Weense wals
Slim körte verhaolties
Gerard Stout
Weense wals Slim körte verhaalties
Ter Verpoozing
Uitgeverij Ter Verpoozing ISBN: 978-90-73064-22-5 NUR: 320
© Gerard Stout Derde druk 2013 via POD www.mijnbestseller.nl Omslag en vormgeving: Gerard Stout
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm, digitale bestanden of op welke wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming van de auteur.
Inhold
Begun 7 Veters 8 Mein Kampf 9 Nasi 10 Pdd-nos 11 Stemming 12 K. 14 Eerdappel 15 Culinair 16 Ulixes 18 Graffiti 19 Duuts 20 Seemann 22 Theepottie 23 Stel oe an 24 Saus 25 Tandpasta 26 Gedachten 27 Minnares 28 Gries 29 Monster 30 Poepen 31 Yi Jing 32 Sociaal realisme 34 Hondeplassie 36 Jonge sla 38 Terugge 39 Weense wals 40 Krant 41 Bedrieven 42 Sagra 43 Wahlheim 44 Dichten 46 Stout 48 Engeltie 49 Allesweter 50
Fien 52 In paradisum 54 Des chèvres 56 Diefstal 57 Hond 58 Giraffe 59 Vervoeging 60 Vis 61 Douche 62 Sperma 63 Klucht 64 Kraaijpoel 66 Hartfilm 68 Wad 69 Gids 70 BBC 71 Judas 72 Gist 73 Ins blaue hinein 74 Appel 75 Boeddhisme 76
kört deur de bocht
Begun
In het begun was het vlees en toen kwamen botten om alles overènd te holden.
7
Veters
Altied bin ik te vrog veur de bus. Dat zit in mien systeem. Ik bin benauwd te late te kommen en de bus te missen. Niet allent de bus. Nog nooit heb ik de bus mist, of de trein, of het peerd. Ik was aalgedurig op het juuste moment waor ik wezen mus. In Isphahaan bin ik nog niet ankommen. An de overkaant van de straot maakt een riege bomen het gerdien van het coulissenlandschap. Alle dagen heb ik Drents toniel in de kop as ik buten bin. Der mist een paar bomen in de riege. Deur het half open gerdien zie ik de meuln van Rowold. Ienmaol in de weke maak ik een foto van die meuln tussen het iekengerdien op een glief. Altied op dezölfde plek bij de bushalte. As ik op de juuste plek stao, zie ik wat ik zien wul van de veraanderings. Ik heb geduld tot de riege auto’s die veur het rooie locht wacht vot is. Buten familiekring maak ik - as het niet neudig is - gien foto’s van lu en van beschaving. Het verkeerslocht helpt mij met om gien auto’s op de foto te kriegen. Met regelmaot stiet de wereld dertig seconden stille veur rood en holdt het verkeer uut Roden tegen. De wieken staot twee kilometer wiederop al weken in dezölfde stand. Gieniend dood. Of ik zien schoenveter strikken wul. De jongkerel is lang en rank. Ik ken hum wel, van de bus. En van zien tasse: Daniël Ray. Hij hef meer lengte van lief en leden as verstand in breedte en diepte. Bukken kan e niet. Creatie van de Here, votjaagd uut het paradies. Komp mooi uut dat ik Roomse kneien heb. ‘Jezus nog an toe,’ zeg ik, ‘wat heb ie schiere veters.’ 8
Mein Kampf
Ze hef een Duutse va en een moe uut Vledderveen. Holland en Nederland nuumt ze niet. Dat huuft ok niet. Vledderveen is genogt. As ik heur vraog zeg ze dat ze een allochtoon is, een butenlaander in Vledderveen. Ze zeg dat we allemaol allochtonen bint en dat ze dat normaol vindt. En normaol is waor ze gien tied an besteedt. We bint allemaol vrömd in de wereld. Ze zeg niet: ‘Ja, toch.’ Ze zeg niet: ‘Of niet soms.’ Heur grootva was volbloed Duutser en in ’38 lid van de nsdap. In 1939 redt grootva met vrouw en kind hen de Ruhr. Onder heur va lig in de kinderwagen Mein Kampf in een kussensloop met een keupern kandelaar. Dichtknupt. Grootmoe pakt heur va uut de kinderwagen. Va bliede, kreit. Grootva kek in de rondte. As het rustig is op de brugge heurt elk een plons.
9
Nasi
Bij kip met gember mag wel nasi op het bord, zeg de Thaise vrouw, maor bij kip met kerrie heurt dat niet. Gember kun de smaak makkelk bedarven. Nasi neemt we, gien witte riest. We doet wat heurt. In de Tweede Wereldoorlog, die met de jaoren dat ik older word aal dichterbij komp, bint alles bij mekaar 50 miljoen lu uut de tied kommen. Vrogger uut de tied dan Oenzelieveheer in de planning had. Al mut ik bekennen dat ik die geheime agenda van God ok niet ken. Martin Koster hef zien oorlogsverleden. Hij wet uut de eerste hand hoe het was veur de Spätgeburt. Ienderde van de starfgevallen waren soldaoten en bij de aander tweederde gung het om lu die der niks an doen konden. Ze waren op de verkeerde plek in de verkeerde tied. Het woord Jeude slikt we in. De paprika en prei is niet kapotkookt. Der zit merakel veul smaak an. Ik luuster intied dat we eet naor de inrichting van gaskamers, douches en ovens in Auschwitz en de barre strooivelden. Martin is wezen kieken. ‘Der gruit niks op de grond waor iens gaskamer en ovens stunden,’ zeg e. Roundup bijkaans. ‘Gieniend huuft nog naor die plekken te gaon as het niet mut. Het mut niet langer.’ Riest, as we hier weer eet, neem ik witte riest bij ajam pangang ginger.
10
Pdd-nos
Ik was ningtien en ik las Wie is van hout? van Jan Foudraine. Een rondgang deur de psychiatrie. In diezölfde tied leup ik stage bij dsm, de Staatsmijnen, in Geleen. Onderzuuk naor fotolyse van geminale chloornitroso-verbindings met gebruuk van gaschromatografie. Geminaal betiekent dat de chloor (-Cl) en de nitroso (-NO) an hetzölfde koolstofatoom (C) zit. Wat ik der nog van weet, huuf ik niet ontholden. Van Geleen weet ik niet meer as het hostel dat gien jeugdherberg meer was met herbergmoeder. En de puuties met studentenhaver weet ik nog, die ik elke dag op weg van het laboratorium naor het hostel bij v&d haalde. De verkoopster is de ienige Limburgse die weet had hef van mien bezuuk an dat landsdeel dat der eigenlijk niet bij heurde, bij oens land. Ik las een boek intied ik aander dingen deud. Twee aovends allent met Foudraine en ik wus dat ik niet normaal was. Ik wus dat ik alle kwalen had die now moderne namen hebt. Ik was een autist met alles wat onder pdd-nos valt. Schiere naam veur ofwiekings die elk hef. Nos: not otherwise specified. We roept lege ofkortings in de rondte die oens holdvast geeft. Tegenover mij zit een student. Hij hef, net as ik, ok de kwaolen die in Wie is van hout? stunden. Hij holdt niet van gezelligheid en as der argens een poppie de wereld binnenkomp, nemp e dat veur kennisgeving an. Empathie, gevuul. Hij kent het uut het woordenboek. Achter gevuul stiet emotie en achter emotie stiet gevuul. Ik huufde dat niet vanneis opzuken in de Dikke Van Dale. Ik wul wat zeggen over feest der herkenning. De woorden stoekt mij in de strot. 11
Stemming
We zit met vier man an een holten taofel in Het Elfde Gebod. Het restaurant is ofsplitst van De Klokbeker die deur echtelijke plichten en teruglopende klandizie stopt is. Hotel Norg zit onder hetzölfde dak. De neie keukenploeg hef het rustig. Vanaovend is der voetballen op televisie en dat giet veur eten buten de deur. Mien alter-va en zien betere helft neemt mosterdsoep om te begunnen. Mien vrouw en ik hebt ok hetzölfde veurgerecht uutzöcht, onofhankelijk van mekaar. Vis met schiere versiering. We liekt aal meer op mekaar. – As ik van petretfoto’s in iPhoto gezichten herkennen laot, krieg ik vaker as iens de vraog: is dit Meta, en dan bin ik het. Aansomme komp niet zo vake veur. Mien alter va uut mien tienerjaoren is older as ik, maor het procentuele verschil is al merakel kleiner worden. In de limiet bint we gelieke old. An taofel bint we geliek. ‘Ik stem al jaoren niet meer,’ zeg mien veurbield. Ik heb wat mist in oenze conversaotie. Ik stem elke maol as der verkiezings bint. De eerste maol heb ik overslagen, niet omdat ik dat wol. Ik kreeg gien oproep. Ik vreug op het gemientehuus hoe dat zat. Gramnietig was ik, want ik wol mien va en moe ofremmen deur niet op de kvp te stemmen. ‘Het was een administratieve kwestie,’ zee de ambtenaar. ‘Het was gien kwaode opzet.’ De registratie leup een maond achter. Mien wantrouwen in de overheid nam een begun. Allent de jaoren dat ik in het butenlaand was stemde ik niet. 12
‘Elk döt nao de stemming wat e wul,’ zeg Gerard Op de Weegh. Hij pruuft kip die niet uut een ei kommen is. Een beetie as Adam en Eva, die kip, ok gien resultaot van bevruchting. Vegetarische kip is niet van vlees, maor van sojabonen. Kip gruit in de volkstuun. Ik heb zalmforel op het bord, bijkaans van zeewier maakt. Minstens vieftien jaor kan ik niet stemmen gaon. Moet ik wel dit jaor begunnen.
13
K.
