WATERBRANCHE TRENDS + VISIES Plus 22 visies van collega s uit het vak. Inclusief Bedrijvenregister Watersector

WATERBRANCHE

TRENDS + VISIES 2014

SIXTEEN TOOLS AND COUNTING! Karla Peijs (Visitatiecommissie Waterketen)

Chlorine Free

FutureMap

NOMatter

Self Cleaning Network

City Blueprint

Groundwater Monitor

OptiValves

Sensing Soil

Clean Membrane

Mains Investment Planning

QMRA Treatment Calculator

Water-Use Info

Ecohydrological Stress

Network Flow Performance

Residual Cycle

WellGrapher

Jules van Lier (TU Delft)

Albert Jansen (TNO) Met Watershare® lanceerde KWR Watercycle Research Institute

gezondheid, duurzaamheid, watertechnologie, asset-

eind 2012 een nieuw kennismanagementmodel voor de inter-

management en watersystemen. Leden zetten elkaars tools

nationale watersector. Samen met zes gerenommeerde

vervolgens in bij het oplossen van de praktijkproblemen van

kennisinstituten deelt KWR ondertussen zestien software-

hun opdrachtgevers.

Bas Hofs (KWR Watercycle Research Institute)

Aleid Diepeveen Koen Overkamp (Netherlands Water Partnership)

Patrick Willems (KU Leuven)

Plus 22 visies van collega’s uit het vak

producten die wetenschappelijk én in de praktijk zijn getoetst. Zowel in ledental als hoeveelheid producten maakt Watershare®

Informatie

ook in 2014 een gestage groei door.

Wilt u meer weten over Watershare® of een van onze experts spreken? Kijk dan op watershare.eu of neem direct contact

Watershare® biedt de leden exclusief toegang tot een waaier

op met Gertjan Zwolsman bij KWR, 030 606 9582 of

aan experttools op het gebied van waterkwaliteit en

[email protected]

www.kwrwater.nl

@KWR_Water

Inclusief er Watertechnologie voor de toekomst t s i g e r n e Bedrijv Geen druppel mag verloren gaan r o t c e s r e Wat

KELLER

GSM2 Modemlogger grondwater

en

riooloverstort

data

draadloos

beschikbaar

Advertentie FLOWSERVE nog niet binnen •

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E [email protected]

Inhoud   4 / Drs. Karla Peijs: Koplopers en het peloton moeten achterblijvers een zetje geven   6 / Bas Hofs: Waterverlies bij zuivering is bijna uit de tijd   8 / Prof. dr. ir. Jules van Lier: ‘Ook Nederland kent prikkels voor hergebruik van water’ 10

/ Aleid Diepeveen en Koen Overkamp: Wereld Waterdag: Wat kan de watersector leren van de energiesector?

12 / Albert Jansen: ‘Afvalwater voor hergebruik noemen we voortaan gebruikt water’ 14 / Prof. dr. ir. Patrick Willems: Het is straks te droog of te nat, maar we kunnen er nu al wat aan doen

Colofon Adres redactie en uitgeverij Nijgh Periodieken B.V. Postbus 122. 3100 AC Schiedam Tel.: (010) 427 41 00 Internet: www.waterbranche.nl www.nijgh.nl E-mail: [email protected] Uitgever Rinus Vissers Redactie Jacques Geluk (artikelen en eindredactie) Henk Bosma (index) Dora Pompe (secretariaat) Advertentie-exploitatie Roelien Voshol E-mail: [email protected] Media-order Carola Sjoukes E-mail: [email protected] Opmaak en druk DeltaHage, Den Haag © 2014 Nijgh Periodieken B.V. Het auteursrecht op de inhoud van deze uitgave wordt nadrukkelijk voorbehouden. Overname van (een gedeelte van) de artikelen of afbeeldingen alleen na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Trends en Visies 2014 17 Ir. Frank Oesterholt en Wijb Sommer 18 Hugo Gastkemper en Prof. dr. ir. Jeroen Langeveld 19 Ir. Niels Groot 21 Ir. Martin Bloemendal en Jonathan Felix 22 Ir. Peter de Jong en Prof.dr.ir. Arjen Y. Hoekstra 23 Ir. Harry H. Tolkamp 25 Hans Oosters en Dr. ir. Jan W. Post 26 Frans de Vreede en Martijn Smit 27 Prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht en Hein Molenkamp 28 Dr.ir. Jelle Roorda en Pieter van Staveren 29 Harm Albert Zanting en Ir. Roelof Kruize 31 Walter van der Meer en Peter Vermaat 32 Index WATERBRANCHE  2014

3

DRS. KARLA PEIJS, VOORZITTER VISITATIECOMMISSIE WATERKETEN

Koplopers en het peloton moeten achterblijvers een zetje geven De meeste samenwerkingsverbanden van gemeenten, waterschappen en drinkwater­b edrijven laten goede voortgang zien in de uitvoering van in 2011 gemaakte afspraken over het bereiken van een structurele jaarlijkse kostenbesparing van 450 miljoen euro, verbetering van de kwaliteit en vermindering van de kwetsbaarheid van de waterketen vanaf 2020. Zorgen zijn er over de 20 procent achterblijvende regio’s. Ook komt de liefde tussen de gemeenten/waterschappen en de drinkwaterbedrijven nog niet altijd van twee kanten. Dat concludeert Karla Peijs, voorzitter van de Visitatiecommissie Waterketen. Zij wil dat koplopers en het peloton de achterblijvers helpen. “Het is geen competitie. Alleen door samen te werken kunnen de waterpartners meer doen voor minder geld, waardoor de waterlasten voor de burger minder hard stijgen en betaalbaar blijven.”

D

e partners uit de watersector, die in het drie jaar geleden gesloten Bestuursakkoord Water beloven meer samen te werken om de noodzakelijke investeringen in de waterketen betaalbaar te houden, hebben zelf gezorgd voor een stok achter de deur. In hun interventieladder nemen ze als stap 2 de instelling van een Visitatiecommissie op, die ervoor moet zorgen

Drs. Karla Peijs, foto: Jos Braal

4

WATERBRANCHE  2014

dat ze hun afspraken ook echt nakomen. Minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) vraagt Karla Peijs, onder andere oud-minister van Verkeer en Waterstaat en voormalig Commissaris der Koningin in Zeeland, begin 2013 of zij voorzitter wil worden van de commissie. “De minister zei: ‘De waterpartners hebben onder elkaar een overeenkomst gesloten, ga eens

kijken hoe het daarmee zit en stimuleer waar mogelijk dat ze hun afspraken nakomen’”, vertelt Karla Peijs. De Visitatiecommissie, die naast haar bestaat uit Maarten Allers, Hans Bressers, Corine Hoeben, Luuk Rietveld, Gerhard Schwarz, Evert Visser en secretaris Annemieke Hendriks, inventariseert de resultaten van de samen-

werking in de waterketen voor het eerst in juli 2013. “Daaruit kwam het beeld naar voren, dat sommige regio’s nog niet doelgericht samenwerkten en het vaak ontbrak aan ambitie om de kosten te verminderen. Maar het was vakantietijd en de waterpartners waren het niet gewend dat over hun schouder werd meegekeken door een commissie, die bovendien de intentie had hen te houden aan hun eigen afspraken. We hebben toen iedereen per brief gevraagd nog eens naar hun eigen inzending te kijken. Vrijwel alle regio’s hebben een aanvulling gestuurd, waardoor het beeld in positieve zin veranderde”, zegt Karla Peijs eind januari, enkele dagen na de overhandiging van de eerste rapportage aan de minister. Het rapport is eveneens gestuurd aan de regio’s en de drinkwaterbedrijven zelf en de stuurgroepen Water en Drinkwater, riolering - en afvalwaterbeleid.

Lagere rekening “Iedereen is in de benen gekomen en doet sindsdien zijn uiterste best. Het kostenbewustzijn is aanzienlijk toegenomen.” De meeste regio’s hebben hun ambities inmiddels omgezet in een programma van maatregelen en sommige zijn al met de uitvoering begonnen. “De dag voordat we in december bijeenkwamen om de voortgangsrapportage te bespreken, is een ongekend aantal samenwerkingsakkoorden getekend”, lacht Karla Peijs. “Er is dan ook geen enkele aanleiding voor ‘naming and shaming’. Tien achterblijvende regio’s is in dit stadium te behappen. De waterpartners hebben na de overhandiging van de rapportage van de

'Praten zijn we goed in, doen is een ander verhaal'

gemeenten en waterschappen moeten straks met elkaar 380 miljoen euro per jaar besparen. De drinkwaterbedrijven moeten structureel 70 miljoen euro bezuinigen. Dat geld zal er wel komen, maar ik heb wel zorgen over de

verwachting in december rapporteren – en we zien dat de samenwerking in bepaalde regio’s dan nog niet goed op gang is gekomen, moeten we concluderen dat de wil het te halen daar ontbreekt.”

'Iedereen is in de benen gekomen en doet sindsdien zijn uiterste best' samenwerking. Gemeenten en waterschappen hebben elkaar gevonden, maar sommige drinkwaterbedrijven lijken solitair te blijven. Dat is niet goed. De hele keten moet zo goed mogelijk samenwerken. Drinkwaterbedrijven staan ook voor grote investeringen, maar daarbij kunnen ze best rekening houden met de andere twee waterpartners. Ze beschikken over heel veel kennis, die ze zouden kunnen delen. De oorzaak ligt overigens niet bij de drinkwaterbedrijven alleen. De liefde moet van twee kanten komen. Gemeenten en waterschappen zijn – gebaseerd op een opmerking van een Vitens-directeur: ‘Maak je geen zorgen, geef alles maar aan ons’ – bang dat de drinkwaterbedrijven alles willen overnemen. Daardoor zijn ze wantrouwend. Maar ik kan ze geruststellen: dat is verleden tijd.” Voorzitter Peijs vindt het jammer dat gemeenten en waterschappen enerzijds en de drinkwaterbedrijven anderzijds gescheiden besparingsopgaven hebben. “Er is ooit een berekening gemaakt, die uitkomt op 450 miljoen euro. Dat bedrag hadden we eigenlijk niet moeten splitsen. De drinkwaterbedrijven zouden best een wat grotere portie van het te besparen bedrag voor hun rekening kunnen nemen en daarmee de verantwoordelijkheid voor het totale bedrag zwaarder kunnen voelen.”

Alleen een samenwerkingsovereenkomst is in de ogen van de commissie op dat moment niet meer voldoende. “Er moet een plan van aanpak zijn, waarbij de regio voor ogen moet hebben wanneer de bijbehorende maatregelen – rekening houdend met een bestuurlijke goedkeuringsperiode van zeker een half jaar – geïmplementeerd kunnen zijn. Bij de fase van het uitvoeren ligt op de een of andere manier een psychologische hobbel, waardoor in sommige regio’s ondanks de samenwerking toch een gat valt. Praten zijn we goed in, doen is een ander verhaal”, weet Karla Peijs uit ervaring. De Visitatiecommissie kan de gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven formeel niets verplichten, maar als de resultaten van haar werk eind dit jaar, ondanks de positieve ontwikkelingen die zich nu aftekenen, niet toereikend zijn zal de minister van Infrastructuur en Milieu – zoals ze zei bij de overhandiging – maatregelen treffen om de realisatie van de doelstellingen zeker te stellen. Interbestuurlijk toezicht door provincies is hiervan een voorbeeld. Het stadium van vrijwillige samenwerking lijkt dan voorbij.

Visitatiebezoeken minister de bevestiging gekregen dat ook zij het ongelooflijk belangrijk vindt de kwaliteit te vergroten en de kwetsbaarheid van de waterketen op te heffen, maar ook dat samenwerking ervoor moet zorgen dat de burger een lagere rekening krijgt.” Gemeenten en waterschappen kunnen bijvoorbeeld flink besparen door de keten samen te beheren, te monitoren en te inspecteren of door gezamenlijk één ingenieursbureau opdracht te geven een rioleringsplan te maken.

Koplopers moeten alert blijven In de visitatieperiode die nu in volle gang is, kijkt de commissie naar de oorzaken van het voorop- of juist achterlopen van samenwerkingsregio’s. “We maken meteen heel helder dat koplopers niet stil moeten gaan zitten. Ze moeten alert blijven, zorgen dat het peloton de koppositie niet overneemt en kijken of ze een van de achterblijvers kunnen helpen. De in de samenwerkingsregio’s opererende

De commissie bezoekt tijdens de visitatieperiode, die in februari is begonnen, vooral de achterblijvende regio’s. “Zij hebben de meeste tijd nodig om een been bij te trekken. We gaan praten, luisteren, plannen noteren en kijken wat er al gedaan is. Daarnaast bieden we praktijkvoorbeelden aan en proberen we ze te stimuleren en adviseren, zodat ze alsnog de afspraken uit het Bestuursakkoord Water kunnen nakomen. Na ons bezoek hoop ik dat we een indruk hebben van wat die achterblijvers nodig hebben om ze eventueel te koppelen aan koplopers of regio’s uit het peloton. Dan kunnen ze samen brainstormen over wat nodig is om de stil- of achterstand op te heffen.” De commissie stuurt alle regio’s vervolgens haar bevindingen toe, die daarna gedurende een bepaalde periode weer de kans krijgen te reageren. “Als we eind 2014 de balans opmaken – de commissie zal naar WATERBRANCHE  2014

5

BAS HOFS, ONDERZOEKER WATERBEHANDELING BIJ KWR WATERCYCLE RESEARCH INSTITUTE

Waterverlies bij zuivering is bijna uit de tijd “Water zuiveren zonder een druppel waterverlies is technisch mogelijk, maar eigenlijk kun je dat nog scherper aanzetten: helemáál geen verlies. In een druppel zitten naast water immers nog allerlei stoffen die je idealiter ook wilt terugwinnen en hergebruiken. Dat heeft, ook maatschappelijk gezien, een grote waarde. Het is in feite de ‘cradle-to-cradle’-gedachte die is geïntroduceerd door de Duitser Michael Braungart: alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product, nuttig inzetten in een ander product.” Onderzoek heeft, volgens onderzoeker Bas Hofs (KWR Watercycle Research Institute) inmiddels aangetoond dat het waterverlies bij membraanfiltratie, zoals nanofiltratie en omgekeerde osmose, nu tot 1 procent is te reduceren. Volledige Zero Liquid Discharge is daarmee dichtbij. “Talloze plekken op de wereld kampen met een tekort aan water, dat ook vaak van onvoldoende kwaliteit is. Klimaatverandering zorgt bovendien voor een andere verdeling van het water. Bovendien gaan steeds meer mensen in daardoor steeds grotere steden wonen, waardoor waterschaarste ontstaat. Ontzilting is een optie voor plaatsen aan zee, maar dat proces kost relatief veel energie. Het water dat nu het riool ingaat, waar vrijwel geen zout meer inzit, terugwinnen is een veel betere oplossing. Het probleem is dat mensen daar een verkeerd gevoel bij hebben. Ze denken dat ze hun eigen urine moeten opdrinken. Met voldoende behandelingsstappen is die angst niet nodig. Terugwinning

van concentraat en ionenwisselingsregeneraat is een manier om terugwinning van meer dan 96 procent van het water via membraanzuiveringsinstallaties te bereiken. Daarnaast is het volgens Hofs nodig ook naar andere methoden te kijken. “Bij KWR onderzoeken we of het mogelijk is het kwalitatief betere water in de winter op te slaan en te gebruiken in de zomer, zonder dat daarvoor enorme spaarbekkens en hoge investeringen nodig zijn.”

Behandeling als oplossing “Het watertekort was enkele jaren geleden aanleiding om een assistent-in-opleiding (Sara Salvador Cob), in samenwerking tussen KWR Watercycle Research Institute, de TU

'Het bijna volledige hergebruik van water (en van alle stoffen die er zijn uitgehaald) zal in de toekomst steeds belangrijker zijn' is te prefereren boven het ontzouten van zeewater, want in het rioolwater zitten ook allerlei nuttige stoffen die geschikt zijn voor hergebruik, denk aan schaarse fosfaten die belangrijk zijn voor de landbouw”, vertelt dr. ir. Bas Hofs, onderzoeker bij KWR Watercycle Institute.

Seizoensverschillen Het bijna volledige hergebruik van water (en van alle stoffen die er zijn uitgehaald) zal in de toekomst steeds belangrijker zijn. Ook in eigen land. Het watertekort is in Nederland een seizoensprobleem. De Maas bevat ’s winters voldoende water, maar tegen het einde van de zomer bestaat de rivier voor een groot deel uit (behandeld) afvalwater. Drinkwaterbedrijven aan de rivier hanteren daarom innamestops als het water te slecht van kwaliteit is. Het combineren van ionenwisseling, nanofiltratie, omgekeerde osmose, dosering van anti-scalants en de behandeling

6

WATERBRANCHE  2014

Delft en Wetsus, onderzoek te laten doen naar processen die dicht in de buurt komen van Zero Liquid Discharge (ZLD). ZLD is een bewezen technologie die ervoor zorgt dat bij waterbehandeling vrijwel al het water opnieuw te gebruiken is, zodat inderdaad vrijwel geen druppel verloren gaat. Het doel was daarvoor een bepaalde behandelingstrein te ontwikkelen en de problemen die onderweg kunnen voorkomen in kaart te brengen”, aldus Hofs die het nu bijna afgeronde onderzoek direct heeft begeleid. “Allereerst is gekeken naar uit grondwater afkomstig drinkwater. De stoffen die in het grondwater voorkomen zorgen al snel voor problemen wanneer tijdens de waterbehandeling membranen met hele kleine gaatjes worden gebruikt. Zo klein, dat je het water er met een druk van enkele tot twintig maal de luchtdruk doorheen moet persen. Het water dat door het membraan komt is heel schoon, omdat vrijwel alle verontreinigingen

(microbiologie, zouten, organisch materiaal en deeltjes, maar ook medicijnresten, pesticiden en gewasbeschermingsmiddelen) niet door het membraan kunnen en zich concentreren in een afvalstroompje (het concentraat), dat natuurlijk wel uit het membraan moet lopen.”

Toenemende concentratie Veel drinkwaterbedrijven gebruiken al membraanfiltratie en hebben daarbij een afvalstroom van 20 procent. Dat wil zeggen dat een vijfde van het water verloren gaat. Hofs: “Er is een reden dat ze stoppen bij 20 procent: dan beginnen de problemen. De concentratie van de vervuilende stoffen neemt toe in de membranen. Zouten kunnen daardoor kristalliseren en een dichte laag op het membraan vormen (scaling), waardoor het meer energie kost het water er doorheen te krijgen. Hoewel de meeste deeltjes er tevoren uit zijn gehaald, kunnen ook deze voor verstopping zorgen. Doordat heel veel water met voedingsstoffen door het membraan stroomt ontstaat ook een goede plek voor microbiologie. Welk probleem limiterend werkt is locatie- en tijdspecifiek en hangt ook af van de waterkwaliteit. In ons onderzoek hebben we vooral gekeken naar zouten en deeltjes, omdat we verwachten dat die voor ZLD de grootste uitdaging zijn.”

Van 20 naar 1 procent “Het is ons ondanks de ingewikkelde problematiek gelukt de afvalstroom te reduceren van 20 naar 1 procent, zodat inderdaad vrijwel geen druppel meer verloren hoeft te gaan. Allereerst zijn de meervoudig geladen atomen, zoals calcium-, en magne­ siumionen, met ionenwisseling verwijderd. Bij die techniek stroomt het water door een kolom met harsbolletjes. Meerwaardige ionen worden uitgewisseld met natriumionen, die in tegenstelling tot de meervoudig geladen zouten niet zorgen voor scaling (een ongewenst effect bij nanofiltratie en omgekeerde osmose, dat leidt tot hoger energieverbruik en verkorting van de

nog”, zegt hij, “om het ZLD-concept te halen moeten we het concentraatstroompje en het regeneraat dat resteert na de ionenwisseling behandelen. Dit kan door zogeheten eutectische vrieskristallisatie (EFC) toe te passen. Geert-Jan Witkamp heeft voor zijn onderzoek op onder andere dit gebied de DOW Energy Award gekregen en de techniek zit dicht tegen een doorbraak naar de praktijk aan. EFC levert een zeer goede scheiding op van zout en water, die minder energie kost dan verdamping. Het voordeel van vrieskristallisatie is ook dat de gescheiden producten (water en zout) relatief zuiver zijn. Met deze combinatie van technieken (CIEX-NF-RO-EFC) denken we dat de hoeveelheid afval te reduceren is tot minder dan 0,3 procent.”

Dr. ir. Bas Hofs

levensduur van membranen). De tweede behandelingsstap is nanofiltratie met membranen die nog een beetje open zijn. Het grote voordeel daarvan is dat je een deel van de in het water aanwezige silica, het basisbestanddeel van zand dat bij te hoge concen-

ijzer in ons innamewater zit, is dit opgeconcentreerd toch nog zoveel dat silica die erop aangroeit op het membraanoppervlak zorgt voor een hele dichte, op glas lijkende flinterdunne laag, die het membraan volledig kan blokkeren. “Tijdens de testen hebben we

'Zero Liquid Discharge, helemaal niets verloren laten gaan, is technisch mogelijk tratie voor problemen zorgt, meteen al kwijtraakt. Bij de nanofiltratiestap komt een hoeveelheid concentraat vrij van 10 à 14 procent van het behandelde water. Daarop hebben we omgekeerde osmose membranen toegepast om die overgebleven 10 à 14 procent te reduceren tot 1 à 2 procent.” Bas Hofs legt uit dat na deze behandeling (CIEX-NF-RO) de verontreinigingen in het uiteindelijke concentraat tot een factor 100 geconcentreerder aanwezig zijn dan in het ingenomen water. Alhoewel er maar weinig

desondanks een reductie van het concentraatvolume tot 2 procent kunnen halen. Voor 1 procent ging de aangroei op het membraan nog te snel. Met dat resultaat ben ik best tevreden.”

Wat te doen met dat laatste procent? Zero Liquid Discharge, helemaal niets verloren laten gaan, is volgens Hofs technisch mogelijk en wordt sporadisch al toegepast in fabrieken over de hele wereld. De vraag is wat te doen met het procent dat nu nog overblijft. “Sterker WATERBRANCHE  2014

7

PROF. DR. IR. JULES VAN LIER (TU DELFT)

‘Ook Nederland kent prikkels voor hergebruik van water’ “Je zou het niet denken in Nederland, maar ook hier zijn prikkels voor her- en meervoudig gebruik van water. Denk aan droge gebieden, zoals Zeeuws-Vlaanderen, met vrijwel uitsluitend brak water. In Terneuzen werkt Evides Industriewater in een speciale waterfabriek gezuiverd afvalwater verder op met behulp van membraanfiltratie ten behoeve van chemiebedrijf DOW Benelux, zodat het daarna is te gebruiken voor hoogwaardige toepassingen. Door deze ketensluiting is het niet nodig water te onttrekken uit het oppervlaktewater in de regio, dat overwegend zout of brak is”, zegt prof. dr. ir. Jules van Lier, hoogleraar afvalwaterzuivering aan de TU Delft.

I

“

n het Westland heeft het Delft Blue Water-project onder meer aangetoond dat uit het effluent van de rwzi Harnaschpolder kosteneffectief betrouwbaar en hoogwaardig gietwater voor de tuinders in het gebied te produceren is. Het voldoet ruimschoots aan de kwaliteitseisen, getuige de productie van tomaten in de demokas gedurende het groeiseizoen 2013”, aldus Van Lier. Een ander voorbeeld is de rwzi Kaatsheuvel, die effluent, deels in een natuurlijk helofytenfilter, zelf opwerkt voor hergebruik in de vijvers van De Efteling. Dat voorkomt onnodig oppompen van grondwater. Prikkels zijn er ook in ecologisch gevoelige zones, bijvoorbeeld in NoordoostNederland. Volgens Van Lier heeft de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in die regio dagelijks 10.000 m³ ultrapuur water nodig. Die hoeveelheid kan de afvalwaterbehandelingsfabriek in Emmen echter niet aan lokale beekjes onttrekken. Daarom is een waterfabriek gerealiseerd, die alle potentiële vervuilende stoffen uit het afvalwater haalt en het effluent opwerkt tot proceswater. Met de juiste financiële incentives kan dat zowel de overheid als de industrie veel opleveren. “In gebieden met zoetwaterschaarste is deze financiële incentive reeds aanwezig. Immers, zoet (afval)water ontzouten is nog altijd energetisch efficiënter dan brak of zout water ontzouten. Naast lagere operationele kosten scheelt dit ook behoorlijk in CO₂-emissie. Uiteraard vergt dit technologische innovaties en zijn waterbedrijven, zoals Evides Industriewater, druk doende niet alleen in Nederland, maar ook in economische groeilanden op praktijkschaal meervoudig watergebruik toe te passen. Zo start in mei 2014 een grootschalige pilot AiRO-onderzoek naar effluent-hergebruik bij een raffinaderij in Vietnam.”

