WERKBLAD VOOR LEERLINGEN UIT HET HOGER SECUNDAIR ONDERWIJS
TUSSEN GEMEENSCHAP EN GEWELD Aalst in 1914 - 1918 de Groote Oorlog
Dit werkblad peilt vooral naar jouw perceptie van de tentoonstelling en je inlevingsvermogen bij het ontmoeten van een aantal gewone mensen in ongewone omstandigheden, maar ook bij het nemen van eigen beslissingen over moeilijke en levensechte dilemma's. Het kan je een leidraad bieden bij je bezoek en je bewust maken van het totale verhaal doorheen de tentoonstelling. Er is bij elke vraag plaats voorzien om enkele trefwoorden en geheugensteuntjes neer te schrijven. Het volledig uitschrijven van de antwoorden zou dan na het museumbezoek moeten gebeuren.
TAFELS VAN HERDENKING De Eerste Wereldoorlog was de eerste catastrofe uit de wereldgeschiedenis waarbij het besef dat ieder van de doden 'iemand was geweest' groeide. Voor het eerst verrezen gedenktekens rondom lijsten met namen: gesneuvelden, weggevoerden, terechtgestelden, vermisten. Of deze mensen bij leven sociale status hadden, of dat zij in het conflict een leidende rol hadden gespeeld, het deed er niet toe: zij hadden geleefd, zij waren in de oorlog gestorven, zij verdienden herdenking. De kapel brengt de herinnering aan deze verloren levens, een verre echo van verlies en verdriet. Welk gevoel krijg je als je de kapel binnenwandelt? Wat zorgt ervoor dat je dat gevoel hebt?
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
1
AALST IN DE BELLE EPOQUE Aalst 1914: een middelgrote nijverheidsstad op de grens van de 19de en 20ste eeuw. In 850 fabrieken werken 10.000 arbeiders aan machines, maar zij lopen nog op klompen. De lagelonenwereld ligt slechts enkele straten verwijderd van de ‘ontwikkelde’ wereld. Tegelijk is het openbare leven intens. Dringende vragen, toekomstdromen, oud en nieuw volksvermaak, godsdienst en verenigingslust manifesteren zich op straat. Aalst is een openbare ruimte, waar de grote vragen van de nieuwe eeuw weerklinken. Oorlogswolken dreigen intussen boven Europa. Welke sfeer hangt er aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog in Aalst? Verwachten de Aalstenaars abrupt betrokken te worden in een nakend conflict? Licht je antwoord toe.
INVAL De Duitse inval in Aalst ter hoogte van de Zwarte Hoekbrug op zondag 27 september 1914 wordt gekenmerkt door een explosie van brutaal geweld. Frans Xaveer Van den Driessche (° 5 september 1873) uit de Bredestraat, vader van vijf kinderen wordt die bewuste 27 september op gruwelijke wijze vermoord. Theophiel Van den Driessche, die als veertienjarige getuige is van de moord op zijn vader, vertelt als 70-jarige man over de gruwel aan zijn kleinkinderen. Luister naar zijn getuigenis in de film 'Aalst, zomer 1914'. Indien je Theophiel in levende lijve kon ontmoeten, welke vraag zou je hem stellen?
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
2
BEZETTE STAD MISERIE - Dwang, verboden, willekeur, gebrek en angst heersen in Aalst. Het regent boetes en gevangenisstraffen. Het dagelijks leven ligt volledig aan banden. De schaarste aan levensmiddelen werkt diefstal en smokkel in de hand. Frans Callebaut uit Hofstade betrapt in januari 1918 een bende van vier bestaande uit Gustaaf De Winne, Jan De Kerpel en de broers De Valck op het rooien van aardappelen die bestemd zijn voor de bevoorrading van de gemeenten en het Duitse leger. Lees de verklaring die Frans aflegt op 9 januari 1918 (in de vitrine nabij het noodgeld) en beeld je in dat jij Frans bent. Wat doe je?
DILEMMA 1
A. Ook jij en je familie hebben honger, je rooit mee ondanks de gevaren.
B. Je vreest de bezetter maar zwijgt over wat je zag.
C. Je gehoorzaamt de bezetter en verraadt de mannen. Waarom precies kies je deze optie?
DILEMMA 2
Zou je hetzelfde antwoorden als je weet dat Frans een maand eerder zelf meel stal ten nadele van het plaatselijk Hulp- en Voedingscomiteit? Waarom wel/niet?
AALSTENAARS IN HET LEGER - Jérôme Renneboog is student farmacie, met de bedoeling in de apotheek van zijn vader te kunnen meewerken. Hij is bij het begin van de oorlog soldaat bij het 29e linieregiment. Vecht in augustus 1914 rond de forten van Luik. Midden september zit hij ondergedoken in het reeds door de Duitsers bezette Brussel. Tot begin november 1914, wanneer hij beslist om... (Lees de brieven die Jérôme naar zijn ouders schrijft.)
