RIJKSDIENST VOOR DE I JSSELMEERPOLDERS L E L Y S T A D
Werkdocument 1975
-
551 Bf
WERK, VROUW, ALhLERE Een s t u d i e o v e r d e m o g e l i j k h e d e n om d e t o e k o m s t i g e vrouw i n A l m e r e i n s t a a t te s t e l l e n b e r o e p s a r b e i d te v e r r i c h t e n
door Anke Lacor s t u d e n t e i n d e S o c i o l o g i e aan dk K a t h o l i e k e H o g e s c h o o l te T i l b u r g
INHOUD
,,
Algemene i n l e i d i n g Noten b i j d e Algemene i n l e i d i n g l l o o f d s t u k I . B e r o e p s a r b e i d van d e vrouw i n N e d e r l a n d
.
1.0 1.1 1.1.1 1.1.2 1 .1.3
lnleiding O p v a t t i n g e n o v e r h e t b u i t e n s h u i s werken van d e vrouw Opvat t i n g e n i n h e t v e r l e d e n lluidige opvattingen Ontwikkeling i n o p v a t t i n g e n
1.2
Denlnalnn van d e N e d e r l a n d s e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s i n v e r g e l i j k i n g m e t h e t buitenland en mogelijke invloeden h i e r o p A a n d e e l van d e vrouw i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g : e e n v e r g e l i j k i n g b i n n e n Europa Oorzaken van d e a f w i j k e n d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e O n t w i k k e l i n g i n d e s a m e n s t e l l i n g van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s bevolking i n Nederland 1)e t o e k o m s t i g e deelname van d e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s
1.2.1 ',
1.2.2 1.2.3
I
1.2.4
Noten b i j t l o o f d s t u k I Iloofdstuk 11. Kenmerken van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2
Inleiding Burgerlijke s t a a t Leeftijd .. Opleiding ~n'komenvan d e man Urbanisatiegraad Duur van d e werkweek O n t w i k k e l i n g van h e t p a r t - t i m e werken F a c t o r e n van i n v l o e d o p h e t a 1 dan n i e t p a r t - t i m e werken v a n d e vrouw 2 . 6 . 3 P a r t - t i m e werk i n d e t o e k o m s t Noten b i j Hoofdstuk I 1
.
3.0 3.1. 3..2 3.3.
l l o o f d s t u k 111. Aard van h e t b e r o e p v a n d e vrouw
35
Inleiding S c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n ' v r o u w e n b e r o e p e n Oorzaken van s c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n vrouwenberoepen Verschuiving i n h e t t r a d i t i o n e l e beroepenpatroon
35 35 36 39
Noten b i j Hoofdstuk I 1 1
43
Noofdstuk IV. S c h e t s van methode om v a n u i t d e p o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van Almere t o t e e n s e l e c t i e v a n b e d r i j f s k l a s s e n te komen
45
4.0 Inleiding 4 . 1 , S c h e t s van methode met b e h u l p van f i c t i e v e g e t a l l e n 4 . 1 . 1 V r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van Almere, v e r d e e l d i n c a t e g o r i e e n 4 . 1 . 2 V e r d e l i n g van d e N e d e r l a n d s e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g . i n g e d e e l d i n vorengenoemde 8 c a t e g o r i e e n o v e r d e b e r o e p s k l a s s e n
45 45 45 4 fi
4.1.3
N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s klassen 4 . 1 . 3 a N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n p e r c a t e g o r i e van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g 4.2 G e d e e l t e l i j k e u i t w e r k i n g van methode m e t b e h u l p van g e g e v e n s v a n d e v o l k s t e l l i n g 1960 4 . 2 . 1 13eroepsklassen, waarin h e t v r o u w e l i j k element ovenveegt en/of e e n g r o o t d e e l van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g werkzaam i s 4 . 2 . 2 Kenlnerken van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n 1 5 b e r o e p s klassen . . 4 . 2 . 3 N c d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s klassen 4.3 Waarom d e z e methode? V o o r d e l e n , v r a a g t e k e n s e n t e k o r t k o m i n g e n I l o o f d s t u k V. D e p o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van Almere , 5.0 5.1 5.2 .
.
.'
Inleiding Prognose van d e l e e f t i j d s o p b o u w van d e v r o u w e l i j k e b e v o l k i n g De econornische d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s e n d e p o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n 1980 e n 1 9 8 5 V e r d e l i n g van d e a r b e i d s p l a a t s e n o v e r d e v e r z o r g e n d e e n s t r ~ w e n d es e c t o r A r b e i d s p l a a t s e n v o o r vrouwen i n d e s t u w e n d e s e c t o r , r e k e n i n g huudend m e t Almere a l s v e s t i g i n g s p l a a t s
5.3 5.4
Noten b i j Hoofdstuk V
..
H o o f d s t u k V I . C o n c l u s i e en a a n b e v e l i n g e n 6.0 6 . 6.2 613 6.4
.
Inleiding Betaalde e n n i e t - b e t a a l d e werkkringen A c q u i s i t i e b e 1 e i d . t e n g u n s t e van h e t v r o u w e l i j k a r b e i d s potentieel Opleiding Voorzieningen Noten b i j Hoofdstuk VI
..
FIGUUR 1 .
.
.
ligging van Alm~rQ
ALGEhIENE INLEIDING w a a r o m k e II d e
d e z e V P O I I W
s c r i p t i e o v e r i n A l m e r e ?
d e
w e r -
Eerst i n h e t k o r t i e t s o v e r A l m e r e . illnlere moet e e n n i e u w e s t a d w o r d e n
i n h e t z u i d w e s t e l i j k e d e e l van Z u i d e l i j k F l e v o l a n d ( z i e f i g u u r ) . Men s t r e e f t e r n a a r d e bouw te s t a r t e n i n September 1975. D e r e d e n e n t o t h e t b e s l u i t i n d i t d e e l v a n d e p o l d e r e e n s t a d te bouwen, z i j n d e v o l g e n d e : h e t v e r l i c h t e n van d e druk o p d e ruimte i n h e t n o o r d e l i j k d e e l van de Randstad h e t b e v o r d e r e n van d e u i t s t r a l i n g van d e R a n d s t a d n a a r b u i t e n t e n b e h o e v e v a n h e t behoud v a n h e t "Groene H a r t " van H o l l a n d e n mede t e r h e y o r d e r i n g v a n d e r e l a t i e met h e t n o o r d e n d e s lhncls -:.idciel 1 3 t Seho.dd \-an d e b e i a n g r i j k e narii:;r- e n r e c r e a r i e gehieden ran h e t Gooi, de L t r e c h t s e Heuvelrug e n andere ook l a n d s c h a p p e l i j k n a a r d e v o l l e g e b i e d e n
v o o r z i e n i n d e w o n i n g b e h o e f t e v a n Noord-Holland t e n z u i d e n v a n h e t N o o r d z e e k a n a a l e n m e t name v a n Amsterdam e n h e t G o o i Voor \vat b e t r e f t h e t b e v o l k i n g s a a n t a l h e e f t men z i c h t o t t a a k g e s t e l d e e n s t a d t e bouwen v a n 1 2 5 . 0 0 0 B 250.000 i n w o n e r s i n h e t j a a r 2 0 0 0 . Een v a n d e d u e l s t e l l i n g e n m . b . t . A l m e r e is d e i n d i v i d u e l e o n t p l o o i i n g v a n hen d i e e r v e r b l i j v e n te s t i m u l e r e n ( 1 ) . D i t h o u d t i n , d a t men a l l e g r o e p e n v a n d e b e v o l k i n g d e m o g e l i j k h e i d w i l g e v e n o p t i m a a l te f u n c t i o n e r e n . Bi.1 d e c o n c r e t e u i t w e r k i n g v a n d e z e d o e l s t e l l i n g h e e f t men b e s l o t e n o n d e r meer s p e c i a l e a a n d a c h t te b e s t e d e n a a n d e w e r k e n d e v r o u w i n A l m e r e . U i t d e z e s c r i p t i e ( 0 . a . 2 . 3 e n 2 . 6 . 0 ) z a l n a m e l i j k b l i j k e n , d a t d e vrouw i n N e d e r l a n d e n met name d e gehuwde v r o u w , z o n d e r e x t r a m a a t r e g e l e n , d u i d e l i j k m i n d e r k a n s h e e f t d e e l te nemen a a n h e t a r b e i d s p r o c e s d a n d e man. D e b e l e m m e r i n g e n , d i q h i e r m e e s p e l e n z i j n v a n v e r s c h i l l e n d e a a r d ; d e t r a d i t i o n e l e o p v a t t i n g o v e r d e rol van d e vrouw, h a a r m i n d e r e o p l e i d i n g , d e e x t r a z o r g v o o r h u i s h o ~ i d e ne n g e z i n , h i e r m e e s a ~ c e n h a n g e n d h a a r b e h o e l t e a a n p a r t - t i m e w e r k , w a a r d o o r h a a r k a n s o m w e r k te v i n d e n , d i e t o c h a 1 k l e i n e r i s d a n v o o r d e man, n o g e e n s v e r m i n d e r d w o r d t . Veel vrouwen Itebben b e h o e f t e a a n meer s o c i a l e c o n t a c t e n om u i t h e t b e s l o t e n w e r e l d j e v a n h e t h u i s h o u d e n t e komen; b e r o e p s a r b e i d is h i e r e e n m o g e l i j k h e i d v o o r . Door te p r o b e r e n d e b e l e m m e r i n g e n , d i e z i j o p weg n a a r e e n b a a n o f i n h a a r b a a n o n t m o e t , te v e r m i n d e r e n , s t e l t men h a a r i n d e gelegenheid, a l t h a n s o p d e z e manier z i c h z e l f te o n t p l o o i e n . Een v a n d e b e l e m m e r i n g e n i s h e t g e b r e k a a n w e r k g e l e g e n h e i d . D i t v e r s c h i j n s e l komen w e i n h e e l ~ e d e r l a n dt e g e n . H i e r w i l l e n we e v e n L e l p s t a d a l s v o o r b e e l d nemen om te l a t e n z i e n , h o e h e t i n A l m e r e n i e t zou moeten worden. U i t e e n r a p p o r t v a n m e j . i r . G e l u k komen d e v o l g e n d e c i j f e r s n a a r voren ( 2 ) :
H e t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e van vrouwen a a n b e r o e p s a r b e i d was i n 1969 s l e c h t s 15.9 e n d a a l d e z e l f s i e t s i n 1970 t o t 1 5 . 2 . I n N e d e r l a n d was d i t p e r c e n t a g e i n 1 9 6 0 2 2 e n i n 1 9 7 1 2 6 . N i e t
a l l e e n gebrek aan werkgelegenheid zorgde voor d i t v e r s c h i l , maar ook i n b e l a n g r i j k e m a t e h e t g r o t e a a n t a l j o n g e g e z i n n e n . K i j k e n w e e c h t e r n a a r h e t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e van . a l l e e n d e gehuwden, dan b l i j f t e r t o c h e e n g r o o t v e r s c h i l met N e d e r l a n d . I n L e l y s t a d w e r k t e i n 1970 ( v o o r l a t e r e j a r e n i s e r geen u i t s p l i t s i n g n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t ) 10% van d e gehuwde vrouwen e n o n g e v e e r 9% van d e gehuwde vrouwen t u s s e n d e 3 5 e n 50 j a a r . I n N e d e r l a n d bedroegen d e o v e r e e n k o m s t i g e p e r c e n t a g e s i n 1 9 7 1 b e i d e o n g e v e e r 1 7 . B i j u i t s c h a k e l i n g van h e t e f f e c t van meer jonge gezinnen, b l i j f t dus loch een g r o o t v e r s c h i l b e s t a a n , d a t g r o t e n d e e l s v e r o o r z a a k t z a l worden d o o r g e b r e k a a n w e r k g e l e g e n h e i d . T e r o n d e r s t e u n i n g van d i t l a a t s t e nog h e t v o l g e n d e . Aan d e gehuwde ( o f gehuwd g e w e e s t z i j n d e ) vrouwen z o n d e r b e r o e p i s b i j d e z e t e l l i n g v a n 1969 e n 1970 g e v r a a g d o f z i j b e r o e p s a r b e i d zouden kunnen o f w i l l e n v e r r i c h t e n . I n 1969 b l i j k t 23.4% h i e r v o o r te v o e l e n , t e r w i j l b i j d e g e n e n , d i e i n de l o o p van 1970 i n L e l y s t a d z i j n komen te wonen, d i t z e l f s 47.2% i s . Ook l a t e r nog, i n 1 9 7 3 , b l i j k t d e d e e l . name van d e vrouw i n L e l y s t a d g e r i n g , m e t name d o o r h e t g & r i n g e a a n t a l m o g e l i j k h e d e n om a a n h e t a r b e i d s p r o c e s d e e l te nemen ( z i e 4.2). Deze s c r i p t i e z a l e e n e e r s t e a a n z e t z i j n om t e komen t o t wegen t e r v e r b e t e r i n g van d e m o g e l i j k h e d e n v o o r d e vrouw om b e r o e p s a r b e i d te beoefenen i n Almere. Aanpak ------
,
.
U i t g a a n d e van h e t f e i t , d a t gemis a a n d e j u i s t e w e r k g e l e g e n h e i d e e n b e l a n g r i j k e o o r z a a k i s van d e k l e i n e k a n s , d i e d e vrouw h e e f t t e g a a n w e r k e n a l s z i j d i t w i l , werd a l s h o o f d d o e l van d e z e s c r i p t i e g e kozen e e n v o o r s p e l l i n g te doen o v e r d i e b e d r i j f s k l a s s e n , d i e v o o r a l w e r k g e l e g e n h e i d v o o r d e vrouw i n A l m e r e z u l l e n c r e e r e n . Om d i t d o e 1 te b e r e i k e n s t o n d ons d e volgende o p z e t v o o r ogen: d e e e r s t e 4 hoofdstukken handelen o v e r de vrouwelijke b e r o e p s b e v o l k i n g i n N e d e r l a n d , w a a r b i j ook e e n v e r g e l i j k i n g w o r d t gemaakt m e t Europa. Op d e z e m a n i e r w i l d e n we e e n algemeen i n z i c h t k r i j g e n i n d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e van d e werkende vrouw e n i n d e m o g e l i j k e t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n g . I n h e t 5e h o o f d s t u k v o l g t e e n t o e p a s s i n g van d e z e b e v i n d i n gen o p de s i t u a t i e van A l m e r e om i n h e t l a a t s t e h o o f d s t u k t o t a a n b e v e l i n g e n v o o r A l m e r e t e komen. H o o f d s t u k I h a n d e l t o v e r d e h u i d i g e e n t o e k o m s t i g e deelname van d e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s , bekeken n a a r d e a f w i j k e n d e Nederlandse s i t u a t i e en de mogelijke oorzaken hiervan. Om i n i i c h t t e k r i j g e n i n d e k w a l i t a t i e v e s a m e n s t e l l i n g van de Nederlandse vrouwelijke beroepsbevolking e n i n de f a c t o r e n , d i e van i n v l o e d z i j n o p h e t b e s l u i t van d e vrouw om a 1 dan n i e t t e g a a n w e r k e n , w o r d t i n h o o f d s t u k I 1 a a n d a c h t besteed aan de burgerlijke s t a a t , l e e f t i j d , o p l e i d i n g , inkomen van d e man, u r b a n i s a t i e g r a a d e n d u u r van d e werkweek. D e aandacht voor deze f a c t o r e n h e e f t dus een tweeledig doel. A l l e r e e r s t d i e n t z i j om te o n t d e k k e n , w e l k e a a n w i j s b a r e c a t e g o r i e e n vrouwen b e r o e p s a r b e i d v e r r i c h t e n ( d e z e c a t e g o r i e e n worden g e k e n m e r k t d o o r e e n v a r i e r e n d e a a n w e z i g h e i d
.
van d e z e f a c t o r e n ) ; h i e r v a n zou dan g e b r u i k gemaakt worden i n d e h o o f d s t u k k e n I11 e n IV. Ten t w e e d e d i e n t z i j t e r b e p a l i n g v a n h e t g e w i c h t v a n d e z e f a c t o r e n o p 11et b e s l u i t v a n d e N e d e r l a n d s e vrouw om a 1 d a n n i e t te g a a n w e r k e n . Door d a a r n a v a s t te s t e l l e n i n w e l k e m a t e d e z e f a c t o r e n i n Almere a a n w e z i g z u l l e n z i j n e n a f w i j k e n v a n d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e zou men k u n n e n komen t o t d e b e p a l i n g v a n h e t vrouwel i j k e a r b e i d s p o t e n t i e e l i n Alnlere. H e t l a g i n d e b e d o e l i n g d e z e c o n f r o n t a t i e t e l a t e n p l a a t s v i n d e n i n h o o f d s t u k IV. l l o o f d s t ~ l k I 1 1 b e h a n d e l t d e a a r d v a n h e t w e r k v a n de v r o u w . Met b e h u l p v a n d e g e v o n d e n c a t e g o r i e e n v r o u w e n u i t h o o f d s t u k I 1 zou beoogd w o r d e n e e n u i t s p r a a k te d o e n o v e r d e h u i d i g e e n toekomstigeberoepenpatronen van d e z e v e r s c h i l lende categorieen. H e t leggen van.een schakel tussen deze beroepenpatronen e n d e b e d r i j f s k l a s s e n , waarin deze h e t meest v o o r ( z u l l e n ) komen, z o u o n s i n s t a a t s t e l l e n i n h o o f d s t u k IV v o o r d e genoemde c a t e g o r i e e n v r o u w e n d e g u n s t i g s t e b e d r i j f s k l a s s e n te s e l e c t e r e n .
,
,
I n h o o f d s t u k V zouden d e z e b e v i n d i n g e n v o o r Nederland i n h e t a l g e m e e n a a n g e p a s t w o r d e n a a n d e te v e r w a c h t e n s i t u a t i e i n Almere. Door g e b r u i k v a n g e g e v e n s o v e r d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n Amsterdam e n h e t G o o i , w a a r d e meeste i m m i g r a n t e n v a n A l m e r e v a n d a a n z u l l e n komen, g e combineerd m e t d e u i t k o m s t e n van e e n e n q u c t e , o n l a n g s d o o r h e t P r o j e k t b u r o A l m e r e gehouden o n d e r d e b e l a n g s t e l l e n d e n v o o r A l m e r e , z o u d e n w e . e e n u i t s p r a a k kunne,n d o e n o v e r d e m a t e w a a r i n d e v e r s c h i l l e n d e c a t e g o r i e e n v r o u w e n e n rle genoemde f a c t o r e n i n A l m e r e v e n v a c h t z o u d e n k u n n e n w o r d e n . Door a a n p a s s i n g h i e r v a n m.b.v. d e g e w i c h t e n g e v o n d e n i n h o o f d s t u k I 1 zou d i t t e v e n s m . b , v . d e b e v i n d i n g e n i n h o o f d s t u k IV l e i d e n t o t e e n r a m i n g v a n d e g r o o t t e v a n d e t o e komstige vrouwelijke &roepsbevolking i n A l m e r e en t o t d e selectie van e e n a a n t a l b e d r i j f s k l a s s e n , g u n s t i g v o o r d e gevonden s a m e n s t e l l i n g van d e z e b e r o e p s b e v o l k i n g . R e k e n i n g h o u d e n d m e t h e t a a n t a l te v e n v a c h t e n a r b e i d s p l a a t s e n i n d e v e r z d r g e n d e sector e n m e t A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s , zouden e r u i t e i n d e l i j k a a n b e v e l i n g e n g e d a a n worden o v e r a a n t r e k k i n g v a n d e b e d r i j f s k l a s s e n i n d e s t u w e n d e s e c t o r , d i e d e vrouw i n A l m e r e e e n g o e d e k a n s o p w e r k g e l e g e n h e i d zouden geven. Tevens zou i n h o o f d s t u k V I aand a c h t b e s t e e d w o r d e n a a n a n d e r e m o g e l i j k h e d e n om d e b e l e m m e r i n g e n te v e r m i n d e r e n , w a a r m e e d e vrouw g e c o n f r o n t e e r d wordt a l s z i j i n h e t arbeidsproces w i l treden. Gedurende d e s t u d i e a a n d i t o n d e r w e r p werd h e t langzamechand s t e e d s
meer d u i d e l i j k , d a t e r e e n e n o r m g e b r e k a a n g e g e v e n s i s o v e r d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n N e d e r l a n d . D e meest u i t g e b r e i d e l a n d e l i j k e g e g e v e n s ( n o d i g v o o r d e eerste 4 h o o f d s t u k k e n ) d a t e r e n u i t 1 9 6 0 , m a a r d e g e g e v e n s u i t d e z e v o l k s t @ l l i n g z i j n n i e t u i t g e b r e i d g e n o e g om e e n u i t s p r a a k t e d o e n o v e r h e t g e w i c h t v a n e e r d e r genoemde f a c t o r e n , z e l f s n i e t v o o r 1960. W e l e v e n n u 15 j a a r l a t e r e n i n d e z e j a r e n h e b b e n z i c h z u l k e g r o t e v e r a n d e r i n g e n v o o r g e d a a n , d a t h e t irreeal zou z i j n a l l e e n d e g e g e v e n s u i t 1 9 6 0 t e g e b r u i k e n om v o o r s p e l l i n g e n te d o e n o v e r A l m e r e . Door v e r g e l i j k i n g van d e u i t k o m s t e n van d e v o l k s t e l l i n g van 1960 e n 1 9 7 1 zouden
we e e n b e t r o u w b a a r d e r b a s i s v o o r t o e k o m s t v o o r s p e l l i n g e n gehad hebben. H e l a a s z i j n t o t nu t o e v o o r 1 9 7 1 s l e c h t s z e e r g l o b a l e c i j f e r s b e s c h i k baar. D i t gebrek aan gegevens i s t e v e n s g e c o n s t a t e e r d i n h e t S . I . s . w . ~ . r a p p o r t " R e r o e p s a r b e i d d o o r vrouwen", medio 1972 uitgekomen ( 3 ) . I n d e z e c e n s u s m o n o g r a f i e h e e f t men d e u i t d r a a i v a n e x t r a t a b e l l e n van g e g e v e n s van v o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 a a n g e v r a a g d e n a a n b e v e l i n g e n g e d a a n o v e r d e b e n o d i g d e t a b e l l e n van g e g e v e n s , v a n 1 9 7 1 . D i t i s e c h t e ? nog n i e t g e b e u r d . Omdat b i j a a n w e z i g h e i d van d e -in h e t S . I . S . W . 0 . - r a p p o r t aangev r a a g d e t a b e l l e n d e u i t w e r k i n g v a n b o v e n g e s c h e t s t e aanpak b e t e r mogel i j k was g e w e e s t , hebben w e d g z e - a a n v r a g e n i n b i j l a g e , 1 op$enomen. V e r d e r w i j z e n w e nog o p e e n r a p p o r t van d e S t u u r g r o e p H a r m o n i s a t i e C i j f e r m a t e r i a a l , Zuid-Holland West, u i t g e b r a c h t i n a p r i l 1 9 7 5 , d a t , voorz o v e r h e t n i e t d u i d e l i j k genoeg u i t d e z e s c r i p t i e mocht b1ijken;een. v e r d e r e i l l u s t r a t i e g e e f t van h e t o n t b r e k e n e n d e t e k o r t k o m i n g e n van Nederlandse gegevens m.b.t. de werkgelegenheid ( z i e b i j l a g e ) . Om i n d e z e s c r i p t i e d e m o e i l i j k h e d e n , w a a r w e mee te kampen gehad h e b b e n , d o o r g e b r e k a a n o f n i e t v e r g e l i j k b a a r z i j n van g e g e v e n s , z o goed m o g e l i j k n a a r v o r e n te b r e n g e n , hebben w e gepoogd zo d i c h t m o g e l i j k b i j de oorspronkelijke opzet te b l l j v e n . t$ D e a a n b e v e l i n g e n , d i e t e n s l o t t e v o o r Almere g e d a a n w o r d e n , z i j n d o o r bovengenoemde m o e i l i j k h e d e n , z e k e r v o o r w a t b e t r e f t h e t a c q u i s i t i e b e l e i d h e l a a s a a n d e magere k a n t e n m i n d e r b e t r o u w b a a r e n c o n c r e e t dan w e o n s v o o r ogen hadden g e s t e l d . W i l men meehelpen a a n h e t v e r b e t e r e n van d e a ' r b e i d ~ ~ o s i t dan i e is h i e r v o o r v e e l o n d e r z o e k v e r e i s t . I n d e z e s c r i p t i e hopen w e i n i e d e r g e v a l b i j g e d r a g e n te h e b b e n . t o t d e bewustwording, d a t o n d e r z o e k o p h e t t e r r e i n v a n de b e r o e p s a r b e i d van d e vrouw e e n a c h t e r l o p e n d e zaak i s en veel aandacht behoeft.
T o t s l o t v a n d e z e i n l e i d i n g w i l i k i e d e r e e n van d e R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s bedanken, d i e m i j d e zo b r o o d n o d i g e h u l p geboden h e e f t . Met name P i e t D a v e l a a r , d i e z i c h t i j d e n s mijn s t a g e van 6 maanden b i j h e t P r o j e k t b u r o Almere v e e l t i j d e n i n s p a n n i n g g e t r o o s t h e e f t deze s c r i p t i e te begeleiden.
L e l y s t a d , a u g u s t u s 1975
. Anke L a c o r
Noten b i j de Algemene I n l e i d i n g ( 1 ) R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s , P r o j e k t b u r o Almere Almere 1985, a a n z e t t o t e e n o n t w i k k e l i n g s s t r a t e g i e 1970 1985 2 0 0 0 . ' F l e v o b e r i c h t n r . 90. L e l y s t a d 1 9 7 4 , b l z . 8
-
-
( 2 ) Geluk, H.E.J.
Gegevens u i t d e L e l y s t a d t e l l i n g e n 1968, 1 9 6 9 , 1 9 7 0 . I n t e r n Rapport R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s , n r . 277. L e l y s t a d , 1972, b l z . 8 , 3 6 ; 57
( 3 ) Roelmans-Kleinjan, A . C . e n B e u c h e n e s - V r i e s . M. B e r o e p s a r b e i d d o o r vrouwen. I n t e r i m r a p p o r t C e n s u s m o n o g r a f i e S.I.S.W.O. Vakgroep Huishoudkunde, Landbouw Hogeschool Wageningen, medio 1972
H o o f d s t u k I . D e r o e p s a r b e i d v a n d e vrouw i n N e d e r l a n d
1.0
Inleiding Ten a a n z i e n v a n d e b e r o e p s a r b e i d v a n v r o u w e n n e e m t o n s l a n d i n E u r o p a e e n a f w i j k e n d e p o s i t i e i n . Om h i e r i n e n i g i n z i c h t te k r i j g e n z u l l e n w e o n s e e r s t r i c h t e n o p e e n s t u k j e g e s c h i e d e n i s van d e o n t w i k h ~ ~ l i ni n g o p v a t t i n g e n o v e r h e t w e r k e n b u i t e n s h u i s . Omdat o p v a t t i n g e n nu e e n m a a l i d e e e n z i j n e n d a a r o m a l t i j d a a n v e c h t b a a r b l i j v e n , z a l h e t lweede d e e l van d i t h o o f d s t u k o v e r d e o n t w i k k e l i n g i n d e f e i t e l i i k e d e c l n a m e v a n d e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s g a a n . Zo k u n n e n we z i e n i n h o e v e r r e e e n vermeende v e r a n d e r i n g i n o p v a t t i n g e n i n d e p r a k t i j k ook t o t w e r k e l i j k e verandering heef t g e l e i d e n welke f a c t o r e n deze verander i n g be lemmeren o f b e v o r d e r e n .
1.1
O p v a t t i n g e n o v e r h e t b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n - d e vrouw R e k i j k t men d e o p v a t t i n g e n o v e r h e t w e r k e n v a n d e v r o u w , d a n moet e r o n d e r s c h e i d g e m a a k t w o r d e n t u s s e n d e a l l e e n s t a a n d e e n d e gehuwde. v r o u w . Het w e r k e n v a n d e a l l e e n s t a a n d e vrouw is a l g e m e e n a a n v a a r d e n w o r d t a l s n o r m a a l e r v a r e n . Met h e t b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n d e gehuwde vrouw i s h e t a n d e r s g e s t e l d , h i e r t e g e n b e s t a a n n o g v e l e v o o r o o r d e l e n . A l s w e h e t o v e r d e gehuwde ,vrouw h e b b e n , b e d o e l e n we h i e r d e gehuwde vrouw met k i n d e r e n , omdat d e gehuwde vrouw z o n d e r k i n d e r e n t e n a a n z i e n v a n h e t w e r k e n meer a l s a l l e e n s t a a n d w o r d t beschouwd. I d e e e n a l s d e " p l a a t s v a n d e vrouw i s i n h e t h u i s h o u d e n " e n d e o n v e r e n i g b a a r h e i d v a n d e r o l l e n van huisvrouw ( e n . z e k e r moeder) e n werkneemster doen z i c h nog s t e e d s gelden.
1.1.1 O p v a t t i n g e n i n h e t v e r l e d e n Deze i d e e e n z i j n o n t s t a a n i n d e v o r i g e e e u w . D e v r o u w e n d i e t o e n b u i t e n s h u i s w e r k t e n , deden d i t z u i v e r u i t e c o n o m i s c h e noodzaak. H e t werk d a t z e v e r r i c h t t e n , w a s v o o r n a m e l i j k o n g e s c h o o l d e n vond o n d e r z e e r s l e c h t e o m s t a n d i g h e d e n p l a a t s . Hadden d e z e v r o u w e n k i n d e r e n , d a n w e r d e n d e j o n g s t e n o p g e v o e d d o o r d e o u d e r e n o f z e g i n g e n mee n a a r d e f a b r i e k . o m d a t e r g e e n v o o r z i e n i n g e n w a r e n . Door d e z e o m s t a n d i g h e d e n , v e r w a a r l o z i n g v a n d e k i n d e r e n , s l e c h t e w e r k s i t u a t i e , s a m e n g a a n d met s l e c h t e w o o n t o e s t a n d e n , g e b r e k a a n h y g i e n e e n o n d e r v o e d i n g , w e r d h e t w e r k e n v a n d e vrouw a l s een s o c i a l e misstand gezien. D e v r o u w e n u i t d,e h o g e r e e n m i d d e n k l a s s e w e r k t e n d a n o o k n i e t b u i t e n s h u i s . Omdat d e v r o u w e n b e r o e p e n z o ' n l a a g a a n z i e n h a d d e n , w e r d h e t h u w e l i j k e n h i e r m e e d e t a a k van moeder a l s d e e n i g e g o e d e bestemming v o o r d e vrouw g e z i e n . D e ongehuwde v r o u w e n w e r d e n n i e t v o o r v o l a a n g e z i e n . Door d e e m a n c i p a t i e b e w e g i n g , d i e a l s m i d d e n k l a s s e b e w e g i n g o n t s t o n d . w o r d e n v o o r a l v o o r d e ongehuwde v r o u w e n d e v o o r u i t z i c h t e n b e t e r . I n Engeland werd a 1 i n 1859 d e " S o c i e t y f o r p r o m o t i n g t h e employment of women" o p g e r i c h t . Deze b e w e g i n g w a s a a n v a n k e l i j k g e r i c h t o p r e c h t o p o n d e n v i j s , maar a a n h e t g e b r u i k v a n d i t o n d e n v i j s t . b , v . h e t a r b e i d s p r o c e s werd n i e t g e d a c h t . Door d e g r o e i v a n k a n t o o r w e r k z a a m h e d e n kwam e r a a n h e t e i n d v a n d e 1 9 e eeuw meer v r a a g n a a r e n i g s z i n s g e l e t t e r d e v r o u w e n ( 1 ) . D i t was o v e r i g e n s n i e t a l l e e n h e t g e v a l i n a d m i n i s t r a t i e v e b e r o e p e n , maar o o k i n h e t o n d e n v i j s e n d e v e r p l e g i n g . Meisjes u i t d e m i d d e n k l a s s e k r e g e n n u d e k a n s h u n m i d d e l b a r e s c h o o l o p l e i d i n g te g e b r u i k e n . Voor d e h o g e r e k l a s s e was s l e c h t s l i e f d a d i g h e i d a l s b u i t e n s h u i s w e r k w e g g e l e g d , w i l d e n
z e hun s t a t u s n i e t v e r l i e z e n . Langzamerhand werd h e t n o r m a l e r d a t d e vrouw g i n g werken, maar d i t " r e c h t g o l d a l l e e n v o o r d e ongehuwde vrouw van d e midden- e n h o g e r e k l a s s e . B i j d e l a g e r e k l a S S e kon n i e t van r e c h t worden g e s p r o k e n , h i e r was s p r a k e van p u r e noodzaak. De gehuwde a r b e i d e r s vrouwen moesten w e 1 werken om hun g e z i n i n 1e"en t e houden. I n ~ e d e r l a n d h e t e k e n d e d i t , d a t d e gehuwde a r b e i d e r s v r o u w v o o r n a m e l i j k "werkvrouw" was i n h e t h u i s h o u d e n van d e g e z i n n e n u i t b e t e r e s t a n d e n ( 2 ) e n v e e l m i n d e r i n de i n d u s t r i e w e r k t e dan e l d e r s i n ~ " r o ~ a . In l i j n r b c h t e t e g e n s t e l l i n g t o t a n d e r e l a n d e n h e e f t b i j o n s d e i n d u s t r ' i a l i s a t i e na 1870 d e a r b e i d e r s v r o u w b i j n a h e l e m a a l u i t d e i n d u s t r i e verdrongen, r e s p e c t i e v e l f j k geen p l a a t s toegekend. A l l e e n de t e x t i e l - en c o n f e c t i e - i n d u s t r i e vormden h i e r o p e e n u i t z o n d e r i n g . I n 1899 was 54% van a l l e Ywerkende vrouwen "werkvrouw". D e twee w e r e l d o o r l o g e n b r a c h t e n i n v e e l . l a n d e n oak d e n m e n t a l i t e i t s v e r a ~ d e r i n gt e n a a n z i e n van h e t b u i t e n s h u i s werken van d e gehuwde vrouw te weeg. In d e n i e t b e z e t t e l a n d e n was e x t r a a r b e i d s i n s p a n n i n g n o d i g m e t a l s g e v o l g h e t o p e n komen t e s t a a n van nieuwe b e r o e p e n v o o r vrouwen. Voor N e d e r l a n d g i n g d i t d o o r d e b e z e t t i n g e c h t e r n i e t op. Na d e g r o t e e c o n o m i s c h e cri,sis v a n d e d e r t i g e r j a r e n was e r v o o r d e N e d e r l a n d s e . . . a r b e i d e r s v r o u w b i j n a g e e n m o g e l i j k h e i d meer t o t v e r d i e n e n . I n 1 9 4 0 b e d r o e g h e t a a n t a l gehuwde w e r k e n d e vrouwen maar i e t s meer dan 2% van d e t o t a l e a r b e i d e n d e b e v o l k i n g . . I n N e d e r l a n d is n o o i t e c h t s p r a k e g e w e e s t van een g r o o t kwantum gehuwde vrouwen d a t b u i t e n s h u i s w e r k t , t e r w i j l a n d e r e l a n d e n w e 1 d e z e t r a d i t i e hehben. 1 . 1 . 2 Huidige o p v a t t i n g e n
I
Omdat h e t werken van de' ongehuwde vrouw nu i n a l l e s o c i a l e l a g e n e e n n o r m a l e zaak is g e w o r d e n , w o r d t i n h e t v o l g e n d e a l l e e n o p d e gehuwde vrouw e n met Aame d e gehuwde vrouw met k i n d e r e n , i n g e g a a n . Voor d e z e vrouwen z i j n v e e l bezwaren t e g e n h e t b u i t e n s h u i s werken b l i j v e n g e l d e n . Men z i e t h e t a l s n a d e l i g v o o r e e n goede o p v o e d i n g van d e k i n d e r e n , d e s t a b i l i t e i t van h e t h u w e l i j k e n d e a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t . Door o n d e r z o e k i n g e n z i j n d e z e s c h a d e l i j k e g e v o l g e n van h e t werken van d e moeder e c h t e r n i e t bewezen ( 3 ) e n kan men d u s s p r e k e n van v o o r o o r d e l e n e n hypothesen. Hoe d e n k t d e gehuwde vrouw ze-lf o v e r h e t b u i t e n s h u i s werken e n wat z i j n h a a r m o t i e v e n ? Door v e r r e w e g h e t m e r e n d e e l van d e werkende gehuwde vrouwen i n a l l e s o c i a l e k l a s s e n worden economische m o t i e v e n genoemd, maar b i j n a n o o i t g a a t h e t e r om i n d e p r i m a i r e l e v e n s b e h o e f t e n t e kunnen v o o r z i e n ( 4 ) . D e meeste vrouwen g e b r u i k e n f i n a n c i e l e m o t i e v e n i n d e z i n van e e n a a n v u l l i n g o p h e t g e z i n s i n k o m e n om d e l e v e n s s t a n d a a r d van liet g e z i n t e v e r h o g e n . Met s t i j g e n d e s o c i a l e k l a s s e worden m o t i e v e n a l s b e r o e p s i n t e r e s s e , onafhankelijkheid e n behoefte aan s o c i a l e contacten vaker a l s h o o f d m o t i e f genoemd. Ook b i j d e l a g e r e s o c i a l e k l a s s e s p e l e n d e z e l a a t s t e m o t i e v e n mee, maar z e worden vaak p a s o p d e tweede p l a a t s genoemd. H e t b l i j k t , d a t e c o n o m i s c h e m o t i e v e n n i e t a l l e e n h e t b e l a n g r i j k s t z i j n v o o r h e t g a a n w e r k e n , maar ook v o o r h e t b l i j v e n werken o f h e t na o n d e r h r e k i n g h e r v a t t e n . Ook h i e r b l i j v e n " b e r o e p s i n t e r e s s e , s o c i a l e c o n t a c t e n enz." een b e l a n g r i j k e r o l s p e l e n . D i t z i j n d u s d e m o t i e v e n van d e i e r k e n d e gehuwde vrouw, maar hoe s t a a n zowel werkende a l s n i e t w e r k e n d e gehuwde vrouwen t e g e n o v e r b e r o e p s a r b e i d b u i t e n s h u i s , i n v e r b a n d m e t hun h u i s h o u d e n ? U i t e e n N e d e r l a n d s o n d e r z o e k ( 5 ) b l i j k t , d a t d e n i e t - w e r k e n d e n meer m o e i l i j k h e d e n v e n v a c h t e n
b i j h e t afstemmen van h u i s h o u d e n e n w e r k k r i n g o p e l k a a r dan d e werkenden. Ook s t a a n d e w e r k e n d e n p o s i t i e v e r t e g e n o v e r d e b e r o e p s a r b e i d d a n d e n i e t - w e r k e n d e n . I n N e d e r l a n d w a s 77% v a n d e w e r k e n d e n t e v r e d e n m e t h e t w e r k e n n a a s t h e t h u i s h o u d e n ; s l e c h t s 57% v a n d e n i e t - w e r k e n d e n z o u b u i t e n s h u i s w i l l e n werken ( 6 ) . U i t b u i t e n l a n d s e onderzoekingen b l i j k t bet s a t i s f a c t i e n i v e a u o n d e r w e r k e n d e v r o u w e n z e l f s n o g h o g e r : 80 a 90% (7). D e o p v a t t i n g v a n d e gehuwde vrouw o v e r h e t w e r k e n b u i t e n s h u i s w o r d t n a t u u r l i j k s t e r k b e l n v l o e d d o o r d e ' h o u d i n g v a n h a a r man. V o l g e n s d e werkenden s t a t ongeveer d e h e l f t van d e e c h t g e n o t e n p o s i t i e f e n e e n d e r d e t w i j f e l e n d t e g e n o v e r h e t b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n hun vrouw; n a a r m e n i n g van d r niet-werkenden s t a a t maar 20% van d e e c h t g e n o t e n h i e r p o s i t i e f t e g e n o v e r e n 30% t w i j f e l e n d ( 8 ) . Hoewel d e e c h t g e n o t e n n i e t a l t i j d e e n j u j s t i d e c o v e r d e mening v a n hun man h e b b e n ( 9 ) . b l i j k t d i t i d e e , a l s h n t e e n o n g u n s t i g e mening b e t r e f t , e e n n e g a t i e v e i n v l o e d te h e b b e n o p h e t b e s l u i t v a n d e vrouw o m t e g a a n w e r k e n ; a n d e r s g e z e g d : a i s d e man , e e n w e l w i l l e n d e h o u d i n g t o o n t , z a l d e vrouw v l u g g e r g e n e i g d z i j n t e gaan kerken. 7.1.3 Ontwikkeling i n o p v a t t i n g e n U i t v e r g e l i j k i n g v a n t w e e N e d e r l a n d s e e n q u t - t e s o n d e r gehuwde v r o u w e n m e t k i n d e r e n i s e e n d u i d e l i j k e v e r s c h u i v i n g i n o p v a t t i n g v a n d e gehuwde vrouw te v i n d e n ( 1 0 ) : i n 1 9 6 4 7.011 4 4 % v a n d e n i e t - w e r k e n d e n g r a a g b u i t e n s h u i s w i l l e n w e r k e n e n i n 1 9 7 3 h a d 57% d e z e m e n i n g . D i t v e r s c h i l v a n 13% i s i n w e r k e l i j k h e i d g r o t e r , omdat i n 1 9 6 4 g e e n v r o u w e n met k i n d e r e n beneden d e zeven j a a r ondervraagd z i j n ; dezen zouden h e t p e r c e n t a g e z o n d e r t w i j f e l omlaag g e h a a l d hebben. D i t z e l f d e o n d e r z o e k l a a t ook e e n v e r a n d e r i n g i n d e o p v a t t i n g e n v a n d e e c h t g e n o o t z i e n : v a n d e n i e t - w e r k e n d e n z e g t 2 2 % i n 1964 e n 50% i n 1 9 7 3 d a t hun man h e t p r e t t i g zou v i n d e n a l s hun vrouw b u i t e n s h u i s z o u w e r k e n . Deze v e r g e l i j k i n g d u i d t o p e e n m e n t a l i t e i t s v e r a n d e r i n g , w a a r b i j h e t b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n d e gehuwde v r o u w , ( m e t k i n d e r e n ) meer a l s normaal wordt aanvaard. Deze t e n d e n s w o r d t o v e r i g e n s i n N e d e r l a n d n i e t b e v o r d e r d d o o r d e O v e r h e i d . M i s s c h i e n mag z e l f s g e s p r o k e n w o r d e n v a n e e n remmende i n v l o e d van d e Overheid d o o r h e t t o t v o o r k o r t p a s s i e v e b e l e i d t e n a a n z i e n van d e b e r o e p s a r b e i d v a n gehuwde v r o u w e n . h l e n t a l i t e i t s v e r a n d e r i n g i s i m m e r s b i j n a onmogelijk zonder w e z e n l i j k e veranderingen, welke l a a t s t e b e v o r d e r d kunnen worden d o o r o n d e r s t e u n e n d e m a a t r e g e l e n . I n 1 . 2 w o r d t h i e r o p nog teruggekomen.
