige weilanden, doorsneden door die 12


ouderwetse Engelse heggen – vol insecten, vogels en andere kleine dieren. (Waar hij als kleine jongen zich kon uitleven met de jacht op al dat kleine spul.) Maar door de oorlog en de isolatie van Engeland door de aanvallen van Duitse duikboten, was het niet meer mogelijk om grote hoeveelheden voedsel in te voeren en ontstond de noodzaak om zoveel mogelijk zelf – grootschalig – te gaan produceren. Aldus werden die kleine weilanden veranderd in uitgestrekte terreinen, de heggen verdwenen. Later kwam daar de bemesting van de voedselarme grond bij, de inzet van tractoren i.p.v. paarden, toepassing van insecticiden, enz.. Deze forse uitbreiding van landbouwproductie werd financieel gestimuleerd door de overheid en na afloop van de oorlog ging men door met subsidies tot in de jaren ’90. Zoals Goulson het beschrijft werden in een periode van 50 jaar bijna alle bloemrijke biotopen vernietigd en daarmee een grote aanslag gepleegd op het insectenrijk. Diverse Engelse hommels, w.o. de DONKERE TUINHOMMEL, werden volledig uitgeroeid. – Een dergelijke ontwikkeling heeft zich uiteraard in vele Europese landen voorgedaan. Goulson beschrijft hoe hij erin is geslaagd om die ouderwetse biotoop die zo aantrekkelijk was voor insecten en andere dieren opnieuw te doen herleven op zijn boerderij in Frankrijk. Daartoe moest hij o.a. het terrein dat gedurende decennia voor agrarische doeleinden was gebruikt, ‘ontmesten’. Afgraven en afvoeren van de grond was wegens de kosten niet haalbaar en daarom heeft Goulson semiparasitaire planten ingezet waarvan de wortels hun voedingsstoffen gedeeltelijk aan andere planten onttrekken met name aan de aanwezige grassen. Het gevolg was dat met de afname van de grassen de biodiversiteit van de bloeiende planten toenam waardoor er weer een aantrekkelijke biotoop ontstond. Maar tegelijk met dit ontmestingsproces was Goulson heel actief met het aanbrengen van planten met veel voedingsstoffen voor bijen, hommels en andere bloemen-bestuivende insecten. Weliswaar was deze inspanning redelijk kleinschalig, maar het was kennelijk erg geslaagd en een duidelijk bewijs voor wetenschappers en autoriteiten dat de reïncarnatie tot vóór-oorlogse biotopen mogelijk was. Door dit duidelijk waarneembare succes zette Goulson in 2006 de stap om een stichting op te richten in de hoop dit proces op groter schaal in gang te zetten. Dat werd de BBCT, ofwel de Bumble Bee Conservation Trust. Deze stichting was al gauw gezegend met subsidies en donaties van vele instanties waardoor tegenwoordig vele instituten waaronder plaatselijke overheden deze activiteiten verder kunnen ontplooien. Zo hebben zowel Engeland als Wales een ‘National Pollinator Strategy’, terwijl het parlement van Schotland een dergelijk beleid overweegt. De BBCT heeft een actieve website waarop particulieren - op basis van een opgave van de planten in hun tuin - adviezen krijgen welke bij-vriende”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

13

lijke planten zij zouden kunnen aanvullen. Kortom, door deze activiteiten van Dave Goulson - in de Charente in Frankrijk een vóór-oorlogse, insectenrijke biotoop te kunnen reproduceren op een terrein dat enige decennia voor agrarische doeleinden was gebruikt - heeft hij in belangrijke mate bijgedragen om insecten (en zeker zijn hommels) onder de aandacht van een breed publiek te brengen. Maar bovendien heeft hij een belangrijk positief resultaat laten zien: hoewel veel natuurlijke biotopen met bijbehorende insecten verloren zijn gegaan, is op lange termijn gezien nog hoop dat deze biotopen in zekere mate kunnen worden hersteld. Door het oprichten van een stichting in het Verenigd Koninkrijk met een soortgelijk doel, namelijk het herintroduceren van bijen hommelvriendelijke biotopen op een gestructureerde wijze en met hulp van gevestigde instituten, heeft hij dit werk verder gestimuleerd. Het boek is op een aantrekkelijke en deskundige manier geschreven en verdient een grote lezerskring. In een tweede boek, ‘A Buzz in the Meadow’, verschenen in 2014 geeft Goulson de relaties aan tussen vele insecten en planten. Voorts beschrijft hij in meer detail dan in het eerste boek wat hij allemaal heeft gedaan om zijn boerderij in de Charente zo succesvol te herinrichten als vóór-oorlogse weiland met bloeiende wilde planten en vele insecten en andere kleine dieren. André Masseur