DILEMMA 1 A) terug te keren naar het ondertussen ook door de Duitsers bezette Aalst.
B) zich als militair over te geven aan de Duitsers en dus krijgsgevangen gemaakt wordt.
C) naar Nederland te vluchten om zich daar aan te geven en geïnterneerd te worden.
D) via Nederland en Engeland proberen de Belgische strijdkrachten te bereiken en de oorlog verder te zetten. Na zwaar gewond geraakt te zijn, probeert hij...
DILEMMA 2
A) als gewoon soldaat te blijven vechten aan het front.
B) bij te tekenen in het leger voor 8 jaar om op die manier een functie te kunnen krijgen als apotheker binnen het leger.
C) bij te tekenen voor militaire dienst in Belgisch Congo om daar als apotheker te kunnen werken.
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
3
DEPORTATIE 'Ik was een knaapje, en naast mij in de straat knalden ze gewoon een man neer, ik zag die man en de wereld vol bloed komen. Dikwijls schrok ik daarna huilend wakker” (Uit: 'Als het onkruid bloeit' - Louis Paul Boon)
Mannen worden vanaf oktober 1916 opgeëist voor dwangarbeid. Dit gebeurt op gewelddadige wijze. Louis Paul Boon maakt het geweld als kind mee. Hij zou het nooit vergeten. Een opgeëiste wordt voor zijn ogen doodgeschoten. De wrede behandeling zet zich verder tijdens het transport en in de kampen. Een 190 Aalsterse mannen sterven tijdens of zeer kort na hun wegvoering. Een nog veel groter aantal was voor het leven geknakt. Frans Cleemput, 21 jaar vlucht begin juni 1917 na 1 jaar in Noord-Frankrijk te hebben gewerkt. Hij wordt in juli 1918 opgepakt als werkweigeraar en voortvluchtige. Hij wordt veroordeeld tot 6 maand gevangenisstraf in Sedan.
In zijn plaats zou jij...
DILEMMA
A. je straf ondergaan en naar de gevangenis gaan.
B. naar de gevangenis gaan en daar een geschikt moment afwachten om te vluchten.
C. in Aalst al proberen te vluchten vooraleer je op de trein naar Frankrijk wordt gezet.
Zoek op de tijdslijn in de pandgang hoe het Frans vergaat in augustus 1918.
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
4
NASLEEP Zoals in heel het land verloopt de bevrijding van Aalst in een dubbele sfeer: feestvreugde...en razernij. Op 14 november 1918 verschijnt een affiche met de mededeling dat de laatste Duitse militairen de stad verlaten hebben. Meteen ook wordt opgeroepen het recht niet in eigen handen te nemen ten opzichte van (vermeende) collaborateurs. Een tevergeefse oproep. Een bende uitgelaten mannen slaat de ruiten in van Alfons Van Den Sype – Scheltjens' huis in de Lange Zoutstraat en dringt vervolgens binnen. Het gezin vlucht met de ontvangsten van de dag naar boven en klimt via een ladder van in de badkamer bij hun buur Mr. Ducaju. Bekijk het proces-verbaal opgemaakt door politiecommissaris Petrus Van Nuffel naar aanleiding van de vermelde aanslag aandachtig in de tentoonstelling.
Stel je in Alfons zijn plaats en motiveer je antwoord. Je houdt vast aan je onschuld en...
DILEMMA
A) gaat op zoek naar de bende die dergelijke lage aanslag op zijn huis pleegde en neemt het recht evenzeer in eigen hand.
B) legt een verklaring af bij de politie en publiceert een open brief waaruit jouw onschuld moet blijken (Alfons kiest voor deze optie.)
C) hoopt dat de politie de razernij snel onder controle heeft en wacht bang af.
MOTIVATIE:
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
5
HERDENKEN Veel mensen verloren familie en vrienden, geraakten gewond of hadden vreselijke dingen gezien. Bijna 10.000.000 soldaten sneuvelden en ongeveer 20 miljoen soldaten raakten gewond. Iedereen wilde deze oorlog herdenken. Iedereen hoopte dat het de laatste oorlog zou zijn. Helaas slagen we er ook vandaag niet in om in vrede met elkaar samen te leven. Geweld is mensenwerk. Het waren en zijn mensen die het geweld ontketen(d)en, of beperk(t)en tegenhielden/-houden. Mensen sto(o)k(t)en elkaar op, hielden/houden elkaar tegen of bescherm(d)en elkaar.
Wat kunnen jongeren vandaag doen om hun leeftijdsgenoten te sensibiliseren voor vrede? Brainstorm met een aantal medestudenten en bedenk enkele ideeën voor anti-oorlogsacties op maat van leeftijdsgenoten. Dit kunnen acties zijn in het kader van de herdenking van WOI of een ander hedendaags conflict.
Tentoonstelling ‘Tussen gemeenschap en geweld - Aalst in de Groote Oorlog’
werkblad hoger secundair onderwijs
6