-
N a a s t d e z e g e c o n s t a t e e r d e v e r s c h u i v i n g i n o p v a t t i n g e n is h e t van S e l a n g i n h o e v e r r e d e z e o n t w i k k e l i n g t o t u i t d r u k k i n g komt i n d e o n t w i k k e l i n g v a n d e f e i t e l i j k e d e e l n a m e v a n d e gehuwde vrouw a a n h e t arbeidsproces. 1.2
Deelname v a n d e N e d e r l a n d s e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s i n v e r g e l i j k i n g m e t h e t buitenland, en mogelijke invloeden hierop
1 . 2 . 1 A a n d e e l v a n d e vrouw i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g : e e n v e r g e l i j k i n g b i n n e n Europa D e v e r g e l i j k i n g van s t a t i s t i s c h e g e g e v e n s o v e r d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n d e v e r s c h i l l e n d e l a n d e n s t u i t o p g r o t e m o e i l i j k h e d e n . Om e r e e n p a a r t e noemen: D e n a t i o n a l e v o l k s t e l l i n g e n v o o r z i e n o n s v a n d e meest c o m p l e t e g e g e v e n s ,
.
maar d e z e t e l l i n g e n w o r d e n o p v e r s c h i l l e n d e d a t a e n m e t v e r s c h i l l e n d e tussenpauzen uitgevoerd, waardoor v e r g e l i j k i n g e n voor een bepaald j a a r z e e r m o e i l i j k b l i j k e n . Bovendien worden n i e t o v e r a l d e z e l f d e d e f i n i t i e s gellali t e e r d ( 1 1 ) . Vandaar d a t h i e r gekozen w o r d t v o o r d e r e s u l t a t e n van d e e n q u s t e o v e r de a r b e i d s k r a c h t e n i n d e l i d s t a t e n van de E.E.G., gehouden d o o r bet B u r e a u v o o r d e S t a t i s t i e k v a n d e E u r o p e s e Gemeenschappen ( B . S . E . G . ) . l l e t g a a t h i e r om g e n o r m a l i s e e r d e o n d e r z o e k i n g e n , d i e t e g e l i j k i n 5 v a n d e z c s lander1 van d e Gemeerlschap w o r d e n u i t g e v o e r d . In 1 9 6 0 w e r d b e g o n n e n m e t e e n e e r s t e o n d e r z o e k e n i n 1 9 6 8 vond d e t r r t . c d ~ erirludte p l a a t s . D e r e s u l t a t e n v a n d e z e twee o n d e r z o e k i n g e n z i j n inrt o l k a a r i n o v e r e e n s t e m n ~ i n gg e b r a c h t e n v e r o o r l o v e n d u s b e t r o u w b a r e vt.r.geli,ikingen. Ser v e r g e l i j k i n g v a n N e d e r l a n d m e t a n d e r e l a n d e n w o r d t -daarom d i t r a p p o r t g e b r u i k t , maar v o o r N e d e r l a n d a p a r t z o v e e l m o g e l i j k d e g e g e v e n s van d e v o l k s t e l l i n g e n . D e n i t i o n a l e c i j f e r s e n d e e n q u e t e - u i t k o m s t e n g e v e n v o o r d e vrouwel i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n a b s o l u t e a a n t a l l e n g r o t e v e r s c h i l l e n te z i e n door een v e r s c h i l l e n d g e b r u i k van methodes e n d e f i n i t i e s : d e e n q u s t e l i g t n l e e s t a l e e n s t u k l a g e r ; v o o r N e d e r l a n d was b i j v . d e a f w i j k i n g i n 1968 11,4% (B.S.E.G.: 994.500, N e d e r l a n d s e r a m i n g 1.115.000:). D c k i j k e n w e t a b e l 1, d a n z i e n we d a t N e d e r l a n d o n d e r a a n s t a a t w a t b e t r e f t d e h e d r i j v i g h e i d s g r a a d v a n v r o u w e n t u s s e n 14 e n 65 j a a r ( a a n t a l vrouwen p e r 100 v r o u w e n v a n d i e l e e f t i j d s g r o e p , d a t d e e l u i t m a a k t v a n do beroepsbevolking) .
T a b 1 1: B e v o l k i n g , a r b e i d s k r a c h t e n e n v r o u w e l i j k e b e d r i j v i g h e i d s g r a a d Duitsland
1968
T o t a l e bevolking priv6huishouding w a a r v a n vrouwen w a a r v a n vrouwen v a n o n d e r d e 14 j a a r v a n b o v e n d e 65 J a a r werkzame vrouwen w e r k l o z e vrouwen Rcdrijvigheidsgraad p e r 100 vrouwen v a n b o v e n d e 14 j a a r
Nederland
Frankrijk
Belgie
Italie
I 58.565.900 30.997.600 19.8% 15.4% 7.784.600 62.100
BedriJvighej.dsgraad p e r 100 vrouwen t u s s e n d e 14 e n 65 J a a r Bron: S u l l e r o t , b l z .
36,8%
4 8 . 6 9 8 . 3 0 0 111.962.400 25.417.500 6.005.900 21.5%1 15,7%i 7.432.300 148.500
39.2%
1
9.429.100 4.774.800
52.002.300 26.733.700
24.6% 10,1% 994.500 8.000
21.9% 12.2% 971.600 32.400
21,4% 11.9% 5.041.800 178.800
24.2%
29.4%
24.8%
26.3%
33.6%
29.9%
I
40.3% 17
16,6%
Voor E n g e l a n d kwam d e b e d r i j v i g h e i d s g r a a d v o o r vrouwen t u s s e n d e 15 e n 6 5 j a a r i n j u n i 1 9 6 7 o p 3 8 , 6 % . ' H i e r m e e l i g t E n g e l a n d q u a b e d r i j v i g h e i d s g r a H d t u s s e n D u i t s l a n d e n Belgie! i n . B e k i j k e n w e h e t a a n t a l vrouwen i n v e r h o u d i n g t o t d e t o t a l e b e r o e p s b e v o l k i n g , d a n komen w e t o t d e z e l f d e v e r s c h i l l e n a l s i n t a b e l 1: F r a n k r i j k s t a a t a a n h e t h o o f d ' m e t 37%, d a n D u i t s l a n d met 34% e n N e d e r l a n d kolnt o p d e l a a t s t e p l a a t s m e t s l e c h t s 2 3 v r o u w e n o p 100 werkzame p e r sonen. Ontwikkeling t o t .I960 S i n d s de eeuwwisseling is i n , F r a n k r i j k , D u i t s l a n d e n Engeland h e t a a n d e e l van d e vrouwen i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g t a m e l i j k c o n s t a n t g e b l e v e n . In d i e t i j d ( t o t 1 9 6 0 ) h e e f t e r i n Zweden e n A m e r i k a e e n g e s t a g e g r o e i p l a a t s g e v o n d e n ( 1 2 ) . N e d e r l a n d vormde o p d e z e l a n d e n e e n u i t z o n d e r i n g : s i n d s 1947 d a a l d e h e t v r o u w e l i j k a a n d e e l b i j d e b e r o e p s b e v o l k i n g z e l f s . O o r x a a k h i e r v a n is d e d a l i n g v a n d e w e r k g e l e g e n h e i d van d e vrouw i n d e landbouw . In N e d e r l a n d e n ook i n F r a n k r i j k w o r d t d e r e l a t i e f o m v a n g r i j k e g r o e p v a n i n h e t g e z i n s b e d r i j f meewerkende e c h t g e n o t e n e n d o c h t e r s o o k t o t d e v r o i ~ w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g g e r e k e n d ( 1 3 ) . Wordt d e z e g r o e p b u i t e n b e s c h o u w i n g g e l a t e n , d a n is o o k i n d e z e 2 l a n d e n v a n e e n t o e nemende p a r t i c i p a t i e v a n d e vrouw s p r a k e . O n t w i k k e l i n g van 1960 t o t 1969 U i t d e g e n o p m a l i s e e r d e g e g e v e n s v a n h e t B.S.E.G. blijkt, dat het t o t a l e a a n t a l w e r k e n d e vrouwen i n v i e r v a n d e v i j f o n d e r z o c h t e l a n d e n is g e d a a l d . S l e c h t s F r a n k r i j k v e r t o o n t e e n s t i j g i n g , z i j h e t e e n g e r i n g e (+ 311.300) ( 1 4 ) . Deze u i t k o m s t e n v e r t o n e n v o o r N e d e r l a n d e e n g r o t e a f w i j k i n g v a n d e u i t k o m s t e n van d e v o l k s t e l l i n g 1971. Oorzaak h i e r v a n z a l d e a n d e r e m e t h o d e v a n b e r e k e n i n g z i j n , m a a r t e g e l i j k e r t i j d is i n N e d e r l a n d j u i s t a a n h e t e i n d van d e z e s t i g e r j a r e n e e n p o s i t i e v e v e r a n d e r i n g i n zowel a b s o l u t e a a n t a l l e n a l s i n s a m e n s t e l l i n g v a n d e b e r o e p s b e v o l k i n g opt r e d e n . Daarom i s h e t v o o r e e n j u i s t e v o o r s t e l l i n g van z a k e n beter d e g e g e v e n s v a n d e v o l k s t e l l i n g te nemen om d e o n t w i k k e l i n g v a n N e d e r l a n d o p z i c h te bekijken.'
-
1 . 2 . 2 Oorzaken van d e a f w i j k e n d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e B e k i j k e n we d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n d e a n d e r e l a n d e n , d a n v i n d e n we h i e r i n e e n a a n w i j z i n g v o o r d e o o r zaak van d e aqwijkknde Nederlandse s i t u a t i e : A 1 i n o n g e v e e r 1 9 6 0 m a a k t e i n d e r n e e s t e l a n d e n d e g e h u w d e vrouw + 50% v a n d e v r o u w l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g u i t , i n N e d e r l a n d b e d r o e g Z i t n o g g e e n 20% ( 1 5 ) . Worden h i e r n o g e e n s d e v r o u w e n b i j g e t e l d . d i e gehuwd g e w e e s t z i j n , d a n w o r d t h e t p e r c e n t a g e n o g h o g e r . Voor F r a n k r i j k komt men d a n o p 66.5%. v o o r Zweden o p 56%. v o o r d e V.S. o p 7 8 . 5 % e n v o o r N e d e r l a n d o p 24.8%. H i e r u i t . b l i j k t h o e b e l a n g r i j k d e vrouwen m e t g e z i n s v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d d a a r v o o r h e t a r b e i d s p r o c e s z i j n geworden. T o t 1960 vormt Nederland e e n g r o t e u i t z o n d e r i n g d o o r d e g e r i n g e d e e l n a m e v a n d e gehuwde vrouwen a a n h e t a r b e i d s p r o c e s . ~ e k i j k e nw e b i j l a g e 3 , dan wordt d i t nog e e n s b e v e s t i g d , omdat h e t a a n d e e l van d e ongehuwden o p h e t z e l f d e p e i l b l i j k t t e l i g g e n a l s i n h e t b u i t e n l a n d . D e gehuwden z i j n d u s v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r h e t v e r s c h i l .
Oorzaak h i e r v a n z i j n 0 . a . d e m o g r a f i s c h e o n t w i k k e l i n g e n , d i e z i c h i n a n d e r e l a n d e n a 1 e e r d e r v o o r d e d e n : d a l i n g van h e t g e b o o r t e c i j f e r , d a l i n g van h e t p e r c e n t a g e levend l a t e r geborenen, d a l i n g i n huwelijks-' l e e f t i j d e n s t i j g i n g van d e h u w e l i . j k s f r e q u e n t i e : d e z e o n t w i k k e l i n g e n v i n d e n nu ook i n N e d e r l a n d p l a a t s (16):In h e t buitenland gingen ze g e p a a r d m e t ekn toenemend werken van d e gehuwde vrouw e n w a a r s c h i j n l i j k z i j n d i t d e voorwaarden v o o r N e d e r l a n d om d e a c h t e r s t a n d i n te l o p e n . Wat - z o a l s a 1 e e r d e r v e r m e l d - n i e t t o t b e v o r d e r i n g van d e i n s c h a k e l i r l g v a n de vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s h e e f t b i j g e d r a g e n , is d e p a s s i e v e r o l van d e Overheid i n Nederland.' Omdat d e vrouw t o t nu t o e i n e e n u i t z o n d e r i n g s p o s i t i e h e e f t v e r k e e r d , z i j n e r e x t r a ' m a a t r e g e l e n n o d i g om h a a r ' d e ~ n o g e l i j k h e i d te g e v e n h i e r u i t t e komen. Een goed v o o r b e e l d h i e r v a n is Zweden, w a a r . d e O v e r h e i d m e t t e r d a a d p r o b e e r t d e p o s i t i e van d e vrouw g e l i j k w a a r d i g t e maken ( 1 7 ) . E n k e l e m a a t r e g e l e n , d i e z i j genomen h e e f t , z i j n : l e s u r e n o p s c h o o l v e r p l i c h t s t e l l e n , w a a r i n d e r o l v e r d e l i n g t u s s e n man e n vrouw ter d i s c u s s i e w o r d t g e s t e l d ; h e t is d u s n i e t meer v a n z e l f s p r e k e n d , d a t d e t r a d i t i o n e l e opv a t t i n g j u i s t i s . B i j b e r o e p e n v o o r l i c h t i n g l e g t men e r d e n a d r u k o p , overd a t a l l e b e r o e p e n v o o r zowel j o n g e n s a l s meisjes 0penstaan:Van heidswege t r e f t men v o o r z i e n i n g e n v o o r k i n d e r o p v a n g . Men h e e f t h e t onderw i j s aan v o l w a s s e n e n e n e r g i e k a a n g e p a k t . E r w o r d t e e n a c t i e f a r b e i d s m a r k t b e l e i d g e v o e r d , w a a r i n s p e c i a l e a a n d a c h t v o o r vrouwen w o r d t i n g e p a s t . Ook h e e f t d e Zweedse O v e r h e i d w e t t e l i j k e m a a t r e g e l e n g e t r o f f e n t e r v e r b e t e r i n g van d e p o s i t i e van man e n vrouw v o o r t i j d e l i j k o f p a r t - t i m e werk.
.
I n N e d e r l a n d is men i n . 1 9 7 1 b i j d e a r b e i d s b u r e a u s begonnen m e t g e r i c h t e w e r v i n g van p a r t - t i m e werknemers o f w e r k n e e m s t e r s . I n h e t g e h e e l b e t e k e n t d i t nog w e i n i g ( 1 8 ) . Ook f i n a n c i e e l hebben d e a r b e i d s b u r e a u s w e i n i g m o g e l i j k h e d e n om vrouwen b e t e r te h e l p e n b i j s o l l i c i t a t i e s , z e t e v e r w i j z e n n a a r k i n d e r c r 8 c h e s e n d e r g e l i j k e . Vrouwen d i e b i j h e t a r b e i d s b u r e a u komen, moeten i n g e l i c h t kunnen worden o v e r h e e l c o n c r e t e dingen a l s loon, a r b e i d s t i j d e n , s o c i a l e verzekeringen, belast i n g h e f f i n g en mogelijkheden voor kinderopvang. Ondanks d e i n v o e r i n g van h e t s c h i j v e n t a r i e f p e r 1 j a n u a r i 1 9 7 3 is e r nog s p r a k e van e e n 0 n r e c h ; t v a a r d i g e b e l a s t i n g v e r n v a r i n g v o o r b e p a a l d e g r o e p e n . G e z i n n e n , w a a r i n m a n e n vrouw a l l e b e i werken m e t e e n inkomen van i e d e r minder d a n o n g e v e e r 2 0 . 6 0 0 g u l d e n p e r j a a r b l i j k e n e e n b e l a s t i n g n a d e e l t e h e b b e n i n v e r g e l i j k i n g m e t v 6 6 r 1973 ( 1 9 ) . Voor sommige g r o e p e n zou v e r d e r e n i g e v e r b e t e r i n g kunnen worden b e r e i k t d o o r d e e e n v o u d i g e t o e p a s s i n g v a n d e o m k e e r r e g e l i n g : a l s d e vrouw meer v e r d i e n t dan d e man v a l t z i j o n d e r d e h o o g s t e b e l a s t i n g v r i j e p o e t a l s kostwinster. In N e d e r l a n d z i j n w e 1 v e r s c h i l l e n d e o v e r h e i d s r e g e l i n g e n m e t bet r e k k i n g t o t s t u d i e k o s t e n v e r g o e d i n g , maar ondanks e e n s t i j g i n g is h e t a a n t a l vrouwen, d a t h i e r v a n g e b r u i k maakt, n i e t g r o o t ( 2 0 ) ( b i j v . i n 1972 395 o p de 3 . 4 9 5 g e b r u i k e r s ) . Om nog e e n v o o r b e e l d t e noemen: e r b e s t a a n c e n t r a v o o r v a k o p l e i d i n g e n van v o l w a s s e n e n . I n 1972 werden d a a r 2300 mensen permanent g e s c h o o l d , waarvan 8 vrouwen. D e . s c h o l i n g i s n a m e l i j k n i e t p a r t - t i m e m o g e l i j k e n v r i j w e l u i t s l u i t e n d o p d e bouwvakken e n d e m e t a a l s e c t o r g e r i c h t . K i j k e n we n a a r d e l o n e n , dan werd i n j u n i 1972 h e t b e g i n s e l van g e l i j k e b e l o n i n g v o o r a r b e i d van g e l i j k e waarde g e l d i g . Formeel is d e g e l i j k e b e l o n i n g d u s b e r e i k t , maar d i t h o u d t n i e t i n , d a t vrouwen i n f e i t e e v e n v e e l v e r d i e n e n a l s mannen: e r is i n h e t b e d r i j f s l e v e n nog
v e e l verborgen d i s c r i m i n a t i e ( 2 1 ) . A 1 m e t a 1 b l i j k t er v o o r de Overheid nog v e e l te doen om e e n g e l i j k e p o s i t i e v o o r man e n vrouw i n d e maats c h a p p i j na t e s t r e v e n . 1 . 2 . 3 O n t w i k k e l i n g i n d e s a m e n s t e l l i n g van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n Nederland
..
.
. .
. .
. .~.
. ,
E v e n a l s r e e d s e e r d e r i n h e t b u i t e n l a n d h e e f t z i c h a a n h e t e i n d van de z e s t i g e r j a r e n i n Nederland e e n ' g r o t e v e r a n d e r i n g voorgedaan i n de s a m r n s t e l l i n g van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g . H e t a a n d e e l van d e a l let?ns t a a n d e vrouwen i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g i s t e r u g g e l o p e n van 80% i n 1969 t o t 60% i n 1971. Het a a n d e e l v a n d e gehuwden i s d u s v e r d u b b e l d . .4bsolu11t i s h e t a a n t a l niet-gehuwderi n i e t t e zeer afgenomen, maar h e t a a n t a l gehuwden i s w e 1 toegenomen ( 2 2 ) . D e afname v a n d e niet-gehuwden b e d r o e g 56.574 e n vond v o o r h e t g r o o t s t e g e d e e l t e p l a a t s i n d e l e e f t i j d s c a t e g o r i e 1 5 t o t 1 9 j a a r ; d e toename v a n d e gehuwden was 3 0 6 . 4 3 9 e n vond v o o r h e t m e r e n d e e l p l a a t s i n d e l e e f t i j d s c a t e g o r i e 2 0 t o t 3 4 j a a r . Bezieri o p d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e v o l k i n g van 1 5 j a a r e n o u d e r is h e t I x r c e n t a g e vrouwen m e t b e r o e p g e s t e g e n van 2 1 ( ' 6 0 ) t o t 2 6 ( ' 7 1 ) . D i t h o u d t zowel e e n r e l a t i e v e a l s a b s o l u t e s t i j g i n g i n ( 2 3 ) . Oorzaken van d e z e v e r a n d e , r i n g i n s a m e n s t e l l i n g z i j n : a . d e v e r l e n g i n g van d e l e e r p l i c h t , w a n t b i e r d o o r is h e t a a n t a l ongehuwden i n d e l e e f t i j d van 1 5 t o t e n m e t 1 9 j a a r s t e r k afgenomen; b. h e t t e r u g l o p e n van h e t a a n d e e l van d e ongehuwden, omdat i n 1 9 7 1 i n v e r h o u d i n g meer meisjes gehuwd waren dan i n 1 9 6 0 . D i t g e l d t v o o r a l v o o r d e l e e f t i j d s k l a s s e 20-24 j a a r , w a a r i n d o o r d e d a l i n g van d e g e m i d d e l d e h u w e l i j k s l e e f t i j d e n d e s t i j g i n g i n d e h u w e l i j k s f r e q u e n t i e h e t p e r c e n t a g e gehuwde vrouwen t u s s e n genoemde j a r e n o p l i e p van 4 0 t o t 5 5 . De d a l i n g van d e h u w e l i j k s v r u c h t b a a r h e i d e n d e l e e f t i j d , w a a r o p . d e vrouw h a a r k i n d e r e n k r i j g t , maken d a t d e gehuwde vrouw l a n g e r e t i j d van h a a r l e v e n a l s a r b e i d s k r a c h t b e s c h i k b a a r i s , omdat z e m i n d e r l a n g a a n h u i s gebonden i s d o o r d e z o r g v o o r k i n d e r e n . D e toename van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g komt v o o r a l o p . ' r e k e n i n g t e s t a a n van h e t p e r c e n t a g e vrouwen i n l o o n d i e n s t met e e n g e d e e l t e l i j k e werkweek ( m i n d e r dan 2 5 u u r p e r week i n 1 9 7 1 ) . Van d e i n l o o n d i e n s t werkende gehuwde vrouwen boven d e 24 j h a r h e e f t i n 1 9 7 1 ong e v e e r 50% e e n p a r t - t i m e baan t e g e n 30% i n 1 9 6 0 ( i n 1960 g e d e e l t e l i j k e werkweek: 1 5 t o t 3 0 u u r p e r week) ( 2 4 ) . D i t k a n e e n a a n w i j z i n g z i j n van e e n p o s i t i e v e r e houding van w e r k g e v e r s t e n o p z i c h t e van p a r t - t i m e werk.
1 . 2 . 4 De t o e k o m s t i g e deelname van d e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s Ilet v o o r s p e l l i n g e n doen o v e r he'werken van vrouwen i n d e t o e k o m s t h o u d t n a t u u r l i j k r i s i c o ' s i n , maar v a n u i t d e o n t w i k k e l i n g e n t o t nu t o e kunnen we e r w e 1 i e t s van z e g g e n . U i t d e g e g e v e n s van d e v o l k s t e l l i n g 1 9 7 1 b l i j k t een toename van h e t b u i t e n s h u i s werken van d e gehuwde vrouw, v o o r a l m e t e e n g e d e e l t e l i j k e werkweek. V e r g e l e k e n m e t h e t b u i t e n l a n d w e r k t i n N e d e r l a n d nog s t e e d s e e n k l e i n d e e l van d e gehuwde vrouw ( 2 5 ) , daarom kunnen w e v e l w a c h t e n d a t h e t werken van d e gehuwde vrouw nog v e r d e r z a l toenemen. In 1974 i s e e n s t e e k p r o e f e n q u & t e gehouden o n d e r vrouwen van 1 8 t o t 60 j a a r e n d a a r i n komt men t o t d e v o l g e n d e u i t k o m s t e n ( 2 6 ) : men g a a t u i t van t W e e v e r g e l i j k b a r e g r o e p e n f v e r g e l e k e n w o r d t h e t w e r k e n van vrouwen d i e nu t u s s e n d e 2 5 e n 5 0 j a a r z i j n e n d e v e n u a c h t i n g o v e r 5 j a a r t e z u l l e n werken van d e nu 2 0 t o t 4 5 - j a r i g e n ( d e z e n z u l l e n n a m e l i j k i n
.
.
1 9 7 9 o o k . t o t d e g r o e p 2 5 t o t 5 0 - j a r i g e n b e h o r a n ) . Dan b l i j k t h e t werken te k u n n e n t o e n e m e n m e t 12%. w a a r v a n 7% p a r t - t i m e e n 5% m e t e e n v o l l e d i g e w e r k w e e k . G e p r o j e c t e e r d o p d e b e v o l k i n g b e t e k e n t d a t 3 2 5 . 0 0 0 m 6 e r werkende vrouwen, waarvan c a . 150.000 f u l l - t i m e e n 175.000 p a r t - t i m e . D e b e l a n g r i j k s t e r e d e n v a n h e t n i e t werken e n h e t n i e t i n d e toek o m s t g a a n w e r k e n is d e z o r g v o o r h u i s h o u d e n e n k i n d e r e n . U i t d e z e e n q u 6 t e h l i j k t o o k d a t v e r s c h i l l e n d e v o o r z i e n i n g e n g&venst w o r d e n d o o r . h e n , d i e v e n v a c h t e n t e z u l ' l e n g a a n w e r k e n ( 3 7 % ) . Door d e z e 37% z i j n meer (33%) t o t minder (7%) gewenst d e v o o r z i e n i n g e n :
..
een warkkring m e t :
-
gunstige werktijden' \ n i e t te v e r v a n h u i s v r i j nemen b i j z i e k t e v a n k i n d e r e n en i n vakantie mogelijkheden t o t s c h o l i n g e n b i j s c h o l i n g v o l d o e n d e opvang v o o r k i n d e r e n : - op school - na schooltijd hulp i n d e huishouding
-
,
33% 30%
.
2 5% 2 1% 17% 15% 7%
Ook u i t d e e e r d e r g e n o e m d e N e d e r l a n d s e e n q u 6 t e b l e e k , d a t i n 1973 a a n z i e n l i j k meer g e h u w d e v r o u w e n b u i t e n s h u i s d a c h t e n te g a a n w e r k e n dan i n 1964 ( z i e 1 . 1 . 3 ) e n o o k h i e r kwam d e b e h o e f t e a a n v o o r z i e n i n g e n e n r e g e l i n g e n n a a r v o r e n ( 2 7 ) . Ruim d e h e l f t v a n d e n i e t - w e r k e n d e n v i n d t voorzieningen e n regelingen w a t b e t r e f t o p l e i d i n g , kinderopvang en w e r k k r i n g n o d i g e n 2 1 % v a n h e n , d i e o p g e h o u d e n z i j n m e t w e r k e n , zou b i j aanwezi'gheid van v o o r z i e n i n g e n w e l l i c h t doorgegaan z i j n . Wat n u p r e c i e s h e t e f f e c t z a l i i j n v a n d e z e v o o r z i e n i n g e n is m o e i l i j k t e z e g g e n , maar z e h e b b e n w e 1 e e n p o s i t i e v e u i t w e r k i n g . D i t b l i j k t u i t h e t f e i t , d a t e e n d e r d e van d e werkenden i n h e t laatstgenoernde o n d e r z o e k z e g t , d a t d e k i n d e r o p v a n g v o o r z i e n i n g e n h e t hun m o g e l i j k h e e f t gemaakt te werken. I n h e t l a a t s t e h o o f d s t u k w o r d t nog o p d e v o o r z i e n i n g e n en regelingen teruggekomen. D i t h o o f d s t u k i s b e d o e l d om e e n b e e l d te g e v e n v a n d e s i t u a t i e v a n d e w e r k e n d e vrouw i n N e d e r l a n d i n v e r g e l i j k i n g m e t a n d e r e o n t w i k k e l d e landen. W e hebben g k z i e n , d a t d e afwijkende s i t u a t i e , d i e ~ e d e r l a n dt o t d e j a r e n z e s t i g i n n a m , z i c h e n i g s z i n s b e g i n t te w i j z i g e n e n d a t d e gehuwde vrouw meer a a n h e t a r b e i d s p r o c e s g a a t d e e l n e m e n . H i e r b i j i s ook v o o r Almere v a n b e l a n g , d a t e x t r a m a a t r e g e l e n n o d i g z i j n om m e t .name d e gehuwde vrouw d e k a n s te g e v e n t e g a a n w e r k e n a l s z i j d i t wens t .
Noten b i j H o o f d s t u k I
.
H.M. i n ' t Vrouw-Beroep-Maatschappij: A n a l y s e van e e n v e r t r a a g d e e m a n c i p a t i e . U t r e c h t , 1 9 6 9 , b l z . 24
( 1 ) Veld-Langeveld,
( 2 ) S t i c h t i n g W e t e n s c h a p p e l i j k Onderzoek V a k c e n t r a l e s . Dat s c h o r t e r
aan: Over d e t e r u g k e e r van d e vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s . U t r e c h t , m a a r t 1974 ( 3 ) Ruling-v.
Kempen, E.T. De b u i t e n s h u i s ' w e r k e n d e g e h u w d e v r o u w e n d e s t a d s p l a n n i n g . P l a n o l o g i s c h en Demografisch I n s t i t u u t , U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, 1972, b l z . 68
( 4 ) Rolirlg-v.
Kempen, E.T.
op. c i t . b l z . 3 3
( 5 ) M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken,
M i n i s t e r i e van C u l t u u r , R e c r e a t i e e n M a a t s c h a p p e l i j k Werk, Den Haag. M a a t s c h a p p e l i j k e P a r t i c i p a t i e van vrouwen met gezinsverantwoordelijkheid. Schiedam, j u n i 1 9 7 4 , Hoofdstuk V b l z . 5 . H o o f d s t u k V I I b l z . 1 3
( 6 ) Zie noot ( 5) ( 7 ) Ruling-v.
Kempen, E.T.
op.cit.
blz. 35
( 8 ) M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken, C.R.M. (
9) Ruling-v.
Kempen, E . T . o p . c i t .
Hoofdstuk I11 b l z . 6
b l k . 37
( 1 0 ) M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken, C.R.M.
.
op.cit.
op.cit.
Hoofdstuk I 1 1 b l z .
18
( 1 1 ) S u l l e r o t , E. D e v r o u w e n a r k i d e n d e daarmee v e r b o n d e n p r o b l e m a t i e k i n d e l i d s t a t e n v a n d e E u r o p e s e Gemeenschap. Commissie van d e E u r o p e s e Gemeenschappen, 1 9 7 2 , b l z . 9 t / m 11, z i e b i j l a g e 3 . ( 1 2 ) Ruling-v.
Kempen, E.T.
op.cit.
b l z . 10
( 1 3 ) C e n t r a a l Bureau v o o r d e S t a t i s t i e k , 1 3 e Algemene V o l k s t e l l i n g , 3 1 mei 1 9 6 0 . Dee1 10: B e r o e p s b e v o l k i n g C . : V e r g e l i j k i n g van d e u i t k o m s t e n van d e b e r o e p s t e l l i n g e n 1849-1960. H i l v e r s u m , 1 9 6 6 , b l z . 13 ( 1 4 ) A l s men d e e n q u e t e s van h e t B.S.E.G. van 1960 e n 1968 o v e r d e w e r k g e l e g e n h e i d ' m e t e l k a a r v e r g e l i j k t , Ban men d e v o l g e n d e o n t w i k k e l i n g e n v a s t s t e l l e n van h e t a a n t a l werkende vrouwen e n van hun v e r d e l i n g o v e r d e e c o n o m i s c h e s e c t o r e n
DUITSLAND T o t a a l werkzame vrouwen waarvan landborlw industrie diensten
1960
1968
8.922.0
7.784.6
1.856.0 3.115.0 3.951.0
1.121,7 2.700.5 3.962.4
7.121.0 1.777,O 1.829,O 3.515,O
Verschil
-
1.137.4
+
734,3 414.5 11.4
7.432,3
+
311.3
1.016.1 1.925.4 4.490,8
+
760.9 96.4 975.8
FRANKRI J K T o t a a l werkzame vrouwen waarvan landbouw industrie diensten
1
+
1
v e r v o l g van tabel. 1.000 Verschil
1968
1960 ITALIE
T o t a a l werkende vrouwen waarvan Landbouw industrie diei~slen
6.032,O
5.041,9
.2.190,0 1.832.0 2.010,o
1.347.4 1.593,3
-
-
990.1
i.101,~
+
842:~ 238.7 91.2
1.018,O
992.4
-
25.6
86.0 244.0 688,O
41,3 234,9 716.2
+
44.7 9.1 28,2
997,O
971.6
-
25.4
138.0 261.0 598,O t a b e l 47 b l z . 1 8 0
62.1 280.0 629.5
-
75.9 19.0 31,5
-
NEUI
-
BELGIE
T o t a a l werkzame v r o u w e n waarvan l a n d bouw indrls t r i e diensten Bron: S u l l e r o t , E . o p . c i t . (15) Engeland Frankrij k Duitsland Zweden V.S. Nederland
.
P e r c e n t a g e vrouwen i n de b e r o e p s b e v o l k i n g 32,6% (1961) 33.0% (1961) 33.1% (1961) 32 % (1960) 33,3% (1960) 22 % (1960)
Bron: R6ling-v.
Frankrijk Duitsland Zweden V.S. Nederland
.
Kempen, E.T.
+ +
op. c i t . b l z .
P e r c e n t a g e gehuwde vrouwen i n de v r . beroepsbevolking 56,5% (1967) 53.5% ( 1 9 6 2 ) 50,1% (1961) 4 5 . 2 % (1960) 57 % ( 1 9 6 7 ) 18.6% (1960) 126
P e r c e n t a g e v a n d e gehuwde v r o u w e n d a t e e n b e r o e p u i t o e f e n t 34,670 ( 1 9 6 1 ) 32.3% (1961) 26.3% ( 1 9 6 0 ) 31.7% ( 1 9 6 0 ) 6.8% (1960)
tlet t o t a a l a a n t a l werkende vrouwen, u i t g e d r u k t a l s p e r c e n t a g e van h e t t o t a a l a a n t a l w e r k e n d e mannen totaal gehuwde v r o u w e n ongehuwde vrouwen Engeland (1960) 52,L %i.: 27% 2 5 -, % 26 27 Frankrijk(l959) 53 32 .28 Duitsland(l960) 60 26 22 V.S. (1960) 48 25,5 3 N e d e r l a n d ( 1959) 28.5 B r o n : RbZing- v. Kempen, E . T . o p . c i t . b l z . 1 3 U i t d e z e t a k l l e n b l i j k t , d a t h e t g e r i n g e p e r c e n t a g e gehuwde vrouwen met b e r o e p i n N e d e r l a n d v e r a n t w o o r d e l i j k i s v o o r h e t l a g e p e r c e n t a g e
vrouwelijke arbeidskrachten i n de beroepsbevolking, want h e t aandeel van d e a l l e e n s t a a n d e vrouwen i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g l i g t i n d e genoemde landen o p v r i j w e l h e t z e l f d e n i v e a u . L c e f t i j d s g r e n z e n b i j b e r e k e n i n g v a n bovengenoemde . p e r c e n t a g e s V.S. Frankrijk I l l ~ ti s l a n d I:nw l a n d Yrw'den Nederland
Benedengrens 16 j a a r 14 j a a r 14/15 j a a r 15 jaar 15 .jaar 14 j a a r
.,
( l ( j ) Iliiling-v.
lieinpen, E . T .
Bovengrens geen geen 65 j a a r 64 j a a r 64 j a a r geen
.
op. c i t . b l z .
127 n o o t ( 1 7 ) e n ( 1 8 )
( 1 7 ) R0es:jes-Hommcs. R.W. O v e r h e i d s b e l e i d t e n a a n z i e n van d e i n s c h a k e l i n g v a n d e vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s . H e t Zweedse Model. S u c i a a ~ l hlaandblad A r b e i d . Alphen a . d . R i j n , a p r i l 1 9 7 3 b l z . 2 1 3 t / m 2 2 4 ( 1 8 ) S t i c h t i n g Wetensch. Onderz. V a k c e n t r a l e s . D a t s c h o r t e r aan: op. c i t . b l z . '23 ( 1 9 ) S t i c h t i n g W e t e n s c h . Onderz. V a k c e n t r a l e s .
op. c i t .
biz.
( 2 0 ) S t i c h t i n g Wetensch. Onderz. V a k c e n t r a l e s . o p . c i t .
blz. 3 6
(21) S t i c h t i n g W e t e n s c h .
blz. 4 5
Onderz. V a k c e n t r a l e s op. c i t .
24
( 2 2 ) V r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g 1) n a a r l e e f t i j d e n b u r g e r l i j k e s t a a t 1 9 6 0 - 1 9 7 1 ; a b s o l u u t , a l s m e d e d e v e r s c h u i v i n g e n 1960 - 1 9 7 1
.
.
15-19 Gehuwd
20-24
25-34
35-44
45-54
55-64
Totaal
'GO '71
2.191 7.395
19.567 93.030
44.723 127.855
47.811 115.210
40.321 94.405
lG.lG5 39.330
150.58G 477.225
Ongehuwd 'GO '71
275.319 239.225
186.751 206.710
100.015 76.540
65.507 53.175
68.722 59.905
47.205 51.390
743.519 686.945
Totaal
277.510 246.620
206.318 299.740
144.744 204.395
'60 '71 Verschuiving '60/'71 Gehuwd Ongehuwd 2 ) Totaal
+
-
-
5.204 36.094 30.890
+ 73;'463
+ +
19.959 93.422
+ +
83.126 23.475 59.651
113.318 109.043 168.385 154.310
+
-
+
67.399 +54.084 12.332 - 8.817 55.067 +45.267
914.305 63.372 90.720 1.164.170
+23.163 + 4.185 +27.348
+ 306.439
-
56.5743.
+ 249.865 a
Bron: C.B.S. V o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 C. B.S. v o o r l o p i g e u i t k o m s t e n V o l k s t e l l i n g 1 9 7 1 , b e w e r k t d o o r h e t c o n s u l e n t s c h a p vrouwen, ouderen van h e t Directoraat-Generaal voor de Arbeidsvoorziening, Rijswijk 1975 1 ) l e e f t i j d 1 5 t / m 64 j a a r L 2 ) i n c l . g e s c h e i d e n e n e n weduwen 3 ) waarvan c a . 82.300 b e t r e k k i n g hebben o p d e n a t u u r l i j k e g r o e i d e r v r o u w e l i j k e b e v o l k i n g e n 1 6 7 . 5 6 5 moeten worden t o e g e s c h r e v e n aan g r o t e r e deelneming i n 1971 (23) Z i e noot (22) ( 2 4 ) C e n t r a a l Bureau v o o r d e S t a t i s t i e k , 1 4 e Algemene V o l k s t e l l i n g , . 2 8 f e b r u a r i 1971. V o o r l o p i g e u i t k o m s t e n . H o o f d a f d e l i n g Algemene
T e l l i n g e n , Den Haag, maart 1972 ( 2 5 ) Z i e noot (16) (2G) N e d e r l a n d s Centrum v o o r Marketing A n a l y s e s e n S o c i a a l - W e t e n s c h a p p e l i j k Onderzoek B.V. De r o l van de vrouw i n Nederland anno 1 9 7 4 . Amsterdam s e p t . 1 9 7 4 , b l z . 4 0 ir ( 2 7 ) L l i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken e n van C . R . M . h l z . 21
o p . c i t . Hoofdstuk 111
I l o o f d s t u k 11. Kenmerken v a n .de v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o i k i n g
2.0
Inleiding In d i t h o o f d s t u k worden v e r s c h i l l e n d e kenmerken v a n d e v r o u w e l i j k e I ~ e r o e p s b a v o l k i n gn a d e r b e k e k e n . De b e d o e l i n g h i e r v a n i s t e o n t d e k k e n o r e r a a n w i j s b a r e c a t e g o r i e e n vrouwen z i j n , d i e b e s l u i t e n te g a a n w e r k e n . I)eze k e n m e r k e n z i j n : b u r g e r l i j k e s t a a t , l e e f t i j d , o p l e i d i n g , inkomen v a n d e man. Ook w o r d t e e n t w e e t a l a n d e r e . f a c t o r e n , n l . : u r b a n i s a t i e g r a a d e n d u u r v a n , d e warkweek b e k e k e n o p h u n m o g e l i j k e i n v l o e d . Is d e r i c h t i n g v a n d<*i n v l o c d van d e v e r s c h i l l e n d e v a r i a b e l e n o p h e t . b e s l u i t o m te gaan wrl.keri v a s t te s t e l l e n , d a n k a n d i t b i j h e t b e p a l e n v a n h e t v r o u w e l i j k a r b o i d s p o t e n t i e e l v a n Almere i n b e s c h o u w i n g w o r d e n genomen.
2.1
13urgerlijke s t a a t Len o n d e r s c h e i d d a t b i j h e t b e k i j k e n v a n d e i n v l o e d v a n d e v o l g e n d e v a r i a b e l e n t e l k e n s aangehouden z a l worden, i s d a t n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t . D i t o n d e r s c h e i d z a l g r o t e n d e e l s b e p e r k t b l i j v e n t o t twee c a t e g o r i e e n , d e gehuwden e n n i e t - g e h u w d e n . Door g e b r e k a a n g e g e v e n s w o r d e n d e weduwen, g c s c h e i d e n v r o u w e n e n a l l e e n s t a a n d e n samengenomen a l s n i e t - g e h u w d e n , h o e w e l h e t t o c h om z e e r u i t e e n l o p e n d e g r o e p e n g a a t (1). H e t v e r s c h i l i n p a r t i c i p a t i e van d e z e groepen b l i j k t u i t tabel 2 . T a b e l 2 . P e r c e n t a g e v r o u w e n met b e r o e p n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t (vrouwen van 14 ( 1 5 ) j a a r e n o u d e r ) gescheiden 41,8 (25.330) 1960 1971 Dron: V.T.
weduwe 8.9 (31.971)
ongehuwd 60.3 (698.024)
gehuwd G,8 (172.677)
totaal 22.5 (928.115)
16 (482.710)
25.8 (1.184.3803
47,8 44.8 .(701.670)
1 9 6 0 ; v o o r l o p i g e u i t k o m s t e n V . T. 1 9 7 1
De.weduwen v e r r i c h t e n i n v e e l m i n d e r e mate b e r o e p s a r b e i d d a n d e g e s c h e i d e n vrouwen, w a t h o o f d z a k e l i j k v e r o o r z a a k t zal worden d o o r h e t v e r s c h i l i n l e e f t i j d ( 2 ) . Of e r i e t s v e r a n d e r d is i n d e d e e l n a m e v a n weduwen e n g e s c h e i d e n v r o u w e n s i n d s 1 9 6 0 i s n o g n i e t b e k e n d . Z o a l s w e i n h e t v o r i g e h o o f d s t u k a1 g e c o n s t a t e e r d h e b b e n , i s d e p a r t i c i p a t i e v a n gehuwde v r o u w e n a a n z i e n l i j k g e s t e g e n , m e t name v a n d e gehuwde vrouwen, d i e b u i t e n s h u i s werken ( z i e t a b e l 3 ) .