Tussen het Augustinus College en de huzen an de Admiraal de Ruyterstraat is een bried grösveld. Ik zit op een bank an het ende van de straot. Uutzicht op het spoor naor Zuudhorn en naor het Noorderstation. Uutzicht op de Peizerweg. Elk jaor giet der op disse plek wel ien op het spoor staon vlak veur de trein de schoelkinder in de leslokalen veurbijgiet. Net nao de overweg stopt de diesel met een mèens in gruzels. Het personiel van de schoel wet wat ze zeggen mut: bij het raam vot. Gieniend die luustert, elk wul veurbij het ende zien. Kinder ok. Hebt ze, as ze in huus komt, wat te vertellen en te twittern. What did you learn at school today? Dear little boy of mine. Wichter ok. Ik was kind an de universiteit in Stad. Op de kleinste slaopkamer van het bovenhuus krap honderd meter wieder an de Admiraal de Ruyterstraot lag de va van mien studiegenoot dood te gaon. Gewoon kanker dat toen nog K heette, maor in dat logeerkamertie bij de volle naam nuumd weur. Moderne lu. Ik stun te schuttern. ‘Now, tot kiek dan maor en starkte der met.’ Dat heb ik zegd, of wat aans wat der op leek. Wus ik veul. An de overkaant stund toen ok al het Augustinus dat nog niet zo heette. Een jongkerel komt van de butentrap van het woonblok. Fiets van het slot. Hij fietst op mij an. Ik bin het. Ik wul hum vraogen wat het huusnummer was, wat e zegd hef. Ik blief zitten. As de student de spoorovergang achter hum hef, rinkelt bellen. 14
Eerdappel
Wekenlang lag een meer as handgrote eerdappel op de salontaofel – ik weet gien mooier woord veur het Ikea-formica taofeltie met butsen. Ik fotografeerde de eerdappel verscheiden maolen, het formaat had de eerdappel beschermd tegen het schilmes van F. A. Herder en aovendmaol. In de tuun stunden de eerpel al handbreed boven de eerde. Ze pasten nog onder bloempotten. De ijsheiligen waren nog niet jaorig. Ik weet niet wat mij an die knol met spruiten fascineert. Bijkaans is het mien va die zien hele leven in de eerpel zeten hef. Hij was heufdkeurmeester van de n.a.k. de Nederlandse Algemene Keuringsdienst. Dat algemene gaf an dat het niet allent om eerpel gung, ok om graan, maor met koren had mien va niet veul. Twee week leden pootte ik de eerdappel in een grote bloempot in pot-eerde zunder stoefzaand. Op de tuuntaofel in regen en zun kreeg de eerdappel de eerste en de leste kaans. Sund een week stek het loof op drie plekken boven de eerde. Elke dag maak ik een foto om de veraandering vast te leggen. Wat elke dag aans is blef digitaal veur altied hetzölfde. Ik had op dreugte en zunneschien rekend, maor het hoosde vanmörgen om half zeuven. Op blote voeten hen buten. Ik haalde de pot met de eerdappel de kamer in en gaf de plaant een plek op de vloerverwarming. Asof ik mien va uut het graf haalde. 15
Culinair
As de vrouw een paar dagen an de reize giet, zörgt ze der aal veur dat de koelkast goed vuld is. Twee dagen vot, dan is der veur vief dagen eerpel, gruunte, courgettes, tomaten en as het een beetie kan, haalt ze het eten uut eigen tuun. Van huus uut - het olderlijk huus - eet ik veul. Honger heb ik nooit kend, en as de mage leeg was muchen wij zeggen dat we trek hadden, hoe bekakt dat ok klunk. We stegen op de maatschappelijke ladder en dat had zien pries in de taol. Bord leeg en pannen en potten leeg maken. Schrapen over de bodem dat leek het doel van warm eten. ‘Op,’ zee mien va as slotgebed. En elk kun van taofel. Het kwam meer an op de hoeveulheid as op de smaak. Veur smaak leek der gien tied. Culinair bestun niet in oenze kringen. Dat was makkelk. Het kookrepertoire van mien moe was niet merakel. Zolang mien va leefde alle dagen eerpel. En mien oldste zuster hef de huusholdschoel - bij de zusters van liefde - om niet-culinaire redens niet ofmaakt. Het bleef bij gestampte pot. Trouwens, koken was in de jaoren vieftig niet het belangriekste op de huusholdschoel; dat was schonen. De wichter kwamen in dienst bij een boer of een notabele - die een notabéle nuumd weur - om te poetsen, en veur de vernederings; niet om te koken. Ofwassen en op maandagmörgen gebruukte kapotties votgooien. Ik had nog nooit een kapottie zien toen ik vieftien was. Gebruukt of ongebruukt. Wat dat angiet was ik een laote roeping. Het culinaire koken zit mij niet in de genen. 16
As ik allent in huus bin, en dat bin ik geern, bin ik: Druk bezig met vele dringende zaken om met Tadeusz Rósewicz te spreken. Ik schrief en fotografeer. Ik plak filmfragmenten an mekaar en tussen de bedrieven ruum ik op wat deur en om het huus rondslingert, daor bin ik goed in. Schonen. Vlak veur de vrouw in huus komp, zuuk ik de gruunte veur twee maoldtieden, of drie of vier, alnaorgelang, uut de koelkast - alles over tied - en mik wat met liefde klaormaakt is in de gruuncontainer. Maor de Poolse dichter zeg: Met ingang van morgen zal dat allemaal anders zijn.
17
Ulixes
Begun jaoren ningtig. Ik woonde nao jaoren vanneis op mezölf en bij het Drentse Boek verscheen ien van mien boeken. Zwak Ies, Wanda, Matglaozen Dreum. Ik weet het niet meer. Om dat te vieren drunk ik met aander schrievers op een terras in de Poelestraot zwaor Belgisch bier. Veur elk had ik Ulysses in de tas. Zowat duzend bladzieden van de Ierse schriever James Joyce. Het boek dat elk hebben wul, maor dat gieniend lezen giet, het zul te moeilijk weden en onleesbaor. Ik las het achter mekaar en met een gele markeerstift streepte ik an wat in die tied belangriek veur mij was. Bladzieden over Jezus an het kruus en of zien va Jozef een goeie timmerman was, of juust niet. Monty Python zowat honderd jaor veuruut. Ik maak in mien herinnering wat ik lezen heb. Het leste heufdstuk met de monoloog van Molly Bloom over alle kerels die ze had hef en hoe god op het schellinkie in het Walhalla elk in de gaten holdt die met een vrömde vrouw het bère dielt en niet allent het bère ik heb die passages geel anstreept en geregeld citeerd as ik een gereformeerde of reformatorische student die met geleuf en seks worstelde een aander kaant op kieken laoten wol Jahweh die hum alle dagen, as een ouderling, drok maakt over de seks van aander intied de eerste moslima’s met mij an de praot kommen kunden was ik met warken stopt elke coach hef wille van Molly Bloom. Op Blooms-day, 16 juni, de dag in Dublin die in Ulysses is beschreven (1904), is een neie vertaling verschenen van de Odyssee van Joyce. Ik heb nog geschenkbonnen van 75 Euro in de buuts, genogt veur boek met markeerstiften der bij. 18
Graffiti
‘Jezus is alive’ stiet met fiene priem in de varf van het fietsenhok bij de bushalte. Het dak is op heufdheugte zodat elk de kop stoten kan as de fiets in en uut het rek giet. Elk die Engels kent, Marx huuft niet, kan zien dat Jezus alive is. And kicking lees ik, wat der niet stiet. Ik vuul een schop tegen mien harsens en het dilemma komp vanneis naor boven. Ik was net twintig en Portugal was gaangs de oorlogen in Afrika te verliezen, zoas elk westers land overal in de wereld verlös en niet allent oorlogen. Europa kan oorlogen in eigen streek ok niet winnen. Oorlogen kent benaom verliezers. Ik plakte stickers op lanteernpaolen dat Guinée Bissau vrij mus van slavernij, van kolonialisme en imperialisme en aander woorden die ok op isme eindigden. Maor beschadigen van andermans eigendom en van collectief bezit was der niet bij. De liem van de stickers was niet watervast. Een week later wus gieniend mien boodschap meer. Veur de goeie zaak een aander goeie zaak kapot maken. Mag dat? Ik zul het niet weten. En Jezus? In dezölfde tied antwoordde ik ‘lanteernpaol’ op de vraog wat een Drent zeg as e een lantaarnpaal zöt. Het grappie was vanzölf dat een Hollander niet elke lanteernpaol die e zöt vrundelijk groet. Ik stopte met stickers plakken.
19
Duuts
Angela Merkel is natuurkundige. Angela Merkel holdt niet van kwantumsprongen stiet in de kraant. Ik hold merakel van kwantumsprongen. In het kört: alles wat kan dat gebeurt en alles wat niet kan gebeurt ok, maor dan aans. Sommige dingen in de natuur gebeurt ok as ze verbeuden bint. De vertaoling naor wat elk kan begriepen: As ie naor de eerste verdieping de trap gebruukt, kun ie boven kommen deur de voeten op de traptreden te zetten. Halfweg twee treden kun ie niet staon. Die halve stap is verbeuden as ik het natuurwetenschappelijk zeg. Elke stap op een traptree is een kwantumsprong die mag volgens de regels. Ik ken de opvattings van Angela Merkel over politiek niet genogt om der wat verstandigs over te zeggen. Dat heb ik ok met Ronald Plasterk en met Robbert Dijkgraaf. Ze bint natuurwetenschappers en dat maakt dat ik ze hiel rap geleuf. Marga Klompé, wie kent heur nog, en Margareth Thatcher waren allebei scheikundigen. Ik bin ofstudeerd in scheikunde, organische chemie. Dat vak was in de jaoren tachtig veur lu die goed kunt koken. Koelers, retorten, kolven en mengen en reuren met liters chemicaliën. Dat is now aans. Organische chemie is meer kennis van apparaten en wark op de vierkante millimeter, beter in een kubieke millimeter. Alle grote zaken in organische chemie bint merakel klein. Nanochemie is as nanoDrents, dwergdrenten met dubbelties en kwarties en de hoogste score an verkleinwoorden in de taol. Ben Feringa uut Barger-Compascuum is professor in de nano-organische chemie in Groningen. 20
Taal is een aander affair. Ik had een minnares die Duuts studeerd had. Niet omdat ze wol, maor omdat ze hoge cijfers op het rapport had veur talen. Een tien veur Duuts. De oorlog was nog maor net veurbij en het Wirtschaftswunder kwam op gang. Duuts instee van medicijnen. Niet de grote liefde, maor alles in het leven is altied tweede keus.