Donkere tuinhommel

14


Plantenwerkgroep Na een mooi voorjaar en zomer trekken we ons even voor de winter terug voor iets wat een bijna winterslaap is. Maar vergis je niet, we blijven nog wel enigszins actief. In de winter komen we 1x per maand samen, behalve in de drukke decembermaand, om onze kennis van de flora wat te verdiepen. We houden deze bijeenkomsten afwisselend bij leden thuis. Meld je alstublieft aan bij degene bij wie het wordt gehouden, zodat er rekening gehouden kan worden met het aantal te verwachten deelnemers. Alle bijeenkomsten zijn van 14:30 uur tot 16:30 uur. Onze plannen: Woensdag 28 oktober Onze eerste binnenbijeenkomst: ’s winters buigen we ons meestal over wat moeilijker soorten, liefst degenen waar in deze tijd nog iets van is te zien. Varens behoren tot deze groep, we hebben ons hier al een tijdje niet meer intensief mee bezig gehouden. Neem alstublieft als het kan iets aan varens mee. We zijn deze middag te gast bij Ina Marbus, als je wilt komen meld je dan even bij haar, E: [email protected] of T: (0229) 23 04 19. Woensdag 25 november Tijdens onze excursies is er niet altijd tijd om bij alle termen die bij determinatie te pas komen goed stil te staan. Deze middag gaan we dat wel doen en nemen goed de tijd om een paar plantjes te determineren. Deze middag is ten huize van Vic de Moel, E: [email protected], T: (0229) 24 25 50. Woensdag 13 januari Ons vast winteronderdeel: raadselplanten, foto’s van planten van ver weg of dichtbij waar je niet zeker van bent wat het is; of bijzondere planten die je graag wilt delen met de andere werkgroepleden. Neem je foto’s het liefst op een USBstick mee. Deze dag is bij Clemens Appelman, [email protected], T: (0229) 24 43 57 Vorig jaar is voor het eerst door Floron een eindejaarsplantenjacht georganiseerd, ook onze plantenwerkgroep heeft hier aan meegedaan, het was verbazend hoeveel er nog of al bloeide. Ook dit jaar zal deze weer plaatsvinden. Op zondag 3 januari zal onze afdeling weer de gebruikelijke nieuwjaarsexcursie hebben, zie elders in Het Hoornblad voor nadere gegevens. Deze datum valt nog binnen de ‘plantenjacht’, daarom zullen we bij deze gelegenheid ook de bloeiende planten gaan bijhouden. Anneloes ter Horst ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

15

Vogelwerkgroep Op 1 augustus hebben wij voor de tweede keer dit jaar samen met Landschap Noord-Holland de waterberging Twisk weer goed op de kaart gezet. Wij hadden prachtig weer en dat zorgde met name voor een goede en gezellige toeloop van bezoekers. Helaas bleven wij op 59 soorten steken en haalden de 60 soorten niet zoals op 2 mei. Veel positieve geluiden waren er ook over het beheer van de waterberging door LNH samen met de vrijwilligers. De soortendag was ook weer een prachtige beleving. Vroeg opstaan om veel soorten te spotten. Vier ploegen namen er aan deel, hopelijk volgend jaar meer! Zie pagina 17 voor een uitgebreider verslag van Ad Roobeek. Leden van de vogelwerkgroep hebben ook dit jaar weer geholpen om de GIERZWALUWEN te tellen, die zich bij de Westerdijk in Hoorn ophouden. 25 jaar en langer! Een hele prestatie van mensen die hun waarnemingen zoveel jaren doorgeven aan SOVON. Wist je dat van onze leden o.a. Ko van Gent, Peter de Lange, Freek Musman en Cees Schaper, dit al vele jaren doen: hun waarnemingen doorgeven. De landelijke SOVON dag is op 28 november. Kijk voor meer informatie op https://www.sovon.nl/. Ook onze afdeling wil graag je waarnemingen in ons werkgebied ontvangen ten behoeve van ons natuurhistorisch jaarverslag. Gezocht huiszwaluwteller(-ster). Al jaren wordt de populatie HUISZWALUWEN door plaatselijke tellers(-sters) bijgehouden. Na jaren van inzet heeft mevrouw Alberdien Weg te kennen gegeven dat het haar helaas lichamelijk niet meer lukt dat te volbrengen. Als coördinator van het huiszwaluwproject wil ik haar allereerst hartelijk dank zeggen voor haar trouwe inbreng en spreek ik de hoop uit dat ze nog jaren van de natuur mag genieten. Nu betekent het, dat ik op zoek ben naar iemand die de Gemeente Oosthuizen en Oudendijk voor zijn of haar rekening wil nemen. Heb je vragen dan kun je die aan mij stellen. Wist je dat ook jij gewoon naar de vogelwerkgroepavond mag komen zonder je aan te melden! Tijdens deze avonden worden leuke soorten besproken. Interesse, kijk voor de bijeenkomsten hier onder of op de site, je bent van harte welkom. Binnenbijeenkomsten vinden plaats op donderdag 8 oktober, 12 november, 10 december, en 14 januari 2016. In Wijkcentrum Kersenboogerd, Brederodegracht 1 te Hoorn. Van 20:00 uur tot 22:00 uur. Zaal open 19:45 uur. Douwe Greydanus 16


Verslag soortendag Op zondag 23 augustus 2015 hield de vogelwerkgroep van de KNNV de 13e soortendag. Het doel van deze dag is om in teamverband zoveel mogelijk vogelsoorten waar te nemen. Er deden 4 teams mee: team 1 werd gevormd door Erik de Vroome, Ko van Gent, Hans Oudejans en Ria Deen; team 2 door Douwe Greydanus, André Sjerps en Afra Sjerps; team 3 door Jan Marbus, Tineke Horstman en Ruud Timmer; team 4 door Fred Weel, Ton Groen, Anna Groen en Ad Roobeek. De teams mochten ook dit jaar zelf hun startplek uitkiezen. Dit was mogelijk omdat de teamindeling van te voren was overeengekomen. De starttijd was gesteld op 6 uur in de morgen. Team 4, in het vervolg ons team, had besloten van start te gaan in Lutjebroek. De dag begon goed want bij aanvang kwamen 2 RANSUILEN invliegen. Daarna gauw op weg naar de Lutjebroeker Weel. Zou de CETTI’S ZANGER te horen zijn? Nog voor we daar aankwamen zagen we 2x 2 STEENUILTJES aan De Gouw en twee KERKUILEN bij de Schapenstreek. Ook de BUIZERD konden we al vroeg aankruisen. Een van de mooiste ervaringen van de dag troffen we bij de nieuwe waterberging van de Lutjebroeker Weel. Een HAVIK probeerde een KRAKEEND te pakken. Na de mislukte poging werd deze belaagd door zowel een BOOMVALK als een TORENVALK! Helaas geen CETTI’S ZANGER of BLAUWBORST, mogelijk door de best wel stevige wind. Dit gemis werd goedgemaakt door een alsnog aanwezige GROTE ZILVERREIGER. Op de plas naast de FUUT ook een ROODHALSFUUT en we sloten af met een naar zuidwest vliegende PURPERREIGER. De route werd vervolgd met het Zanddepot, het Streekbos, De Ven, langs de dijk door Andijk naar De Vooroever bij Onderdijk noord. Er waren hier volop kite-surfers aanwezig dus besloten we om snel door te gaan naar de waterberging van Twisk. Hier konden we aardig wat steltlopers bijschrijven. Een TEMMINCK’S STRANDLOPER en twee ZWARTE RUITERS lieten zich heel mooi zien. Ook scheerde hier een IJSVOGEL over het water. Daarna nog naar de Kolk van Dussen voor een PIJLSTAART en een CASARCA. Er was nog wat tijd over dus op de terugweg naar de Lutjebroeker Weel nog even gestopt bij het nieuwe gemaal bij de Vooroever. Daar zwommen 5 BRILDUIKERS en de nog niet gevonden LEPELAAR konden we ook nog noteren.

