Dyslexie en dyscalculie in het hoger secundair onderwijs

Dyslexie en dyscalculie in het hoger secundair onderwijs

Prof. dr. Wim Tops (Rijksuniversiteit Groningen) Dr. Frauke De Weerdt (IVV Sint-Vincentius Gent)

Overzicht deel I 1. 2. 3. 4.

Definities dyslexie en dyscalculie Diagnostiek bij leerstoornissen Kenmerken dyslexie en dyscalculie Mogelijke oorzaken

SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

2

1. Definities Dyslexie en dyscalculie Dyslexie:

- Beperking in de lees- en/of spellingsvaardigheden - Meer jongens dan meisjes - In Vlaanderen: ca. 5% van de bevolking - Rol taal en maatschappij!


3

Proef op de som!


4

1. Definities Dyslexie en dyscalculie

Dyscalculie: - Beperking in de tel- en/of rekenvaardigheden - Evenveel jongens als meisjes - In Vlaanderen: ca. 5% van de bevolking


5

1. Definities Dyslexie en dyscalculie • Dyslexie: - Beperking in de lees- en/of spellingsvaardigheden - Ca. 5% van de bevolking - Leerstoornis • Dyscalculie: - Beperking in de tel- en/of rekenvaardigheden - Ca. 5% van de bevolking - Leerstoornis SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

6

1. Definities Leerprobleem, -stoornis, -moeilijkheid

LEERPROBLEEM

Leerstoornissen

Leermoeilijkheden

Dumont, 1993 SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

7 7

1. Definities Dyslexie en dyscalculie als leerstoornissen • Leerstoornissen: ontwikkelingsstoornissen • In Vlaanderen drie criteria waaraan voldaan moet zijn om van leerstoornissen te kunnen spreken:  Ernst  Hardnekkigheid  Exclusie SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

8

1. Definitie dyslexie en dyscalculie Ernstcriterium


9

1. Definitie dyslexie en dyscalculie Ernstcriterium Percentielscore

Zone

Interpretatie

Pc 75-100

A

Goed

Pc 50-74

B

Leeftijdsadequaat

Pc 26-49

C

Leeftijdsadequaat

Pc 17-25

D

Zwak

Pc 11-16

D

Subklinisch

Pc 1-10

E

Klinisch


10

2. Diagnostiek bij leerstoornissen Beschrijvende/categoriale diagnose

Oorzaak

Verklarende diagnose

Stoornis Deficit

Aanpak

Handelingsgerichte / begeleidingsgerichte diagnose


11

2. Diagnostiek bij leerstoornissen • Gekozen voor beschrijvende diagnostiek • Hoe? – testen van reken-/lees-/spellingsvaardigheden op tijdstip A (bv. met dyscalculiUM, met IDAA) – Na gepaste begeleiding opnieuw testen na min. 6 maanden (op tijdstip B) – Uitsluiten dat andere oorzaak aan basis ligt van leesof rekenproblemen Diagnose kan dus niet meteen na eerste testing gesteld worden! ‘Etiket’ leerstoornissen krijgt men niet ‘zomaar’ SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

12

2. Diagnostiek bij leerstoornissen

Waarom testen op tijdstip A, tijdstip B en uitsluiten dat andere oorzaak aan basis ligt van de problemen?


13

2. Diagnostiek bij leerstoornissen Hoge comorbiditeit tussen dyslexie en dyscalculie: • Comorbiditeit : samen voorkomen van stoornissen • Tussen 3.4% en 7.6% van de bevolking dyslexie en dyscalculie (> toeval) Bij diagnostiek andere schoolse vaardigheden niet uit het oog verliezen. SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

14

2. Diagnostiek bij leerstoornissen • Ook aandacht voor handelingsgerichte diagnostiek belangrijk! • Handelingsgerichte diagnostiek: in het kader van therapie en/of STICORDI-maatregelen • Gebeurt door: – Foutenanalyses – Eventueel bijkomende testing SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

15

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyslexie

Vooraf: hoe lezen we?


16


Vereenvoudigd gesteld: - Lexicale, orthografische route Bv.: kater, student, maandag - Niet-lexicale, fonologische route Bv.: ostereopereose SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

17

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyslexie: illustratie Lees volgende woorden. Laat je buurman de tijd opnemen: hoe lang deed je erover om alle woorden te lezen?

- Kat - Kip - Boom - Papa - Boef SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

18

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyslexie: illustratie Lees volgende “woorden”. Laat je buurman de tijd opnemen: hoe lang deed je erover om alle woorden te lezen? Tip: de letters worden van elkaar gescheiden door een punt.

- 2.1.4 - 8.1.4 - 2.1.12 - 13.1.13.1 - 4.9.5.6 SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

19

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyslexie • Hoofdprobleem: moeite in de koppeling tussen teken (grafeem) en klank (foneem) • Problemen met lezen en spellen • Andere problemen – Vreemde talen – Onthouden van betekenis van woorden – Begrijpend lezen – Onthouden van letterlijke definities, feitenkennis • … SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

20


• Problemen met tijdsbesef en kloklezen • Problemen in executieve functies (werkgeheugen, planning,…) • Risico op ontwikkelen van faalangst en verlaagd zelfbeeld Probleem ook bij andere vakken, niet enkel bij Nederlands SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

21

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyscalculie: illustratie Maak volgende oefeningen. Laat je buurman de tijd opnemen: hoe lang deed je erover om alle oefeningen te maken? 3x4= 7 + 13 = 9–2= 20 : 4 = 18 + 1 = SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