21
Seemann
Erich met een Duutse va en een Nederlandse moe zingt zeemansliedties. Daor is e merakel goed in. En in het handwark van de restauratieve diensten die vrogger bij kantinewark heurden. Oprumen wat aander achtlaot. As ik Erich in de muut kom, dèenk ik an Erich Honecker, waor e niks met te maken hef, allent de veurnaam en een deel van de oorsprong. Van Deine Heimat ist das Meer en Junge komm bald wieder zungen deur Freddy Quinn ken ik maor een paar zinnen. Ik zing ze in de kantine en Erich lacht en zingt geliek met. Het volk achter de boterhammen en soep kek naor de malloten. Ik heb een zwak veur Erich. Hij kent ien passie en hij gef hum over an wat e kan. Wat e niet kan, maakt hij hum niet drok over.
22
Theepottie
Toen ik van mien eerste vrouw ofscheid nam, vund ik dat elk ofscheid nemen mus van zien eerste vrouw. Het kleinste probleem in de echtelijke sfeer vund ik reden genogt - veur aander - om de ieuwige verbintenis te verbreken. As ik der over naodacht, wus ik dat het onzin was, maor ok onzingedachten gaot de eigen gang. Gedachten kunt dan wel vrij weden, ik bin niet altied baos over mien gedachten. En now ik dit opschrief: bijkaans bin ik nooit baos over mien gedachten. Ik verbeeld me dat ik mezölf stuur. In het echt is dat niet waor. Daor heb ik nog wel iens over, as het tied is. Vanzölf leerde ik rap om die wiesheden en neie inzichten niet an elk te vertellen: Gao bij de vrouw vot, gao bij de man vot. Ik vertrouwde der nog niet op dat ik het juuste daon had as de rest van de wereld niet hetzölfde deud. Dat is now aansom. Ik doe om liefsten wat aander niet doet. Ik wentel mij in mien eigen geliek en laot aander lu der buten. Het liekt der op dat mien hardnekkige bekeringsdrift universeler is. Ik bin allang niet Rooms meer, maor as ik een geleuvige in de muut kom, mut ik me nog altied bedappern om gien ironische of arger, sarcastische opmerkings te maken. Ik vind - of dat kereltie in mien kop in elks geval - ik vind dat elk het geleuf in een opperwezen an kaant zetten mut. Ik schiet der niks met op, met al dat gesoes in mien harsens. Om mezölf gerust te stellen, zeg ik in stilte tegen mezölf dat ik geleuf in een opperwezen. Mien opperwezen is het theepottie dat deur een Russsische kosmonaut buten het ruumteschip zet is en dat veur de ieuwigheid rondties om de eerde dreit. 23
Stel oe an
Jaoren leden gaf ik een lezing over vitamine C an een schoelklas in Groenloo, of daor in de buurt. Een kleine schoel waor elk mekaar kent. De lerarenkamer was een huuskamer met filterkoffie en Mariebiscuits. Een vaasie met plestieken tulpen in fraaie bochten en verlepte kleuren. De derde klasse deud met an een filmwedstried. De kinder maakten een film over vitamine C en ik was de professor die alles wus. An mij de taak om alles te vertellen wat ze niet wussen. Elk mag zuch professor numen. Ik gebruuk die naam nooit, maor de ‘meester’ van de derde klasse was niet bescheiden. Ik vertelde van ascorbinezuur en van scheurbuuk en dat die woorden via a-scorbut met mekaar te maken hadden. An het plafond hung an zwart neigaoren een molecuulmodel van ascorbinezuur. Uut de veurtuun had ik bloempies van de primula metneumen, de eersteling onder de bluiers. In de literatuur stun dat die bloempies goed tegen scheurbuuk waren en mien vrouw zee dat ze niet giftig waren. Ik trök de stropdasse lös en kneep een bloempie lös van de primula. Met wijds professorgebaor stak ik de bloempies in de mond. ‘Stel oe an,’ zee een kwaojong op de derde riege.
24
Saus
‘Alle tomaten, zes sjalotten, een aubergine, een paprika, siepels, allemaol uut eigen tuun. Een eetlepel suker en een eetlepel zolt. Een scheut azijn der bij; appelazien. De harde stukkies uut de tomaten snieden. De vellegies mag ie zitten laoten. Tien minuten an de kook. De zandloper drie maol omdreien. En wieder spaghetti koken, maor dat kan as ik in huus bin.’
25
Tandpasta
Toen mien eerste schoonva doodgung nam mien eerste vrouw de telefoon op. Ze heurde het neis van de hersenbloeding en wat der achternao kwam. Veur ze mij vertelde wat de dokter kwiet wol zee ze: ‘De tandpasta is op.’ De tandpasta was niet op. Ik had een dag eerder vief tubes kocht om op alles veurbereid te weden, ok op de dood. Een dichtregel van J. Bernlef scheut mij in ’t zin. ‘Het ene oor tegen de telefoon gedrukt. Hele familie in een ravijn gestort. Terwijl in het ander de mededeling dat men aan tafel gaat.’ ‘Verdriet kan niet zo direct vernietigen,’ zee de dichter, ‘maar doet dit tegen een achtergrond van etensgeuren.’ Bij slimme dingen nemp het verstaand een ofslag naor het dagelijks leven. Dat dagelijkse leven kan ok de dood weden.
26
Gedachten
As ik een ansichtkaort krieg, lees ik de tekst. Het plaatie bekiek ik later, asof dat der minder toe döt. Veur veul lu döt het beeld der meer toe as het woord. Het woord is vlees worden kun ie ok vertalen met het beeld is in vlees veraanderd. Op het eerste gezicht liekt beeld veul iendudiger as een woord of een zin. Woorden en zinnen zörgt veur verwarring. As ik een brief van mien beste vriend krieg, altied minstens vier vellegies met uutgebreide beschouwings over literatuur, over mij en humzölf, laot ik de enveloppe vaak een paar dagen dichte. Ik wen mezölf an verwarring. Ik maak mezölf klaor veur begrip en naodèenken. Ik heb op die manier langer wat an zu’n brief. We doet niet an email as we wat zeggen wult. We praot niet. We schrieft. We zwiegt as we leest.
27
Minnares
Ik heb nog ien foto van mien minnares van vrogger. Vieftien jaor heb ik die zwart-wit foto bewaard in de katechismus uut mien kindertied. Niet alles heb ik votgooid. Niet dat ik elke dag in de katechismus keek om de vraog te herhalen: ‘Waartoe zijn wij op aarde?’ of weerombladerde om het verleden vast te pakken. Het antwoord op die onmeugelijke Roomse vraog: ‘Om God te dienen en daardoor in het hier en hiernamaals gelukkig te zijn.’ was mij niet helder genogt. Het boekie met slappe en vergeelde kaft was mooi om die foto te bewaren en tegelieks een reden om de vraogen en antwoorden in de kast te laoten. Gieniend zul in die moraliserende veurschriften kieken. Ik ok niet. Vieftien jaor keek ik niet weeromme, zolange duurde het veur ik die mislukking veraanderd had in succes uut het verleden.
28
Gries
Ik schreef een novelle over mien anloop naor het pensioen. Grijs. Mien zuster las het boek. Ze schreef: Jij an de reize en ik op de fietse, een weg die ik graag ga. Voor een ander is het te ver, een weg met een mooi uitzicht en heel veel bochten. Aan het eind zijn nieuwe aardappels.
Daor had ik 118 bladzieden Grijs veur neudig.
29
Monster
Mien va was hoofdcontroleur bij de nak, de Nederlandse Algemene Keuringsdienst van eerpel en van granen. Hij was veural gaangs met eerpel, veul minder met granen. Van de granen ken ik enkelt de monsterbore, een meterslange keupern buis met ovale gaten en een binnenbuis die dreien kun. Hij stak de bore langs de knup in de zak, dreide de binnenbuis en trök een monster uut de zak. Ik stund der bij, maor een monster bleef veur mij een vreselijk dier, een draak. As ik met mien va onderweg was, vund ik hum een merakel kerel. In huus an de etenstaofel, as het niet over eerpel of over graan gung, was e bij toeren een monster. Dat was mien puberteit.
30
Poepen
Duutse hannekemaaiers waren poepen. In Friesland kwamen ze te grösmeien. Ze bleven steken in de neie Heimat. Poppenwier. Poepen op een terp. Mien familie kwam van Hannover, van mien moe heur kaant. Poepen, we hadden het nooit over poepen. ‘Wat krieg ie as ie Lord omdreit,’ zee mien va, ‘Drol,’ dat was makkelijk. ‘Wat kieg ie as ie een drol omdreit?’ ‘God,’ zee ik. Ik had Engels leerd. ‘Aj raodt waor ik hen gao, krieg ie de helfte,’ zee mien va, ‘Hen de wc.’ ‘Kom maor met. Kun ie mien god omdreien.’