'Cabel 3 .
P e r c e n t a g e gehuwde v r o u w e n m e t b e r o e p , v e r d e e l d n a a r meewerkend e n b u i t e n s h u i s werkend (vrouwen van 1 4 ( 1 5 ) j a a r e n o u d e r ) 1971
1 96 0 gehuwd w a a r v a n meewerkend b u i t e n s h u i s werkend R r o n : V.T.
%
172.677
6,8%
482.710
16
64.434
2,670
101.115
1 2 ; 6%
108.243
4,270
381.595
3,4%
1 9 6 0 e n v o o r l o p i g e u i t k o m s t e n V.T.
1971
Omdat v o o r d e t o e k o m s t i g e b e v o l k i n g v a n A l m e r e e e n t a a k s t e l l i n g b e s t a a t o v e r d e l e e f t i j d s o p b o u w , w o r d t h i e r d e l e e f t i j d s v a r i a b e l e g e b r u i k t om d e i n v l o e d weer te g e v e n v a n d e g e z i n s f a s e w a a r i n d e gehuwde vrouw v e r k e e . r t . D i t i s m o g e l i j k d o o r h e t nauwe v e r b a n d t u s s e n d e z e t w e e variabelen (gezinsfase en l e e f t i j d ) (3). D e l e e f t i j d s s t r u c t u u r van de vrouwelijke beroepsbevolking i n Nederland v e r t o o n t e e n g r o t e a f w i j k i n g van h e t Europese patroon ( 4 ) . I)e a n d e r e hoog o n t w i k k e l d e landen hebben e e n v r o u w e l i j k e beroepsbevolk i n g , d i e i n d e l e e f t i j d s v e r d e l i n g t w e e maxima i n p a r t i c i p a t i e l a a t z i e n I n d e l e e f t i j d s c a t e g o r i e 1 5 . t o t 24 j a a r i s h e t p a r t i c i p a t i e n i v e a u h e t h o o g s t om v e r v o l g e n s te d a l e n t o t h e t 35e l e v e n s j a a r , w a a r n a e r w e e r min ( F r a n k r i j k , Zweden) o f meer i V . S . ) e e n s t i j g i n g o p t r e e d t . Een v e r k l a r i n g h i e r v o o r i s , d a t e e n g r o o t a a n t a l gehuwde v r o u w e n n a hun 3 5 e j a a r a l l e e n n o g maar s c h o o l g a a n d e k i n d e r e n h e b b e n e n d e ber o e p s a r b e i d ( w e e r ) opnemen. Een i n d i c a t i e v a n h e t t o e n e m e n d b e l a n g van deze h e r v a t t i n g is een s t i j g e n d e p a r t i c i p a t i e g r a a d i n de l e e f t i j d s c a t e g o r i e 4 0 t o t 4 5 j a a r van 1960 t o t 1968 i n Europa ( 5 ) . I n Nederland v a l t er s l e c h t s 1 maximum t e c o n s t a t e r e n , n l . i n d e l e e f t i j d s g r o e p van 14 t o t 24 j a a r ( z i e t a b e l , 4 ) .
S i n d s 1 9 6 0 i s e r we1 e e n toename te c o n s t a t e r e n , m a a r t o c h b l i j f t Nederland onder h e t p a r t i c i p a t i e r j i v e a u van d e andere Europese landen. D e d e e l n a m e p e r l e e f t i j d v e r t o o n t i n N e d e r l a n d e e n p a t r o o n , d a t men kan v e r g e l i j k e n m e t d e v o o r o o r l o g s e s i t u a t i e i n d e a n d e r e l a n d e n ( 6 ) . Deze a n d e r e l e e f t i j d s s a m e n s t e l l i n g h a n g t h o o g s t w a a r s c h i j n l i j k samen met h e t g e r i n g e p e r c e n t a g e gehuwde v r o u w e n , d a t i n o n s l a n d w e r k t . Want ook b i j d e gehuwde vrouw z i j n i n h e t b u i t e n l a n d t w e e maxima i n d e b e d r i j v i g h e i d s g r a a d t e v i n d e n : e e n e e r s t e t u s s e n d e 1 5 / 1 6 e n 24 j a a r e n e e n tweede van 4 0 t o t 5 5 j a a r ( 7 ) .
-
Voor o n s l a n d b l i j k t u i t t a b e l 5 d e t o e n a m e v a n h e t w e r k e n v a n de gehuwde vrouw s i n d s 1 9 6 0 . D e g r o o t s t e t o e n a m e h e e f t p l a a t s g e v o n d e n b i j d e b u i t e n s h u i s w e r k e n d e n i n d e l e e f t i j d s k l a s s e 35 t o t 4 4 j a a r e n d e l e e f t i j d s k l a s s e n h i e r n e t o n d e r e n b o v e n . Ondanks d e z e t o e n a m e is e r geen tweede t o p te vinden i n d e l e e f t i j d s s a m e n s t e l l i n g z o a l s i n d e a n d e r e landen, v o o r a l i n de V.S., a 1 i n 1960 h e t g e v a l was.
-~
Tabel 4 . Vrouwelijke beroepsbevolking i n p e r c e n t a g e van de t o t a l e vrouwelijke bevolking naar l e e f t i j d s k l a s s e 1960 14 ( 1 5 )
-
19 j a a r jaar jaar 44 j a a r 49 j a a r 54 j a a r 59 j a a r 64 j a a r
1971
- 24 :?5 - 34 20
35 45 50 55
-
(TO +
.,
(5 5
14 ( 1 4 ) + j a a r 2 5 - 44 j a a r 4 5 - 64 j a a r I!.von: V.T.
22.5 17.4 14.5.
1960 e n v o o r l . u i t k . V.T.
1971.
T a b e l 5 . Werkende gehuwde vrouwen, t o t a a l e n b u i t e n s h u i s w e r k e n d , i n 4 van h e t t o t a a l a a n t a l gehuwde vrouwen n a a r l e e f t i j d s k l a s s e I
1960. totaal werkend
-
14 ( 1 5 ) 19 24 20 2 5 -:34 3 5 - 44 45 - 49 5 0 - 54 5 5 - 59 60+- 64 65 15
-
.
1971
buitens- t o t a a l huis werkend werkend
toename i n %
buitens- t o t a a l huis werkend werkend
buitens huis werkend
jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar
64 j a a r
Bron: C . B . S . ,
V.T.
1960 d e e l 1 0 A , v o o r l o p i g e u i t k . V . T .
1971
Wat b e t r e f t d e niet-gehuwden vormt N e d e r l a n d g e e n u i t z o n d e r i n g Op h e t b u i t e n l a n d . I n t a b e l 6 kan men d e afname i n p a r t i c i p a t i e z i e n i n d e l a a g s t e l e e f t i j d s k l a s s e vanwege d e d e m o g r a f i s c h e v e r a n d e r i n g e n en d e v e r l e n g i n g van d e l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d .
Tabel 6 . Werkende ongehuwde vrouwen ( i n c l . weduwen e n g e s c h e i d e n vrouwen) i n % van h e t t o t a a l a a n t a l ongehuwde vrouwen p e r leeftijdsklasse 14(15)-19 1960 1971
J.
53 49
20-24 t:O
83
Rron: C . B.S. V.T.
25-34
35-44
75 77
66 65
45-49
50-54
57 57
49 48
1 9 6 0 e n v o o r l o p i g e u i t k o m s t e n V.T.
55-59
60-64
G5
22 23
4 4
38 37
+
1971
De o p l e i d i n g i s o n m i s k e n b a a r van g r o t e i n v l o e d o p h e t a 1 d a n n i e t b u i t e n s h u i s g a a n werken van d e vrouw; ook h a n g t d e h o o g t e van d e o p l e i d i n g s t e r k samen m e t a a r d e n n i v e a u van h e t b e r o e p . Alhoewel e r v e e l o v e r b e r o e p e n o p l e i d i n g g e s c h r e v e n w o r d t , i s er w e i n i g bekend o v e r d e inwerk i n g van e e n h o g e r e o f a n d e r s g e r i c h t e o p l e i d i n g o p d e k e u z e om te gaan werken. D i t is nu j u i s t b e l a n g r i j k om e e n v e r k l a r i n g te g e v e n v o o r h e t o n t s t a a n van e e n b e p a a l d e p a r t i c i p a t i e , h i e r m e t name v o o r Almere. In N e d e r l a n d h e e f t z i c h d e l a a t s t e 1 5 h 2 0 j a a r , z o a l s i n d e g e Y n d u s t r i a l i s e e r d e l a n d e n e e n s o o r t o n d e r w i j s e x p l o s i e v,oorgedaan Ileze verhoogde b e l a n g s t e l l i n g v o o r h e t v o l g e n van o n d e n v i j s h e e f t t u u r l i j k i n d e t o e k o m s t b e l a n g r i j k e c o n s e q u e n t i e s v o o r h e t aanbod de a r b e i d s m a r k t . Tabel 7.
meeste (8).
naop
I
Beroepsbevolking e n s c h o o l v e r l a t e r s n a a r onderwijsniveau
lager niveau
samenstelling
1960
king
1973
uitstroom u i t onderwij s
1961 1972
. beroepsbevol-
57
mannen uitgebreid lager
32
middelbaar e n meer
11
vrouwen lager uitgeniveau breid lager 54
middelbaar en meer
37
9
Bron: C . B . S . d i v e r s e p u b l i k a t i e s ( S o c i a a l e n C u l t u r e e l R a p p o r t 1974); A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1 9 7 3 , S o c i a l e M a a n d s t a t i s t i e k a p r i l 1975 T a b e l 7 l a a t z i e n , d a t d e n i v e a u - i n d e l i n g van d e u i t s t r o o m van h e t o n d e r w i j s i n 1961 nog o n g e v e e r 0vereen::wam met h e t g e m i d d e l d e n i v e a u van l e e f t i j d s c a t e g o r i e e n van zowel d e m a n n e l i j k e a l s v r o u w e l i j k e ber o e p s b e v o l k i n g v o l g e n s d e momentopname van d e v o l k s t e l l i n g 1960. S i n d s d i e t i j d i s e c h t e r h e t a a n d e e l van d e u i t s t r o o m o p m i d d e l b a a r e n h o g e r n i v e a u meer dan v e r d u b b e l d . H e l a a s z i j n d e u i t k o m s t e n van d e v o l k s t e l l i n g van 1971 o v e r d e n i v e a u s van d e b e a o e p s b e v o l k i n g nog n i e t b e s c h i k b a a r . Om e e n v e r g e l i j k i n g t e maken t u s s e n n i v e a u van u i t s t r o o m u i t h e t o n d e t w i j s e n d e n i v e a u s i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g w o r d t h i e r g e b r u i k gemaakt van g e g e v e n s van d e A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973. B i j v e r g e l i j k i n g l e v e r t d i t , z e k e r b i j d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , d e n o d i g e v r a a g t e k e n s op
I
d o o r v e r s c h i l i n g e h a n t e e r d e d e f i n i t i e e n methode. W a a r s c h i j n l i j k z a l h e t onderwijsniveau van d e vrouwelijke beroepsbevolking i n w e r k e l i j k h e i d l a g e r z i j n d a n i n d e A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g g e r a a m d w o r d t (9). Zowel v o o r mannen a l s vrouwen is h e t n i v e a u v a n d e s c h o o l v e r l a t e r s h o g e r d a n d i e i n d e b e r o e p s b e v o l k i n g . Voor d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n h e t a l g e m e e n zou d i t i n d e t o e k o m s t k u n n e n b e t e k e n e n , d a t men q u a o p l e i d i n g s r ~ i v e a ue e n b e r o e p v a n te l a a g n i v e a u z a l g a a n u i t o e f e n e n . Deze o n t w i k k r l i n g z o u z o n d e r e x t r a m a a t r e g e l e n v o o r d e vrouw w e l l i c h t t o t e e n g r o t e r e l'rictie t u s s e n beroeps- e n o p l e i d i n g s n i v e a u kunnen l e i d e n d a n v o o r d e man, omdat z e t o t n u t o e s l e c h t s m i d d e l m a t i g t o t zeer e e n v o u d i g w e r k v e r r i c h t ( z i e llo6fdstuk 111). wat d i t voor i n v l o e d kan hebben o p h e t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e , is n i e t te z e g g e n . Ook a l s w e e e n o n d e r s c h e i d maken n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t s t u i t e n I n d e v o l k s t e l l i n g van 19(i0 is a l l e e n e e n u i t s p l i t s i n g g e m a a k t v a n h e t g e v o l g d e o n d e r w i j s voor d e h e l e v r o u w e l ij k e beroeps bevolking
m e o p h e t probleem van o n t b r e k e n van g e g e v e n s .
.
' r a b e l 8. V r o u w e l i j k e b e v o l k i n g , v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g e n geh"wde werkende vrouwen n a a r g e n o t e n o n d e r w i j s a l g e m e e n vormend o n d e r w i j s vhmo lager mulo/ h . 0. o n d e r w . 3 j . vhmo v o l t . (incl. c a n d .- )
v r . bevolking ouder dan 14 j a a r
.
vrouwen m e t beroep vrouwen z o n d e r beroep gehuwde v r . m e t beroep
met v o l t o o i d beroepsonderwijs
W.V.
80.1
15.7
3,6
0,6(100:
25,3
91,8
693
1.7
'0,2(100:
----
R3,6
12,3
3.1
1,1(100:
16.7
Rron: V o l k s t e l l i n g 1960 d e e l IOA, t a b e l 18 U i t t a b e l 8 b l i j k t , ' d a t v r o u w e n met b e r o e p i n h e t a l g e m e e n e e n h o g e r o n d e n v i j s n i v e a u h e b b e n d a n d e n i e t - w e r k e n d e n ; d e gehuwde w e r k e n d e vrouw n e e m t h i e r b i j e e n t u s s e n p o s i t i e i n . D e v o l k s t e l l i n g 1971 h e e f t geen gegevens D e a r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973 h e e f t e c h t e r w e 1 e n k e l e c i j f e r s o v e r d e g e v o l g d e o p l e i d i n g , maar h i e r v o o r g e l d e n d e e e r d e r genoemde b e p e r k i n g e n (9).
.
',
.
f
24
-,
Beroep a l s voornaamste bezigheid.
Tabel 9.
- .
f
Vrouwelijke b e v o l k i n g , beroepsbevolk,ing e n gehuwde v r o u w e l i , i k e f b e v o l k i n g e n b e r o e p s b e v o l k i n g v a n 1 5 t o t 64 j a a r n a a r g e n o t e n o n d e n v ij s basis en lager ondenvijs
gehuwden nict beroep a l le v r o u w e n met b e r o e p gehuwden zonder beroep a l le vrouwen zonder beroep
uitgebreid lager
137.000 34% 304.000 3 1% 1.237.000 55% 1.688.000 55%
middel baar e n hoger
totaal
108.000 27% 255.000 2 6% 241.000
400.000 100% 987.000 100% 2.232.000 700% 3.007.000 100%
155.000 39% 426.000 43% 754.000 34% 971.000 33%
11% 351.000 12%
l o : A r b e i d s k r a c h t e n t e l l . ' 7 3 : S o c i a l e hlnd. s t a t . a p r i l S t a t i s t i s c h B u l l e t i n f e b r . ' 7 5 I n l . T 2602
' 7 5 s t a a t 8,
Ook u i t t a b e l 9 is a f te l e z e n , d a t d e w e r k e n d e n meer o p l e i d i n g h e b b e n g e n o t e n d a n d e b e r o e p s , o z e n e n d a t d e w e r k e n d e gehuwde vrouw h i e r weer t u s s e n i n z i t . V o o r d e c a t e g o r i e gehuwden g e l d t , d a t gehuwde v r o u w e n m e t b e r o e p e e n h o g e r e o p l e i d i n g h e b b e n d a n n i e t w e r k e n d e gehuwde v r o u w e n , maar h e t v e r s c h i l . z a 1 k l e i n e r z i j n d a n u i t t a b e l 9 i s o p . t e rnaken. K i j k e n we n a a r d e a b s o l ' u t e a a n t a l l e n , d a n b l i j k e n d e gehuwde vrouwen v o o r a l d e e l u i t t e maken v a n d e b e r o e p s l o z e n . Deze b e r o e p s l o z e n vormen b i j de vrouwen e e n v e e l g r o t e r a a n t a l dan d e beroepsbeoefenaren.,Hieruit mag men c o n c l u d e r e n , d a t d e gehuwden o v e r h e t a l g e r n e e n v e e l m i n d e r ond e n v i j s genoten hebben. B i j deze groep horen v o o r a l d e huisvrouwen e n d e z e v e r d i e n e n d u s e x t r a a a n d a c h t m e t b e t r e k k i n g t o t h e t c r e e r e n van onderwijsmogelijkheden. T a b e l 10 l a a t d a n n o g z i e n , d a t d i t v o o r a l g e l d t v o o r d e gehuwde vrouwen v a n 3 0 j a a r e n o u d e r .
*
T a b e l 10. Werkende e n n i e t w e r k e n d e gehuwde v r o u w e n i n d e l e e f t i j d van 1 5 t o t 64 e n 3 0 t o t 50 j a a r n a a r g e n o t e n o n d e r w i j s
gehuwden v a n 3 0 t o t 64 j . met b e r o e p gehuwden v a n 1 5 t u t 64 j . m e t b e r o e p gehuwden v a n 3 0 t o t 64 j. z o n d e r b e r o e p gehuwden v a n 1 5 t o t 64 j . z o n d e r b e r o e p
basis en l a g e r ond.
u itgebreid 'lager
95.000 44% 137.000 34% 1.038.000 ::58% 1.237.000 55%
72.000 33% 155.000 39% 585.000 33% 754.000 34%
B r o n : A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973
*
Beroep a l S voornaamste b e z i g h e i d
middelbaar en hoger
.
51.000 23% 108.000 27% 169.000 ' 9% 241.000
11%
totaal
218.000 100% 400.000 100% 1.792.000 100% 2.232.000 100%
Nemen we ook d e b e r o e p s o p l e i d i n g i n b e s c h o u w i n g , d a n is h e t v o l g e n d e u i t e e n N e d e r l a n d s e e n q u a t e o n d e r gehuwde v r o u w e n m e t k i n d e r e n b e k e n d (10): T a b e l 11. B e r o e p s o p l e i d i n g e n c u r s u s , g e v o l g d d o o r g e t r o u w d e vrouwen m e t kinderen Werkend
011lei d i n g i c u r s u s
52 17 8 7 4 3 4 3
g(,t.tl
t )-pe n s teno , . coktpeuse/modinette secr. h a n d e l s c o r r e s p o n d e n t i e hui~shoudschool,vormingsklas vfrpleegster, z i e k e n ~ e r z o r g i n ~ , . E . H . 11.0.
1
Niet-werkend 56 15 7 6 '3 4 2 2
Hron: O n d e r z o e k m a a t s c h a p p e l i j k e p a r t i c i p a t i e v a n v r o u w e n m e t g e z i n s v e r a n t - r - o o r d e l i j k h e i d , 1 9 7 4 , b l z . V I. r
Er i s b i j n a g e e n v e r s c h i l t u s s e n w e r k e n d e n e n n i e t - w e r k e n d e n q u a g e n o t e n c u r s u s s e n e n o p l e i d i n g n a d e g e n o t e n s c h o o l o p l e i d i n g . Zowel b i j d e w e r k e n d e n a l s n i e t - w e r k e n d e n b l i j k t meer d a n d e h e l f t n a h e t a l g e m e e n vormend o n d e r w i j s g e e n c u r s u s o f o p l e i d i n g meer g e v o l g d t e h e b b e n . Typen e n s t e n o b l i j k t h e t meest t e w o r d e n g e v o l g d . Op d e w e n s e n t e n a a n z i e n van b e r o e p s o p l e i d i n g e n w o r d t . i n h e t v o l g e n d e nog teruggekomen ( 1 1 ) . Wat b e t r e f t d e ongehuwden i s e r i e t s b e k e n d o v e r d e r e l a t i e t u s s e n o p l e i d i n g e n h e t a1 d a n n i e t w e r k e n v o o r d e ongehuwde vrouw v a n 4 0 t o t 65 j a a r ( 1 2 ) .
.
T a b e l 1 2 . O u d e r e ongehuwde vrouwen n a a r o p l e i d i n g s n i v e a u e n h e t a 1 o f n i e t werken werkend
n i e t meer werkend
49.7 (26.7) 70,3 (24,3) 80.3 ( 1 6 . 2 )
24,5 (43,7) 21.1 (24.0) 17,2 (11.5)
'
a l l e e n 1.0. l.b.0. (m)u. 1.0. middelb. a l g . vormend o f h o g e r onderwijs m . b.0.
Bron: T a b e l V I I - 5 e n V I I - 1 1 ;
n o o i t gewerkt
25.8
8.6 2,s
100 100 100
z i e noot (12)
Het b o v e n s t a a n d e t o o n t a a n , d a t v a n d e g e n e n , d i e a l l e e n l a g e r o n d e r w i j s g e v o l g d h e b b e n , e e n k w a r t n o o i t e e n b e r o e p h e e f t g e h a d . Deze v r o u w e n z i j n Ook h e t meest g e n e i g d met w e r k e n o p te h o u d e n , w a n t b i j n a 50% v a n h e n d i e n i e t meer w e r k e n , h e b b e n a l l e e n l a g e r o n d e n v i j s g e v o l g d . Ook v o o r d e z e g r o e p k a n d u s d e o p l e i d i n g v a n b e l a n g z i j n m e t b e t r e k k i n g tot participatie.
P a s a l s h e t C.B.S. d e g e g e v e n s van 1960 e n 1 9 7 1 u i t g e s p l i t s t h e e f t n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t , . z a l e r een d u i d e l i j k e r u i t s p r a a k mogelijk z i j n o v e r d e i n v l o e d van d e o p l e i d i n g o p h e t a 1 d a n n i e t werken van vrouwen i n s a m e n s p e l met a n d e r e f a c t o r e n . 2.4
Inkomen van d e man Deze v a r i a b e l e is a l l e e n van t o e p a s s i n g o p d e gehuwde vrouw. Gm e e n n l o g e l i j k e i n v l o e d van v e r s c h i l . i n inkomen, \vat men " s t a n d " kan Iloenlen, o p h e t a 1 o f n i e t werken v a n d e vrouw te v i n d e n , w o r d t gewerkt m e t ' d e s o c i a l e b e r o e p s g r o e p van d e man. Deze s o c i a l e b e r o e p s g r o e p e n s t e l l e n n a t u u r l i j k g e e n homogene g r o e p e n v o o r , maar h e t i s d e e a i g e nlanier om a l t h a n s i e t s t e v I n d e n o v e r d e i n v l o e d van e e n b e p a a l d e s t a n d Ile e n i g e n a t i o n a l e g e g e v e n s h i e r o v e r d a t e r e n w e e r van 1 9 6 0 . Gmdat a a n d e t o e p a s b a a r h e i d van d e z e v e r o u d e r d e g e g e v e n s e r n s t i g g e t w i j f e l d kan w o r d e n , worden z e h i e r o n d e r d i c h t e r op e l k a a r weergegeven.
1 meewerkend, V e r d e l e n we d e e c h t g e n o t e n m e t b e r o e p o v e r d e 3 c a t e g o r i e e n 2 z e l f s t a n d i g e n 3 l o o n d i e n s t , dan z i j n d e v o l g e n d e c o n c l u s i e s te . s t e l l e n " i t d e v o i k s t e l l i n g 1960 g e g e v e n s ( 1 3 ) : 1. h e t meewerken van d e e c h t g e n o t e n i n h e t b e d r i j f van d e man i s h e t g r o o t s t i n d e winkelbedrijven; h e t deelnemingspercentage is h i e r b i j n a 1/3. Deze p a r t i c i p a t i e a a n h e t b e r o e p s l e v e n is o n g e v e e r d r i e maal z o g r o o t a l s d i e i n d e landbouw, n i j v e r h e i d e n d e " o v e r i g e " b e d r i j v e n . B i j d e a n d e r e b e r o e p s g r o e p e n i s a l l e e n nog b i j d e v r i j e b e r o e p e n h e t meewerken van de vrouw van b e t e k e n i s ( 4 . 0 % ) . 2 . h e t a a n d e e l van d e e c h t g e n o t e n d i e e e n z e l f s t a n d i g b e r o e p u i t o e f e n e n is h e t g r o o t s t o n d e r de "wetenschappelijke" e n de g r o e p "overige" v r i j e beroepen. 3 . h e t a a n d e e l van d e vrouwen i n l o o n d i e n s t , d e h e l f t van a l l e w e r k e n d e gehuwde vrouwen ( i n 1 9 7 1 a 1 80% van a l l e werkende gehuwde v r o u w e n : ) , v e r t o o n t e e n a a n z i e n l i j k e s p r e i d i n g n a a r d e s o c i a l e b e r o e p s g r o e p van de e c h t g e n o o t : - boven h e t g e m i d d e l d e ( 3 . 4 % ) l i g t d e p a r t i c i p a t i e g r a a d van e c h t g e n o t e s van mannen u i t d e b e r o e p s g r o e p e n : o v e r i g e v r i j e b e r o e p e n ( 6 , 3 % ) , o v e r i g e employ6's (5.5%) e n a r b e i d e r s (4,5%) - s p l i t s e n w e d e e m p l o y 6 ' s e n a r b e i d e r s u i t n a a r i n k o m e n s k l a s s e n , dan z i e n we b i j b e i d e g r o e p e n e e n afname van d e b e r o e p s a r b e i d van de v r o w n a a r m a t e h e t inkomen van d e man t o e n e e m t . H i e r b i j i s o p m e r k e l i j k d a t b i j d e employ6's g r o t e r e p a r t i c i p a t i e v e r s c h i l l e n bestaan t u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e inkomensgroepen d a n b i j d e a r b e i d e r s ( b i j d e e m p l o y 6 ' s h e e f t d u s e e n v e r s c h i l i n inkomen meer i n v l o e d o p h e t werken van d e vrouw dan b i j a r b e i d e r s ) . Het h o o g s t e p e r c e n t a g e vrouwen v i n d e n w e dan ook b i j d e l a g e r e e n m i d d e l b a r e e m p l o y 6 ' s ( = " o v e r i g e " ) m e t e e n inkomen v a n m i n d e r d a n f 5 . 5 0 0 , - - . Welke v e r a n d e r i n g e n hebben z i c h v o o r g e d a a n s i n d s 19GO? H e t e n i g e d a t h e t S.I.S.W.O. n a a r a a n l e i d i n g van e n k e l e r e p r e s e n t a t i e v e s a m p l e s v o o r i i c h t i g kan s t e l l e n , i s , h e t v o l g e n d e : h e t ' n e g a t i e v e v e r b a n d t u s s e n inkomen van e m p l o y 6 ' s e n a r b e i d e r s ( d e e n i g e c a t e g o r i e , w a a r o v e r i e t s bekend i s ) en h e t b u i t e n s h u i s werken van d e e c h t g e n o t e i s i e t s a a n h e t v e r a n d e r e n ; n i e t i n d e l a a g s t e inkomensgroep, maar i n d e e v e n d a a r boven l i g g e n d e g r o e p e n ' w o r d t v a k e r g e w e r k t . Een v e r k l a r i n g h i e r v o o r kan z i j n , d a t d o o r h e t s t i j g e n van h e t i n k o m m , d e l a a g s t e inkomensgroepen minder g e n o o d z a a k t z i j n ' o m t e werken. J u i s t i n d e z e g r o e p e n i s d e m o t i v a t i e
t o t w e r k e n e e n e c o n o m i s c h e e n e c o n o m i s c h e m o t i v a t i e g a a t m e e s t a l samen m e t e e n n e g a t i e v e houding t e n o p z i c h t e van h e t b u i t e n s h u i s werken van d e vrouw. Nu d o o r e e n h o g e r inkomen d e n o o d z a a k t o t w e r k e n m i n d e r w o r d t , houdt d e z e g r o e p o p m e t werken. 2 5
Urbanisatiegraad
De u r b a n i s a t i e g r a a d b l i j k t te c o r r e l e r e n m e t h e t a a n d e e l van d e vrouwen i n d e w e r k g e l e g e n h e i d ( 1 4 ) ; i n d i c h t e r b e v o l k t e g e b i e d e n is d i t a a n d f 3 e l g r o t e r . W a a r s c h i j n l i j k h a n g t d i t samen m e t h e t f e i t , d a t e r meer o i o g e l i , i k h e i d is om w e r k te v i n d e n i n d e s t e d e n d a n o p h e t p l a t t e l a n d tnet nanw i n d e t e r t i a i r e s e c t o r . Ook a n d e r e i a c t o r e n k u n n e n e e n r o l s p e l e n . I n d e s t e d e n k a n d e vrouw nxter h a a r i s o l e m e n t v o e l e n e n d a a r o m e e r d e r b e r e i d z i j n te w e r k e n . Ook d o e n v e r s c h i l l e n d e t r a d i t i e s met b e t r e k k i n g t o t h e t w e r k e n v a n d e vrouw o p h e t p l a t t e l a n d e n i n d e s t a d hun i n v l o e d g e l d e n . D e i n v l o e d v a n d e f a c t o r u r b a n i s a t i e g r a a d k a n t o t o p h e d e n nog n i e t d u i d e l i j k g e a n a l y s e e r d worden: b i j h e t C . B . S . is d e i n d e l i n g v a n d e u r b a n i s a t i e g r a a d nog o b j e c t van s t u d i e e n b i j a n d e r e onderzoekingen met e e n g r o o t g e n o e g s a m p l e i s g e e n o n d e r s c h e i d g e m a a k t n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t (15). 2.6
Duur van d e werkweek
2:(j.l
O n t w i k k e l i n g van h e t p a r t - t i m e werken Hoe i s d e o n t w i k k e l i n g v a n d e omvang v a n h e t p a r t - t i m e w e r k e n s i n d s 1960? l l i t d e v o l k s t e l l i n g 1 9 7 1 b l i j k t , d a t , d e toename van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g g e p a a r d i s ' g e g a a n met e e n z e e r s t e r k e s t i j g i n g v a n h e t p e r c e n t a g e v r o u w e n i n l o o n d i e n s t met e e n g e d e e l t e l i j k e werkweek ( C 2 5 u u r ) . n a m e l i j k v a n 9 , 5 % i n 1 9 6 0 t o t 21% i n 1 9 7 1 . Had v a n d e i n l o o n d i e n s t w e r k e n d e gehuwde vrouwen boven d e 24 j a a r i n 1 9 6 0 30% e e n p a r t - t i m e w e r k k r i n g , n u i s d i t o n g e v e e r d e h e l f t . H i e r u i t k a n men c o n c l u d e r e n , d a t v o o r a l h e t w e r k e n v a n gehuwde v r o u w e n o o r z a a k is v a n p a r t - t i m e werk. Een N e d e r l a n d s o n d e r z o e k o v e r p a r t - t i m e w e r k ( 1 6 ) t o o n t a a n , d a t e r w e 1 e e n g r o t e s a m e n h a n g b e s t a a t t u s s e n h e t a a n t a l w e r k e n d e gehuwde vrouwen e n d e omvang v a n h e t p a r t y t i m e w e r k e n , m a a r d a t e r o o k n o g a n d e r e v e r k l a r e n d e f a c t o r e n m o e t e n z i j n . Aan d e h a n d v a n e e n b e d r i j f s e n q u s t e gehouden d o o r h e t D i r e c t o r a a t Generaal van d e A r b e i d i n 1971 komt men t o t h e t v o l g e n d e : H e t h o o g s t e p e r c e n t a g e p a r t - t i m e r s werd a a n g e t r o f f e n b i j d e k l e i n h a n d e l e n b i j v e r s c h i l l e n d e b e d r i j f s t a k k e n v a n d e d i e n s t v e r l e n i n g . Naast h e t r e l a t i e f hoge a a n t a l v r o u w e l i j k e werknemers i n d e z e b e d r i j f s t a k k e n , z a g men a l s a n d e r e v e r k l a r e n d e f a c t o r e n : d e a a r d v a n d e w e r k z a a m h e d e n e n d e p l a a t s van v e s t i g i n g van de b e d r i j v e n ( 1 7 ) . Ook h e e f t men a a n d a c h t g e s c h o n k e n a a n d e a r b e i d s m a r k t s i t u a t i e : d e c o r r e l a t i e t u s s e n omvang v a n d e g e r e g i s t r e e r d e a r b e i d s r e s e r v e e n h e t a a n t a l part-timers bleek e c h t e r klein. Wat b e t r e f t d e p l a a t s v a n v e s t i g i n g v a n b e d r i j v e n , v o n d men i n d e r d a a d e e n v e r b a n d t u s s e n d e b e v o l k i n g s d i c h t h e i d e n d e omvang v a n h e t p a r t - t i m e w e r k e n . D i t zou k u n n e n s a m e n h a n g e n m e t h e t d e e l v a n d e b e v o l king, d a t i n de s t e d e n woont: d e behoefte aan p a r t - t i m e r w e r k e r s , v o o r a l i n d e tertiaire s e c t o r e n d e b e r e i d h e i d p a r t - t i m e te werken d o o r e e n a n d e r e o p v a t t i n g t e n a a n z i e n v a n b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n d e gehuwde v r o u m , z a l i n d e s t e d e n g r o t e r z i j n dan o p h e t p l a t t e l a n d .
3'
>
2 . 6 . 2 F a c t o r e n v a n i n v l o e d o p h e t a1 d a n n i e t p a r t - t i m e
w e r k e n v a n d e vrouw
A l s men s p r e e k t o v e r p a r t - t i m e w e r k e n k a n d i t b e t r e k k i n g h e b b e n o p v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n b a n e n . E r moet e e n o n d e r s c h e i d g e m a a k t w o r d e n i n banen, d i e t r a d i t i o n e e l s l e c h t s b e p e r k t z i j n t o t een p a a r uur p e r dag zOalS schoonmaken van w i n k e l s e n k a n t o r e n , k a n t i n e j u f f r o u w e n e n ' b a n e n , w a a r v o o r men d o o r e e n w e r k n e m e r s t e k o r t Ben f u l l - t i m e k r a c h t v e r v a n g e n h e e f t d o o r twee p a r t - t i m e r s . D i t l a a t s t e s o o r t p a r t - t i m e r is d e l a a t s t e j a r e n toegenomen ( 1 8 ) . '
a . a a n t a l e n l e e f t i j d van k i n d e r e n H e t a 1 d a n n i e t p a r t - t i m e w e r k e n v a n v o o r a l d e gehuwde vrouw h a u g t s t e r k a f v a n a a n t a l e n l e e f t i j d v a n d e k i n d e r e n ( 1 9 ) . Met e e n toenemend a a n t a l k i n d e r e n neemt h e t a a n t a l u r e n a f , d a t gemiddeld p e r d a g a a n h e t w e r k e n b u i t e n s h u i s e n a a n d e reis n a a r h e t w e r k b e s t e e d w o r d t . hlet e e n t o e n e m e n d e l e e f t i j d v a n h e t j o n g s t e k i n d s t i j g t h e t p e r c e n t a g e vrouwen m e t k i n d e r e n , d a t p a r t - t i m e w e r k t ( 2 0 ) . b. o p l e i d i n g B e h a l v e a a n t a l e n l e e f t i j d v a n d e k i n d e r e n h e e f t o p l e i d i n g ook e e n g r o t e i n v l o e d o p h e t p a r t - t i m e o f f u l l - t i m e w e r k e n . Met e e n s t i j g e n d e o p l e i d i n g s n i v e a u neemt h e t p e r c e n t a g e vrouwen, d a t f u l l - t i m e w e r k t . t o e ( 2 1 ) . D i t k a n v e r s c h i l l e n d e o o r z a k e n h e b b e n . Vrouwen m e t e e n h o g e r e o p l e i d i n g z i j n w a a r s c h i j n l i j k meer b e r e i d e n beter i n s t a a t ( g e l d v o o r h u i s h o u d e l i j k e h u l p ) om f u l l - t i m e te w e r k e n . M i s s c h i e n i s h e t ook m o e i l i j k e r b a n e n , w a a r v o o r e e n h o g e r o p l e i d i n g s n i v e a u v e r e i s t i s , o p p a r t - t i m e b a s i s t e o r g a n i s e r e n . D a a r komt b i j , d a t v e e l t r a d i t i o n e e l p a r t - t i m e banen o n g e s c h o o l d z i j n . U i t e e n o n d e r z o e k v a n B e r e n s c h o t ( 2 2 ) i n 10 b e d r i j v e n e n i n s t e l l i n g e n , w a a r i n v e e l v r o u w e l i j k e a r b e i d s k r a c h t e n werkzaam z i j n , b l e e k d a t 89% v a n d e p a r t - t i m e r s Mavo- o f M u l o n i v e a u o f l a g e r h a d . Voor d e f u l l - t i m e r s l a g d i t p e r c e n t a g e o p 95%. H e t o p l e i d i n g s n i v e a u v a n d e p a r t timers w a s d u s h o g e r d a n v a n d e f u l l - t i m e r s . ffet i s h e e l w a a r s c h i j n l i j k , d a t e r b i j ' p a r t - t i m e r s v a k e r e e n d i s c r e p a n t i e destaat tussen opleidingsniveau en functieniveau. D e werkzaamheden v a n d e p a r t - t i m e r s b l e k e n i n d e o n d e r z o c h t e b e d r i j v e n g r o t e n d e e l s o p l a a g n i v e a u t e l i g g e n b e h a l v e i n d e b e d r i j f s t a k k e n ond e r w i j s , medische e n o v e r i g e maatschappelijke d i e n s t e n . D i t l a a t s t e k a n v e r k l a a r d w o r d e n d o o r h e t f e i t , d a t h e t h i e r om v a n o u d s h e r v r o u w e l i j k e beroepen g a a t o f d o o r e e n onvoldoende aanbod van f u l l - t i m e r s . V e r d e r b l e e k o o k u i t d i t o n d e r z o e k , d a t d e meeste p a r t - t i m e r s vrouwen waren, waarvan 8 5 95% gehuwd w a s e n d a t d e g e m i d , d e l d e l e e f t i j d v a n p a r t - t i m e r s h o g e r l a g d a n van f u l l - t i m e r s . U i t e e n o n d e r z o e k v a n Man Vrouw M a a t s c h a p p i j i n 1 9 7 1 i n h e t g e b i e d v a n h e t G e w e s t e l i j k A r b e i d s b u r e a u t e Arnhem kwam o o k weer n a a r v o r e n , d a t d e p a r t - t i m e w e r k e n d e vrouwen ( e n d i t i s i n N e d e r l a n d 50% v a n d e w e r k e n d e gehuwde v r o u w e n ) i n h e t a l g e m e e n e e n v o u d i g e r w e r k v e r r i c h t e n d a n gehuwde v r o u w e n , d i e f u l l - t i m e w e r k z a a m w a r e n : De p l a a t s i n g s m o g e l i j k h e d e n , d i e d e b e d r i j v e n i n d e t o e k o m s t v e r w a c h t e n t e h e b b e n , b e t r o f f e n g r o t e n d e e l s , n l . i n 8 4 % v a n d e g e v a l l e n , werkzaamh e d e n w a a r v o o r m i n d e r d a n Rlavo- o f e e n m i d d e l b a r e b e r o e p s o p l e i d i n g werd verlangd.
ICen a n d e r o n d e r z o e k i n h e t g e b i e d v a n h e t G e w e s t e l i j k A r b e i d s b u r e a u :ll.phen a . d . ~ i j (n2 3 ) n a a r d e t o e p a s s i n g v a n p a r t - t i m e a r b e i d m a a k t bekend; d a t v a n d e w e r k e n d e v r o u w e n r u i m d e h e l f t v o n d , d a t hun werkzaamheden n i e t o f s l e c h t s t e n ' d e l e i n o v e r e e n s t e m m i n g m e t hun opICiding en vaardigheden waren. H i e r u i t wordt d u i d e l i j k , d a t part-time banen b i j n a a i t i j d e e n l a a g n i v e a u i n h o u d e n .