DE

UITSLAG

Met 91 geldige soorten bleek team 4 de winnaar en behield daarmee de vogeltrofee. Op gepaste afstand volgden team 3 met 75, team 1 met 72 en team 2 met 68 soorten. Alle deelnemers hebben zeer genoten en zien uit naar de volgende editie. Doet u dan ook mee? Ad Roobeek ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

17

Zoogdierenwerkgroep Ik wil deze keer beginnen met een best wel bijzondere waarneming. Harry Fabritius zag ’s ochtends vroeg op 12 augustus een BUNZING in de Mijzenpolder. Op de oproep om je te melden als je mee wilt gaan met een avondexcursie voor vleermuizen zijn helaas geen reacties geweest. In het Egboetswater zijn verschillende kastbezettingsonderzoeken geweest. Op 4 oktober gaan we naar de Oostvaardersplassen voor het burlen van de EDELHERTEN. Natuurlijk kijken we ook naar de andere grote grazers die dit terrein bevolken. We vertrekken om 9:00 uur vanaf het Dampten en gaan rond 15:00 uur weer terug. Voor deze excursie dien je je van te voren op te geven bij ondergetekende. Voor de komende periode zijn twee zoogdierenwerkgroepbijeenkomsten vastgelegd. Deze worden gehouden op 5 november en op 17 december, beiden bij De Suyderbraeck, Zesstedenweg 20A in Scharwoude. De avonden starten om 20:00 uur en eindigen ca. 22:00 uur. In verband met het vervoer graag even een seintje naar mij als je komen wilt. Tijdens het nachtvlinderonderzoek hebben wij op aardig wat locaties ook een EGEL mogen vaststellen. Inmiddels zijn ook al weer enkele aangereden exemplaren aangetroffen. Heb je ook een EGEL in je tuin (of in die van de buren)? Geef dit dan aan ons door! Fred Weel

18


Bloemenpracht

Wanneer we op ‘vlinderjacht’ zijn, fietsen we graag door het Westfriese landschap. Wie schetst onze verbazing dat we vlakbij Nibbixwoud, plotseling in het boerenlandschap rondom de wintertarwe een strook van 3 meter breed, wilde bloemen zagen. Vanuit de verte was het een genot voor het oog. Ogenblikkelijk rees de vraag welke boer dit fantastische initiatief had genomen. De vlinders waren er duidelijk blij mee. Bij toeval kwamen we via het Recreatieschap achter zijn naam. En op 26 augustus hebben we aan Pieter Pronk deelnemer van ‘Natuurlijk leven, Natuurlijk telen’ de vlinderatlas overhandigd. Daar was hij beslist blij mee en in de toekomst kunnen we dan ook op zijn terrein nachtvlinders onderzoeken. Hopelijk zijn er meer boeren in WestFriesland die oog hebben voor de natuur. Biologisch-dynamische landbouw behoort tot de mogelijkheden. De bij en de vlinder (insecten in het algemeen) gedijen goed in een bloemrijke omgeving. Dus laten we waar het kan het land verfraaien met een bloemenpracht rondom het gewas, dan kan de bij weer honing verzamelen en de vlinder planten bestuiven. Want zonder deze insecten kan de mens niet leven. Henny van der Groep ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

19

Kamperen met de KNNV in Zuid-Frankrijk Van eind april tot begin mei deden we mee met een kamp van de KNNV. Zulke kampen worden ieder jaar georganiseerd door de AKC (Algemene Kampeer Commissie). De eerste week stonden we op een camping langs de Ceze, een zijrivier van de Rhône, ten zuiden van de Ardèche. Een prachtig gebied met nieuwe soorten als BLAUWE IJSVOGELVLINDER. Maar ook andere leuke soorten: IJSVOGEL, HOP, GROTE GELE KWIKSTAART, CLEOPATRAVLINDER, PIJPBLOEMVLINDER, HAZELWORM en nog veel meer. Blauwe ijsvogelvlinder Na een week pakten alle 31 deelnemers hun tent, voortent en andere spullen bij elkaar en reden naar een camping aan de Middellandse Zee in de Camargue. Dat leverde een totaal ander landschap met eigen flora en fauna. Vrijwel dagelijks maakten we flinke fietstochten. Met elkaar ontdekten we veel: KUIFKOEKOEK, ROODSTAARTZWALUW, REUZENSTERN, DUNBEKMEEUW, ROODPOOTVALK, SLANGENAREND en veel mediterrane insecten- en plantensoorten. Het blijft apart om, als je bij elkaar zit op de camping, groepjes Dunbekmeeuw FLAMINGO’S te zien overvliegen, roepende BOOMKIKKERS naast je tent te hebben. Het was een eind rijden om er te komen, maar de voldoening om met elkaar zoveel mooie natuur te ontdekken en te ervaren vergoedt dat ruimschoots. Kamperen met de KNNV: warm aanbevolen!