31
Yi Jing
Het boek stiet op gelieke heugte as de biebel, koran en aander boeken die de mèensheid de weg wiest. Yi Jing is veul older en het hexagram - zes streepies in soorten - kunt de toekomst veurspellen. Bij mekaar 64 meugelijkheden, een schaakbord geliek. Ien streepie is yang, het mannegie, en een streepie met een gat der tussen is yin, het vrouwgie. Makkelk te ontholden. Yang en yin, de hemel en de eerde. As drie hiele streepies boven ligt en drie onderbreuken streepies onder dan is de hemel waor elk dèenkt dat de hemel is en de eerde beneden. Alle yang boven yin betiekent ok stried en apartheid. De hemel heurt volgens lu die het weten kunt onder oenze voeten. Wij op eerde kiekt ja naor onder en in de hemel kiekt ze naor boven; met de hemel onder oenze voeten komt wij mekaar harmonisch in de muut. Hiele streepies om en om met gebreuken streepies betiekent water. Ok goed. Mien kameraod vertelde dat de uutkomst van de Cuba-crisis al in Yi Jing stund. Chroetsjov zul de atoomraketten terugtrekken. 1965. Stel een vraog en nuum een getal beneden de 65. Het getal gef an welk hexagram het antwoord gef. Klopt altied. Ik laot me geern wies maken. Wiesheid döt leven, zeg Prediker 7. 12b. In tweedehandsboekwinkel Isis in de Folkingestraot komp ze mij nao. Wat veur boek ik zuuk? Emile van Jean Jacques Rousseau hef ze niet. Tweede keuze van mien verlangst veur disse vrouw. Ik wul meer weten van Yi Jing, zeg ik. Kastanjebruun haor, krullen tot in de nekke, heldere ogen. Vief centimeter körter as ik, wat lengte angiet. Ze stiet te dichte 32
bij om te zien of ze hakken onder de schoenen hef. Slanke jurk, zunder inkiek met kleine raodsels. Ze hef wel iens een boek lezen. Ze zweg as ik vraog of ze der veur deurleerd hef, filosofie; elk kan het. Heur haand strek laangs de boeken. In de winkel staot duzenden. Ik steek de haanden in de buuts. Ik tref heur veur de tweede maol. De eerste maol, veertien dagen leden, vreug ik naor A la recherche du temps perdu van Proust. Had ze niet. Ik much altied weerkommen. ‘Yi Jing veurspelt de toekomst,’ herhaolt ze de woorden van mien kameraod. Ik maak mien grappie. ‘Veurspellen is moeilijk, benaom as het over de toekomst giet.’ ‘Ie bint natuurwetenschapper,’ zeg ze. Ik geef heur geliek. Ik maak heur bliede met mien geleuf in feiten. Ze hef een hiele plank met Yi Jing in alle taolen, niet in het Chinees. ‘Kun ie veurspellen welk boek ik kopen zal, de dikke of de dunne?’ ‘Slao de dikke op een willekeurige bladziede open,’ zeg ze, ‘bijkaans stiet daor het antwoord.’ Ik slao het boek lös, kiek naor de zolder en blader. Ik snoeve zachties, ik weet dat ze lekker rök, maor de jaoren hebt mij de geur ofpakt. Verleden, gerechtigheid, ontwikkeling; der stiet een lange opsomming met veur elk wat e van neud hef, en dan met vette letters: zaadstorting. ‘Ik dèenk niet dat dit de juuste veurspelling is,’ zeg ik.
33
Sociaal realisme
Eerste klasse an de reize met de trein hen Arnhem. In het mmka, museum veur moderne kunst is een toonstelling van Poolse kunstenaars. Schilderwark tussen 1945 en 1955 hangt an de muren. Het volk lacht mij in de muut. Bouwvakkers, bakkers, visvrouwen en melkverkoopsters. Lu vernuvert heur merakel. Allent schilderijen van echte arbeiders en een lofzang op het communisme waren toestaon. Het arbeidersparadies in heldere kleurige trekken. Stillevens allent as de Trybuna Ludu der opstun, geern met een gevarfd artikel tegen de Amerikanen. De Poolse Volkskrant. Naakten waren verbeuden terrein veur de sociaal realisten. Liefde en opwinding pasten niet in het systeem. Intellectuelen huulden de mond. Ik kwam net kieken toen Stalin achter het iezern gerdien de dienst uutmaakte. In mien studententied had ik korte tied verkering met Anneke, op Erica zul dat scharrelderij heten, maor in Stad was het verkering. Anneke had rood haor, was mager en ze deud an astrologie. Uutgebreid had ze mien sterrenbeeld bestudeerd. Het tiedstip van mien geboorte had ik gokt, ik had der gien weet van, maor dat maakte niks uut, zee ze. Belangrieke baan in het butenlaand, veurspelden de planeten, twee kinder, geheime militaire missies en een vrouw met rood krullend haor. As het niet klopte kwam het deurdat Venus op een aander plek stun op een later uur. 34
Heur volk woonde in Arnhem. Veur de eerste maol gung ik bij schoonolden op visite. De keukenkasties boven het aanrecht waren de trots van mien schoonmoe. De keuken met granieten aanrecht was groot genogt veur een huusholden van drie mèensen en twee papegaaien. De keukenkasties van het arbeidersparadies an de rivier had heur moe van alle kanten volplakt met de prieslabelties van de dagelijkse bosschoppen. Ik sleup in de veurkamer op een stretcher tussen twee papegaaien. Venus op heur eigen kamertie. Elk in een kooi. Verkering was niet mien starkste kaant.
35
Hondeplassie
Op verscheiden zaken bin ik conditioneerd. Dat is een korte manier van zeggen dat ik raakt word deur kleine en grote zaken. Halverwege de straot zag ik een tag, graffitihandtekening op een schakelkast van tillevisie of elektriciteit, dat was an de butenkaant niet te zien. Bussen, treinen, openbaor bezit onder varve uut spuitbussen. Ik raak an de kook as ik dat zie. Ik mut wat doen. Hondeplassies as mien tekenleraar op de hbs dat nuumde. Ik had een straot tekend, huzen an de kaant, een auto bijkaans en op de straot, ja, wat mus ik daor teken? Ik zette wat krassen, dat gaf an dat der bestraoting was. Ketelaar zee dat het gemieg was; een hondeplassie. Ik zee niet dat het een zeikerige opmerking was. Dat woord was nog gien mode. De hbs was een katholieke schoel met veul fatsoen. Gum was genogt om het vot te halen en ik was de rest van het uur gaangs met potlood en lineaal om straotklinkers vörm te geven. Ordening, dat was wat neudig was. Handhaven in schoonheid en schoonheid handhaven. Ik woonde twintig jaor leden in Leeuwarden stief naost de Prinsentuun. De grote sierlijke stienen boog naost de ingang was wit en veurzien van zwarte en rooie hondestrulen. Kwaojongen leefden heur uut op maagdelijk wit; benaom as ze nog gien verkering hadden, miende ik. Alle agressie zag ik as bewies van impotentie. Net as motorrieden. Elke zundagmörgen gung ik met hemalatex naor die poort. Ruum veur de kerkgang van koffiedrinkers in de Koperen Tuin. 36
Het was mien zendingswark om de wereld te verbetern: negerhutten witvarven, niet in Afrika, maor in Fryslân. Een plietsie op een witte motor reed bij mij langs. Wit pak, witte helm. Leren handschoenen met zwarte strepen en draodties van de mobilefoon van de börst naor de helm. Hij minderde vaort en reed de Prinsentuun in, kalme gang. Niks wees op moord en doodslag of op ruzie tussen een Fries en een butenlaander. De motoragent negeerde de Drent die gaangs was de hondenplassies op de poort vot te witten. Gien woord. Zeikerd.
37
Jonge sla
Het is een biezunder land waor dichters op de veurpagina van de kraant staot. Miestentieds bint ze dan dood. De vrouw en ik bint op de tuun. We rooit sjalotten, rooie siepels en gewone siepels. Het regent merakel. We huuft de eerde niet van de oogst te schudden. Argens in disse tuun bin ik verleuren. De plek ken ik niet, boven of onder de grond. Boven of onder de luchten.
As ik een siepel deurmidden breekt, roek ik het leven. Traonen schrei ik niet vandage. Dichters bint onder oens, en boven.
Rutger Kopland (1934 - 2012) stun vandage op de veurpagina van alle kraanten die bij mij in de busse valt.
38
Terugge
De Palestijnen wult naor huus. Mien schoondochter was zes week in Palestina en vreug wat lu gaangs holdt. Elk wul weerom naor een plek die der niet meer is. Ze bint de Jeuden geliek; ok die wult weerom naor een beloofd laand dat niet bestiet. Architecten ontwarpt gebouwen die niet an vrogger dèenken laot. Mien schoondochter maakte met aander van de neie generaotie een plan. Het huus wordt bouwd en de Israeliërs schoeft het tegen de vlakte. De Palestijnen bouwt vanneis heur verleden, de Jeuden ruumt de toekomst op. Ze holdt mekaar an de praot, zunder te luustern. Ik mut dèenken an een min huwelijk. De man en vrouw wult zunder mekaar en kunt niet zunder mekaar. De stried is heur recht van bestaon. Tot de dood der een ende an maakt. An het bestaon van de ien of van de aander. En as de iene dood is, hef de aander levenslang. Heimwee is veur altied.
39
Weense wals
Radio 4 speult een Weense wals van Strauss. Ik bin weerom in het parochiehuus op Erica. Zestien was ik, of jonger nog, en ik leerde dansen. Foxtrot, rumba, tango en meer nog. Dansen kun ik, foxtrot om het wichtie vast te holden en Weense wals om met vaort over de plaanken vloer te dreien. Ik wun een pries en kreeg een speldtie van Dansschool Schrijver die der elke week veur uut Almelo kwam. Ik much met Marietje deur naor de volgende ronde in Klazienaveen. Gieniend had zien dat Marietje geregeld misstapte. Applaus dat we deur kunden naor de regionaole wedstried. An het ende van de aovend kwam Marietje vertellen dat ze niet met deud. Ze wol niet naor de vervolgwedstried, niet met mij. Und so geht es immer weiter.
40
Krant
Ik heb een abonnement op drie kranten. As ik an de reize bin koop ik Trouw der bij. Ik bin verslaafd an krantenlezen. Het giet mij der niet om, dat vermoed ik, om alles te weten. Alles weten maakt niet gelukkig, heb ik leerd. Ik raak de wereld an, of bijkaans is het aansomme. Ik laot de wereld mij anraken en dat is wat aans as mij raken laoten. Ik bin een gevulige man en ik raak makkelk emotioneel, maor ik kiek wel uut dat mij dat niet te pas en te onpas overkomp. Wat dat angiet vertoon ik vermijdingsgedrag. Raakt worden gef een goed gevuul, het gevuul wordt raakt en dat zörgt der veur dat ik echt leef. Laot ik der over opholden, het wordt snel zweverig gesoes. De verslaving an de kraanten giet zowied dat ik ze rap uut hebben wul. Op zaoterdag drie dikke kraanten en ik wark der tegen om ze in de papiercontainer te kunnen gooien. Hiel vrömd is dat. Net asof het roken niet om de nicotine giet, maor om het pakkie leeg te kriegen. Of de pan met eerpel hielendal leeg te eten. Now ik dit weet en zie, begun ik mien tempo te tempern. Langzaoman. Ik laot de kranten liggen. Ik pak een boek, en de tied.