22

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyscalculie: illustratie Maak volgende oefeningen. Laat je buurman de tijd opnemen: hoe lang deed je erover om alle oefeningen te maken? bxa= h+m= j–c= o:e= l+f= SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

23

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyscalculie • Hoofdkenmerken: – Problemen met rekenfeiten • 3+2=4 • Semantische geheugendyscalculie

– Problemen met rekenprocedures • Procedurele dyscalculie


24

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyscalculie

• Hoofdkenmerken: – Problemen met rekenfeiten – Problemen met rekenprocedures MAAR OOK: • Problemen met rekentaal (bv. > en < ) • Problemen met schatten en betalen • Problemen met het onthouden van formules SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

25

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Kenmerken van dyscalculie - Heel wat leerlingen ook problemen met executieve functies (bv. plannen, werkgeheugen,…) - Risico op het ontwikkelen van faalangst! - Problemen met het onthouden van letterlijke definities en wetenschappelijke kennis - Problemen met schaal/tabellen/legendes/grafieken Probleem ook in andere vakken dan wiskunde! - Geschiedenis - Aardrijkskunde - … SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

26

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Gevolgen voor leerkracht SO

- Dyslexie is meer dan enkel problemen met lezen en/of spellen - Dyscalculie is meer dan enkel problemen met bepaalde rekenvaardigheden Invloed over alle vakken heen Niet alleen aan de leerkracht Nederlands en/of wiskunde om hier alert voor te zijn! SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

27

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Gevolgen voor leerkracht SO

Ben je liever een Cher of eerder een Orlando Bloom?


28

3. Kenmerken dyslexie en dyscalculie Gevolgen voor leerkracht SO Bevraag jouw functioneren als leerkracht: Met welke leerling hou je spontaan meer rekening?


29

4. Mogelijke oorzaken Mogelijke oorzaken van dyslexie Wetenschappelijke hypotheses op een rijtje: - Automatisatie deficit - General magnocellular deficit - Double deficit - Fonologisch deficit - Deficit in executieve functies


30

4. Mogelijke oorzaken Mogelijke oorzaken van dyslexie • Consensus over neurobiologische oorsprong van dyslexie (bv. evidentie voor erfelijkheid van dyslexie) MAAR: • Geen consensus over dé precieze oorzaak • Wellicht combinatie van factoren, waaronder fonologisch deficit en problemen met executieve functies. SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

31

4. Mogelijke oorzaken Mogelijke oorzaken van dyscalculie • Neurobiologische oorsprong van dyscalculie, maar kennis hierover beperkter dan bij dyslexie • Geen consensus over dé precieze oorzaak • Wellicht heterogeniteit in oorzaken: – Problemen met executieve functies – Problemen in de numerische verwerking –… SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

32

4. Mogelijke oorzaken van dyscalculie Triple code model van Dehaene (1992, p. 31) Arabische code (1, 2)

Verbale code (één, twee)

Representatie van hoeveelheden (*,**)


33

5. Executieve functies als raakvlak ‘Ork, ork, ork, soep eet je met een …?!’

• Zowel studenten met dyslexie, als met dyscalculie: problemen met executieve functies • Executieve functies: - Deze cognitieve processen die verantwoordelijk zijn voor het plannen, controleren, coördineren en reguleren van gedachtes en gedragingen bij complexe taken - Geheel van cognitieve processen nodig om doel- en toekomstgericht gedrag op een succesvolle manier uit te kunnen voeren. SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

34

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF (Gioia et al., 2009)

BRIEF: zelfrapportage of vragenlijst in te vullen door ouders en leerkrachten


35

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF • Brengt executieve functies in het dagelijks leven op een heel concrete manier in kaart • Kinderen en jongeren met leerstoornissen behalen duidelijk minder goede scores op de maten van executieve functies (bv. werkgeheugen, inhibitie, plannen en organiseren,…). SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

36

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF Schalen Inhibitie Bv.: Denkt niet na over consequenties alvorens dingen te doen.

Cognitieve flexibiliteit Bv.: Raakt van streek als de plannen gewijzigd worden.


37

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF

Schalen Emotieregulatie Bv.: Kleine gebeurtenissen lokken grote reacties uit.

Gedragsregulatie-index (gevormd door emotieregulatie, inhibitie en cognitieve flexibiliteit) In welke mate is een kind in staat om flexibel te denken en emoties en gedrag te regelen op basis van impulscontrole? SLO - Krachtige Leeromgevingen - Dyslexie en dyscalculie in het hoger SO - 12 oktober 2015

38

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF Schalen Initiatief nemen Bv.: Begint niet uit zichzelf aan een opdracht. Werkgeheugen Bv.: Heeft moeite met taken of karweitjes die meer dan één stap vereisen.


39

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF Schalen Plannen en organiseren Bv.: Begint pas op het laatste momenten aan opdrachten. Gedragsevaluatie Bv.: Heeft het niet in de gaten wanneer zijn gedrag negatieve reacties oproept.


40

5. Executieve functies als raakvlak De BRIEF

Schalen Metacognitieve index (gevormd door: initiatief nemen, plannen, werkgeheugen, gedragsevaluatie) Deze index geeft het vermogen weer om zelfstandig taken uit te voeren en problemen op te lossen op basis van beoordeling van eigen gedrag.


41

Einde deel I!


42

Dyslexie en dyscalculie in het hoger secundair onderwijs

Recommend Documents