Jan en Ina Marbus

Trapslang

20


Een week vogelwacht op Engelsmanplaat

Een augustusweek op Engelsmanplaat, midden op het wad, tussen Ameland en Schiermonnikoog. Overgeleverd aan de elementen: eb en vloed, het weer en de vele vogels. Vandaag, zondag, grijs en winderig, het spettert tegen de ramen. Dan maar even ‘in de pen klimmen’ om mijn beleving met jullie te delen. Hoog op de palen, droog en warm zit ik daar samen met Ger een week lang... Afgelopen vrijdag: er wordt slecht weer verwacht. Alarmkleur geel, onweer en storm op aankomst. We gaan met de robbentochtboot, ‘de Wadstruner’, mee. Laat in de middag zijn we bij de plaat aangekomen, bij laag water, de plaat is droog gevallen. Met de toeristen van de boot alle bagage en proviand voor de komende week afgeladen en met zijn allen op blote voeten de grote vlakte op. De grote vlakte, dat is alles wat ik zie, in de verte het huisje, op hoge palen. Iedereen sjouwt iets mee, prettig geregeld! Als beloning mochten de toeristen naar boven klimmen. Ger zet de telescoop klaar. Sommige slaken een kreet van verrassing en meerdere keren krijgen we te horen: “Ik ben jaloers”. Ja, dat begrijp ik volkomen! Al vele jaren koester ik zelf deze droom. En de EMP lijkt precies op die droom… ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

21

Vrijdagavond wassend water. We zitten buiten op de balustrade en wachten wat er komen gaat. Wat hoor ik nu? Lijkt op een geruis van een windvlaag door het bos… een groep Bontjes vliegt bijna om onze oren en landt verderop, op het nog droge stukje plaat. De zwermen vogels blijven komen. Aan het geluid herken ik al snel de Bontjes en de Drieteentjes. Deze laatste zien er nu heel anders uit dan de pingpongballetjes langs de vloedlijn. Voor en achter het huisje blijven de zwermen vogels komen. Het laatste toevluchtsoord voordat ook dit stukje onder water verdwijnt. Het zicht is fantastisch! De lucht is schoon en helder en het vergezicht is onbeperkt. De avondzon straalt zacht licht dat weerkaatst op de inmiddels duizenden neergestreken hongerige vogels. Dit is het moment om nog even snel het lekkerste eruit te pikken… en wat zijn ze mooi! De meeste nog in prachtkleed getooid. Mijn favoriet, de ZILVERPLEVIER, staat in dit licht met zijn zwarte schort en zilverwitte rand in vol ornaat, wat een pracht! En de Bontjes, de zwarte buikjes zijn opvallend, de ROSSE GRUTTO’S die een nog warmere en mooiere kleur krijgen door dit licht. Het melancholische geroep van de WULPEN overheerst… ik kan er geen genoeg van krijgen! Door de telescoop volg ik individuen, aan het foerageren, bekvechten, rotstreken uithalen… Tja… vogels zijn net mensen. Het ritme van het wad, het water komt hoger en hoger… de plaat verdwijnt onder de zeespiegel. De avond valt heel rustig om ons heen, daar ginds zinkt de zon in de zee en laat een rood/roze sluier achter. Mooie wolkenpartij, de rode gloed blijft nog even en dooft uit. Tijd voor een kopje thee. Op het labeltje van het theezakje lees ik ”the purpose of life is to enjoy every moment” - een waarheid als een koe! We zitten hoog en droog midden in de zee! Binnen gaan we alles uitpakken en installeren, dat lukt snel. Wat een luxe ! Aan alles proef ik de liefde voor deze plek, dit huisje, de plaat. Dit had ik niet verwacht. In een ‘niemandshutje’ kan het al snel een bende worden. Maar alles is er en netjes ook. Het toilet vind ik op de balk aan de voet van de trap. Het tocht daar wel behoorlijk, maar ook dat went en intussen heb ik de emmer gevonden. Twee keer tijdens dit intieme gebeuren werd ik verrast door een face-to-face ontmoeting met de SLECHTVALK. Dit heeft nog niet tot incidenten geleid… Zaterdagmiddag na de telling een rondje plaat. Ik vond in het laatje de bik om oesters te openen. Heerlijk! Ik verheug me op de glibberige slijmerige OESTERS, die eet ik alleen ter plekke!. Hopelijk zitten ze niet vol met melk (lees sperma). Op zoek naar de mosselen oesterbanken. Ger weet waar we ze moeten zoeken… Niets gevonden! De plaat verandert snel van gedaante. Dat las ik gister in “De flora en fauna van de EMP”, een boekje uit 1980 over Engelsmanplaat. In 1970 kon er nog een keet geplaatst worden, nu staat de plaat 2x per etmaal onder water. Ook de Hiezel, een duinenrij langs de oostkant van de plaat en een broedplaats 22


voor STERNS. Nu staat ie onder water. We lopen noordwaarts, ik ben benieuwd naar het Rif. Ik stel me voor een diepe blubberige geul die we over moeten steken en daarachter een zandplaat met jonge duinen. Volgens de overlevering zit daar de broedkolonie, hèt beschermde gebied. We lopen en lopen en ik ben helemaal opgegaan in het landschap, de zilte lucht, de formatie van de zeebodem. Elke stap voelt anders onder mijn voeten, dan stevig zand en dan weer wat blubber – daar vind je de meeste begroeiing van zeewier. ZANDKOKERWORMEN steken een beetje uit met hun tentakels. De kronkelige uitwerpselen van de ZEEPIER overal. Wat is dit prachtig! Het basismenu op het wad. Schelpen van KOKKELS, ALIKRUIK, GAPERS, enkele NONNETJES en MOSSELEN. Het lukt me om een paar KOKKELS open te breken, hoofdvoedsel van veel wadvogels. Wat is de schelp eigenlijk zacht. Ze smaken een beetje naar komkommer. Aangekomen op het Rif, gewoon doorgelopen, geen noemenswaardige geul, en er strekt zich voor me weer een nieuw landschap uit. Zand, zand en nog eens zand en daarachter de Noordzee. We lopen een heel stuk, bijna tot de randen van de broedkolonie, maar ik zie duintjes noch begroeiing. Ook hier is een hoop afgespoeld. Moet je bedenken wat voor kracht het water en de wind hebben… Fascinerend! Een aangespoelde sandaal of een wulk kunnen weer het begin zijn voor een nieuw duin. Aan het einde van de dag voel ik me zo blij; één met de kaalte, naakte, gevuld met zilte lucht, helemaal in mijn element! Ofra Carmi