Waterfabrieken Van Lier denkt dat achter de afvalwaterzuiveringen steeds meer waterfabrieken zullen verrijzen, die met behulp van allerlei technieken − waaronder biologische

8

WATERBRANCHE  2014

Prof. dr. ir. Jules van Lier. Foto: Henk Koster Fotografie, Delft

behandeling met behulp van specifieke bacteriën en/of sequentiële membraanfiltratie − alle componenten uit het afvalwater halen die, hetzij niet geloosd mogen worden, dan wel geïsoleerd kunnen worden voor verdere verwerking. “Behalve voor onder meer polymeren, ammonium, ziekteverwekkers en fosfaten, geldt dat ook voor het water zelf, dat eenmaal gezuiverd te kostbaar is om te laten wegvloeien naar zee. Het is veel gunstiger en kosteneffectiever als de rwzi’s het opgewerkte water aan de industrie leveren, dan gezuiverd water eerst te lozen en het dan weer door de bedrijven te laten innemen uit het oppervlaktewater. Ik weet dat ook papierfabrieken en andere grotere waterconsumenten geïnteresseerd zijn om samen met de waterschappen te kijken of er een dwarsverband is te leggen tussen het geloosde effluent en de hoeveelheid water die nodig is. Bovendien zijn diverse grondstoffen, zoals fosfaat dat in hoog tempo opraakt maar hard nodig is voor de productie van kunstmest, te winnen uit de stedelijke watercyclus. Daarmee sluit je de kringloop.” Met zo’n crosslink is tegelijk het probleem van de ongecontroleerde lozingen van microverontreinigingen op te lossen (metalen als lood, cadmium, kwik en arsenicum, organische vervuilers als pesticiden, cosmetische producten en oplosmiddelen, hormonen en resten van geneesmiddelen). De hoogleraar denkt dat de eisen waaraan effluent vóór lozing moet voldoen niet de huidige belangrijkste innovatiedrijfveer zijn, maar wel de randvoorwaarden voor nieuwe ontwikkelingen zetten. Mogelijk dat terugdringing van microverontreinigingen en verwijdering van resistente ziekteverwekkers de toekomstige randvoorwaarden mede gaan bepalen. “De inrichting van een moderne rwzi zal voor een belangrijk deel worden bepaald door de eisen en kansen die betrekking hebben op vermindering van het verbruik van fossiele brandstoffen (energie-efficiëntie), terugwinning van grondstoffen, reductie van broeikasemissies (zoals CO₂, CH₄, N₂O), produceren van industrieel proceswater, enz.”

Meervoudig watergebruik “Drie procent van het water op aarde is zoet, waarvan het overgrote deel is vastgelegd in ijs of anderzijds moeilijk toegankelijk is. Slechts 0,01-0,02 procent is bruikbaar voor menselijk gebruik. Dat is op zich voldoende, maar de beschikbaarheid is niet overal ter wereld even groot. Water is mondiaal gezien geen schaars goed, maar goed kwaliteitswater is op specifieke locaties moeilijk te krijgen. Daarom is cascaderen, meervoudig gebruik, een interessante optie.” In Maputo, Mozambique wordt daarnaar onderzoek gedaan. Van Lier: “Net voor Kerstmis 2013 is een project over meervoudig watergebruik van mijn collega Luuk Rietveld, hoogleraar Stedelijke Watercyclustechnologie aan de TU Delft, goedgekeurd. Maputo is voor zijn drinkwater

afhankelijk van een 30 kilometer verder gelegen stuwdam. Door industriële ontwikkeling groeit het competitieve waterverbruik. Meer stuwdammen en pijpleidingen aanleggen is niet de oplossing. Het is beter water decentraal op te vangen en op te waarderen naar industriële productkwaliteit om het geschikt te maken voor hergebruik. Samen met het Nederlandse bedrijfsleven, waaronder Vitens-Evides International, Waterbedrijf Limburg en lokale waterbedrijven, onderzoeken we deze andere manier van omgaan met de waterketen. De ervaringen die we in Mozambique opdoen, kunnen we hier weer gebruiken. Het meervoudig watergebruik is immers ook voor Nederland interessant, omdat het potentiële problemen met ketenzuivering oplost. Dat is zeker uit milieuoogpunt belangrijk, want uiteindelijk proberen we de menselijke voetafdruk op onze leefomgeving zo klein mogelijk te houden en voor zo min mogelijk verstoring te zorgen.” Van Lier constateert in eigen land een groeiend bewustzijn en denkt daarom dat de menselijke voetafdruk kleiner wordt. “Ik ben benieuwd wat er het komende decennium gaat gebeuren wanneer de economie verandert. Worden we, net zoals de afgelopen 15 jaar, weer voor de gek gehouden en blijft het snelle geld het belangrijkst, of gebruikt de overheid de betere economische omstandigheden voor het stimuleren van duurzame productiemethoden, zorgvuldig omgaan met grondstoffen en zoveel mogelijk hergebruik? Uiteindelijk wordt duurzaam opereren winstgevend. Nederland kan zichzelf met een langetermijnvisie permanent op de kaart zetten.

Drinkwater Wat drinkwater betreft zijn in Nederland grond- en oppervlaktewater de twee belangrijkste bronnen. “Grondwater zal niet zo gauw vervuild raken. Dat zit zo diep en is vaak tienduizend jaar of meer oud. Oppervlaktewater is een ander verhaal. Daarom maken de drinkwaterbedrijven sowieso gebruik van meervoudige zuivering, om ook alle organische stoffen te verwijderen. Dat zal men moeten intensiveren, omdat alleen al het medicijngebruik de komende decennia zodanig zal toenemen dat steeds meer residuen in het afvalwater terechtkomen.” Nu loopt Nederland redelijk voorop wat betreft afvalwaterzuivering en hanteert men al steeds striktere lozingseisen in met name ecologisch gevoelige gebieden. Geleidelijk zal de lozingseis van stikstof en fosfor worden teruggebracht van respectievelijk 10 via 5 naar 2,2 mg N/l en van 1 via 0,35 naar 0,1 mg P/l. “Dat gaat heel veel kosten, maar wanneer hier op een gegeven moment resistente bacteriën naast medicijnresten door overstorten in het oppervlaktewater terechtkomen en mensen ziek worden is het hek van

de dam en komt herziening van de waterketen in een stroomversnelling. Burgerlijke ongerustheid is een veel krachtigere aanjager dan een Europese richtlijn.” Relativerend zegt Van Lier: “Overigens is het wel zo dat je een aantal zwembaden zou moeten leegdrinken om de werkzame bestanddelen van één ibuprofen-tablet binnen te krijgen. Er komt echter een tijd dat we alles uit het water willen halen, waarna we weer ionen moeten toevoegen om het water lekker te maken. Mijn collega Walter van der Meer, hoogleraar Innovatieve Drinkwaterzuivering aan de TU Delft en tevens directeur van drinkwaterbedrijf Oasen, is zelfs overtuigd van zo’n absolute barrière en doet diverse onderzoeken naar dit concept.”

Wateroverlast Ten slotte komt wateroverlast ter sprake. “Ook hier kunnen door de hevige neerslagpieken die we tegenwoordig kennen vervelende situaties ontstaan. Nederland ligt voor een groot deel onder zeeniveau. Het is een badkuip die zomaar kan vollopen. Rioleringen kunnen niet al het water wegkrijgen en dat zal, doordat de pieken volgens de modellen steeds intenser en korter worden, alleen maar verergeren.” In een gemengd stelsel verdwijnen bij buien duizenden liters schoon regenwater in het riool om te worden afgevoerd naar de zuivering. Het schone regenwater raakt vermengd met huishoudelijk afvalwater. Hiermee wordt de zuivering onnodig belast of leidt het tot overstorten indien bufferbassins te klein zijn. “Daarom moeten we kijken of we de afvoer niet anders kunnen regelen”, zegt Van Lier. Van de huidige vernieuwing van de rioleringen in Nederland verwacht hij niet zoveel op dit gebied, omdat het hierbij vooral om nieuwe pijpen gaat die lekken en inzakkingen moeten voorkomen en niet om innovatieve oplossingen op het gebied van waterafvoer. “Tijdens de hevige storm begin december, vroegen veel mensen zich af waarom de Maeslantkering in Rotterdam niet dicht ging. Dat gaat niet altijd. Ik heb de exacte oorzaak niet bij mijn collega’s van waterbouw nagevraagd, maar indien er tegelijkertijd een grote afvoerflux is, stroomt het water aan alle kanten over. Gelukkig krijgt het water wel op steeds meer plekken de ruimte, zowel in rivierlopen als in stedelijke gebieden. Door beheerste berging zijn pieken in waterafvoer beter op te vangen en onnodige overstorten te voorkomen.”

WATERBRANCHE  2014

9

ALEID DIEPEVEEN EN KOEN OVERKAMP (NETHERLANDS WATER PARTNERSHIP)

Wereld Waterdag: Wat kan de watersector leren van de energiesector? Toegang tot goed en veilig drinkwater en sanitatie is internationaal nog altijd een groot probleem. Om daarin verandering te brengen is de betaalbaarheid van publieke goederen als energie en water essentieel. De energiesector lijkt op dat vlak beter te presteren dan de watersector. Daarom stellen het Netherlands Water Partnership (NWP) en Aqua for all donderdag 20 maart, in het kader van Wereld Waterdag, samen met de Watercampus (Wetsus, CEW en Water Alliance) en Vitens-Evides International ter discussie wat de watersector kan leren van de energiesector. Aleid Diepeveen en Koen Overkamp van het NWP geven alvast wat achtergronden.

E

en van de voor 2015 vastgestelde Millennium Ontwikkelingsdoelen, halvering van het aantal mensen dat geen toegang heeft tot schoon drinkwater, is in 2012 al gehaald. Toch zijn er nog altijd ruim 700 miljoen mensen voor wie dat niet geldt. “Vooral landen als India en China zetten nu flinke stappen in de goede richting. De vraag is wel of de kwaliteit van het water dat uit de kraan komt overal altijd goed is.” Het verhaal over sanitatie – de combinatie van sanitaire voorzieningen en het bewustzijn dat goede hygiënische omstandigheden voorwaarden zijn voor een gezond en waardig leven – is volgens Koen Overkamp ‘senior project officer’ van het Netherlands Water Partnership (NWP) een stuk uitdagender. “Afvalwaterbeheer is de tweede stap om te zetten. Zuivering van het afvalwater om het veilig te kunnen lozen en vooral de financiering daarvan is een hele uitdaging”, aldus Overkamp. “Een van de oorzaken is dat veel nationale overheden praten over poep en plas moeilijk vinden en er ook geen prioriteit aan verlenen. Bovendien is de bevolking zelf zich er vaak niet van bewust dat latrines en wc’s noodzakelijk zijn. De mensen doen vaak al hun hele leven zonder en weten niet anders.” “Ze zijn gewend hun behoeften in de bosjes te doen. Dan zijn ze het kwijt, is het niet meer van hen. Waarom zouden ze betalen voor een verantwoorde verwerking ervan? Daar zijn ook vaak geen middelen voor”, zegt Aleid Diepeveen, directeur Business Development van NWP. “In welke mate dat zo is, hangt mede af van de ontwikkelingsfase waarin een land verkeert. Wanneer eten, drinken en toegang tot drinkwater geregeld zijn, komt nadenken over verwerking dichterbij.”

Uitdagingen “Rond water en energie, het thema dat de Verenigde Naties hebben gekozen voor Wereld Waterdag 2014, lopen we tegen allerlei uitdagingen aan. Water is een publiek goed en wordt ook zo in de markt gezet. De ruimte om in ontwikkelingslanden in de noodzakelijke

10

WATERBRANCHE  2014

Aleid Diepeveen

infrastructuur voor waterdiensten te investeren is minimaal. Daarom moeten wij op zoek naar slimme publiek-private samenwerkingsverbanden en indien mogelijk gebruik maken van internationale gelden. Daarbij gaan we op zoek naar business cases die van zichzelf al een duurzaam karakter hebben”, aldus Diepeveen. Het NWP stimuleert samenwerking tussen relevante partijen in de Nederlandse watersector en daarbuiten, waardoor ons land in staat is een grotere bijdrage te leveren aan het oplossen van internationale waterproblemen en zichzelf wereldwijd sterker te positioneren. Stakeholders als non-gouvernementele organisaties houden zich bezig met de aanleg van kleinere voorzieningen, terwijl Vitens-Evides International, een samenwerkingsverband van twee grote drinkwaterbedrijven, samen met lokale waterbedrijven grotere projecten aanpakt. Diepeveen: “Er is natuurlijk een verschil tussen

rurale gebieden, waar een groot aantal mensen vaak van de watertap gebruik maakt en de individuele afrekenbaarheid moeilijker is, en stedelijke omgevingen, waar mensen hun eigen aansluiting hebben.”

Innovaties Vervolgens moet het afval dat zij achterlaten op een verantwoorde manier weg, anders ontstaat een groot probleem. “Hier zijn vooral een meerjarenaanpak en een heel bewuste beleidsfocus van overheidspartijen hard nodig. Het is niet alleen een technische of betaalbaarheidskwestie, maar ook een institutioneel probleem omdat je er de kaders voor moet hebben. Het verplaatsen van de shit naar buiten de stad, om het maar eens zo uit te drukken, is natuurlijk niet de oplossing.” Wetsus, gastheer tijdens Wereld Waterdag, zal innovaties presenteren die kunnen bijdragen aan de betaalbaarheid van de verbetering van de

een omslag in het denken nodig, een stuk bewustwording. “Beseffen dat als je bovenstrooms de was doet in de rivier, dat benedenstrooms tot vervuiling leidt en dat handen wassen essentieel is voor een goede hygiëne en dus minder kans op ziekten. Maar ook dat betalen voor een basisvoorziening als toegang tot veilig drinkwater uiteindelijk een factor duizend goedkoper is dan het kopen van flessenwater, wat een groot deel van de arme wereldbevolking nu zonder morren doet. Wanneer die voorziening er eenmaal is en de bevolking aan de lokale watermaatschappij betaalt, komt er een geldstroom op gang en kan de investering worden terugverdiend.” Hoewel dat bij water vaak een kwestie is van lange adem.

Wereld Waterdag

Koen Overkamp

waterdiensten. Dat maakt investeren aantrekkelijker. “Aqua for All onderstreept in dit kader dat afval eigenlijk geen afval is, maar rijk aan energie en grondstoffen”, zegt Aleid Diepeveen. “Fosfaten zijn bijvoorbeeld heel belangrijk voor de lokale landbouw. Voor de financiering van dit soort projecten – zeker als lokale ondernemers meedoen – moeten we partijen vinden die dat samen willen doen. Immers: eerst investeren, dan pas opbrengst. Uiteindelijk worden landen zelf beter van dit soort projecten, maar moeten Nederlandse bedrijven er vroeg of laat ook van profiteren en hun oplossingen en business kunnen aanbieden. Hoewel er altijd situaties en gebieden zijn waar het altijd hulp zal blijven, is het beleid een transitie te maken van Hulp naar Handel. In andere sectoren is het gelukt de echte business mee te krijgen en met goede oplossingen te komen. Daarom stellen we ons de vraag wat de watersector daarvan kan leren.”

Bankability Overkamp: “Het is voor alle partijen die zich met waterdiensten in opkomende landen bezighouden een enorme uitdaging hun business cases rond te krijgen en investeringen aan te trekken om basisvoorzieningen en vervolgprojecten te realiseren. De bankability van waterprojecten is beperkt zeggen we dan. Daarom is het interessant te kijken naar de manier waarop de energiesector dat organiseert en welke factoren daarbij belangrijk zijn. Het is een feit dat mensen eerder bereid zijn te betalen voor een energie- dan voor een watervoorziening. Zeker in landen als Egypte, waar men gewend is om niet of nauwelijks voor water te betalen.” Diepeveen: “Iedereen wil zonder meer betalen voor energie om een lamp aan te doen, televisie te kijken, te studeren of een mobieltje op te laden. In die infrastructuur is wel geïnvesteerd.” Er is volgens haar sowieso

“Wereld Waterdag, die we deze keer om praktische redenen in Nederland twee dagen eerder houden dan in de rest van de wereld, is vooral een bijeenkomst met sectorpartijen. Wat hebben ze nodig en hoe kunnen we vanuit dat perspectief stappen nemen om als watersector gezamenlijk op te treden in het buitenland en ons daar goed te positioneren. Er gaat van ons geen brede impuls uit naar de maatschappij. Aqua for All doet dat wel, door opnieuw het evenement ‘Wandelen voor water’ te organiseren, waarbij kinderen uit de groepen 7 en 8 ruim zes kilometer lopen met zes liter water op hun rug om te ervaren wat hun leeftijdgenootjes in ontwikkelingslanden dagelijks meemaken. Het thema dit jaar is ‘Samen verder’”, besluit Aleid Diepeveen. “En dat thema past weer precies bij onze organisatie. ‘Meer impact in het buitenland’, daar doen wij het voor.”

WATERBRANCHE  2014

11

ALBERT JANSEN, MANAGER INNOVATIEPROGRAMMA ‘WATER & NEW BUSINESS’ TNO

‘Afvalwater voor hergebruik noemen we voortaan gebruikt water’ Waterhergebruik kan een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van het netto watergebruik. Samen met hergebruik van energie en terugwinning van grondstoffen levert dat bovendien economisch voordeel op. TNO was en is betrokken bij verschillende projecten op het gebied van duurzaam industrieel watergebruik. Albert Jansen – onder meer verantwoordelijk voor business development bij TNO, innovator op het gebied van waterbehandeling en voorzitter van het Nederlands Membranen Genootschap – leidt de werkgroep Water en industrie binnen het Water supply and sanitation Technology Platform en de actiegroep Industrial water re-use van het European Innovation Partnershipsprogramma (EIP). Hij is mede-oprichter van het Europese Technologieplatform.

H

“

et watertechnologieplatform, dat ruim tien jaar geleden op verzoek van Europa is opgericht, is in feite nu geïntegreerd in de actiegroep Water(hergebruik) en industrie, die ik leid binnen het EIP”, vertelt Albert Jansen (TNO). De actiegroep ontwikkelt innovatieve methoden voor hergebruik en recycling van industrieel water, met aandacht voor nieuwe samenwerkingsvormen, meer betrokkenheid van belanghebbenden en zowel technologische als sociale oplossingen. De bedoeling is dat hergebruik van water en daaruit teruggewonnen bruikbare grondstoffen de concurrentiekracht van Europa vergroot en banen en economische groei oplevert. “Voor TNO betekent onze betrokkenheid dat we samen met Nederlandse bedrijven technologie ontwikkelen en demonstreren.” Jansen probeert alle projecten, kwesties en oplossingen die relevant zijn op het gebied van water en industrie te behandelen in de actiegroep die nu uit 25 actieve leden bestaat. Onder hen, vanwege de vele internationale projecten, niet alleen Europeanen maar ook mensen van buiten Europa. “Deze laatste groep zal vooral in de eindfase commentaar leveren. De langetermijnvisie voor 2050 staat op papier

goed managen”, aldus Jansen. “Het is allereerst belangrijk meer te weten te komen over de samenstelling van gebruikt industrieel water. De industrie zelf weet dat niet eens altijd of wil het niet openbaar maken. Zonder die kennis is het echter lastig projecten op te zetten.” Steden, land- en (glas)tuinbouw- en veeteeltbedrijven, industrie en natuurorganisaties zijn allemaal belanghebbenden op het gebied van water(hergebruik) en energie. De vier sectoren werken volgens Jansen echter te weinig samen en concurreren zelfs met elkaar als het om water gaat. Soms wisselen ze zaken uit, maar gaat bijvoorbeeld het transport van warmte van de industrie naar de stadsverwarming vanwege lange afstanden door veel te dure leidingen. En zo heeft hij nog honderd voorbeelden van zaken die bij een geïntegreerde aanpak veel economischer zouden zijn. “Elke sector optimaliseert zijn watersituatie gescheiden. Boeren zijn daarin het succesvolst. Zij beheren het grootste oppervlak en vangen dus de meeste regen op. Ze hebben bovendien een oververtegenwoordiging in de waterschappen, waardoor zij besluitvorming in hun voordeel kunnen sturen. De stad gebruikt ongeveer evenveel regenwater als er valt. De natuur gaat haar eigen gang, zeker nu waterschappen en drinkwaterbedrijven er geen

'Maak water niet schoner dan nodig is voor hergebruik bij een bepaalde toepassing' en er is een actieplan. Daarin staat wat volgens ons de verschillende waterkwaliteiten zijn (drinkwater is daar een van, maar erg gemiddeld van kwaliteit en te slecht voor sommige industrieën), wat waterhergebruik is en welke definities daarvan bestaan. Dat zijn er weinig en die gaan bovendien altijd over communaal en niet over industriewater. We hebben het woord afvalwater afgeschaft en vervangen door gebruikt water, omdat we het niet willen afvoeren, maar – net als de stoffen die eruit zijn gehaald – hergebruiken en dus

12

WATERBRANCHE  2014

water meer mogen winnen om verdroging van de grond te voorkomen. De industrie ten slotte kampt met een tekort en gebruikt 50 tot 100 keer meer water dan ze aan regenwater binnenkrijgt. Zij heeft dus qua oppervlakte een enorme voetafdruk. Vroeger namen de bedrijven veel rivier-, grond- en drinkwater en grondwater in, maar nu water schaarser wordt, mag dat niet meer overal. Bovendien is oppervlaktewater niet schoon en soms zelfs redelijk slecht van kwaliteit, zoals in de regio Rotterdam (verzilting).”

Verduurzamen Het ironische is dat de industrie als grootste watergebruiker als laatste in de keten komt en de minste politieke invloed heeft op watergebied. “De landbouw wint altijd en de burger laat zich zijn drinkwater niet afpakken. Vandaar dat de industrie de noodzaak inziet op langere termijn te verduurzamen, maar van hoe of wanneer heeft men vaak nog geen benul”, constateert Jansen. “Het hangt er ook vanaf met welke buren de bedrijven te maken hebben: de stad, de landbouw of de natuur en hoe het zit met het waterbeheer. Dat is nu niet goed omdat water te goedkoop is, waardoor de kwaliteit achterblijft en er voor de industrie nauwelijks een economisch belang is het gebruik te verminderen. Die houding verandert langzaam, mede doordat bedrijven zich nu als duurzaam moeten profileren om hun verkoop of diensten op peil te kunnen houden. Een andere belangrijke drijfveer voor bedrijven om waterprojecten te doen is wanneer een gebrek aan water dreigt en daardoor de productie in gevaar komt”, aldus Jansen. Soms lukt het de industrie wel samen te werken met andere sectoren en dan ziet het er voor deze sector meteen een stuk beter uit. Jansen: “DOW Chemical heeft een publiekprivate samenwerking opgezet en kan daardoor zelf de regie voeren. Het bedrijf heeft de overheid bereid gevonden mee te betalen aan de infrastructuur. Het waterschap, de gemeente en het drinkwaterbedrijf investeren samen met DOW op de locatie in Terneuzen. DOW maakt het verontreinigde, zoete afvalwater van de stad voor relatief weinig geld schoon. Een ander projectidee is het opvangen van met nutriënten verontreinigd regenwater in de regio. Die zijn er met planten uit te halen, die vervolgens opgewerkt kunnen worden tot nuttige organische moleculen of nuttige nutriënten. Het zuivere water is daarna zonder energie na te zuiveren en te gebruiken voor het productieproces, dat door de investeringen in

de infrastructuur voor 50 à 70 jaar is veiliggesteld. Dat betekent wel dat in dit geval de boeren het nakijken hebben, want wie de langetermijnvisie heeft en daarop actie onderneemt heeft de beste papieren. Zoet water is (zeker in een relatief droog gebied als Zeeuws-Vlaanderen) en gewilde grondstof. Weggooien is zonde, want het is veel duurder om van zout water drink- of proceswater te maken.”

Waterhergebruik Het is volgens Jansen niet zo dat waterhergebruik pas nu op de agenda staat. “De industrie doet al bijna 20 jaar onderzoek. Veel projecten blijken economisch rendabel te zijn. Toch lijken ze aanvankelijk vaak matig interessant te zijn voor de industrie, maar men vergeet dan te kijken naar de energie en de waardevolle stoffen die bij de afvoer van water verloren gaan, zoals schaarser wordende fosfaten. Wanneer men die terugwint en de eerder niet ingecalculeerde opbrengst meetelt, ontstaat een veel gunstiger plaatje. Bedrijven hoeven dankzij de energie die ze winnen bijvoorbeeld minder gas in te nemen. Dat wetende zijn we gaan kijken naar alle aspecten van industriewater. Er zijn industrieën die water overhouden en zelfs produceren, andere houden zout water als reststroom over of komen water tekort. Sommige bedrijven hebben heet afvalwater, waarmee allerlei leuke dingen te doen zijn, zoals een stad verwarmen of gebruiken in een scheidings- of destillatieproces. Met nieuwe technologieën is warmte om te zetten in elektriciteit. Interessant, want de industrie komt altijd stroom tekort. Koeler, licht warm water is uitstekend geschikt voor hergebruik. De organische stoffen die daarna overblijven in de waterstroom zijn geconcentreerder en daardoor goedkoper te verwijderen en opnieuw te gebruiken.”