41
Bedrieven
Ik schil eerpel uut eigen tuun. Elke dag eet we eerpel, niet omdat macaroni, spaghetti en riest niet lekker bint, maor omdat der ziekte in de eerpel zit. Ze mut op. Mien va was controleur van eerpel, maor ik ken de naam van de ziekte niet. Zieke knollen kuj gerust eten, ze smaakt goed. Rotten stinkt en komt niet op taofel. Onder het eerpelschillen komp in mien hersens Irma veurbij. Ze at vegetarisch, paëlla uut Spanje en olieven. Ik zee dat het eten lekker was, zo kört kende ik heur. ‘Ik heb nog nooit de liefde bedreven op de keukentafel,’ zee Irma. Dat kwam goed uut. Ik ok niet. Ik scheuf borden en bestek naor de raand en Irma huul een dekbère van boven. De mosselpan bleef op het gas. Het duurde krapan langer as de tied die neudig was veur het veurgerecht. Liefde zul ik het niet numen. Ok de paëlla vund ik niet om over te schroeten. De gemengde vruchten; daor gung ik geern met naor huus. Dommiet eet we spercieboonties, varkenshaas en eerpel. Buten op het terras.
42
Sagra del fungo porcino Eekhoorntjesbroodfestival
In Toscane weet ze de piramide van Maslow. Een mèens wul eerst onderdak en veiligheid en dan komp het eten. De vrouw was in Toscane met glooiende heuvels, witte huzen en frisse natuur. We kriegt eters. We maakt een Toscaanse maoltied uut een kookboek, met gruunte uut eigen tuun. Het kookboek kent tientallen eetfestivals met passende recepten. Sagre as meervoud van sagra. Culinair arfgoed waor elk welkom is. De innerlijke mèens wul ok wat. Sagra del pinolo; pijnboompittenfestival, sagra della porchetta; gebradenvarkensvleesfestival, sagra della trippa; pensfestival, pestofestival, pomodorifestival, basilicumfestival. We kunt een bult leren van de eetcultuur van de naozaoten van de Etrusken. Boerenkoolfestival, brunebonenfestival, eerpelfestival, uutsmieterfestival, jeneverfestival, turffestival. Achterdocht. Ik weet niet of ik op het goeie pad loop, wat eten angiet.
43
Wahlheim
De vakantie breng ik om liefsten deur in Bad Heimgarten. Ik bin een reiziger, maor benaom in het heufd. Een rondtie om de kerke en deur de onlanden is genogt. Votgaon om dichterbij te kommen, schreef ik as begunzin in mien eerste novelle Zwak ies. Toen ik ningtien was gung ik merakel wied an de reize. Now is dat aans, net as veul aander dingen aans bint as de jaoren optelt. Op www.gutenberg.org vind ik boeken die ik nog niet lezen heb. Alles is gratis te lezen. Die Leiden des Jungen Werthers. In 1771 schreef Goethe dit romantische boek. Werther vertrekt uut de stad en woont op het plattelaand. Een uur van de stad waor e onderdak hef lig een lief dörpien: Wahlheim. Kiezen is genieten. Hij filosofeert en het wordt hum bij toeren wiek om het hart. Liebe en wat dat met een mèens doen kan. Volgens geruchten kwam der een zölfmoordgolf nao dit boek. Liebeskummer lohnt sich nicht. Ik bin ervaringsdeskundige op dat terrein. Elk moet der een maol an geleuven. Elisabeth Eybers (ooievaars) dichtte: ... maar die uitkoms is suiwer, vroër of later beland iedereen in die vereffening, eendag ook jý. Al weet jou meedobberende kop beswaarlik nog wat sij knik wil bevestig, jou voete betwis nie die pad.
Joen neus achternao, joen voeten wiest joe de weg. De iene maol giet het merakel, de aander maol giet het aans. Wij bint as de dronkeman die een café uutlöp. Van teveuren kan e niet zeggen, en wij ok niet, 44
bij welke lanteern e de roes uutslaopen zal. Het hangt der maor vanof. En gieniend kan zeggen waor het vanof hangt. Met Werther löp het mal of. We woont in Wahlheim.
45
Dichten
De Neie Schrieverskring vrag een gedicht. Het thema is ontmoeting. Ik heb niks met dat thema. Ontmoeting, in de muut kommen, een aander in de weg zitten, of bij een ander op schoot. Vrijen in de bossies of midden op de es. Niks huuft aj een aander in de muut komt. Ik bin niet goed in ontmoeting. Handenschudden, mij veurstellen en een paar beleefde dingen zeggen, daor bin ik wel goed in, maor in het vervolg laot ik steken vallen. Aal vaker zeg ik niks en wacht ik of. Bijkaans bin ik minder interesseerd in wat een aander mij te zeggen hef, minder dan ik van mezölf dacht. Dat gebrek huuft een gedicht niet in de wege staon. De Zweed Torgney Lindgren schreef een boek Het Licht. Een priester komp in een dorp en zeg tegen de lu: ‘Vertel mij niks, ik huuf niks meer te weten. Ik weet genogt.’ Hij mag blieven. Ik heur onderweegs in de trein van alles wat mij niet angiet. Va en moe wult het studerende kind niet helpen. Va is an de draank, hij was zeeman en is now verpleegster. Hij en now ok zij, bint autist bleven, dat had niks met het apparaot te maken. Alles an het onderlief is der bij ombouwd, maor zien kind huuft e nog aal niet zien. Details van de metamorfose tussen de bovenbienen en in de bovenkamer huuf ik niet weten. Ik heur ze allemaol over labia minora, labia majora en het gat. Gieniend schaamt hum/heur. Moe is van heur va, die now heur tweede moe is, votgaon. De overgang was te groot. Heur zuster hef der een ende an maakt. An de relatie, an herzölf. Ik weet genogt. 46
As ik de leste alinea van mien verhaol veraander in regels van vier woorden, bijkaans heb ik dan een gedicht veur de Neie Schrieverskring. Ik heur ze allemaol over labia minora, labia majora en het gat.
Gieniend schaamt hum/heur. Het leven vluukt an alle kaanten, het riemt. Niet.
47
Stout
Ik vind het hiele bestaon absurd. Ik weet der gien beter woord veur. Verwondering is mien diel. Dat dit leven wieder giet. Ik zul der zowat geleuvig van worden, maor mien verstaand holdt mij tegen. As der een bult zaken bint die ie - ik miene mezölf - niet begriept, huuf ie - ik miene mezölf - nog niet in hogere machten te geleuven. God is ok een bedèenksel van de mèens. Ik keek op de website van het Meertensinstituut om te zien hoe vaak ik bestao. Der is nog iene met dezölfde naam. Mien neef, en der bint een paar honderd met dezölfde achternaam. Mazzel dat ik gien Vries heet, of Jansen met ien, twee of meer essen. Karel de Stoute (Dijon 1433 - Nancy 1477) was hertog van Bourgondië en hertog van Gelre. Grootkaans heb ik gien genen van hum. Stout betiekende oorspronkelijk ‘zelfbewust, fier’ schref het Meertensinstituut. Het is verwant an het Duutse ‘Stoltz’. De betiekenis is verscheuven. Lu bint jaloers en wat eerst een deugd was, veraandert in een minne eigenschap. Zölfbewust veraandert in te zölfbewust, vrijpostig, brutaal. Cats zee het al: ‘Een maegt is schuw, een hoer is stout.’ Stout gledt naor de jeugd. Een kind dat zölfbewust is, döt niet wat een grote wul. Stout betiekent niet langer fier, maor ongehoorzaam en ondeugend. In de kazerne in Appingedam warkte een legerpredikant met mien naam. De kazerne bestiet niet meer. 48
Engeltie
Merakel wat vogelties heur ik niet meer as ik deur de onlanden fiets. De hoge tonen bint vot. Van een kno-arts kreeg ik de grafieken met. Alles was bewezen. Ik leup wat geheur angiet in de pas met de jaoren. Ik zing tussen de plassen, de pitrussen, het grös en een enkele boom. ‘Just call me angel in the morning.’ Ok as het nommedag is. Kind was ik. Ik zag een aordig maagie. Ze leek mij een engel. Ik wus nog niet hoe ik mij vergissen kun. Van intuïtieve vooringenomenheid had ik nog nooit heurd. Ik wus nog niet dat verliefdheid een ziekte is die blind maakt en aander effecten hef. Engels kun ik wel goed, op mien manier. Cherry baby; kersenbaby. En aarbeienvelden veur altied. Schiere liedties van de Beatles over strawberries. Ria was der nog niet an toe, an liefde en verliefdheid. Zoenen, tong-in-cheek en tong tussen de taanden van een aander kun wachten. Ik was nog op zuuk naor woorden en nog lang niet an daoden toe. Miende ik. Ria was der nog niet an toe. Veur ze der an toe was, weur ze een engel. Dood. Gewoon dood. Ningtien of jonger nog. Kun gebeuren. Gebeurde. Het was mij dudelk: Ria was niet veur mij bestemd. Mien tied was nog niet kommen, nog lange niet, nog lange niet.
49
Allesweter
Ik lees Ons feilbare denken van Daniel Kahneman. Volgens de Nobelprieswinnaar in de economie hef elk mèens twee mannegies van de radio die de dienst uutmaakt. De iene is spontaan en impulsief, de aander dèenkt nao en zörgt veur verstandige beslissings. Dat verbeeldt we oens, zeg de onderzuker, dat we naodèenkt. Miestentieds kakelt we hounder achternao en bij elk besluut bedèenkt we argumenten. Miestentieds niet aansomme. Eerst naodèenken en dan een besluut nemen betiekent miestentied een aander besluut. Maor het spontane en impulsieve kereltie in oenze kop kreg altied geliek en as het niet geliek hef, bedèenkt het aander kereltie waoromme het toch geliek hef. Willem Frederik Hermans schreef dat boek al: Ik heb altijd gelijk. De straling van de te bouwen neie zendmast stiet veuruutgang van niet allent Pais in de wege. De zendmast mag niet op het industrieterrein, mag niet naost de schoel, niet bij het sportveld. Alles straalt. En elke bestraling zörgt veur kanker en aander ongemak. Ik schrief een ingezonden brief over elektromagnetische straling, het straalkacheltie, de magnetron en de ofstandsbediening van de tillevisie. De draodloze contacten met de computer in de tuun, de gloeiende infrarode kop van koorts. De zun, de maon, de sterren en dat muggen elk bloot vel in het duuster vinden kunt met de ingebouwde infrarooddetector. Alles straalt. Ik huuf de brief niet te versturen. Der zit gieniend op naodèenken te wachten. 50
De mèens is onbetrouwbaor, benaom veur humzölf. Ik lees niks neis in dat dikke boek. Ik wus het al. Het ienige verschil tussen de Nobelprieswinnaar en mij is dat hij het opschreven hef. Ik had het al in de kop.
