Bijeenkomst aanpak pesten in het onderwijs Verslaglegging 20 maart Den Haag - 20.03.2013
e
Op woensdag 20 maart vond de 2 bijeenkomst ‘aanpak pesten in het onderwijs’ plaats, waar de genodigden, grotendeels betrokken brievenschrijvers, de mogelijkheid kregen om feedback te geven op het gepresenteerde Plan van Aanpak. Plenair werden eerst de belangrijkste punten uit het Plan van Aanpak gepresenteerd door Eric Stokkink, hoofd bestuurlijke en maatschappelijke relaties bij de directie voortgezet onderwijs van OCW. Vervolgens gingen de deelnemers in twee groepen uiteen om de actielijnen uit het Plan van Aanpak (toerusting, bewustwording, formeel kader) te bespreken en aanvullingen te geven. De deelnemers hebbe nuttige en interessante dingen gehoord en besproken, en gingen met een goed gevoel naar huis. De bijeenkomst werd ingeleid met een YouTube filmpje van een jongen die vertelt over de problemen die hij tegenkomt vanwege zijn geaardheid. Hij steekt de luisteraars een hart onder de riem met zijn uiteindelijke boodschap: “it gets better”.
I
PRESENTATIE ERIC STOKKINK
Allereerst wordt voorop gesteld hoe goed en belangrijk het is, dat bij dit Plan van Aanpak wordt samengewerkt tussen de verschillende partijen. Het is voor het eerst dat een brief wordt ondertekend door zowel de staatssecretaris als de Kinderombudsman. De afgelopen periode zijn er heftige incidenten geweest, die pesten op de agenda hebben gezet. Pesten is een fenomeen van alle tijden, maar de grenzen zijn nu echt overschreden. Onderzoek toont aan de leerlingen alleen leren als zij zich in een veilige omgeving bevinden. In het Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind is vastgelegd dat elk kind recht heef top bescherming tegen alle vormen van lichamelijk en geestelijk geweld, én dat elk kind recht heeft op onderwijs. Pesten gebeurt niet alleen op scholen, maar ook in vele andere omgevingen. Met dit Plan van Aanpak richten we ons echter alleen op scholen, we doen wat wij kunnen. In de aanpak van pesten speelt een aantal knelpunten een belangrijke rol, enkele daarvan zijn: - Pesten vindt plaats onder een taboe. Niet alleen is dat taboe nog groter binnen verschillende culturen, ook voor scholen is het een moeilijk bespreekbaar onderwerp. Zij zijn bang voor hun concurrentiepositie. - Handelingsverlegenheid bij leraren. Pesten is moeilijk om te signaleren, zeker nu de rol van social media steeds groter wordt. Kinderen worden tot in hun slaapkamer achtervolgt met berichten van hun belagers. Voor leraren is dit heel moeilijk om te signaleren én te weten wat eraan te doen. - Wildgroei aan anti-pestprogramma’s. Het tegengaan van pesten vormt voor veel mensen ook een business, een manier om geld te verdienen. Het ministerie wil niet uit dat aanbod kiezen voor één interventie, maar wil daarboven staan met een overkoepelende aanpak. Actielijn 1 is bewustwording. Doel is te bereiken dat continue aandacht is voor pesten. Oplossen moet gezamenlijk worden gedaan, met een gedeelde verantwoordelijkheid. Op 19 april is de nationale Dag Tegen Pesten. De timing is, zo tegen het einde van het schooljaar, voor scholen echter minder geschikt. Daarom is een plan in ontwikkeling, voor een nieuwe dag tegen pesten die zal plaatsvinden aan het begin van het schooljaar. Actielijn 2 is toerusting. Ouders en leerlingen hebben het gevoel van het kastje naar de muur te worden gestuurd. Daarom gaat aan iedereen handvatten worden gegeven. Iedereen krijgt een brief met een stappenplan wat je kunt doen wanneer je gepest wordt, en de wordt klachtenregeling wordt verbeterd. Actielijn 3 is het formele kader. Het wetsvoorstel voor Incidentenregistratie wordt heroverwogen. In plaats van registratie achteraf, moet de nadruk komen te liggen op preventie. Daartoe zal de weten regelgeving moeten worden aangepast.
