Welk secundair onderwijs voor de 21ste eeuw ? GO! Dag van het secundair onderwijs Brussel, 6/2/2015 Ides Nicaise KU Leuven (HIVA / PPW)
Een midlife crisis ? SO van jaren 1950-60 • Select publiek • Industriële samenleving • Rechtlijnige loopbanen • Witte samenleving • Democratisering
SO van vandaag • Alle jongeren • Kennisdiensten, spitstechnologie • Turbulente loopbanen • Superdiversiteit • Conflict
2
Daarom… 1. Een langere en bredere basisvorming voor alle jongeren 2. Meer inzetten op STEM (en duaal leren) 3. Een meer positieve en geleidelijke studieoriëntering
Daarom… (1) een langere en bredere basisvorming Jongeren voorbereiden op complexiteit van postmoderne samenleving… • Wereld beter begrijpen => kritisch-reflexief vermogen • Kennissamenleving => meer parate kennis & vaardigheden (ICT, techniek, natuurwetenschappen…) • Diversiteit en globalisering => meer talen en interculturele vaardigheden • Levenslang leren => meer leervaardigheden …en minder • Geheugentraining (de computer onthoudt voor ons) • Specialisatie (= taak voor HO en VWO)
Langere en bredere basisvorming in meer gemengde scholen => betere burgerschapsattitudes • ‘academische segregatie’ = schotten tussen studierichtingen, klassen, scholen waardoor groepen leerlingen langdurig van elkaar gescheiden worden o => onderlinge spanningen, ressentiment e.d. tussen leerlingen van verschillende onderwijsvormen en scholen o => op termijn: (verhoogd risico van) politiek cynisme, intolerantie, anti-politiek, extreem-rechtse attitudes • In meer gemengde schoolsystemen zijn burgerschapsattitudes positiever 5
Democratische basiswaarden
Academische (de)segregatie en burgerschap
Mate van academische segregatie 6
Dé randvoorwaarde: anders omgaan met heterogene leerlingengroepen • Huidige ‘oplossing’: curriculumdifferentiatie tussen / binnen scholen (met risico’s vandien: divergente leertrajecten => sociale ongelijkheid uitvergroot) • Toekomst: o Differentiëren binnen de klas: • Differentiatie-uren (verbreden, verdiepen, remediëren…) => kans op win-win situaties, maar opgelet voor verkapte curriculumdifferentiatie
• Differentiëren qua inhoud, proces, product binnen een vak o
positief gebruik maken van diversiteit: coöperatief leren, peer tutoring enz. 7
Daarom… (2) meer inzetten op STEM en duaal leren “In Vlaanderen studeren jaarlijks onvoldoende jongeren af met diploma’s op gebied van exacte wetenschappen, toegepaste wetenschappen, ICT en techniek (STEM). De komende jaren zal deze problematiek zich nog scherper stellen door het toenemend aantal technici, ingenieurs en wetenschappers dat met pensioen gaat en zal moeten vervangen worden. Deze problematiek belemmert de economische groei en de verdere ontwikkeling van de kennismaatschappij in Vlaanderen.” (van den Berghe & De Martelaere, ‘Kiezen voor STEM’, VRWI, 2012) 8
Hoezo: langere en bredere basisvorming meer techniek en wetenschappen ? • Techniek en wetenschappen in het gemeenschappelijke kerncurriculum voor iedereen (technologische geletterdheid) • Dit zal hopelijk zorgen voor meer leerlingen in een sterker en aantrekkelijker TSO en BSO • Als leerloopbanen langer worden is er tijd voor langere basisvorming zonder in te boeten op beroepsgerichte kennis
Dualisering in derde graad ? • Cf. succes van ‘projecten alternerend leren’ in jaren ‘80 • Duaal leren levert (nog) betere aansluiting op arbeidsmarkt dan voltijds T/BSO, maar houdt zelfde risico’s in van werkloosheid in de latere loopbaan
