Tips i.v.m. PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BASISONDERWIJS
Pesten – pestgedrag de efficiëntste aanpak …
Pesten Pestgedrag bij kinderen en jongeren heeft zich sinds mensenheugenis voorgedaan. Deze pesterijen kan je nooit goedpraten, je kan ze hoogstens begrijpen. Maar vaak worden ze onderschat! Tegenwoordig is de pestproblematiek steeds meer bespreekbaar geworden en wordt dit ook ernstiger genomen. Toch valt het me op dat dit pas echt aan de orde komt naar aanleiding van extreme gevallen of door melding. Iedereen stelt zich vragen over „pesten‟: Wat is pesten? Wat veroorzaakt het pesten? Hoe herken je de pestkoppen en de gepesten? Wat zijn de gevolgen? Wat is de efficiëntste aanpak bij pesten?...
Pesten
Pestkop
Pesten
Ik voel me niet zo best want ik word gepest. Ze lachen me uit voor de lol. Ik hou het niet meer vol. De juf en de meester weten het niet. Maar ik heb zoveel verdriet Ik kan er niet tegen, Dan sta ik nog liever in de regen.
Sommige dagen wil ik pesten, zomaar, „k weet zelf niet waarom. Liefst die kleine met haar vlechten of Toon die niet goed leren kan. Sommige dagen ga ik pesten, dan ben IK bij ‟t spel de baas. Ik beslis wie niet mag meedoen,
Pesten, het is niet fijn. Nooit gepest worden, dat zou leuk zijn. Zelf pesten is ook niet goed. Doe hoe het moet ! Pest niemand, dan is het goed.
Pagina 1
Femke, 8 jaar
da‟s dan pech, voor hem of haar. Als „k me rot voel ga ik pesten, maar wie heeft daar dan wat aan. Wie voelt zich nadien het slechtst? Jij of ik? Vraag ik me af.
Wat is pesten? Als een kind zich al langer ongelukkig voelt omdat hij of zij stelselmatig geconfronteerd wordt met onaardig of agressief gedrag, wordt geplaagd of buitengesloten van de sociale groep (school, klas, etc.), spreken we van pesten. We gebruiken dit begrip dus niet voor incidentele situaties waarbij kinderen zich een enkele keer grof gedragen. Het is alleen pesten wanneer het langere tijd aanhoudt. Pesten kun je beschouwen als een conflict. Het woord conflict heeft voor veel mensen een ernstige of heftige gevoelsbetekenis, toch zijn conflicten in menselijke relaties vaak onvermijdelijk. We doen er dus beter aan conflicten serieus te nemen. Door er aandacht aan te besteden kunnen we ontdekken hoe we het aantal conflicten kunnen beperken en hoe we ze effectief kunnen oplossen voordat ze escaleren. Bij pesten gaat het bovendien vaak over één geïsoleerd slachtoffer, dat tegenover een groep van pestkoppen, meelopers en supporters staat. De pester is hierbij de zogenaamde winnaar. Het slachtoffer mag niet meer of kan soms niet meer voor zichzelf opkomen en is dan ook de verliezer. De pesters hebben de bedoeling het slachtoffer te kwetsen en er is dan ook blijvende lichamelijke of geestelijke schade. Pesten kan eindeloos blijven doorgaan als er geen actie tegen wordt ondernomen (Deboutte). Volgens Bob van der Meer is pesten het systematisch uitoefenen van psychische en/of fysieke mishandeling door een leerling of een groep leerlingen van één of meer klasgenoten, die niet (meer) in staat zijn zichzelf te verdedigen.
Pagina 2
Pesten gebeurt vaak Pesten komt veel voor. Een van de zes kinderen op de basisschool wordt wel eens gepest. Dat vertellen ze zelf aan mensen die er onderzoek naar hebben gedaan. Als jij, als kind of als jongere, werd of wordt gepest, ben je dus niet de enige. Al lijkt dat soms wel zo. Natuurlijk is het niet normaal dat er zoveel wordt gepest. Pesten is verschrikkelijk en er moet zo gauw mogelijk iets tegen gedaan worden!