51
Fien
Een kandidaat kamerlid (Gert-Jan Segers) veur de ChristenUnie wul (nrc handelsblad 7 augustus 2012) een debat over de islam en moslims. Dat liekt mij goed, benaom in komkommertied. Hij wul een discussie over het gevaor van religie. Dat liekt mij merakel. Hij keurt oproepen veur gebruuk van geweld of. Dat liekt mij slim neudig. De grondwet giet boven alles, as ik het niet dacht. Dertig jaor leden ontfermde ik mij over een lidmaot van een fiene kerk. Hij deud niet wat mus volgens regels die uut de biebel destilleerd waren. Va en moe hadden iniens een kind minder. Ze huufden hum nooit weer zien. Oldtestamentische ballingschap was zien diel. Ik nam hum met op vakantie. Dat was gien succes. Alles kwam op mien rekening en nao die drie week zag ik hum nooit weer. As ex-roomse was ik in de valkuil van goedertierenheid, barmhartigheid en ootmoet stapt. Het zul niet de leste maol weden. Vief jaor leden. Ik zit op de achterste kerkbaank bij een fiene trouwerij. Achter de kansel stiet een autonummer projecteerd. Verkeerd parkeerd veur de deure van de timmerwarkplaots naost de kerke. De tieden waren vief jaor leden veraanderd. Met de auto naor de kerk, dat much, het huufde gien ezel meer te weden of een eend om naor de tempel te gaon. (Mozes gung in zijn eendje de berg op om de stenen tafel te halen, stun in het Olde Testament. Nao die ontdekking much ok de fiets en de Volvo). Het bruidspaar zat op twee stoelen veurin de kerke. Alles achter de rugge, op de Heere nao. ‘En dèenk niet dat dit joen feestdag is,’ preekt de 52
domnee. ‘Disse dag is niet veur joe. Dit is de dag van de Heere. Wij, ok jullie, bruudspaar, leeft in zonde en wij deugt niet. Pries de Heere.’
Een maagie van 21 hef seks met heur vriend. Ze gaot trouwen, maor wanneer de trouwdag is, dat weet ze nog niet. Elke zundag tweemaol het verhaol van hel en verdoemenis, dan zit ie niet op feest te wachten. De regels van de Dordtse synode uut 1619. De mèens deugt niet. De mens is in zijn natuurlijke, verdorven toestand niet in staat om zich tot God te wenden. En al hielendal niet as die mèens wille hef an butenechtelijke seks. Ze giet belijdenis doen. Maor as iene bezwaor maakt, dan heurt de kerkeraod dat geern. Achter de ruggen om. Seks zunder botterbriefie. De domnee verkondigt dat ien van de kandidaoten niet toelaoten wordt as lidmaot. Seks veur de trouwerij, in een strandhotel, seks in de dunen en seks in de bossies, op de es. Niks is veraanderd. De grondwet giet boven alles, en dat liekt mij goed. Kom op met dat debat over intimidatie, geweld en komkommers.
53
In paradisum
Ik schreef de novelle In paradisum. De leste week van mien moe op eerde. Ze heette Ankie, ik maakte der Engeltie van. In heur paspoort stiet Engelina. Ze was een eigenzinnige vrouw, ik liek wel wat op heur. Mien zuster zee: ‘Ik wul niet op mien moe lieken.’ Mij weur niks vraogd. Vlak veur de tweede druk kreeg ik een brief van een lezer die zich herkend had in het boek. Frau Wöhlmann was gramnietig. Kwaod en ze wol dat het boek uut de handel neumen weur. Niet de Wöhlmannegies, maor Engeltie Volken was fout west in de oorlog. De overburen hadden moeten lieden onder de nukken van mien moe. Mien moe was een helleveeg. Een helleveeg van een Engeltie die Frau Wöhlmann jaoren later elke week in Emmen tegenkwam as ze naor dezölfde Pauluskerke gung om de Heer te loven en te danken, en om de zunden kwiet te raken. De lezer wol mien moe wel doodrieden. Mien moe had gien riebewies, de lezer wel. Ik zag een aander kaant van de medaille van mien moe die ik bijkaans wel kende, maor nooit onder ogen zien wol. De lezer had geliek. Mien moe kun een helleveeg weden, en dwars en eigenzinnig. Ze deud met an vief loterijen om de pries te winnen. Het geld zul niet veur de kinder en kleinkinder weden, maor veur en goeie advocaat om processen te voeren tegen elk die heur een voet dwarszette.. We, de kinder, leuten heur geworden. Het had gien zin om disse vrouw op leeftied nog te bekeren. Bekeren hef hielendal gien zin, hadden we ontdekt. Ik schreef de lezer weerom. ‘We hebt oenze moe 54
haat en vervluukt. We gungen niet meer op visite en we leuten heur in het spekvet smoren. Ze weur der niet aans van. Dat was oenze leerschoel. We hadden oens zölf te pakken. Haten kost merakel veur tied en energie. Dat is pas zunde. Toen het nog net niet te late was bint we van heur holden gaon. In het begun niet van harte, maor langzaom kregen we dat onder de knei.’ De derde druk van In paradisum komp. Vrogger of laoter.
55
Des chèvres
Ik maak het middagbrood veur de vrouw. Witbrood met geitenkeze. Mooie witte plakken op mooi wit brood. In 1972 was ik een paar weken in Kameroen. Ik was in dat land veur ik der op verdacht was. Dat overkomp me wel vaker. Iniens bin ik op een plek en dan schöt mij deur de kop: waor bin ik, hoe bin ik hier te laande kommen. Jaoren later las ik dat weerom in een gedicht van Tomas Tranströmer. Hij had de auto parkeerd en een duttie daon achter het stuur. Dan schrikt e wakker en wet e korte tied niet waor e is. Hij raakt van slag, maor dat giet veurbij as e hum realiseert dat e een mèens is en argens in Zweden in een Saab an de kaant van de weg stiet. Maor in Kameroun op weg van Douala naor la brousse was gien geitenkeze te zien. Ik zat met zeuven negers en negerinnen in een Peugeot 404 te zwieten. Die auto heette quatre cent quatre. Dat was makkelijker as Peugeot. Ik was an de negerlocht wend. Tien kilometer buten Douala was een contrôlepost. De raampies huufden niet naor beneden, dat waren ze altied. De plietse met pet leunde deur het openraam naor binnen. ‘Des chèvres,’ zee e. Hij sleug met de platte haand op het dak. Wij muchen deurrieden. Ik had het woord nog nooit heurd, maor ik wus geliek wat chèvres betiekende. 56
Diefstal
Ik probeer boeddhist te weden. Een boeddhist hecht niet an bezit en maakt hum niet drok om de wereld. De wereld hef genogt an heurzölf; moeder aarde. In de kraant lees ik over een inbraakgolf in Nörg. Dat maakt me onrustig. Nörg is dichtbij. Statistisch huuf ik me niet drok maken. Ienmaol eerder is bij mij inbreuken, en een tweede maol bleef het bij een poging. De eerste maol leut ik de allochtone jongens zölf in huus. Ze hadden een fiets met een lekke baand en ze hadden in het park slaopen, gien onderdak. Het was een dreuge nacht west, en niet kold. Of e zien haor wassen much. Dat much. En toen ze vot waren was mien portemonnee vot. Twee dagen later was alle stereo vot en mus de glaszetter kommen. Ien van de jongens kwam een week later zeggen dat e der niks met te maken had. Ik schold hum de deure uut. Gramnietig was ik nog. De poging tot inbraak was van een autochtone Friese verslaafde. Schroevendreier tussen deure en kezien. Een achterbuurman had het zien gebeuren. Recherche der bij, in burger, en controleren of de schroevendreier veur de poging gebruukt was. Dat was zo. Ik was in Zambia veur missiewark. ‘s Nachts alle deuren lös. Nooit gaangs met inbraak en diefstal in de bush bush. Een negerman van een jaor of dertig was deur het keukenraam klömmen en gung der vandeur met een kilo rundvlees uut de oven en met een draagbare radio. Een jaor in de plaotselijke gevangenis was zien loon, in witte gevangenisjurk en zunder muziek. 57
Hond
Ien dag hebt wij een hond had. Ik was een jaor of zeuven. Groot genogt om deur het kamerraam van buten over de vensterbaank in de woonkamer te kieken. Ik keek of het hondtie in de maand lag. Het hondtie lag in de maand. Ik bleef buten. Mien va, die het ok niet op honden had, haalde mij op. Schrouwend gun ik met. ‘Hij döt niks.’ Het gung over de hond die niks deud. Het gung niet over mij en hoe benauwd ik was. Mien verstaand zeg mij dat mij niks args gebeuren kan, en ik heb vertrouwen in mien verstaand, maor het helpt niks. Ik fiets deur de kop van Drenthe en bij elke boerderij weet ik de Drentse Patries, de Golden Retriever, de asbakkenhond. Ze verwelkomt mij al van ofstaand. Smaangs is een boer in de tuun gaangs. Hij kek op. ‘Moi.’ ‘Moi.’ Ik hold beide haanden an het stuur. Klaor om de voeten op te trekken. ‘Hij döt niks,’ zeg ik tegen mezölf. Ik geleuf het. ‘Hij döt niks,’ zeg ik aandermaol. Het helpt niks.
