11-2-2015
welkom Inspiratie-seminar pesten | 10-02-2015
Programma 1 13.00-14.00
14.30-14.45
Update over pesten Prof. dr. Ron Scholte Pesten anders bekeken drs. Patrick van Veen Vragen en Discussie
14.45-15.00
Koffie
14.00-14.30
2
1
11-2-2015
Programma 2 15.00-15.15 Observaties in de praktijk 15.15-15.30 Hoe bereidt u leerkrachten voor op de toekomst? 15.30-16.30 Handvaten voor een curriculum in het onderwijs 16.30-16.45 Vragen en discussie 16.45
Afronding en borrel 3
EenVandaag 4 november 2014 66% van de PABO studenten zegt nooit les te hebben gehad over pesten http://www.eenvandaag.nl/binnenland/55038/_wei nig_aandacht_voor_pesten_op_pabo_s_?autoplay=1
2
11-2-2015
Herkent u zich hierin?
Eens
Oneens
Ron Scholte Hoogleraar Radboud Universiteit Directeur Praktikon Pesten: interventies, werkzame factoren en aandachtspunten
Update over pesten 6
3
11-2-2015
-Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid - Interventies
Interactief
-Pesten: achtergrondinformatie
4
11-2-2015
Definitie van pesten Herhaaldelijke en negatieve handeling van 1 of meer personen t.o.v. ander persoon die zich niet (voldoende) kan verweren herhaaldelijk negatief machtsongelijkheid (sociale of psychologische macht)
Onderscheid tussen: Verbaal, fysiek, relationeel Direct vs indirect (niet face-to-face; roddelen, buitensluiten)
Primair onderwijs =/= voortgezet onderwijs
5
11-2-2015
Hoe vaak komt het voor (prevalentie)?
Gepest worden: 12 – 26%, Nederland rond 15%
Pesten: 4-17 %, Nederland 11-15%
Belangrijk: vaak beperkte visie op betrokkenheid Dader, slachtoffer (‘dader-slachtoffer’), nietbetrokken
Onderzoek toont aan: 85% van klasgenoten is betrokken meerdere rollen
6
11-2-2015
Rollen bij pesten Onderzoek van Salmivalli: dader, slachtoffer - assistent (actief) - aanmoediger - omstander (‘publiek’)
- verdediger van slachtoffer
Veel daders noemen zich ‘aanmoediger’
25 20 15 10 5 0
Pesten is dus een sociaal proces groepsbenadering dader & assistent & aanmoediger (& omstander) versus slachtoffer & verdediger
7
11-2-2015
Gepest worden: factoren mishandeling
huiselijk geweld
ouderlijke depressie
sociaal economische status
etniciteit
groepsnormen
schoolklimaat
UITERLIJK? zelfwaardering stemmingsstoornissen
agressief gedrag teruggetrokken gedrag
Misvatting #1: kinderen worden gepest vanwege hun uiterlijk reactie, gedrag bepaalt (verder) verloop
Implicatie voor interventies: Individuele kenmerken risico factor ook in andere situaties (andere school, klas) interventie op individueel niveau Groepskenmerken risicofactor binnen deze groep; geen hoog risico binnen andere groep
8
11-2-2015
Groepskenmerken risicofactor binnen deze groep . sociale rollen, reputaties mogelijk: slachtoffer gedraagt zich als ieder ander, maar blijft toch gepest . ‘mismatch’ tussen dader en slachtoffer (dyadisch) andere sociale groep = problemen verdwijnen (context afhankelijk, ligt niet aan kenmerken van het kind) Kan een leerkracht dit weten?