2 . 6 . 3 P a r t - t i m e werk i n d e t o e k o m s t Kan men i n d e t o e k o m s t o o k p a r t - t i m e b a n e n o p h o g e r n i v e a u v e r w a c h t e n ? H e t is z e e r g o e d m o g e l i j k , d a t v e e l v r o u w e n h e t h u i s h o u d e n kllnnen c o m b i n e r e n m e t d e b e r o e p s t a a k , a l s d e z e l a a t s t e n i e t d e h e l e d a g b < . s t r i , j k t . Tot nu t o e w o r d t e c h t e r v e e l b e m a a r gemaakt t e g e n p a r t - t i m e a r b e i d zowel van w e r k g e v e r s - a l S w e r k n e m e r s z i j d e . Dat e r b i j d e vrouwen e e n d u i d e l i j k e b e h o e f t e b e s t a a t a a n p a r t - t i m e banen b l i j k t u i t e e n v e e l g r o t e r o p e n s t a a n d a a n b o d v a n p a r t - t i m e k r a c h t e n b i , j d e C..4.B.'s d a n d a t e r v r a a g n a a r i s : Aaribod v a n e n v r a a g n a a r p a r t - t i m e a r b e i d s k r a c h t e n , g e r e g i s t r e e r d b i j de g . a . b . ' s p e r u l t . j a n u a r i t / m maart 1974 (24) vrouwen aanbod
mannen vraag
aanbod
vraag
,januari februari maar t V o o r a l b i j vrouwen b l i j k t d u s e e n g r o t e d i s c r e p a n t i e t u s s e n v r a a g en aanbod. Een v e e l g e h o o r d n a d e e l v a n p a r t - t i m e a r b e i d is h e t g r o t e v e r z u i m , v o o r a l b i j gehuwde v r o u w e n m e t k i n d e r e n . Een o p l o s s i n g h i e r v o o r i s o n b e t a a l d v e r z u i m , maar d e z e m a a t r e g e l kan a l l e e n t o e g e p a s t worden b i j f u n c t i e s , w a a r d e c o n t i n u r t e i t van h e t werk n i e t i n g e v a a r komt. D i t i s ook d e r e d e n , d i e w e r k g e v e r s e v e n a l s w e r k n e m e r s o p e e n h o g e r n i v e a u noemen v o o r h e t n i e t s p l i t p b a a r z i j n van hun f u n c t i e . llier komt n o g b i j , d a t d e z e f u n c t i e s , a l s z e i n p l a a t s v a n d o o r 6 6 n f u l l - t i m e r d o o r twee m e n s e n met e e i g e d e e l t e l i j k e werkweek w o r d e n u i t g e o e f e n d , e l k a a r rnoeten o v e r l a p p e n . Deze t w e e p e r s o n e n m o e t e n g o e d o p e l k a a r kunnen i n s p e l e n , o m d a t d e t a k e n n i e t d u i d e l i j k te s c h e i d e n z i j n e n men b i j v o o r b e e l d t o t 6 6 n b e l e i d moet komen. E r z o u d e n d a n n i e t t w e e , m a a r n ~ i s s c h i e n d r i e p e r s o n e n n o d i g z i j n , d i e e l k 4 u u r p e r d a g w e r k e n , om' e e n 8 - u r i g e w e r k d a g v a n e 6 n p e r s o o n te v e r v a n g e n . Men k a n d i t v e r l i e s v a n t i j d noemen d o o r o v e r d r a g e n v a n e r v a r i n g e n , m a a r n i e t z o n d e r n a te gaan w a t er t e g e n o v e r s t a a t .
.
.
A l s we i n N e d e r l a n d d e s i t u a t i e o p d i t o g e n b l i k b e k i j k e n , z i e n w e h e t p r o b l e e m v a n e e n s t e e d s g r o t e r w o r d e n d e w e r k e l o o s h e i d . hleer p a r t - t i m e banen zou b e t e k e n e n , d a t e r meer w e r k g e l e g e n h e i d k o m t . . A l s w e d e t e g e n w o o r d i g e w e r k d u u r v e r g e l i j k e n m e t v r o e g e r z'ien w e d a t d e z e s t e e d s k o r t e r is g e w o r d e n . Deze v e r k o r t i n g i s v o o r b a n e n o p h o g e r n i v e a u t o c h o o k m o g e l i j k g e w e e s t , waarom z o u h e t n u d a n n i e t meer kunneri? wee k u n n e n meer d a n B e n , h e e f t d i t g e e n w a a r d e t e g e n o v e r t i e t ti,idsverlies? Vrouwen w i l l e n s t e e d s meer g a a n w e r k e n , m i s s c h i e n w i l l e n mannen
w e 1 m i n d e r w e r k e n ; d e v a n z e l f s p r e k e n d h e i d van d e vrouw v o o r h e t h u i s houden e n d e man v o o r h e t g e l d b i n n e n b r e n g e n w o r d t a 1 m i n d e r . N a t u u r l i j k i s deze o p l o s s i n g l a n g n i e t zo eenvoudig a l s hier3oven s t a a t b e s c h r e v e n . Op welk n i v e a u d o e t z i c h b i j v o o r b e e l d d e w e r k l o o s h e i d v o o r , i s men b e r e i d minder te gaan v e r d i e n e n ? D i t z i j n s l e c h t s e e n p a a r v r a g e n , d i e e c h t e r n i e t r e c h t v a a r d i g e n om d i t s o o r t o p l o s s i n g o n b e s t u d e e r d t e l a t e n , w a a r h e t nu w e 1 o p n e e r komt. Vooral i n hoge f u n c t i e s z i j n v o o r o o r d e l e n h i e r a a n s c h u l d . Men z i e t z i c h z e l f o f z i j n e i g e n f u n c t i e a l s u n i e k , e e n a n d e r d o e t h e t n o o i t zo g o e d . Wordt h e t e c h t e r z o , d a t h e t ' t o e k o m s t i g a r b e i d s a a n b o d g r o t e n d e e l s \ l i t part-time w e r k g e g a d i g d e n g a a f b e s t a a n , d a n z a l d e w e r k g e v e r er we1 a a n moeten g e l o v e n e n b l i j k e n w a a r s c h i j n l i j k v e e l meer problemen Oplosb a a r dan men nu d e n k t .
Dat we a 1 i n d e z e r i c h t i n g g a a n , z e k e r v o o r vrouwen, b l i j k t u i t d e v o l k s t e l l i n g 1 9 7 1 : i n 1 9 7 1 hebben 209.000 p e r s o n e n e e n p a r t - t i m e naan t e g e n 6 8 . 0 0 0 i n 1 9 6 0 . D i t h o u d t i n d a t 21% v a n d e werkende vrouwen i n .loondienst part-time werkt. K i j k e n w e n a a r d e v e r d e l i n g p e r l e e f t i j d s c a t e g o r i e , dan o n t s t a a t h e t volgende beeld:
-
l'abel 13. P e r c e n t a g e werkende .vrouwen i n l o o n d i e n s t n a a r l e e f t i j d e n p a r t - t i m e werk 19 j .
20-24 j.
3,5%
11,5% (100%)
( 100%)
25-34
j.
31% ( 100%)
'
35-44
j.
42% ( 100%)
45-54
j.
37% ( 100%)
55 j. 37% (loo%?
tot. 2 1% (100%)
Uron: Gegevens v o o r l o p i g e u i t k o m s t e n V . T . ' 7 1 , b e w e r k t d o o r h e t Consul e n t s c h a p Vrouwen, Guderen van h e t D i r e c t o r a a t - G e n e r a a l v o o r de Arb. v o o r z i e n i n g , R i j s w i j k . T a k l 1 3 l a a t z i e n , d a t van d e g r o e p vrouwen boven d e 2 5 j a a r ruim 1/3 p a r t - t i m e w e r k t . A l s w e d e p a r t - t i m e r ; a l s b a s i s nemen, z i e n w e , d a t d e z e g r o e p v o o r meer dan 2/3 d e e l ( 6 9 , 5 % ) b e s t a a t u i t vrouwen t u s s e n d e 2 5 e n 55 j a a r ( 2 5 ) ; e e n b e w i j s temeer d a t h e t h i e r h o o f d z a k e l i j k om g e t r o u w d e vrouwen m e t kinderen gaa t. I
Noten b i j H o o f d s t u k I 1 ( 1) R o e l m a n s - K l e i n j a n ,
A . C . e n B e u c k e n s - V r i e s , hl. % + o e p s a r b e i d d o o r vrouwen. I n t e r i m r a p p o r t C e n s u s m o n o g r a f i e S t i c h t i n g I n t e r u n i v e r s i t a i r i n s t i t u u t voor s o c i a a l w e t e n s c h a p p e l i j k onderzoek ' ( S . I.S.W. 0. ) , Vakgroep Huishoudkunde, Landbouwhogeschool t e Wageningen. 1972 b l z . 49
( 2 ) Hoelmans-Kleinjan,
A.C.
en Beuckens-Vries,
M.
Op tit. b l z . 6 1
( 3 ) Hoelmans-Kleinjan,
A.C.
e n Beuckens-Vries,
M.
op cit.
b l z . 40
4 ) flet a a n t a l werkende v r o u w e n ' p e r l e e f t i j d s c a t e g o r i e , u i t g e d r u k t a l s e e n p e r c e n t a g e van h e t t o t a a l - a a n t a l vrouwen p e r l e e f tiidscategorie l e t x f ti,jd V.S. ( 1 9 6 8 ) F r a n k r i j k (1962) Zweden ( 1 9 6 0 )
(
15-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-69
37.0% 53,2 42.8 48.7 52.6 42.6 9.5
37,4% 50, 6 33.6 32.1 34.8 26.2 11.0
11.4% 56.0 42,O 44.1 43.7 30.5 9,o
A
Hron: R u l i n g - v , Kempen, E . T . De b u i t e n s h u i s werkende gehuwde vrouw e n de s t a d s p l a n n i n g . P l a n o l o g i s c h e n Demografisch I n s t i t u u t , U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, 1 9 7 2 , b l z . 14 ( 5) Sllllerot,
I?. S a m e n v a t t i n g v a n h e t r a p p o r t "De v r o u G e n a r b e i d e n d e daarmee v e r b o n d e n p r o b l e m a t i e k i n d e l i d s t a t e n van d e E u r o p e s e Gemeenschap". Commissie van d e E u r o p e s e Gemeenschap. , 1972, b l z . 26
( 6 ) Raling-v.
Kempen, E . T .
op c i t . ' b l z .
15
( 7 ) Zie noot ( 6 ) ( 8 ) S o c i a a l en C u l t u r e e l r a p p o r t 1974. S o c i a a l e n C u l t u r e e l Planbureau
Rijswijk.
S t a a t s u i t g e v e r i j Den Haag, 1 9 7 5 b i z . 1 1 9 , 1 2 0
( 9 ) B i j d e A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973 i s d e b e r o e p s b e v o l k i n g v o l g e n s
o n d e r s t a a n d schema i n g e d e e l d
1. h e e f t e e n b e r o e p e n o e f e n t d i t Gok a l s v o o r n a a m s t e b e z i g h e i d u i t (incl. militairen i n dienst voor e e r s t e o e f e n i n g ) 2. -heeft gewoonlijk een'beroep maar is w e r k l o o s wegens v e r l i e s van d e v o r i g e w e r k k r i n g -zoekt een e e r s t e werkkring o f , z o e k t na l a n g d u r i g e o n d e r b r e k i n g w e e r werk 3. scholieren, studenten, huis.vrouwen, g e p e n s i o n e e r d e n , i n v a l i d e n en derg. ( n i e t t o t bovens t a a n d e c a t e g . behorend ) m e t een werkkring i n de verslagweek
m e t beroep a l s voornaamste bezigheid
beroeps bevolking ( i n strikte zin)
o~erkloos
m e t beroep a l s nevenactiviteit
marginale .b e r o e p s b e v o l k i n g
4. scholieren, studenten, huisvrouwen, g e p e n s i o n e e r d e n , i n v a l i d e n en d e r g . ( n i e t t o t bovenstaande c a t e g o r i e e n behorend) d i e een werkkring zoeken
, marginale werkzoekenden
T o t a a l (1-4)
beroepsbevolking i n ruime z i n
- H e t b e g r i p b e r o e p s b e v o l k i n g v a n d e v o l k s t e l l i n g 1960 i s b i j benadering g e l i j k aan h e t begrip beroepsbevolking i n s t r i k t e z i n , z o a l s b e p a a l d b i j d e a r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973. De b i j laatsgenoemde t e l l i n g o n d e r s c h e i d e n c a t e g o r i e marginale werkzoekenden h o o r d e ook v o l g e n s d e i n 1960 g e h a n t e e r d e def i n i t i e n i e t t o t d e b e r o e p s b e v o l k i n g , maar we1 d e p e r s o n e n met e e n b e r o e p a l s n e v e n a c t i v i t e i t , v o o r z o v e r a l t h a n s 1 5 uur o f meer p e r week werkend. D i t h o u d t i n , d a t e e n g r o o t d e e l van d e p a r t - t i m e werkende vrouwen n i e t i s m e e g e t e l d b i j d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n s t r i k t e z i n . D e p a r t - t i m e werkende vrouwen maakten i n 1 9 7 1 b i j n a een k w a r t van a l l e werkende vrouwen u i t e n van a l l e gehuwde werkende vrouwen w e r k t e 2 50% p a r t - t i m e . J u i s t d e p a r t - t i m e werkende gehuwde vrouwen z u l l e n e e n l a g e r e o p l e i d i n g hebben dan d e f u l l - t i m e werkenden. Nu d e z e e e r s t e c a t e g o r i e n i e t i s opgenomen b i j h e t ' b e g r i p b e r o e p s b e v o l k i n g i n s t r i k t e z i n en d e l a t e r i n d i t h o o f d s t u k g e b r u i k t e g e g e v e n s a l l e e n i n d e z e vorm b e s c h i k b a a r z i j n , z a l h e t o n d e r w i j s n i v e a u van d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n w e r k e l i j k h e i d l a g e r z i j n dan i n de Arbeidskrachtent e l l i n g geraamd w o r d t . O n d e r s t a a n d e t a b e l l a a t d i t z i e n , o f s c h o o n e r r e k e n i n g mee moet worden g e h o u d e n , d a t b i j d e c a t e g o r i e m a r g i n a l e b e r o e p s b e v o l k i n g d e werkzoeKenden z i j n inbegreperi. Pehuwde werkende vrouw j o n g e r dan 65 j a a r n a a r n i v e a u ~nderwijsdi~loma uitgebreid lager + basisniveau lager niveau
m e t beroep a l s voornaamste bezigheid ( i n c l . werk100s)
m e t beroep a l s nevenactiviteit (incl. werkz. )
van h o o g s t e middelbaar niveau + hoger
1
totaal
100%
39%
27%
137.000 47%
155.000 37%
108.000 16%
400.000 100%
117.000
92.000
39.000
24R.000
34%
.
Bron b i j n o o t ( 9 ) : A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973. S o c i a l e Xaands t a t i s t i e k a p r i l 1 9 7 5 , b 1 z . - ' 1 8 5 , 186 e n 1 9 5 . ( 1 0 ) ~ i n i s t e r i evan S o c i a l e Zaken e n van C . R . M . , Den Haag. M a a t s c h a p p e l i j k p a r t i c i p a t i e van vrouwen m e t g e z i n s v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d . S c h i e d a m , j u n i 1 9 7 4 , Hoofdstuk V b l z . 1 (11) Z i e 6.3
/
( 2 3 ) d o o r Van d e n E i j k e l , 1973. Z i e J o n g , J . R . Visser. P. o p . c i t . blz. 1 7 , 18 . "
de, Intven, G . J . H .
en
( 2 4 ) C o n s u l e n t s c h a p v o o r de a r b e i d s v o o r z i e n i n g van vrouwen, ouderen e n s p e c i a l e c a t e g o r i e e n van h e t D i r e c t o r a a t - G e n e r a a l v o o r de A r b e i d s v o o r z i e n i n g . I n t e r n 0rgaan:"Ruim baan v o o r de vrouw", R ~ J s w ~ J 1974; ~ , b l z . 27 ( 2 5 ) Z i e n o o t ( 2 4 ) "Rslim baan" 1 9 7 5 , b l z . 2 3
H o o f d s t u k 111. A a r d v a n h e t b e r o e p v a n d e vrouw 3.0
Inleiding I n d e i n l e i d i n g v a n d i t w e r k s t u k s t a a t , d a t H o o f d s t u k 111 h e t bc2roepenpatroon ( d e v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n b e r o e p e n d i e vrouwen u i , t o e f e n e n ) v a n d e vrouw i n N e d e r l a n d z o u b e h a n d e l e n . Met name w i l d e n w e Fen u i t s p r a a k doen o v e r d e h u i d i g e ep t o e k o m s t i g e b e r o e p e n p a t r o n e n van d e i n H o o f d s t u k I 1 g e v o n d e n c a t e g o G i e e n vruumen. U i t h e t v o r i g e h o o f d s t u k is e c h t e r g e b l e k e n , d a t d o o r g e b r e k a a n grpevens geen onderverdeling van.de beroepsbevolking i n s p e c i a l e c a t e goriel?n m o g e l i j k i s . Vandaar d e v o l g e n d e v e r a n d e r d e o p z e t van d i t h o o f d s t u k . I n 3 . 1 z a l d e s c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n v r o u w e n b e r o e p e n b e k e k e n w o r d e n cn i n 3 . 2 z u l l e n d e o o r z a k e n v a n d e z e s c h e i d i n g n a g e g a a n w o r d e n . I n 3 . 3 z u l l e n w e b e k i j k e n i n h o e v e r r e e e n v e r a n d e r i n g te v e n v a c h t e n i s i n h e t s o o r t w e r k , d a t d e vrouw w i l d o e n .
3.1
S c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n v r o u w e n b e r o e p e n Van o u d s h e r b e s t a a t e r a 1 e e n s c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n v r o u w e n b e r o e p e n . D i t komt v o o r t u i t d e o n d e r g e s c h i k t e p l a a t s , d i e d e vrouw a l t i j d t e n o p z i c h t e v a n d e man i n h e t a r b e i d s p r o c e s h e e f t i n g e n o m e n . E r i s v a n z e l f s p r e k e n d v e e l v e r a n d e r d i n d e r o l l e n v a n man e n v r o u w , maar men k a n s t e l l e n , d a t i n d e b e r o e p s u i t o e f e n i n g n o g s t e e d s d e t r a d i t i e s meespelen. Om i n z i c h t te k r i j g e n i n d e b e r o e p s m a t i g e a r b e i d s v e r d e l i n g t u s s e n mannen e n vrouwen i n N e d e r l a n d z i j n h e l a a s a l l e e n e n k e l e g l o b a l e c i j f e r s u i t 1960 tesctiikbaar. H e t C.B.S. h e e f t v o o r 1 8 5 b e r o e p e n e e n v e r g e l i j k i n g g e m a a k t t u s s e n d e m a n n e l i j k e e n v r o u w e l i j k e b e z e t t i n g i n 1947 e n 1960. Voor 1960 b e t r e f t d i t i n t o t a a l 52% v a n d e m a n n e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g e n 7 0 % v a n d e vrouwelijke beroepsbevolking (de n i e t b i j de v e r g e l i j k i n g betrokken beroepen z i j n v o o r vrouwen: a d m i n i s t r a t i e f p e r s o n e e l e n a m b t e n a r e n ) . U i t d e z e -185 b e r o e p e n h e e f t men v o o r mannen e n v r o u w e n h e t a a n t a l b e r o e p e n g e h a a l d , w a a r i n m i n d e r d a n 1 0 0 p e r s o n e n werkzaam w a r e n . O n d e r s t a a n d schema g e e f t h i e r v a n h e t r e s u l t a a t .
C
1 0 0 mannen
d
100 vrouwen
H i e r u i t b l i j k t , d a t d e vrouwen i n e e n v e e l k l e i n e r a a n t a l b e r o e p e n g e c o n c e n t r e e r d z i j n d a n mannen e n v a n 1 9 4 7 t o t 1 9 6 0 i s h i e r i n w e i n i g v e r a n d e r i n g gekomen. B e k i j k e n we t a b e l 1 4 , . d a n b l i j k t n o g e e n s d e c o n c e n t r a t i e v a n vrouwen i n e e n k l e i n a a n t a l b e r o e p e n . I n d e z e t a b e l z i j n 2 0 v a n d e 1 8 5 bovengenoemde b e r o e p e n opgenomen, d i e 91% v a n d e werkzame v r o u w e n i n deze beroepen omvatten i n 1960.
T a b e l 1 4 . Mannen e n vrouwen werkzaam i n e e n a a n t a l b e r o e p e n i n 1 9 6 0 v e r g e l e k e n m e t ' 1947
1 9 6 0 i n % van 1 9 4 7
a b s . c i j f e r s 1960 .
be r o e p e n
M
V
onderwijzer/kleuterleidster
V
verandering i n
% van 1947
.
M
V
M
~
166 210 14 1 144
134 40.466 192 8 52 178 3 2 . 9 6 7 49 152
30.546 1.604 19.417 1.569
+6G +I10 +41 +44
+34 +92 c78 +52
tiuish. personeel naaister e.d. horeca ( bedienend) horeca w e r k s ter
70 32 116 213 118
3 5 112.779 8.580 141 24.000 1 8 1 21.699 613 3 9 . 6 4 5
516
-65
9.708 7.144 2.729
-30 -68 +16 +I13 +18
verpleging en aanvem. pedicure/pedicuur
162 12 6
155 160
61.747 1.507
5.266 276
'c62 +26
+55 +GO
schoonh.special., kapper(ster1 herenkapper
215
314 44
1.014 26
9.396 2.610
+I15
+214 -56
147 236 118
129 352 176
50.899 3.288 5.724
871 ,142 3.452
+47 +I36
+In
+29 +252 +7G
695 316 316 174
3.317 8.093 52.098 81.969
1.434 904 1.641 23.757
+305 t54 +I16 +I03
+595 +21G +216 +74
l e r a a r gijmn. bewegingsleer l e i a a r (~linlo+mbo) hoogleraar/lector
.
-
,
+4 3 +8 1 +513
dames-
s t i k s t e r e.d. stopster+nopster perser, s t r i j k s t e r pons t e r c s t e r ) telefonist(e) ( s t e n o ) t y p i s t e e.d. verkoper , winkelbediende
'
405 154 216 203
'
a
totaal
530.719
122.982
Bron: z i e n o o t ( 1 )
D e c o n c e n t r a t i e h e e f t p l a a t s - i n h e t o n d e r w i j s , f u n c t i e s van h u i s h o u d e l i j k e a a r d , verpleging, winkelverkoop, l a g e r e administratieve e n e e n v o u d i g e i n d u s t r i e l e beroe,pen.
3.2
Oorzaken van s c h e i d i n g t u s s e n mannen- e n vrouwenberoepen
D e o o r z a k e n van d e z e s c h e i d i n g hangen g r o t e n d e e l s sameh met d e onderg e s c h i k t e p l a a t s van d e vrouw i n h e t a r b e i d ~ ~ r o c e s ' .
- e.................... c o n o m i s c h e noodzaak W e r k t e d e vrouw v r o e g e r dan d e e d z e d i t i n t w e e o p z i c h t e n u i t e c o n o m i s c h e noodzaak. Ze g i n g werken om d e e i n d j e s a a n e l k a a r t e knopen e n / o f omdat e r g e b r e k a a n a r b e i d s k r a c h t e n w a s , z o a l s i n v e l e l a n d e n na d e E e r s t e W e r e l d o o r l o g . I n h e t e e r s t e g e v a l was n i e t z o z e e r h e t s o o r t werk a l s w e 1 h e t g e l d "an hel a n g e n i n h e t tweede g e v a l ( e v e n t u e e l g e c o m b i n e e r d met h e t e e r s t e ) had z i j .gewoon g e e n k e u z e .
,
- c----------------u l t u r e l e oorzaak
1
Het s o o r t w e r k , d a t d e vrouw v r o e g e r b i n n e n s h u i s ' d e e d , was voor voeding e n k l e d i n g e n l a t e r voor de opvoeding zorgen. Zo i s t e v e r k l a r e n , d a t v e e l vrouwen werkzaam z i j n i n d e t e x t i e l - , c o n f e c t i e - e n l e v e n s m i d d e l e n i n d u s t r i e . D e door hen verr i c h t e h a n d e l i n g e n hebben nu e c h t e r g e e n e n k e l v e r b a n d m e e r met d e t r a d i t i o n e l e v r o u w e l i j k e a c t i v i t e i t e n . Iloor d e t r a d i t i e is h e t b e g r i p v r o u w e l i j k e b e r o e p e n v o o r d i t s o o r t werk b l i j v e n b e s t a a n met a l l e g e v o l g e n v o o r d e b e r o e p s keuze v o o r meisjes. . .
- ................................ beweeglijkheid e n vingervlugheid ~erv i o l g e n d e v e r k l a r i n g v o o r d e c o n c e n t r a t i e van vrouwen b e p a a l d e b e r o e p e n , i s hun b e w e e g l i j k h e i d e n v i n g e r v l u g h e i d Op d i t g e b i e d z i j n ' v r o u w e l i j k e a r b e i d s k r a c h t e n s u p e r i e u r a a n slannelijke e n h i e r h e e f t de werkgever dankbaar g e b r u i k van g r m a a k t . Vandaar d a t men vrouwen v e e l a l v i n d t i n werk w a a r handigheid en geen g r o t e s p i e r k r a c h t v e r e i s t is. D i t is dan h e l a a s a l l e e n werk o p u i t v o e r e n d n i v e a u . irl
- s......................... choling en beroepsniveau V r o u w e l i j k e a r b e i d s k r a c h t e n z i j n m i n d e r goed g e s c h o o l d e n minder goed v o o r b e r e i d o p f u n c t i e s w a a r v o o r t e c h n i s c h i n z i c h t . hesluitvaardigheid en kennis v e r e i s t z i j n . Z e l f s nu nog h e e f t d e h e l f t van d e vrouwen ( p 8 j a a r ) n a a f s l u i t i n g van h e t a l g e m e e n vormend o n d e n v i j s g e e n v e r d e r e b e r o e p s o p l e i d i n g . Ook h i e ; s p e e l t d e t r a d i t i e weer mee; mannen hebben h o o f d z a k e l i j k d i p l o m a ' s i n d e t e c h n i s c h e s f e e r e n vrouwen o p l e i d i n g e n , d i e v o o r b e r e i d e n o p werk i n d e v e r z o r g e n d e b e r o e p e n ( z i e t a b e l 15). *
T a b e l 15. D e d o o r mannen e n vrouwen ( 3 1 8 j a a r ) g e v o l g d e vormen van b e r o e p s o p l e i d i n g , s i t u a t i e i n m e i 1974 Mannen Abs. Technisch onderwijs Onderwijs g e r i c h t op d i e n s t v e r l e n e n d e ber o e pen Economisch e n a d m i n i s t r a t i e f ondenvijs Overig beroepsonderwijs U i t s l u i t e n d algem. onderwi js Totaal Bron: C . B . S .
Vrouwen
%
Abs.
Totaal
%
Abs.
%
996
41
107
4
1.103
23
157
6
811
34
960
20
372
15
203
9
575
12
64
3
37
2
101
2
838 2.427
35 100
1.221 2.379
51 100
2.059 4.806
43 100
'
L e e f s i t u a t i e van d e N e d e r l a n d s e b e v o l k i n g 1974 (2)
Voor Europa b l i j k t dan o o k , e n N e d e r l a n d z a l h i e r o p g e e n u i t z o n d e r i n g maken, d a t d e vrouwen i n d e i n d u s t r i e i n v e e l g r o t e r e mate bep e r k t b l i j v e n t o t d e 0nge;choolde b e r o e p e n d a n d e mannen (3). I n d e d i e n s t v e r l e n e n d e s e c t o r l i j k t d e s i t u a t i e v o o r d e vrouw i e t s
b e t e r te l i g g e n . V o o r a l i n h e t o n d e r w i j s z i j n v e e l vrouwen werkzaam op middelbaar niveau. Hiertegenover s t a a t , d a t j u i s t i n deze s e c t o r e e n enorm g r o o t a a n t a l vrouwen werkzaam i s , w a a r v a n d e s t a t u s onbekend b l i j f t . Zelfs i n de,meest g e d e t a i l l e e r d e l a n d e l i j k e s t a t i s t i e k e n , v i n d t men a l t i j d e e n g r o t e c a t e g o r i e " d i v e r s e n " o f " a n d e r e d i e n s t e n " . Deze c a t e g o r i e b e s t a a t v o o r 60 a 80% u i t vrouwen, w a t v o o r d e E.E.G. 64n a t w e e m i l j o e n v r o u w e l i j k e w e r k k r a c h t e n i n h o u d t , o v e r w i e n i e t s kkend i s ( 4 ) . -. P r o f . In ' t Veld-Langeveld t o o n t a a n , d a t d e vrouwen i n Nederland .:ct a l s i n h e t b u i t e n l a n d o p a l l e e c o n o m i s c h e g e b i e d e n overwegend eenvoudige t o t gemiddelde a r b e i d v e r r i c h t e n (5). D r i e k w a r t van d e werkende vrouwen v e r r i c h t z e e r e e n v o u d i g werk (19GO). Over b e r o e p e n o p m i d d e l b a a r n i v e a u z i j n h e l a a s g e e n c i j f e r s a a n w e z i g . We1 z i j n d e z e e r o v e r h e t h o o g s t e n i v e a u . I n 1 9 6 0 z a l o n g e v e e r 5% van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g m e t v o l l e d i g e werkweek e e n b e r o e p o p hoog n i v e a u u i t g e o e f e n d h e b b e n . Over de s t a n d van zaken i n 1973 w e t e n we h e t v o l g e n d e ( 6 ) : I n d e p o l i t i e k is e r e e n g r o t e o n d e r v e r t e g e n w o o r d i g i n g van vrouwen. E i n d 1 9 7 3 waren e r 1 6 m i n i s t e r s , w a a r o n d e r 1 vrouw e n 1 7 s t a a t s s e c r e t a r i s s e n , w a a r o n d e r g e e n e n k e l e vrouw. I n d e E e r s t e Kamer had s l e c h t s 1 vrouw z i t t i n g e n i n d e 'lbeede Kamer 2 0 vrouwen (13.3%). 42% Van' d e Nederl a n d s e g e m e e n t e n had g e e n e n k e l e vrouw i n d e g e m e e n t e r a a d ( i n t o t a a l was i n 1 9 7 0 7 . 2 % h e t v r o u w a a n d e e l i n d e gemeenteraad)..Burgemeesters waren e r e i n d 1 9 7 3 o n g e v e e r 780, w a a r o n d e r 6 vrouwen. De R e c h t e l i j k e Macht l a a t we1 e e n toename z i e n ban h e t v r o u w e l i j k a a n d e e l , hoewel n i e t e r g g r o o t e n a l l e e n i n d e p o s i t i e van r e c h t e r , p l a a t s v e r v a n g e n d r e c h t e r e n g r i f f i e r t . w . : van 4,5% i n 1 9 7 0 ( 6 6 a b s o l u u t ) n a a r 5.8% i n 1 9 7 3 . I n d e v r i j e w e t e n s c h a p p e l i j k e b e r o e p e n komen d e a d v o k a t e n (12.7%) d e a r t s e n (16,1%) e n d e t a n d a r t s e n (12.3%) o p d e b e s t e p l a a t s ; ook h i e r had van 1 9 7 0 t o t 1973 w e e r e e n k i e i n e s t i j g i n g ' v a n e e n p a a r p r o c e n t i plaats. Nemen we h e t w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r w i j s i n beschouwing, dan b l i j k t h e t p e r c e n t a g e vrouwen o n d e r d e h o o g l e r a r e n e n l e c t o r e n o n g e v e e r g e l i j k te b l i j v e n : van 1 9 7 0 t o t 1973 r e s p . van 2 , 5 n a a r 1,9 e n van 6.2 n a a r 5.8. B i j d e d o c e n t e n , w e t e n s c h a p p e l i j k e medewerkers e n a m b t e n a r e n had z e l f s een daling plaats.
I
!t T a b e l 16. W e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r w i j s 1971.) i n g e d e e l d i n mannen e n vrouwen p e r f a c u l t e i t , a b s o l u u t e n i n % ( a f g e r o n d o p h e l e %)
faculteit
,
eers t e j a a r s s t u d e n t e n
I
I
I
I
4 2 1 5 278 Godgeleerdheid 236!35 Letteren 459 45, 559 55 1018 Medische Wet. 1899 7 1 794 2 9 2693 5344 8 9 648 11 5992 E x a c t e Wet. Maatsch. Wet.' 6589 7 2 2553 2 8 9142 Centr. Interf a c . (wijshegeerte) 106 7 7 3 1 23 137
Totaal
-
a l l e studenten
geslaagden voor h e t a f s l u i t e n d examen
I
I
13I
308 2307 4323 52 8259 10C13259 7 3 7 4 9 2217008 10C30899 9 1 2 9 4 4 933843 1OC38612 7 6 1 1 8 9 6 2450508 1 0 C 1999 8 1 0 C 3936 4
763 8 0
100
1
185 2 0
I
1 0 C 166 8 ; 1OC 2 7 1 6 1 10C1136 84 1002418 9 10C230483
948 1 0 0
21'11 175 3 9 224 1 6 138 5 463 17
22 ~ 0 0
187 446 1360 2556 2767
100 100 100 100 100
I
- I'
I
0
1463317614667 2419300 10059468 7923405 21112873 1006317 861021 14
1
22 I 100
-
7338 100
*)Deze h u e 1 i s g e b u s e e r d up c i j f e r s van h e t C e n t r a a l Bureau v o o r d e S t a t i s t i e k . Recent e r e g e g e v e n s z i j n n i e t b e s c h i k b a a r i . v . m . d e b o y ~ o tv a n d e "1000 g u l d e n c o l l e g e g e l d w e t " . Bron: z i e n o o t ( 7 ) . . . . ~ ....... . . ~-~~~ . ... - ... ---- . .. . . ~
Deze g e r i n g e v r o u w e l i j k e d e e l n a m e a a n w e t e n s c h a p p e l i j k e b e r o e p e n k a n ook weer v e r k l a a r d w o r d e n d o o r e e n g e r i n g e d e e l n a m e a a n h e t w e t e n s c h a p p e l i j k ondenvijs ( z i e t a b e l 16). + 3.3
Verschuiving i n h e t t r a d i t i o n e l e beroepenpatroon?
.
I)e A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1 9 7 3 i s h e t e n i g e v e r g e l i j k i n g s m a t e r i a a l met 1 9 6 0 . d a t o n s ter b e s c h i k k i n g s t a a t . H e t i s e c h t e r d e v r a a g i n h o e v e r r e dn g e g e v e n s te v e r g e l i j k e n z i j n . Het b e g r i p b e r o e p s b e v o l k i n g i n s t r i k t e z i n b i j d e A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g is b i j b e n a d e r i n g g e l i j k a a n h e t h e g r i p b e r o e p s b e v o l k i n g b i j d e v o l k s t e l l i n g . Een v e r s c h i l i s , d a t b i j d r a r b e i d ~ k r a c h t e n t e l l i np~e r s o n e ' n m e t e e n b e r o e p a l s n e v e n a c t i v i t e i t ( z i e Hoofdstuk I 1 n o o t ( 9 ) ) n i e t t o t d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n s t r i k t e z i n z i j n g e r e k e n d e n b i j d e v o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 w e l , a l t h a n s v o o r z o v e r 15 u u r o f meer p e r week w e r k e n d . D i t d e f i n i t i e v e r s c h i l is v o o r d e v r o u w e l i j k e , b e r o e p s b e v O l k i n g , k w a n t i t a t i e f g e z i e n , v a n g r o t e b e t e k e n i s . Vrouwen, d i e part-time werken, z i j n a l l e e n onder de beroepsbevolking i n s t r i k t e z i n g e r e k e n d , a l s z e z e l f hun b e r o e p a l s v o o r n a a m s t e b e z i g h e i d z a g e n . l t e t i s d u s o n m o g e l i j k te z e g g e n i n w e l k e mate d e p a r t - t i m e w e r k e n d e vrouwen i n d e z e b e r o e p s b e v o l k i n g m e e g e t e l d z i j n , t e n v i j l i n 1 9 7 1 a 1 .21% van d e werkende vrouwen i n l o o n d i e n s t p a r t - t i m e w e r k t e (1-25 u u r p e r week). A 1 met a 1 r e d e n g e n o e g om e r g v o o r z i c h t i g te z i j n met d e h i e r n a v o l g e n d e c o n c l u s i e s : B e k i j k e n we t a b e l 1 7 d a n k u n n e n we e e n p a a r a a n z i e n l i j k e verschuivingen i n beroepen c o n s t a t e r e n b i j d e vrouwelijke boroepsbevolking i n loondiens t. Len r e l a t i e v e e n a b s o l u t e ( d e a b s o l u t e c i j f e r s i n t a b e l 1 7 v o o r 1 9 7 3 z i j n v e r k r e g e n d o o r d e p e r c e n t a g e s v a n 1 9 7 3 t o e te p a s s e n o p d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g v a n 1 9 7 1 ; om b o v e n s t a a n d e r e d e n e n i s d i t o n n a u w k e u r i g , maar h e t g a a t h i e r s l e c h t s om e e n g l o b a l e v e r g e l i j k i n g ) a f n a m e v a n d e a m b a c h t s - e n i n d u s t r i e b e r o e p e n (15% n a a r 9%) e n van d e d i e n s t v e r l e n e n d e b e r o e p e n m e t name v a n h e t h u i s h o u d e l i j k e e n v e r z o r g e n d e p e r s o n e e l ( v a n 1 5 % n a a r 9%) ( t e n o v e r v l o e d e z i j e r h i e r o p gewezen, d a t j u i s t d e z e l a a t s t e afname w e l e e n s opgeheven zou kunnen z i j n , a l s d e p a r t - t i m e r s i n 1 9 7 3 e r b i j g e t e l d z o u d e n w o r d e n ) . Hiertegenover s t a a t e e n g r o t e toename van h e t a d m i n i s t r a t i e f p e r s o n e e l van , 19% i n 1 9 6 0 n a a r 31% i n 1 9 7 3 . B i j d e i n d u s t r i e w o r d t d e a f n a m e v o o r a l v e r o o r z a a k t d o o r e e n afname i n d e t e x t i e l i n d u s t r i e .
'I'abel 1 7 . P e r c e n t a g e v a n d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , d a t werkt i n verschillende beroepsklassen i n loondienst 1960 1973 v r i j e beroepen, hogere e n middelbare vakspecialisten leerkrachten a r t s e n , verplegenden e n verwante vakspecialisten a d n ~ i n i s t r a t i e fp e r s o n e e l ........................ secretaressen, typisten boekhouders, k a s s i h r e s o v e r i g e adm. f u n c t i e s
c.................... ommerciele f u n c t i e s w . 0 . verkooppersoneel
ls,O% 5,7
18: 9% 6.8
8,l
7.9
19,4 (108.289) 7.6
1.1 10.7 9 . 1 (84.682) 9.1
3 0 . 6 (364.140) 10.9 7.7 12.0 9.8 (116.620) 9.3
- -~
-
1960
_v_e- _r_k_ -e- -e- -r_s_ _-_ _ _en _ - - - -communicatie----* anlbachtsen i n d u s t r i e b e r o e p e n .............................. kleermakers, confectienaaisters, stoffeerders voedings- en genotmiddelenber. l a d e r s , l o s s e r s , inpakkers, kraanmachinisten cha;lffeurs, matrozen, t r e i n b e s t u u r d e r s e n venvante f u n c t i e s
15,4 (143.534)
6 , 8 (63.540) 0.2 2.3
0,1
d i e ~ r tsv e r l e r ~ e n d e f u n c t i e s s p o r t -------------------------L---------
en r-e-c- r e- -a -t ie K U ~ S ,k e l n e r s e n b u f f e t b e d i e n d e n h u i s h o u d e l i j k e n verzorgend p e r s . h u i s b e w a a r d e r s , schoonm. p e r s o n e e l wasscrs, kappers
1
1.8
I
beleidvoerende e n hoger l e i d i n g g . ......................................... totaal i n loondienst
2 4 . 5 (227.247)
lunctie8O4 S. 54
1
1 8 , 3 (217.770) 3.3
I
88.4
I
Bron: A r b e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1 9 7 3 , S o c i a l e M a a n d s t a t i s t i e k 1975 Volkst e l l i n g 1960 d e e l 1 tabel 6 W e l i s w a a r i s e r e e n v e r s c h u i v i n g te c o n s t a t e r e n van a m b a c h t s b e r o t p e n n a a r a d m i n i s t r a t i e v e b e r o e p e n , t o c h b l i j f t h e t a a n t a l werkende vrouwen g e c o n c e n t r e e r d i n h e t z e l f d e k l e i n e a a n t a l beroepem. I n h e t b u i t e n l a n d had d e g r o o t s t e g r o e i ook p l a a t s i n d e a d m i n i s t r a t i e v e b e r o e p e n , zowel r e l a t i e f a l s a b s o l u u t ( 8 ) . D e Amerikaanse vrouwen werkzaam i n de a d m i n i s t r a t i e v e b e r o e p e n maakten i n 1940 26.4% van d e v r o u w e l i j k e beroepsbevolking u i t tegen 33,3% i n 1968 ( a b s o l u t e toename v a n 2 . 5 m i l j o e n n a a r 9 , 3 m i l j o e n ) . I n E n g e l a n d nam d i t p e r c e n t a g e t o e v a n 2 1 , 6 % i n 1 9 5 1 n a a r 26.1% i n 1 9 6 1 . Ook u i t d e a 1 e e r d e r genoemde e n q u e t e o n d e r gehuwde vrouwen m e t 1 o f meer k i n d e r e n b l i j k t t e n a a n z i e n van d e beroepswensen van d e , n i e t - w e r k e n d e n e n i g s z i n s e e n afname i n d e c a t e g o r i e e n f a b r l e ~ s w e r ke n h u i s h o u d e l i j k werk e n e e n toename v o o r d e c a t e g o r i e b e j a a r d e n h u l p ( 9 ) . T a b e l 1 8 . Beroepswensen van gehuwde vrouwen, d i e a 1 e n nu n i e t werken ( n = 6 2 5 ) Eeroepscategorie administratief verkoops ter h u i s h o u d e l i j k werk bejaardenhulp verpleging naaister/coupeuse fabriekswerk ~ezinsverzor~ster Bron: Maatschap.
Vorig beroep 23%
e e n s g e w e r k t hebben
1
P a r t i c . van vrouwen m e t g e z i n s v e r a n t w . 1974 b l z . V 8
T a b e l 18 l a a t e c h t e r geen toename z i e n van d e a d m i n i s t r a t i e v e beroepen. D i t l a a t z i c h verklarerr door h e t f e i t d a t b i j deze enquete a l l e e n g e t r o u w d e vrouwen met 1 o f meer k i n d e r e n b e t r o k k e n z i j n , terw i j l a d m i n i s t r a t i e f werk y o o r a l v e e l d o o r j o n g e r e vrouwen g e d a a n w o r d t ( i n 1960 was 65% van d e vrouwen,werkzaam i n d e a d m i n i s t r a t i e v e s e c t o r , j o n g e r dan 2 5 j a a r ) ( 1 0 ) .
Het z i j n e c h t e r weer d e z e l f d e vrouwenberoepen, met e e n a c c e n t v e r s c h u i v i n g van i n d u s t r i e n a a r d i e n s t e n e n a d m i n i s t r a t i e f , d i e men z i c h v o o r d e toekomst w e n s t
.