Naar aanleiding van de presentatie worden enkele vragen door de deelnemers gesteld. Zo is men benieuwd waar het stappenplan op is gebaseerd, en of in het Plan van Aanpak ook wordt ingespeeld op de transitie van bijvoorbeeld Jeugdzorg. Op deze laatste vraag is het antwoord ja, maar op hen wordt niet gewacht: ‘wij gaan nu aan de slag’. Ook is men benieuwd naar het heroverwegen van de Incidentenregeling: ‘wordt deze alleen aangepast, of zijn er ook opties voor een geheel nieuwe aanpak?’ Tenslotte wordt Eric Stokkink gevraagd, of hij wel goed zicht heeft op de omvang van het probleem. Het antwoord hierop is ‘nee’, vandaar ook dat de sociale veiligheidsmonitor wordt aangepast. ‘Er wordt gedaan wat mogelijk is, maar het is heel moeilijk om alles aan de oppervlakte te krijgen. Daarom zijn er ook zoveel verschillende onderzoeksresultaten.’ De deelnemers zij vooral ook erg kritisch over de toegevoegde waarde die zij hebben op het Plan van Aanpak, gezien de korte termijn tussen het plaatsvinden van de bijeenkomst en de presentatie van het Plan van Aanpak op 25 maart. Zij willen graag ervan verzekerd zijn dat hun bijdragen van vandaag worden meegenomen in het uiteindelijke plan, maar stellen tegelijkertijd vraagtekens bij de haalbaarheid daarvan. De deelnemers wordt per actielijn vragen mee gegeven voor in de deelsessies: Bewustwording: - Hoe kunnen we blijvende aandacht organiseren? - Wat gaat ieder doen om pesten bespreekbaar te maken? Toerusting: - Is het systeem sluitend? - Speciale aandacht voor kwetsbare groepen? Formele kader: - Hoe zorgen we ervoor dat de scholen daadwerkelijk aan de slag gaan met effectieve programma’s?
II
DEELSESSIE 1
Besproken thema’s: • • • • • • • • •
De drempel om over pesten te praten is nu te hoog. Er wordt niet gemeld of geregistreerd; pesten wordt ook gebagatelliseerd. Hoe gaat OCW (of het Rijk) controleren dat scholen ook daadwerkelijk pesten aanpakken? Eigenaarschap: in hoeverre accepteren docenten dat dit ook kun probleem is. Het loont om als school niets te doen. Docenten zijn niet bekwaam genoeg – er is ook te weinig aandacht voor tijdens de opleiding. De manier van bekostiging nu is afhankelijk van het aantal leerlingen. De school heeft dus een groot belang bij een goede reputatie. Kinderen in de klas hebben vaak geen idee dat ze een onderdeel van het proces zijn. Ouders weten meestal niet dat hun kind de pester is (of gepest worden).
Conclusies/oplossingen: • • • •
Bestuurders van de scholen moeten meedoen in de aanpak tegen pesten. De ouders moeten meegenomen worden; zij moeten medebewust zijn en moeten hierin participeren. Ouders bewust maken op het gebied van digitaal pesten en cyberbullying. Er zou een grote campagne moeten komen, à lá postbus 51 (waarschuwing hierbij is wel dat het dan wellicht groter wordt gemaakt dan het is, met alle negatieve consequenties van dien). Probeer de eventuele boodschap wel positief te brengen – versterk en belicht de positieve aanpak.
• • • • • • •
Ga geen schuldvraag daarin benoemen, voorkom dat het een dader en slachtoffer verhaal wordt. Leerlingen moeten ook goede burgers worden – benadruk het aanleren van goede burgerschapsnormen. Docenten moeten zichzelf ook kwetsbaar durven op te stellen. De IvhO moet echt gaan controleren dat scholen het pesten aanpakken. De school zou een (online) meldsysteem moeten invoeren waar iedereen pesten kan registreren. Weet je meteen wie pest, waar er gepest wordt enz. De leerplichtambtenaar moet meer macht en mogelijkheden krijgen om scholen aan te pakken. Er moet een vangnet komen voor gepeste kinderen, nu is er niets voor deze beschadigde kinderen.