Kinderen pesten op allerlei manieren Een kind dat pest kan duwen, aan haren trekken of knijpen. Sommige pestkoppen spugen en slaan en schoppen. Maar ook op andere manieren kunnen pesters iemand het leven zuur maken. Bijvoorbeeld door een kind vaak uit te schelden of uit te lachen of hun mooiste spulletjes kapot te maken. Door gemene dingen te zeggen. Of ervoor te zorgen dat een kind nooit mee mag doen in de groep. Zonder iemand ook maar met één vinger aan te raken, kunnen pestkoppen verschrikkelijk vals zijn. In Groot-Brittannië krijgt een kwart van de jongeren met cyberpesten te maken, in Nederland één op de vijf kinderen onder de 13 jaar en een op de drie leerlingen van 13 tot 15 jaar. Vijftien procent van de laatste groep gaf toe al eens iemand elektronisch te hebben gepest. Voor Vlaanderen zijn er nog geen exacte cijfers bekend. Eind 2005 startte het eerste grootschalige onderzoek naar cyberpesten. Vlaams minister Bert Anciaux (Spirit) zette de eerste stappen tegen het nieuwe fenomeen. In februari 2006, lazen we reeds in de kranten1 dat er initiatieven ondernomen werden tegen het pesten met o.a. een antipest-week in te lassen. Een informatiecampagne, naar scholen en ouders toe, bleef ook niet uit Naast het cyberpesten, bestaat ook nog het fenomeen „steaming‟. Volgens Ingrid van Welzenis 12: «'Steaming' is geen nieuw probleem, alleen een nieuwe naam voor iets wat vroeger 'afpersing met geweld' heette. Het Strafwetboek gebruikt nog altijd deze term. Steaming is een vorm van geweld die een groep personen ,meestal over een individuele persoon uitoefent. Gewoonlijk zijn zowel de daders als de slachtoffers jongeren, vooral jongens. We gebruiken de term eigenlijk niet voor volwassenen. Het is een vorm van afpersen: een individu afdreigen, vernederen of intimideren totdat hij geld of een goed afgeeft.» Denk maar even aan de moord op Joe Van Holsbeeck op 18 april 2006. 1
12
TOLBENNIELSEN K., De pest aan pesten – ‘Het stinkt rond jou, zeiden ze.’ Het Nieuwsblad-Life, 20 februari 2006, p. 1 – 3. Ingrid van Welzenis is criminologe aan de katholieke universiteit te Leuven. Pagina 3
Bij steaming in de meest enge zin gaat een groepje rond een persoon staan en maakt hem zo bang dat hij akkoord gaat met wat ze van hem eisen. De groep stoomt hem als het ware klaar of gaar om iets te doen. Als hij zich medeschuldig maakt, bijvoorbeeld een winkeldiefstal pleegt om zijn afpersers te kunnen geven waar ze om vragen, is het moeilijk voor hem om er met volwassenen over te spreken. Franstaligen noemen het 'racket', van de Engelse term 'racketeering'.
Wie wordt gepest? Een bril? Rood haar en sproeten? Een beugel? Zou je daarom worden gepest? Soms lijkt dat de reden. Maar de meeste kinderen die worden gepest, hebben geen rood haar. En het komt ook voor dat juist kinderen met een beugel grote pestkoppen zijn. Je hoeft er niets speciaals voor te doen. Je kunt bijvoorbeeld worden gepest als je te slim bent. Of als je juist niet zo slim bent. Ze pesten je om je dure of juist om je goedkope kleren. Als je dan reageert door te huilen, hard weg te hollen, driftig te worden, hebben ze hun zin. “Dat is leuk, die blijven we pesten”. De pestkoppen vinden dat je niet past bij de rest van de groep en daarop proberen ze je te pakken. Als je anders bent dan de anderen, val je op en dat kan een aanleiding zijn om je te pesten. En ieder kind is een beetje anders dan anderen. Dus als je in een groep zit waar pestkoppen de kans krijgen om de baas te spelen, kan het gebeuren dat ook jij gepest wordt.
TIPS voor kinderen die worden gepest Als je wordt gepest, denk je misschien dat het nooit op zal houden. Het is ook niet gemakkelijk om pesten te stoppen, maar het kan wel. Maar jij kunt dat niet in je eentje. Anderen moeten je daarbij helpen. Hier vind je een aantal tips op een rijtje. Er zit vast wel een goed idee bij dat jij kunt gebruiken. Praten lucht op · Misschien wil je het liefst dat stomme gepest vergeten, er niet meer aan denken en er niet over praten. Dat is wel logisch, maar als jij niets vertelt, zal het pesten ook nooit ophouden. · Lucht je hart bij iemand die je aardig vindt. Je kunt eventueel zeggen dat die het (nog) aan niemand mag doorvertellen. Je zult merken wat een opluchting het is dat je het aan iemand hebt verteld, ook al is er niet meteen een oplossing.