Noten b i j Hoofdstuk 111
H.M. i n ' t . Vrouw, b e r o e p , m a a t s c h a p p i j ; A n a l y s e van e e n v e r t r a a g d e e m a n c i p a t i e , U t r e c h t , 1 9 6 9 , blz. 52, t a b e l V I I
( 1 ) Veld,-Langeveld,
( 2 ) C e n t r a a l Bureau v o o r d e S t a t i s t i e k . D e l e e f s i t u a t i e van d e
N e d e r l a n d s e b e v o l k i n g 1974. Deel I : K e r n c i j f e r s , D e n 1975, b l z . 23 s t a a t 2 . 2 ,
Haag,
( 3 ) S u l l e r o t , E.
D e v r o u w e n a r b e i d e n d e daarmee v e r b o n d e n prob'em a t i e k i n d e l i d s t a t e n van d e E u r o p e s e Gemeenschap. Commissie van d e E u r o p e s e Gemeenschappen, 1972, b l z . 1 2 6 t / m 141
( 4 ) Sullerot,
I?.
o p . c i t . b l z . 44
( 5 ) Veld-Langeveld.
H.M.
i n 't,op.
c i t . b l z . 53
M.L. d e n . I n v e n t a r i s a t i e vrouwen i n h o g e r e b e r o e p e n e n p o l i t i e k e c a r r i e r e s i n N e d e r l a n d . S t a n d van z a k e n i n 1 9 7 3 . I n f o r m a t i e - e n d o c u m e n t a t i e c e n t r u m van h e t N e d e r l a n d s e . Vrouwen ComitB, Den Haag, 1974
( G) Bandt,
( 7 ) Bandt. M.L.'den. ( 8 ) Roling-v.
op. c i t .
Kempen, E . T .
blz.
12
op. c i t . b l z . 51
( 9 ) M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken e n C . R . M . ,
Den Haag. Maatschappel i j k e P a r t i c i p a t i e van vrouwen met g e z i n s v e r a n t w o o r d e l i j k heid,Schiedam, j u n i 1 9 7 4 , Hoofdstuk V , b l z . R
(10) ~ e n t r a a lBureau v o o r d e S t a t i s t i e k , 1 3 e Algemene V o l k s t e l l i n g , 3 1 mei 1960. Deel 10. B e r o e p s b e v o l k i n g A; Algemene I n l e i d i n g , Den Haag, 1 9 6 7 , t a b e i 7
~ o o f d s t u kI V .
4.0
~ c i e t svan methode om v a n u i t d e p o t e n t i e l e v r o u w e l i . i k e b e r o e p s b e v o l k i n f [ van A l m e r e t o t e e n s e l e c t i e van b e d r i j f s k l a s s e n te komen
Inleiding Oorspronkelijk l a g h e t i n d e bedoeling i n d i t hoofdstuk een s c h a k e l tc? l e g g e n t u s s e n d e i n H o o f d s t u k I 1 1 gevonden b e r o e p e n p a t r o n e n van
d e v e r s c h i l l e n d e c a t e g o r i e e n vrouwen e n d e b c d r i j f s k l a s s e n , w a a r i n d e z e h e t meest voorkomen. Op d e z e m a n i e r zouden w e voor d e genoemde c a t e g o r i e e n vrouwen d e meest g u n s t i g e b e d r i j f s k l a s s e n kunnen s e l e c teren. ZOals nu w e 1 d u i d e l i j k i s , z i j n w e met d e z e b e d o e l d e o p z e t g e s t r a n d o p e e n te g r o o t g e b r e k a a n g e g e v e n s . Om t o c h e e n i n d r u k t e g r v r n van d e beoogde w e r k w i j z e e n om d e b r u i k b a a r h e i d van d e z e methode t e r d i s c u s s i e te s t e l l e n , mochten er i n d e n a b i j e t o e k o m s t nog g e n o e g gtxgevens komen, b e g i n n e n w e i n 4 . 1 met h e t s c h e t s e n van d e z e methode m e t b e ! ~ u l p van f i c t i e v e g e t a l l e n . In 4 . 2 werken w e h i e r g e d e e l t e n van u i t m e t c i j f e r s van d e v o l k s t e l l i n g 1960 om e e n b e t e r i n z i c h t te k r i j g e n o p w e l k e p u n t e n we g e b r e k ' aan g e g e v e n s hebben. In 4 . 3 hopen w e e e n a a n z e t te g e v e n om v o o r - e n n a d e l e n v a n d e z e methode ter d i s c u s s i e te s t e l l e n .
.
4.1
S c h e t s van methode m e t b e h u l p van f i c t i e v e g e t a l l e n Denodigde gegevens : 4 . 1 . 1 V r o u w e l i j k e b e r o e p s b e y o l k i n g van A l m e r e v e r d e e l d i n c a t e g o r i e e n 4 . 1 . 2 V e r d e l i n g van d e ~ e d e r i a n d s ev r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , i n gedeeld i n bovenstaande c a t e g o r i e e n , over de beroepsklassen 4 . 1 . 3 N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s klassen 4 . 1 . 4 N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n p e r c a t e g o r i e van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g
4 . 1 . 1 xVrouwelijke b e r o e p s b e v o l k i n g van A l m e r e , v e r d e e l d i n c a t e g o r i e e n S t e l h e t a b s o l u t e a a n t a l van d e b e r o e p s b e v o l k i n g van A l m e r e i n 1985 o p 10.000. A l s v a r i a b e l e n nemen w e b u r g e r l i j k e s t a a t , l e e f t i j d e n o p l e i d i n g . W e kunnen dan t o t d e v o l g e n d e f i c t i e v e a a n t a l l e n komen per ca tegorie. A l m e r e 1985: t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g : 1 0 . 0 0 0
/
gehuwd: / \ 20-24 225' j .
:;.
\
1 \. mid.
200
1)
hoge 50 2)
1.500
3)
o f hoge 7 50 4)
: burg. st.
niet-gehuwd_:7.500 / 1 20-24 j . S 5 j . -, 4.000 3.500 lage 2 .ROO 5)
hoge 1.200 6)
'
of
-
ldge
\mid.
1.800 7)
: leeftijd
hoge 1.700 8)
o f : opleiding
: categorie
Hier kunnen we a 1 d e eerste v r a a g s i g n a l e r e n . A l s d e g e g e v e n s a a n w e z i g zouden z i j n , w e l k e v a r i a b e l e n moet men d a n i n b e s c h o u w i n g nemen e n w e l k e o n d e r v e r d e l i n g moet men dan b i n n e n d e z e v a r i a b e l e n maken Om t o t c a t e g o r i e e n t e komen, d i e e e n d u i d e l i j k v e r s c h i l i n deelname a a n b e r o e p s a r b e i d l a t e n z i e n m.a.w. w a t v o o r c a t e g o r i e e n maakt men e n hoe u i t g e b r e i d .
4 . 1 . 2 V e r d e l i n g van d e ~ e d e r l a n d s evrouweli.ike b e r o e p s b e v o l k i n g i n g e d e e l d i n vorengenoemde 8 c a t e g o r i e e n o v e r d e b e r o e p s k l a s s e n . ,
Z i j n e r v o o r Nederland p e r b e r o e p s k l a s s e a b s o l u t e c i j f e r s o v e r het a a n t a l werkzame vrouwen n a a r d e v e r s c h i l l e n d e v a r i a b e l e n , d a n kan men t o t e e n s o o r t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e van d e c a t e g o r i e e n a a n d e b e r o e p s k l a s s e n komen ( z i e s c h e m a . 1 ) . Schema I . cat.1) ' cat. 2) cat. 3) enz. beroepsklasse 1 beroepsklasse 2 baroepsklasse 3
20% 10% 5%
6% 2% 82%
bcroepsklasse x
-
-
100%
100%
a l l e beroepsklassen
100%
.Als d e v o l g e n d e s t a p v u l t men h e t a b s o l u t e a a n t a l van e l k e c a t e g o r i e van Almere i n a l s k o l o m t o t a a l . ( i s d u s 1 0 0 % ) . P e r c a t e g o r i e v e r m e n i g v u l d i g t men d i t a b s o l u t e t o t a a l m e t h e t d e e l n e m i n g s p e r c e n tage aan e l k e beroepsklasse. Door h o r i z o n t a a l o p t e l l e n v e r k r i j g t men h e t t o t a a l a a n t a l b e r o e p s p e r s o n e n p e r b e r o e p s k l a s s e ( z i e schema 1 1 ) . , . Schema 1 1 . cat. 1) cat. 2) enz. a l l e categorieen beroepsklasse 1 beroepsklasse 2 beroepsklasse 3 enz. a l l e beroepsklassen
4 0 ( 20%) 20 ( 10%) 10 ( . 5 % )
1 41
( 6%) ( 2%) ( 82%)
200 (100%)
50
(100%)
3
500 2000 1000
-
10000 (100%)
B i j d e z e s t a p w e r p t z i c h d e v o l g e n d e v r a a g op. Hoe u i t g e b r e i d moet men d e o n d e r v e r d e i i r i g i n b e r o e p s k l a s s e n maken om d u i d e l i l j k e v e r s c h i l l e n te kunnen z i e n i n d e d e e l n a m e van d e c a t e g o r i e e n a a n d e v e r s c h i l l e n d e b e r o e p s k l a s s e n , Hier zou t e v e n s e e n v o o r s p e l l i n g o v e r v e r a n d e r i n g i n h e t s o o r t werk van d e vrouw o p z i j n p l a a t s z i j n . 4.1.3
N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n 11e N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e a b s o l u t e a a n t a l l e n vrouwen p e r ber o e p s k l a s s e o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n w e e r i n kolommen p e r c e n t e r e n . E r o n t s t a a t dan e e n s o o r t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e van e l k e b e r o e p s k l a s s e a a n d e v e r s c h i l l e n d e b e d r i j f s k l a s s e n ( z i e schema 1 1 1 ) . Schema 111. beroepsklasse 1 beroepsklasse 2 enz. bedrijfsklasse 1 10% 0 bedrijfsklasse 2 20% 0 bedrijfsklasse 3 5% 9 0% a l l e bedrijfsklassen
100%
100%
I)e u i t schema I 1 v e r k r e g e n - a b s o l u t e a a n t a l l e n vrouwen i n Almere p e r b e r o e p s k l a s s e weer i n v u l l e n i n d e k o l o m t o t a l e n van schema 1 1 1 e n d i t kolomtotaal vermenigvuldigen m e t d e deelnemingspercentages aan e l k e b e d r i j f s k l a s s e . Door h o r i z o n t a a l o p t e l l e n v e r k r i j g t men h e t t o t a a l a a n t a l b e r o e p s p e r s o n e n p e r b e d r i j f s k l a s s e ( z i e schema IV).
Schema IV. beroepsklasse 2
beroepsklasse 1 1 1 r ~ d r i . j . f s k l a s s e1 hedrijfsklasse 2 bedrijfsklasse 3
-a 1 lr
bedrijfsklassen
50 100 25
( 10%) ( 20%) ( 5%)
500
( 100%)
'
0 0 1800
(0) (0) (90%)
2000
( 100%)
enz.
a l l e be-
(100%) loo00
P e r c e n t e e r t men d e l a a t s t e k o l o m v a n sche'ma IV v e r t i c a a l , d a n i s e e n u i t s p r a a k m o g e l i j k o v e r h e t a a n d e e l d a t e l k e b e d r i j f s k l a s s e i n d e werkg e l e g e n h e i d moet h e b b e n om d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g e e n b e p a a l d s o o r t werk te v e r s c h a f f e n . U i j d e z e s t a p is weer d e v r a a g h o e u i t g e b r e i d d e o n d e r v e r d e l i n g i n b r d r i J . C s k l a s s e n moet z i j n .
'
4 . 1 . 3 d c d e r l a n d s c v c r d c l i n g van d e b e r o e p s k l a s s c n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s o n pcr c a t r g s r i e van d e v r o u s v c l i j k e b e r o c p s b e v o l k i r ~ g --
Dr m e t h o d e , d i e w e g e b r u i k t h e b b e n is o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n ' u i t te b r e i d e n . H i e r l a t e n w e e e n u i t g e b r e i d e v e r s i e v a n s t a p 4 . 1 . 3 z i e n . U i t schema I 1 k r e g e n we h e t a b s o l u t e a a n t a l v r o u w e n i n A l m e r e p e r b e r o e p s k l a s s e . Z i j n v o o r N e d e r l a n d a b s o l u t e a a n t a l l e n bekend v a n d e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n v a n d e Vl'ouweliJke b e r o e p s b e v o l k i n g d a n k u n n e n we d e z e weer i n kolom--------------_--___---___----___, men p e r c e n t e r e n . Voor e l k e c a t e g o r i e a p a r t kunrien w e d a n d e d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s van d e b e r o e p s k l a s s e n a a n d e ' b e d r i j f s k l a s s e n u i t r e k e n e n . Voor c a t e g o r i e 1) d o e n we d a t i n s c h e m a I I I a . Schema I l I a . beroepskl. 1 b e r o e p s k l . 2. beroepskl. 3 alle boroepskl.
pef-categor;e
bedrijfsklasse 1 bedrijfsklasse 2 bedrijfsklasse 3
0 0 36
0% 0% 90%
a l l e bedrijfsklassen
40
.loo%
.
1 10
5% 50% 0
20
100%
10
100%
100 200
I n d e k o l o m t o t a l e n v a n s c h e m a I I I a - v u l l e n we d e a b s o l u t e a a n t a l l e n p e r b e r o e p s k l a s s e v o o r c a t e g o r i e 1) u i t s c h e m a I 1 i n . V e r m e n i g v u l d i g d e z e k o l o m t o t a l e n met d e d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s a a n e l k e b e d r i j f s k l a s s g . Door d e z o v e r k r e g e n a b s o l u t e a a n t a l l e n h o r i z o n t a a l o p te t e l l e n , v e r k r i j g e n w e i n d e l a a t s t e kolom v o o r c a t e g o r i e 1) v a n A l m e r e h e t a a n t a l vrouwen p e r b e d r i j f s k l a s s e : Voor d e o v e r i g e c a t e g o r i e g n k a n men h e t z e l f d e d o e n .
U i t d e t a b e l v a n e l k e c a t e g o r i e n e e m t men d e l a a t s t e kolom e n z e t d e z e samen i n e e n n i e u w e t a b e l ( z i e s c h e m a V ) . c a t e g o r i e 1) bedrijfsklasse 1 bedrijfsklasse 2 bedrijfsklasse 3
a l l e bedrijfsklassen
categorie 2)
a l l e categorieen
5 . 45 50
200
10.000
Door h o r i z o n t a a l o p t e l l e n w e e t men weer h e t a a n t a l v r o u w e l i j k e b e r o e p s personen per b e d r i j f s k l a s s e . l l e t v o o r d e e l van d e z e methode is e c h t e r , d a t men ook v o o r d e c a t e g o r i e e n a p a r t kan z e g g e n w e l k a a n d e e l e l k e b e d r i j f s k l a s s e i n d e w e r k g e l e g e n h e i d moet hebben om Ben b e p a a l d e c a t e g o r i e vrouwen e e n h e p a a l d . s o o r t werk t e v e r s c h a f f e n . N a d e e l is d e u i t g e b r e i d h e i d van benodigde gegevens. 4.2
G e d e e l t e l i j k e u i t w e r k i n g van methode m e t b e h u l p van g e g e v e n s van d e v o l k s t e l l i n g 1960 D e g e d e e l t e l i j k e u i t w e r k i n g van o n z e methode met b e h u l p v a n g e g e v e n s van d e v o l k s t e l l i n g 1960 h e e f t b e t r e k k i n g o p d e s t a p p e n ondernomen i n 4 . 1 . 2 e n 4 . 1 . 3 te w e t e n d e v e r d e l i n g van d e N e d e r l a n d s e vrouweli jke beroepsbevolking, ingedeeld i n v e r s c h i l l e n d e c a t e g o r i e e n n a a r d e b e r o e p s k l a s s e n r e s p . d e N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g van d e b e r o e p s k l a s s m o v e r de b e d r i j f s k l a s s e n . 1fet g a a t e r d u s om i n h o e v e r r e w e schema I e n schema I 1 1 kunnen cons t r u e r e n met d e b e s c h i k b a r e g e g e v e n s . ., We gaan a l s v o l g t t e w e r k : I n 4 . 2 . 1 maken w e e e n s e l e c t i e van d i e b e r o e p s k l a s s e n , w a a r i n o f ovenvegend vrouwen werkzaam z i j n e n / o f e e n g r o o t g e d e e l t e van d e ,vrouwel i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g werkzaam i s . Deze u i t g e k o z e n b e r o e p s k l a s s e n z u l l e n i n 4 . 2 . 2 b e k e k e n w o r d e n n a a r d e kenmerken van d e h i e r i n werkzame vrouwen e n h i e r u i t zou e i g e n l i j k schema I g e c o n s t r u e e r d moeten worden. V e r v o l g e n s moet i n 4 . 2 . 3 bekeken worden hoe d e z e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e v e r s c h i l l e n d e b e d r i j f s k l a s s e n ( w a a r w e ook e e r s t e e n s e l e c t i e uitmaken) verdeeld z i j n . Omdat we h i e r werken m e t g e g e v e n s v a n 1 9 6 0 , d i e w e e c h t n i e t kunnen g e b r u i k e n om e e n v o o r s p e l l i n g v o o r A l m e r e i n 1985 te d o e n , hebben w e e e n o n d e r v e r d e l i n g van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van A l m e r e i n c a t e g o r i e e n , v o o r z o v e r d e z e a 1 m o g e l i j k zou z i j n ( z i e 5 . 0 ) . achterwege g e l a t e n , d i t o n d e r d e e l 4.2 d i c h t e r op e l k a a r g e d r u k t e n d e u i t g e b r e i d e t a b e l l e n z o v e e l m o g e l i j k a l s b i j l a g e opgenomen.
1 . 2 . 1 k r o c . p s k l a s s e n , w a a r i l ~h e t v r o u u e l i lk e l e m e n t uvcru,oegt e n / o f crll g r o o t d c e l van d e vru.nveJ i , l k e b e r o e p s b e v o l k i n g wcrkzaam i s B i j d e keuze van d e b e r o e p s k l a s s e n is a l l e e n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n l o o n d i e n s t i n beschouwing genomen. Redenen h i e r vwor z i j n : h e t s t e e d s b e l a n g r i j k e r wordend a a n d e e l van d e z e g r o e p i n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g ; v o o r d e vrouwen i n l o o n d i e n s t z i j n e r g e g e v e n s o v e r d e b u r g e r l i j k e s t a a t e n werkduur n a a r b e r o e p s k l a s s e ; j u i s t d e ibon- e n s a l a r i s t r e k k e n d e n z i j n van b e l a n g m . b. t . h e t a c q u i s i t i e b e l e i d . U i t b i j l a g e 4 b l i j k t , d a t i n 1 9 6 0 10.1% van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g meewerkend g e z i n s l i d w a s , w a a r v a n h e t g r o o t s t e g e d e e l t e werkzaam i n l a n d - e n tuinbouw e n w i n k e l s . Van d e z e l f s t a n d i g e n , d i e 5;4% van d e b e r o e p s b e v o l k i n g vormden, h e e f t 1/3 e e n m e t d e h a n d e l samenhangend b e r o e p , m e e s t a l w i n k e l i e r s t e r . D e vrouwen i n l o o n d i e n s t vormden 84.5% van d e v r o u w e l i j k e beroepsbevolking. C r i t e r i a g e b r u i k t b i j d e s e l e c t i e van d e b e r o e p s k l a s s e n ....................................................... -
( z i e 4.3)
1. A l s h e t v r o u w e l i j k a a n d e e l i n ' d e b e r o e p s k l a s s e 50% o f meer i s ,
moet d e z e b e r o e p s k l a s s e t e v e n 5 m i n s t e n s 1%v a n d e t o t a l e v r O u w e l i , i k e beroepsbevolking bevatten. 2 . 1 s h e t v r o u w e l i j k a a n d e e l m i n d e r d a n 50% i s , moet d e z e b e r o e p s k l a s s e m i n s t e n s l+% van d e v r o u w e l i j k e beroepsbevolking b e v a t t e n . Aan d e z e c r i t e r i a v o l d o e n 1 5 b e r o e p s k l a s s e n ( z i e b i j l a g e 5 ) . w a a r i n z i c h 7 6 % v a n d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g e n 91% v a n d e \-rouwelijke beroepsbevolking i n loondienst bevindt. 4.2.2
OIII te k u n n e n komen t o t e e n v e r d e l i n g v a n d e N e d e r l a n d s e v r o u w e 1 i : j k e
belwepsbevolking ingedeeld i n c a t e g o r i e e n o v e r d e beroepsklassen, zi.in p e l b e r o e p s k l a s s e g e g e v e n s n o d i g o v e r b u r g e r l i j k e s t a a t , opL r i d i n g , l e e f t i j d , inkomen v a n d e man, a a n t a l e n l e e f t i j d v a n l k i n d e r e n , d.w.2. d i e v a r i a b e l e n , d i e v a n i n v l o e d k u n n e n z i j n o p h e t s o o r t w e r k , d a t d e vrouw w i l d o e n . D e v o l k s t e l l i n g 1960 g e e f t s l e c h t s e e n i n d e l i n g van de v r o u w e l i j k e L>rrsepsbevolking i n beroepsklassen n a a r b u r g e r l i j k e staat, werkduur ell l e e f t i j d , w a a r b i j v o o r d e l e e f t i j d gekn o n d e r s c h e i d g e m a a k t wordt naar burgerlijke s t a a t . - b----------------c,rgerli;jke s t a a t I n 1 9 7 1 was v a n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g 40% gehuwd e n GO% n i e t - g e h u w d . I n 1 9 6 0 w a s e c h t e r 20% gehuwd e n 80% n i e t - g e h u w d . D i t w o r d t e v e n o p g e m e r k t om e r d e n a d r u k o p te l e g g e n , d a t we d e g e g e g e v e n s v a n 1 9 6 0 w a a r w e n u mee w e r k e n n i e t k u n n e n g e b r u i k e n v o o r Almere. Nemen we d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n l o o n d i e n s t i n 1 9 6 0 , d a n w a s h i e r v a n ' z e l f s 88% n i e t - g e h u w d ( 6 8 6 . 4 8 3 ) e n 12% gehuwd ( 9 4 . 9 3 4 ) . V e r g e l i j k e n we b i n n e n d e g e s e l e c t e e r d e 1 5 b e r o e p s k l a s s e n h e t a a n d e e l v a n d e gehuwde r e s p . n i e t - g e h u w d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , d a n z i j n er een paar opmerkelijke v e r s c h i l l e n ( z i e b i j l a g e 6). R e l a t i e f w e r k t e e n g r o t e r d e e l v a n d e gehuwden a l s o n d e n v i j z e n d p e r s o n e e l ( 9 . 2 % i . v . t . G , 3 % ) .e n a l s c o n c i e r g e e n s c h o o n m a a k s t e r v a n gebouwen (1G.98 i . v . t . 3 . 6 % ) ; b e r o e p s k l a s s e n w a a r i n r e l a t i e f e e n g r o t e r d e e l van de niet-gehuwden werken, z i j n verplegend p e r s o n e e l e n vroedvrouwen ( 8 , 2 % i . v . t . 2.3%) e n h u i s h o u d e l i j k - e n keukenpers o n e e l ( 2 0 . 5 % i . v . t . 5.8%). D e b e t e k e n i s v a n d e z e v e r s c h i l l e n , . v o o r a l w a a r r e l a t i e f meer n i e t gehuwden d a n gehuwden w e r k e n , is m o e i l i j k v a s t t e s t e l l e n z o n d e r d e l e e f t i j d e r b i j te b e t r e k k e n . - 1-e-e-f- -t -i j-d Omdat d e v o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 b i j d e v e r d e l i n g v a n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g o v e r d e b e r o e p s k l a s s e n n a a r l e e f t i j d g e e n o n d e r s c h e i d maakt n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t , z a l h i e r eerst v o o r d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n h e t algemeen we1 d i t o n d e r s c h e i d gemaakt worden, w a a r b i j we 1 9 6 0 e n 1 9 7 1 w e e r n a a s t e l k a a r z u l l e n p l a a t s e n . ZOals w e i n t a b e l 1 9 k u n n e n z i e n , w a s i n 1 9 6 0 r u i m d e h e l f t v a n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g beneden d e 2 5 j a a r e n i n 1 9 7 1 was d i t 46%. I n 1 9 6 0 m a a k t e n d e z e 1 4 t o t 2 4 - j a r i g e n e c h t e r 61% v a n d e n i e t - g e h u w d e n u i t e n s l e c h t s 1 2 . 6 % v a n d e g e h u w d e n . D i t b e t e k e n t , d a t 60% v a n d e n i e t - g e h u w d e b e r o e p s b e v o l k i n g gevormd w o r d t d o o r meisjes, d i e n o g t o t d e gehuwde b e r o e p s b e v o l k i n g korrlen g a a n b e h o r e n . D i t k a n men z i e n a a n d e 2 5 t o t , 4 4 - j a r i g e n i n 1 9 7 1 . K i j k e n we b i n n e n d e l e e f t i j d s k l a s s e 14 t o t 24 j a a r van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , d a n z i e n we d a t
s l e c h t s 4.5% u i t gehuwden e n 9 5 , 5 % u i t niet-gehuwden
bestond.
Tabel 1 9 . Vrouwelijke beroepsbevolking n a a r l e e f t i j d en b u r g e r l i j k e s t a a t i n 1 9 6 0 e n 1971' 1960 gehuwd
i
( niet-gehuwd
1 totaal
1971
gehuwd
1 niet-gehuwd I
totaal
92.540
1.891 ( 1,l)
tot. 172.677
Rron: V o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 , V o o r i o p i g e U i t k o m s t e n V.T.
1971
Men mag s t e l l e n , d a t i n 1960 ( e n i n iets m i n d e r e mate v o o r 1 9 7 1 ) d e a a n t a l l e n vrouwen i n d e l a a g s t e l e e f t i j d s k l a s s e n b i j n a g e h e e l u i t niet-gehuwden b e s t o n d . Voor d e o v e r i g e l e e f t i j d s k l a s s e n i n d e b e r o e p s k l a s s e n kan a l l e e n e e n u i t s p r a a k o v e r de b u r g e r l i j k e s t a a t gedaan worden, a l s binnen de b e r o e p s k l a s s e n a p a r t e e n g r o o t genoeg v e r s c h i l b e s t o n d ' t u s s e n gehuwden e n niet-gehuwden i n d i e o v e r i g e l e e f t i j d s k l a s s e n . Combineren w e d e c i j f e r s i n b i j l a g e 6 e n 7 dan kunnen w e t o t d e v o l g e n d e ' u i t s p r a k e n v o o r 1960 komen: I n b e r o e p s k l a s s e 93 ( c o n c i e r g e s e n s c h o o n m a k e r s van gebouwen) w e r k t e n a b s o l u u t o n g e v e e r e v e n v e e l gehuwden a l s niet-gehuwden i n d e l e e f t i j d van 2 5 j a a r e n o u d e r , d u s d e z e . b e r o e p s k l a s s e bood r e l a t i e f v e e l meer werk a a n gehuwden dan niet-gehuwden i n d e l e e f t i j d van 2 5 t o t 64 j a a r . Reroepsklasse 0 6 (ondenvijzend personeel) v e r s c h a f t r e l a t i e f v e e l werk v o o r vrouwen i n d e h o g e r e l e e f t i j d s k l a s s e n ( 2 5 - 6 4 ) . A l s verkooppersoneel ( 3 3 ) . s p i n n e r s , wevers enz. ( 7 0 ) , kleermakers, c o u p e u r s ( 7 1 ) . i n p a k s t e r s , e t i k e t t e e r d e r s ( 8 6 ) . k a p s t e r s e n schoonh e i d s s p e c i a l i s t e s ( 9 4 ) w e r k t e n overwegend vrouwen t o t 2 5 j a a r ( d u s m e e s t n i e t - g e h u w d e n ) . Voora-l b e r o e p s k l a s s e 3 3 (verkopers.. e n w i n k e l b e d i e n d e n ) was e e n g r o t e w e r k v e r s c h a f f e r v o o r d e z e l e e f t i j d s c a t e g o r i e , w a n t r u i m 10% van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n l o o n d i e n s t is h i e r i n werkzaam. i We mogen t e n s l o t t e c o n c l u d e r e n , d a t we m e t d e b e s c h i k b a r e g e g e v e n s van 1960 n i e t t o t e e n goed schema I 1 kunnen komen. Schema I h i e l d i n e e n v e r d e l i n g van d e N e d e r l a n d s e vrouw b e r o e p s b e v o l k i n g i n g e d e e l d i n
L
I
categorieen over de beroepsklassen. Pilet d e z e g e g e v e n s i s h e t s l e c h t s m o g e l i j k c a t e g o r i e e n van v r o i w e n te maken Of o n d e r s c h e i d e n n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t 6 f n a a r l e e f t i j d (dus 2 of 4 categorieen) i n combinatie m e t de beroepsklassen ( b i j l a g e 6 zou schema I k u n n e n z i j n m e t s l e c h t s 2 c a t e g o r i e e n ) . 4.2.3
Sederlandse verdeling van d e beroepsklassen over d e b e d r i j f s k l a s s e n A l v o r e n s t e b e k i j k e n i n w e l k e b e d r i j f s k l a s s e n d e 15 b e r o e p s k l a s s e n i n I960 voorkwamen, h e b b e n w e m.b.v. d e z e l f d e c r i t e r i a a l s w e g e b r u i k t h e b b e n b i j d e s e l e c t i e v a n d e b e r o e p s k l a s s e n 13 b e d r i j f s k l a s s e n g e s e l e c t e e r d ( z i e b i j l a g e 8). OoK h i e r i s b i j d e . k e u z e a l l e e n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n l o o n d i e n s t genomen. Om t o t e e n N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g v a n d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n te komen ( s c h e m a 1 1 1 ) i s g e b r u i k g e m a a k t v a n d e l l o r r o w i t z t a b e l v a n v o l k s t e l l i n g 1960 ( g e l i c h t d r u k t e t a b e l : b e r o e p s I ~ f v o l k i n gp e r b e d r i j f s k l a s s e n a a r b e r o e p s g r o e p e n g e s l a c h t , s t e e k p r o e f 1:20). Deze t a b e l h e e f t b e t r e k k i n g o p d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g t e n v i j l w i j h i e r m e t de vrouwelijke beroepsbevolking i n loondienst . werken . Als d e v e r d e l i n g o v e r d e b e r o e p s k l a s s , e n e n b e d r i j f s k l a s s e n v a n d e vrouwelijke beroepsbevolking i n l o o n d i e n s t e n van d e t o t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g g e l i j k w a s , z o u d i t g e e n v e r s c h i l maken. I n b i j l a g e 9 h e b b e n we z o w e l v o o r d e b e r o e p s k l a s s e n a l s d e b e d r i j f s k l a s s e n , d e v e r d e l i n g van d e t o t a l e vrouwelijke beroepsbevolking. van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n l o o n d i e n s t e n d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g g e b r u i k t i n . d e s t e e k p r o e f , n a a s t e l k a a r g e z e t . Hieru i t b l i j k t , d a t deze verdelingen n i e t g e l i j k z i j n . Toch w o r d t h i e r d e z e t a b e l g e b r u i k t , omdat h e t d e e n i g e t a b e l i s . d i e beroepsklassen en b e d r i j f s k l a s s e n m e t e l k a a r i n verband brengt. I n b i j l a g e 10 h e b b e n we m. b . v . d e H o r r o w i t z t a b e l e e n N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g gemaakt van d e g e s e l e c t e e r d e b e r o e p s k l a s s e n o v e r d e g e s e l e c t e e r d e b e d r i j f s k l a s s e n (schema 1 1 1 ) . Door d e v o o r Almere i n s c h e m a I 1 v e r k r e g e n a b s o l u t e a a n t a l l e n p e r ber o e p s k l a s s e i n d e k o l o m t o t a l e n v a n b i j l a g e 10 i n te v u l l e n e n d e z e voor e l k e b e d r i j f s k l a s s e te vermenigvuldigen m e t d e deelnemingsqercent a g e s ( v a n d e Nederlandse'beroepsklassen a a n d e b e d r i j f s k l a s s e n ) k r i j g e n we d o o r v e r v o l g e n s d e z e a b s o l u t e c i j f e r s p e r b e d r i j f s k l a s s e o p te t e l l e n h e t t o t a a l a a n t a l te v e r w a c h t e n v r o u w e n p e r b e d r i j f s klasse. Nij h e t a a n t r 6 k k i n g s b e l e i d k a n men z i c h h i e r o p b a s e r e n .
4.3
Waarom d e z e m e t h o d e ? V o o r d e l e n , v r a a g t e k e n s e n t e k o r t k o m i n g e n Aan d e z e m e t h o d e w e r d g e d a c h t om u i t g a a n d e v a n d e s a m e n s t e l l i n g van d e b e r o e p s b e v o l k i n g t o t a a n w i j z i n g v u o r h e t a c q u i s i t i e b e l e i d te komen; d e n a d r u k l i g t d a n o p d e k w a l i t e i t v a n h e t a r b e i d s a a n b o d . A l s bi.1 b e p a l i n g v a n h e t a a n t r e k k i n g s b e l ' e i d a l l e e n u i t g e g a a n w o r d t v a n h e t a a n t a l w e i k z a m e p e r s o n e n i n d e b e d r i j f s k l a s s e n is h e t onm o g e l i j k om r e k e n i n g te h o u d e n m e t b e p a a l d e e i g e n s c h a p p e n v a n d e beroepsbevolking z o a l s b u r g e r l i j k e staat, o p l e i d i n g s n i v e a u e n beroep. Voor e e n meer k w a l i t a t i e v e a a n p a k , w a a r b i j men m . i . t o t e e n beter g e f u n d e e r d a a n t r e k k i n g s b e l e i d k a n komen, v o o r a l a l s men, zoals i n A l m e r e , w e r k g e l e g e n h e i d v o o r e e n s p e c i a l e g r o e p w i l b e v o r d e r e n , is d u s een tussenschakeling van beroepen nodig. Z o a l s u i t h e t voorgaande g e b l e k e n is, z i j n er Onvoldoende gegevens
z e l f s v a n d e v o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 , om d e z e m e t h o d e u i t te v o e r e n . N o d i g zou z i j n e e n u i t s p l i t s i n g van d e b e r o e p s b e v o l k i n g n a a r b u r g e r l i j k e s t a a t , d i t weer o n d e r s c h e i d e n n a a r l e e f t i j d , o p l e i d i n g s n i v e a u , inkomen v a n d e man, a a n t a l e n l e e f t i j d v a n d e k i n d e r e n , v o o r d e beroepsklassen. I)eze u i t s p l i t s i n g e n z o u d e n o a k wee'r a p a r t g e m a a k t m o e t e n w a r d e n n a a r mogelijke p o s i t i e s i n h e t bedrijf e n e v e n t u e e l part-time/full-time. 13ij d e s c h a k e l i n g v a n b e r o e p s - e n b d r i j f s k l a s s e n z i j n weer t a b e l l e n nodig n a a r de v e r s c h i l l e n d e p o s i t i e s i n h e t b e d r i j f . V e r v o l g e n s w i l l e n we n o g b i j d e v r a a g t e k e n s e n t e k o r t k o m i n g e n . . v a n d e z e rnethode s t i l s t a a n . Orndat w e d e m e t h o d e n i e t h e b b e n k u n n e n u i t w e r k e n is h e t d e v r a a g h o e \-el' d e u i t s p l i t s i n g i n c a t e g o r i e e n v a n d e v r o w e l i j k e b e r o e p s bevolking, i r r d e b e d r i j f s k l a s s e n e n i n d e beroepsklassen gemaakt moet w o r d e n om e e n d u i d e l i j k e s a m e n h a n g h i e r t u s s e n t e v i n d e n . Ook k a n men z i c h a f v r a g e n o f e r w e 1 e e n d u i d e l i j k e sarnenhang b e s t a a t . Een g r a t e t e k o r t k o m i n g v a n d e g e s c h e t s t e m e t h o d e is h e t s t a t i s c h e k a r a k t e r e n h e t f e i t , d a t d e N e d e r l a n d s e v e r d e l i n g a l s "normale" v e r d e l i n g voor Almere g e b r u i k t w o r d t . M o g e l i j k zou h e t s t a t i s c h e k a r a k t e r o n d e r v a n g e n k u n n e n w o r d e n d o o r v o o r s p e l l i n g e n o v e r e e n ( w e n s e l i j k e ) v e r a n d e r i n g i n h e t beroepenp a t r o o n i n te b r e n g e n i n d e v e r d e l i n g v a n d e v e r s c h i l l e n d e c a t e g o r i e e n van de b e r o e p s b e v o l k i n g o v e r d e b e r o e p s k l a s s e n . H e t z e l f d e zou m o g e l i j k z i j n v o o r de v e r d e l i n g van de beroepsklassen o v e r de b e d r i j f s k l a s s e n . D o o r d e z e s c h e t s h,open w e , d a t men z i c h te z i j n e r t i j d , a l s d e b e n o d i g d e g e g e v e n s a a n w e z i g z i j n , d e m o e i t e z a l nemen d e z e m e t h o d e o p z i j n b r u i k b a a r h e i d te t o e t s e n .
.
5.0
Hoofdstuk V.
D e p o t e n t i e l e vrouwelijke beroepsbevolking van A l m e r e
Inleiding Z o a l S u i t h e t t w e e d e h o o f d s t u k is g e b l e k e n , i s h e t m e t d e nu t e r h e s c h i k k i n g s t a a n d e gegevens n i e t m o g e l i j k d e i n v l o e d v a n de v e r s c h i l l e n d e kenmerken v a n d e b e r o e p s b e v o l k i n g o p h e t d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e a a n b e r o e p s a r b e i d te b e p a l e n . H i e r b i j komt d e v o l g e n d e m o e i l i j k h e i d d a t d e s a m e n s t e l l i n g van d e mogelijke beroepsbevolking van A l m e r e n a a r de i n h o o f d s t u k 11 genoemde k e n m e r k e n o o k n o g n i e t b e k e n d i s . W e 1 is er d o o r h e t P r o j e k t b u r o Almere i n ~ u n 1 i 975 e e n enqu&te gehouden onder + 1 . 4 0 0 b e l a n g s t e l l e n d e n v o o r A l m e r e ( s t e e k p r o e f v a n 20%)..Uit d e z e t ? n q ~ l i . t ek u n n e n v e r s c h i l l e n d e g e g e v e n s g e h a a l d w o r d e n , maar b i j h e t schrj.;iven van d i t s t u k z i j n d e z e nog n i e t b e s c h i k b a a r . Om d e z e r e d e n e n w o r d t i n d i t h o o f d s t u k a f g e z i e n v a n e e n k w a l i tatievc b e r i a d e r i n g b i j d e b e r e k e n i n g v a n d e t o e k o m s t i g e v r o u w e l i j k e b u r o t ~ p s b e v o l k i n gv a n A l m e r e . I)e o p z e t v a n d i t h o o f d s t u k om t o t d e b e r e k e n i n g v a n h e t a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n v o o r v r o u w e n te komen, is a l s v o l g t : I n 5 . 1 w o r d t b e g o n n e n m e t e e n v o o r u i t b e r e k e n i n g v a n d e vrduwel i ' j k c ' b e v o l k i n g . D e t e v e n v a c h t e n v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g k a n word e n c r i t g e d r u k t i n e e n p e r c e n t a g e v a n d e te v e r w a c h t e n t o t a l e v r o u w e l i j k e hevol k i n g p e r l e e f t i j d s k l a s s e ( 5 . 2 ) . B i j d e b e r e k e n i n g van d e b e n o d i g d e a r b e i d s p l a a t s e n s p e e l t d e p e n d e l e e n b e l a n g r i j k e r o l ; b i j vrouwen z a l d i t i n m i n d e r e mate h e t g e v a l z i j n d a n b i j manrien, o m d a t v o o r a l d e gehuwde vrouw h a a r w e r k g r o t e n d e e l s i n d e w o o n p l a a t , s z a l z o e k e n . Ondanks h e t t o c h van b e l a n g b l i j v e n van d e z e f a c t o r , o o k b i j vrouwen, w o r d t h i e r b i j g e b r e k a a n g e g e v e n s a f g e z i e n v a n d e i n v l o e d v a n d e p e n d e l o p h e t a a n t a l benodigde arbeidsplaatsen. Irebben we h e t a a n t a l e t e v e n v a c h t e n a r b e i d s p l a a t s e n b e p a a l d , d a n w o r d t i n 5 . 3 a a n d a c h t b e s t e e d a a n d e m o g e l i j k e v e r d e l i n g van d e z e a r h e i d s p l a a t s e n o v e r d e s t u w e n d e e n v e r z o r g e n d e s e c t o r . Door h e t . a a n t a l te v e n v a c h t e n a r h e i d s p l a a t s e n i n d e v e r z o r g e n d e s e c t o r a f te t r e k k e n van h e t t o t a a l a a n t a l benodigde a r b e i d s p l a a t s e n , w o r d t er e e n grove u i t s p r a a k gedaan o v e r h e t a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n , waarvoor een acquisitiebeleid vereist'is. I n 5 . 4 w o r d t A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s mede i n b e s c h o u w i n g genomen.
-
5.1
P r o g n o s e v a n d e l e e f t i j d s o ~ b o u wv a n d e v r o u w e l i j k e b e v o l k i n g Voor A l m e r e z i j n v i e r l e e f t i j d s o p b o u w p r o g n o s e s g e m a a k t v o o r 2 g r o e i t e m p i t o t 2000 e n 2 v e r s c h i l l e n d e v e r o n d e r s t e l l i n g e n t e n a a n z i e n v a n d e s a m e n s t e l l i n g v a n . d e i m m i g r a n t e n n a a r l e e f t i j d (1). D e 2 g r o e i tempi z i j n 125.000 r e s p . 250.000 inwoners i n A l m e r e i n 2000. B i j d e te v e n v a c h t e n l e e f t i j d s o p b o u w i s d e eerste v e r o n d e r s t e l l i n g . d a t d e immigranten v a n A l m e r e d e l e e f t i j d s o p b o u w v a n de Amsterdamse emigranten i n 1970 z u l l e n hebben. D e tweede v e r o n d e r s t e l l i n g , d e taaks t e l l i n g , houdt i n , d a t d e s a m e n s t e l l i n g van d e immigranten qua l e e f t i j d g e l e i d e l i j k o v e r g a a t "an d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e A m s t e r d a m s e e m i g r a n t e n i n 1970 i n d i e van a l l e m i g r a n t e n i n N e d e r l a n d i n 1970. I n t a ' b e l 2 0 w o r d t d e l e e f t i j d s o p b o u w v a n d e vrouw i n A l m e r e weergegeveil v o o r d e 2 g r o e i t e m p i e n v o l g e n s d e t a a k s t e l l i n g o p 1 J a n u a r i 1980, 1985,. 1990, 1995 e n 2000.