Water niet schoner dan nodig “Normen die de industrie zou moeten hanteren zijn eveneens belangrijk. Zo moeten we stoppen met het zuiveren van water tot een bepaalde concentratie van vervuilende stoffen om een verplichte kwaliteit te halen, zoals drinkwaterkwaliteit. Dat is verplicht voor onder andere de voedingsmiddelenindustrie, maar slaat nergens op. Drinkwater is in veel gevallen niet goed genoeg of juist té goed. Maak water niet schoner dan nodig is voor hergebruik bij een bepaalde toepassing. Dat spaart energie en veel geld. We hebben dat aangetoond met ons project AquaFit4Use, waarbij door TNO technologie is ontwikkeld ter voorkoming van biofouling en scaling en voor de behandeling van zoutwaterstromen en verwijdering van kleurstoffen uit het water. Daarnaast zijn instrumenten ontwikkeld voor het vaststellen van de waterkwaliteit, waterbeheer en monitoring voor verschillende industriële sectoren. De industrie is al jaren bezig met het ontwikkelen van duurzaam

Albert Jansen

waterbeheer, maar loopt tegen problemen aan. TNO wil helpen die op te lossen.” Verwijdering op maat is daarvan een voorbeeld. Jansen: “Er zijn projecten die het afvalwater van bijvoorbeeld een ziekenhuis tot op microniveau zuiveren, om het vervolgens te gebruiken voor het doorspoelen van toiletten. Per sector of toepassing moet je kijken wat noodzakelijk is. Aan het eind van de keten moet je de overgebleven vervuilende stoffen voor lozing natuurlijk wel uit de reststroom halen, maar wanneer je twee derde hergebruikt is die stroom drie keer zo klein en gaan de verwijderingskosten met een factor drie omlaag.”

Hormonen Het is goed het afvalwater van ziekenhuizen zo te zuiveren dat bijna puur water overblijft en door antibioticacocktails resistente bacteriën geen kans krijgen. Pharmafilter doet dat bij het Reinier de Graaf-ziekenhuis in Delft en TNO in Utrecht, waarmee Jansen zich bezighoudt. “Het gaat niet alleen om het gezond maken van zieke mensen, maar vooral om te voorkomen dat gezonde mensen ziek worden.” Gewone afvalwaterzuivering is niet voldoende om alle schadelijke stoffen uit ons drinkwater te halen. “De rwzi’s halen het stikstof en fosfaat eruit en dat is het meestal. We zijn heel trots op ons drinkwater, ik ook, maar het is vooral in het westen van het land niet goed. De kwaliteit van het oppervlaktewater is omlaag gegaan en dat probleem lossen we op door het met chemicaliën te behandelen. Zuiveren met membraanfilters of via destillatie kost meer

energie, maar levert, zoals veel grote internationale fabrieken al hebben ervaren, water van veel betere kwaliteit op, waaruit alle stoffen zijn verdwenen. Alles eruit halen en hergebruiken voordat het in het afvalwater – en uiteindelijk het drinkwater – komt is dus zeker mogelijk.” Het publiek maakt zich vooral zorgen over medicijnresten en drugs die, zolang membraanfiltratie en destillatie geen gemeengoed zijn, na zuivering in lage concentraties in het drinkwater achterblijven. Jansen: “We moeten ons alleen niet focussen op medicijnresten. Dat is een verkeerde term. Het betreft stoffen die het hormoonstelsel beïnvloeden en dat zijn lang niet alleen medicijnen. Vaak zijn het hormonen die mensen zelf aanmaken, waardoor ze heel effectief zijn en ook in lage concentraties kunnen leiden tot gedragsverandering of bijvoorbeeld verminderde vruchtbaarheid bij mannen bij inname via het drinkwater. Medicijnstoffen en resten van herbiciden en pesticiden en weekmakers uit plastic flessen en brandvertragers grijpen eveneens in op ons hormoonsysteem en komen alle in steeds hogere concentraties voor. Gelukkig is de aanwezigheid van deze stoffen in het water sinds kort te meten. Dat betekent dat nu voor het eerst wetenschappelijk onderzoek mogelijk is naar de effecten op onze gezondheid. Vervelend is wel dat het om honderden, misschien wel duizenden stoffen gaat en dat het vooral bij medicijncocktails moeilijk te boordelen is wat hun invloed is.”

WATERBRANCHE  2014

13

PROF. DR. IR. PATRICK WILLEMS (BURGERLIJK INGENIEUR BOUWKUNDE/HOOGLERAAR KU LEUVEN)

Het is straks te droog of te nat, maar we kunnen er nu al wat aan doen “De opwarming van de aarde laat momenteel een licht dalende trend zien, wat voer geeft aan sceptici die vinden dat het meevalt. Het gaat echter om schommelingen en variaties binnen een langzame evolutie, die tientallen jaren in beslag neemt. Droge perioden worden langer, maar als het regent is dat meer en harder dan nu. Doordat de mondiale trend langzamer is dan de klimaatschommelingen er omheen, is er nog tijd ons voor te bereiden op de veranderingen. Het is zaak nu extra maatregelen te nemen, burgers te overtuigen van de noodzaak van infiltratie en de waterbouwkundige infrastructuur aan te passen om straks de gevolgen te kunnen opvangen”, zegt prof. dr. ir. Patrick Willems van de KU Leuven. “De discussie over klimaatverandering is zo’n tien jaar geleden goed op gang gekomen. Ik was al bezig met het bestuderen van extreme weerstoestanden en de invloed daarvan op de werking van water- en rioleringssystemen en het voorkomen van overstromingen langs

rivieren, waarbij ik ook watertekorten en de droogteproblematiek betrok. Ik besloot mijn eigen onderzoek te starten naar de invloed van het klimaat op meteorologische systemen en de impact van extreme regenval en lange droge perioden op de waterhuishouding”, zegt

Patrick Willems, die als burgerlijk ingenieur bouwkunde bij het ontwerpen van constructies voor rioleringen en waterkerende structuren rekening houdt met mogelijke extreme toestanden. “Tegelijkertijd analyseerde ik tijdreeksen om te proberen daarin trends en patronen te ontdekken en kansberekeningen te kunnen maken van te verwachten extremen. Aanvoelen dat iets niet in orde is met ons klimaat is niet meer voldoende. Nauwkeurige voorspellingen zijn nodig om er tijdig op te kunnen inspelen.” Tijdens de Vakantiecursus, in januari op de TU Delft, heeft Willems een historische trendanalyse gepresenteerd, gebaseerd op een neerslagreeks van het KMI in Ukkel. “Op dit weerstation meten ze al sinds 1898 op dezelfde plaats en met hetzelfde toestel elke 10 minuten de neerslag. Daar maken we dankbaar gebruik van. Zelf heb ik, met behulp van een bewegend venster, vooral gekeken naar extremen in perioden van 10 tot 15 jaar. Het klimaat schommelt, maar dat geldt ook voor de atmosfeer en de oceanen, die onder invloed van de zon meer of minder opwarmen. Tussen 1910 en 1920 en in de jaren ‘60 telden de winters veel meer extreme regenbuien die potentieel overstromingen kunnen veroorzaken, dan tussen 1930 en 1940 en 1970 en 1990. De laatste twintig jaar zie je weer meer neerslagextremen en bovendien een stijgende trend”, aldus Willems.

Psychologisch effect

Prof. dr. ir. Patrick Willems

14

WATERBRANCHE  2014

“Los van de gebruikelijke klimaatschommelingen, is die ontwikkeling hoogstwaarschijnlijk het gevolg van de toename van het aantal broeikasgassen in de atmosfeer en de klimaatopwarming, maar dat is heel moeilijk echt hard te maken.” Het feit dat we nu, binnen de stijgende trend, te maken hebben met een licht dalende tendens wat betreft de klimaatopwarming, speelt volgens Willems klimaatsceptici in de kaart. “Schommelingen hebben een psychologisch effect. Tijdens oscillatiepiekperiodes trekken overstromingen de aandacht van waterbeheerders en politici

en wordt geld vrijgemaakt voor waterbeheer. Als sprake is van een oscillatiedal, en er even weinig gebeurt, verdwijnt die aandacht plots en is er geen geld meer voor het onderhoud van systemen die ons moeten beschermen. Wanneer zich enkele decennia later weer een oscillatiepiek voordoet krijgen we te maken met alle gevolgen van dien. Door tijdens de analyse gebruik te maken van een bewegend venster over bepaalde periodes, middel je de zaak wat uit. Wanneer je de ontwikkelingen per jaar zou bekijken zijn er zoveel variaties dat het moeilijk is daarin een trend te ontdekken”, legt Willems uit. “Als we nu de waterinfrastructuur vernieuwen, moet die 50 à 100 jaar meegaan. Daarom zijn voorspellingen gebaseerd op trendanalyses zo belangrijk.”

Adaptief werken Willems’ boodschap aan beleidsmakers en waterbeheerders: probeer de evolutie naar meer extremen tegen te gaan met beleidsmaatregelen en een aanpassing van de waterbouwkundige structuur. Volgens hem zullen in de toekomst steeds meer combinaties van maatregelen opduiken, die wateroverlast niet altijd kunnen voorkomen, maar wel beperken. “We moeten daarbij adaptief te werk gaan, omdat niet bekend is wat de gevolgen van de klimaatverandering precies zijn. Maak bijvoorbeeld bufferbekkens niet té groot, maar houdt de ruimte errond wel vrij, zodat uitbreiding zonder veel moeite mogelijk is. Zorg ervoor dat tijdens natte periodes minder neerslag in het watersysteem terechtkomt of buffer meer, waardoor gedurende droge zomers meer water beschikbaar is. Denk ook aan meer sedimentatie en bezinking en probeer meer water te infiltreren in de ondergrond.” Burgers kunnen daarbij volgens Willems, voor zover ze beschikken over een tuin, een rol spelen. “De afkoppeling van regenwater is heel belangrijk. Water dat op het dak van hun huis, schuur of garage valt, kunnen ze best naar een infiltratievoorziening in het gazon laten lopen. Via een sleuf in de

vijver laten lopen kan ook, zodat het water pas als al die bestemmingen verzadigd zijn in het riool komt. Bij nieuwbouw in Vlaanderen is het al verplicht regenwaterputten te hebben en dat water te gebruiken voor het doorspoelen van het toilet of de wasmachine. Infiltratievoorzieningen die het water in de grond laten sijpelen zijn sinds kort eveneens verplicht.”

Natuurlijke buffers “Het stockeren van water in grote bufferbekkens is een kunstmatige oplossing. In elk geval zullen we ook in Vlaanderen extra maatregelen moeten nemen om voldoende te bufferen.” Beter is het maximaal gebruik te maken van natuurlijke buffering, maar dat kan niet overal. Bijvoorbeeld in grote delen van Nederland, waar het grondwater relatief hoog staat. Willems: “Door het regenwater lokaal vast te houden, bijvoorbeeld in open ruimtes en publieke zones in de stad, zoals parken en speeltuinen, houd je het uit de riolering. Na een bui dringt het hemelwater op natuurlijke wijze de ondergrond in, waardoor het grondwaterniveau stijgt en de kans op verdroging vermindert. Dat is vooral voor Vlaanderen van belang, waar gek genoeg (door de hoge bevolkingsdichtheid) de hoeveelheid water die per hoofd van de bevolking beschikbaar is beperkter is dan in Spanje of Portugal. Op bepaalde plaatsen in Vlaanderen pompen watervoorzieningsbedrijven nu eigenlijk veel te veel grondwater op. In het zuidwesten, waar veel textielindustrie is, zijn plaatsen waar het grondwater meer dan 100 meter lager ligt dan de natuurlijke toestand. Dat is niet duurzaam. Men moet de trend keren. De overheid moet erop toezien dat die bedrijven minder grondwater oppompen en vaker gebruik maken van oppervlaktewater.” Ook daar voorziet prof. Willems een probleem: “Rivierwater zal in de toekomst minder beschikbaar zijn door langere droge perioden. Bovendien verslechtert de kwaliteit, doordat de vervuiling constant blijft, maar er minder water is om die te verdunnen. De drinkwater-

productie wordt dus duurder. Dat is een extra motivatie om te werken aan grondwatervoeding. Het water regelmatig laten insijpelen in de ondergrond. Laat het klassieke idee dat regenwater zo snel mogelijk naar de rivier of de zee moet varen, maar houdt het in de mate van het mogelijke, en zeker veel meer dan nu gebeurt, vast. Te beginnen door open ruimtes niet alleen voor recreatie, sporten of groenbeheer te gebruiken, maar tegelijk voor waterberging.”

Turnhout “In Turnhout, net over de grens bij BaarleNassau, hebben wij met architecten en stedelijke planners alle groene ruimtes van de stad in kaart gebracht.” Uit onderzoek dat Willems samen met ir. Kristof De Vleeschauwer en ir. Jelle Weustenraad heeft uitgevoerd blijkt dat het benutten van groene zones in de stad voor regenwaterberging (met een totale oppervlakte van amper 1 procent van de totale neerslagafstromingsoppervlakte van de stad) leidt tot een reductie van het overstromingsvolume van de riolering met 30 tot 50 procent. “Dat is veel. Anderzijds is de impact van deze berging in groene zones op de ontvangende waterloop, en dus het overstromingsrisico verder afwaarts langs deze waterloop, verwaarloosbaar. Door de teleurstellende impact van de aanleg van groene zones en buffers op de waterloop, is meer aandacht nodig voor de implementatie van gecontroleerde overstromingsgebieden erlangs. Rechtstreeks bufferen langs de waterloop zou kunnen leiden tot een grotere reductie van het piekdebiet ervan. De stad werkt aan de aanleg van een aantal gescheiden rioleringen, waarbij het regenwater afzonderlijk wordt afgevoerd en net voor de instroom in de ontvangende rivier wordt gebufferd in grote bergingsbekkens voor een totaal van meer dan 80.000 kubieke meter.”

WATERBRANCHE  2014

15

Research Business Education

Innovatieve oplossingen en nieuwe technieken zijn nodig voor de wereld van morgen. WaterCampus Leeuwarden biedt bedrijven, kennisinstituten en onderwijsinstellingen álle kans om kennis te bundelen en innovatie mogelijk te maken. De Water Alliance ondersteunt vervolgens om kennis en ideeën te vertalen naar succesvolle business, in binnen- en buitenland. Directe toegang tot hoogwaardige kennis en toptalent? Gebruik maken van uitmuntende laboratoria? Kennisdelen met business partners? Een mooie plek op een internationale beurs? De Water Alliance regelt het allemaal!

www.wateralliance.nl

From idea to business!

Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta

Ir. Frank Oesterholt, KWR Watercycle Research Institute Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Het is uiteraard mooi naar 100 procent waterhergebruik te streven, maar in de praktijk van alledag gaat het om ‘people, planet, profit’ en het samenspel van economie en ecologie. Met andere woorden: schaarste leidt automatisch tot hergebruik van water en grondstoffen. Binnen KWR wordt overigens hard gewerkt aan onderzoek gericht op hergebruik van grondstoffen. Vooral binnen het TKI-Watertechnologieprogramma is ‘resource recovery’ een belangrijk onderwerp. 100 procent hergebruik van water hoeft dus niet de norm te zijn, maar wel het streven op de lange termijn. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen? Slimme technologie die leidt tot win-winsituaties en bijvoorbeeld de productie van zoet water koppelt aan de indikking van afvalwaterstromen, heeft de toekomst. Ik denk daarbij vooral aan osmotisch gedreven membraanprocessen zoals ‘forward’ osmose toegepast voor ‘sewer mining’. Hierbij wordt enerzijds zoet water geproduceerd uit afvalwaterstromen, waarna de resterende, geconcentreerde afvalwaterstromen efficiënter zijn te behandelen, bijvoorbeeld via vergisting. Nog spannender, wordt het als op basis van zoutgradiënt gedreven membraanconcepten energieneutraal of zelfs met een energieoverschot water kan worden geproduceerd. Is grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Dit lijkt me typisch een vraagstuk voor een assetmanager, maar logischerwijs worden bestaande leidingstelsels in een transitieproces

Wijb Sommer MSc, Wageningen Universiteit Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Een zo hoog mogelijk rendement is een mooi streven, maar een rendement van 100 procent lijkt niet altijd haalbaar en bovendien niet efficiënt. Daarnaast is het natuurlijke systeem robuust, bijvoorbeeld in de vorm van natuurlijke afbraak van verontreinigingen, zodat niet elke lozing van stoffen een probleem hoeft te zijn. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Op het gebied van warmte-koudeopslag wordt bijvoorbeeld niet alle warmte of koude die is opgeslagen teruggewonnen. Een deel zal achterblijven in de bodem. Achtergebleven koude kan achtergebleven

aangepakt, gebaseerd op vervangingsnoodzaak. Daarbij is het zaak steeds beter in te spelen op veranderende inzichten voor de drinkwatervoorziening en afvalwaterbehandeling naar de toekomst toe. KWR-collega’s werken al decennia aan het verbeteren van leidingnetten, bijvoorbeeld door het ontwerpen van zelfreinigende netten met behulp van Simdeum®, een programma voor het simuleren van het waterverbruik. Een uitdaging waaraan nu wordt gewerkt, is – gebaseerd op dezelfde uitgangspunten – het slimmer ontwerpen van rioleringsstelsels. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het Bestuursakkoord Water zou uiteraard een stimulans moeten zijn, maar bij mij bestaat de indruk dat via het akkoord vooral wordt gestuurd op efficiënter werken en (vermindering van) kosten. Het is natuurlijk prima kritisch te zijn op doelmatigheid, maar het vormt mogelijk een belemmering als investeringen nodig zijn om een betere doelmatigheid te bereiken, denk aan een totaal andere opzet van onze afvalwaterbehandeling. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Een vreemde vraag, want veiligheid staat uiteraard altijd voorop. Dat sprake is van opwarming van de aarde en we te maken krijgen met een zeespiegelstijging valt nauwelijks meer te ontkennen. Het is daarom onzinnig om te investeren in een samenleving waarin geen druppel water verloren gaat, terwijl diezelfde samenleving onvoldoende wordt beschermd tegen overstromingen. Ik denk wel dat we het laatste kunnen doen zonder het eerste te laten. De verantwoordelijkheden hiervoor zijn ook mooi verdeeld binnen de Topsector Water: delta­ technologie, maritieme technologie en watertechnologie.

warmte compenseren, of door geleiding en verplaatsing door grondwaterstroming de bodem verlaten. Het terugwinnen van alle opgeslagen energie vereist een groter pompdebiet, waardoor de invloed van het systeem op de omgeving groter wordt. Bovendien zijn hiervoor meer onderhoud en energie nodig, met bijbehorende belasting van het milieu. De toepassing van warmte-koudeopslag in Nederland is de afgelopen 20 jaar sterk gegroeid. De eerste systemen zijn aangelegd in de jaren ’90, en sindsdien is er een groei geweest van ongeveer 30 procent per jaar naar ongeveer 2750 systemen in 2012, met een totaal grondwaterdebiet van 248 miljoen m3 per jaar. Wat dat betreft is nog wel winst te behalen door grootschaliger toepassing van warmte-koudeopslag. Door gezamenlijk systemen te realiseren kan energie tussen gebouwen worden uitgewisseld en energie met een hoger rendement worden teruggewonnen. Regelgeving en beleid kunnen een belangrijke invloed hebben in de ontwikkeling van deze technologie in de komende jaren, door bijvoorbeeld eisen te stellen aan de energiebalans of doelmatig gebruik van energie en ruimte.

WATERBRANCHE  2014

17

Hugo Gastkemper, directeur Stichting RIONED Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Hergebruik: gebruik is leidend; her volgt. Kun je gebruiken wat je kunt hergebruiken? Bij hergebruik is de essentiële vraag niet of je iets kunt terugwinnen, maar dat je de stof of de energie kunt toepassen. Je moet dus vanuit de toepassing redeneren. In afvalwater zitten energie, organisch materiaal en andere stoffen en uiteraard water. In principe is alles te hergebruiken en in de ecologische kringlopen gebeurt dat ook. De natuur laat geen druppel water verloren gaan en heeft ook geen opvatting over te veel of te weinig water. De mens wel. De Nederlandse samenleving heeft haar behoefte expliciet uitgesproken in het waterbeleid. Het uitgangspunt is genoeg water van de juiste kwaliteit. Genoeg water betekent in de eerste plaats het afvoeren van water naar zee. We staan binnen de kortste keren onder water als we water van wegen en daken niet afvoeren of bij regen het water niet uit de polders pompen. Wel zullen we om droogte te voorkomen, en mede door de klimaatverandering, steeds meer en uitgebreider gaan sturen op de afvoer en de berging van het water. Dat is noodzakelijk voor het behoud van ons land, maar hoe ingewikkelder we dit ‘hergebruik’ maken, hoe kwetsbaarder we worden.

Prof. dr. ir. Jeroen Langeveld, Royal HaskoningDHV/TU Delft Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Het wordt hoog tijd dat we in Nederland het normdenken loslaten en ruimte geven aan creativiteit om te doen wat verstandig is. We hebben in Nederland water genoeg en daarbij hergebruiken we nu al 100 procent van het effluent als aanvulling van het oppervlaktewater. Het terugwinnen van stoffen vind ik een zinvolle route. Met name schaarse grondstoffen, zoals fosfaat, moeten we gaan terugwinnen, ook al is dit nog niet economisch rendabel. Zoals bij alle grondstoffen geldt daarvoor dat we nu niet de echte prijs betalen, maar alleen de kosten van de winning, verwerking en distributie. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Ik heb vooral hoge verwachtingen van technieken die uit het zuiveringsslib energie en grondstoffen terugwinnen. Mooi voorbeeld is de winning van alginaat uit NEREDA-korrelslib. We hebben daar in 2013 de Waterinnovatieprijs mee gewonnen. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Het is een grote misvatting dat een grootschalige aanpassing van rioolstelsels noodzakelijk is als het gaat om het terugwinnen van nutriënten, energie (of zelfs water…). Meer dan 90 procent van de inspirerende voorbeelden van terugwinning (zoals vermeld in de Routekaart 2030) is ook mogelijk met de huidige lekke, gemengde rioolstelsels die een aanzienlijke hoeveelheid rioolvreemd water en hemelwater naar de zuivering afvoeren. Dit komt doordat de meeste

18

WATERBRANCHE  2014

Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Hergebruik is niet primair een technische aangelegenheid. Technieken zijn er of worden ontwikkeld. Wel maken innovaties hergebruik beter mogelijk of goedkoper. Nogmaals het gaat erom of je wat in afvalwater zit daadwerkelijk kunt benutten. Concreet: een warmtewisselaar kun je overal aanleggen, maar heb je de energie op die plaats, op dat moment en van die kwaliteit nodig? De vraag of het financieel kan vind ik een vraag van tweede orde. Als we als samenleving iets echt nodig vinden, kunnen we er (tijdelijk) geld bijleggen. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Hergebruik is in mijn ogen in de eerste plaats een mentaliteit. We moeten ons telkens systematisch afvragen hoe we (afval)water kunnen gebruiken. In het Bestuursakkoord Water en andere documenten zoals de Routekaart afvalwater is dit beleid vastgelegd. Hergebruik is geen plicht, maar wel een opdracht.

terugwinning plaatsvindt via de slibroute en het daarvoor helemaal niet nodig is om rioolvreemd water en hemelwater bij de afvalwaterzuivering te weren. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Met het Bestuursakkoord Water zelf is niet veel mis, elke sector moet in Nederland zijn steentje bijdragen. Met de uitvoering daarentegen wel. Ten eerste wordt verondersteld dat de doelen alleen te halen zijn door vergaande samenwerking tussen alle waterketenpartners, terwijl intensievere sectorale samenwerking en opschaling wellicht een beter antwoord is. Ten tweede geldt dat zolang het aan de burger te leveren serviceniveau voor hemel-, grond- en afvalwater nog niet eenduidig is vastgelegd, elke discussie over kosten (of beter: doelmatigheid) op zijn best voorbarig is. De sector staat nog voor de uitdaging het serviceniveau van het door de Waterwet gestimuleerde lokale maatwerk eenduidig meetbaar te maken. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de drinkwatersector, waar de drinkwaterzorgplicht onbetwist het best wordt ingevuld door het leveren van hoogwaardig leidingwater en het serviceniveau eenvoudig meetbaar is in termen van drinkwaterkwaliteit en leveringszekerheid. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water? Gegeven mijn stelling dat we in Nederland water genoeg hebben, zou ik hier willen pleiten voor meer aandacht voor het omgaan met combinaties van op zichzelf niet extreme situaties, die echter samen het stedelijk watersysteem behoorlijk onder druk kunnen zetten, zoals een lange droge periode gevolgd door een intense, grote bui.We hebben in eerdere onderzoeken gezien dat dit bijvoorbeeld het functioneren van afvalwaterzuiveringen fors kan ontregelen.