58
Giraffe
In de olde dierentuun in Emmen zag ik heur bij de giraffen. Twee zwarte kinder, twee witte kinder - peper en zolt - en een witte man. Ik was het niet. Ze was mien platonische liefde op de hbs. Nog aal een kop kleiner. Een mopsie, zul mien moe zegd hebben, maor mien moe wus van niks. Mien va ok niet en zij ok niet. Ik leup stief achter heur langs en hoopte dat ze heur niet omdreien zul. Ze dreide heur niet om. ‘Zult we hen de ezels gaon?’ zee ik tegen de vrouw die mij bij de haand had.
59
Vervoeging
‘Ik bin bliede dat ik hier woon,’ zeg de vrouw van onderan de trappe. ‘Ik weet ok niet hoe dat komp. Vind ie dat raar?’ Ik zit boven achter/veur het scharm en speul op de computer met foto’s en met teksten. ‘Tsja,’ zeg ik om heuren te laoten dat ik der bin en naor heur luuster. ‘Vind ie dat raar dat ik dat zeg?’ Ze wul een antwoord. ‘Nee,’ zeg ik, ‘ik vind dat niet raar.’ Ik bin ok geern hier. In huus. Om de keet, zeden de jongens op Erica achter van de Ensingwiek, maor dat waren a-socialen. ‘Hoe komp dat?’ Dat het niet raar is, mient ze. ‘Niet zeuren,’ zeg ik. ‘Ik zeur niet. Ie zeurt niet. Hij zeurt niet. Wij zeurt niet. Jullie zeurt niet. Zij zeurt niet.’ We zeurt niet, dat maakt bliede.
60
Vis
Op vrijdag eet ik regelmaotig vis, ok op andere dagen sund ik het huus uut bin en een aander huus heb. Vis kwam van Jan Ellerman, visboer op Erica, maor daor kwamen wij niet. Hij was, as ik mij goed herinner, wel katholiek, daor lag het niet an. Mien va en moe waren gien visliefhebbers. Op vrijdag aten we eier, of wat der overbleven was van donderdag, ok as dat vlees was. Vasten deuden we niet an. Alle dagen eerpel met gruunte uut eigen tuun. Stoofpeerties uut de weck, en zuurkool uut het vat. Veul karbonades en gehaktballen. Mien moe had nooit koken leerd. Ze kwam van Bargeroosterveld. Wortels waren veur zwienen. Tomaten waren pas ontdekt. Bord leeg eten. Altied. In Mongu, Zambia, heb ik vis leren eten. Veul aans was der niet. Ik keek schoelexamens nao, met aander leraren. Een grote zaal veur het naokiekwark en in dezölfde zaol eten an lange taofels. Vis uut de Zambezi. De kop en de steert over de rand van het bord. Nshima der naost, een oervorm van de mij bekende Brinta, en relish, een soort gruuntesaus. Over de hiele lengte van de vis tröf ik een worm an. Netties langs de ruggegraot. Bord leegeten, altied en overal.
61
Douche
Het is zundagmorgen. Ik stao onder de douche. Eerder sprung ik onder de douche. Het mus rap. Zunig met water en met gas. De geiser hung in de keuken. De douche was boven. Onder het aanrecht de flesse met benegas. De wekelijkse douchebeurt, vaker niet, was ien van de weinige meugelijkheden het eigen lichaom te verkennen, en dat deud ik dan ok. Binnen vief minuten mus alles klaor weden. Uuttrekken, wassen, verkennen en antrekken. Beneden zette mien va of moe de hietwaterkrane onder de geiser open. Boven weur het geliek hiel kold. Non-verbaol signaol dat de wekelijke wasbeurt veurbij weden mus. Ik stao nog gien vief minuten onder de douche. Kold water löp mij tussen de scholderbladen. We kriegt visite. Ik mut de kamer anvegen.
62
Sperma
Op een verjaordagsvisite in Stad, ik woonde krap een half jaor op kamers, vreug ien van de gasten mij, onderweegs naor het huusie, of ik ok gek was op gekleurd ondergoed. Bijkaans had e het reuken, net as het zaod dat locht in de kamer leek te verspreiden. ‘Het roekt hier naor sperma,’ was zien mededeling bij ankomst west. Ik wus niet wat ik heurde, ik had niks reuken as koffie, sigarettenrook en old bloemenwater. Maor die locht bleek later van vrouwlu te weden. Die dag had ik net ofscheid neumen van de leste Schiesser onderboks uut Erica. Crèmekleurig katoen met de gulp veuran die ik nooit gebruukt had, had ik vervangen deur een strak kunststoffen slippie. Grootkaans had een vrouw, een pleegzuster, de gulp in de olde onderboks bedacht. Merakel onhandig veur jongkerels. Ik dreug een rood krap slippie van de hema. Een maot te klein en dat was bliekbaor te zien. Ik had mezölf al overwunnen deur zölf ondergoed te kopen. Now de goeie maot nog. Mien moe en mien drie oldere zusters zörgden tot die tied veur kleren. Het rooie slippie was mien bevrijding van wat ik vuulde as vrouwlu-terreur, al was dat woord toen nog niet uutvunden. Strak in het pak veur de Heilige Misse of klaor om in daaglijkse kleren hen schoel te gaon, mus ik me altied weer uutkleden. De sokken pasten niet bij de boks, het hemd kleurde niet bij de schoenen. Het duurde lange veur een vrouw de kleur van mien slippie zag en mien locht op kon snoeven. 63
Klucht
Van Ben ten Velde uut Emmen krieg ik een kopie van Huwelijksonderricht voor katholieke echtgenoten. Met as ondertitel: samengesteld door het instituut tot voorlichting in de zielzorg en in de katholieke actie. Het is de vierde druk uut 1948. Ik blader deur het handzame boekie van 39 bladzieden. Op bladziede 33 lees ik:
Bemerkt een zwangere vrouw dus, dat er een vloeiing heeft plaats gehad, dan onderzoeke zij, of zich daarin een vruchtblaasje bevindt. Het doopsel wordt in dit geval het zekerst toegediend door onderdompeling, zoals in vroegere tijden ook volwassenen wel gedoopt werden. Men neemt dan een kom met water (liefst lauw water), haalt uit hetgeen afgevloeid is het blaasje tevoorschijn, dompelt dit blaasje onder water, maakt daarna de vliezen open zodat het water om de vrucht kan spoelen, en spreekt dan de doopwoorden uit. Daarna heft men de vrucht weer uit het water. En nao een alinea over miskraam volgt het veurschrift:
De afgevloeide, gedoopte vrucht behoort op passende wijze begraven te worden. Mien va leup in 1949 met een schoendeus op de scholder hen het kerkhof op Erica. Mien moe zag hum over straot lopen. Het kerkhof was stief bij. Ze woonden schuuns tegenover de kerke. Het poppie van een dag old was niet deupt. Het had mien name kriegen zullen. Het eerste jonkie nao 64
drie wichter weur buten de beukenhege begraven. Het was niet deupt, het bestun niet veur God. Bijkaans hadden mien va en moe in 1943 bij heur trouwen gien huwelijksonderricht had en waren de eerste, tweede, derde en vierde druk niet bij heur langskommen. In 1950 kwam ik in de herkansing. Ik bestao veur God, maor aansom is dat niet meer zo. Ik zuuk op het web wie Ben ten Velde is. De old-journalist schreef toneelstukken en de klucht: Een beetje een sul. Bijkaans kan e gaangs met een neie klucht: Huwelijksonderricht. Disse misstappen van Moeder de Heilige kerke bint later goedmaakt. Op het kerkhof is naost de urnenmure - cremeren mag now ok veur katholieken - een keupern plaquette met excuses an al die ongedeupte kinder die eerder niet in de hemel toelaoten weuren. Sund het vagevuur ofschaft is, is ondudelk waor disse zielties now plek van bestemming hebt.
65
Kraaijpoel
Ik heb Diederik Kraaijpoel (1928-2012) nooit in het echt ontmoet, en now kan het niet meer. Ik mien roman Ningtien schrief ik dat ik een jaor op Minerva schilderd heb. Minerva zet ik in dat boek op het Zuderdiep, maor daor stun de academie niet in die jaoren. Een goeie lezer gaf mij dat terugge. Hij geleufde de rest van het verhaol ok niet meer. Ik heb nooit op de kunstacademie zeten. Ik kan daor mooie dingen over zeggen met achterof, achterof, achterof. De tekenleraar op de hbs vund het zunde dat ik boekholden keus in stee van tekenen. Hij zag bijkaans een schilder in mij. Ik zag nog merakel weinig op die leeftied, en ik wus nog niet dat de wereld veur mij klaor lag. Ik had niet keuzen tussen tekenen en boekholden; mien va en moe vunden boekholden beter. Ketelaar vund het een gemiste kaans. We zaten met een man of zes in het kleine klassie bij Bos - dikke sigare in de mond net as Wortmann die geschiedenis gaf - aander waren verstandiger west en bleven bij Ketelaar. Ik kan het verschil tussen debet en credit allent uutleggen as ik mien bankofschrift der bij heb. Boekholden hef mij niet hölpen om miljonair te worden. Dat probleem heb ik niet. In Ningtien is de docent op Minerva Boekbinder, een naam die volgens het Meertensinstituut op uutstarven stiet. Ok andere namen in Ningtien heb ik uut die liest van bedreigde namen haald. Zo blieft ze. Kraaijpoel uut de eerste versies van de roman weur Boekbinder die mij ofkraakt en de plek wes. Gelukkig hef Johannes de Mens, mien alter-ego nog 66
de vrouwlu om overènd te kommen. Kraaijpoel was de ienige naam die ik kende van een docent van Minerva, lang veur Ger Siks en Trudy Kramer mien pad kruusten. Dat leste niet altied tot wederzieds genoegen. Kraaijpoel hef 83 haald, controversieel, eigenzinnig en pleitbezorger van ambachtelijke kunst. Romantische criticaster schref de Volkskrant. Ik zul op hum lieken wullen met zien desolate landschappen, maor ik bin hum niet. Dat is now maor goed ok. Ik bin der nog, hij leeft allent nog in zien schilderijen, zien boeken en in de necrologieën in de kranten. ‘I meugt bliede weden as ie ok zu’n stuk in de kraant kriegt,’ zeg de vrouw.