Oorzaken voor pesten gezinsfactoren : dysfunctionele opvoeding mishandeling etc. individuele kenmerken: minder zelfwaardering? agressief minder geliefd minder sociale vaardigheden?? Nee! Sommige daders juist niet
9
11-2-2015
Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Twee gangbare manieren met specifieke voordelen/nadelen: zelf-rapportages voordeel: individu is altijd aanwezig zelfs hele subtiele vormen waarnemen
verstoord
nadeel: subjectieve waarneming (emoties, ervaringen anders interpreteren sociale interacties) ontkenning en verdringing
Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Twee gangbare manieren met specifieke voordelen/nadelen:
peer-nominaties (groepsgenoten) voordeel: veel beoordelaars = betrouwbaarheid nadeel:
subtiele (indirecte) vorm minder goed waarnemen? reputatie beïnvloedt perceptie
Opvallend: zelf-rapportage en peer-nominaties hange niet heel sterk samen verschillen!
10
11-2-2015
verschillen tussen wat kinderen zelf zeggen en wat omgeving vindt Alleen volgens zichzelf gepest: emotionele maar geen sociale problemen Alleen volgens anderen gepest: geen emotionele maar wel sociale problemen Volgens zelf én anderen gepest: ernstigste problemen
Dus de manier waarop gemeten wordt is cruciaal
Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Derde manier: leerkrachten ? https://www.youtube.com/watch?v=IGQmdoK_ZfY
waarneming wordt beïnvloed door verwachtingen mbt leerlingen houding/ attitude ten opzichte van pesten (‘hoort er nu eenmaal bij’) kennis over pesten
11
11-2-2015
Aandachtspunten: leerkrachten . alleen duidelijk waarneembaar gedrag maar geen subtiele, relationele vormen van pesten? . afhankelijk van hun definitie van pesten . ‘halo’ effect? Verwachtingen en attitude . pesten gebeurt buiten zicht van de leerkracht . leerkrachten niet in opgeleid in herkennen?
Twee belangrijke vragen m.b.t. meten van pesten: . Hoe belangrijk zijn subjectieve belevingen van slachtoffer
. Incident registraties beperken zicht tot duidelijk waarneembaar gedrag (subtiele, relationele vormen blijven buiten beeld)
12
11-2-2015
-Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid -Interventies
Plan van aanpak tegen pesten . aanleiding: gevolgen van pesten in de media . scholen moeten optreden: “alleen nog maar evidence based anti-pest programma’s ” . onoverzichtelijk aanbod van programma’s . veel twijfel aan effectiviteit NJI commissie onderzoekt alle anti-pest programma’s
13
11-2-2015
Vraag: welke interventies, beleid is er op uw school, hoe effectief is dat (en waar baseert u dat op?)
Hoeveel interventies tegen pesten in Nederland, en hoeveel bewezen effectief? Zie internet: heel veel (goedbedoelde) initiatieven zelfs groots opgezet met trainers, stichtingen etc. http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/04/955.html
Commissie Anti-pest programma’s, 61 programma’s ingedeeld in 4 categorieën 1. Goedgekeurd 2. Voorlopig goedgekeurd 3. Vooralsnog afgewezen 4. Afgewezen
14
11-2-2015
Hoeveel anti-pest programma’s zijn goedgekeurd? 0 !! Voorlopig goedgekeurd: Schoolbreed: antipest: KiVa, Prima, algemeen: Kanjertraining, Vreedzame school Klassikaal: algemeen: Programma Alternatieve Denkstrategie (PAD), Taakspel Geïndiceerd: Alles Kidzzz, Plezier op school, Sta sterk
Hoeveel anti-pest programma’s zijn goedgekeurd? Vooralsnog afgewezen: (hebben potentie maar moeten zich nog bewijzen) SWPBS Omgaan met elkaar Zippy’s vrienden Pestkoppen stoppen “48 anti-pest programma’s voldoen niet aan gestelde criteria en zijn afgewezen” (Wil niet zeggen dat ze niet effectief zijn, maar bewijs ontbreekt)
15
11-2-2015