Ir. Niels Groot, lector Watertechnologie aan Delta Academy van HZ University of Applied Sciences Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Volledig hergebruik is niet in alle gevallen nodig en soms zelfs niet gewenst. Noodzaak tot hergebruik van water is zeer afhankelijk van de lokale of regionale omstandigheden. Bij beperkte beschikbaarheid van zoet water (als grond- of oppervlaktewater) is een vorm van waterhergebruik wenselijk, maar de massa- en energiebalans van vraag en aanbod bepaalt tot welke graad dit zinvol is. In extreme situaties kan dit betekenen, dat 100 procent hergebruik en terugwinning vereist zijn. Hergebruik van componenten in het water heeft een andere betekenis. Hierbij geldt de aloude ‘Ladder van Lansink’, waarbij allereerst aan de bron afval beperkt of vermeden moet worden. Vervolgens komt hergebruik in aanmerking, zoveel mogelijk volgens een cascadeconcept, waarbij stromen meerdere malen worden benut, zonder noemenswaardige opwerkingstappen. Verwijderen van inhoudsstoffen om te voldoen aan lozingsnormen of omdat deze intrinsieke waarde hebben, zou vervolgens moeten gebeuren met behoud van de waardevolle moleculen en/of het opwekken van energie. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Afvalwaterbehandeling: anaerobe (voor)behandeling van geconcentreerde stromen met energie terugwinning, energie-efficiënte verwijdering van stikstof, fosfor, waarna deze als grondstof kunnen dienen voor de productie van hoogwaardige producten (bijvoorbeeld via opslag in slib, als voeding voor het groeien van algen/wieren). Waterhergebruik: membraansystemen (UF, NF, RO), (M)CDI (capacitatieve de-ionisatie), EDR (elektrodialyse) ten behoeve van partiële of volledige ontzilting (afhankelijk van de uiteindelijke toepassing), ‘verregaande oxidatie-’ en desinfectietechnieken (UV, UV/US, ozon) voor verwijdering van slecht afbreekbare componenten of microbiële verontreiniging. Watermanagement: zoetwateropslag (bijvoorbeeld ondergronds Freshmaker), gebruik van ‘Green Infrastructure’ (natuurlijke of geconstrueerde wetlands, buffersystemen), procesmonitoring en controlesystemen, modelering van vraag/aanbod in kwaliteit/ kwantiteit. ZLD: fysische scheidingstechnieken als kristallisatie (Crystalactor), EFC (eutectische bevriezing)

en in grote woonkernen (afvalwaterbehandeling, sluiten kringloop en energieneutrale operatie) kan veel gebeuren. Tussen woonkernen moet transport zoveel mogelijk beperkt worden en maximaal gebruik worden gemaakt van bestaande en natuurlijke systemen (waterlopen, kanalen, afvoersystemen). Bij aanleg van infrastructuur het ‘multi utiltiy’-concept volgen, met combinatie van water, warmte, gas, producten/grondstoffen etc in brede leiding­straten. In alle gevallen moet ‘risk management’ deel uitmaken van het ontwerp. Dit soort maatregelen is alleen effectief bij een nagenoeg perfecte implementatie. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Dit kan een stimulans zijn, wanneer partijen openstaan voor een integrale benadering (maar dan ook echt integraal, met alle belanghebbenden), op basis van een regionale benadering - wetgeving moet daarbij faciliterend zijn en niet belemmerend. Het is vooral een ‘bedrijfskundig’ probleem om de invulling hiervan optimaal te realiseren binnen een acceptabel tijdsbestek (hoe manage je dat proces effectief en volledig). Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? De grootte-orde van benodigde financiën om aan beide ‘problemen’ het hoofd te bieden is van een totaal andere orde. Ook hier is ‘risk management’ van belang. Beide kwesties kennen ook een ander urgentiekarakter. Een onvoorzien of onderschat veiligheidsprobleem vergt grote infrastructurele inspanning en langjarige planning. Werkelijke problemen met zoetwatervoorziening kunnen in Nederland met de beschikbare technologie en infrastructuur in relatief korte tijd adequaat worden aangepakt. Daarbij, ‘geen druppel verliezen’ is in Nederland onnodig. Zelfs in (zoet)waterschaarse gebieden valt gedurende het jaar voldoende neerslag om in ‘droge’ tijden aan de behoefte te voldoen, mits een adequaat watermanagementsysteem wordt gerealiseerd. Dit vereist vooral een regionale benadering, terwijl ‘veiligheid’ eerder een nationaal belang is.

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Hiermee moet realistisch worden omgegaan: op wijk- of straatniveau (scheiden rioleringen, terugwinnen N, P, K uit urine), gemeente/wijk niveau (‘slim’ overstorten, warmtebenutting van belendende industrie)

WATERBRANCHE  2014

19

meer impact in het buitenland NWP biedt u:

SANITATIE DIJKEN DELTA

ULTURE

TECHNOLOGIE

STEDELIJK ATERMANAGEMENT

DRINKWATER

GOVERNANCE

SENSORING MONITORING

WATERTECHNOLOGIE

• • • • • •

De juiste contacten in binnen en buitenland Internationale zichtbaarheid (markt)kennis en informatie Invloed via het publiek private netwerk Praktische ondersteuning bij uw internationale ambities 15 jaar ervaring met samenwerking, beurzen en missies in het buitenland

ECOLOGIE

200 organisaties zijn al lid. Versterk ook uw impact in het buitenland en word lid van het NWP.

Word lid!

Kijk op www.nwp.nl of neem contact op met Suzanne Tietema, [email protected]

Ir. Martin Bloemendal, onderzoeker Geohydrologie en Bodemenergie | KWR Watercycle Research Institute Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Zo veel als mogelijk is noodzakelijk, zeker als het stoffen betreft die schaars zijn/worden of schadelijk zijn voor de kwaliteit van het ontvangende waterlichaam. Hergebruik van stoffen en water kan niet tegen elke prijs, waarbij ‘prijs’ geld kan zijn, maar ook andere grondstoffen zoals energie. Momenteel wordt op verschillende vlakken geïnvesteerd in ’resource recovery’ en efficiëntie (o.a. IWA, H2020), zodat methoden om reststromen nuttig in te zetten efficiënter en betaalbaarder worden. Een belangrijke ‘resource’ die we vaak vergeten is warmte. Bij veel processen/gebouwen gaat thermische energie verloren door de gootsteen of naar de buitenlucht. Ook thermische energie moet zoveel als mogelijk worden terug gewonnen, goede cascadering van warmtestromen en tijdelijke opslag van thermische (rest-)warmtestromen zijn daarvoor cruciaal. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Warmte-koudeopslag wordt nu nog vooral bij nieuwe gebouwen toegepast. De grootste potentie zit echter in de bestaande gebouwen (circa 6.000.000!). Als lage-temperatuurverwarming de standaard wordt bij renovatie is daar een enorm energiebesparingspotentieel te winnen. Circa 20 procent van de energie die we gebruiken is ten behoeve van ruimteverwarming of andere lage-temperatuurtoepassingen. Energie die veelal in de directe omgeving beschikbaar is dat alleen net op het verkeerde moment (in de zomer). De beschikbare warmte hoef je dus alleen maar voor een bepaalde periode op te slaan, in de bodem bijvoorbeeld. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Aanpassen van infrastructuur in de drukke Nederlandse stedelijke ondergrond is duur en complex. Grootschalige aanpassingen zijn daarom altijd lastig te realiseren. In veel gevallen is het mogelijk decentraal eventuele knelpunten op te lossen. Ook voor de uitwisseling van thermische energie wordt gekeken naar warmtenetwerken. Daar waar een bron van (duurzame of rest-) warmte warmtevragers

Jonathan Felix, jeugdwaterschapper Waterschap Roer en Maas en kandidaatraadslid VVD Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Duurzaamheid schijnt ‘hot’ te zijn, en daarom is het ook niet meer dan logisch dat het hergebruik van water steeds belangrijker wordt.Honderd procent is natuurlijk een mooi streefgetal, maar op dit moment nog niet reëel. We zullen, zoveel als mogelijk, moeten streven naar een maximaal hergebruik, maar een norm vastleggen is niet haalbaar.

kan bedienen is dat een effectieve uitbreiding van infrastructuur. Onderlinge uitwisseling tussen gebouwen/processen kan ook op kleine schaal en is vaak goedkoper en beter te beheren. Daarnaast ligt er ook al veel infrastructuur waarmee je warmte kan transporteren. Onderzoek naar hoe bijvoorbeeld riolering of drinkwaterleidingen kunnen worden ingezet voor het transport van thermische energie staat nog in de kinderschoenen. Is het Bestuursakkoord Water in dit verband een stimulans of eerder een rem? Een rem. De bescherming tegen zee en rivieren is, evenals het waarborgen van zoetwatervoorziening voor natuur, landbouw, industrie en drinkwater, cruciaal voor het voortbestaan van Nederland. De zoetwatervoorziening én de waterveiligheid staan voor enorme uitdagingen door alle veranderingen die op ons afkomen. Dat vraagt om daadkracht met betrekking tot a) het uitvoeren van maatregelen waarvan we weten dat ze effect hebben (maar misschien een beetje pijn doen in de portemonnee). En b) het vinden van nieuwe concepten, afspraken, technieken, impulsen etc. om met die veranderingen om te gaan. Er moet dus worden geïnvesteerd in de watersector, niet bezuinigd. Ook om onze koppositie op dit vlak wereldwijd te handhaven. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water? Beide zijn even belangrijk. We zijn op het vlak van waterveiligheid nu eenmaal erg kwetsbaar met het belangrijkste deel van onze economische activiteiten meters onder zeeniveau. Daarbij is het collectieve geheugen maar kort, waardoor de risico’s (=kans x gevolg) worden onderschat/gebagatelliseerd (het adagium van de civiel ingenieur is om die reden: “Geef ons heden ons dagelijks brood en af en toe een watersnood”). Blikvoer en een ton in huis, meerlaagse veiligheid, het klinkt aardig, maar als het misgaat moet ik nog zien of dit soort ‘innovaties’ werkt en door de getroffenen wordt geaccepteerd. De zoetwatervoorziening is belangrijk voor onze gezondheid, voedselvoorziening en economie. Door verzilting en de toename van activiteiten in de ondergrond staat die onder druk. Dus ook hier geldt: niet bezuinigen, maar investeren! Bijvoorbeeld in bestaande keringen en drinkwaterwinningen, maar ook in de ontwikkeling van nieuwe technieken als drijvend bouwen, hergebruik en terugwinnen van water en stoffen, meervoudig/optimaal ruimtegebruik (zowel ondergronds als bovengronds) etc.

Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Zonder veiligheid geen mogelijkheid tot stellen van prioriteit. We moeten er zorg voor dragen dat ons land optimaal beschermd is tegen het water en we moeten ervoor zorgen dat watersnoodrampen nooit meer plaats kunnen vinden. Die druppels water die, volgens deze stelling, dan verloren zullen gaan, zijn jammer, maar hebben een ondergeschikte rol ten opzichte van onze veiligheid.

WATERBRANCHE  2014

21

Ir. Peter de Jong, Witteveen+Bos Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Hergebruik van nuttige stoffen is altijd een verstandig uitgangspunt. Volledig hergebruik is technisch mogelijk, maar vergt steeds meer energie, hulpstoffen en euro’s naarmate je 100% benadert. Hergebruik van water is logisch in gebieden waar zoet oppervlaktewater schaars is (bijv. oost-Drenthe waar effluent van rwzi Emmen wordt opgewerkt om stoom voor de oliewinning te maken). In het stroomgebied van de grote rivieren is 100% hergebruik van afvalwater echter geen zinnig streven. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Terugwinning van fosfaat uit afvalwater en/of zuiveringsslib is een absolute must, gezien de eindige voorraad van dit element. Nabehandeling van rwzi-effluent in een 1-STEP filter, zoals toegepast op rwzi Horstermeer, verwijdert een breed spectrum aan geneesmiddelen en andere micro­ verontreinigingen die (zeker in kleinere stroomgebieden) de ecologische kwaliteit schaden en ongewenst zijn bij de drinkwaterbereiding. Zo’n centrale nabehandeling bereikt de totale afvalwaterstroom en is veel effectiever dan bronreductie van individuele stoffen of decentrale behandeling van enkele middelgrote bronnen (bijv. ziekenhuizen). Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Grote delen van onze riool- en drinkwaternetwerken moeten de komende jaren worden vernieuwd om de goede werking te blijven

Prof.dr.ir. Arjen Y. Hoekstra, hoogleraar waterbeheer, Universiteit Twente Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Natuurlijk moet 100 procent terugwinning van stoffen en thermische energie uit afvalwater het streven zijn, dat past binnen een circulaire economie. Eerste prioriteit is echter voorkomen dat stoffen überhaupt in het water terechtkomen Dit streven betekent niet dat dit direct overal haalbaar zal zijn, vanuit technologisch of economisch perspectief. Maar met het begrip ‘economisch haalbaar’ moeten we voorzichtig zijn. Er zijn natuurlijk altijd goede argumenten om verbeteringen stapsgewijs door te voeren en een laatste stap naar de volle 100 procent recycling achterwege te laten, maar het langetermijn maatschappelijk en ecologisch nut moet voorop staan. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Het is zaak technologieën te ontwikkelen die weinig energie kosten. Als vuistregel geldt: voorkomen is beter dan genezen. Stoffen uit afvalwater halen is in het algemeen energie-intensiever dan voorkomen dat ze erin komen. Geen wasmiddelen of verzorgings­ producten dus die je moeilijk uit het afvalwater kan halen. En: zo min mogelijk verdunnen, dus urine scheidende toiletten en hemelwater overal afkoppelen van het riool. Verder moeten we naar geïntegreerde systemen, waarbij opgewarmd koelwater altijd nuttig wordt gebruikt, voor energieterugwinning, -opslag of voor verwarming.

22

WATERBRANCHE  2014

waarborgen. Verstandige toepassing van asset management is nood­zakelijk om hierbij de juiste keuzes te maken. Vervanging biedt de gelegenheid om nieuwe technieken en beheersystemen te implementeren. Integrale vervanging, uitsluitend met als doel bestaande systemen door betere te vervangen, is geen haalbare optie. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het Bestuursakkoord Water geeft de partijen een impuls om over schuttingen heen te kijken en voordeel te halen door samen te werken in planning, aanleg en beheer. Een weeffout in het Bestuursakkoord is echter dat het uitgaat van een enorm besparingspotentieel, waarvan de realiteitswaarde in de Nederlandse praktijk volstrekt niet is onderbouwd; deze enorme besparingen zijn naar onze mening niet haalbaar door alleen slimmer en efficiënter beheer, maar vergen in veel gevallen ook uitstel of afstel van noodzakelijke werkzaamheden en investeringen. Het Bestuursakkoord is dus een stimulans voor samenwerking en efficiënt beheer, maar de grote financiële claim die het op de sector legt, werkt verlammend op noodzakelijke investeringen. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Goed waterbeheer moet zowel veiligheid als voldoende schoon water bieden, voor nu en later. Waterbehandeling en hoogwater­bestrijding zijn daarin middelen, geen doelen; beide moeten op een verstandige manier worden ingepast. De kunst is om daarbij de goede afwegingen en keuzes te maken. Scenario-analyses, maatschappelijke kostenbatenanalyses (MKBA) en asset management zijn daarbij waardevolle hulpmiddelen.

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leiding­ netwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? De primaire uitdaging ligt niet in het veranderen van de drinkwaterleiding en rioolinfrastructuur. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Ik lees in het Bestuursakkoord veel over de noodzaak tot een doelmatiger aanpak, weinig over de te bereiken doelen. De intenties zijn goed, het verminderen van de ‘bestuurlijke drukte’ ook, maar zonder een visie waar we over tien tot vijftien jaar moeten staan is het moeilijk voor te stellen dat grote stappen op het gebied van veiligheid en duurzaamheid genomen gaan worden. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? In Nederland verdient veiligheid tegen overstromen prioriteit boven zuiniger omgaan met water. We moeten voorbereid zijn op toenemende risico’s als gevolg van bodemdaling, zeespiegelstijging en grotere piekafvoeren in de rivieren. Tegelijkertijd echter moeten we ons ook bezinnen op onze afhankelijkheid van zoet water gedurende droge zomers. Daarnaast zijn wij kwetsbaar voor toenemende waterschaarste elders, aangezien een belangrijk deel van wat wij consumeren wordt geïmporteerd uit gebieden die kampen met grote waterschaarste. Door toenemende waterschaarste elders, zullen we in Noord-Europa, inclusief Nederland, meer van ons eigen voedsel en gewassen voor bio-energie moeten gaan produceren dan we nu doen.

Ir. Harry H. Tolkamp, senior adviseur strategie en beleid, Waterschap Roer en Overmaas Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Hergebruik van gebruikt water is een mooi voorbeeld van een cyclische waterhuishouding. In principe is die er nu al, want het gezuiverde afvalwater (en ook het ongezuiverde) komt ook nu vroeger of later terug in het milieu, op de beken en rivieren of in het grondwater. Dus in principe is 100 procent dus de norm. Maar terugbrengen in de natuur van niet zuiver water betekent ook stofoverdracht en dat geeft bij gebiedsvreemde of milieuvreemde stoffen een aantasting van de natuurlijke kwaliteit van die omgeving. Dat wil je zo goed mogelijk voorkomen. Je zou er dus naar moeten streven om de waardevolle stoffen die in gebruikt water voorkomen, zoveel mogelijk terug te winnen en te benutten als grondstof voor nieuwe producten. Onbruikbare verbindingen zou je onschadelijk moeten maken door ze af te breken of te verwijderen en via bijvoorbeeld verbranding om te zetten in natuurlijke basismaterialen als koolstof, stikstof en waterstofverbindingen. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Met klimaatveranderingen in het verschiet, waarbij gematigde gebieden wellicht wat meer subtropische kenmerken krijgen is de kans groot dat er onvoldoende oppervlaktewater en grondwater van de juiste kwaliteit beschikbaar is voor de land- en tuinbouw, waarmee het volledig inzetten van (vergaand) gezuiverd (en gedesinfecteerd) effluent een realistische optie is, met name wanneer er afnemers in de naaste omgeving gevonden kunnen worden en transportafstanden beperkt kunnen blijven. Het gebruik van restwarmte van rwzi’s in de omgeving voor industriële processen, maar ook het op milieuvriendelijke wijze managen van de energiestromen is nu reeds een toegepaste optie die bij het schaarser worden van basis-energiebronnen steeds aantrekkelijker wordt

(na een levensduur van bijvoorbeeld 50 jaar) is het zeker een reële optie om aan nieuwe leidinginfrastructuur te denken. Dat is zeker het geval wanneer allerlei voorzieningen bijvoorbeeld op wijkniveau worden geboden (zoals de kleinschalige, gescheiden behandeling van diverse toiletstromen op wijkniveau in Sneek, waar zelfs medicijnresten worden verwijderd). Aanpassen van rioleringen of waterleidingnetwerken is natuurlijk niet aan de orde en ook niet rendabel wanneer nog onzeker is waar je met het water naartoe moet. Maar zodra meer kleinschalige, decentrale en modulair opgebouwde zuiveringssystemen met uitstekende prestaties de markt gaan veroveren (zoals VERDYGO, met de modulaire duurzame rwzi die werd bedacht door het Waterschapsbedrijf Limburg) komen we voor geheel nieuwe keuzes te staan. Decentraal hergebruik van de geproduceerde producten (energie,calciumfosfaat, schoon water, etc.) maakt de transportriolering hier overbodig. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? De uitgesproken nauwere samenwerking in de waterketen tussen waterbeheerders, gemeenten en waterleidingfirma’s leidt tot verbeterde inzichten in slimmere oplossingen en optimalisaties van de transportsystemen. Door die samenwerking vindt er synergie plaats en meer begrip voor de verschillende invalshoeken. Door de weerstand te verlaten komen er oplossingen in zicht die voorheen tot desinvesteringen zouden leiden. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Het conserveren van water kan heel goed gecombineerd worden met de bescherming van het land tegen de dreigende zee. Je kunt heel goed met de dreiging meewerken, er is voldoende tijd om de veiligheid met de veranderende omstandigheden mee te laten groeien en tegelijkertijd de behoefte aan goed drink- en gebruikswater veilig te stellen.

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Wanneer er nieuwe, bijvoorbeeld decentrale zuiveringsconcepten zouden worden doorgevoerd, waarvoor het bestaande transportsysteem niet meer voldoet en wellicht deels overbodig is geworden

WATERBRANCHE  2014

23

’s Werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater

AMSTERDAM • NL

EXHIBITION 3 - 6 NOVEMBER 







2015

Ontmoet ruim 20.000 beslissers uit de watertechnologiesector Zet uw producten, diensten en innovaties in de spotlight Haal maximaal rendement uit uw marketingcampagne Ontmoet de wereldwijde waterindustrie in Amsterdam

Schrijf nu in en profiteer van vroegboekkorting. Voor meer informatie of advies op maat, contact Thijs Jagtenberg via [email protected] of bezoek aquatechtrade.com Organised by

Part of

Supported by

www.aquatechtrade.com

Hans Oosters, dijkgraaf Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Ik vind een norm van 100 procent nu niet realistisch. Het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) neemt wel initiatieven die dit benaderen. Zo werkt HHSK aan AquaReUse, een installatie die van afvalwater van glastuinbouwbedrijven gietwater voor dezelfde bedrijven maakt; 90 procent van het afvalwater kan door deze techniek nuttig worden hergebruikt. En op onze grootste zuivering, AWZI KralingseVeer, vergroten wij de productie van biogas door onder meer centralisatie en vergisting van het zuiveringsslib. Ik verwacht dat dergelijke initiatieven de komende decennia toenemen. Er liggen immers kansen door voortschrijdende technieken en technologieën, en omdat door schaarste de waarde van teruggewonnen en geproduceerde stoffen toeneemt. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Ik verwacht veel van de Nereda-techniek voor het zuiveren van afvalwater, mede om energieverbruik te verminderen. Daarnaast van het ‘One step Filter’ om de kwaliteit van het effluent verder te verbeteren. Ook acht ik het terugwinnen van warmte uit het afvalwater kansrijk. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Dit is een langdurig proces, waarbij wij ernaar streven steeds meer water schoon te houden. Aanpassen van rioleringen vergt maatwerk.