67
Hartfilm
Van alle kerels van mien leeftied bin ik de ienige die nog gien hartfilm hef. Het liekt der op dat elk een ofwieking an pomp en aoders hef. Steken in de börst, tintelende vingers, mu. Het heurt der bij. Hiel goed veur het lichaomsbesef en de eindigheid. Ik fiets deur de Kop van Drenthe. Rogge, haver, gerst staot nog op het laand. Eerpelloof wordt langzaom geel en bruun. Ik roek de locht van verrötting. Bijkaans is de spuit der al over west. Ik zuuk naor trekkersporen in het loof, maor ik vind ze niet. Boven mij zet Corendon uut Malaga de landing in. Ik was een jaor of twaalf. Vlaggies op de wenakkers en sproeivliegtugen die een gele wolk achterleuten. Betied de kraan open, betied de kraan dichte. Net as een paar jaor later in Vietnam. Piloten die onder de telefoondraoden langsvleugen om zien te laoten hoe goed ze vliegen kunden. Ik fietse en het leven giet as een hartfilm an mij veurbij.
68
Wad
Op de volkstuun tref ik Gerda. Long time no see, en met het pensioen kom ik elk van vrogger in de muut; fysiek of niet fysiek. Now ik het an tied krieg, komt alle olde bekenden veurbij, benaom in mien heufd en harsens. Ze was wezen wadlopen. Dat deud ze toen al. Bijkaans was ze der bij toen ik de tweede maol an de rand van Fryslân de zeebodem opgung. Het was kold op de diek. Regen, en oflandige wind. Gries tot an de horizon. Ik vreug me of wat ik daor deud, maor daor was het te late veur. Bijkaans was het allent een tocht deur de kustklei en niet naor een eilaand. Een man of vieftien was der klaor veur. Korte boks, hoge veterschoenen en een rugzakkie waor vast belangrieke dingen in staken. Twee wadgidsen die de weg wussen. Op de diek was der een man van een jaor of dertig die de boks en de onderboks uuttrök en in de plestieken puut in de rugzak stopte. Een naaktloper op het wad, weer iens wat aans as de steltlopers in de prachtige veren. Korte regenjasse, pet op het heufd, bergschoenen an en in blote kont. Hij klöm over een hek met prikkeldraod. Niks bleef hangen.
69
Gids
In de vpro-gids lees ik de kinderpagina op de achterkaant. Achterwerk. Een jongen van twaalf masturbeert in de badkamer. Zien oldere zussie, een jaor of zestien, hef dat zien. Ze vindt dat het niet mag. Mut ze heur bruurtie zeggen dat ze wet dat hij hum oftrekt? Kinder geeft een week later raod. Der komp gien pastoor an te pas: Eigen keuze en eigen gevoel, en, Laat die jongen toch. Rooms raodsel. IJsberen brune beren, masturberen. Welke heurt niet in het liestje thuus? Ien van de drie was niet katholiek, maor ik kan niet meer achterhalen welke dat is. Now zul ik zeggen: brune beren, maor ik twiefel.
70
BBC
Ik kiek naor de bbc. Beleefd, erudiet, ingetogen. Het programma is een lust veur het fatsoen. Der bint gien Drentse woorden veur de uutstraling van de zender. Drenthe had die woorden niet van neud. Bijkaans hebt de Britten gien woorden veur plaggenhut, teems, baander en heuiharke. Wat een volk niet kent, hef het gien woorden veur. Ik heb mij laoten zeggen dat het Engels veul meer woorden veur complimenten kent as het Hollands, en daormet ok veul meer woorden veur complimenten as het Drents. Het Hollands is ja een ofscheiding van oldere dialecten. Wij kent goed, mooi, schier en dan holdt het zowat op. Nao good, beautiful en nice bint der nog veul meer Engelse woorden die aordigheid benuumt. Aordige lu op het eilaand. Onderkoelde humor. Peter van der Velde had in de World War II het Bonte Bitse Cabaret om de bezetter cultureel te stangen. In het verzet. Kom daor nog iens omme. Ik kiek en luuster en as het bbc-programma zowat veurbij is en ik veur mien doen al veuls te lange keken heb, schöt mij deur de harsens: Nederlander bin ik niet, nooit west. Ik bin een Zuudoost-Drent in Europa, maor as ik het over kun doen was ik am liebsten Duutser.
71
Judas
Ik ken Marga Kool niet, en dat genoegen is wederzijds. Ik huuf niet elk te kennen en niet elk huuft te weten wie ik bin. Ik bin niet neisgierig naor het doen en laoten van het meeste volk. Ok niet van Drèentse schrievers. In aander schrievers mien ik die insteek smaangs te herkennen. Feest der herkenning. Ik zag De kus van Marga Kool in het Nederlands en het boekenweekgeschenk met dezölfde titel in het Drents. Dat döt ze ok, dacht ik. Meer succes dan ik met mien Ningtien dat ok in het Nederlands op de plank stiet, maor allent in mien eigen boekenkast. Gien uutgever die met mien belevenissen de markt op wul. Gemiste kaans. Ik fiets langs het Peizer Diep en tref bij een brug een Nederlands gedicht van Marga Kool. Het giet over het landschap, vrogger en now en hoe we zunig weden mut en hoe de mèens de waterloop verrinneweert, en over deemoed en liefde veur mekaar, of zukswat. Ik raak het spoor kwiet. In aluminium staot de zinnen graveerd. En halverwege stiet: ik moet naar huis, zij ik, te zacht om te verstaan Lees ik het gedicht niet goed of is de dichterlijke spelfout onder ogen van elk blieven staon? Ik mut dèenken an het portret van Marga Kool dat deur Ger Siks schilderd is en dat deur het Drents museum bewaard wordt. Ger Siks schilderde zien verholding tot heur en aander Drentse schrievers. De schilder maakte niet elke schriever bliede is mien inschatting. Ik kan de spelfout melden, maor elke aanraking levert gien smok. Ooit komt het water om zijn land weer op te halen. 72
Gist
Elke zaoterdag haal ik bij Ons Belang, coöperatieve bakker in Pais van meer as honderd jaor old, de wekelijke bestelling. Zes halve fienvolkoren, twee maïsbollegies en twee kampioenties. Die kampioenties leut ik in het begun liggen deur de vreselijke naam. Ik fiets deur de Heerestraot op de bakker an en bedèenk dat ik met minder brood toe kan. De broodmachine heb ik an de praot en ik bak geregeld een brood. In de vriezer ligt nog drie halven. In de koelkast al een week de resten van de aanderhalve stoet. As het der op an komp heb ik niks neudig, maor as ik niet gao, vraogt ze de aander week waor ik was. Of der niks was. Met mij is der niks, altied en nooit. Ik bin anhanger van de coöperatieve gedachte. Samen waor het kan wat het dagelijks brood angiet en apart in alle aander zaoken. Ik bestel het feestontbijt veur de zaoterdagmörgen en 100 gram gist. ‘Geef mij de tas maor,’ zeg Henny, ‘pak ik het veur joe in.’ ‘Zal ik joe de deure even lösdoen,’ zeg Carla. Ik schaam mij veur de overwinning. Gien fiene stoet vandage.
73
Ins blaue hinein
Met de vrouw zit ik achter op de stoep, het plattie achter het huus. Het is ende augustus en de locht is helder. We kiekt naor boven en ziet aal meer steerns an de hemel. Op het zudelijk halfrond zag ik het Zuderkruus en merakel veul steerns. Meer as an disse kant van de hemelkloot. Veur de stoep was der stoep polish uut Zuud-Afrika, roodbrune schoensmeer veur het plattie bij de veurdeur. ‘Kiek een satelliet.’ Een stip schöf van zuud naor noord, en geliek der achternao iene van oost naor west. Zunder geluud trekt de wereld over oens hen. ‘De hemel is in de nacht veul groter as overdag,’ zeg de vrouw, ‘ie kunt veul wieder kieken as overdag.’ ‘Benaom as het stille is,’ zeg ik. ‘Ok as we niet kiekt, bestiet alles,’ zeg ze.
74
Appel
Twintig vrouwlu bekiekt 400 dahlia’s in blui. Ik stao an de kaant van het veldtie en verbarg mij achter de camera. As ik foto’s maak doe ik niet met an en heur ik der tegelieks bij. Pompons as Franse petties, stiekelige bloemen die alle kaanten uutspat en enkelvoldige bloemen die gemakkelijk te bestoeven bint deur hommels, bijen en deur de mèens. Een zachtgeeloranje dahlia is naor mij nuumd. As ik der niet meer bin is der een bloem met mien naam. Op een vaze. Nao bezichtinging en zölfplukken loopt twintig boeketten in de aovendlocht achter mij an van volkstuun naor huus. Jessica vrag naor mien pensioen. ‘Ik weet niet waorumme ik met warken stopt bin,’ zeg ik. ‘Ik gao deur met wat ik al deud. Een aander betaalt mij uut de portemonnee die ik zölf vuld heb.’ Achter het huus bekiekt we mini-trees, kleine appelboompies op een riege met merakel veul donkerrooie appels. De appelties bint nog niet riep. Ik pluk iene veur Jessica om te laoten roeken, om deur de midden te snieden en de binnenkaant kennen te leren. Ik gao geern tot de kern. Des Pudels Kern. De pitten neem ik der bij. ‘Een mèens hef meer van een vrucht as ie smaangs dèenkt,’ zeg ze. Ze wref de appel an de mouw. ‘De iene is eerder riep as de aander.’
75
Boeddhisme
Kerstkransies, waterkoker, mien va op het eerpellaand, schoel, Henk Harms, heilig, heilig, sanctus, spiekers zuken in de neibouw van de schoel, fjorden, natte boks, schrammen op het bien, Kiek in ’t Jatstraot, Lenin, Lieve Greetje, zandkoel, lekke baand, vetvlekken, sokken, hardboard, zachtboard, ronde taofel, maïsveld, weerlocht, stoptrein naor Leeuwarden, Shostakovich, bossies, paling in ’t snot, spierpien, bebogeen en pindakeze, Ericase brugge, vanillevla, hondenkerkhof, Anita, eucomis in blui, zunnecollector, moe met schötteldoek, bull, beha, Bommen Berend, Zwak Ies, poepen, speien, brommer op de Heereweg, alles zie ik veurbijkommen, en gaon.
76