T a b e l 20. Leef t i j d s v e r d e l i n g van d e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van Almere ( 1 ) = 1 2 5 . 0 0 0 inw. i n 2 0 0 0 , 2 ) = 2 5 0 . 0 0 0 inw. i n 2 0 0 0 ) 15-19 j . 1 :]an. 7980 1)+2) 1 ;Ian. 1 9 8 5 1)+2) 1 ,tall. 1 9 9 0 1) 2) 1 ,jar). 1 9 9 5 1) 2) I ,ian. 2000 1) 21
(593
20-24
j.
25-49
50-54
j.
55-59
821
3.045
430
2.6G2
2.540
11.317
1.734
1;5 5 1
4.645. 5.848
3.737 5.111
17.648 22.951
3.006 '3.765
5.837 9.520
4.288 7.692
19.650 27.433
5.791 1.565
4.563 9.078
19.429 40.808
,
j.
394 '
60-64
totaal 9.050
1.317
825
33.390
2.688 3.380
2.308 2.867
1.690 1.982
52.550 67.960
3.717 6.120
3.402
2.940
2.344 3.525
59.860 104': 680
4.015 7.739
3.776
3.340
2.761 4.922
60.560 124.150
.
94.2, 99.2.
314
65-69 j .
j.
161
..
Hron: t a b e l 7 9 . 2 , 8 4 . 2 , 8 9 . 2 , A . G . van Ornmeren. 5.2
j.
.
.
L e l y s t a d , 24 j u n i 1974.
De e c o r ~ o m i s c h ed e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s e n d e p o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e beroepsbevolking i n 1980 e n 1985 Met n a d r u k w o r d t i n d i t h o o f d s t u k g e s p r o k e n o v e r d e p o t e n t i e l e b e r o e p s b e v o l k i n g . Men kan v o o r d e b e r o e p s b e v o l k i n g e e n o n d e r s c h e i d maken n a a r p o t e n t i e l e , f e i t e l i j k e e n l a t e n t e b e r o e p s b e v o t k i n g , waarv o o r g e l d t : potentieel-feitelijkzlatent. Onder " p o t e n t i e e l " w o r d t h i e r v e r s t a a n : d e vrouwen, d i e qua l e e f t i j d en v o l g e n s d e g e m i d d e l d e N e d e r l a n d s e deelname a a n d e b e r o e p s a r b e i d , aan h e t a r b e i d s p r o c e s zouden kunnen d e e l n e m e n . H e t woord " f e i t e l i j k " s p r e e k t v o o r z i c h z e l f . Door d e p o t e n t i e l e deelname te vermind e r e n met d e f e i t e l i j k e , komt men t o t d e l a t e n t e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g d.w.z. v o l g e n s N e d e r l a n d s e m a a t s t a v e n zou d e z e g r o e p ook t o t d e f e i t e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g moeten b e h o r e n , maar om b e p a a l d e redenen is d i t n i e t h e t g e v a l . A l s v o o r b e e l d nemen w e L e l y s t a d : I n '1973 w e r k t e h i e r s 1 e c h . t ~1 o p d e 2 5 vrouwen van 1 5 j a a r e n o u d e r ( 2 ) terwijl d i t l a n d e l i j k 1 o p d e 5 vrouwen was. D i t i s g r o t e n d e e l s te w i j t e n a a n h e t r e l a t i e f g r o t e a a n t a l gehuwde e n z e e r j o n g e vrouwen e n a a n h e t nog g e r i n g e a a n t a l m o g e l i j k h e d e n om a a n h e t a r b e i d s p r o c e s d e e l t e nemen, met name v o o r d e gehuwde vrouw ( 3 ) . D i t l a a t s t e b l i J k t b i j v o o r b e e l d u i t d e g r o t e b e l a n g s t e l l i n g van d e z i j d e van d e gehuwde vrouw v o o r d e w e r v i n g s b i j e e n k o m s t e n van nieuwe b e d r i j v e n . ~ e s u l t a t e nvan i n 1 9 7 3 v e r r i c h t e n nog n i e t g e p u b l i c e e r d o n d e r z o e k w i j z e n i n d e z e l f d e r i c h t i n g : + 27% v a n d e o n d e r v r a a g d e huisvrouwen zou g r a a g e e n baan v o o r h a l v e dagen w i l l e n hebben e n nog e e n s 16%. l i e f s t e e n baan v o o r h e l e d a g e n . W a a r s c h i j n l i j k i s i n L e l y s t a d d u s s p r a k e van e e n g r o t e l a t e n t e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , mede d o o r h e t o n t b r e k e n van w e r k g e l e g e n h e i d . W i l l e n we v o o r A l m e r e j u i s t p r o b e r e n d e vrouw e n m e t , name d e gehuwde v r o u w , d e m o g e l i j k h e i d te g e v e n t o t h e t v e r r i c h t e n van b e r o e p s a r b e i d , d a n z u l l e n w e u i t moeten g a a n v a n d e p o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e . b e r o e p s b e v o l k i n g om u i t e i n d e l i j k t o t h e t b e n o d i g d e a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n t e komen. Om d e z e r e d e n w o r d t h i e r ' g e w e r k t m e t d e maximum d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s van Van d e r Leg, o p g e s t e l d v o o r N e d e r l a n d , maar d i e nog l a a g z i j n v e r g e l e k e n m e t a n d e r e West-Europese l a n d e n ( 4 ) .
-
T a b e l 21 g e e f t e e n o v e r z i c h t v a n d e o n t w i k k e l i n g van d e d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s i n N e d e r l a n d e n d e r a m i n g e n v o o r Almere i n 1980 e n d a a r n a . Voor d e p e r i o d e t u s s e n 1985 e n 2000 is v a n d e d e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s v o o r 1985 u i t g e g a a n i n v e r b a n d m e t d e o n b e k e n d h e i d i n de maatschappelijke ontwikkelingen op z e e r lange termijn.
-
-1
Tabe l 2 1 . D e e l n e m i n g s p e r c e n t a g e s v a n vrouwen a a n b e r o e p s a r b e i d n a a r
15-19 j . N r . r l c ~ r . land
11I I I I ( , re,
20-24 j.
25-49 j .
1960
59
53
l7
1971
48.1
54.9
1980
32
1985
22
t3ron: V.T.
50-54 j. 55-59
.
J .
60-64 j . G5-G9 j.
16
14
10
3
23.7
20.9
17.6
12.0
3,l
56
27
23
20
13
3
56
28
24
20
13
3
1960, V o o r l o p i g e U i t k . V.T.
1971, Van d e r Lee E . S . B .
(4)
Passen w e d e deelnemingspercentages t o e o p d e t o t a l e vrouwelijke . b e v o l k i n g , dan k r i j g e n w e d e b e r o e p s b e v o l k i n g , z o a l s b e s c h r e v e n i n t a b e l 22.
--
----
,
-
*
T a b e l 22. P o t e n t i e l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g i n A l m e r e 02 1 j a n u a r i 1980, 1985, 1990. 1995 e n 2000 n a a r 2 g r o e i tempi
1980 125.000 inw. i n 2000 250.000 inw. i n 2000 5.3
1985 6100
1990 9668 12588
1995 11212 19517
2000 . 11506 23290
Verdel.ing van d e a r b e i d s p l a a t s e n o v e r d e v e r z o r g e n d e e n stuwende s e c t o r Door t e w e r k e n m e t h e t b e g r i p p e n p a a r s t u w e n d e n v e r z o r g e n d b e g e e f t men z i c h Op g e v a a r l i j k t e r r e i n (5). Men z o u m o e t e n a a n g e v e n b i n n e n w e l k r u i m t e l i j k k a d e r men d i t b e g r i p p e n p a a r g e b r u i k t : b i j v . l o k a a l , r e g i o n a a l e n n a t i o n a a l stuwend e n v e r z o r g e n d ( K e u n i n g ) . Stuwende a c t i v i t e i t e n hebben e e n g r o t e r a f z e t g e b i e d dan d e gekozen r u i m t e l i j k e e e n h e i d e n zorgerr e r z c d o e n d e v o o r ' d a t e r g e l d h e t g e b i e d b i n n e n k o m t . Verz o r g e n d e a c t i v i t e i t e n z e t t e n hun g o e d e r e n e n d i e n s t e n b i n n e n h e t g e b i e d af. Abcouwer s i g n a l e e r t t w e e p r o b l e m e n . E r bestaat e e n a p a r t e categ o r i e b e d r i j v e n , d i e goederen e n d i e n s t e n l e v e r t aan stuwende b e d r i j v e n , d e zgn. i n d i r e c t stuwende b e d r i j v e n ( a 1 of n i e t l o s g e m a a k t e a f d e l i n g e n van h e t m o e d e r b e d r i j f ) . D e tweede m o e i l i j k h e i d b e h e l s t d e z g n . l o k a a l s t u w e n d - v e r z o r g e n d e b e d r i j v e n : b e d r i j v e n , d i e w a t bet r e f t hun a f z e t min o f meer f o o t l o o s e z i j n ; d e z e k u n n e n z o w e l sturvend e n v e r z o r g e n d z i j n e n v e r e i s e n e e n a c t i e f a c q u i s i t i e b e l e i d . U e v r a a g t o t w e l k e v a n d e genoemde 4 c a t e g o r i e e n e e n b e d r i j f b e h o o r t , is i n z i j n a l g e m e e n h e i d n i e t te b e a n t w o o r d e n . Ondanks d e z e g e s i g n a l e e r d e p r o b l e m e n w o r d t h i e r t o c h g e p o o g d a a n te g e v e n h o e v e e l a r b e i d ~ p l a a t s e nd e l o k a a l - v e r z o r g e n d e b e d r i j v e n z u l l e n b i e d e n om z o e n i g i d e e te k r i j g e n v a n h e t a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n , w a a r v o o r min o f meer a c t i e v e a c q u i s i t i e v e r e i s t w o r d t . 1 f i e r b i . j i s 0 . a . g e b r u i k g e m a a k t v a n e e n opsomming v a n b e d r i j v e n e n b e r o e p e n , d i e v e r z o r g e n d z i , j n e n z i c h ook z o n d e r a c q u i s i t i e z u l l e n v e s t i g e n , genoemd i n d e o n d e r z o e k s n o t a v a n h e t s t r u c t u u r p l a n L e l y s t a d 1975 - 2000 (6).
.
GrOf o m g e z e t komt men d a n t o t d e v o l g e n d e v e r z o r g e n d e b e d r i j f s k l a s s e ~ l( b e v a t t e n w a a r s c h i j n l i j k i e t s meer d a n a l l e e n l o k a a l v e r zorgende b e d r i j f s k l a s s e n ) :
51,52
63.64
65.66
79
81
'
nutsbed e t a i l - bank e n communi- o v e r h e i d s d r i j r e r ~ handel verzeke- c a t i e b e - i n s t e l ringsdrijven lingen wezen
82
84
onderwijsinstellingen
mij. dienstverlening
86,XX
89
recrea t i e en horeca
pers. dienstverlening
r i l e t o p d e p r o g n o s e van h e t C e n t r a a l P l a n b u r e a u v o o r h e t Westen, h e e f t d e s p e c i f i e k e s i t u a t i e , w a a r i n ~ i m e r ek0,mt te v e r k e r e n , a a n l e i d i n g g r g e v e n t o t e e n van d e z e p r o g n o s e a f w i j k e n d e v e r a e l i n g van d e arb c . i d s p l a a t s e n o v e r d e b e d r i j f s k l a s s e n , mede i n a a n m e r k i n g genomen d e s i t u a t i e i n Amsterdam e n t e v e r w a c h t e n ~ e d r if j~ v e r p l a a t i i n ~ e na,l s ouk d e a g g l o m e r e r e n d e m e r k i n g , d i e b i j b e p a a l d e b e d r i j f s k l a s s e n a a n w e z i g is ( n o t i t i e Werkgroep Werkgelegenheid P r o j e k t b u r o Almere) . l l i e r u i t z i j n d e z o e v e n genoemde v e r z o r g e n d e k l a s s e n genomen e n i n t a b e l 23 i s d e p r o c e n t u e l e omvang v a n d e z e b e d r i j f s k l a s s e n i n Almere w e e r g e g e v e n v o o r d e j a r e n 1985, 1990, 1995 e n 2000, a l s m e d e d e a b s o l u t e a a n t a l l e n van d e t o t a l e b e r o e p s b e v o l k i n g h i e r i n werkzaam voor de 2 groeitempi. 'Cahel
23. P r o c e n t u e l e omvang v a n d e v e r z o r g e n d e b e d r i j f s k l a s s e n e n
81
82
84
86.88
89
subtotaal a l l e bedrijfsklassen
3
3
4
40
40
46
100%
100%
100%
4
1) 540 2)
690 1.080 1.240 1.050 2.360 3.240
1)7.200 9.200 12.420 14.260 14.000 27.140 37.260 2) 100% 118.000 23.000 27.000 31.000 35.000 59.000 81.000 2) 46
*
ISlc
Deze c i j f e r s h e b b e n b e t r e k k i n g o p d e t o t a l e b e r o e p s b e v o l k i n g , z o w e l mannen a l s v r o u w e n . Om nu t o t h e t a a n d e e l v a n d e vrouwen i n d e z e b e d r i j f s k l a s s e n te komen, w o r d t h i e r h e t g e m i d d e l d e genomen v a n d e meest r e c e n t e d e s b e t r e f f e n d e c i j f e r s v o o r Amsterdam. L e l y s t a d e n Zoe termeer. Redcnen v a n d e z e k e u z e i s d e i n v l o e d o p r e s p . v e r g e l i j k b a a r h e i d met d ~ t o e k o m s t i g e s i t u a t i e i n A l m e r e . Wat Amsterdam b e t r e f t mag men e r (ondanks harde gegevens) v a n u i t gaan, d a t e e n g e d e e l t e van de v r o u w e n h i j g e b r e k a a n ~ e r k g e l e ~ e n h e ii dn A l m e r e e e n p a s s e n d e b a a n i n :\msterdam k u l l e n v i n d e n ; t e v e n s k u n n e n m e t d e b e v o l k i n g v a n A l m e r e , d i e g r o t e n d e e l s u i t Amsterdam zaT komen, v e r z o r g e n d e b e d r i j v e n u i t 111llst e r d a m m e e t r e k k e n . Z o e t e r m e e r g e e f t i n d i e z i n e e n v e r g e l i j k b a r e . s i t u a t i e met A l m e r e w e e r , d a t h e t o o k e e n o v e r l o o p g e m e e n t e v a n e e n g r o t e s t a d is. T e n s l o t t e is d e overeenkomst t u s s e n L e l y s t a d e n Al~nere k i d e "New Towns" z i j n . . Iloor .-\IIIS t e r d a m i n d e z e l f d e mate mee t e l a t e n . t e l l e n a l s Z o e t e r m e e r t'n L e l y s t a d w o r d t ,er t e v e n s r e k e n i n g mee g e h o u d e n , d a t w e o n s r i c h t e n op dc lpotentiele vrouwelijke beroepsbevolking. T a b e l 24 l a a t d e h i e r u i t v o l g e n d e , r a m i n g z i e n v a n h e t p r o c e n t u e i e a a n d e e l v a n vrouwen p e r b e d r i j f s k l a s s e i n A l m e r e a l s m e d e h e t h i e r u i t b e r e k e n d e a b s o l u t e a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n v o o r vrouwen i n d e b e d r i j f s k l a s s e n van d e v e r z o r g e n d e s e c t o r v o o r d e p e i l d a t a 1 : i a n u a r i 1985. 1990. 1995 e n 2000 v o o r d e 2 e r o e i t e m o i . T a b e l 24. P r o c e n t u e l e a a n d e e l v a n vrouwen p e r b e d r i j f s k l a s s e e n h e t a b s o l u t e a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n ( 1)=125.000, 2)=250.000) ISIC bedr.
51.52 63.64 65.66 79 81 82 84 86.88 89
ind.
'
Almeire
198.5 19909 199021 1995'>
4% 35% 39% 11% 24% 41% 52% 38% 46%
14 315 211 40 475 295 749 137 248 2484
18 28 403 613 269 410 77 51 607 924 377 574 957 1456 266 175 317 483 3174
4831
1995'3
200011 2000i
47 1239 920 130 1840 1209 2454 448 1086
25 651 484 68 967 636 1290 236 570
65 1701 1236 178 2527 1660 3369 615 1490
4290 ,9373
4927
12868
22 567 421 59 842 554 1123 205 497
,
Bron: z i e b i j l a g e 11 Z e t t e n we d e u i t k o m s t v a n d e a b s o l u t e a a n t a l l e n v r o u w e n i n d e v e r zorgende s e c t o r n a a s t d e berekende p o t e n t i e l e vrouwelijke k r o e p s b e v o l k i n g u i t t a b e l 22, d a n b l i j k t v o o r d e ' 2 g r o e i t e m p i , te w e t e n 125.000 i n w o n e r s i n h e t j a a r 2000 e n 250.000 i n y o n e r s v o o r 1985, 1990, 1995 e n 2000 h e t a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n v o o r v r o u w e n , w a a r v o o r e e n ' a c q u i s i t i e b e l e i d v e r e i s t is.
,
-
T a b e l 25. V r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g , a r b e i d s p l a a t s e n i n d e v e r zorgende s e c t o r e n a r b e i d s p l a a t s e n , waarvoor a c q u i s i t i e v e r e i s t i s ( 1 ) = 1 2 5 . 0 0 0 inw. i n 2 0 0 0 , 2 ) = 2 5 0 . 0 0 0 i n 2 0 0 0 ) potentiele vr. beroepsbevolking
1985 6100 1 9 9 0 1) 9668 2 ) 12588 1995 1)11212 2 ) 19517 2000 1)11506 2 ) 23290 5.4
arbeidsplaatsen i n verz. sector 2484 1 ) 3174 1 ) 4290 1) 4927
2) 4831
2 ) 9373 2)12868
a r b e i d s p l a a t s e n , maarvoor a c q u i s i t i e v e r e i s t is 3616 1 ) 6494 1 ) 6922 1 ) 6579
2 ) 7757 2 ) 10144 2 ) 10422
A r b e i d s p l a a t s e r l v o o r vrouwen i n d e stuwende s e c t o r , r e k e n i n g houdend niet A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s Ten a a n z i e n v a n A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s b e z i e n i n d e r e g i o i s e r e e n o n d e r z o e k v e r r i c h t d o o r H. K a s p e r s ( 7 ) . H i e r b i j z i j n d e v o l g e n d e f a c t o r e n d i e d e t o e k o m s t i g e w e r k g e l e g e n h e i d v a n Almere z o u d e n k u n n e n b e y n v l o e d e n i n b e s c h o u w i n g genomen t . w . d e g r o e i - i n d u s t r i e e n el, d e w e r k g e l e g e n h e i d s o n t w i k k e l i n g v a n Amsterdam ( 0 . a . de bedrijfsm i g r a t i e ) . Zo w e r d g e k o z e n v o o r e e n a a n t a l u i t v e r k o r e n i n d u s t r i e e n . . V e r v o l g e n s w e r d h e t v r a a g p r o f i e l v a n d e z e i n d u s t r i e e n v e r g e l e k e n met h e t aanbodprofiel van A l m e r e , n a a r arbeidsmarkt, b e d r i j f s t e r r e i n e n gebouwen. r v e r k t u i g e n e n m a c h i n e s , f i n a n c i e r i n g i , g r o n d - e n h u l p s t o f f e n , energievoorziening, industriewater, agglomeratievoordelen, verkeer, m i l i e u f a c t o r e n en a f z e t . D i t r e s u l t e e r d e i n een v e r d e r e selectie u i t de uitverkoren industrieen ( z i e bijlage 12). I n t a b e l 26 z i j n d e b e d r i j f s k l a s s e n w a a r i n d e z e g e s e l e c t e e r d e i n d u s t r i e e n z i c h b e v i n d e n o m c i r k e l d . We h e b b e n i n d e z e t a b e l h e t vrouwelijka aandeel i n de n i e t verzorgende bedrijfsklassen uitgerekend. H i e r v o o r z i j n c i j f e r s v a n Amsterdam g e k o z e n e n n i e t v a n L e l y s t a d e n Z o e t e r m e e r , omdat w e n u t e maken h e b b e n m e t de s t u w e n d e s e c t o r . B i j d e s t u w e n d e s e c t o r i s n a m e l i j k v e e l meer s p r a k e v a n z e l f e e n s i t u a t i e d o o r selectie e n a a n t r e k k i n g van b e d r i j v e n e n van h e t i n geding z i j n van vestigingsplaatsfactoren. In d i t o p z i c h t l i j k t A l m e r e . d o o r z i j n l i g g i n g b i j d e R a n d s t a d a l s v e s t i g i n g s p l a a t s v e e l meer o p Amsterdam d a n o p L e l y s t a d o f Z o e t e r m e e r . T a b e l 26. V r o u w e l i j k - a a n d e e l o p h e t t o t a a l a a n t a l werknemers p e r b e d r i j f s k l a s s e i n Amstecdam, o k t o b e r 1972 Klasse (ISIC) 20 voedingsmiddelennijverheid 2 1 , 22 d r a n k - e n t a b a k s n i j v e r h e i d 23 textielnijverheid 24 schoen-, k l e d i n g e.a. t e x t i e l w . f a b r . 25 houtnijverheid (ekcl. meubelnijv.) 26 meubelnijverheid 27 papiernijverheid 28 grafische nijverheid, uitgeverijen 29 leerlooierijen e n ledenvarennijv. rubbernijverheid . 30 3 1 , 32 c h e m i s c h e - e n a a r d o l i e - i n d u s t r i e s t e e n - , g l a s - , a a r d w e r k - e n cementw. f a b r . 33 34, 35 meta1lurg.-, i j z e r - , s t a a l - , metaalwarenfabr. etc. 36 machinebouw 37 elektrotechnische industrie 38 transportmiddelenfabrieken
32,5% 13,6 31,4 60,2 2.1 11,2 34,5 23.9 44.6 18,5 15 9 11.9 7,5 8.7 2.8
.
v e r v o l g t a b e l 26. 39
41 42
1
o v e r i g e i n d u s t r i e ( diamant-, z i l v e r - e n goudvem.- , muziekind.-, speelgoed- e n s p o r t a r t i k e l e n i n d . , foto- en filmlaboratoria) bouw-, s t u k a d o o r s - e n s c h i l d e r s b e d r i j v e n e 1 e k t r . - , gas-, w a t e r l e i d i n g - , c e n t r a l e verwarmingsinstallatiebedr.
t o t 20-42
secundaire sector
39,4 4,G 4. G
1G.1
-
60, 61 z e l f s t . tussenpersoonl. en groothandel 71 t o t 78 vnrvoers- e n opslagbedrijven X5 zakelijke dienstverlening
30.1
t o t GO-90 t e r t i a i r e s e c t o r
34.5
Mron: S t a t i s t i s c h e m e d e d e l i n g e n n o . Amsterdam, t a b e l 2 .
23.2 9.1
1 9 9 Bureau v o o r S t a t i s t i e k van
U i t t a b e l 2fi k u n n e n we c o n c l u d e r e n , d a t h e t a a n t r e k k e n v a n i n d u s t r i e e n i n d e v o l g e n d e b e d r i j f s k l a s s e n v o o r vrouwen g u n s t i g i s : de v o e d i n g s m i d d e l e n n i j v e r h e i d , t e x t i e l n ij v e r h e i d , schoen-, k l e d i n g , e.a. textielwarenfabrieken, de p a p i e r n i j v e r h e i d , g r a f i s c h e n i j v e r heid e n uitgeverijen, l e e r l o o i e r i j e n e n ledenvarenfabrieken; de r u b b e r n i j v e r h e i d , d i a m a n t - , goud- e n z i l v e r v e r w . e n o v e r i g e be- e n venverkende i n d u s t r i e e n ( k l a s s e 3 9 ) . Ten a a n z i e n v a n d e min o f meer s t u w e n d e d i e n s t v e r l e n i n g . k u n n e n we. de z e l f s t . tussenpers. e n groothandel en de z a k e l i j k e dienstverl e n i n g noemen. B r e n g e n we d e bovengenoemde i n d u s t r i e l e b e d r i j f s k l a s s e n i n v e r band m e t d e ' g e s e l e c t e e r d e i n d u s t r i e e n i n d e s t u d i e v a n K a s p e r s . dan zouden v o o r A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s i n d e r e g i o en v o o r d e vrouw g u n s t i g z i j n : d e p a p i e r n i j v e r h e i d , d e g r a f i s c h e n i j v e r h e i d e n u i t g e v e r i j e n , diamant-, goud- e n z i l v e r v e r w e r k e n d e i n d u s t r i e e n ' e t c . ; i e t s m i n d e r maar nog w e 1 g u n s t i g : d e c h e m i s c h e i n d u s t r i e e n d e metaalproduktenindustrie:
Noten b i j Hoofdstuk V ( 1 ) Ommeren, A . G . v a n . R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s L e l y s t a d , 24 j u n i 1 9 7 4 ( 2 ) I l i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . S t a t i s t i e k van d e werkgelegenheid e n de beroepsbevolking gebied Lelystad. 1 januari 1975 ( 3 ) R i j k s d i e n s t v o o r de I J s s e l m e e r p o l d e r s . S t r u c t u u r p l a n L e l p s t a d 1975-2000. I O n d e r z o e k s n o t a , c o n c e p t , L e l y s t a d , f e b r u a r i 1 9 7 5 , b l z . 74 . .
( I ) Lee, J . . J . v a n d e r . D e S o n t w i k k e l i n g v a n d e b e r o e p s b e v o l k i n g i n p e d e r l a n d o p m i d d e l l a n g e t e r m i j n . Economisch S t a t i s t i s c h e D e r i c h t e n . 21-11-1973 ( 5 ) Abcouwer, N.F. S t u w e n d e n v e r z o r g e n d . A g g l o m e r a t i e v a n a c t i v i t e i t m , m u l t i p l i e r . V o o r s t u d i e s t . b . v . d e o n d e r z o e k s n o t a van h e t s t r u c t u u r p l a n v o o r L e l y s t a d . R i j k s d i e n s t v o o r d e IJsselmeerp o l d e r s , L e l y s t a d , 31-5-1974 ( G ) Zie ( 3 ) , b i j l a g e 7.4 blz.
13
( 7 ) K a s p e r s . H. D e ontwikkelingsmogelijkheden v a n d e w e r k g e l e g e n h e i d i n A l m e r e t u s s e n 1975 e n 1985. D o c t o r a a l - s c r i p t i e , geschreven t i j d e n s s t a g e b i j de R. 1J.P.. Lelystad 1975
Hoofdstuk VI. C o n c l u s i e e n a a n b e v e l i n g e n G.0
Inleiding I n eerste i n s t a n t i e z o u d e n n u a a n , b e v e l i n g e n g e d a a n w o r d e n o v e r a a n t r e k k i n g v a n b e d r i j f s k l a s s e n i n d e s t u w e n d e s e c t o r , d i e d e vrouw i n A l r n e r e een goede kans o p werkgelegenheid 'zouden geven. Daarnaast z o u d e n we n o g ' e n k e l e a n d e r e m o g e l i j k h e d e n a a n s t i p p e n om d e belemmer i n g e n t e v e r m i n d e r e n , d i e d e vrouw o n t m o e t , w i l z i j a a n h e t a r b e i d s bes t e l deelnemen. lloewel',tot nu t o e i n d e z e s c r i p t i e d e n a d r u k h e e f t g e l e g e n o p d e werkgelegenheid z e l f is h e t d o o r d e w i j z e , w a a r o p d e z e s t u d i e is v e r l o p e n . n i e t m o g e l i j k g e w e e s t d e z e n a d r u k ook b i j d e a a n b e v e l i n g e n d o o r t e v o e r e n . Vandaar d a t e r i n d i t h o o f d s t u k e e n a c c e n t v e r s c h u i v i n g p l a a t s h e e f t v a n d e w e r k g e l e g e n h e i d z e l f n a a r a n d e r e m o g e l i j k h e d e n om d e ~ v e r k e n d evrouw t e h e l p e n . A l v o r e n s w e h i e r mee b e g i n n e n , w i l l e n we nog e e n k a n t t ' e k e n i n g maken: Z o a l s u i t h o o f d s t u k I g e c o n c l u d e e r d mag w o r d e n , i s e r i n N e d e r l a n d e e n t o e n a m e te c o n s t a t e r e n v a n h e t b u i t e n s h u i s w e r k e n v a n d e v r o r ~ w , m e t name d e gehuwde vrouw. D a a r i n b e g i n n e n we a n d e r e ontwik-' k e l d e l a n d e n t e v o l g e n , maar n o g s t e e d s h e e f t N e d e r l a n d e e n v e e l k l e i n e r e d e e l n a m e v a n d e vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s . M e e s t a l s p r e e k t men d a a r o m v a n e e n a c h t e r s t a n d , m a a r j u i s t h i e r b i j w i l l e n we t o t v o o r z i c h t i g h e i d manen. A l s e e n van d e o o r z a k e n van d e N e d e r l a n d s e a f w i j k i n g w e r d h e t l a n g b l i j v e n g e l d e n v a n d e t r a d i t i o n e l e r o l o p v a t t i n g g e s i g n a l e e r d . Omd a t men d a n s p r e e k t o v e r s o c i a l e w a a r d e n e n n o r m e n , k a n d e i n v l o e d van d e z e f a c t o r oomogelijk h a r d gemaakt worden. D e o p v a t t i n g e n o v e r d e r o l v a n man e n vrouw z i j n a a n h e t v e r a n d e r e n , m a a r h i e r m e e i s n i e t bewezen, d a t d e z e z i c h i n N e d e r l a n d p r e c i e s z o z u l l e n o n t w i k k e l e n a l s b i j v . i n Amerika o f Zweden. D e d e e l n a m e v a n d e v r o u w a a n . h e t a r b e i d s p r o c e s h o e f t z i c h d a a r o m o o k n i e t o p d e z e l f d e m a n i e r te o n t w i k k e l e n . Ondanks h e t g e l i j k e s t a d i u m i n o n t w i k k e l i n g v a n N e d e r l a n d e n d e z e a n d e r e l a n d e n moet men r e k e n i n g h o u d e n m e t e e n v e r s c h i l l e n d cultuurpatroon, d a t u i t e i n d e l i j k weleens doorslaggevend 2011 k u n n e n z i j n . Misschien is e n b l i j f t h e t h u i s e l i j k e l e v e n v o o r de N e d e r l a n d e r s w e 1 b e l a n g r i j k e r . Een c o n s e q u e n t i e z o u k u n n e n z i j n , d a t d e N e d e r l a n d s e vrouw e n / o f man, z e l f s a 1 z i j n e r e v e n g o e d e v o o r z i e n i n g e n a l s e l d e r s , t o c h e e n g r o t e r g e d e e l t e v a n d e d a g s a m e n met d e k i n d e r e n w i l d o o r b r e n g e n . D i t zou e e n t o e n a m e v a n p a r t - t i m e a r b e i d e n e v e n t u e e l e e n a f n a m e v a n f u l l - t i m e a r b e i d v a n d e man k u n n e n b e t e k e n e n . Deze g i s s i n g e n d i e n e n a l s w a a r s c h u w i n g t e g e n d e m o g e l i j k e b e w e r i n g , d a t b i , j n a a l l e vrorlwen i n d e ' t o e k o m s t z u l l e n w i l l e n w e r k e n . Men moet d e k e u z e b l i j v e n b e h o u d e n b e r o e p s a r b e i d te d o e n o f r l i e t , p a r t - t i m e o f l u l l - t i m e ; h e t meest i d e a l e z o u m . i . z i j n , a l s d i t n i e t a l l e e n v o o r v r o u w e n , maar ook v o o r mannen e e n k e u z e u u g e l i j k h e i d z o u w o r d e n . 1)aar w i j e r o n s b e w u s t v a n z i j n , d a t b e r o e p s a r b e i d , h o e w e l h o o f d o n d e r w e r p v a n d e z e s c r i p t i e , n i e t d e e n i g e m o g e l i j k h e i d v o o r d e vrouw i s , w i l l e n w e h i e r n i e t z o n d e r lneer a a n v o o r b i j g a a n e n b e s t e d e n w e i n 6.1 aandacht aan betaalde e n niet-betaalde werkkringen. Met b e t r e k k i n g t o t d e b e r o e p s a r b e i d v a n d e vrouw komen we i n 6 . 2 t e r u g o p e e n voor h a a r g u n s t i g e a c q u i s i t i e e n o p d e waarde van onze u i t k o m s t e n . In 6 . 3 e n 6 . 4 b e s t e d e n we r e s p . a a n d a c h t a a n o p l e i d i n g en voorzieningen a l s waardevolle mogelijkheden t o t h e t v e r b e t e r e n van d e P s i t i e v a n d e vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s .
--
6.1
B e t a a l d e en n i e t - b e t a a l d e w e r k k r i n g e n T o t nu t o e hebben w e o n s a l l e e n g e r i c h t o p b e t a a l d e b e r o e p s a r b e i d b u i t e n s h u i s . W e hebben g e z i e n d a t a l s m o t i e f v o o r d i t werk vaak d e b e h o e f t e a a n s o c i a l e c o n t a c t e n werd g e g e v e n . Omdat a a n d e z e b e h o e f t e n i e t a l l e e n d o o r b e r o e p s a r b e i d maar b i j v . ook d o o r v r i j w i l l i g e r s werk k a n worden v o l d a a n , w i l l e n we d a a r nu e v e n b i j s t i l b l i j v e n s t a a n . Men kan z i c h d e v r a a g s t e l l e n i n h o e v e r r e vrouwen, zowel w e r kenden a l s n i e t - w e r k e n d e n , be:angs.telling tonen voor v r i j w i l l i g e r s werk i n z i e k e n h u i z e n , b e j a a r d e n t e h u i z e n , s c h o l e n , s p o r t v e r e n i g i n g e n e n z . H e t a 1 e e r d e r genoemde o n d e r z o e k " M a a t s c h a p p e l i j k e P a r t i c i p a t i e v o o r vrouwen m e t gezinsverantwoordelijkheid" kwam t . a . v . d i t o n d e r . . werp t o t de v o l g e n d e c o n c l u s i e s (1): Onder d e werkenden was e r s p r a k e van 4 l % . e n o n d e r d e n i e t w e r k e n den van 44%; d i e e e n p o s i t i e v e houding had t . a . v . d i t werk e n i n m e e r d e r e of m i n d e r e mate h e t werken a l s v r i j w i l l i g s t e r i n d e toekomst. m o g e l i j k a c h t t e . W e 1 b l e e k d a t meer dan d e h e l f t van d e vrouwen m e t t h u i s w o n e n d e k i n d e r e n v r i j i e l n i e t g e t n f o r m e e r d was o v e r d e m o g e i i j k . h e i d v a n h e t v e r r i c h t e n van d e r g e l i j k werk. B i j d e vrouwen met e e n D o s i t i e v e houding b e s t a a t d a n ook e e n g r o t e b e h o e f t e a a n e n i g e v o o r l i c h t i n g o m t r e n t d i t werk e n d e m o g e l i j k h e i d van e n i g e s c h o l i n g . U i t h e t v o o r o n d e r z o e k was g e b i e k e n , d a t men n i e t z o z e e r bewust e e n k e u z e maakte t u s s e n e e n b e t a a l d e o f v r i j w i l l i g e w e r k k r i n g . Daarom h e e f t men i n h e t o n d e r z o e k z e l f g e v r a a g d o f d e vrouwen z i c h wilden u i t s p r e k e n o v e r de keuze t u s s e n de b e t a a l d e werkkring e n e r z i j d s e n de v r i j w i l l i g e a n d e r z i j d s . B i j d e g r o e p werkenden b l i j k t 65% d e v o o r k e u r t e g e v e n a a n e e n bet a a l d e w e r k k r i n g e n 18% a l s ' v r i j w i l l i g s t e r ; b i j d e n i e t - w e r k e n d e n b l i j k t d i t 42 r e s p . 35% t e z i j n . I n h e t a l g e m e e n kan d e c o n c l u s i e g e t r o k k e n w o r d e n , d a t h e t ' werken a l s v r i j w i l l i g s t e r n i e t a l s e e n keuze t u s s e n b e t a a l d o f v r i j w i l l i g werk w o r d t g e z i e n . H i e r a a n is z e k e r b i j zowel d e werkenden a l s n i e t w e r k e n d e n d e o n b e k e n d h e i d met d e m o g e l i j k h e d e n v o o r v r i j w i l l i g sters s c h u l d . D e e e r s t e aanbeveling d i e h i e r voor Almere'gedaan wordt, is h e t b e w e r k s t e l l i g e n van e e n bewuste keuze b i j d e t o e k o m s t i g e vrouw t u s s e n a 1 o f n i e t b e t a a l d w e r k . . D i t zou kunnen g e s c h i e d e n d o o r h e t o r g a n i s e r e n van i n f o r m a t i e b i j e e n k o m s t e n o v e r d e m o g e l i j k h e d e q van v r i j willigerswerk binnen s o c i a l e i n s t i t u t i e s .