Dr. ir. Jan W. Post, programmamanager Wetsus, ‘centre of excellence for sustainable water technology’ Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Een business case puur gericht op waterher­ gebruik is vaak lastig. Een recent voorbeeld hiervan is dat met de afschaffing van de grondwaterbelasting in 2012 veel spoelwaterhergebruikinstallaties niet meer renderend zijn. Voor decentrale terugwinning of hergebruik van waardevolle producten uit geconcentreerde afvalstromen zie ik echter veel mogelijkheden. Denk aan terugwinnen van ammonium en fosfaat uit urine, warmte uit waswater, mineralen of metalen uit industriële afvalstromen, antiscalants uit membraanconcentraten, humuszuren en zout uit regeneraat van anionwisselaars, etc. De resterende waterstroom kan centraal verder worden behandeld en geloosd, of waar mogelijk natuurlijk hergebruikt. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Voor alle genoemde business cases zijn wij bij Wetsus met bedrijven en onderzoeksinstellingen actief aan het innoveren. Zo onderzoeken en ontwikkelen we samen met bedrijven een microbiële brandstofcel waarin bacteriën energie uit het organisch materiaal in urine halen met tegelijkertijd winning van zuiver ammonium. Deze technologie wordt op pilotschaal langdurig getest bij het kantoorgebouw van Wetterskip Fryslân. Recent hebben we een proces ontwikkeld voor de minimalisering, verwijdering en terugwinning van fosfonaat-anti-scalants in membraan-

Zo denken wij met gemeenten na over hoe we bestaande infrastructuur kunnen benutten. Bij nieuwe stadsontwikkeling vragen wij meer aandacht voor (afval)water. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Ik vind dat het accent sterk op kostenbesparing ligt. Dat kan belemmerend werken voor innovaties, waar organisaties vaak eerst in moeten investeren. Wij werken daarom samen met ketenpartners aan een doelmatige, maar vooral toekomstbestendige en duurzame afvalwaterketen. Hierbij gaat het om slim afstemmen van investeringen, maar zeker ook om nieuwe mogelijkheden. Zo werkt HVC aan het terugwinnen van fosfaat uit de as van verbrand zuiveringsslib van meerdere waterschappen. Dit geeft een beter rendement dan als elk waterschap dat voor zich zou doen. Daarnaast werken we met gemeente Rotterdam en andere waterschappen aan een visie op de afvalwaterketen. Hierin vormen het ontvlechten van stromen, het sluiten van kringlopen en slim gebruik van infrastructuur een rode draad. Ook in andere regio’s denkt HHSK mee, zoals in de Krimpenerwaard over een kolkloze wijk. Zo wordt bespaard op de aanleg van dure hemelwaterriolering en kunnen wij efficiënter zuiveren. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? De afgelopen jaren bleek dat West-Nederland kwetsbaar is voor verzilting. Zoet water wordt ook voor ons steeds kostbaarder en is niet meer vanzelfsprekend. Dit neemt niet weg dat waterveiligheid voorop blijft staan. Nederland ligt in een delta en wij werken in een laaggelegen deel ervan. De schade van overstromingen aan mens, dier en economie kan hier overweldigend zijn.

concentraten, waarmee de kosten en de milieubelasting van membraanprocessen kunnen worden verlaagd. Een ander mooi voorbeeld vind ik het winnen van humuszuren uit anionwisselaarsregeneraat bij de drinkwaterproductie uit grondwater - een innovatie van Vitens - waardoor bespaard kan worden op fosfaatgebruik in de landbouw. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Ook na de decentrale behandeling van waterstromen met hoge concentraties van waardevolle producten blijft er vaak een bulkstroom over die centraal behandeld moet worden. Een verdergaande afkoppeling van riolering en waterleiding door decentraal hergebruik van water is een gradueel proces van lange termijn. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Zolang deze doelstellingen met elkaar in balans blijven en ze niet op al te korte termijn worden beschouwd, zie ik geen probleem. Besparen op innovatie in de watersector maakt het beheer niet duurzamer en veiliger, en zeker ook niet doelmatiger op langere termijn. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? De hier gekozen formulering geeft voor mij onvoldoende weer waar het bij hergebruik van water om gaat, namelijk om het feit dat het water er in de juiste kwantiteit en kwaliteit moet zijn en dat verspilling van waardevolle grondstoffen moet worden voorkomen. WATERBRANCHE  2014

25

Frans de Vreede, algemeen directeur Fiber Filtration BV Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? De norm kan nooit 100 procent zijn, dat is niet haalbaar. Een percentage van 95-97 procent kan wel. Het is belangrijk aan de bron te zuiveren, dan wel te voorkomen dat de verkeerde stoffen in het water terechtkomen. Van belang bij industriële processen is zo goed als geen afval produceren en processen zoveel mogelijk gesloten houden. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Hergebruik van het effluent van afvalwater voor reinigen, koelen en spoelen kan nog veel voordelen opleveren en kosten besparen. Zeker als men in staat is ook de energie terug te halen uit het afvalwater. Daarnaast zal er door grote fluctuaties in de toevoer altijd slib uitgespoeld worden vanuit de zuivering naar het oppervlaktewater. Hiertegen zullen voorzieningen ingebouwd moeten worden die als noodopvang moeten dienen, ofwel filters om de overtollige vervuiling te verwijderen alvorens het oppervlaktewater te besmetten. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? De meest logische oplossing voor de overbelasting van het rioolsysteem tegen hevige regenval is het overstorten naar het oppervlaktewater. Nederland heeft als geen ander land in alle regio’s zowel stedelijk als op het platteland afwateringskanalen, die kunnen dienen als buffer. Ook zijn er momenteel al diverse producten leverbaar, zoals

Martijn Smit, directeur KELLER Holland Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Water wordt steeds schaarser, dus 100 procent moet zeker de norm zijn, ook al is bekend dat dit niet haalbaar is. Het is echter wel een goede drijfveer om naar het best mogelijke te streven. Het zal ondernemers motiveren bijvoorbeeld zuiveringstechnieken te verbeteren of nieuwe technieken te ontwikkelen. Hier is wel een rol voor de overheid weggelegd middels subsidie/belastingvoordeel voor ondernemers die ‘hun nek’ uitsteken. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? ZLD-systemen hebben verreweg de voorkeur. Deze systemen zorgen voor 100 procent hergebruik met ‘near-to-zero’ afval. Zolang echter milieuheffingen zo laag zijn dat het loont om afvalwater op het oppervlaktewater te lozen zal er met de huidige mentaliteit bij grote bedrijven niet veel animo voor zijn. Hierin is dus een taak voor de overheid weggelegd.

26

WATERBRANCHE  2014

regenputten met een kiepmechanisme om bij overlast het regenwater te scheiden van het rioolwater. Nieuwe selectieve filtermedia ,die alleen bijvoorbeeld E-collibacteriën doden en verder fijn materiaal laten passeren, kunnen verder ontwikkeld worden om overtollig regenwater veilig ( E-collivrij) te lozen op het oppervlaktewater. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het Bestuursakkoord Water is een mooie samenvatting van de te verwachten waterproblematiek. Alleen het woord akkoord suggereert dat het al besloten is en dan is het eerder een rem dan een stimulans. Er zullen altijd afwijkende meningen en studies zijn en er moet ruimte zijn die ook mee te nemen in een besluit. Zeker als er nieuwe visies naar voren komen die bijdragen tot een oplossing. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Wij moeten terugkijken in de geschiedenis. Nederland is altijd een moerasland geweest, een grote rivierendelta en vroeger wisten de mensen hoe ze hiermee moesten omgaan. Voorbeelden als huizen op terpen en complete dorpen in het water op palen. Ook in de Middeleeuwen werden stadskernen al verhoogd opgesteld. Daarom moeten wij nu ook in Nederland beter inspelen op het stijgende water door onze bouw er op af te stemmen. Er moet lichter gebouwd worden, drijvend en er moet meer ruimte voor water ingericht worden. Wij leven in Nederland op veen als op een groot vlot. Als daar te veel gewicht op komt zinkt het vlot en dat is ook zichtbaar bij veel woongebieden die te lijden hebben onder zware verzakkingen. Laten we meestijgen met het water en niet in een grote kuil gaan zitten, die vol kan lopen. Natuurlijk moeten we ons beschermen maar we kunnen ons ook aanpassen aan de veranderende situatie.

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Betaalbaar nog niet, maar we komen op het punt dat we geen keus meer hebben. Met name oude gemengde rioolsystemen zullen versneld gescheiden moeten worden, al is het alleen maar omdat waterzuiveringen veel efficiënter werken wanneer hemelwater hierin niet terechtkomt. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? De effecten hiervan zijn nog niet goed meetbaar omdat dit lange­ termijnstrategieën zijn. Uiteraard zou het BAW wel een stimulans MOETEN zijn in plaats van een rem. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Veiligheid boven alles is het motto. Bovendien is er een weerhaaneffect wat betreft de zeespiegel: het land zakt eveneens (afnemende elevatie). het effect is dus een dubbel zo groot verschil tussen land en waterspiegel waardoor juist veiligheid prioriteit geniet.

Prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht, hoogleraar milieubiotechnologie TU Delft Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? 100 procent hergebruik van water is in een land met wateroverschot niet nodig. Minimaal energieverbruik en kosten zijn dan belangrijker. Optimaal hergebruik van grondstoffen is belangrijk en dient meer aandacht te krijgen. Maar 100 procent hergebruik betekent vaak een ongunstige energie- of hulpstoffenbehoefte. Ik zou voor de 90/10-regel gaan. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Deze technieken moeten integraal worden benaderd in een totale systeemoptimalisatie. Alleen naar water kijken (zoals bijvoorbeeld bij ZLD nogal eens gebeurt) geeft milieuhygiënisch niet altijd de beste oplossing. Ik verwacht met name veel van de integratie van water in de warmtehuishouding van de stad. Ik verwacht vooral veel aan de materiaal-recoverykant. Denk aan fosfaat- en celluloserecovery op de afvalwaterzuivering of de productie van alginaat. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Die zijn zeer betaalbaar als je die in een systeem met een betrouwbare overheid ook economisch kunt afschrijven gedurende de technische

Hein Molenkamp, directeur Water Alliance Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Het zou niet direct alleen in Nederland de norm moeten worden, want dat zou onze concurrentiepositie niet versterken. Maar het zou wel de uitdaging moeten zijn die kant op te gaan. Dat triggert het ontwikkelen van innovatieve technologieën door het Nederlands watertechnologisch bedrijfsleven, die wereldwijd toepasbaar zijn. Nederland krijgt daarmee een vooruitstrevend imago als het gaat om duurzame innovaties. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Nederland is goed in het ontwikkelen van dit soort vooruitstrevende oplossingen. Er zijn vele voorbeelden van, zoals reeds in de vraag genoemd. Nederlandse waterschappen, die bijvoorbeeld inzetten op thema’s als energie- en grondstoffenfabriek, fungeren daarmee als ‘lauching customers’ voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën, die vervolgens wereldwijd zijn in te zetten. Zie afvalwater niet meer als afvalwater, maar als leverancier van nuttige grondstoffen en/of goed basiswater voor nuttige vervolgtoepassingen. Een goed voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de puurwaterfabriek van Nieuwater, die puur water produceert van het effluent van rwzi Emmen als input voor de stoomproductie van de NAM in Schoonebeek. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Ik voorzie wereldwijd meer een trend naar slimme decentrale toepassingen. In Nederland zijn hiervan mooie voorbeelden, die wereldwijd toepasbaar zijn en oplossingen bieden, niet alleen voor het

levensduur en diezelfde overheid ook op lange termijn reserveert. Vergelijk uw rioollasten maar eens met die van een mobiele telefoonof televisieabonnement, of nog relevanter met die van de ziektekostenverzekering. Kleinschalige toepassingen zijn tot nu toe steeds duurder gebleken dan grootschalige (berekend per persoon), met het verschil dat de investeringskosten op een andere manier kunnen worden doorbelast bij de burger. Voor kleinschalige systemen geïntegreerd in specifieke gebouwen als ziekenhuizen of stadions, kan dat echter heel anders liggen. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Als wetenschapper denk ik dan vooral aan bestuurlijke drukte. Ik heb het idee dat met of zonder bestuursakkoorden de waterschappen in het algemeen al doelmatig werken. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Daar waar we vooral bezig zijn water ons land uit te pompen is waterbesparing/hergebruik niet de eerste prioriteit, het gaat om energie en kostenminimalisatie (grondstoffen terugwinning draagt daaraan bij). Bescherming tegen water is belangrijker en niet zozeer vanwege opwarming van de aarde, maar omdat het land sowieso daalt en de zeespiegel sowieso stijgt.

voorkomen van mega-investeringen in leidingwerk, maar vooral decentraal het afvalwater behandelen, energie opleveren en besparen en nuttige grondstoffen hergebruiken. Het project Waterschoon in Sneek is hiervan een mooi voorbeeld. Cross-sectorale aanpak, waarin water, energie, agri, sensoren en ‘health’ een rol spelen. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het zou vooral ingezet moeten worden als een stimulans om Nederland als voorbeeldland een leidende rol te geven in de wereld op maatschappelijke thema’s. Het land bij uitstek waar vernieuwende uitdagingen leiden tot innovatieve oplossingen en Nederland is daarmee een proeftuin voor dit soort innovaties. Dat kan alleen sterker worden door alle partijen uit de Gouden Driehoek constructief te laten samenwerken. Het buitenland ziet ook dat Nederland in dat opzicht een voorbeeld is voor vele landen. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Ik denk dat beide niet los van elkaar gezien kunnen worden. Nederland is een land dat leeft met water, al sinds mensenheugenis. Dat komt omdat wij enerzijds onze voeten droog weten te houden en anderzijds in staat zijn schoon en veilig drinkwater te maken. Die kennis en kunde zijn op veel plaatsen in de wereld goed te gebruiken, waarmee Nederland BV ook zijn voordeel kan doen, nu en de toekomst. Door hier in te blijven investeren zorgen wij dat we ook in lengte van jaren nog veilig in Nederland kunnen wonen, maar ook onze expertise economisch wereldwijd kunnen inzetten (‘bring in the Dutch’). Dat verdient zich dus duidelijk terug.  

WATERBRANCHE  2014

27

Dr.ir. Jelle Roorda, manager Business Development Waterketen, Evides Waterbedrijf Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Al het water wordt al hergebruikt in het Nederlandse oppervlaktewater. De waterbedrijven gebruiken een deel daarvan als grondstof voor drinkwater. Het is daarom heel belangrijk dat afvalwater zo schoon mogelijk is. Milieuvreemde stoffen moet je niet in het oppervlaktewater willen hebben. Voldoende schoon zoetwater is van groot belang voor landbouw en industrie. Hergebruik (ook rechtstreeks) moet daarom altijd als mogelijkheid worden beschouwd. Daarin is nog veel mogelijk. Hergebruik van andere nuttige grondstoffen uit afvalwater is de norm, maar het blijft altijd een kosten-batenverhaal. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Het is van belang dat meer in de keten wordt gedacht. Een technologische innovatie in een onderdeel van de keten, kan over de hele keten ook een negatieve impact hebben. Ik geloof in de koppeling van technologische innovaties met conceptuele systeeminnovatie. Een voorbeeld uit de zorgsector is Pharmafilter: los een logistiek probleem op en verminder de milieu-emissie. In één kosteneffectieve stap! Daarnaast ben ik er van overtuigd dat ook bestaande systemen kunnen worden opgewaardeerd. Nu wordt bij elke nieuwe milieueis te snel gedacht aan een nieuwe technologie, die er weer achteraan wordt geplakt. Huidige actiefslibsystemen kunnen nog veel meer, bestaande vergistingstanks ook. Daar moet meer oog voor komen.

Pieter van Staveren, Business Development Logisticon Water Treatment Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Hergebruik van water wordt overal in de wereld een steeds belangrijkere stap bij de productie van schoon water. We moeten hierbij wel denken aan de concentraatstromen. Deze zullen we zoveel mogelijk moeten hergebruiken of immobiliseren. Initiatieven zoals de grondstoffenfabriek zijn een eerste stap. Maar het probleem van concentraten waarin veel zouten zitten wordt steeds groter, ondanks hergebruik. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Als we naar de waterkringloop kijken zullen we moeten zoeken naar methoden om water te zuiveren zonder chemicaliën toe te voegen. De elementen worden tijdelijk gescheiden en na gebruik weer samengevoegd. Dus geen zout gebruiken voor bijvoorbeeld ontharding of zuur en loog bij demineralisatie. Gebruik minder en dan alleen groene

28

WATERBRANCHE  2014

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Het is noodzakelijk hierin als nutsbedrijven (water, riolering, gas, energie, kabel) samen aan assetmanagement te werken. Daarmee kunnen kosten sterk reduceren. Aanpassing betekent vooral slimmer terugleggen of renoveren, dan wat er in lag. Denk bij drinkwater aan tertiaire netten met veel minder appendages en rioolsystemen waar ook berging en scheiding van waterstromen een plek krijgt. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het Bestuursakkoord is een stimulans. Als maatschappelijke organisaties is het onze taak zo doelmatig mogelijk te werken. In het akkoord hebben we daarvan gezegd: we gaan ervoor en je mag ons eraan houden. Goede zaak dus. Ketenpartijen mogen daarbij nog meer samen gaan zoeken naar kansen. Nu kennen we elkaar onvoldoende. Liefde moet je ook de kans geven te ontluiken en te groeien, dat kan pas als je elkaar ontmoet. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Het één kan niet zonder het ander. Voldoende bescherming tegen hoog water is belangrijk, maar klimaatverandering laat ook langere perioden van grote droogte zien. De kwaliteit van de Maas is bijvoorbeeld in droge perioden sterk beïnvloed door effluentlozingen, daar zal je dus ook werk van moeten maken. Waterkwaliteit en klimaat horen bij elkaar. En met de waterkwaliteit zijn ook waterschappen en waterbedrijven met elkaar verbonden.

energie of restwarmte om water te zuiveren. De eerste stappen in de richting van energiebesparing tot wel 4 procent worden nu al gezet met technieken als Nereda en Puro. Naar de toekomst toe ben ik van mening dat we technieken gaan implementeren die alleen nog gebruik maken van groene energie of restwarmte zoals membraandestillatie en capacitieve de-ionisatie. Als we dan ook nog regenwater afkoppelen door kleinere leidingen te leggen in de oude bestaande riolen worden de zuiveringen nog efficiënter. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Naast de zuiveringsproblematiek hebben we ook die van het opkomende water. Bij het zoeken naar oplossingen in de nabije toekomst denk ik dat we onze prioriteit moeten leggen bij het ‘out of de box’- denken. We zitten nog te veel vast in bijvoorbeeld het denken in termen als bescherming en het vechten tegen het opkomende water. Dit kost zoveel negatieve energie. Je weet dat er meer water komt in onze leefomgeving, ga daar dan positief mee om. Durf het water toe te laten, maak er gebruik van en met plezier. Creëer oplossingen die hier goed in passen. Een eerste stap zou wat bij betreft mogen zijn om in het Bestuursakkoord Water hier openingen voor te creëren. Nu veel partijen aan één tafel gaan zitten maakt dit het mogelijk om gezamenlijk hierin op te trekken.

Harm Albert Zanting, directeur Water & Milieu ARCADIS Nederland Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Het al of niet investeren in het hergebruiken van water en stoffen vergt voor elke situatie een specifieke afweging. De in Nederland gebruikelijke praktijk om effluent van awzi’s zo snel mogelijk en direct af te voeren naar groot (buiten)water is achterhaald. In verschillende gevallen wordt zo water van een redelijke tot goede kwaliteit buiten een regionaal watersysteem gebracht, terwijl tegelijk gebiedsvreemd water wordt ingelaten ten behoeve van bijvoorbeeld doorspoeling. Het effluent is –zeker qua nutriënten – meestal schoner dan het in te laten boezemwater. Deze praktijk illustreert de versnippering in de ontwerppraktijk en de besluitvorming. Zou een meer integrale afweging gemaakt worden ten aanzien van zowel ontwerp, als beheer van watersystemen, dan is optimalisatie mogelijk. Buiten Nederland zijn tal van voorbeelden in gebieden met een grote waterschaarste, waar zowel industrieel en communaal afvalwater als irrigatiewater vele malen worden gezuiverd en hergebruikt. Dit laat zien dat een rationele (financiële) afweging leidt tot efficiëntie. Een algemene regel zoals voorgesteld (100% hergebruik als norm) is even rigide en weinig situationeel als de (culturele) gevoelsmatige weerstand in veel Nederlandse gevallen waar effluent zo snel mogelijk geloosd wordt. Terugwinnen van stoffen uit afvalwater wordt in toenemende mate interessant. Bij het schaars worden van grondstoffen (bijvoorbeeld fosfaat) wordt dit de moeite waard en rendabel. Nederland is koploper in deze technieken (zie bijvoorbeeld de ‘grondstoffenfabriek’). Een interessant exportproduct. Uitbreiding van deze technieken naar andere prioritaire stoffen is een noodzaak om het eerder genoemde hergebruik mogelijk te maken én het vergroot de mogelijke belangstelling voor deze technieken in de industrie en op de internationale markt. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? De genoemde technieken hebben alle al een vrij uitgebreide toepassingspraktijk. Zeker in gebieden zoals het Midden-Oosten is ‘zero liquid discharge’ al de norm. De bewezen technieken lenen zich voor commerciële toepassingen. Het onderzoek zou zich moeten richten op enerzijds versimpeling van methoden en anderzijds uitbereiding met extra (prioritaire) stoffen. Laat de internationale ‘marktvraag’ daarbij leidend zijn bij het zoeken van innovaties.

Ir. Roelof Kruize, algemeen directeur Waternet Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? Drinkwater moet natuurlijk van onberispelijke kwaliteit zijn en voldoen aan de normen die vanuit volksgezondheid daarvoor gelden. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Ik verwacht veel van water en energie en water en grondstoffen. Benutting van thermische energie uit grondwater, oppervlaktewater, drinkwater en afvalwater. Belangrijk is de keuze dichtbij de bron en de

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Ook hier is de vraag erg algemeen gesteld. In de praktijk zien we al veel gevallen waar bijvoorbeeld op het gebied van retentie, afkoppelen, infiltratie systeemingrepen gedaan worden. Het betreft in de regel deeloptimalisaties aan bestaande systemen. Een integraal herontwerp en vervolgens vervanging van riool- en/of leiding­ systemen zal niet rendabel zijn. De gedachte van herontwerp en integrale vervanging representeert ook de traditionele insteek van kapitaalsinvesteringen in vernieuwing en vervanging. Veel meer mag verwacht worden van investeringen in het optimaliseren van de gehele levenscyclus van de stelsels. Dat begint met het optimaliseren van beheer en onderhoud, dat voor een deel levensverlengend zal zijn. Interessanter is om de levenscyclusbenadering ook in de ontwerppraktijk op te nemen. Bij elke verbetering en/of vervanging aan de infrastructuur wordt het systeem een tandje efficiënter. De insteek is het maximaliseren van de ‘waarde’ gedurende de gehele levenscyclus. Overigens moet ‘waarde’ niet uitsluitend financieel worden opgevat, maar zeker ook in termen van doelbereik. Maatschappelijke waarde dus. Het moment van herinvesteren zou ook via deze levenscyclusbenadering moeten worden bepaald. Dan vind je een ander moment dan als je louter kijkt naar de technische toestand. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Een (het) bestuursakkoord zou een stimulans moeten zijn. Echter, in de praktijk blijkt het veelal een lang uitonderhandeld compromis te zijn, waarin de adequate mechanismen om vlot tot uitvoering over te gaan ontbreken. Te veel focus op wie betaalt wat en onder wiens bevoegdheid gebeurt dat. Dat kan verlammend werken. Een bestuursakkoord zou niet moeten starten vanuit de blauwdruk van de bestaande financiële en institutionele verhoudingen, maar moet ontworpen worden vanuit de meest doelgerichte aanpak van noodzakelijke investeringen. Op basis daarvan kan bepaald worden wie wat betaalt en wie welk initiatief neemt. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Dit is een kunstmatig gecreëerde tegenstelling. Er is zelden een keuzevraagstuk tussen deze twee aan de orde. Investeren in veiligheid tegen overstromen is in veel gevallen nog steeds een zeer rendabele zaak. Zowel in financieel/economische zin, als in maatschappelijk rendement. Ook het op orde houden én verbeteren van de zoetwatervoorziening loont. Daarbij moeten investeringen niet alleen worden gezien als kosten voor Nederland, maar ook als investeringen in de watersector die de Nederlandse reputatie wereldwijd versterken.

gelijktijdigheid van energieproductie en gebruik (bijvoorbeeld de douche-warmtewisselaar). Ik verwacht dat de rwzi omgevormd wordt naar een grondstoffenfabriek, inclusief hergebruik van effluent. Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? Renovatie van netwerken is een belangrijke kostenpost, maar niets wijst erop dat dit niet meer betaalbaar zou zijn. Slim asset management en toenemend gebruik van sensoren zijn belangrijk om de kosten te beheersen. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Ik beschouw het BAW als een stimulans voor innovatie en samenwerking. WATERBRANCHE  2014

29

www.oasen.nl

Walter van der Meer, algemeen directeur Oasen Oasen werkt op het zuiveringsstation De Hooge Boom in Kamerik aan de drinkwatervoorziening van de toekomst. Dit door al het water met behulp van membraantechniek volledig te filtreren. Hoever bent u daarmee? We zijn op dit moment in de onderzoeksfase. De zuivering die Oasen wil gaan toepassen werkt op basis van volstrooms membraanfiltratie. Hierbij zuiveren we al het water op de Hooge Boom met RO- membranen. De mineralen die we hierbij ook verwijderen voegen we naderhand weer toe. We hebben praktijkervaring met membranen als deelstroom in de zuivering, maar niet met volstrooms zuiveren. We bouwen een nieuw zuiveringsstation en reinigen het leidingnet dat drinkwater krijgt uit Kamerik. Op het moment dat we het RO-water beschikbaar hebben, willen we dit ook met een schoongemaakt leidingnet gaan leveren om te voorkomen dat het leidingnet de waterkwaliteit beïnvloedt. Hier zijn we de komende jaren mee bezig. U kunt dankzij de membraantechniek ongekend schoon drinkwater leveren, maar wat gebeurt er met alle stoffen en verontreinigingen die u uit het water haalt? Is 100 procent hergebruik ook uw norm? Van het water dat we door de membranen laten stromen, blijft een reststroom over. Dit is exact hetzelfde water als we hebben opgepompt uit de bodem, in een wat ingedikte vorm, het zogeheten concentraat. Het is 10 tot 20 procent van het opgepompte grondwater. Als je het ziet, zie je gewoon water. Er zit alleen meer ijzer, calcium en ammonium in en er zijn kleine hoeveelheiden organische verontreinigingen in opgelost. We zijn in overleg met het Hoogheemraadschap om deze reststroom bij de afvalwaterzuivering te laten verwerken tot schoon oppervlaktewater. Dat past goed bij hun kennis en kunde.