Hoe effectief zijn programma’s wereldwijd? wat is volgens u effectief? Meest effectieve programma: Olweus’ 1994: 50% reductie in gepest worden (nooit gerepliceerd) nooit volledig voorkomen van pesten! (ipv 20% nog 10% slachtoffers, gemiddeld 2 per klas..) klein effect op zelf-gerapporteerd gepest worden nauwelijks effect op anderen pesten Echter…
Op totale aantal schoolgaande kinderen en jeugd: klein effect = grote aantallen die niet meer gepest worden
16
11-2-2015
-Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid -Interventies
3-5% Enkele leerlingen (hoog risico) Individuele interventies
Selectieve interventies (o.a. sociale vaardigheid, gedragsregulatie)
7-10% Sommige leerlingen (risicoleerlingen) Interventies in de klas, in kleine groepen
85-90%
Selectieve interventies (o.a. sociale vaardigheid, gedragsregulatie)
universele preventie
Alle leerlingen schoolbrede aanpak
17
11-2-2015
Interventieprogramma’s richten zich verschillende niveaus: - Individueel - Groep/klas - School Individueel niveau: specifiek richten op dader of slachtoffer (zie ook NCJ JGZ-Richtlijn tegen pesten) - sociale vaardigheden - agressie regulatie - cognities (zelfvertrouwen) - empathie, inzicht
Individueel niveau: (gedrag, cognities, empathie) Zijn individuele benaderingen effectief? “niet overtuigend” (soms zelfs toename van pesten)
18
11-2-2015
Groeps/klassikale benadering Achterliggende gedachte: alle klasgenoten hebben een verantwoordelijkheid (en aandeel) in pesten Veranderen van kennis en attitude, en groepsnormen t.o.v. pesten gedragsverandering Focus op de omstanders (en assistenten, aanmoedigers) verander hun aandeel = haal brandstof weg
Is groeps- of klasbenadering effectief? Wetenschappelijk onderzoek: “niet effectief”
19
11-2-2015
Waarom zijn weinig programma’s succesvol, onafhankelijk van de inhoud? a) implementatie van programma niet optimaal b) programma’s zijn ‘stand-alone’, niet ingebed in bestaande en systematische behaviour support programma’s ( ontbrekend draagvlak in school) c) verwachtingspatroon leerkrachten, schoolleiding (korte termijn perspectief) d) motivatie leerlingen
Theoretisch en wetenschappelijk meest belovend: meerdere niveaus (1) ALLE leerlingen 85% betrokkenen binnen de klas (Europese benadering) met name aandacht voor grote groep omstanders (2) vaardigheidstraining waar nodig . sommige kinderen lopen veel risico vanwege individuele kenmerken (sociale vaardigheden, gedragsregulatie)
20
11-2-2015
Theoretisch en wetenschappelijk meest belovend: meerdere niveaus (3) betrek
leerkrachten
. leerkrachten maken deel uit van systeem, groep . leerkrachten zijn rolmodellen . leerkrachten hebben machtspositie, hun gedrag heeft meer betekenis
Echter: leerkrachten zien minder dan leerlingen
Overwegingen: Schoolbrede aanpak is beste . leeftijdsadequaat: op PO meer effect dan op VO . culturele verschillen (Nederland =/= USA) . ‘tailor-made’: aanpassen aan kenmerken van de school (zie ook reactie PO en VO op plan van aanpak)
21
11-2-2015
Hoe komen we verder? Nu: veel nadruk op testen van verschillende programma’s (plan van aanpak staatssecretaris) programma B
programma A
programma C
Echter: waarschijnlijk veel overlap tussen programma’s
programma B
programma C
22
11-2-2015
Mogelijke stap vooruit: Maak een toolkit van werkzame elementen in anti-pest programma’s Scholen, klassen stellen zelf programma vast via werkzame elementen
De rol van de leerkracht is daarbij essentieel
Dank voor uw aandacht
23
11-2-2015
Patrick van Veen Bioloog
Directeur Apemanagement Pesten: gedragsonderzoek, herkennen pesten
Pesten anders bekeken 47
Een school is de basis voor een onveilige omgeving
Eens
Oneens
24
11-2-2015
Waarom apen als een model?