6.2
A c q u i s i t i e b e l e i d t e n g u n s t e van h e t v r o u w e l i j k
.arkidspotentieel
I n 5.4 z i j n w e t o t d e s e l e c t i e gekomen van e e n a a n t a l b e d r i j f s k l a s s e n i n d e s e c u n d a i r e s e c t o r , d i e r e k e n i n g houdend m e t A l m e r e a l s v e s t i g i n g s p l a a t s , e e n g u n s t i g a a n t a l a r b e i d s p l a a t s e n zouden kunnen l e v e r e n a a n vrouwen. D i t z i j n : de p a p i e r n i j v e r h e i d de g r a f i s c h e n i j v e r h e i d e n u i t g e v e r i j e n d i a m a n t - , ' z i l v e r - e n goudverwerkende-, muziekinstrumenten', s p e e l g o e d - e n sportartikelenindustrie, f o t o - e n f i l m l a b o r a t o r i a ?n a n d e r e be- e n v e n v e r k e n d e i n d u s t r i e e n de c h e m i s c h e i n d u s t r i e de m e t a a l p r o d u k t e n i n d u s t r i e . Aan onze m a n i e r van b e n a d e r i n g k l e v e n e c h t e r b e n v a r e n . Door e e n s t a t i s c h e b e n a d e r i n g te g e b r u i k e n , z i j n w e e r v a n u i t g e g a a n , d a t d e s i t u a t i e van d e v r o u w e l i j k e w e r k g e l e g e n h e i d i n d e i n d u s t r i e d e z e l f d e
z a i b l i j v e n . Reeds nu is e c h t e r i n Europa een verandering t e cons t a t e r e n . Vrouwen, d i e i n d e i n d u s t r i e w e r k e n , v e r r i c h t e n g r o t e n d e e l s ongeschoolde arbeid. H e t a a n t a l betrekkingen voor ongeschoolde krachten i n d e i n d u s t r i e neemt d e l a a t s t e j a r e n s t e r k a f . Een goed v o o r b e e l d i s d e k l e d i n g - e n t e x t i e l i n d u s t r i e , w a a r i n n o g . s t e e d s v e e l vrouwen w e r k zaam z i j n . I n Europa v e r s c h a f t e d e z e i n d u s t r i e a a n h e t b e g i n van d e eeuw aan 3 / 4 van a l l e v r o u w e l i j k e a r b e i d s k r a c h t e n i n d e s e c u n d a i r e s e c t o r w e r k , maar s i n d s d i e t i j d is d e b e h o e f t e a a n h a n d a r b e i d s t e r s s t e r k g e d a a l d . Binnen 10 j a a r b e d r o e g ' d e z e v e r m i n d e r i n g v o o r d e I t a l i a a n s e t e x t i e l 200.000. I n F r a n k r i j k , w a a r men i n 1926 i n d e t e x t i e l - ' e n k l e d i n g i n d u s t r i e 2 m i l j o e n werknemers t e l d e . , w a a r v a n 14 m i l j o e n vrouwen, waren h e t e r i n 1968 nog s l e c h t s 8 0 0 . 0 0 0 , w a a r v a n 530.000 vrouwen. Zo kan men i n a l l e l a n d e n e e n afname v a n a r b e i d s p l a a t s e n v o o r o n g e s c h o o l d e k r a c h t e n i n d e t e x t i e l c o n s t a t e r e n ( 2 ) . Ook i n ~ e d e r l a n dw o r d t d e w e r k g e l e g e n h e i d v o o r vrouwen i n d e t r a d i t i o n e l e b e d r i j f s t a k k e n r e l a t i e f minder b e l a n g r i j k ( z i e 3 . 3 ) . De r e l a t i e v e - s t i J g i n g i n d e behoefte aan geschoold p e r s o n e e l , n o o d z a k e l i j k ge- . worden d o o r h e t i n g e b r u i k nemen van meer m a c h i n e s , w e r k t v o o r a l t e n g u n s t e van d e mannen. I n e e n serie van h e t I.N.S.E.E. g e p u b l i c e e r d e s t u d i e m e t d e t i t e l " P r o j e c t i o n s t e n d a n c i e l l e s d e s b e s o i n s f r a n ~ a i s en . main d ' o e u v r e p a r p r o f e s s i o n s 1968-1975-1980". t o o n t J e a n BquB aan, d a t w e l k e h y p o t h e s e men ook a a n h o u d t , i n a l l e b e d r i j f s t a k k e n , w a a r vrouwelijke arbeidskrachten z i j n geconcentreerd z o a l s k l e d i n g , text i e l , l e e r , v o e d i n g s m i d d e 1 e n . e n z . e e n min o f meer s n e l l e vermind e r i n g van h a a r a a n t a l z a l o p t r e d e n ( 3 ) . Deze v e r l i e z e n w e r d e n d e l a a t s t e j a r e n opgevangen d o o r w e r v i n g van v r o u w e l i j k p e r s o n e e l i n d e machinebouw, d e e l e k t r o t e c h n i s c h e e n e l e k t r o n i s c h e i n d u s t r i e e n ' i n d e c h e m i s c h e i n d u s t r i e . De o n t w i k k e l i n g i n d e v e r s t o n t w i k k e l d e i n d u s t r i e , n l . d i e van D u i t s l a n d , l a a t z i e n , d a t d i t compenserend e f f e c t maar t i j d e l i j k i s e n d a t h e t a a n t a l v r o u w e l i j k e werknemers 4 i n d e s e c u n d a i r e s e c t o r i n D u i t s l a n d nog z a l afnemen. D i t v o o r b e e l d maakt h e t bezwaar d u i d e l i j k t e g e n de opsomming van g u n s t i g e b e d r i j f s k l a s s e n i n d e s e c u n d a i r e s e c t o r . A a n t r e k k i n g van d e z e b e d r i j v e n z a l s l e c h t s e e n t i j d e l i j k e o p l o s s i n g z i j n v o o r h e t w e r k v e r s c h a f f e n a a n vrouwen. W i l men o p d e l a n g e r e t e r m i j n i e t s a a n d e v e r b e t e r i n g van d e pos i t i e v a n d e vrouw d o e n , d a n kan men z i c h b e t e r r i c h t e n o p h e t a a n t r e k k e n van stuwende d i e n s t e n , w a a r v a n w i j i n 5 . 4 d e z e l f s t a n d i g e t u s s e n p e r s o o n l i j k e - e n g r o o t h a n d e l e n de z a k e l i j k e d i e n s t v e r l e n i n g genoemd hebben. N a a s t h e t f e i t , d a t er d e l a a t s t e j a r e n e e n v e r s c h u i v i n g i n d e a a r d v a n ' h e t werk van d e . v r o u w van i n d u s t r i e n a a r d i e n s t e n e n a d m i n i s t r a t i e f te z i e n i s , hebben d e d i e n s t e n ook a l s v o o r d e e l , d a t vrouwen n i e t a l l e e n o n g e s c h o o l d werk hoeven t e doen (zie 3.2). 6.3
Opleiding I n 2.3 hebben w e g e c o n s t a t e e r d ; d a t o p l e i d i n g o n m i s k e n b a a r van g*te i n v l o e d i s o p h e t a 1 d a n n i e t b u i t e n s h u i s g a a n w e r k e n van be vrouw. Ook hebben w e i n h e t v o o r g a a n d e g e z i e n , d a t d e b e l a n g r i j k s t e r e d e n van h e t afnemen van d e w e r k g e l e g e n h e i d v o o r d e vrouw i n d e i n d u s t r i e d e v e r v a n g i n g van o n g e s c h o o l d e a r b e i d s t e r s d o o r g e s c h o o l d e a r b e i d e r s i s . U i t 3 . 2 i s g e b l e k e n , d a t h e t m e r e n d e e l van d e vrouwen a r b e i d v e r r i c h t
op s l e c h t s eenvoudig t o t middelmatig niveau, w a a r b i j p a r t - t i m e s t e r s er nog s l e c h t e r v a n a f komen dan f u l l - t i m e s t e r s . D e g e n o t e n o p l e i d i n g van de werkende vrouw l i g t i e t s h o g e r dan van d e n i e t - w e r k e n d e e n d e werkende gehuwde vrouw neemt h i e r e e n t u s s e n p o s i t i e i n ( z i e 2 . 3 ) . Omdat m e i s j e s t e g e n w o o r d i g meer aan h e t m i d d e l b a a r e n h o g e r o n d e r w i j s deelnemen (hoewel d e deelname nog n i e t g e l i j k is a a n d i e van j o n g e n s ) z i j n h e t v o o r a l d e gehuwde vrouwen van 3 0 j a a r e n o u d e r , d i e zowel b i j de w e r k e n d e n a l s d e n i e t y w e r k e n d e n d e m i n s t e o p l e i d i n g 1 hebben ( z i e 2 . 3 t a b e i 1 0 ) . Deze g r o e p b e s t a a t nu a 1 , v o o r 50% u i t p a r t - t i m e w e r k e n d e n . Zull e n i n d e toekomst meer gehuwde v r o u w e n , g a a n w e r k e n , d a n z a l h e t merend e e l e e n p a r t - t i m e baan zoeken om zo d e z o r g v o o r h e t h u i s h o u d e n e n de b e r o e p s r o l op e e n b e v r e d i g e n d e m a n i e r t e kunnen c o m b i n e r e n . Door d e nadelen, d i e werkgevers z i e n van h e t part-timewerk, door de vooroord e l e n , d i e ze h e b b e n o v e r v e r z u i m e n v e r l o o p van gehuwde vrouwen e n door h e t f e i t , d a t deze groep m e t toch a 1 de minste o p l e i d i n g meestal h a a r b e r o e p s r o l z a l o n d e r b r e k e n om n a h e t k r i j g e n van k i n d e r e n w e e r h a a r h e r i n t r e d e i n h e t a r b e i d s p r o c e s te d o e n , d o o r d i t a l l e s w o r d t d e p o s i t i e van d e werkende gehuwde vrouw m o e i l i j k - e n v e r d i e n t met . name d e z e g r o e p e x t r a a a n d a c h t . Z o a l s gezegd i n 2 . 3 n o o t ( 1 1 ) komen we eerst t e r u g o p d e wensen van gehuwde n i e t - w e r k e n d e vr,ouwen t e n a a n z i e n van b e r o e p s o p l e i d i n g e n ( 4 ) . Om hun g e w e n s t e b e r o e p i n d e toekomst u i t te kunnen s e f e n e n , z e g t 70% van d e n i e t - w e r k e n d e n g e e n b e h o e f t e a a n v e r d e r e o p l e i d i n g of s c h o l i n g t e hebben. Dege g r o e p b e s t a a t v o o r a l u i t j o n g e r e n beneden d e 2 5 j a a r , w a t t e v e r k l a r e n is d o o r hun b e t e r e o p l e i d i n g d a n d e o u d e r e n . 23% Van d e n i e t - w e r k e n d e gehuwde vrouwen b l i j k t w e 1 b e h o e f t e te hebben aan v e r d e r e o p l e i d i n g o f s c h o l i n g . Deze wens komt v o o r a l .' n a a r v o r e n o n d e r vrouwen v a n 2 5 t o t 34 j a a r , d i e vaak v e r p l e g e n d o f a d m i n i s t r a t i e f werk a l s beroepswens h e b b e n . Ook h i e r b l i j k t weer u i t , d a t e r o p l e i d i n g s - o f s c h o l i n g s m o g e l i j k h e d e n v o o r d e o u d e r e gehuwde vrouw moeten komen, w i l z i j i n s t a a t z i j n o p e e n b e v r e d i g e n d e m a n i e r i n h e t a r b e i d s p r o c e s te t r e d e n . Om d i t te b e w e r k s t e l l i g e n w i l l e n w e h i e r w i j z e n o p d e Open Schoolg e d a c h t e , i n h e t k a d e r van e e n nieuw o n d e r w i j s b e l e i d , w a a r d e Overh e i d z i c h nu mee b e z i g h o u d t . D i t nieulve o n d e r w i j s b e l e i d g a a t u i t van d e g e d a c h t e , d a t h e t o n o n d e r b r o k e n v o l l e d i g d a g o n d e r w i j s a a n h e t b e g i n van h e t l e v e n e r op g e r i c h t moet z i j n j o n g e mensen e e n "brede" v o o r b e r e i d i n g o p l e v e n e n b e r o e p s p r a k t i j k te g e v e n . "Breed" h o u d t i n , d a t n a a s t h e t v e n v e r v e n van b a s i s k e n n i s e n - v a a r d i g h e d e n d e n a d r u k w o r d t g e l e g d o p h e t o n t w i k k e l e n v a n d e h o u d i n g e n v a a r d i g h e i d om nieuwe problemen a a n te , pakken e n Op te l o s s e n , nieuwe d i n g e n te l e r e n , z i c h n a d e r i n v e r s c h e i d e n e zaken t e v e r d i e p e n e n z i c h te s p e c i a l i s e r e n m.a.w. d e werkel i j k e s p e c i a l i s a t i e moet n i e t i n d e i n i t i e l e f a s e n van o n d e r w i j s i n v o l l e d i g e d a g t a a k geprogrammeerd worden, maar kan beter p l a a t s v i n den i n d e b e r o e p s p r a k t i j k e n / o f i n w i s s e l w e r k i n g m e t d e b e r o e p s p r a k t i j k g e l e e r d worden ( 5 ) . We komen d a n b i j d e Open S c h o o l , d e o r g a n i s a t i e d i e a l l e v o o r - ' z i e n i n g e n van v e r d e r e s c h o l i n g e n vorming n a d e eerste on-derwijsweg c o o r d i n e e r t e n ook z e l f a a n b i e d t . B i j d e z e g e d a c h t e is e r s p r a k e van e e n tweede-kans o n d e r w i j s g e d u r e n d e h e e l h e t l e v e n a l s volwass e n e , met name v o o r d e "kansarme" g r o e p e n d.w.2. g r o e p e n , d i e d e e e r s t e 12.2 1 6 j a a r van hun l e v e n maar w e i n i g o n d e r w i j s e n vorming gehad hebben. D i t i s nu p r e c i e s w a t d e o u d e r e (gehuwde) vrouw n o d i g h e e f t .
EBn v a n d e 3 d o e l g r o e p e n , d i e d e C o m m i s s i e Open S c h o o l d a n ook o p h e t oog h e e f t , is d e (gehuwde) vrouw, d i e i n h a a r b e h o e f t e a a n b e t e r e i n t e g r a t i e i n h e t maatschappelijk leven e n (hernieuwde) d e e l n a ~ n ea a n h e t a r b e i d s p r o c e s g e h i n d e r d w o r d e n d o o r o n v o l d o e n d e opl e i d i n g (vaak a l l e e n l a g e r e s c h o o l e n huishoudschool) of v e r o i ~ d e r d e o p l e i d i n g . Een t w e e d e d o e l g r o e p , d i e i n v k r b a n d m e t d e w e r k e n d e r r o u w ook v a n b e l a n g i s , z i j n j o n g e mannen e n v r o u w e n van 1 7 t o t 30 ,jaar, d i e i n een middelgrote stad,wonen, geen m.a.v.0. of g e l i j k w a a r d i g e o p l e i d i n g b e z i t t e n e n n i e t meer a a n s c h o l i n g s - e n / o f i,ornlingsprogramma's deelnemen; i n d e z e g r o e p is h e t a a n t a l vrouwen g r o t r r d a n h e t a a n t a l mannen, onidat z e d o o r g a a n s n i e t v e e l meer 1lc:bben d a n l a g e r o n d e r w i j s ( 6 ) . Men d e n k t d e z e d o e l g r o e p e n te b e n a d e r e n e n t e a c t i v i t e r e n d o o r te w e r k e n v i a b e s t a a n d e v e r b a n d e n i n d e l e e f - e n w e r k s i t u a t i e , z o a l s b u u r t i e n w i j k g r o e p e r i n g e n , ondernemingsraden, vrouwengroeperingen e. d . llaL n i v e a u , w a a r men d e n k t t e b e g i n n e n , komt g l o b a a l o v e r e e n Iset I . b . o . / m . a . v . o . . w a a r b i j h e t s t r e v e n e r n i e t o p g e r i c h t is d e i n h o u d v a n d i t n i v e a u l e t t e r l i j k o v e r t e nemen. D e d e e l n e m e r s a a n d e p r o j e c t e n b r e n g e n hun e i g e n p r a k t i j k - e n l e v e n s e r v a r i n g mee; d e p r o g r a m m e r i n g moet d a a r o p a a n s l u i t e n d . w . z . d e o p g e d a n k e r v a r i n g w a a r d e r e n e n d a a r o p v e r d e r bouwen. hlet h e t o o g h i e r o p is men v a n p l a n d e aangeboden l e e r s t o f z o c o n c r e e t m o g e l i j k te houden en o p l o k a a l of r e g i o n a a l niveau kan dan de r e l a t i e m e t d e p l a a t s e l i j k e of r e g i o n a l e omstandigheden of de a r b e i d s s i t u a t i e i n bepaalde bedrijven w o r d e n g e l e g d . Hoewe1 h e t n i e t i n d e b e d o e l i n g J i g t e e n d i p l o m a f a b r i e k te creeren s t r e e f t . m e n e r n a a r de deelnemers aan de proefp r o , j e c t e n ( d i e men o p z i j n g u n s t i g s t . i n S e p t e m b e r 1 9 7 6 k a n l a t e n s t a r t e n ) , d i e i n eerste i n s t a n t i e e e n d u u r van 2 j a a r h e b b e n , d e m o g e l i , j k h e i d t e g e v e n o v e r te s t a p p e n n a a r d e bovenbouw v a n 1. b . 0 . en m.a.v.o., o f w e l v i a s c h r i f t e l i j k e c u r s u s s e n , d a n w e l v i a avonds c h o l e n e n u i t e r a a r d ook v i a d e Open S c h o o l . We h e b b e n d e z e u i t g e b r e i d e u i t l e g v a n d e Open S c h o o l g e d a c h t e g e g e v e n om d u i d e l i j k te maken, d a t h i e r i n e e n k a n s b i j u i t s t e k l i g t om a a n e e n f u n d a m e n t e l e v e r b e t e r i n g v a n d e p o s i t i e v a n d e vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s te werken, a a n g e z i e n h e t v e r s c h a f f e n v a n werkgel e g e n h e i d z o n d e r meer h i e r v o o r riiet g e n o e g i s . V a n d a a r w i l l e n w e h i e r d e a a n b e v e l i n g d o e n e r n a a r te s t r e v e n o o k i n A l m e r e d e z e p r o e f p r o j e c t e n t e l a t e n s t a r t e n . Mocht d i t v a n wege d e s e l e c t i e c r i t e r i a v o o r d e s t a r t p l a a t s v a n d e p r o e f p r c j e c t e n i n h e t b e g i n s t a d i u m nog n i e t m o g e l i j k z i j n , d a n zou i n i e d e r g e v a l i n e e n l a t e r s t a d i u m zo v l u g m o g e l i j k h e t o n t s t a a n v a n e e n O,,en S c h o o l i n Almere z e l f o f i n e e n n a b u r i g e s t a d b e v o r d e r d m o e t e n w o r d e n . Voorzieningen
4
'
I n 1 . 2 . 4 hebben we a a n d a c h t b e s t e e d a a n d e t o e k o m s t i g e d e e l n a m e v a n d c vrouw a a n h e t a r b e i d s p r o c e s . W e h e b b e n t o e n g e z i e n , d a t d e bel a n g r i j k s t e r e d e n van h e t n i e t werken e n h e t n i e t i n de t o e k o m s t g a a n w e r k e n ( v a n v r o u w e n v a n 18 t o t GO j a a r i n N e d e r l a n d ) d e z o r g v o o r h u i s h o u d e n e n k i n d e r e n w a s . H i e r b i j kwam n a a r v o r e n ; d a t h e t c r e e r e n van v o o r z i e n i n g e n r e e d s werkenden i n s t a a t g e s t e l d had t e gaan e n b l i j v e n werken e n d a t e e n a a n z i e n l i j k d e e l van d e niet-werkeny d e n d a c h t te kunnen g a a n w e r k e n , a l s e r v o o r z i e n i n g e n z o u d e n z i j n . H i e r u i t b l i , j k t , d a t men i n A l m e r e d e ( g e h u w d e ) v r o u w b e t e r i n s t a a t s t e l t te g a a n w e r k e n d o o r h e t . b e v o r d e r e n v a n v e r s c h i l l e n d e v o o r z i e n i n g e n .
.
A l s e e r s t e noemen we d e c r e c h e s . Men k a n c r e c h e s i n d e woonomg e v i n g o f i n d e werkomgeving p l a a t s e n . A l s vrouwen i n d e d i e n s t v e r l e n e n d e s e c t o r w e r k e n h o e v e n w e d i t o n d e r s c h e i d n i e t te maken, w a n t d a n z a l d e w e r k o m g e v i n g meestal s a m e n g a a n m e t d e woonomgeving. Werken v r o u w e n i n d e i n d u s t r i e l e s e c t o r , d a n z a l e r o v e r h e t algemeen w e 1 van d e z e s c h e i d i n g s p r a k e z i j n . C r e c h e s i n d e werkomgeving hebben h e t v o o r d e e l , d a t d e moeder o v r r d a g a f e n t o e c o n t a c t k a n h e b b e n met h a a r k i n d . H e t b e z w a a r i s c % c h t e r , d a t d e nloeder met h a a r k i n d a a n h e t e i n d e v a n d e d a g , a l s beiden vermoeid z i j n , vaak e e n l a n g e t o c h t m e t h e t o p e n b a a r v e r v o e r i n h e t s p i t s u u r m o e t maken. Ook k'an d e e v e n t u e l e s l e c h t e a t m o s f e r i s c h e c o n d i t i e i n d e n a b i j h e i d van f a b r i e k e n a l s b e m a a r g e z i e n worden. In F r a n k r i j k e n I t a l i c ! , w a a r e e n g r o o t a a n t a l b e d r i j v e n e n f a h r i e k e n c r e c h e s h e b b e n v o o r hun w e r k n e e m s t e r s , b l e e k d a t d e vrouwen d ~ z ev o o r z i e n i n g l i e v e r i n d e w o o n w i j k z a g e n ( 7 ) . H i e r a a n z i j n b e h a l v e R e t o n t b r e k e n v a n d e z o e v e n genoemde b e n v a r e n n o g meer v o o r delen verbonden. S i t u e e r t men d e c r e c h e i n d e w o o n w i j k b i j d e l a g e r e s c h o o l , d a n h e e f , t d i t n i e t a l l e e n h e t v o o r d e e l , d a t h e t kind i n d e e i g e n woonbuurt g e P n t e g r e e r d r a a k t , maar ook d a t d e o v e r g a n g n a a r d e k l e u t e r - e n l a g e r e s c h o o l v e r g e m a k k e l i j k t w o r d t d o o r d e bekende k a m e r a a d j e s ; d e o u d e r e k i n d e r e n k u n n e n d e k l e i n e r e n mee n a a r s c h o o l nemen e n d e s t a f v a n d e c r e c h e k a n w e l l i c h t n a s c h o o l t i j d ook t o e z i c h t h o u d e n o p d e , w a t o u d e r k k i n d e r e n , w a a r b i j men d a n t e v e n s g e b r u i k k a n maken v a n d e s c h o o l v o o r z i e n i n g e n (8). H e t meest i d e a l e zou z i j n , a l s men i n Almere i n d e r d a a d h e t p l a n om d o w e r k g e l e g e n h e i d i n d e n a b i j e woonomgeving t e s i t u e r e n t e n u i t v o e r k a n b r e n g e n ( 9 ) . Voor d e m o e d e r i s d i t g u n s t i g , omdat d e v o o r d e l e n van d e l o c a t i e van d e c r e c h e i n d e woon- e n w e r k o m g e v i n g g e c o m b i n e e r d k u n n e n w o r d e n e n z i j e v e n t u e e l o v e r d a g c o n t a c t met h a a r k i n d k a n h e b b e n . T e v e n s h e f t d i t h e t b e m a a r o p v a n te l a n g e r e i s t i j d e n e n te hoog r e i s g e l d , w a t z e k e r van i n v l o e d i s o p h e t b e s l u i t van vrouwen i n d e l a g e r e i n k o m e n s k l a s s e n om t e g a a n w e r k e n . C r e c h e s h e l p e n b i j d e o p v a n g v a n k i n d e r e n b e n e d e n d e 4 j a a r maar voor oudere kinderen z i j n andere voorzienirigen nodig. Noodzakelijk z i j n m o g e l i j k h e d e n t o t o v ; ? r b l i j v e n t u s s e n d e middag e n t o t s p e l e n onder t o e z i c h t n a s c h o o l t i j d . Te d e n k e n v a l t a a n t r a p v e l d j e s , g e c o m b i n e e r d met s c h o o l t e ' r r e i n e n , h u i s w e r k - , handwerk- e n k n u t s e l k l a s s e n , w a a r b i j w e e r g e b r u i k gemaakt kan worden van s c h o o l v o o r z i e n i n g e n . N a a s t deze v o o r z i e n i n g e n v o o r d e opvang van k i n d e r e n ; w a a r s l e c h t s e e n g e d e e l t e v a n d e w e r k e n d e gehuwde v r o u w e n b a a t b i j h e e f t , h e b b e n v o o r a l l e werkende vrouwen v o o r z i e n i n g e n n u t , d i e h a a r h u i s h o u d e l i j k e taak verlichten. We komen d a n t o t v o o r z i e n i n g e n i n h e t w o o n g e b i e d b i n n e n l o o p a f s t a n d a l s winkels voor d e d a g e l i j k s e behoeften m e t aangepaste openingst i j d e n , e e n a p o t h e e k , r e s t a u r a n t , w a a r men o o k warm e t e n k a n h a l e n , een p o s t k a n t o o r , e e n bank, e e n gezorldheidscentrum, w a s s e r i j en w a s s e r e t t e e n e e n zgn. "service-centre". Deze l e v e r t d i e n s t e n a l s h e t schoonmaken v a n d e w o n i n g , h e t l e v e r e n v a n e e n o p p a s v o o r d e kindere;, h e t d o e n van n o o d z a k e l i j k e b o o d s c h a p p e n e n o o k h u l p b i j z i e k t e v a n k i n d e r e n e n moeder
(10). Deze v o o r z i e n i n g e n k u n n e n g e c o n c e n t r e e r d z i j n i n e e n c e n t r u m b i n n e n d e w o o n w i j k o f o o k v e r s p r e i d t u s s e n d e woonbebouwing b i j v . i n de vorm v a n " s e r v i c e - f l a t s " , d i t z i j n g r o t e meergezinswoningen m e t e e n
e i g e n c r e c h e , r e s t a u r a n t , s c h o o n m a a k d i e n s t e n z . , e n e e n meer g e s p e c i a l i s e e r d w i n k e l c e n t r u m o p g r o t e r e a f s t a n d (11). Tevens zou men h a l t e s van h e t o p e n b a a r v e r v o e r m e t d e z e v o o r I z i e n i n g e n moeten l a t e n s a m e n v a l l e n , z o d a t d e w e r k e n d e v r o u w ' h i e r o p weg n a a r h u i s g e m a k k e l i j k g e b r u i k van kan maken. De zoeven genoemde w i n k e l s v o o r d e d a g e l i j k s e b e h o e f t e n met aang e p a s t e o p e n i n g s t i j d e n kan men z i c h ook v o o r & t e l l e n i n d e werkomgev i n g . D i t l e v e r t e c h t e r h e t bezwaar o p , d a t d e vrouw met e e n v o l l e b o o d s c h a p p e n t a s i n h e t s p i t s u u r n a a r h u i s t o e moet e n h e e f t z e i e t s v e r g e t e n , d a t moet z e w e e r e e n e x t r a l a n g e a f s t a n d a f l e g g e n om h e t nog t v gaan h a l e n met d e k a n s o p ' g e s l o t e n w i n k e l s .
Noten b i j Hoofdstuk V I ( 1 ) M i n i s t e r i e van S o c i a l e Zaken,
M i n i s t e r i e van C u l t u u r , R e c r e a t i e e n M a a t s c h a p p e l i j k w e r k , Den Haag. M a a t s c h a p p e l i j k e p a r t i . c i p a t i e van vrouwen m e t g e z i n s v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d . S c h i e d a m , j u n i 1 9 7 4 , H o o f d s t u k IX b l z . 8 t / m 1 4
( 2 ) S u l l e r u t , E.
D e vrouwenarbeid e n d e daarmee v e r b o n d e n problemat i e k i n d e l i d s t a t e n van d e Gemeenschap. C o m m i s s i e v a n d e E u r o p e s e Gemeenschappen, 1 9 7 2 , b l z . 1 8 9
( 3) Sullerot.
E. o p . c i t . b l z . 1 9 0
( 4 ) M i n i s t e r i e v a n S o c i a l e Zaken e n C.R.M.
o p . c i t . h o o f d s t u k V,
b l z . 10 e n 11 ( 5 ) l b e e d e Kamer d e r S t a t e n - G e n e r a a l . '
~ i s c u s s i e n o t ac o n t o u r e n van e e n t o e k o m s t i g o n d e r w i j s b e s t e l . ' h e e d e Kamer, z i t t i n g 1974-1975, 1 3 4 5 9 , n r s . 1-2
( G ) Commissie Open S c h o o l . E e r s t e a d v i e s : U i t g a n g s p u n t e n e n p r i o r i t e i t e n . P e r s b e r i c h t , f e b r u a r i 1975 ( 7 ) Iluling-v;
Kempen, E.T. D e b u i t e n s h u i s w e r k e n d e gehuwde vrouw en d e s t a d s p l a n n i n g . P l a n o l o g i s c h e n Demografisch I n s t i t u u t U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, 1 9 7 2 , b l z . 100
1
8 ) Roling-v.
Kempen, E . T . o p . c i t . b l z . '
110
PrGjektburo A l m e r e . A l m e r e 1 9 8 5 , a a n z e t t o t e e n o n t w i k k e l i n g s s t r a t e g i e 19701985-2000. F l e v o k r i c h t n r . 9 0 , L e l y s t a d 1 9 7 4 , b l z . 3 4
( 9 ) R i j k s d i e n s t voor de IJsselmeerpolders,
(10) Ruling-v.
-
Kempen, E.T.
op. c i t . blz.
102-103
( 1 1 ) R a l i n g - v . Kempen, E . T. o p . c i t . b l z . 1 5 0 . I n Zweden w o r d t g e experimenteerd m e t d e r g e l i j k e huizen, waarbij d e regering m e t e e n onderzoek b e z i g is i n h o e v e r r e e e n d e r g e l i j k e d i e n s t v e r l e n i n g v o o r s u b s i d i e i n a a n m e r k i n g k o m t : Sweden t o d a y : t h e s t a t u s o f women i n Sweden. R e p o r t t o t h e U n i t e d N a t i o n s . The we dish I n s t i t u t e , S t o c k h o l m , 1 9 6 8 , b l z . 6 3
Bijlage I A.
:lanvragen t a b e l l e n V o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 , t . b . v . " l ? e ~ o r ~ s a ~ . l , e iddo o r vrouwen" code num-
~ne r
ongehuwd
gehuwd
i n een I h r ~ i s h .; 2
i n een huish.
-,.
0 Y.l .i
"
0
c
" a,I M
ar m 0 " " I arm m.3 3 " C - 0 .i.is m *
a,
>
3
algemeen vormend c~r~denvi,is % kolorn 52 code 0-9
.
i n een huish.
totaa 1
I
; !!,
m m
.4
i n eel1 huish.; $
I
22
g e s c h . v. e c h t 1 )
weduwstant
+
M
Y
..
P
C a,
.i i
Censusmonografie
m
c 3
C
d
klassa: a . a l l e b. a l l e c. a l l e d. a l l e e. a l l e
Y1
c i
3
' 4
ma,
a, a,
a,*
~1
arm ar m
"I.234
C
C
>
I
0
c m c
.A .i
vrouwen & 1 4 vrouwen m e t vrouwf n met vrouwen met vrouwen m e t
jaar b e r o e p 14 j a a r b e r o e p , i n loondienst;;~ 14 j a a r beroep, meewerkendxl4 j a a r b e r o e p , z e l f s t a n d i g e n ,>I4 j a a r
;>
a b s o l u u t en p e r c e n t a g e s , zowel h o r i z o n t a a l a l S vertikaal , .
7
a l s boven
.
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
gezinsfase
1. g e z i n s f a s e ,
k l a s s i f i k a t i e 1971 z i e SISWO-klapper
M a s s a : a . a l l e v r o u w e n > 1 4 j a a r ( b l a n k 0 kolommen b i j d e n i e t aangekruiste)
2. aantal kinderen kolom 2 1 0-9
f
.
b.
-.
a l l e vrouwen m e t b e r o e p n l 4 j a a r
code
c . a l l e vrouwen met b e r o e p , p a r t - t i m e , j l 4 absoluut en percentages a l s boven
plaats in het huishouden kolom 16" c o d e 0-12
hlassa:
a . a l l e vrouwen)/ 14 j a a r b. a l l e vrouwen met b e r o e p 7 / 1 4 j a a r
x overgenomen u i t : " V e r c i j f e r i n g s s l e u t e l m a c h i n a l e b e w e r k i n g " C. B.S. 13e f l l g e m e n e V o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 Rron: B o e l m a n s - K l e i n j a n , A . C . e n 13euckens-Vries hl. H e r o e p s a r b e i d d o o r vrouwen b l z . 8 4 , 85, '37
jaar
20
B.
hlassa: a l l e vrouwen A f h a n l c e l i j k v a r i a b e l e : h e t a l / n i e t werken
rubriek gezinsfase
variabele
g e h . g e s c h . wed.
a a n t a l thuisw. a f h . en onafh. kinderen aantal kinderens 6 jaar a a n t a l levend geborenen s o o r t werkzaamheid van jaar) h e t o u d s t e k i n d (),14 nog g e v o l g d o p l e i d i n g s r r i v e a u 14 jaar) van h e t oudste kind geboorte-intervallen v o l t . o p l . n i v . oudste kind
s
1
,
opleidingsniveau
l e e f t i j d vrouw
vr011w -
a f s t u d e e r r i c h t i n g , v a n h e t ber o e p s o n d e r w i js
sot. g r o e p e c h t g .
opleidingsniveau C
(inkomen)
b e l a n g r i j k s t e bron van l e v e n s onderhoud s o o r t van werkzaamheid van d e vrouw
urbanisatiegraad
v e r b l i j f s d u u r i n d e woongem.
wonen
w i j z e van h u i s v e s t i n g huishuurwaarde o u t i l l a g e van d e woning s a m e n s t e l l i n g van h e t h u i s h . x r e l a t i e t o t hoofd v . h . h u i s h .
huwelijk
eerste, n i e t e e r s t e huwelijk l e e f t i j d van huw. s l u i t i n g d u u r van h e t h u w e l i j k
godsdiens t n Tabellen analoog aan h e t p r o j e c t g e b o o r t e - i n t e r v a l l e n . interval en het eerste interval.
M.n.
h e t open
C.
Massa: a l l e vrouwen m e t b e r o e p Afhankelijk variabele: h e t full-time/part-time
rubriek
variable
gezinsfase
a a n t a l thuisw. afh. e n onafh. kinderen a a n t a l levknd geborenen
o p l e i d i n g s n i v e a u vrouw s o c . g r o e p vrouw
a f s t u d e e r r i c h t i n g v.h. b e r o e p s o n d e r w i js s o c . g r o e p vrouw positie in het bedrijf beroepscategorie r e i s t i j d e n nn r e i s t i j d x werktijd godsdienst
a f w e z i g h e i d van huis godsdienst
werken t
g e h . g e s c h . wed.
x x
x x
x
x
x
x
x x x
x x x
x x x
x x
x
x
x x x x
x
n
Een d r i e d e l i n g v a n d e a f h a n k e l i j k e v a r i a b e l e komt o n s g e w e n s t v o o r ( ( 25 uur; 25 39 u u r ; > 4 0 u u r p e r w e e k ) We s t e l l e n d e z e d r i e d e l i n g v o o r i n d e t a b e l l e n w a a r i n d e h o o f d v a r i a b e l e n o n d e r l i n g g e k r u i s t worden.
*n
Alleen voor d e i n l o o n d i e n s t werkenden.
-
Bijlage 2 I k o n : R a p p o r t v a n , d e S t u u r g r o e p C i j f e r m a t e r i a a l Z u i d - H o l l a n d West, a p r i l 1975
.
I t ~ c a p i t . ~-l a t l ca% a n b e v e l i r l g c r l met b e t r e k k i n g t o t b e d r i , j v e n r o g ~ s t e r sotl norkgt, : . . ~ g e n l ~ c i d s e t ~ rtes l~:t?
-
U n i f o r m i t e i t i n d e f i n i t i e s t e n aanzien van b e d r i j f , onderneming, v e s t i g j n g e n z . e n u n i f o r m i t e i t t e n aanzien van d e c a t e g o r i e e n d i e l o t "werkzame p e r s o n e n " w o r d e n g e r f ? k e n d d o o r d e o n ~ s c h r i j v i n g n n t e volgen z o a l s d o o r h e t C.B.S. v a s t g e s t e l d ( z i e p a r a g r a a f 3 . 1 ) .
-
I>e r e s u l t a t e n v a n d i v e r s e e n q u g t e s n a a r werkzame p e r s o n e n z o d a n i g b i ; i e e n b r e n g e n d a t eerl t o t a a l - b e e 1 . d w o r d t v e r k r e g e n ( z i e p a r a g r a a f 3.2).
-
Een g e z a m e ~ i l i ; i l < ep u h l i k a t i e v a n h e t C . B . S . e n a n d e r e i n s t e l l i n g e n d i e o v e r i n f o r m a t i e b e s c h i k k e n b e t r e f f e n d e werkzame p e r s o n e n ( z i e parzgraaf 3.2).
-
Zo s p o e d i g m o g e l i , l k e e f f e c t u e r i n g v a n e e n m i t i g e r i n g d e r g e h e i m h o r ~ d i n g s r e g e l s b i j h e t C.B.S. t e n a a n z i e n v a n naam, a d r e s , e c o n o m i s c h e a c t i v i tei t e n p e r s o n e e l s s t e r k t e . v a n b e d r , i j v e n ( z i e p a r a g r a a f 3.3.1).
-
Ile s a m e n s t e l l i n g v a n e e n v e s t i g i n g e n r e g i s t e r b i j h e t C . B . S . een r e g i s t e r van ondernemingen ( z i e p a r a g r a a f 3 . 3 . 2 ) .
naast
- ne
i n r i c h t i n g v a n b e d r i j v e n r e g i s t e r s i n d e komende j a r e n d o o r g e m e e n t e n e n tiatners v a n ~ o o p h a n d e l , v o o r z o v e r z i j h i e r n o g n i e t o v e r beschikken ( z i e paragraaf 3 . 3 . 3 ) .
-
Het k r a c h t i g n a s t r e v e n v a n nauwe s a m e n w e r k i n g t u s s e n g e m e e n t e n e n Kamers v a n K o o p h a n d e l t e n a a n z i e n v a n d e i n r i c h t i n g e n i n s t a n d houding van b e d r i j v e n r e g i s t e r s ( z i e paragraaf 3 . 3 . 3 ) .
-
De i n s t e l l i n g v a n e e n b e g e l e i d i n g s c o m m i s s i e d o o r G e d e p u t e e r d e S t a t e n van Zuid-Holland ter b e v o r d e r i n g van e e n v o l l e d i g n e t w e r k van b e d r i j v e n registers ( z i e paragraaf 3.3.4).
-
D e v o r m i n g v a n e e n c o ' o r d i n a t i e e o m m i s s i e te b e v o r d e r e n u i t d e p o o l v a n g e l n t e r e s s e e r d e n w a n n e e r i n d e - t o e k o m s t d o o r u i t w i s s e l i n g van g e g e v e n s e e n conlpleet r e g i s t e r van ondernemingen e n v e s t i g i n g e n zal z i j n g e vormd ( z i e p a r a g r a a f 3 . 3 . 5 ) .
-
D e i n p a s s i n g van d e g e w e n s t e s t r u c t u u r g e g e v e n s i n d e n a g e s t r e e f d e i n t e g r a t i e t u s s e n h e t werkgelegenheidsonderzoek van h e t C.B.S. e n van S o c i a l e Zalcen ( z i e . p a r a g r a a f 3 . 4 . 2 ) .
-
Ifet g e b r u i k k u n n e n maken d o o r r e g i o n a l e o r g a n e n v a n h e t i n d e t o e k o m s t te c r e e r e n l a n d e l i j k b e d r i j v e n r e g i s t e r ( z i e p a r a g r a a f 3 . 4 . 3 ) .
B. C l o b a a l wensenprogramma t e n a a n z i e n v a n s t a t i s t i s c h e g e g e v e n s o v e r w e r k zame p e r s o n e n
1.. Wlerkzame p e r s o u e n n a a r g e s l a c h t , e c 0 : l o m i s c h e a c t i v i t e i t e n w e r k r e g i o
Totaal burgerlijke s t a a t
f requen tie kwartaal jaarlijks .3-jaarlijks
gebied g . a . b. gemeente C.O.R.O. P .
leeftijd functiecategorie positie in het bedrijf opleidingsniveau duur dienstverband wekelijkse arbeidsduur ploegenstelsel nationaliteit schoolverlaters ( < I jaar i n dienst)
f requentie 3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks, 5-jaarlijks jaarlijks jaarlijks
gebied C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. g.a.b. C.O.R.O.P.
2 . Werkzamr p e r s o n e n u i t g e l c e n d a a n a n d e r o b e d r i j v e n , n a a r g e s l a c h t , e c o n o m i s c h e a c t i v i t e i t en w e r k r e g i o (waargenomen b i j d e i n l e n e r )
burgerlijke s t a a t leeftijdsgr~e~ functiecategorie duur u i t l e v e r i n g
frequentie 3-jaarlijks
gebied C.O.R.O.P.
3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks 3-jaarlijks
C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O..R.O.P. c.O.d.0.~.
3 . Werkzame p e r s o n e n z o n d e r v a s t w e r k a d r e s ( r e i z e n d e m o n t e u r s e n z ) n a a r g e s l a c h t , e c o n o m i s c h e a c t i v i t e i t e n n a a r r e g i o van b e d r i j f van w a a r u i t wordt gewerkt Totaal functiecategorie . . duur t i j d e l i j k e afwezigheid
frequentie 3-jaarlijks
gebied C . 0. R. 0. P.
3-jaarlijks 3-jaarlijks
C . O . R . O . P. C.O.R.O.P.
4 . Werkzame p e r s o n e n k o r t e r d a n 6 maanden i n d i e n s t n a a r g e s l a c h t , economische a c t i v i t e i t e n w e r k r e g i o
Totaal leeftijdsgroep functiecategorig reden verandering dienstverband
f requentie
gebied
j a a r l ijks
C.O.R.O.P.
jaarlijks jaarlijks jaarlijks
C.O.R.O.P. C.O.R.O.P. C.O.R.O.P.
,
5 . F o r e n s i s m e e n a . p e n d e l d e r werkzame p e r s o n e n n a a r g e s l a c h t
,
Totaal p e r w e r k g e m e e n t e d e woqngemeenten d e r werkenden w i j z e van v e r v o e r reisduur .
C.
f requentie 5-jaarlijks 3-jaarlijks
gebied gemeente C.O.R.O.P.
5-jaarl&jks 3-jaarlijks 3-jaarlijks
gemeente C.O.R.O.P. C.O.R.O.P.
D e f i n i t i e " b e r o e p s b e v o l k i n g " b i j d e v o l k s t e l l i n g e n e n "werkzame personen" b i j d e S.W.P. ' Beriepsbevolking
B i j d e v o l k s t e l l i n g van 1971 z i j n t o t d e b e r o e p s b e v o l k i n g g e r e k e n d a l l e p e r s o n e n van 14 j a a r e n o u d e r d i e op e n i g e r l e i wijze v o o r e i g e n r e k e n i n g werkzaam z i j n dan w e 1 t e g e n l o o n , s a l a r i s o f e e n a n d e r e vorm. van g e l d e l i j k e b e l o n i n g , werkzaamheden t e n behoeve van a n d e r e v e r r i c h t e n e n v o o r t s w a c h t g e l d e r s , werklozen en werkzoekenden.
N.B.
,
In a f w i j k i n g van 1 9 6 0 z i j n i n 1 9 7 1 p e r s o n e n d i e p e r week g e m i d d e l d minder dan 1 5 u u r i n l o o n d i e n s t werkzaam z i j n w e 1 t o t d e b e r o e p s b e v o l k i n g g e r e k e n d . D i t g e l d t n i e t v o o r i n g e z i n s b e d r i j v e n medewerkende g e z i n s l e d e n noch v o o r s c h o l i e r e n e n s t u d e n t e n . I n d i e n t o t d e l a a t s t g e n o e m d e c a t e g o r i e e n b e h o r e n d e p e r s o n e n p e r week g e middeld m i n d e r d a n 1 5 u u r werken z i j n z i j e v e n a l s i n 1960 b u i t e n d e b e r o e p s b e v o l k i n g gehouden. H e t k w a n t i t a t i e v e e f f e c t v a n h e t v e r s c h i l i n d e f i n i t i e is e c h t e r s l e c h t s g e r i n g ; i n 1 9 6 0 b e d r o e g n a m e l i j k h e t a a n t a l i n l o o n d i e n s t werkzame p e r s o n e n m i n d e r d a n 1 5 u u r werkend i n h e t g e h e l e l a n d 20.000.
.
,
I)e b e r o e p s b e v o l k i n g v a l t u i t e e n i n d e werkenden e n d e t i j d e l i j k e n i e , t nerkenden
- ,\Is werkend z i j n b i j d e v o l k s t e l l i n g 1 9 7 1 , b e h a l v e d e i n d e d e f i n i t i e genoemde c a t e g o r i e e n mede beschouwd: . p e r s o n e n d i e g e m i d d e l d m i n s t e n s 1 5 u u r p e r week meewerken . .
. . .
-
gegeven
in het g e z i n s b e d r i j f , ook i n d i e n z i j h i e r v o o r n i e t worden b e t a a l d , p e r s o n e n i n m i l i t a i r e d i e n s t ; zowel b e r o e p s m i l i t a i r e n a l s z i j d i e a l s d i e n s t p l i c h t i g e n o p h e t moment van d e t e l l i n g t i j d e l i j k i n militaire dienst zijn, s c h o l i e r e n o f s t u d e n t e n van 14 j a a r e n o u d e r d i e g e m i d d e l d 1 5 u u r p e r week a r b e i d v e r r i c h t e n t e g e n g e l d e l i j k e b e l o n i n g , p e r s o n e n d i e werken o p e e n s o c i a l e w e r k p l a a t s v o o r h o o f d - e n handa r b e i d e r s , een centrum voor vakopleiding voor volwassenen e n z i j d i e t e w e r k g e s t e l d z i j n o p a a n v u l l e n d e werken, personen i n o p l e i d i n g d i e t e v e n s l o o n , s a l a r i s o f een a n d e r e g e l d e l i j k e v e r g o e d i n g o n t v a n g e n z o a l s p e r s o n e n i n o p l e i d i n g v i a h e t leerl i n g s t e l s e l b i j de p o l i t i e , land-, zee-, o f l u c h t m a c h t , l e e r l i n g verpleegsters e . d . , s t a g i a i r e s en volontaires.