Peter Vermaat, directeur Evides Waterbedrijf Hergebruik van water (en de stoffen die erin terechtkomen) wordt steeds belangrijker. Moet 100 procent de norm zijn of is dat niet nodig? De beschikbaarheid van zoet water verschilt per regio. Er zijn internationaal grote verschillen, en zelfs binnen Nederland. Dit bepaalt de urgentie. Beschikbaarheid in combinatie met een financiële én milieutechnische kosten/batenanalyse bepalen de ambitie voor hergebruik. Overigens: oppervlaktewater is hergebruik in optima forma. Het water uit de Maas dat Evides gebruikt voor drink- en industriewater in Zuidwest-Nederland vloeit na gebruik via de afvalwaterzuiveringen weer terug naar de rivier! Aandachtspunt blijft de kwaliteit van het beschikbare oppervlaktewater. Het tegenhouden van de verontreinigingen bij de bron en het principe ‘de vervuiler betaalt’, blijven daarbij onverminderd van belang. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Als ‘system integrator’ gebruiken wij die technieken die nodig zijn om water van een bron met specifieke eigenschappen te zuiveren tot de door de klant gevraagde kwaliteit. Dit is maatwerk. Wij hebben ervaring met diverse technieken. De ontwikkelingen in de zuiveringstechnologie gaan snel en zijn veelbelovend. Dit maakt het voor ons mogelijk het maatwerk verder te verfijnen, zowel in kwaliteit als in efficiëntie.

Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Absoluut een stimulans. Het is belangrijk om de goede synergie tussen de organisaties te vinden en in steeds verdere samenwerking in de waterketen te komen. De concentraatstroom van Oasen is voor het Hoogheemraadschap eigenlijk niet heel interessant, omdat hij in hun ogen erg schoon is. Veel grondstoffen zijn er niet uit te winnen. Toch zijn we in goed gesprek, omdat het belang van samenwerken in de keten wordt gevoeld. Van welke (bestaande en innovatieve) technieken en toepassingen, denk aan ‘zero liquid discharge’-systemen voor afvalwater, hergebruik van het effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties (zelfs voor schoon drinkwater) of warmte-koudeopslag, heeft u hoge verwachtingen voor de toekomst? Voor Oasen is dit volstrooms membraanfiltratie. Hiermee gaan we op een nieuwe en innovatieve manier drinkwater produceren. Bovendien hebben we hiermee ook een antwoord op een aantal problemen die in de toekomst op ons afkomen, zoals de verzilting van ons oevergrondwater door klimaatverandering. Voor ons, als oevergrondwaterbedrijf, is dat een gunstige techniek. Dit omdat wij én anaeroob grondwater hebben dat bacteriologisch al betrouwbaar water is (scheelt bij dichtslibben van de membranen), maar wel wat opgeloste verontreinigingen uit bodem en rivier bevat. De volstrooms membraanfiltratie vervangt een zuivering met maar liefst acht zuiveringsstappen. Dus ook energetisch komt het goed uit. Tot slot maakt membraantechnologie het mogelijk om kleinschaliger en dichter bij de klant te zuiveren. We bekijken of we daar op termijn minder transportkosten of andere besparingsmogelijkheden kunnen behalen.

Is bijvoorbeeld grootschalige aanpassing van rioleringen of leidingnetwerken betaalbaar en dus een realistische optie? Wat zijn de mogelijkheden? De watersector is zeer kapitaalintensief. In ons geval speelt dat nog eens extra omdat wij gebruik maken van een grootschalige winning-, productie- en transportinfrastructuur. Dit vertaalt zich – al jarenlang – in lage tarieven. Om kapitaalvernietiging en drastische stijging van tarieven en heffingen te voorkomen, zullen veranderingen zeer geleidelijk moeten worden ingevoerd. Is het Bestuursakkoord Water, dat het beheer van ons watersysteem en onze waterketen duurzamer, veiliger en tegelijk doelmatiger (lees goedkoper) moet maken, in dit verband een stimulans of eerder een rem? Het Bestuursakkoord Water is terecht ‘bottom up’ en in samenwerking met het Rijk tot stand gekomen. De (afval)watervoorziening in Nederland is lokaal/regionaal georganiseerd. Zo is dat in Nederland bepaald en wettelijk verankerd. Dan moeten die instanties ook de ruimte krijgen om die samenwerking verder vorm te geven. Tegelijkertijd houdt het traject dat nu loopt met de visitatiecommissie o.l.v. Karla Peijs ons een spiegel voor. Ik ervaar dat als een extra stimulans om de afgesproken doelen met elkaar te behalen. Wat is belangrijker en moet een financiële prioriteit zijn: geen druppel water verloren laten gaan of ons land juist nog beter beschermen tegen het water, nu de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde langzaam stijgt? Waterveiligheid blijft prioritair voor Nederland als je dit vergelijkt met de noodzaak van hergebruik van water. Voorlopig is er voldoende zoet water beschikbaar in Nederland. Natuurlijk moeten we ook vanuit de drinkwatersector voorbereid zijn op ontwikkelingen als verzilting. Zowel veiligheid als toegang tot betrouwbaar drinkwater vormen basisbehoeften en vereisen investeringen. WATERBRANCHE  2014

31

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Adressenindex Dit register bevat een selectie van bedrijven werkzaam in de waterbranche. Op www.waterbranche.nl vindt u een compleet overzicht van bedrijven in de watersector. Online kan er ook gezocht worden op rubriek/activiteit.

A A3 Water Solutions GmbH Doornenburg 40, 2402 KE Alphen a/d Rijn Tel. 0172-417432, Fax 0172-417432 www.a3-gmbh.com aan de Stegge Bouw en Werktuigbouw Nieuwenkampsmaten 8, 7472 DE Goor Tel. 0547-286386, Fax 0547-286380 www.aandestegge.org ABB B.V. Mon Plaisir 40, 4879 AN Etten-Leur Tel. 076-5086200, Fax 076-5086290 www.abb.nl Aco B.V. Edisonstraat 36, 7006 RD Doetinchem Tel. 0314-368280, Fax 0314-368290 www.aco.nl Actemium Costerweg 5, 5466 AM Veghel Tel. 0413-349999, Fax 0413-349990 www.actemium.nl Adriana V.o.F. Bezaan 2, 3904 PB Veenendaal Tel. 0318-472777 Advanced Waste Water Solutions BV Gentsevaart 21, 4565 ER Kapellebrug Tel. +31(0)114-321020, Fax +31(0)114-314628 www.awws.eu en www.pureblue.nl AE Sensors B.V. Jan Valsterweg 92, 3315 LG Dordrecht Tel. 078-6213152, Fax 078-6213146 www.aesensors.nl Aerzen Nederland B.V. Fotograaf 3, 6921 RR Duiven Tel. 026-3112641, Fax 026-3117369 www.aerzen.nl Afmitech Friesland Sneekermeer 6, 8502 TP Joure Tel. +31(0)513-541022 www.afmitech.com Afvalstoffen Terminal Moerdijk (A.T.M) B.V. Vlasweg 12, 4782 PW Moerdijk Tel. 0168-389289, Fax 0168-389270 www.atmmoerdijk.nl

Akvo Foundation ‘s-Gravenhekje 1a, 1011 TG Amsterdam Tel. +31(0)20-8200175 www.akvo.org

Aquaco B.V. Voltweg 1, 6662 PT Elst Tel. 0481-377177, Fax 0481-373856 www.aquaco.nl

Akzo Nobel Industrial Chemicals B.V. Stationsstraat 77, 3811 MH Amersfoort Tel. +31(0)33-4676767 www.akzonobel.com

Aquador B.V. Dorpsweg 130c, 4221 LL Hoogblokland Tel. 0183-561199, Fax 0183-561120 www.aquador.nl

Alcontrol Laboratories Everdenberg 41, 4902 TT Oosterhout Tel. 0162-488488, Fax 0162-488489 www.alcontrolfood.com

Aquados International B.V. Trentstraat 24, 5741 ST Beek en Donk Tel. 0492-390700, Fax 0492-390703 www.aquados.eu

Alewijnse Industrie B.V. Energieweg 46/d, 6541 CX Nijmegen Tel. 024-3716411, Fax 024-3716410 www.alewijnse.nl

Aqualab Zuid BV Petrusplaat 1, 4251 NN Werkendam Tel. 0183-305500, Fax 0183-305599 www.aqualabzuid.nl

Alfa Laval Benelux B.V. Baarschot 2, 4817 ZZ Breda Tel. 076-5791200, Fax 076-5791211 www.alfalaval.com/benelux

Aquality b.v. Scheelhoekweg 9, 3251 LZ Stellendam Tel. 0187-492541, Fax 0187-493179 www.aqualitybv.eu

Altenburg & Wymenga ecological consultants Suderwei 2, 9269 TZ Feanwâlden Tel. +31(0)511-474764, Fax +31(0)511-472740 www.altwym.nl

Aquanet BV Rijksweg 501, 1991 AS Velserbroek Tel. 023-5413717 www.aquanet.nl

Amart Procestechnologie Jacobstraat 37, 2019 WC Haarlem Tel. 06-51057959, Fax 023-8446869 www.amart.nl

Aqu’Aries Advies Acacialaan 9, 5384 BB Heesch Tel. 06-48672221, Fax 084-7119111 www.aquaries.nl

Antea Group, Advies- en Ingenieursbureau Zutphenseweg 31d, 7418 AH Deventer Tel. +31(0)570-679444, Fax +31(0)570-637227 nl.anteagroup.com

Aquatech Global Events / Amsterdam RAI Europaplein 2-22, 1078 GZ Amsterdam Tel. +31(0)20-5491212, Fax +31(0)20-5491889 www.aquatechtrade.com Voor meer informatie zie pagina 24

AQA HydraSep BV Vossenkoog 6, 1822 BG Alkmaar Tel. 072-5628486, Fax 072-5628498 www.aqa.nl Aqua for All Koningskade 40, 2596 AA ‘s Gravenhage Tel. +31(0)70-3519725 www.aquaforall.nl AQUA Industrial Watertreatment B.V. Albert Schweitzerstraat 33, 7131 PG Lichtenvoorde Tel. 0544-390500 www.mps-aqua.nl

Aqua-Terra Nova BV Zuidweg 79, 2671 MP Naaldwijk Tel. 0174-625246, Fax 0174-629744 www.aquaterranova.nl Aquaworld-Biosystems B.V. Korenmolen 100, 6003 BH Weert Tel. 0495-526722, Fax 084-2205090 www.aquaworld-biosystems.nl ARCADIS N.V. Gustav Mahlerplein 97-103, 1082 MS Amsterdam Tel. 020-2011011, Fax 020-2011002 www.arcadis.com

AGT Group (Netherlands) BV Kneuterdijk 18, 2514 EN Den Haag Tel. +31(0)70-3634110 www.agtinternational.com

Aqua Nederland Boerhaavelaan 40, 2713 HX Zoetermeer Telefoon: 088-4008534 Fax: 088-4008401 www.aquanederland.nl

Aidenvironment Amsterdam Barentszplein 7, 1013 NJ Amsterdam Tel. +31(0)20-5818250 www.aidenvironment.org

Aqua-Techniek B.V. Nijverheidsweg 15a, 3225 LL Hellevoetsluis Tel. 0181-404600, Fax 0181-404744 www.aqua-techniek.com

Van der Arend Installaties B.V. industriestraat 21, 2671 CT Naaldwijk Tel. 0174-612570, Fax 0174-612571 www.vdai.nl

Akvero Waterbehandeling Mgr. Nolensstraat 61, 4631 BR Hoogerheide Tel. 0164-660073, Fax 0164-660074 www.akvero.nl

Aquacare Europe BV Graaf van Solmsweg 58, 5222 BP ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6247171, Fax 073-6217792 www.aquacare.nl

Artesia B.V. Korte Weistraat 12, 2871 BP Schoonhoven Tel. 0182-387138, Fax 0182-387140 www.artesia-water.nl

ARCADIS Nederland B.V. ‘Rijntoren’ Nieuwe Stationsstraat 10, 6811 KS Arnhem Tel. +31(0)26-3778911, Fax +31(0)26-3778560 www.arcadis.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 32

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Arveon B.V. Handelsweg 14, 7041 GX ‘s-Heerenberg Tel. 0314-675160, Fax 0314-675169 www.arveon.nl

Betonson B.V. Ekkersrijt 7005-7023, 5692 HB Son Tel. 0499-496486, Fax 0499-486666 www.betonson.com

Bray Controls Benelux Joulestraat 8, 1704 PK Heerhugowaard Tel. 072-5721410, Fax 072-5721710 www.bray.nl

ATB-Nederland Westeinde 220, 8351 HP Wapserveen Tel. 0521-383900, Fax 0521-383999 www.atbnederland.nl

BeWasol B.V. Graafschap Hornelaan 116c, 6004 HT Weert Tel. 0495-457437, Fax 0495-451497 www.bewasol.nl

Brenntag Nederland B.V. Donker Duyvisweg 44, 3316 BM Dordrecht Tel. 078-6544944, Fax 078-6544919 www.brenntag.nl

ATKB (AquaTerra KuiperBurger B.V.) Groeneweg 2d, 2718AA Zoetermeer Tel. 088-1153200 www.at-kb.nl

BioLab research & solutions B.V. Escudostraat 12, 2991 XV Barendrecht Tel. 088-1900900, Fax 088-1900900 www.biolab.nl

Bright Spark B.V. Nipkowweg 15, 8501 XH Joure Tel. 0031(0)513-419119, Fax 0031(0)513-419332 www.brightspark.nl

Atlas Copco Compressors Benelux Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Tel. 078-6230230, Fax 078-6100670 www.atlascopco.nl

Biothane Systems International B.V. Tanthofdreef 21, 2623 EW Delft Tel. +31(0)15-2700111, Fax +31(0)15-2560927 www.biothane.com

Bright Water Company Bij den Toren 14, 1251 JW Laren Tel. 035-5240240 www.brightwatercompany.nl

Atlas Professionals Rivium 2e straat 41b, 2909 LG Capelle aan den IJssel Tel. +31(0)10-2669455, Fax +31(0)10-2669456 www.atlasprofessionals.com

BK Groep Dokweg 17a, 1976 CA IJmuiden Tel. 088-3212520, Fax 088-3212529 www.bkgroep.nl

Brightwork B.V. Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG Sneek Tel. +31(0)515-429982 www.brightwork.nl

Avans Hogeschool B.V. Professor Cobbenhagenlaan 13, 5037 DA Tilburg Tel. +31(0)13-5958100, Fax +31(0)13-4637942 www.avans.nl

Blygold Nederland B.V. Hoofdveste 13, 3992 DH Houten Tel. 030-6344310, Fax 030-6344311 www.blygold.nl

Brinck Meettechniek Tweespan 14, 3897 AG Zeewolde Tel. 036-5479500, Fax 036-5479555 www.brinck.nl

Avf Water van Konijnenburgweg 84, 4612 PL Bergen op Zoom Tel. 0164-212835, Fax 0164-212831 www.avfwater.nl

Bonar bv Westervoortsedijk 73, 6827 AV Arnhem Tel. 085-7441300, Fax 085-7441310 www.bonar.com

Brink Rioolbeheer Klinker 35, 6581 HT Malden Tel. 06-15841977 www.brink-rioolbeheer.nl

B

Boode B.V. Nijverheidscentrum 3, 2761 JP Zevenhuizen Tel. 0180-632744, Fax 0180-633090 www.boode.com

Brinkvos Water B.V. Buitenhuizerweg 9a, 7691 LX Ruinerwold Tel. 0522-482090, Fax 0522-480777 www.brinkvoswater.nl

Boot MilieuConsult Rijksstraatweg 80, 6573 DB Beek-Ubbergen Tel. 06-51498689 www.bootmilieuconsult.nl

Broos Water B.V. Reaal 9j, 8305 BP Emmeloord Tel. 0527-611555 www.brooswater.nl

Börger Benelux Postbus 78, 7630 AB Ootmarsum Tel. 0541-293687, Fax 0541-293578 www.boerger-pumps.nl

Bruine de Bruin B.V. Legmeerdijk 125, 1432 KA Aalsmeer Tel. 020-4562121, Fax 020-4562129 www.bruinedebruin.nl

Bos Benelux B.V. Planckstraat 57, 3316 GS Dordrecht Tel. 078-6520101, Fax 078-6170101 www.bosbenelux.com

BureauLeiding, informatiebureau kunststof leidingsystemen Loire 150, 2491 AK Den Haag Tel. 070-4440650, Fax 070-4440661 www.bureauleiding.nl

Baas B.V. Essebaan 63a, 2908 LJ Capelle aan den IJssel Tel. 088-2227000, Fax 088-2227009 www.baasbv.nl BAM Leidingen & Industrie bv Den Hulst 110a, 7711 GS Nieuwleusen Tel. 0529-428030, Fax 0529-428031 www.bam-li.nl BAR Instruments Lireweg 2, 7051 HW Varsseveld Tel. 0315-230266, Fax 0315-230318 www.barinstruments.nl BBA Pumps B.V. Edisonstraat 12, 7006 RD Doetinchem Tel. +31(0)314-368436, Fax +31(0)314-378403 www.bbapumps.com Van Beek EPDM BV Nieuwe Weideweg 5, 6121 PD Born Tel. 046-4740625 www.vbbv.nl Beers Bronbemaling Haarlem Pyrietstraat 1, 1812SC Alkmaar Tel. 072-2100254, Fax 072-5338333 www.beersbronbemaling.nl Berghof Membrane Technology Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Tel. 058-2100912, Fax 058-2801329 www.berghof.com BEST Instruments Industriepark 5e, 9351 PA Leek Tel. 0594-513373, Fax 0594-517836 www.bestinstruments.nl

Bosch Slabbers landschapsarchitecten 1e Sweelinckstraat 30, 2517 GD Den Haag Tel. +31(0)70-3554407, Fax +31(0)70-3061618 www.bosch-slabbers.nl Boskalis Nederland B.V. Waalhaven Oostzijde 85, 3087 BM Rotterdam Tel. 010-2888777, Fax 010-2888766 www.boskalis.com/nederland

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 2

BWA B.V. Ampèrestraat 11l, 1446 TP Purmerend Tel. 0299-476303 www.bwa-water.nl

Bosma & Bronkhorst B.V. Aris van Broekweg 14, 1507 BB Zaandam Tel. 075-6531500, Fax 075-6531501 www.bosma-bronkhorst.nl

C Cabot Norit Nederland B.V. Nijverheidsweg Noord 72, 3812 PM Amersfoort Tel. 033-4648911, Fax 033-4617429 www.cabotcorp.com

Both ENDS Nieuwe Keizersgracht 45, 1018 VC Amsterdam Tel. +31(0)20-5306600, Fax +31(0)20-6208049 www.bothends.org Brabant Water N.V. Magistratenlaan 200, 5223 MA ‘s-Hertogenbosch Tel. +31(0)73-6838888, Fax +31(0)73-6838099 www.brabantwater.nl

Drinkwater

Afvalwater

Koelwater

Demiwater

Bürkert Contromatic B.V. Minervum 7220, 4817 ZJ Breda Tel. 088-1267300, Fax 088-1267350 www.burkert.nl

Capilix B.V. Hermes 8, 8448 CK Heerenveen Tel. +31(0)85-4012487 www.capilix.com

Een zuivere samenwerking

Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com

WATERBRANCHE  201412-06-13 33

16:44

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Carmeuse Nederland Nijverheisstraat 32, 2802 AL Gouda Tel. 0182-527255, Fax 0182-526264 www.carmeuse.nl CCI Leidingsystemen b.v. Fazantweg 5, 4791 RR Klundert Tel. 0168-323500, Fax 0168-325992 www.cci-bv.nl Centre of Expertise Water Technology (CEW) Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Tel. +31(0)58-2100919 www.cew-leeuwarden.nl Centrum voor Natuur & Techniek - Hogeschool Utrecht Nijenoord 1, 3552 AS Utrecht Tel. 088-4818888 www.cvnt.nl Chemtrade International B.V. De Nieuwe Vaart 28, 1401 GR Bussum Tel. 035-6947454, Fax 035-6943468 www.chemtrade.nl CimPro B.V. Smederijstraat 2, 4814 DB Breda Tel. 076-5317788, Fax 076-5317799 www.cimpro.com CLM Onderzoek en Advies BV Gutenbergweg 1, 4104 BA Culemborg Tel. 0345-470700, Fax 0345-470799 www.clm.nl CMS Asset Management De Grote Beer 47, 5215 MR ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6480563, Fax 073-6480566 www.cmsassetmanagement.nl Hydrochemie-Conhag BV Industrieweg 94, 2651 BD Berkel en Rodenrijs Tel. 010-5115211, Fax 010-5115274 www.hycon.nl Cosel Absorptiematerialen Marsstraat 22, 8521 LP St. Nicolaasga Tel. 0513-432542, Fax 0513-432543 www.cosel.nl Croon TBI Techniek Schiemond 20-22, 3024 EE Rotterdam Tel. +31(0)10-4483344, Fax +31(0)10-4483399 www.croon.nl CSO Adviesbureau voor Milieuonderzoek Regulierenring 6, 3981 LB Bunnik Tel. 030-6594321, Fax 030-6571792 www.cso.nl CSO-Milfac Orionweg 28, 8938 AH Leeuwarden Tel. 058-2847540, Fax 058-2133114 www.cso.nl CTA Watertechnologie Oudenhof 2, 4174 GA Hellouw Tel. 0418-581158, Fax 0418-581190 www.ctawatertechnologie.nl Cyprio B.V. Stavangerweg 23-8, 9723 JC Groningen Tel. 050-7119128, Fax 050-7119129 www.cyprio.nl

D

E

DAB Pumps BV Albert Einsteinweg 4, 5151 DL Drunen Tel. +31(0)416-387280, Fax +31(0)416-387299 www.dabpumps.com

Econosto Nederland bv Cypresbaan 63, 2908 LT Capelle a/d IJssel Tel. 010-2841100, Fax 010-2841820 www.econosto.nl

Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur Spyridon Louisweg 141, 1034 WR Amsterdam Tel. 020-7723295 www.waternatuur.nl

EcoQuest De Merret 7, 5845 DA Sint Anthonis Tel. 0485-383629, Fax 0485-383629 www.ecopartners.nl/ecoquest

Damen Dredging Equipment Edisonstraat 32, 3861 NE Nijkerk Tel. 033-2474040, Fax 033-2474060 www.damendredging.com

Ecorys Watermanweg 44, 3067 GG Rotterdam Tel. +31(0)10-4538800, Fax +31(0)10-4530768 www.ecorys.nl

Danfoss VLT Drives B.V. Vareseweg 105, 3047 AT Rotterdam Tel. 010-2492050, Fax 010-2492041 www.danfoss.nl/vlt

Egger Turo Pumps Holland B.V. Franciscusweg 219 G, 1216 SE Hilversum Tel. 035-6287239, Fax 035-6286603 www.eggerpumps.com

Datawatt B.V. Woldmeentherand 5, 8332 JE Steenwijk Tel. +31(0)88-0032900, Fax +31(0)88-0032901 www.datawatt.nl

Eijkelkamp Agrisearch Equipment B.V. Nijverheidsstraat 30, 6987 EM Giesbeek Tel. +31(0)313-880200, Fax +31(0)313-880299 www.eijkelkamp.com

Delfluent B.V. Peuldreef 4, 2635 BX Den Hoorn Tel. 015-2195000, Fax 015-2192432 www.delfluent.nl

Elcee Holland B.V. Kamerlingh Onnesweg 28, 3316 GL Dordrecht Tel. 078-6544777 www.elcee.nl

Delta Milieu Varkensmarkt 9, 4101 CK Culemborg Tel. 0345-516100, Fax 0345-530885 www.deltamilieu.nl

eLEAF Competence Center Generaal Foulkesweg 28, 6708 BS Wageningen Tel. +31(0)317-423401/42 www.eleaf.com

Deltares Rotterdamseweg 185, 2629 HD Delft Tel. +31(0)88-3358273, Fax +31(0)88-3358582 www.deltares.nl

Elutions B.V. Stationsweg 29, 4205 AA Gorinchem Tel. +31(0)183-646303, Fax +31(0)183-621601 www.elutions.com

Dieseko Group B.V. Lelystraat 49, 3364 AH Sliedrecht Tel. 0184-410333, Fax 0184-411386 www.diesekogroup.com