Hemelvaartkamp 2016 in de Weerribben Voor het Hemelvaartkamp 2016 is het Natuuractiefhuis “De Kragge” in het Nationaal Park Weerribben gereserveerd van woensdag 4 mei t/m zondag 8 mei 2016. Dit betekent dat wij 4 dagen lang van dit prachtig gebied en de omliggende natuurgebieden kunnen genieten van de hier voorkomende planten, dieren, vogels, zoogdieren en insecten. Vanuit “De Kragge” kunnen we excursies maken naar de Rottige Meente, de Woltberg, de Wieden en natuurlijk met de boswachter de Weerribben in. Er is plaats voor 40 personen op het adres Natuuractiefhuis “De Kragge”, Hoogeweg 27, 8376 EM Ossenzijl. Info en aanmelden bij Afra Sjerps T: (0228) 54 27 47 E: [email protected] ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

23

Cursus Natuur in je eigen omgeving Altijd al meer willen weten (overigens geheel vrijblijvend) van je eigen woongebied? Doe dan mee met de introductiecursus “nieuwe natuur in eigen omgeving”. Het ‘nieuwe’ van die natuur slaat niet alleen op het veranderde landschap zoals bijv. na de reconstructie van de Westfrisia of de Oosterpolder bij Hoorn (van boomgaard tot woonwijk), maar heeft vooral te maken met de opkomst van nieuwe soorten (mogelijk ten gevolge van de klimaatwijziging). Daarvan worden sommigen benoemd als invasieve exoot, zoals GROTE WATERNAVEL of HUISKRAAI. Met name deze ontwikkeling zal tijdens de cursus aandacht krijgen. De KNNV- vereniging voor veldbiologie afdeling Hoorn/West-Friesland organiseert deze cursus ter gelegenheid van haar 70 jarig bestaan. Om te benadrukken dat onze leefomgeving voortdurend verandert van samenstelling en medebewoners, is als leslocatie gekozen voor multifunctioneel centrum De Kreek in Zwaag, midden in het veranderende landschap. Deze cursus is verder bedoeld voor iedereen met belangstelling voor de natuur en de wens om meer kennis ervan te krijgen. De 5 lesavonden – van 20:00 tot 22:00 uur – bevatten meestal een ppt verhaal en een practicum-gedeelte. Daarbij wordt niet alleen soortenkennis opgebouwd, maar vooral ervaring opgedaan met determinatie. Zodoende kan men ervaren welke werkwijze, boek of tabel, plant- of diergroep het meest aanspreekt. De docenten (KNNV’ers uit het onderwijs) zijn ervaren veldbiologen en helpen anderen graag om meer van de natuur te weten te komen. De avonden zijn op dinsdag 10, 17 en 24 november en 1 en 8 december. Daarnaast zijn er 3 excursies op zaterdag 14 en 21 november en 12 december. De kosten voor dit alles bedragen voor KNNV-leden € 20,- (niet-leden € 35,-). Meer informatie bij KNNV natuurinfocentrum De Hoornbloem, Dorpsstraat 10 a, 1689 EV Zwaag, E: [email protected], T: (0229) 23 04 19. Aanmelden voor deelname bij het secretariaat: Egbert Baars, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker E: [email protected], T: (0229) 23 97 24.

Strekpootspin

24


Knobbelzwanen in Hoorn in 2015 Ook dit jaar plaatste ik een oproep in Het Hoornblad om broedgevallen van KNOBBELZWANEN te melden. Gelukkig waren er weer een paar oplettende lezers (DANK !) die hun bevindingen doorgaven. ‘Gelukkig’… zeker, want de bebouwde kom, het stedelijk gebied is erg onoverzichtelijk. Bebouwing en ontoegankelijkheid maakt het moeilijk alle oevers af te zoeken op bewoning door zwanen. Je bent dan afhankelijk van die kleine trefkans op een afdwalende zwaan. Meer waarnemers vergroten die trefkans. Het paradoxale is dat zwanen in de bebouwde kom helemaal niet schuw zijn: ze kunnen dagenlang een stuk berm bezetten. De meeste wandelaars en soms ook fietsers moeten er voor uitwijken. Maar als ze zo lang op een vaste plek blijven, moet je als waarnemer net wel langs die plek komen om ze te scoren. In maart begint een zwanenkoppel al enige plaatstrouw te vertonen en medio april kan er een nest zijn. Niet alle koppels zijn even snel en ook eind mei kunnen er nog eieren in het nest liggen. Na het uitbroeden gaan pa en moe zwaan met de pulli op stap, de wijk in. Wekenlang is de zwanenfamilie dan in het eigen territorium. De ervaring leert dat zo’n familie dagenlang uit beeld kan zijn en plots weer opduikt. Nu al kunnen we opmerken dat sommige koppels trouw zijn aan hun territorium van vorig jaar. Dat maakt het des te boeiender om de dieren in de loop van seizoenen in de gaten te houden om te ontdekken of ze in het winterhalfjaar naar het buitengebied uitzwermen of juist liever in het stedelijk gebied blijven omdat daar meer voer beschikbaar is. Alle gegevens bijeen vegend levert voor de gemeente Hoorn in 2015 minstens 8 succesvolle broedparen op en zeker 2 broedpogingen d.w.z. nestbouw met eieren maar geen jongen. Op het bijgevoegde kaartje is voor zover bekend, de nestplaats of het territorium aangegeven. Graag ontvang ik opmerkingen, aanvullingen of commentaar n.a.v. het kaartje. Ook nu nog zijn zwanenfamilies in de buurt van hun nestplaats waar te nemen, maar de binding neemt met het verloop van de tijd af.