Tot d e t i j d e l i j k n i e t - w e r k e n d e n z i j n g e r e k e n d w a c h t g e l d e r s , werkl o z e n e n werkzoekenden, w a a r b i j z i j a a n g e t e k e n d d a t n i e t - w e r k e n d e n d i e hebben opgegeven te z i j n i n g e s c h r e v e r r b i j e e n a r b e i d s b u r e a u a l t i j d z i j n i n b e g r e p e n , oak i n d i e n z i j d a a d w e r k e l i j k g e e n werk zoeken o f n i e t meer bemiddeld ( k u n n e n ) worden.
Werkzame p e r s o n e n v o l g e n s d e S.W. P. In d e s t a t i s t i e k Werkzame P e r s o n e n worden a l l e i n l o o n d i e n s t werkzame p e r s o n e n (semi-)overheidspersoneel g e t e l d v o o r z o v e r 15 u u r Of meer p e r week werkend. D e h a n t e r i n g van d e 15-uur g r e n s h o u d t v e r b a n d m e t d e d u b b e l t e l l i n g e n d i e o p d e z e m a n i e r t o t e e n minimum worden b e p e r k t . D e S.W.P. v e r k r i j g t i m m e r s g e g e v e n s b i j b e d r i j v e n . P e r s o n e n b i j meer dan Ben b e d r i j f werkend, warden o p d e z e w i j z e n i e t o f s l e c h t s i n b e p e r k t e mate d u b b e l g e t e l d .
Bijlage 3 Enkele punten, waarin p e r land g r o t e v e r s c h i l l e n bestaan e n d i e s p e c i a a l m e t b e t r e k k i n g t o t d e b e s t u d e r i n g v a n d e v r o u w e n a r b e i d van b e l a n g z i i n , 1. Vanaf w e l k e l e e f t i j d b e h o o r t men t o t d e b e r o e p s b e v o l k i n g ? I n d e s t a t i s t i e k e n i n F r a n k r i j k e n I t a l i e wordt gewoonlijk a l s limiet 14 j a a r genomen ( a 1 w e r d e n i n I t a l i e k i n d e r e n o n d e r d e 1 4 v a a k m e e g e r e k e n d i n d i e n z i j een v a s t e b e t r e k k i n g hadden). D u i t s l a n d e n B e l g i e gingen u i t van 15 j a a r . N e d e r l a n d h a d g e e n e x a c t e g r e n s v a s t g e s t e l d , a 1 w e r d m e e s t a l u i t g e g a a n v a n 14 j a a r . I n d e p e r i o d e d i e v o o r o n s v a n b e l a n g i s , 1960-1970. z i j n d e z e g r e n z e n o v e r a l g e w i j z i g d i n v e r b a n d m e t d e v e r l e n g i n g van d e l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d , d o c h z i j z i j n n o g n i e t o v e r a l ' ge1i:jk. 2.
'
,
:
3. ,
D e b e c i j f e r i n g van h e t a a n t a l arbeidskrachten i n o p l e i d i n g v e r s c h i l t p e r land a a n z i e n l i j k e n hangt a f van d e i n i e d e r l a n d mogelijke beroepso p l e i d i n g e n . Of w e 1 h e t meisje w e r k t o n d e r c o n t r a c t i n e e n o n d e r n e m i n g en v o l g t t e g e l i , i k e r t i j d een aanvullende o p l e i d i n g aan een s c h o o l , i v a a r b i , i h a a r w e r k s c h e m a t o t d a t d o e 1 i s a a n g e p a s t . Of we1 z i j s c h r i j f t z i c h i n aan een vakschool waar z i j e e n beroep leert zonder d a a r b i j b e t a l i n g te o n t v a n g e n . Of w e 1 z i j is b i j e e n w e r k g e v e r i n o p l e i d i n g z o n d e r e e n s p e c i a l e c u r s u s te v o l g e n . N a a r g e v o l g d e m e t h o d e z u l l e n d e meisjes i n h e t eerste g e v a l t o t d e beroepsbevolking worden g e r e k e n d , i n h e t tweede g e v a l t o t d e s c h o l i e r e n en i n h e t d e r d e g e v a l eveneens t o t de beroepsbevolking. I n D u i t s l a n d e c h t e r is h e t gemengde s y s t e e m ( w e r k z a a m a l s l e e r l i n g e plus cursus) v e e l vaker toegepast dan i n F r a n k r i j k waar d e vakopleiding -voornamelijk aan technische scholen p l a a t s v i n d t . D i t vraagstuk aangaande d e d e f i n i t i e "beroeps" o f "scholiere" t i j d e n s d e o p l e i d i n g s p e r i o d e is d e s te k l e m m e n d e r a a n g e z i e n e r g r o t e g e t a l l e n e n p e r c e n t a g e s mee z i j n g e m o e i d v o o r a l i n l a n d e n w a a r d e vrouw n a h e t h u w e l i j k m e t w e r k e n o p h o u d t . D e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g van N e d e r l a n d b e s t a a t b i j v o o r b e e l d v o o r h e t g r o o t s t e d e e l u i t vrouwen v a n o n d e r d e 24 j a a r : d e r h a l v e i s h e t d e s t e b e l a n g r i j k e r om h e t e e n s te w o r d e n o v k r d e d e f i n i t i e v a n meisjes i n o p l e i d i n g v a n 14 t o t 1 9 j a a r . Men z a l h i e r m e e r e k e n i n g d i e n e n te h o u d e n b i j d e v e r g e l i j k i n g v a n d e v e r u i t e e n l o p e n d e p e r c e n t a g e s v a n werkzame m e i s j e s . Voor D u i t s l a n d r e k e n t men b i j v o o ' r b e e l d b l j n a 50% v a n d e meisjes t u s s e n d e 14 e n 19 j a a r t o t de beroepsbevolking t e r w i j l d a t percentage voor F r a n k r i j k , Italie en E e l g i g d e 3 0 n i e t t e b o v e n g a a t (i). In werkelijkheid zal h e t verschil i n a a n t a l w e r k z a m e ' m e i s j e s e c h t e r n a u w e l i j k s z o g r o o t kunnen z i j n . A n d e r z i j d s k a n men z i c h a f v r a g e n o f d e m o g e l i j k h e i d n i e t bestaat d a t b i j de combinatie opleiding b i j h e t bedrijf + s p e c i a l e cursus sommige meisjes t w e e m a a l i n d e t e l l i n g v o o r k o m e n , e e n m a a l a l s werkzaam e n e e n t w e e d e m a a l a l s s c h o l i e r e . B i j . d e v e r g e l i j k i n g v a n sommige s t a t i s t i e k e n komt d e z e g e a a c h t e n a a r boven. Hoe h e t ook z i ~ d , e v e r s c h i l l e n i n n o t e r i n g van d e a r b e i d s k r a c h t e n i n o p l e i d i n g kunner? d e s t a t i s t i e k e n b e t r e f f e n d e d e v r o u w e n a r b e i d a a n z i e n l i j k e r b e l n v l o e d e n dan d i e b e t r e f f e n d e d e mannenarbeid a a n g e z i e n i n h e t t o t a a l v a n w e r k n e m e r s meisjes e e n r e l a t i e f , v e e l g r o t e r e p l a a t s innemen. ~ Maar d e b e l a ' n g r i j k s t e o o r z a a k v a n d e s c h o m m e l i n g e n i n d e a a n t a l l e n \.rot!weliJke a r b e i d s k r a c h t e n l i g t o v e r h e t a l g e m e e n i n d e d e f i n i t i e v a n d e g e z i n s h u l p . ~ o e t e nd e vrouw o f d e d o c h t e r v a n d e b o e r , d i e v o o r r e k e n i n g v a n hun e c h t g e n o o t o f v a d e r o p d e b o e r d e r i j w e r k e n z o n d e r d a a r v o o r e e n l o o n te o n t v a n g e n g e r e k e n d worden t o t d e . b e r o e p s b e v o l k i n g ? En d e vrouw v a n d e w i n k e l i e r d i e b i j d e k a s s a s t a a t t i j d e n s d e d r u k k e
uren en vervolgens n a a r d e keuken v e r d w i j n t ? Volgens welke c r i t e r i a h e b b e n z i j e r r e c h t o p t o t d e g e z i n s h u l p te w o r d e n g e r e k e n d . D e t i j d s l i m i e t e n w a a r b i n n e n men t o t d e g e z i n s h u l p w o r d t g e r e k e n d v e r s c h i l l e n p e r land nogal (2 u u r per dag, minstens 1/3 van d e t i j d , enz. ... ) . A l s g e v o l g h i e r v a n v a l l e n o n d e r d e c a t e g o r i e " g e z i n s h u l p " zowel v r o u w e n d i e s l e c h t s e n k e l e u r e n p e r week w e r k z a a m z i j n a l s ' v r o u w e n d i e o n g e v e e r 50 u u r p e r week d o o r d e z e w e r k z a a m h e d e n i n b e s l a g worden genonacn . Het i s d u i d e l i j k d a t e r , d o o r d a t d e z e c a t e g o r i e v a n n i e t - l o o n o n t v a n g e n d e vrouwen z o s l e c h t i s g e d e f i n e e r d , g r o t e o n z e k e r h e i d o p t r e e d t bi,] d e b e r e k e n i n g v a n d e v r o i ~ w e l i j k e b e d r i j v i g h e i d v o o r a l omdat g e z i n s h u l p e e n a l g e m e e n v e r s c h i j n s e l i s . f l i e r b i j moet w o r d e n v e r m e l d d a t sommige l a n d e n w a a r v a n men d e t o e t r e d i n g t o t d e G e m e e c s c h a p b i n n e n k o r t t e g e t n o e t kan z i e n d e g e z i n s h u l p e n n i e t r e k e n e n t o t d e v r o u w e l i j k e a r b e i d s k r a c h t e n ( G r o o t - B r i t t a n n i e , Denemarken). 4.
E v e n e e n s h o u d e n maar w e i n i g l a n d e n r e k e n i n g m e t h e t a a n t a l a r b e i d s u r e n : i n d i t g e v a l k a n men h e t a a n t a l v r o u w e n d a t maar e e n g k d e e l t e van d e t i j d w e r k t , ook d e g e s a l a r i e e r d e n o n d e r h e n , n i e t v a s t s t e l l e n . 'roch z o u h e t u i t e r m a t e i n t e r e s i a n t z i j n , v o o r a l b i j d e b e s t u d e r i n g Lan d e vrourvenarbeid, e e n raming te kunnen g e v e n van d e h o e v e e l h e i d a r b e i d v e r r i c h t i n p a r t - t i m e w e r k v e r b a n d , h e t g e e n b i j v r o u w e n meer v o o r k o m t d a n b i j mannen.
5.
A l s w i j h e t probleem van d e g e d e e l t e l i j k e w e r k t i j d gaan a a n v a t t e n z u l l e n we z i e n d a t h i e r o n d e r n o g a l u i t e e n l o p e n d e w e r k t i j d e n v a l l e n . Bovendien b e s t a a t er vaak v e r w a r r i n g o v e r d e b e g r i p p e n g e d e e l t e l i j k w e r k v e r b a n d , t i j d e l i j k w e r k v e r b a n d e n s e i z o e n a r b e i d . Deze g e v a l l e n van o n r e g e l m a t i g e o f o n v o l l e d i g e a r b e i d s v e r r i c h t i n g e n komen o n d e r h e t v r o u w e l i j k d e e l v a n d e b e v o l k i n g v e e l v a k e r v o o r d a n o n d e r h e t mannel i j k deel.
6.
Ook d e w e r k e l o o s h e i d i s b i j v r o u w e n m o e i l i j k e r v a s t te s t e l l e n d a n b i j mannen: h e t z o e k e n n a a r w e r k v e r l o o p t n i e t l a n g s d e z e l f d e k a n a l e n e n d e w e r k e l o o s h e i d s v e r k l a r i n g i s m i n d e r g e b r u i k e l i j k b i j v r o u w e n dan b i j mannen. D a a r b i j komt d a t d e s t a t i s t i e k e n b e t r e f f e n d e p e r s o n e n o p z o e k n a a r e e n b e t r e k k i n g n i e t i n a l l e l a n d e n v o l g e n s d e z e l f d e methode z i j n o n t s t a a n e n d u s g e e n v e r g e l i j k i n g m o g e l i j k maken. ( 1 ) llet i s d u i d e l i j k d a t d e d u u r v a n d e l e e r p l i c h t i g e i n v l o e d v a n bes l i s s e n d e i n v l u e d i s o p h e t a a n t a l w e r k e n d e meisjes. I n F r a n k r i j k b i j v o o r b e e l d d u u r t d e l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d t o t e n met 1 6 j a a r z o d a t g e e n e n k e l meisje v a n 1 4 t o t e n met 1 6 j a a r w e t t e l i j k k a n w e r k e n . I n D u i t s l a n d is o n l a n g s ook h e t uegende v e r p l i c h t e s c h o o l j a a r ingevoerd. Dron: S u l l e r o t , E. D e v r o u w e n a r b e i d e n d e d a a r m e d e v e r b o n d e n p r o b l e m a t i e k i n d e l i d s t a t e n van d e E u r o p e s e G e m e e n s c h a p . Commissie v a n d e E u r o p e s e G e m e e n s c h a p p e n , 1 9 7 2 , b l z . 9 t / m 11.
.
.
Hijiage 4 5 t a a t 1 2 . Vrouiveli,jke b e r o e p s b e v o l k i n g n a a r e n k e l e b e r o e p s c a t e g o r i e e n p e r p o s i t i e i n hc? t h e d r i j f ~
Absoluut
H ~ ~ d r . i , j f s h o o f d e nv, r i j e b e r o e p e n , h o g e r e ~!:iddi.lb a r e u a k s p e c i a L i s t e r ! I . artseri, special isteti, tandartsen vt,rl,l.egenil p e r s o n e e l , r e r l o s k u n d i g e n apOtlrekr:r.s, p a r a m e d i s c h e b e r o e p e n ondt!rwi,j::end p e r s o n e e l s c h r i j v e r s , m u s i c i , t o t r e e l s p e l e r s e. 2 iiut~stenaars g r o o t - e n dn t a i l h a n d e l a r e n land-, tuinborhr,ers, v e e h o u d e r s , e . d . c o s tlrtniCres e . d . p e n s i o n h o u d s rers , k a n t e r v e r h u u r s t e r s e.d. buffetbediendnn, cai'6houders kapsters, schoonheidsspecialisten t!li
Vri,je beroeper!, h o g e r e e n m i d d e l b a r e . v a k s p e c i a l i s Let] W.O. artsen, specialisten, tandartsen I .
04 v e r p l e g e n d p e r s . v e r l o s k u n d i g e n a p o t h e k e r s . p a r a m e d i s c h e beroeperr OG o n d e r w l j z e n d p e r s u n e e l s c h r i j v e r s , musici, toneelspelers e. a . k u n s t e n a a r s ,011 apothelier,sassis Lenten, a n a l i s t e n en laboratoriumassistenten s o c i a l e w e r k s ters 2 Adnlinistratief personeel m.0. boekhoudsters, c a s s i e r e s e.d. 21 stenografen en typistan 29
kantoormachine-bedienden overige adlnir~istratiefpers.
33 V e r k o o p p e r s o n e e l Verkcers- e n corn~n~tr~icatieberoeperi 67 w . 0 . t e i e f o n j s t e n , t e l e x i s t e n 7 / 8 ilmbachts- e n i t i d ~ ~ s t r i e h e r o e p e n 7 0 w . 0 . s p i n n e r s , .wevers, b r e i e r s , n o p s t e i s en s t o p s t e r s e.d. 71 n a a i s t e r s , s t i k s t e r s ( t e x t i e l ), c o s tumit?res e . d . samenstel lers e l e k . apparatetr machinnsti.ksters (schoenen, l e d e r )
I n % van a l l e vrouwen m e t bnroep 1 )
~
A a n t a l vrouwen p e r 100 mannen per categorie
Beroepscategorie
8 (;
Absoluut
In % van a l l e vrouwen m e t b e r o e p 1)
A a n t a l vrousven p e r 100 mannen per categorie
Labaksbewerkers, sigarenmakers e. d . papieiruarenmakers , kartonagewerkers bockbinders e.d. inpakkers, e t i k e t t e e r d e r s e.d.
Y I)ic.nstverlenende, sport- e n r e c r e a t i e b e r . 91 w o . h u i s h o u d e l i j k - e n k e u k e n p e r s o n e e l ' 92 s r r v t . r r s t e r s , b u f f e t b e d i e n d e n , e . d . 93 n . r r k s t t % r se . d . 94 k a p s t t x r s , s c h o o n h e i d s s p e c i a l i s t e n 95 w a s s t - r s , p e r s e r s , s t r i j k e r s
hl!~:KIYI~RIiENDlGEZINSIEDEN 'fc) t a l e v r o u w e l i j k e b e r o e p s b e v o l k i n g
1 ) 'l'llssen h a a k j e s d e p e r c e n t a g e s t . 0 . v . W o n : V o l k s t e l l i n g 1960, d e e l 10A
I
I h e t ' t o t a a l a a n t a l vrouwen i n l o o n d i e n s t
Bijlage 5
15 R c r o e p s k l a s s e n , d i e a a n d e 2 c r i t e r i a v o l d o e n A a n t a l vrouwen A a n t a l vrouwen p e r T O 0 mannen i n l o o n d . absoluut
Rcroepsklasse
04: v e r p l e g e n d p e r s o n e e l c n ,vroedvrouwen
1416
06: o n d e r w i j z e n d p e r s . , 011: a p o t h e k c r s a s s i s t . analystcn, 1abor.ass. ------------adm. prrs.
99 59
21: s t c n o g r a f e n , t y p i s -
t
(61.390)~ 58.668 (53.831) 52.588 (13.171) 13.052
29: o v e r i g a d m . p e r s o ncc l -------------
36
(71.247) 70.678 (102.028) 99.338
'33: v e r k o o p p e r s o n e e l -------------
87
(128.190) 84.225
351
(9.358) 9.335
tes
5136
-------------
67: t e l e f o n i s t e n , t e l e x
anl70: s p i n n e r s , w e v e r s , bachtsbrciers, ververs e n in-71: k l e e r m a k e r s , c o u duspeurs, bontwerkers t r i e - 86: i n p a k k e r s , e t i k e t bcr.. teerders -------------d i e n s t - 91: h u i s h o u d e l i j k - e n vcrlekeukenpersoneel 92: k e l n e r s , b u f f e t ning sport bcdienden en r e c r e a - 93: w e r k s t e r s tie ' 94: k a p s t e r s , s c h o o n heidsspecialistes ' 95: w a s s e r s , p e r s e r s en strijkers
28
..
288 114 716 104 389
%
.
260 163
709.812
UO YY
vrouw
*
6 , 3 (7.5)
'*
5.7 (6.7) 1.4 (1,7)
10,7 (12,7) 9 . 1 (10,'8) 1 , O (1.2)
1.6 (1.9) 6,8 (8,l) 2.1 ( 2 , 5 ) 15,7 (18,6) 1 , s (2.2) 4,4 (5,3) 1.0 ( 1 , 2 )
+
1.1 ( 1 . 3 )
76,3 (90.7)
t u s s e n h a a k j e s h e t % v a n d e vrouw. b e r . bev. i n h e t l a n d t o t a a l a a n t a l . vrouwen i n d e z e b e r o e p s k l a s s e n
Dron: V o l k s t e l l i n g 1960. D e e 1 1 0 A , t a b e l 6 , s t a a t 1 2 .
.her. b .
7.6 ( 9 )
(15.447) 14.902 (69.628) 63.540 (19.885) 19.791 (152.929) 146.033 (24.657) 16.927 (41.177) 41.110 (13.792) 9.422 (10.709) 10.203
% van t o t .
+
Bijlagn 6 Vrouwelijke beroepsbevolking i n l o o n d i e n s t n a a r 1 5 beroepsklassen, o n d e r v e r d e e l d n a a r b u r g e l i j k e s t a a t . ( t a b e l 6 ; 1 7 ; d e e l 1 0 A VT ' 6 0 ) cat 1) gehuwd
totaal
totaal 1 5 beroepskl tot. alle ber. k l .
.
(58.668) 7.5 (52.588) 6,7 (13.052) 1.7 (70.678) 9 (99.338) 12,7 (84.225) 10,8 (9.335) 1,2 (14.902) 1.9 ' (63.540) 8,l (19.791) 2,s (146.033) 18,6 (16.927) 2.2 (41.110) 5,3 (9.422) 192 (10.203) 1.3 (709.812) 90.7
I
c a t 2) niet-gehuwd (56.369) 8,2 (43.583) 6,3 (12.434)
1,s
.
.
-
(61.577) 9 (88.851) 13 (75.257) I1 (8.221) 1,2 (12.217) 1,8 (56.055) 8,2 (16.014) 2,3 (140.085) 20,5 (13.056) 1,g (25.015) 3.6 (8.824) 1.3 (8.134) 1.2 (625.704) 89.9
n e x c l u s i e f t i j d e l i j k niet-werkenden. Deze t a b e l a l s schema I : I n d e z e k o l o m t o t a l e n zou je d e a b s o l u t e a a n t a l l e n t e v e r w a c h t e n gehuwden e n niet-gehuwden van d o b e r o e p s b e v o l k i n g "an A l m e r e moeten i n v u l l e n en deze volgens de % ' s over de beroepsklassen v e r d e l e n , p e r b e r o e p s k l a s s e k r i j g j e dan h e t a b s o l u t e a a n t a l van d e b e r o e p s b e v o l k i n g van A l m e r e , d a t h i e r i n werkzaam i s .
Bijlage 7 Beroepsklasse 04 06 011
21 29 33 67 70 71 86 91 92 93 94 95
14- 24
25-44
45-64
65+
Totaal
27.416 46,7 15.668 29,8 7.927 60,7 45.877 64,9 62.540 63 61.889 73,55.725 61.3 10.426 70 46.138 72.6 13.870 70,l 88.429 60.6 7.980 47,l 11.273 27,4 8.576 91 5.544 54,3
21.507 36,7 19.595 37,3 4,. 024 30.8 20.295 28,7 25.219 25,4 15.134 18 2.664 28.5 3.278 22 11.768 18,5 4.148 21 27.756 19 5.626 33,2 15.046 36,6 704
9.228 15,7 16.943 32,3 . 1.069 8.2 4.425 6.3 11.236 11,3 6.986 8,2 928 9,9 1.176 7,9 5.347 8,4 1.754 8.9 25.924 17,8 3.261 19,3 14.336 34,9 139 1,5 1.878 18,4
517 0 ~ 9 362 O,7 32 0,3 81 081 343 0,3 216 0,3 32 0,3 22 0.1 287 0,5 19 0.1 3.924 2,7 60 0,4 455 1,1 3
58.668 100 52.588 100 13.052 100 70.678 100 99.338 100 84.225
7.5 2.672 26,2
Bran: V o l k s t e l l i n g 1 9 6 0 , Dee1 I@, t a b e l 7 .
0,o 109 1,1
loo 9.335 100
14.902 ' 100 63.540 100 19.791 100,l 146.033 100.1 16.927 100 41.110 100 9.422 100 10.203 100
Bijlage 8 Dc volgcnde h e d r i i f s k l a s s e n voldoen aan d e c r i t e r i a : A a n t a l vrouwen/ 100 mannen
20
I
Vrouwen i n 1 . d . absoluut
ber.
:vordingsmidd, n i j v c r h e i d
23 .24
:tcxticlnijverheid : schornni:jverheid, kleding c.a. textielwarenfahr. 37 :rlnktrotnchnische ind u s t l'ic 61.64:gr.oothandcl e n d e t a i l handel n i r t i n winkels
63 :detailhandel i n winkels 6 5 . 6 6 : bank- e n v e r z e k e r i n g s . wezen 81 : o v c r h n i d s d i c n s t e n e n puh l i e k r e c h t e r l i j k e organen 82
: o n d e r w i js
84
:mij.
87
:huiseli,jke diensten
88
: h o t e l s , c a f 6 ' s , rest.
89
: d i e n s t v e r l ~ n i n gn . c . g.
*
diensten n.r.g.
I I
A l l n v r o u w e n , wcrkzaam i n d e z e b e d r i j f s k l a s s e n .
Dron: V o l k s t e l l i n g 1960. Dee1 10A
% van tot. vr.
-
bev.
I
% van v r . b e r . bev. i n loond
2,4
2,s
2.9
3,5
7.2
8.5
1,7
2
3,2
3,7
10,8
12,7
2.9
3.5
2.6
3,1
7
8,3
13.4
15,8
12.3
14.5
2.2
2,6
2.9
3.5
-
-
71.5
84.6
I
Bijlage 9 V e r d e l i n g o v e r d e g e s e l e c t e e r d e b e r o e p s k l a s s e n v a n : 1 ) d e t o t a l e vrouw e l i j k e beroepsb e v o l k i n g 1960 B. V e r d e l i n g o v e r d e g e s e l e c t e e r d e b e d l i j f s k l a s s e n v a n : 2 ) d e v r o u w e l i j k e h e r . bev. i n l o o n d i e n s t 1960 3 ) d e vrouwe1i;jke h e r . bev. u i t d e H o r r o w i t z t a b e l 1960
A.
.
A.
3)
I.*-
2
.
1)
.
roepsklasse 04 06 011 21 29 33 67 70 71 86 91 92 93 94 95
E% 7% 1,7% 9.5% 12 % 16,% 1.2%
2 % 9,1% 2,a 20.1% 3 , 3% 5.5% 1.8% 1,4%
100 % (38.048)
8,3% 7,4%
7,8% 6,846
1,846
1,796
10 % 14 % 11,9% 1.3% 2 1 9 % 2.8% 20,6% 2,4% 5 , s I,% 1,4%
20 23 24 37 . 61,64 63 65.66 81 82 84 87 88 89
9 %
13 % 16,3% 1,2% 2 % 8,8% 2,5% 19.4% 3,1% 5,2%
1,846.
3)
2)
1)
2,9% 3,6% 9,546 2 % 4,5% 20.8% 3,7% 3,1% 8,946 17 % 15,1% 4,470 4.4%
'
3,4% 4,l% 10 % 2,4% 4,4% 15 % 4,1% 3,6% 9,946 18.7% 17,2% 3 % 4,1%
3,1% 3.6% 9.5% 2,1% 4,4% 20,7% 3.6% 3,1% 8,9% 17,1% 14,% 4,6% 4,4%
'
1.4%
1 0 0 % 100 % (709.812) ( 7 8 7 . 4 3 9 )
Bron: V o ' l k s t e l l i n g 1 9 6 0
13. Bedrijfsklassen
d e e l 10 A tztabTl
{Horrowi
100 % 100 % 100 % (38.154) (663.675)(763.154)
.
Bijlage 10 Nederlandse verdeling van het aantal werkzame vrouwen in de geselecteerde beroepsklassen over de geselecteerde bedrijfsklassen. (schema 111) ncrocpsklassen 04 0 5 0 0 0 0 0 0,l 0.2 8 1 m 82 0,2 2 84 98.G Y m 87 0.5 u ,788 0,6 .i k89 0 ' 20
23 24 37 61,ti4 63 65.66
'0
06
011
21
29
33
0 S 4,% 3.9% 6,6% O,l% 0 2,6 2,4 4,3 0 0 0 1,9 3,7 0,l 0 3.1 5.9 4,6 0 0 0,9 22,4 19.5 1,4 0 34,7 3,8 8,5'98,1 0 0 0,7 22,6 21,2 0 0 3,6 17,3 12.9 99,4 3,3 4,2 2,2 0 0 0,6 46.2 14,8 12.6 0 0 0 0,1 0 0 0 0,2 0,6 0,2 0 0.2 0,6 3,l 0
67
70
71
86
91
92
93
94
95
5.9% 0 % 0,1%70,4% 0,1% 0 9 2,9 90,6 7.8 1;5 1,6 86,8 4.3 0,l 4.4 0,l 0.1 1,8 0,l 29,4 1,2 0 . 8,3 0 4 0 6,4 0 0,3 13,3 0 0 0 0 20,l 0 0,2 0 0,2 1 0 0 0.3 1,6 12,7 0.3 19 2.7 0,3 0 0 0 69,2 0,l 1 0 0,l 0.2 9,7 1,5 6,2 2,9 0 0,4
3 % 2.1% 0 % 0.2 0 2.1 1.6 1.9 0 25,l 3.1 1.1 2 0 1,7 0 0 0 4,l 3.4 3.1 2,5 0.3 0.2 2 0 0 3.6 0 8,2 0 2,l 0,6 1.3 0,1 0.4 9.4 1,9 11,6 0.1 0 27.3 0 0 0 74,7 0 5,l 0,6 18.9 99,4 62,9
1oc%
100%
a,
10m1om
100% lor%
lo@&
100%
100%
Bron: Horrowitztabel, Volkstelling 1960.
100%
100%
100%
low0
100%
100%
. . ISIC bedr. ind.
(SBI ' 7 4 )
'1
A'dam Okt. ' 7 2 sexm v ratio
51,52 fi3 ,64 (i5, ( i f ; i!) X1
65,66 X1,X2 77 90
3301 17907 26783 6088 9(i000
158 16090 11703 2056 66000
XZ
92
22061
6339
Lelystad jan.
m
v
5 5% 2 1 1 47% 110 8 5 18 '12 30% 19 0 25% 41% 1190' 1 3 9
**
22%
94 1 0 6
'75
B i j l a g e 11
Zoetermeer I. a p r . ' 7 5 v sexratio
Almere
sexratio
m
2% 44% 40% 0% 10%
809 82 46 66 194
56 12 40 5 55
14% 47% 7% 22%
4% 4 5% 30% 5% 2 5%
53%
244
230
4 9%
50%
81 80 41
190 71 45
70% 47% 52%
G%
'85
sctiatting
f $1 1 ,93
84
t i'lll
95
1) 7 X(j, X X
( i i , 96
89
98.99
f
xn
9318 8859 8340
16591 5374 7345
64% 38% 47%
297 28 15
78 12 10
2 1% 30% 40%
,
g e g e v e n s u i t Jaarboek 1974 van Bureau v o o r S t a t i s t i e k d e r Gemeente Amsterdam g e g e v e n s u i t A r t ~ e i d s k r a c h t e n t e l l i n g 1973
Bron: S t a t i s t i s c h e hlededelingen n o . 199; i n t e r n e g e g e v e n s R . I J . P . , S o c i o g r a f i s c h e Documentatie Zoetermeer
Lelystad j u n i 1975;
50% 3 5% 4 5%
i
Het v e r g e l i j k e n v a n v r a a g - e n a a n b o d p r o f i e l h e e f t v o o r Almcre g e l e i d t o t d r s e l e c t i e van d e v o l g e n d e i n d u s t r i e e n . . G e z i e n h e t b c l a n g d a t a l gemeen g e h e c h t w o r d t a a n h e t o n t b r e k e n v a n m i l i e u b e l a s t e n d e c f f e c t e n i s b i j d i e i n d u s t r i e e n , d i e i n z e e r g e r i n g e mate m i l i e u - s c h a d e l i j k z i j n c e n m. g e p l a a t s t ; i n d u s t r i e e n , w a a r v o o r h e t r a i l - e n w e g v e r v o e r \.an z c e r g r o o t b e l a n g i s , z i j n v o o r z i e n v a n e e n r . r e s p e c t i c v e l i j k w . ( h e t mcrcndeel van-de m i l i e u - b e l a s t e n d e e f f e c t e n b e s t a a t u i t g c l u i d s o\,erl a s t. 26.3
golfkarton & kartonnagefabrieken
27.1
graf. ind. (drukkerijen)
27.2
uitgevcrijen
29.29
kaarsen-,
29.92
chemische kantoorbenodigdhedenfabrieken
31.3
k u n s t s t o f v e r w e r kende i n d .
34.11
grofsmed e r i j o n
34.6
mctalen emballage-ind.
34.84
verlichtingsornamentenfabr.
34.85
huish. a r t i k e l e n f a b r .
35.11
landbouwmachine-ind.
35.3
f a b r . v. m a c h i n e s &. a p p a r a t e n voor de voedingsmiddelen-, de chemische e n aanverwante i n d u s t r i e e n
35.41
hijskranen, l i f t e n e.d. fabr.
transportwerktuigen-
35.51
tandwielen, l a g e r s e.d.
drijfwerkelementenind.
35.72
verbrandingsmotoren-. t u r n i n e - , krachtwerktuigenfabr.
36.11
e l e k t r i s c h e draad- e n k a b e l f a b r .
36.21
elektromotoren-, matorenfabr.
36:22
schakel- e n i n s t a l l a t i e f a b r .
w
36.91
accumulatoren- e n b a t t e r i j f a b r .
w
36.92
e l e k t r i s c h e lampenfabr.
36.99
i n d u s t r . i n s t a l l a t i e & montagebedrijven voor e l e k t r . tech. produkten
was-,
schoenpoetsmiddelenindustrie
generatoren-,
e n overige
e n transfor-
m
mow
w m, r W , I'
r
S . D . I . '74
Bron: K a s p e r s , H . D e o n t w i k k e l i n g s m o g e l i j k h e d e n van d e ~ e r k ~ e l e g e n h e i d i n Almere t u s s e n 1 9 7 5 e n 1 9 8 5 , t a b e l 1 4
-
101
-
LITERATUUR Lijst van geraadpleegde literatuur ------------ --- ------------Abcouwer, N.F. Stuwend en verzorgend. Agglomeratie van activiteiten, multiplier. Voorstudies t.b.v. de onderzoeksnota van het structuurplan voor Lelystad. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Lelystad, 31-5-1974. Abcouwer,.N.F. De huidige en toekomstige werkgelegenheid in de regio, vanuit Lelystad gezien. Werkdocument 1975-456 Bco. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Lelystad. . Bandt, M.L. den. Inventarisatie vrouwen in hogere beroepen en politieke carrieres in Nederland. Stand van zaken in 1973. Informatieen Documentatiecentrum van het Nederlandse VrouwencomitB, Den Haag, 1974. Boelmans-Kleinjan, A.C. en Beuckens-Vries, M. Beroepsarbeid door vrouwen. Interimrapport Censusmonografie S.I.S.W.O. Vakgroep Huishoudkunde, Landbouw Hogeschool Wageningen, rnedio 1972. Boesjes-Hommes, R.W. Overheidsbeleid ten aanzien van de inschakeling van de vrouw in het arbeidsproces. Het Zweedse model. Sociaal Maandblad Arbeid, Alphen a/d Rijn, april 1973, blz. 213 t/m 224. Brandsma, R.J. en Abcouwer, N.F. De mogelijke invloeden van de aanleg van de Markerwaard en de vestiging van de tweede nationale luchthaven in dit gebied op de werkgelegenheids- en bevolkingsontwikkeling van Lelystad. Een voorstudie t.b.v. de onderzoeksnota van het structuurplan vgor Lelystad. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Lelystad. Bureau van de Statistiek der Gemeente Amsterdam. Jaarboek 1974. Bureau van de Statistiek der Gemeente Amsterdam. Statistische Mededelingen no. 199. e Centraal Bureau voor, de Statistiek, 13 Algemene Volkstelling, 31 mei 1960. Deel 10: Beroepsbevolking C: Vergelijking van de uitkomsten van de beroepstellingen i849-1960. Hilversum, 1966. Centraal Bureau voor de Statistiek, 13e Algemene Volkstelling, 31 mei 1960. Deel 10: Beroepsbevolking A.: Algemene Inleiding. Den Haag, 1967. Centraal Bureau voor de Statistiek, 13e-AlgemeneVolkstelling, 31 mei 1960. Horrowi.tztabe1: Beroepsbevolking per bedrijfsklasse naar beroepsgroep en geslacht. Centraal Bureau voor de Statistiek, 14e Algemene Volkstelling, 28 februari 1971. Voorlopige Uitkomsten. Hoofdafdeling Algemene tellingen, Den Maag, maart 1972. Centraal Bureau voor de Statistiek. Statistisch zakboek 1974. Centraal Bureau voor de Statistiek. De leefsituatie van de Nederlandse bevolking 1974. Deel I: kerncijfers. Den Haag, 1975.
-
r
Centraal Bureau voor de Statistiek. Arbeidskrachtentelling 1973. Sociale Maandstatistiek, jaargang 23 no. 4, Den Haag, april 1975. Commissie Open School. Eerste advies. Uitgangspunten en priotiteiten. Persbericht. februari 1975.
Comrnissie van de Europese Gerneenschappen, Directoraat-Generaal. Voorlichting, B~ussel,Europa en de Vrouw: brochure naar een tekst van de journaliste Anna Barto1ini;uitgegeven ter gelegenheid van het Internationale jaar van de vrouw i975. Consulentschap voor de arbeidsvoorziening van vrouwen, ouderen en speciale categorieen van het Directoraat-Generaal voor de Arbeidsvoorziening. 'Ruim Baan voor de Vrouw', intern orgaan 1974, Rijswijk. Consulentschap voor de arbeidsvoorziening van vrouwen,.ouderen en speciale categorieen van het Directoraat-Generaal voor de Arbeidsvoorziening. 'Ruim Baan voor de \iro"wV, intern orgaan 1975, Ri jswijk. Enters-Geertsema, G. Wegwijzer voor de werkende vrouw. Alphen a/d Rijn, Samson, 1971. Gemeente Zoetermeer. Sociografische Documentatie van de Gemeente Zoetermeer. Afdeling Stadsontwikkeling en Algemene Zaken, bureau coardinatie, planning en onderzoek, 197
.
Geluk, H.E.J. Gegevens uit de Lelystadtellingen 1968, 1969 en 1970. Intern Rapport Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, nr. 277, ~elystad, 1972. dong, J.R. de., Intven, G.J.H., Visser, P. ~itkomstenvan een studie van de toepassing van parttime arbeid in de bedrijven en instellingen, die in opdracht van de C.O.P. van de S.E.R. is uitgevoerd door het Raadgevend Bureau Berenschot. Leiden, 1974. Kaspers, H. De ontwikkelingsmogelijkheden van de werkgelegenheid in ; Almere tussen 1975 en 1985. Doctoraalscriptie, geschreven tijdens stage bij de R.IJ.P., Lelystad, 1975. Lee, . J . J . van der. De ontwikkeling van de beroepsbevolking in Nederland op rniddellange termijn.'Economisch Statistische Berichten', 21-11-1973. Ministerie van Sociale Zaken, Ministerie van Cultuur, Recreatie, en Maatschappelijk werk. Den Haag. Maatschappelijke participatie van vrouwen met gezinsverantwoordelijkheid. Schiedam, junil974. Myrdal, A. en Klein, V. De werkende vrouw. Londen, 1969. Nawijn, K.E. een Veen, F.H. van de. Almere, 250.000 mensen in 25 jaar. Werkdocument 1974-315 Bf. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, Projectburo Alrnere, Lelystad. Nederlands Centrurn voor Marketing Analyses en Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek B.V. De Rol van de brouw in Nederland anno 1974. Amsterdam, September 1974. Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel. De beroepsarbeid van de gehuwde vrouw. Samenvatting van het congres d.d. 27 november 1970 te Utre&ht. Roling-v. Kempen, E.T. De buitenshuis werkende gehuwde ,vrouw en de stadsplanning. Plano$ogisch en Demografisch Instituut, Universiteit van Amsterdam, 1972. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. Projectburo Almere.,Alrnere 1985, aanzet tot een ontwikkelingsstrategie 1970-1985-2000. Flevobericht nr. 90, Lelystad 1974. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. Projectburo Almere. Ontwerp
Almere-Haven.
F l e v o b e r i c h t n r . 92, L e l y s t a d , j a n u a r i 1 9 7 4 .
R i j k s d i e n s t voor d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . S t a t i s t i s c h o v e r z i c h t 1973 Z u i d e l i , j k e I . J s s e l m e e r p o l d e r s , L e l y s t a d , 1974. ' R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . D e v o o r t z e t t i n g v a n d e ontwikk o l i n g van L e l y s t a d op l a n g e r e t e r m i j n . F l e v o b e r i c h t n r . 92. L e l y s t a d , december 1 9 7 4 . R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . S t a t i s t i e k v a n d e werkgelegenh e i d e n d e beroepsbevolking gebied L e l y s t a d , 1 j a n u a r i 1975. R i j k s d i e n s t v o o r d e I ~ s s e l m e e r ~ o ' l d e r sS. t r u c t u u r p l a n L e l y s t a d 19752000. C o n c e p t , L e l y s t a d , F e b r u a r i 1975. S i k k e l , H . A . Stedebouwkundige i n t e g r a t i e v a n d e w e r k g e l e g e n h e i d i n Almere. Werkdocument 1974-228 B f . R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . P r o j e c t b u r o A l m e r e , L e l y s t a d 1974, S o c i a a l Economische Raad. A d v i e s van d e S.E.R. i n z a k e d e i n s c h a k e l i n g v a n d e gehuwde vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s . Den Haag, 1 3 f e b r u a r i 1973. S o c i a a l e n C u l t u r e e l Planburo, R i j s w i j k . 1974. S t a a t s u i t g e v e r i j Den Haag; 1974.
sociaal en Cultureel ~appo'rt
S t i c h t i n g W e t e n s c h a p p e l i j k Onderzoek V a k c e n t r a l e s . D a t s c h o r t e r a a n ! Over d e t e r u g k e e r v a n d e vrouw i n h e t a r b e i d s p r o c e s . U t r e c h t , m a a r t 1 9 7 4 . S u l l e r o t , E . D e v r o u w e n a r b e i d e n d e daarmee v e r b o n d e n p r o b l e m a t i e k i n de l i d s t a t e n v a n d e Gemeenschap.Commissie v a n d e E u r o p e s e Gemeenschappen, 1972.
..
Tweede Kamer d e r S t a t e n G e n e r a a l . D i s c u s s i e n o t a c o n t o u r e n van e e n toekoinstig o n d e r w i j s b e s t e l . 'IWeede Kamer, z i t t i n g 1974-1975, 13459, n r s . 1-2. Veld-Langeveld, H . M . i n ' t . Vrouw-Beroep-Maatschappij: A n a l y s e van e e n v e r t r a a g d e ernancipa t i e . U t r e c h t , 1969. V o o r l i c h t i n g s d i e n s t E u r o p e s e Gemeenschappen B r u s s e l . Maandblad: E u r o p e s e Gemeenschap, j a n u a r i 1975; Thema v a n d e maand: h e t j a a r van d e vrouw. Woerdt, N.E. v a n d e r . Werkende vrouwen i n N e d e r l a n d . B u l l e t i n no. 7 . G e o g r a f i s c h I n s t i t u u t U t r e c h t . decernber 1 9 6 8 .