EMGroup B.V. Jasparstraat 8, 6363 BC Wijnandsrade Tel. 045-4041617 www.emgroup.nl

DMT Environmental Technology B.V. Industrieweg 3, 8501 SN Joure Tel. 0513-636789, Fax 0513-636841 www.dmt-et.nl

Endress+Hauser B.V. Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden Tel. 035-6958611, Fax 035-6958825 www.nl.endress.com

Dunea Plein van de Verenigde Naties 11, 2719 EG Zoetermeer Tel. +31(0)88-3475000 www.dunea.nl

Entec Holland Zeemanstraat 47, 2991 XR Barendrecht Tel. 010-4580022, Fax 010-4584330 www.entec-holland.nl

Dura Vermeer Ondergrondse Infra BV Burgemeester Verderlaan 11D, 3544 AD Utrecht Tel. 023-7529600, Fax 030-6701874 www.duravermeer.nl

EnviroChemie B.V. Waarderweg 52a, 2031 BP Haarlem Tel. 023-5345405, Fax 023-5345741 www.enviro-chemie.nl

Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek B.V. Albert Schweitzerstraat 31, 7131 PG Lichtenvoorde Tel. 0544-395555, Fax 0544-377377 www.dusseldorp.nl

Esep Milieutechniek B.V. Celsiusstraat 20, 6003 DG Weert Tel. 0495-543430, Fax 0495-532135 www.esep.nl

Duurzaam Pomp Advies B.V. Postbus 100, 2450 AC Leimuiden Tel. 0172-742753 www.duurzaampompadvies.nl

ESRI Nederland Koggelaan 33, 8017 JN Zwolle Tel. 038-4671190, Fax 038-4671199 www.esri.nl

Advies- en ingenieursburo Dynatech B.V. Veilingkade 9, 2223 GL Katwijk Tel. 071-4088314, Fax 071-8910011 www.dynatech.nl

Euro-Index B.V. Rivium 2e Straat 12, 2909 LG Capelle a/d IJssel Tel. 010-2888000, Fax 010-2888010 www.euro-index.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 34

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Evers + Manders Subsidieadviseurs B.V. Drs. W. van Royenstraat 2, 3871 AN Hoevelaken Tel. +31(0)33-2534820, Fax +31(0)33-2534259 www.emconsult.nl

Gelan Detectiesystemen B.V. Het Sterrenbeeld 48, 5215 ML ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-5481199, Fax 073-5481195 www.gelan.nl

Hogeschool Van Hall Larenstein Agora 1, 8934 CJ Leeuwarden Tel. 058-2846266, Fax 058-2846423 www.vanhall-larenstein.nl

Evides N.V. Schaardijk 150, 3063 NH Rotterdam Tel. +31(0)10-2935000, Fax +31(0)10-2935010 www.evides.nl

Gemeente Delft Martinus Nijhofflaan 2, 2624 ES Delft Tel. 14015 www.delft.nl

Hogeschool Van Hall Larenstein Training & Consultancy Larensteinselaan 26a, 6862 CT Velp Tel. +31(0)26-3695640, Fax +31(0)26-3615287 www.vanhall-larenstein.nl/tenc

Evilim Industriewater B.V. Röntgenweg 11, 6101 XD Echt Tel. 06-15043019 www.evilim.nl

Gemeentewerken Rotterdam, afd. communicatie P.O. Box 6633, 3002 AP Rotterdam Tel. +31(0)10-4894751, Fax +31(0)10-4764836 www.gw.rotterdam.nl

Evodos B.V. Weegbree 21, 4941 VT Raamsdonksveer Tel. 076-5711170, Fax 076-5816262 www.evodos.eu

Gender and Water Alliance P.O. Box 114, 6950 AC Dieren Tel. +31(0)313-427230, Fax +31(0)313-427230 www.genderandwater.org

F

Geoplan cursussen en congressen Heiligenbergerweg 5, 3833 AC Leusden Tel. 088-5560570 www.geoplan.nl

Faculty of Geo-Information Science and Earth Observation (ITC) - University of Twente Hengelosestraat 99, 7514 AE Enschede Tel. +31(0)53-4874444, Fax +31(0)53-4874400 www.itc.nl Ingenieursbureau Fehres B.V. Nijverheidsweg 29, 2102 LK Heemstede Tel. 023-5289866, Fax 023-5292791 www.fehres.nl

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 2

Hellebrekers Technieken Marconiweg 28, 8071 RA Nunspeet Tel. 0341-252688, Fax 0341-257564 www.hellebrekers.nl HELMA Reinigingsdienst B.V. Einsteinstraat 8, 5051 DR Goirle Tel. 013-5313500, Fax 013-5342086 www.helma.nl Helpdesk Water Zuiderwagenplein 2, 8224 AD Lelystad Tel. 0800-6592837, Fax 0320-298480 www.helpdeskwater.nl Hethon Nederland BV Vlijtstraat 47-49, 7005 BN Doetinchem Tel. 074-2500555, Fax 074-2500595 www.hethon.nl

H2O Binckhorstlaan 36, 2516 BE Den Haag Tel. 070-3222765 www.vakbladh2o.nl

HITMA Process B.V. Anton Philipsweg 1, 1422 AL Uithoorn Tel. 0297-514810, Fax 0297-514698 www.hitma-process.nl

H2O-Job Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. +31(0)70-3319949 www.h2o-job.nl De Haan Consult ingenieurs- en adviesbureau b.v. Manegelaan 2, 2131 XB Hoofddorp Tel. 023-5541500, Fax 023-5541505 www.dhc.nl Hakkers B.V. Oudsas 11, 4251 AW Werkendam Tel. 0183-501122, Fax 0183-501665 www.hakkers.com A. Hakpark B.V. Steenoven 2-6, 4196 HG Tricht Tel. +31(0)345-579211, Fax +31(0)345-576443 www.a-hak.nl

Drinkwater

Afvalwater

Koelwater

Demiwater

Heijmans Civiel B.V. Graafsebaan 67, 5248 JT Rosmalen Tel. 073-5436611, Fax 073-5436612 www.heijmans.nl

H

Flowserve Lansinkesweg 30, 7553 AE Hengelo Tel. +31(0)74-2404000, Fax +31(0)74-2425696 www.flowserve.com Voor meer informatie zie pagina Omslag 3

GE Water & Process Technologies Toekomstlaan 54, B-2200 Herentals, Belgi Tel. +32(0)14-259111, Fax +32(0)14-259112 www.gewater.com

Hatenboer-Water BV Mercuriusweg 8, 3113 AR Schiedam Tel. +31(0)10-4091200, Fax +31(0)10-4091210 www.hatenboer-water.com

Groundwater Technology B.V. Sheffieldstraat 13, 3047 AN Rotterdam Tel. +31(0)10-2382850, Fax +31(0)10-2382869 www.gtbv.nl

Fletek Bevershoekstraat 67, 3295 AE ‘s-Gravendeel Tel. 078-6761923 www.fletek.nl

Gardner Denver Nederland b.v. Barwoutswaarder 3, 3449 HE Woerden Tel. +31(0)348-410150, Fax +31(0)348-419079 www.gd-elmorietschle.com

GHM Meettechniek BV Zeeltweg 30, 3755 KA Eemnes Tel. 035-5380540, Fax 035-5380541 www.ghm-nl.com

Grontmij Nederland B.V. De Holle Bilt 22, 3732 HM De Bilt Tel. +31(0)30-2207911, Fax +31(0)30-2200174 www.grontmij.com

Fiber Filtration B.V. Einsteinstraat 8, 3281 NJ Numansdorp Tel. 0186-574151, Fax 0186-573722 www.fiberfiltration.com

G

HAS Hogeschool Onderwijsboulevard 221, 5223 DE ‘s-Hertogenbosch Tel. 088-8903600, Fax 088-8903699 www.hashogeschool.nl

GMB BioEnergie B.V. Oostzeestraat 3b, 7202 CM Zutphen Tel. +31(0)575-514430, Fax +31(0)575-511017 www.gmb.eu

Ferendi B.V. Asterweg 20b2, 1031 HN Amsterdam Tel. +31(0)20-4711228 www.topiq.com

Fugro Water Services Veurse Achterweg 10, 2264 SG Leidschendam Tel. +31(0)70-3111422, Fax +31(0)70-3202703 www.fugrowaterservices.com

Hanna Instruments Lorentzlaan 17, 3401 MX IJsselstein Tel. 030-2896842, Fax 030-2671427 www.hannainst.nl

Giverbo B.V. Louis Pasteurstraat 2, 3261 LZ Oud-Beijerland Tel. 0186-615500, Fax 0186-616233 www.giverbo.nl

Feralco Nederland B.V. Westkade 38a, 4551 BV Sas van Gent Tel. 0115-457200, Fax 0115-457210 www.feralco.com

Hogeschool Van Hall Larenstein Larensteinselaan 26a, 6862 CT Velp Tel. +31(0)26-3695695, Fax +31(0)26-3615287 www.vanhall-larenstein.nl

HKV lijn in water BV Botter 11-29, 8232 JN Lelystad Tel. 0320-294242, Fax 0320-253901 www.hkv.nl HOBAS Benelux B.V. Marconistraat 11-10, 4004 JM Tiel Tel. 0344-820030 www.hobas.com Hogeschool Rotterdam P.O. Box 25035, 3001 HA Rotterdam Tel. +31(0)10-7944811 www.hogeschool-rotterdam.nl

Een zuivere samenwerking

Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com

WATERBRANCHE  201412-06-13 35

16:44

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Hogeschool Zeeland Edisonweg 4, 4382 NW Vlissingen Tel. +31(0)118-489000, Fax +31(0)118-489200 www.hz.nl

IBG-Praher B.V. Manmakerweg 2, 2971 VP Bleskensgraaf Tel. +31(0)184-697280, Fax +31(0)184-697289 www.praher.com

Intercontrol Meet- en Regeltechniek B.V. Eusebiusbuitensingel 32, 6828 HW Arnhem Tel. 026-4425204, Fax 026-4461294 www.intercontrol.eu

Hoginox Meerheide 60a, 5521 DZ Eersel Tel. 0497-786810, Fax 0497-786819 www.hoginox.com

ICT Automatisering Kopenhagen 9, 2993 LL Barendrecht Tel. 088-9082000 www.ict.nl

International Water Association Koningin Julianaplein 2, 2595 AA Den Haag Tel. +31(0)70-3150792, Fax +31(0)70-3477005 www.iwahq.org

Holland Filter B.V. Rafaëlweg 32-36, 6114 BZ Susteren Tel. 046-4497500, Fax 046-4495170 www.hollandfilter.com

Imbema Denso B.V. Nijverheidsweg 5-7, 2031 CN Haarlem Tel. 023-5172424, Fax 023-5317433 www.imbemadenso.nl

IPCO BV Spinel 400, 3316 LG Dordrecht Tel. 078-6521888, Fax 078-6521889 www.ipco.nl

Holland Mineral Water Machinery BV Warnsinklanden 13, 7542 CR Enschede Tel. 053-4763132, Fax 053-4772878 www.holland-water.nl en www. holland-water.com

IMT Solutions B.V. Mast 25a, 3891 KE Zeewolde Tel. +31(0)36-5220675

IRC International Water and Sanitation Centre P.O. Box 82327, 2508 EH Den Haag Tel. +31(0)70-3044000, Fax +31(0)70-3044044 www.irc.nl

Homa Pompen B.V. Techniekweg 16-18, 4207 HD Gorinchem Tel. 0183-622212, Fax 0183-620193 www.homapompen.nl Hoogendoorn Growth Management Westlandseweg 190, 3131 HX Vlaardingen Tel. +31(0)10-4608080, Fax +31(0)10-4608000 www.hoogendoorn.nl Hoogheemraadschap van Delfland Phoenixstraat 32, 2611 AL Delft Tel. +31(0)15-2608108, Fax +31(0)15-2124968 www.hhdelfland.nl Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Bevelandseweg 1, 1703 AZ Heerhugowaard Tel. +31(0)72-5828282, Fax +31(0)72-5827010 www.hhnk.nl Hoogheemraadschap van Rijnland Archimedesweg 1, 2333 CM Leiden Tel. 071-3063063, Fax 071-5123916 www.rijnland.net Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Poldermolen 2, 3994 DD Houten Tel. +31(0)30-6345700, Fax +31(0)30-6345999 www.hdsr.nl Hydroconsult Lulofsstraat 55 unit 47, 2521 AL Den Haag Tel. 070-2500580 www.hydroconsult.nl

Imtech Industrial Services BV Welplaathoek 20, 3197 KP Rotterdam Tel. 088-9881200, Fax 010-4900474 imtech.com/NL/IMTECHNL/Oplossingen-Industrie.html Imtech Traffic & Infra B.V. Hardwareweg 11, 3821 BL Amersfoort Tel. +31(0)33-4502211, Fax +31(0)33-4559812 www.imtech.com/traffic-infra Indaver Impex B.V. Spoorstraat 25, 4431 NK ‘s-Gravenpolder Tel. 0113-313000, Fax 0113-313100 www.indaver.nl Industriewater Eerbeek B.V. Kanaalweg 8a, 6961 LW Eerbeek Tel. 0313-670470 www.iweerbeek.nl Infram B.V. Voorsterweg 28, 8316 PT Marknesse Tel. +31(0)527-241120, Fax +31(0)527-241119 www.infram.nl Innovate Membrane Technologies B.V. (IMT) Mast 23, 3891 KE Zeewolde Tel. +31(0)36-5220090, Fax +31(0)36-5236619 www.imtmembranes.nl Insituform Rioolrenovatietechnieken B.V. Chroomstraat 91, 2718 RT Zoetermeer Tel. 079-3636000, Fax 079-3636036 www.insituform.com

ISS Tanks BV De Giek 31, 9206 AS Drachten Tel. 0512-582058, Fax 0512-518933 www.isstanks.nl IUCN NL, Nederlands Comité International Union for Conservation of Nature Plantage Middenlaan 2k, 1018 DD Amsterdam Tel. +31(0)20-6261732, Fax +31(0)20-6279349 www.iucn.nl Iv-Water B.V. Noordhoek 37, 3351 LD Papendrecht Tel. +31(0)78-6448333, Fax +31(0)78-6448334 www.iv-groep.nl

J Jansen Venneboer Industrieweg 4, 8131 VZ Wijhe Tel. 0570-522525, Fax 0570-523618 www.jansen-venneboer.com Janssen Rioleringstechniek bv Zoerbeemden 4, 6245 LR Eijsden Tel. 043-4092013, Fax 043-4093425 www.riotech.nl Jongia Mixing Technology James Wattstraat 8, 8912 AS Leeuwarden Tel. 058-2139715, Fax 058-2129787 www.jongia.com

K

HydroLogic B.V. Stadsring 57, 3811 HN Amersfoort Tel. +31(0)33-4753535, Fax +31(0)33-4753879 www.hydrologic.com

Instituut voor Milieuvraagstukken, VU University Amsterdam De Boelelaan 1087, 1081 HV Amsterdam Tel. 020-5989555, Fax 020-5989553 www.ivm.vu.nl

Hydrotec International B.V. Verlengde Zuiderloswal 13, 1216 BW Hilversum Tel. 035-6244505, Fax 035-6294716 www.hydrotec-int.nl

InTech B.V. Kapteynstraat 1, 2201 BB Noordwijk Tel. +31(0)70-33399922 www.ids-systems.nl

Kapp Nederland B.V. Varkensmarkt 9-11, 3311 BR Dordrecht Tel. 078-6117350, Fax 078-6142522 www.kapp.nl

HydroThane STP B.V. Larenweg 56, 5234 KC ‘s-Hertogenbosch Tel. +31(0)6-13349842 www.hydrothane.nl

Inter Act B.V. Dijkgraafweg 16, 7336 AT Apeldoorn Tel. 055-5342002, Fax 055-5342010 www.interact.nl

KBBL Wijhe B.V. Industrieweg 16, 8131 VZ Wijhe Tel. 0570-523234, Fax 0570-523235 www.kbbl.nl

I

Intercodam Infra B.V. De Huchtstraat 43, 1327 EC Almere Tel. 036-5359250, Fax 036-5359259 www.intercodaminfra.com

KELLER Meettechniek B.V. Leeghwaterstraat 25, 2811 DT Reeuwijk Tel. 0182-399840, Fax 0182-399841 www.keller-holland.nl Voor meer informatie zie pagina Omslag 2

I-Real B.V. Stationsweg 30, 7061 CT Terborg Tel. +31(0)314-366600, Fax +31(0)314-363410 www.i-real.nl

K-Pack Water Technology B.V. Hoefseweg 1, 3821 AE Amersfoort Tel. 033-4681006, Fax 033-4519503 www.k-pack-wt.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 36

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Kemper Appendages Postbus 201, 4190 CE Geldermalsen Tel. 418-651555, Fax 84-4396106 www.kemper-appendages.nl

Kuipers Electronic Engineering BV Houtkopersstraat 6, 3334 KD Zwijndrecht Tel. 078-6100300, Fax 078-6100391 www.tmx.nl

Logisticon Verhuur B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot-Ammers Tel. 0184-608266, Fax 0184-608280 www.logisticon.com

Kennis voor Klimaat Postbus 85337, 3508 AH Utrecht Tel. 030-2539961 www.kennisvoorklimaat.nl

Kurstjens BV De Steegen 6, 5321 JZ Hedel Tel. 073-5996608, Fax 073-5996081 www.kurstjens.nl

Kersten Kunststofcoating B.V. Vulcanusweg 2, 6971 GW Brummen Tel. 0575-561500, Fax 0575-561829 www.kersten-bv.nl

KWR Watercycle Research Institute Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Tel. +31(0)30-6069511, Fax +31(0)30-6061165 www.kwrwater.nl Voor meer informatie zie pagina Omslag 4

Logisticon Water Treatment BV Energieweg 2, 2964 LE Groot-Ammers Tel. +31(0)184-608260, Fax +31(0)184-608280 www.logisticon.com Voor meer informatie zie pagina 32 t/m 42

Kessel Nederland Duitslandweg 13, 2411 NT Bodegraven Tel. 0172-645704, Fax 0172-645734 www.kessel-nederland.nl Kewi Services / Drinkwateradvies.nl Achterste Groes 6, 5384 VG Heesch Tel. 0412-475993 www.kewiservices.nl

Lubricoat Nederland B.V. Nijverheidsbuurt 6, 3474 LB Zegveld Tel. 06-53107699 www.smeerprobleem.nl

L

Lubron Waterbehandeling B.V. Mechelaarstraat 38, 4903 RE Oosterhout Tel. +31(0)162-426931, Fax +31(0)162-459192 www.lubron.eu

Kiwa Nederland B.V. Sir Winston Churchillaan 273, 2288 EA Rijswijk Tel. +31(0)70-4144400, Fax +31(0)70-4144420 www.kiwa.nl Klaar Baggertechnieken B.V. Saturnusweg 4e, 6971 GX Brummen Tel. 0575-560223, Fax 0575-560514 www.klaar.eu Klay Instruments B.V. Nijverheidsweg 5, 7991 CZ Dwingeloo Tel. 0521-591550, Fax 0521-592046 www.klay.nl Klein Wieringen bv Kleitelweg 12, 1777 NM Hippolytushoef Tel. 0227-512042, Fax 0227-511972 www.kleinwieringen.nl Koenders Instruments B.V. Jool-Hulstraat 2, 1327 HA Almere Tel. 036-5486180, Fax 036-5486189 www.koenders-instruments.com Koks Milieu- en Vervoertechniek BV Diamantweg 1, 1812 RC Alkmaar Tel. 072-5406699, Fax 072-5405540 www.koks.nl

Kragten Hambakenwetering 5-J, 5231 DD ‘s-Hertogenbosch Tel. 88-3366333, Fax 88-3366099 www.kragten.nl

Langcat Emaille B.V. Professor Stokvislaan 1, 6957 DJ LAAG-SOEREN Tel. 0313-618888, Fax 0313-618881 www.langcat.nl en www.peilschalenspecialist.nl

Match+ Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. +31(0)70-3820028, Fax +31(0)70-3826814 www.matchplus.nl

Lansas B.V. Zoerbeemden 4, 6245 LR Eijsden Tel. 043-4093650, Fax 043-4092200 www.lansas.nl

MATEC massagoed techniek Postbus 707, 3800 AS Amersfoort Tel. 033-4752653 www.matec.nl

Lansdowne Aquatec Rivium Oostlaan 45a, 2909 LL Capelle aan den Ijssel Tel. +31(0)10-2351040, Fax +31(0)10-2887151 www.lansdowneaquatec.com

Mavalma Valves Made B.V. Reigershof 6, 4921 VP Made Tel. +31(0)162-683718, Fax +31(0)162-685864 www.mavalma.com

Lareco Nederland BV De Schans 5b, 7773 AA Hardenberg Tel. 0523-263333, Fax 0523-267133 www.lareco.nl

MaxGrip B.V. Papendorpseweg 100, 3528 BJ Utrecht Tel. 030-7470138, Fax 030-7470139 www.maxgrip.nl

LeAF (Lettinga Associates Foundation) Bornse Weilanden 9, 6708 WG Wageningen Tel. +31(0)317-482023, Fax +31(0)317-482108 www.leaf-water.org

Melspring International B.V. Arnhemsestraatweg 8, 6881 NG Velp Tel. 026-3842040, Fax 026-3842041 www.watermelspring.com

Eef Leeuw Consultancy Menstraat 21, 7411 EX Deventer Tel. 06-17385691

Messe Frankfurt Keizerstraat 1b, 2584 BA Den Haag Tel. 070-2629073, Fax 070-2629074 www.waterexpochina.com

Raadgevend Ingenieursbureau Lievense B.V. Tramsingel 2, 4818 AB Breda Tel. 076-5225022, Fax 076-5223026 www.lievense.com Technisch Bureau G. Loermans Doornstraat 162, 2584 AN Den Haag Tel. 06-51121693

Afvalwater

Drinkwater

Meurs Process B.V. Manage 11, 6662 WC Elst Tel. 0481-365530, Fax 0481-365539 www.meursprocess.nl Mezutec Drachten B.V. de Bolder 24-26, 9206 AN Drachten Tel. 0512-544101, Fax 0512-544037 www.mezutec.nl MH Poly Consultants & Engineers BV Peter Vineloolaan 46B, 4611 AN Bergen op Zoom Tel. 0164-245566 www.mhpoly.nl

Koelwater

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 2

M

Lenntech Waterbehandeling B.V. Rotterdamseweg 402m, 2629 HH Delft Tel. 015-2610900, Fax 015-2616289 www.lenntech.com

Koop Bronbemaling B.V. Industrieweg 13, 7761 PV Schoonebeek Tel. 0524-532610, Fax 0524-532006 www.koopbronbemaling.nl

Demiwater

Lutra Milieusystemen BV De Meteoor 15, 8251 AK Dronten Tel. 0321-316161, Fax 0321-316196 www.lutra.nu

Landustrie Sneek B.V. Pieter Zeemanstraat 6, 8606 JR Sneek Tel. +31(0)515-486888, Fax +31(0)515-412398 www.landustrie.nl

Kin Pompentechniek B.V. Stedenbaan 6, 5121 DP Rijen Tel. 0161-244250, Fax 0161-244259 www.kinpompentechniek.nl

KST CPL Holland B.V. Jan Ligthartstraat 1, 1817 MR Alkmaar Tel. +31(0)72-5405960 www.kstholland.com

KWT Group Wentelploeg 42, 8256 SN Biddinghuizen Tel. +31(0)321-335566, Fax +31(0)321-335576 www.kwtgroup.nl

Baggerbedrijf Van der Laan B.V. Dwarsweg 8, 5165 NM Waspik Tel. 06-53319040 www.baggerbedrijfvanderlaan.nl

Kilian Water Postbus 312, 6700 AH Wageningen Tel. 0317-426436, Fax 0317-426437 www.kilianwater.nl

Lubrafil Filtration B.V. Aalborg 2, 2993 LP Barendrecht Tel. 0180-556255, Fax 0180-556265 www.lubrafil.com