Jan Marbus ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

25

Doe Saam Duursaam Zaterdag 10 oktober Landelijke Dag voor Duurzaamheid Stichting Netwerk zet zich in voor een groener Hoorn. Enkele medewerkers uit wijkcentrum De Zaagtand organiseren samen met een enthousiaste groep vrijwilligers voor het eerst het evenement Doe Saam Duursaam. Het doel hierbij is mensen te motiveren om groenere keuzes te maken en hen op een praktische, ontspannen en toegankelijke manier te inspireren voldoening te halen uit het maken van groene(re) keuzes. Dit evenement duurt van 12.00 tot 17.00 uur. De meeste activiteiten vinden plaats in en rond wijkcentrum De Zaagtand in de oude LTS aan de Liornestraat in Hoorn. Op deze dag kunt u marktkramen bezoeken, workshops volgen en presentaties bijwonen over voedsel, economie en energie. Er zijn veel activiteiten in voorbereiding. Zo is er een plukwandeling, wordt er duurzaam gekookt en er is een KNNV-presentatie over hoe u uw tuin diervriendelijker kunt inrichten. Daarop aansluitend is er een wandeling langs enkele tuinen in de buurt. Daarnaast zijn er natuurlijke verzorgingsproducten, kunt u duurzame kunst bezichtigen en informatie krijgen over een autodeelproject. Tevens nodigen we iedereen uit deel te nemen aan de grote energiequiz en een lezing over het omgaan met (een teveel aan) spullen. Onze KNNV-afdeling is ook deelnemer van deze markt met een kraam van de KNNV-Tuinambassadeurs met info over natuurlijk tuinieren en vlinders en vogels in de tuin. Tevens worden daar kleine tuinplantjes en zakjes zaad gratis uitgereikt die volgende jaar zullen gaan bloeien en vlinders lokken. Deze dag is voor iedereen die geïnteresseerd is in duurzaamheid! Jong en oud! Het is een laagdrempelig evenement waarin niet alleen duurzaamheid centraal staat, maar ook gezelligheid. Tijdens de dag zullen een aantal musici optreden. U bent van harte welkom! Ina Marbus 26


De Hoornbloem Dorpsstraat 10A, 1689 EV Zwaag, % (0229) 23 04 19, e-mail: [email protected]

Af en toe is het nog even onwennig wanneer er bij het zien van rijpe zaden aan planten niet meteen een verzamelzakje gevuld hoeft te worden… Dat is al veel relaxter rondkijken buiten! Maar ook de uren die anders besteed werden aan het dorsen en schonen van zaden krijgen nu een andere invulling. O.a. op werkgroepavonden doen we kort verslag van onze ervaringen. Evengoed is het vleiend zoveel lovende woorden te ontvangen in de loop van het voorjaar en de zomer van vaak vaste afnemers die melden dat ze dankbaar zijn voor zoveel nieuwe soorten voor hun tuin, succesvol opgekweekt met zaad van De Hoornbloem. Maar we hebben nog genoeg in huis om een aantrekkelijke informatie-/verkoopstand van de KNNV te vullen. Helaas gaat het vogelfestival dit jaar niet door. Wel zijn er enige vaste markten waar we aan deelnemen zoals de productendag op volkstuin De Kromme Sloot in Alkmaar en bijv. de Florondag in december in Nijmegen. Nog steeds bieden we planten te koop aan voor in de natuurtuin. Maar de laatste tijd zijn tweedehandsboeken een groeiend deel van ons aanbod. Veel liefhebbers kopen graag een natuurboek voor een aantrekkelijk prijsje. Op de komende lezingavonden zullen we steeds enkele boeken uit onze voorraad meenemen. Onlangs ontvingen we weer een legaat en zullen we een deel daarvan doorgeven aan de landelijke tweedehands boekhandelaar Evert de Jong (zie www.knnv.nl om voor een aantrekkelijke prijs natuurboeken te kopen - de opbrengst komt geheel ten goede aan de KNNV). Ook kunt u bij ons terecht voor de aanschaf van een goede loep om planten of insecten te bestuderen.

De Specht Westerblokker 132a, 1695 AL Blokker, % (0229) 23 15 68 of 238 33 276, e-mail: [email protected]

Het is nu weer de tijd om de nestkastjes die aan het huis of rondom het huis zijn opgehangen weer grondig schoon te maken. De vogels zullen er nu dankbaar gebruik van maken als slaapplaats en het geeft ze tevens de nodige beschutting tegen de herfststormen. In het voorjaar zullen de kastjes dan gebruik worden als broedplaats. Wil je nog wat kastjes bijplaatsen dan loont het zich zeker de moeite om eens bij De Specht te gaan kijken. Naast de vogelnestkastjes zijn er ook kasten voor zoogdieren (egelkasten) en verschillende soorten kasten voor insecten(vlinderkast). Meld je wel even via een telefoontje aan dat je langs wilt komen. ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

27

Bijzondere waarnemingen Door onze natuurhistorisch secretaris J.P. de Krijger Wat Middelste Zaagbek Bijenorchis Waterral Zeelt Grote Zilverreiger 3 Waterrallen Waterral Spotvogel 2 Casarca's Ijsvogel Blauwborst Steenuil Lepelaar 2 Rietorchissen Grote roodoogjuffer 5 Baardmannetjes Waterral Boomvalk 3 Lepelaars 4 Steenuilen IJsvogel Steenuil Geel beertje Groot avondrood IJsvogel Rivierdonderpad Italiaanse kaneelsikkelmot Vroege glazenmaker 2 Boomvalken 2 Casarca's 2 Boomvalken 3 Zwartsprietdikkopjes Spotvogel Grote Zilverreiger Grauwe Vliegenvanger Florida-uil IJsvogel 675 Oeverzwaluwen 3 Lepelaars Lepelaar Rode Smalbok Snoek