Dualisering in derde graad ? • Cf. succes van ‘projecten alternerend leren’ in jaren ‘80 • Duaal leren levert (nog) betere aansluiting op arbeidsmarkt dan voltijds T/BSO, maar houdt zelfde risico’s in voor de latere loopbaan => belang van goede sleutelvaardigheden i.f.v. LLL en inzetbaarheid op langere termijn => beperking van duaal leren tot derde graad = goede keuze indien dit betekent dat er meer ruimte is voor brede vorming in 2e graad
Daarom… (3) latere en meer geleidelijke oriëntering • 12-jarigen hebben geen benul van studierichtingen en beroepenvelden => ouders en leerkrachten beslissen voor hen => meer sociaal vertekende oriëntering 16-jarigen kiezen rijper, meer zelfstandig en onafhankelijk van sociaal milieu
12
Studieoriëntering naar socio-economisch deciel in huidig SO
Bron: Hirtt, 2014
Daarom… (3) latere en meer geleidelijke oriëntering • 12-jarigen hebben geen benul van studierichtingen en beroepenvelden => ouders en leerkrachten beslissen voor hen => meer sociaal vertekende oriëntering 16-jarigen kiezen rijper, meer zelfstandig en onafhankelijk van sociaal milieu • Oriëntering op 12 jaar veroorzaakt meer fouten => frustraties en demotivatie => onderpresteren en vroegtijdige uitval op 16 jaar meer trefzeker en gemotiveerd => meer inzet en succes 14
‘Negatieve’ studiekeuze en demotiegevoel in huidig SO • Data: ICCS (burgerschapsopvoeding) • Gepercipieerde neerbuigendheid omtrent mijn studiekeuze 100 90 80 70
40,2 51,5 67,8
60
(Helemaal) niet akkoord
50
Tussen beide 37,4
40 27,6
30 20 10
(Helemaal) akkoord
20,7 11,5
20,9
22,4
TSO (n: 503)
BSO (n: 380)
0 ASO (n: 938)
• Sterker demotie-gevoel naarmate moeder hoger geschoold is, een meer ‘accidentele’ loopbaan achter de rug heeft en B-attesten heeft gekregen 15
Van demotie tot demotivatie…
16
Hoe positief oriënteren ? • Meer (echte) gelijkwaardigheid van studierichtingen (bij voorkeur ook • • •
•
afschaffen van onderwijsvormen) Domeinscholen bouwen bruggen tussen verwante studierichtingen met doorstromings- en arbeidsmarktgerichte finaliteiten Criterium ‘bekwaamheid’ in studiekeuzebegeleiding durven vervangen door ‘belangstelling’ (waar nodig met ondersteuning - differentiatie) Leerlijn ‘leren kiezen’ o Zelfkennis en keuzebekwaamheid in BaO o Experimenteer-ruimte in differentiatie-uren 1e en 2e graad o Kennis van studiegebieden en beroepenvelden o Onderhandelingsvaardigheden Een ‘formatief’ attesteringsbeleid (attest als basis voor ‘onderhandelde oriëntering’)
Besluit De hervorming (modernisering) van het SO is niet alleen een verhaal van gelijke kansen. Het is een kwestie van • Her-ijking van de maatschappelijke en economische functie van onderwijs • Brede sleutelvaardigheden voor elke jongere: aanpassingsvermogen, levenslange leervaardigheden, zelfsturing, burgerschap, wetenschap en techniek • Recht op zelfbestemming • Leerplezier en motivatie
Bijlage: hervorming ten koste van neerwaartse nivellering ? (Lavrijsen & Nicaise)
19
Comprehensief onderwijs: neerwaartse nivellering ?
Voor meer wetenschappelijke zekerheid… …’differences-in-differences’ methode Andere onderwijskenmerken
Institutionele omgeving
Andere onderwijskenmerken
Institutionele omgeving
Uitkomsten secundair ond.
Uitkomsten lager ond.
Vroege oriëntering
21
Effect van vroege oriëntering op leerwinst tussen 4e lj basis- en 4e lj secundair onderwijs: negatief
Vooral nefast voor zwakkere presteerders
Maar ook geen (duidelijke) baat voor sterke leerlingen
Algemeen besluit Brede basisvorming (comprehensieve onderbouw SO) • Is op zich beter in postmoderne samenleving • Is sociaal rechtvaardiger • Leidt ook nog tot betere gemiddelde prestaties! (geen verliezers, alleen winnaars) • Dit veronderstelt een investering in vaardigheden van leerkrachten / scholen om positief om te gaan met diversiteit 25