Pagina 4
Praten, met wie? · Probeer erover te praten met iemand van jouw leeftijd. Misschien heb je een vriend of een vriendin die snapt hoe rot het voor je is. Of misschien krijg je zo‟n vriend of vriendin. · Probeer erover te praten met een volwassene die je zelf uitkiest: je eigen meester, de juf die je vorig jaar had, je vader of je moeder, je lievelings-oma. Sommige volwassenen zijn vroeger ook gepest. Die snappen het goed en ze weten misschien iets wat je ertegen kunt doen. · Sommige kinderen willen liever niet dat hun ouders er zich mee bemoeien. Daarom praten ze er niet met hun ouders over. Dat hoeft ook niet meteen, maar een keer zul je het toch aan je ouders moeten vertellen. Want ook zij moeten meehelpen om dat pesten te stoppen. Misschien hebben zij wel goede ideeën. · Als je nog niemand hebt gevonden, zeg het dan bijvoorbeeld aan je knuffel. Aan de kat of aan de cavia. Dat klinkt misschien kinderachtig maar dat is het niet. · Soms kan het helpen om voor jezelf wat op te schrijven in een dagboek of in zomaar een schriftje. Als je een opstel voor school moet schrijven kan het bijvoorbeeld over pesten gaan.
Bronnen: DEBOUTTE, G, Pesten, gedaan ermee! Hoe omgaan met pesterijen? Tips voor ouders, leerkrachten en begeleiding. , Brussel: BDJ - Jeugd & Vrede, 1995, 179 pp. DIDELEZ, G, Het Pest Actie Plan. , Leuven, Davidsfonds Infodok, 2000(2003 3 dedruk), 144 pp. KENTER, B. Ik ga weer graag naar school – Pestgedrag de kop indrukken. , Amersfoort, CPS, 2000, 78 pp. OLWEUS, D., Treiteren op school; omgaan met pestkoppen en zondebokken in de klas. Amersfoort, College uitgevers, 1986 (1992 3 de druk), 96 pp. ROBINSON, G. en MAINES, B. Een schreeuw om hulp. De No Blame-aanpak bij pesten. (vertaling), Mechelen, Bakermat, 2003, 155 pp. STEVENS V. en VAN OOST P. , Pesten op school, een actieprogramma – handboek voor de begeleider., Leuven - Apeldoorn, Garant , 1995, 168 pp. KLASSE voor leerkrachten , nr 35, mei 1993, maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen, De pestkoppen, p 4 – 13. Pesten op school, aanpakken voor het te laat is. - Voor de zondebok is de school een hel. - Het slachtoffer krijgt de schuld. - De pestkop: meer gevreesd dan geliefd. - Het slachtoffer: een gemakkelijke prooi. - De groep: eendracht maakt macht - En nu is het genoeg! KLASSE voor leerkrachten , nr 159, november 2005 , maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen, Leert computerspel pesten? p 4. KLASSE voor leerkrachten , nr 163, maart 2006 , maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen, Cyberpesten De eerste lijn 23 ‘Ze vinden me nooit’.
Pagina 5
Boeken i.v.m. anti- pesten voor kinderen Ik en jij, samen wij (1999) Een miniboekje voor kinderen van 6 tot 9 jaar, die al een beetje kunnen lezen. Het thema „plagen en pesten‟ wordt aangebracht aan de hand van spelletjes,collages,opdrachten
Schiet op, Belo! (1994) Schiet op, Belo! is een prentenboek dat aan kleine kinderen (4 tot 8 jaar) uitlegt hoe zij met conflicten kunnen omgaan. De bijbehorende begeleidingsmap geeft een overzicht van de thematiek, reikt ervaringen aan en biedt uitgewerkte suggesties aan voor de verschillende leeftijdsgroepen.
Een vuurspuwend monster(tje) (1999) Pesten anders bekeken! Een voorlees-prentenboek met een verhaal, een fabel, een sprookje, twee gedichten én twee ministrips. Met een extra hoofdstuk voor ouders en begeleiders vol informatie en belangrijke tips over pesten. Luk Depondt
Boeken i.v.m. anti-pesten voor ouders, begeleiders en leerkrachten
Eerste hulp bij geweld (1999) Berichten over geweld in onze samenleving komen bijna dagelijks op ons af, gaande van vandalisme, pesten tot fysiek geweld. Is nultolerantie de oplossing? Pax Christi denkt van niet, wij zoeken liever oplossingen in de vorming en opvoeding van mensen. Dit handboek voor leerkrachten en begeleiders biedt alvast achtergrond en methodieken aan voor het omgaan met geweld bij kinderen en jongeren.