Verdere aandachtspunten: • • •
III
Het systeem van onderwijs zorgt er voor dat kinderen zich zo gedragen, het ligt niet aan de kinderen maar aan het systeem. Binnen PO en VO komen er steeds meer kinderen met gedrags- en leerproblemen. Dit gaat voor meer problemen en pesten zorgen. Moet de aanpak van pesten een systeembenadering zijn, gericht op de groep, of moet je juist de individuele pester en het slachtoffer aanpakken c.q. ondersteunen?
DEELSESSIE 2
Besproken thema’s: • • • • • • •
Leraren kunnen ook pesten. Scholieren lopen achter degene die de macht heeft aan, in het geval van een pestende leraar is dit zeker iets om serieus te nemen. Pesten wordt regelmatig gebagatelliseerd. Stap 0 is om het besef dat pesten serieus genomen moet worden door te laten dringen. Is het effect van pestprogramma’s aangetoond? Sommige programma’s zijn ‘evidence based’, maar desondanks werken ze niet altijd. Dit heeft er ook mee te maken dat eigenlijk geen enkele situatie gelijk is. Er moet begonnen worden met het behandelen van de algemene vaardigheden bij een kind, daarna pas overstappen op pest problematiek. De oorsprong van pesten zit hem ook juist in het gebrek aan algemene vaardigheden. Er moet een algemene norm gedeeld worden. Er is nu te vaak gebrek aan normbesef en/of empathie. De vorm waarin de school dit giet staat vrij. Voorbeeld hiervan is het ouderschool contract. Ouders zitten onderaan de lijn om geïnformeerd te worden over pesten. Deze moeten juist bovenaan de ladder staan. Een extra actielijn toevoegen, naast de drie bestaande, nl: evaluatie & nazorg.
Conclusies/oplossingen: Bewustwording • Verder ontwikkelen van het moreel besef bij kinderen, voordat ze naar de basisschool gaan. • In het Kinderrechtenverdrag dat samen met kinderen is ontwikkeld, staan alle zaken die pesten tegen moeten gaan. Waarom is dit verdrag niet verankerd in het onderwijs? • Het tien minuten gesprek op school gaat vaak over de cognitieve vaardigheden van het kind, maar zou ook over de sociaal- emotionele ontwikkeling moeten gaan. • De vrijblijvendheid moet er vanaf. Er zou standaard een vak ‘sociaal- emotionele vaardigheden’ opgenomen moeten worden in het curriculum. • De plannen van de overheid moeten aan elkaar gelinkt worden om wisselende aandacht te voorkomen.
•
Opmerking is dat scholen vaak ook aan heel veel andere zaken moeten voldoen om de korte termijn doelen te halen. Zoiets als een pestprogramma verdwijnt dan vaak naar de achtergrond.
Toerusting • Scholen maken een cyclus door; deze gaat van bewustwording, naar aanpak, naar vanzelfsprekendheid. Er moet een aanpak zijn om zichzelf bij de les te houden, bijvoorbeeld een leerlingenraad die ze daarop attendeert, of nieuwe docenten een cursus over ‘burgerschap’ geven. En er moet een kwaliteitssysteem zijn om de aanpak te kunnen controleren. • Mediation tussen leerlingen of bepaalde personen aanwijzen als vertrouwenspersoon. Niet alleen maar de maatschappelijk werker, want die is vaak niet een hele week aanwezig. Het moet een persoon zijn die vertrouwen wekt bij de kinderen. • De meerderheid is voor één generieke aanpak. Geen aanpak per doelgroep, althans, niet om mee te beginnen. Wellicht in een later stadium aandacht besteden aan specifieke doelgroepen. Formeel kader • Er wordt instemmend geknikt op het voorstel om een wetswijziging door te voeren waardoor de aanpak tegen pesten minder vrijblijvend is. • Protocollen worden lang niet altijd nageleefd, maar vaak ontbreekt het ook aan vaardigheden om daarmee om te gaan.