25
11-2-2015
Waarom apen als een spiegel voor het gedrag van kinderen? • Mensen en apen zijn zeer sociaal. • Ons gedrag wordt deels bepaald door onze genen. • We hebben een lange kindertijd. • Zelfherkenning
26
11-2-2015
Pesten bij apen
27
11-2-2015
Belangrijk te weten: waarom pesten (apen-)kinderen? • Ontdekkingstocht • Leren • Groepsafbakening • Onzekerheidsvermijding • Dominantie (vanaf adolescentie) • Normstelling?
28
11-2-2015
Verschillen mens-aap • Sociale isolatie
29
11-2-2015
Verschillen mens-aap • Sociale isolatie • Op verschillende leeftijden pesten • Groepsafbakening
• Omstanders • Waar ligt de verantwoordelijkheid • Verbaal en Cyberpesten
30
11-2-2015
Vragen?
31
11-2-2015
pauze
Marijke van Liempt Kelly Tomberg
Observaties uit de praktijk
32
11-2-2015
33
11-2-2015
Ethogram
Resultaten onderzoek • Gepeste en pester vertoont signaalgedrag • Niet alle pestgedrag heeft dezelfde intentie • Kinderen hebben goed inzicht in dynamiek
34
11-2-2015
Handvaten voor een curriculum in het onderwijs
Hoe zien we een mogelijk curriculum voor uw studenten
35
11-2-2015
Curriculum mogelijkheden m.b.t. pesten Leerdoelen 1. Verhogen kennis over pesten als sociale interactie in de klas of school
2. Beter herkennen van pesten binnen de klas of school 3. Vergroten van de mogelijkheden om effectief te handelen m.b.t. pesten binnen de klas of school
Kennis
36
11-2-2015
Leerdoel: Kennis Definities en wetenschappelijke inzichten • oorzaken, motieven, en gevolgen (incl. cyberpesten) • groepsdynamiek en pestrollen • invloed van de klas context • rol van de leerkracht
Leerdoel: Kennis deskundig kritische blik (meningen vs. feiten) in staat te communiceren met betrokkenen (ouders) rolmodel naar leerlingen
37
11-2-2015
Herkennen
Leerdoel: Herkennen Vaardigheden en inzicht om pesten effectiever te herkennen • inzicht verkrijgen in sociale verhoudingen • definitie pesten, plagen, spelen, agressie • observeren gedrag • praktische methoden voor in de klas
38
11-2-2015
Praktijk: Herkennen
Inventariseren
Observeren (objectief)
Ethogram
Pesten
Classificeren (conclusie)
Pestprotocol / normen en waarden Voorbeeld stellen voor anderen
Actie
39
11-2-2015
Belangrijk vaststellen wat is: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Pesten Plagen Spelen Agressie Dominantie Overspronggedrag signaleringsgedrag
• •
Wat is zichtbaar? Let op: -
Eindigheid Doel Rollen Verzoening
40
11-2-2015
waarneming gedrag vs pesten in de klas 1
0,9
0,8
Gedrag beoordeling
0,7
0,6
Referentie
0,5
Nauwelijks Matig Ernstig
0,4
0,3
0,2
0,1
0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Film nummer
41
11-2-2015
Observeren 10 Tips 1. Breng focus aan 2. Observeer kinderen ad random 3. Houd een logboek bij 4. Let op omgevingsfactoren 5. Zorg dat je ook niet pestgedrag herkent 6. Let op signaal gedrag 7. Observeren kost weinig tijd 8. Gebruik je ethogram 9. Voorkom discussie 10. Doe het
42
11-2-2015
Handelen
Leerdoel: Handelen Wetenschappelijke inzichten in • mogelijke interventies • effectiviteit van interventies (claim vs. realiteit) • werkzame bestanddelen & valkuilen • rol van leerkracht, klas, school, en ouders
43
11-2-2015
Praktisch • 7 losse modules • 10 dagdelen (als het gehele programma wordt gevolgd) • inclusief eindopdracht
Vragen discussie
44
11-2-2015
Vervolg • Presentaties en aanvullend materiaal beschikbaar via website (u ontvangt email met link) • U kunt naar aanleiding van deze email ook laten weten of u op de hoogte gehouden wilt worden van onderzoek en beschikbaar materiaal
Bedankt
45