Wanneer 20-6-2015 20-6-2015 21-6-2015 21-6-2015 21-6-2015 21-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 1-7-2015 1-7-2015 1-7-2015 1-7-2015 2-7-2015 2-7-2015 2-7-2015 5-7-2015 5-7-2015 5-7-2015 5-7-2015 6-7-2015 6-7-2015 9-7-2015 10-7-2015 11-7-2015 11-7-2015 15-7-2015 16-7-2015 16-7-2015 16-7-2015 18-7-2015 18-7-2015 18-7-2015 18-7-2015 18-7-2015 20-7-2015 20-7-2015 20-7-2015 21-7-2015 22-7-2015

Waar De Nek Naviduct Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Driehuizerweg Lutjebroek De Nek De Nek Kleine Koog Polder het Grootslag Landje van Naber Waterberging Twisk Waterberging Twisk Schardam Schardam Andijk Vuurtoren 'De Ven' Polder het Grootslag Polder het Grootslag Polder het Grootslag Polder de Kolk van Dussen Polder de Kolk van Dussen Wervershoof - Vooroever Onderdijk Grootebroek, De Twee Heren Lutjebroekerweel Hoorn De Nek Andijk Andijk Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Enkhuizen Warder Polder de Horn De Nek Polder de Kolk van Dussen Braakpolder Andijk Waterberging Twisk

Wie Freek Musman W. Kaagman Waterlevenwerkgroep Waterlevenwerkgroep Ad Roobeek Ad Roobeek Ad Roobeek Ad Roobeek Freek Musman Freek Musman Rik van Bakel Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe en Fred Douwe en Fred Freek Musman Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Insectenwerkgroep Douwe Greydanus Douwe Greydanus Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Ad en Fred Ad en Fred Ad en Fred Insectenwerkgroep Douwe Greydanus Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe en Fred

5 Boomsprinkhanen 11 Ringmussen

23-7-2015 30-7-2015

Bovenkarspel Onderdijk

Douwe Greydanus Douwe Greydanus

Steenloper Groene Specht

31-7-2015 1-8-2015

De Nek Lutjebroek

Freek Musman Ad Roobeek

2 Waterrallen Dwergmeeuw Zwarte Stern 4 Casarca's claim Orpheusspotvogel 5 Kleine roodoogjuffers Havik

1-8-2015 1-8-2015 1-8-2015 1-8-2015 1-8-2015 1-8-2015 2-8-2015

Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel De Nek De Hulk Waterberging Twisk De Nek

Ad Roobeek Ad Roobeek Ad Roobeek Freek Musman Freek Musman Douwe Greydanus Freek Musman

28


Wat Bruinrode heidelibel Zwarte Zwaan Blauwe glazenmaker IJsvogel Landkaartje Boomvalk 19 Citroenlieveheersbeestjes 1000 Oeverzwaluwen Argusvlinder 2 Argusvlinders 3 Argusvlinders Groene Specht 6 Grote Zilverreigers Steenloper 2 Argusvlinders Steenuil Grote Zilverreiger IJsvogel 2 Distelvlinders Kolibrievlinder 2 Steenuilen IJsvogel Dwergmuis 44 Oeverlopers Boomvalk Bunzing 2 Boomvalken Bont schaapje 100 Gierzwaluwen Tapuit 350 Gele kwikstaarten 3 IJsvogels Boomvalk IJsvogel 2 Casarca's Boomvalk Grote zilverreiger Purperreiger Boomvalk Brilduiker 5 Brilduikers Casarca Kleine vuurvlinder Bosruiter Bosruiter 8 Bosruiters Temminck's Strandloper Grauwe vliegenvanger 2 Patrijzen Zwarte Zwaan 2 Boomsprinkhanen 3 Boomvalken 2 Kolibrievlinders Bruin blauwtje IJsvogel Kerkuil Tapuit Ruigpootbuizerd Roodhalsfuut

Wanneer 2-8-2015 3-8-2015 3-8-2015 3-8-2015 4-8-2015 5-8-2015 5-8-2015 6-8-2015 6-8-2015 6-8-2015 6-8-2015 7-8-2015 7-8-2015 7-8-2015 8-8-2015 8-8-2015 9-8-2015 9-8-2015 9-8-2015 9-8-2015 10-8-2015 10-8-2015 10-8-2015 12-8-2015 12-8-2015 12-8-2015 15-8-2015 16-8-2015 20-8-2015 21-8-2015 21-8-2015 21-8-2015 22-8-2015 22-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 23-8-2015 24-8-2015 24-8-2015 26-8-2015 28-8-2015 28-8-2015 28-8-2015 28-8-2015 28-8-2015 29-8-2015 30-8-2015 30-8-2015

Waar Andijk Polder de Kolk van Dussen Bovenkarspel De Weelen - Weelenpad Koopmanspolder Andijk Andijk De Nek Oosterdijk Vuurtoren 'De Ven' Polder het Grootslag Enkhuizen, Krabbersplaat Lutjebroekerweel De Nek Polder het Grootslag Andijk - Industrieterrein Lutjebroekerweel De Nek Proefpolder Polder het Grootslag Polder het Grootslag Andijk Polder de Kolk van Dussen De Nek Andijk Polder Mijzen, Vrouwenweg Andijk Andijk De Nek De Nek De Nek Twisk Andijk Polder het Grootslag Kolk van Dussen Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel Schelphoek Vooroever Vooroever Vooroever Vooroever Waterberging Twisk Waterberging Twisk Waterberging Twisk Waterberging Twisk Zuidmeerweel Andijk Polder de Kolk van Dussen Andijk Andijk Andijk Andijk Houterpolder Polder het Grootslag Enkhuizen - De Ven Lutjebroekerweel Lutjebroekerweel