Pagina 6
Ik wil, jij wilt niet… Geweldloos opvoeden (1995) Geweldloze opvoeding in de praktijk. Het theoretische kader wordt allereerst nog eens bondig uitgelegd. Nadien volgen vele levensechte verhalen, voorzien van commentaar, die de theorie duidelijk en hanteerbaar maken. Pat Patfoort is noch in Vlaanderen, noch daarbuiten een onbekende voor diegenen die zich in de geweldloosheid verdiepen. Pesten bij kinderen Hoe u als ouder kunt helpen. Of uw kind het slachtoffer van pesterijen is, of eerder zelf de pestkop, met het advies uit dit boek ontdekt u dat er veel strategieën zijn om uw kind te helpen. De auteur biedt eenvoudige oplossingen voor het vergroten van assertiviteit en zelfvertrouwen, doeltreffende manieren om agressie kwijt te raken en methoden om gevoelens te uiten. Sheila Munro
Geweldvrij feesten (2000) De thema‟s “verbondenheid” en “geweld voorkomen” worden uitgewerkt voor jonge kinderen van 4 tot 8 jaar. De kleuters Colette, Nurfi, Thomas, en Brandon staan centraal en maken samen gedurende één week elke dag iets anders mee. Bij deze vijf situaties hoort telkens één prent. In deze map vind je naast de verhalen en de uitleg over het project allerlei suggesties waarmee je aan de slag kan om samen met de kinderen rond deze thema‟s te werken. Ideaal met handpop.
Een schreeuw om hulp (2003) De No Blame-aanpak bij pesten. Dit boek begint en eindigt met de noodkreet van Andrew, een jongen die het pesten niet meer aankon. Voorbeelden en een uitgeschreven stappenplan vormen de leidraad om de No Blame-aanpak bij pesten toe te passen op school of daarbuiten. Dit boek wil je overtuigen van deze niet bestraffende en probleemoplossende strategie. De verantwoordelijkheid voor het pestprobleem wordt bij de groep gelegd. De pester(s), de meelopers en een aantal neutrale medeleerlingen worden samengebracht en gaan op zoek naar mogelijke oplossingen. George Robinson, Barbara Maines
Pagina 7
Het gat in de muur: over preventie in het basisonderwijs (2001) In tien hoofdstukken worden situaties beschreven die leerkrachten in de basisschool tegen kunnen komen. Elk hoofdstuk behandelt één van de kwesties, zoals drugs, faalangst, pesten en mishandeling. De rode draad door de hoofdstukken is preventie. Francis van Dinter.
Pesten op school: een actieprogramma Handboek voor de begeleider Dit handboek voor een actieprogramma tegen pesten op school voor de begeleider, is een product voortgekomen uit het onderzoek van het project 'Pesten op School' dat is gestart naar aanleiding van vragen om hulp en informatie over pesten vanuit o.a. scholen.. De gegevens van 10.000 leerlingen uit 84 scholen vormen de basis. Een meersporenbeleid wordt op drie niveaus uitgewerkt namelijk: acties op het niveau van de school, acties op klasniveau met als kern de mini-lessenreeks en acties op individueel niveau, zoals incidentgesprekken en herstelgesprekken. Er moeten door de betrokkenen zowel korte- als langetermijn- strategieën worden geïmplementeerd. Veerle Stevens, Paulette van Oost
De pestjuf – Praten met kinderen, hoe doet ze dat? (2005) Jaklin Laporte toont aan de hand van verhalen uit haar praktijk als pestjuf, hoe pestgedrag kan worden aangepakt. Zij laat zo ook onrechtstreeks zien waar pesten vaak vandaan komt, hoe het snel kan worden opgemerkt en hoe het kan worden vermeden. Praten en luisteren naar slachtoffers en daders van pestgedrag staat daarin centraal.Dit boek bevat geen grote theorieën over pesten, maar is geschreven vanuit de praktijk. Het is in de eerste plaats dan ook bestemd voor iedereen die van nabij in aanraking komt met pestgedrag van kinderen: ouders van gepeste kinderen en van pesters, mensen uit het onderwijs en de psychosociale hulpverlening en psychotherapeuten.
Straks wordt beertje nat (2005), Bakermat Gedichten van kinderen en jongeren over pesten, oorlog, vrede en vriendschap Wat kinderen en tieners schrijven is "van deze tijd". In deze bundel lezen we kwetsbare en zoekende poëzie die een verkennende en verwerkende betekenis heeft. Poëzie die het aan de lezers overlaat om zelf op zoek te gaan naar hùn Pagina 8
verklaring. In deze bundel verzamelde Jeugd & Poëzie honderden gedichten onder de noemer 'pesten en oorlog'. De lezer gaat mee in eindeloos verdriet en voelt mee wat het is om uitgesloten te worden. Dit boek is niet alleen een onmisbare tijdspiegel voor alle volwassenen die houden van kinderen, maar ook een origineel boek voor kinderen en jongeren.
Reinhilde Moriau hoofdbegeleider basisonderwijs Don Bosco
Pagina 9