Wie Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Ad Roobeek Ad en Fred Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Ad en Fred Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Freek Musman Douwe Greydanus Harry Fabritius Douwe Greydanus Douwe Greydanus Freek Musman Freek Musman Freek Musman Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 3 Jan Tineke Ruud Team 1 Erik Ko Hans Ria Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 1 Erik Ko Hans Ria Ad Fred Ton Anna Team 1 Erik Ko Hans Ria Team 3 Jan Tineke Ruud Team 4 Ad Fred Anna Ton Team 4 Ad Fred Anna Ton Ad Roobeek Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Douwe Greydanus Ad en Fred Ad en Fred


29

Wat 3 Boomvalken IJsvogel Purperreiger Groene Specht Koekoek Groene Specht 2 Gevl. Amerik. Rivierkreeften 100 Zwartbekgrondels Waterral 2 Visarenden Smelleken Boompieper IJsvogel

Wanneer 30-8-2015 30-8-2015 31-8-2015 31-8-2015 1-9-2015 6-9-2015 7-9-2015 7-9-2015 10-9-2015 10-9-2015 10-9-2015 10-9-2015 11-9-2015

Waar Andijk Lutjebroekerweel Bovenkarspel, Schepenwijk zuid Enkhuizen, Westeinde West Lutjebroek noordwest Enkhuizen, Westeinde West Schellinkhout Kite-strand Schellinkhout Kite-strand Enkhuizen, Schepenwijk De Nek De Nek De Nek Appelhaven Hoorn

Kleine vuurvlinder

30


Wie Douwe Greydanus Douwe Greydanus Ad Roobeek Ad Roobeek Ad Roobeek Ad Roobeek Dirk Ad Fred Edo Peter Dirk Ad Fred Edo Peter Ad Roobeek Freek Musman Freek Musman Freek Musman Marieke Wenning

ADRESSEN

AFDELING

HOORN/WEST-FRIESLAND

Bestuur Voorzitter

: Jan Duyf, Postbus 8, 1693 ZG Wervershoof, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected] Secretaris : Egbert Baars, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, T: (0229) 24 95 46, E: [email protected] Nat. hist. secr. : Jan-Pieter de Krijger, Weidemolen 98, 1622 KE Hoorn, T: (0229) 23 97 24, E: [email protected] Pen. & Ledenadm. : Ad Roobeek, P.J. Jongstraat 176, 1614 LK Lutjebroek T: (0228) 51 59 55, E: [email protected], IBAN: NL50RABO0121796817 Leden : Douwe Greydanus, Julianastraat 9, 1619 XG Andijk, T: (0228) 71 01 19, E: [email protected] Anneloes ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, T: (0226) 45 29 90, M: 06 17 62 80 20, E: [email protected] Tineke Horstman-Kooijman, James Grievelaan 6, 1695 HX Blokker, T: (0229) 23 53 35, E: [email protected] Coördinatoren Insectenwerkgroep: Henny van der Groep, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, T: (0229) 24 95 46, E: [email protected] Plantenwerkgroep : Anneloes ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, T: (0226) 45 29 90 M: 06 17 62 80 20, E: [email protected] Vogelwerkgroep : Douwe Greydanus, Julianastraat 9, 1619 XG Andijk, T: (0228) 72 01 19, E: [email protected] Waterlevenwerkgr.: Vacature Zoogdierenwerkgr.: Fred Weel, De Roop 12, 1616 SC Hoogkarspel, M: 06 48 66 40 25, E: [email protected] Excursies & Lezingen: Ofra Carmi, Rositastraat 11, 1676 GW Twisk, T: (0227) 54 10 07, E: [email protected] O&A commissie : Michel Kleij, Lijndraaier 149, 1625 ZV Hoorn, T: (0229) 23 05 24, E: [email protected] Public relations : Gerrit de Weerd, Postbus 8, 1693 ZG Wervershoof, T: (0228) 58 55 77, E : [email protected]

AANMELDINGSFORMULIER - S.V.P.

INLEVEREN BIJ HET BESTUUR.

Ondergetekende meldt zich aan als: m KNNV-lid (1 persoon € 29,25 per jaar) m Gezinslid (meer dan 1 persoon op hetzelfde adres € 37,- per jaar) m Jeugdlid (tot en met het jaar waarin je 25 wordt: € 17,50 per jaar) dhr./mevr.: voorletter(s) geboortejaar adres postcode + woonplaats e-mail specialiteiten of interesse naam huisgenoot geboortejaar specialiteit of interesse

: : : : : : : : :

......................... achternaam : .............................................. ......................... telefoon : .............................................. ......................... mobiel : .............................................. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ”Het Hoornblad”, nr. 89 herfst 2015

31

NATUURLIEFHEBBER? Enthousiast over mooie dingen die je in de natuur ontdekt hebt en wil je die ervaring graag met anderen delen? Of vindt je het buiten prachtig maar zou je wel wat meer willen weten over dat landschap, zo’n plant of dier........

DOE

DAN MEE MET DE KNNV! DE VERENIGING VOOR VELDBIOLOGIE

Het is een club van actieve natuurliefhebbers. Zo veelzijdig als de natuur, zo veel zijn de activiteiten van de KNNV! Naast het programma van de plaatselijke/regionale afdelingen biedt de landelijke organisatie o.a.: - het verenigingsblad Natura (4x per jaar) - kampen en reizen - allerlei werkgroepen (o.a. landschap, korstmossen) - publikaties voor ledenprijs Het landelijk bureau is te bereiken op Boulevard 12, 3707 BM Zeist % 030 - 231 47 97

WILT

JE

“HET HOORNBLAD”

VAKER ONTVANGEN?

Gebruik dan de bon op pagina 31 en wordt lid van de KNNV-afdeling Hoorn/West-Friesland. Je bent dan ook automatisch lid van de landelijke KNNV. Het kost je slechts € 29,25 per jaar. DRUKWERK

AAN:

Afzender Ledenadministratie KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland A. Roobeek, P.J. Jongstraat 176, 1614 LK Lutjebroek T: (0228) 51 59 55

West-Friesland Het Hoornblad

Recommend Documents