Een zuivere samenwerking

Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com

WATERBRANCHE  201412-06-13 37

16:44

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

MicroLAN B.V. Biesbosweg 2, 5145 PZ Waalwijk Tel. +31(0)416-348090, Fax +31(0)416-347504 www.microlan.nl Van Mierlo Pompentechniek B.V. Wanroijseweg 5, 5427 HG Boekel Tel. 0492-323708, Fax 0492-325278 www.vmpompentechniek.nl Ministerie van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67, 2594 AC Den Haag Tel. 070-3486486, Fax 070-3484848 www.rijksoverheid.nl Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Bezuidenhoutseweg 30, 2594 AV Den Haag Tel. 070-3798911, Fax 070-3796879 www.rijksoverheid.nl Ministerie van Infrastructuur en Milieu Rijnstraat 8, 2515 XP Den Haag Tel. 070-3393939 www.rijksoverheid.nl Mobilis B.V. Landdrostlaan 49, 7327 GM Apeldoorn Tel. 055-5382222, Fax 055-5382244 www.mobilis.nl Modderkolk Projects & Maintenance B.V. Nieuweweg 131, 6603 BL Wijchen Tel. 024-6486400, Fax 024-6486401 www.modderkolk.nl MODELEC Data-Industrie B.V. Galvanistraat 38, 6716 AE Ede Tel. 0318-636262, Fax 0318-636300 www.modelec.nl Monti Valves B.V. Amperestraat 56-58, 1446 TS Purmerend Tel. 0299-641118, Fax 0299-644999 www.montivalves.com More Flow Services Europe B.V. Cobaltstraat 21, 2718 RM Zoetermeer Tel. 079-8200280, Fax 079-8200290 www.moreflow.nl Morselt Borne B.V. Gildestraat 12, 7622 AC Borne Tel. 074-2661166, Fax 074-2667175 www.morselt.com Mott MacDonald Amsterdamseweg 15, 6814 CM Arnhem Tel. +31(0)26-3577111, Fax +31(0)26-3577577 www.euroconsult.mottmac.nl; www.mottmac.nl MTD Nederland B.V. Clara Zetkinweg 4, 5032 ML Tilburg Tel. 088-7755000, Fax 088-7755099 www.mtd.net MTI Holland B.V. Smitweg 6, 2961 AW Kinderdijk Tel. 078-6910322, Fax 078-6910331 www.mtiholland.com Multivis Waterbehandeling B.V. J.P. Santeeweg 1, 9312 PB Nietap Tel. 0594-516748, Fax 0594-512905 www.multivis.nl

N Najade Separation BV Bospad 24, 2374 BT Oude Ade Tel. 071-5899616 www.najade.com NATER Gas & Vloeistofsystemen B.V. Griendstraat 6a, 2921 LA Krimpen a/d IJssel Tel. 0180-687133, Fax 0180-687134 www.nater.nl Nationaal Watertraineeship Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. 070-3319949 www.nationaalwatertraineeship.nl Natural Management Diependaalsedijk 76, 3601 GM Maarssen Tel. 06-54753817 www.natural.nl Nautikaris b.v. Margadantstraat 36, 1976 DN IJmuiden Tel. +31(0)25-5820000, Fax 31(0)25-5820222 www.nautikaris.com Nautilus Eco-Civiel b.v. De Kloosterhof 23, 1852 LA Heiloo Tel. +31(0)72-5331399, Fax +31(0)72-5334334 www.nautilusschanskorven.com Nedap NV Parallelweg 2, 7141 DC Groenlo Tel. +31(0)544-471111, Fax +31(0)544-466008 www.nedap-naiade.com Nederlands Instituut voor de Bouw Emmasingel 33, 5611 AZ Eindhoven Tel. 040-2972774 www.bouw-instituut.nl Nederlands Watermuseum Zijpendaalseweg 26-28, 6814 CL Arnhem Tel. +31(0)26-4452548, Fax +31(0)26-4439163 www.watermuseum.nl Nederlandse Waterschapsbank N.V. Rooseveltplantsoen 3, 2501 KR Den Haag Tel. +31(0)70-4166266, Fax +31(0)70-4166262 www.nwbbank.com NedGraphics CAD/GIS Laanakkerweg 6, 4131 PA Vianen Tel. 0347-329600 www.nedgraphics.nl NEN, Nederlands Normalisatie-instituut Vlinderweg 6, 2623 AX Delft Tel. 015-2690391 www.nen.nl Nering Bögel B.V. Graafschap Hornelaan 155, 6001 AC Weert Tel. 0495-574574, Fax 0495-574570 www.neringbogel.eu Nestinox B.V. Hallenweg 5-7, 5683 CT Best Tel. 0499-339000, Fax 0499-339099 www.nestinox.com Netherlands Water Partnership Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. +31(0)70-3043700, Fax +31(0)70-3043737 www.nwp.nl Voor meer informatie zie pagina 20

New Connection Industrial Products Vlierboompad 2, 2691 EZ ‘s-Gravenzande Tel. 0174-440161, Fax 0174-440162 www.new-connection.nl Bureau Nieuwe Gracht Ondiep Zuidzijde 6, 3551 BW Utrecht Tel. 030-2310200 www.nieuwegracht.nl Nijgh Periodieken B.V. Stationsplein 2, 3112 HJ Schiedam www.nijgh.nl Nijhuis Pompen BV / Pentair Fairbanks Nijhuis Parallelweg 4, 7102 DE Winterswijk Tel. +31(0)543-547474, Fax +31(0)543-547475 www.fairbanksnijhuis.com Nijhuis Water Technology B.V. Anholtseweg 32, 7091 HB Dinxperlo Tel. +31(0)315-655466, Fax +31(0)315-655494 www.nijhuis-water.com NLingenieurs, branchevereniging van advies-, management- en ingenieursbureaus Casuariestraat 11, 2511 VB Den Haag Tel. +31(0)70-3141868 www.nlingenieurs.nl Nordic Water Benelux B.V. Van Heuven Goedhartlaan 117, 1181 KK Amstelveen Tel. 020-5032691, Fax 020-6400469 www.nordicwater.com North Water B.V. Griffeweg 99, 9723 DV Groningen Tel. 050-3688710 www.northwater.nl Novochem Water Treatment BV Villawal 15, 3432 NX Nieuwegein Tel. 030-6021533, Fax 030-6053376 www.novochemgroup.com NTP Milieu Enschede Twenteweg 30, 7532 ST Enschede Tel. 053-4614411, Fax 053-4614745 www.ntp-groep.nl NWTR B.V. Dikkewijk OZ 54, 7833 HR Nieuw-Amsterdam Tel. 0592-854500, Fax 0592-854599 en.nieuwater.com

O Drinkwaterbedrijf Oasen Nieuwe Gouwe O.Z. 3, 2801 SB Gouda Tel. +31(0)182-593311 www.oasen.nl Voor meer informatie zie pagina 30 Observator Instruments B.V. Rietdekkerstraat 6, 2984 BM Ridderkerk Tel. +31(0)180-463411, Fax +31(0)180-463530 www.observator.com Oil Equipment B.V. de Iep 4, 3224 TG Hellevoetsluis Tel. 0181-311512 Omegam Laboratoria B.V. H.J.E. Wenckebachweg 120, 1114 AD Amsterdam Tel. +31(0)20-5976680, Fax +31(0)20-5976689 www.omegam.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 38

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

OMEGAM-Water B.V. Raadhuisplein 1C, 1687 NG Wognum Tel. 0229-577920, Fax 0229-577930 www.omegam-water.nl

Perrot Ede B.V. Neonstraat 25, 6718 WX Ede Tel. 0318-636738, Fax 0318-632747 www.perrot.nl

Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1, 5216 TV ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6812812, Fax 073-6141115 www.brabant.nl

Omron Electronics B.V. Wegalaan 61, 2132 JD Hoofddorp Tel. 023-5681100, Fax 023-5681188 www.industrial.omron.nl

Philips Lighting B.V. Mathildelaan 1, 5611 BD Eindhoven Tel. +31(0)40-2755176 www.philips.com/uvpurification

Provincie Noord-Holland Ceylonpoort 5-25, 2037 AA Haarlem Tel. 023-5143143, Fax 023-5143030 www.noord-holland.nl

ONDEO Industrial Solutions B.V. Willem Barentzweg 4, 5928 LM Venlo Tel. 077-3231231, Fax 077-3231230 www.ondeo.nl

Pieralisi Benelux B.V. Braillestraat 2, 2652 XV Berkel en Rodenrijs Tel. +31(0)10-8929200, Fax +31(0)10-8929209 www.pieralisi.nl

Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1, 2596 AW Den Haag Tel. 070-4416204, Fax 070-4417831 www.zuid-holland.nl

M.J. Oomen Groep B.V. Luienhoeksestraat 10, 4714 TE Sprundel Tel. 0165-382766, Fax 0165-385872 www.mjoomen.nl

Pijttersen Hogedrukpompen B.V. Transportwei 26, 8501 ZP Joure Tel. 0513-414040, Fax 0513-414066 www.pijttersen.nl

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland Rijksweg 501, 1991 AS Velserbroek Tel. +31(0)23-5413333, Fax +31(0)23-5256105 www.pwn.nl

A.M. Oosterbeek V.o.F. Parallelweg 29, 7161 AE Neede Tel. 0545-294483, Fax 0545-296514 www.amoosterbeekvof.nl

PJ Milieu BV Nijverheidsstraat 21, 3861 RJ Nijkerk Tel. +31(0)33-2458511, Fax +31(0)33-2457968 www.pjmilieu.nl

Q

Optiqua Technologies Hengelosestraat 705, 7521 PA Enschede Tel. +31(0)53-4836377 www.optiqua.com

Plan Nederland Stadhouderskade 60, 1072 AC Amsterdam Tel. +31(0)20-5495555, Fax +31(0)20-6444065 www.plannederland.nl

Orgaworld Nederland BV Pettelaarpark 101, 5216 PR ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6872600, Fax 073-6872609 www.orgaworld.com

Pleuger Water Solutions Hooge Zijde 29, 5626 DC Eindhoven Tel. +31(0)40-2516874, Fax +31(0)40-2513669 www.pleuger.nl

Ovivo Holland B.V. Energieweg 5, 2382 NA Zoeterwoude Tel. +31(0)71-5899218, Fax +31(0)71-5897429 www.ovivowater.com

Poly Products B.V. Bruningsstraat 10, 4251 LA Werkendam Tel. 0183-507150, Fax 0183-507169 www.polyproducts.nl

Rabobank Nederland Gildenkwartier 199, 3511 DH Utrecht Tel. +31(0)30-2130918, Fax +31(0)30-2161348 www.rabobank.nl

OWT Oil-Water-Treatment Services B.V. Centraleweg 11d-f, 4931 NA Geertruidenberg Tel. 0162-519395, Fax 0162-514778 www.owts.nl

Prime Water Membranes Lichttoren 32, 5611 BJ Eindhoven Tel. 040-3050902 www.primewater.com

Rasenberg Kabels & Leidingen B.V. Jellinghausstraat 32, 5048 AZ Tilburg Tel. 013-4652400, Fax 013-4652424 www.rasenberg.nl

P

Primix B.V. Nijverheidsweg 17f, 3641 RP Mijdrecht Tel. +31(0)297-287778 www.primix.eu

Realworld Software Products B.V Venusstraat 17, 4105 JH Culemborg Tel. 0345-614406, Fax 0345-614319 www.realworld-systems.com

Profilplast B.V. Economiestraat 3, 6135 KV Sittard Tel. +31(0)46-4203000, Fax +31(0)46-4203001 www.profilplast.nl

RebelGroup Wijnhaven 23, 3011 WH Rotterdam Tel. +31(0)10-2755995, Fax +31(0)10-2755999 www.rebelgroup.com

Profiltra B.V. Meerpaalweg 4, 1332 BB Almere Tel. 036-5324228, Fax 036-5324268 www.profiltra.nl

Redox Water Technology B.V. Stevinstraat 11, 7102 DZ Winterswijk Tel. +31(0)543-531030, Fax +31(0)543-519089 www.redox-wt.nl

Promac B.V. Van Voordenpark 14, 5301 KP Zaltbommel Tel. +31(0)418-683333, Fax +31(0)418-683355 www.promac.nl

Refac Zwolseweg 156a, 7707 AM Balkbrug Tel. 0523-656125, Fax 0523-656126 www.refac.org

ProMinent Verder B.V. Utrechtseweg 4a, 3451 GG Vleuten Tel. 030-6779280, Fax 030-6779288 www.prominent.nl

Van Remmen UV Techniek B.V. Hooglandweg 3a, 8131 TE Wijhe Tel. +31(0)570-521890, Fax +31(0)570-521899 www.vanremmen.nl

PromoTec B.V. 2e Loswal 23, 1216 BC Hilversum Tel. 035-6282280 www.promotec.nl

Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V. Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Tel. 030-6069721, Fax 030-6069720 www.reststoffenunie.com

Provincie Gelderland Markt 11, 6811 CG Arnhem Tel. 026-3599999 www.gelderland.nl/provincieloket

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Prinses Beatrixlaan 2, 2595 AL Den Haag Tel. 088-6027000 www.rvo.nl

Paques T. de Boerstraat 24, 8561 EL Balk Tel. +31(0)514-608500, Fax +31(0)514-603342 www.paques.nl Partners voor Water Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. 088-6028060, Fax 070-3043737 www.partnersvoorwater.nl Pathema BV Ralph Bunchestraat 19, 5051 KW Goirle Tel. 06-53213465, Fax 013-5340567 www.pathema.nl PB International B.V. Stikkenweg 50, 7021 BN Zelhem Tel. 0314-621465, Fax 0314-621490 www.legionellafilter.com Pentair Water Components & Services B.V. Marssteden 50, 7547 TC Enschede Tel. +31(0)53-4287020, Fax +31(0)53-4287021 www.pentaircs.com Pentair Water Process Technology B.V. Marssteden 50, 7547 TC Enschede Tel. +31(0)53-4287000, Fax +31(0)53-4287001 www.pentairpt.com

Demiwater Logisticon 210x29 banner 2x.indd 2

Drinkwater

Afvalwater

Koelwater

Q-Flow International B.V. R. Dieselstraat 14, 7442 DR Nijverdal Tel. 0548-622999, Fax 0548-625367 www.q-flow.nl Quest-Consult Lheebroek 9-A, 7991 PL Dwingeloo Tel. 0521-570080, Fax 0521-570132 www.quest-consult.nl

R

Een zuivere samenwerking

Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com

WATERBRANCHE  201412-06-13 39

16:44

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Rijksoverheid Tel. +31(0)800-8051 www.rijksoverheid.nl Rio+ Laning 1, 3264 AK Nieuw-Beijerland Tel. 06-23781791 www.rioplus.nl Riool Reinigings Service RRS Nederland B.V. Winkelhaak 67, 2495 AX Den Haag Tel. 070-3368888, Fax 070-3901487 www.rrs.nl Rittal B.V. Hengelder 56, 6902 PA Zevenaar Tel. 0316-591660, Fax 0316-525145 www.rittal.nl RIVM, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Antonie van Leeuwenhoeklaan 9, 3721 MA Bilthoven Tel. 030-2749111, Fax 030-2742971 www.rivm.nl RIWA-Maas Limburglaan 25, 6229 GA Maastricht Tel. 043-8808576 www.riwa-maas.org ROM b.v. Harselaarseweg 63, 3771 MA Barneveld Tel. 0342-490417, Fax 0342-492800 www.rombv.com Romacon Pipeline Products BV Kerkdijk-Zuid 11a, 5492 HW Sint-Oedenrode Tel. 088-7654400, Fax 088-7654499 www.romacon.nl Bureau De Rond, Informatie en Communicatie Schoutenkampweg 93, 3768 AC Soest Tel. 035-6015904 www.bureau-de-rond.nl Rotterdam Climate Proof, programmabureau Duurzaam, Gemeente Rotterdam Galvanisstraat 15, EPIII, 13e verdieping, 3029 AD Rotterdam Tel. +31(0)10-2672123 www.rotterdamclimateinitiative.nl Royal HaskoningDHV Barbarossastraat 35, 6522 DK Nijmegen Tel. +31(0)24-3284284, Fax +31(0)24-3241059 www.royalhaskoningdhv.com Royal HaskoningDHV Laan 1914 35, 3818 EX Amersfoort Tel. +31(0)88-3482000, Fax +31(0)88-3482801 www.rhdhv.com RPS advies- en ingenieursbureau bv Prins Mauritsstraat 17, 4141 JC Leerdam Tel. 0345-639696, Fax 0345-639666 www.rps.nl Rijkers Procestechnology B.V. Koperslagerstraat 4, 5405 BS Uden Tel. 0413-355450, Fax 0413-341440 www.rijkerspt.nl

S SaafConsult B.V. President Steinstraat 9, 2312 ZP Leiden Tel. 06-52636031 www.saafconsult.com

Saint Gobain Pipe Systems B.V. Markerkant 10-17, 1316 AB Almere Tel. 036-5333344, Fax 036-5335096 www.sgps.nl Samson Regeltechniek B.V. Signaalrood 10, 2718 SH Zoetermeer Tel. 079-3610501, Fax 079-3615930 www.samson-regeltechniek.nl Saxion Hogescholen M.H. Tromplaan 28, 7513 AB Enschede Tel. +31(0)53-4871111, Fax +31(0)53-4312233 www.saxion.nl en www.saxion.edu/programmes/ degree-programmes/short-course-integrated-watermanagement/ Schlumberger Water Services (Netherlands) b.v Delftechpark 20, 2628 XH Delft Tel. +31(0)15-2755000, Fax +31(0)15-2755055 www.swstechnology.com Brenntag Nederland B.V. Industrieweg 1, 1231 KG Loosdrecht Tel. 035-5889200, Fax 035-5824064 www.brenntag.nl Science Port Holland N.V. Kluyverweg 6, 2629 HT Delft Tel. +31(0)15-2788886 www.scienceportholland.nl SDV Nederland B.V. Abel Tasmanstraat 81, 3165 AM Rotterdam Tel. 010-2175866, Fax 010-2175878 www.sdv.com Seepex Bureau Nederland Visbystraat 13, 7418 BE Deventer Tel. 0570-516644, Fax 0570-516077 www.seepex.com SEW-EURODRIVE B.V. Industrieweg 175, 3044 AS Rotterdam Tel. 010-4463700, Fax 010-4155552 www.sew-eurodrive.nl SG Consultancy and Mediation Kraanvogellaan 68, 5221 GB ‘s-Hertogenbosch Tel. +31(0)6-51274524, Fax +31(0)84-7510766 www.sgmediation.nl Siemens Nederland N.V. Prinses Beatrixlaan 800, 2595 BN Den Haag Tel. 070-3333515, Fax 070-3333885 www.siemens.nl/industry Simavi Fonteinlaan 5, 2012 JG Haarlem Tel. +31(0)23-5318055, Fax +31(0)23-5328538 www.simavi.nl Simmons & Simmons Advocaten Claude Debussylaan 247, 1082 MC Amsterdam Tel. 020-7222500, Fax 020-7222599 www.simmons-simmons.com Skalar Analytical BV Tinstraat 12, 4823 AA Breda Tel. 076-5486486, Fax 076-5486400 www.skalar.com Spanbeton B.V. Hoogewaard 207-209, 2396 AS Koudekerk a/d Rijn Tel. 071-3420200 www.spanbeton.nl

Speck Pompen Nederland B.V. Majoraan 5, 6942 SB Didam Tel. 0316-331757, Fax 0316-528618 www.speck.nl SPIE Controlec Engineering De Brauweg 74-82, 3125 AE Schiedam Tel. 010-4090400, Fax 010-4090399 www.spie-nl.com Spirofil B.V. Wateringweg 36, 2031 EJ Haarlem Tel. 023-5380843, Fax 023-5383304 www.spirofil-averinox.com Jan Spit CS Delft Heemskerkstraat 8, 2613 AL Delft Tel. 06-57997874 www.janspitcsdelft.nl Spraybest Europe Zwanenburgerdijk 335, 1161NN Zwanenburg Tel. 020-4976780, Fax 020-4976705 www.spraybest.nl St. Wateropleidingen/World Water Academy Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Tel. 030-6069400, Fax 030-6069401 www.wateropleidingen.nl Van der Stelt B.V. Duiveland 7a, 1948 RB Beverwijk Tel. 0251-229111, Fax 0251-213200 www.vandersteltbv.nl Sterling SIHI (Netherlands) B.V. Havenstraat 22-28, 1948 NP Beverwijk Tel. 0251-263232, Fax 0251-226309 www.sterlingsihi.nl Stichting RIONED Galvanistraat 1, 6716 AE Ede Tel. 0318-631111, Fax 0318-633337 www.riool.net Stichting Het Blauwe Hart Rechte Hondbosschelaan 24a, 1851 HM Heiloo Tel. 088-0064497, Fax 088-0064401 www.hetblauwehart.org Stichting Cordaid Lutherse Burgwal 10, 2512 CB Den Haag Tel. +31(0)70-3136300 www.cordaid.nl Stichting Duinbehoud Breestraat 89a, 2311CK Leiden Tel. 071-5143719, Fax 071-5143719 www.duinbehoud.nl Stichting Green Cross Netherlands (GCNL) Leemkuil 31, 5626 EA Eindhoven Tel. +31(0)40-7878787, Fax +31(0)40-7878788 www.gcint.org Stichting Humana Techniekweg 22, 3542 DT Utrecht Tel. +31(0)30-6570009, Fax +31(0)30-6561455 www.humana.nl Stichting IJkdijk Tel. +31(0)50-5214466 www.ijkdijk.nl Stichting Membrane Valley Twente Gaffelhoek 19, 7546 MT Enschede Tel. 06-51246763 www.mact.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 40

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Stichting PostAcademisch Onderwijs Stevinweg 1, 2628 CN Delft Tel. 015-2784618, Fax 015-2784619 www.pao.tudelft.nl

TNO Waterbehandeling Princetonlaan 6, 3508TA Utrecht Tel. 030-2564420, Fax 030-2564475 www.tno.nl

Stichting Technology Consultancy Center (TCC) 7080, 9701 JB Groningen Tel. 088-5561495 www.tccenter.nl

Tol Watertechniek Eesveenseweg 54, 8347 JE Eesveen Tel. 06-12454088 www.tolwatertechniek.nl

Stichting WaterWijs Vliegtuigstraat 26, 1059 CL Amsterdam Tel. 020-7670116, Fax 020-6974961 www.stichtingwaterwijs.nl

Triqua International B.V. Vadaring 7, 6702 EA Wageningen Tel. 0317-466644 www.triqua.nl

Stork Technical Services Noord-Nederland Vestiging Doetinchem Fabriekstraat 17c, 7005 AP Doetinchem

TU Delft P.O. Box 5, 2600 AA Delft Tel. +31(0)15-2789111, Fax +31(0)15-2781179 www.tudelft.nl

Stowa, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Stationsplein 89, 3818 LE Amersfoort Tel. +31(0)33-4603200, Fax +31(0)33-4603201 www.stowa.nl

Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM) Boerhaavelaan 40, 2713 HX Zoetermeer Tel. 088-4008545, Fax 088-4008401 www.vlm.fme.nl Vereniging van Waterbouwers Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Tel. +31(0)70 349 07 00 www.waterbouwers.nl

TwinOxide International B.V. De Tongelreep 17, 5684 PZ Best Tel. +31(0)499-329242, Fax +31(0)499-329620 www.twinoxide.com

Svasek Hydraulics B.V. Schiehaven 13g, 3024 EC Rotterdam Tel. 010-4671361, Fax 010-4674559 www.svasek.com

Twynstra Gudde Stationsplein 1, 3818 LE Amersfoort Tel. +31(0)33-4677777 www.twynstragudde.nl

SwetsODV Scheepmakerij 250, 3331 MB Zwijndrecht Tel. 088-6191234, Fax 088-6191235 www.swetsodv.nl

U

Synthesis Koperweg 17, 8251 KA Dronten Tel. 0321-380457, Fax 0321-380491 www.synthesis-dronten.nl

T Tauw Group bv Handelskade 11, 7417 DE Deventer Tel. +31(0)570-699911, Fax +31(0)570-699666 www.tauw.com Teesing B.V. Verrijn Stuartlaan 40, 2288 EL Rijswijk Tel. 070-4130700, Fax 070-4130730 www.teesing.com Testo BV Randstad 21-53, 1314 BH Almere Tel. 036-5487000, Fax 036-5487009 www.testo.nl Themag BV - CE marking & working safely Postbus 513, 2600 AM Delft Tel. 010-5928456 www.themag.nl TNO Diana B.V. Delftechpark 19a, 2628 XJ Delft Tel. 088-3426200, Fax 088-3426299 www.tnodiana.com

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 2

VINU Consult B.V. Herengracht 20, 2312 LD Leiden Tel. 071-3648968, Fax 071-5139886 www.vinuconsult.nl Voltea B.V. Wasbeekerlaan 24, 2171 AE Sassenheim Tel. +31(0)252-200100 www.voltea.com VVM netwerk van milieuprofessionals Arthur van Schendelstraat 800, 3511 ML Utrecht Tel. 030-2322989 www.vvm.info

W

UNETO-VNI Bredewater 20, 2715 CA Zoetermeer Tel. 079-3250650, Fax 079-3250666 www.uneto-vni.nl

Bureau Waardenburg Adviseurs ecologie & landschap Varkensmarkt 9, 4101 CK Culemborg Tel. 0345-512710 www.buwa.nl

Unie van Waterschappen Koningskade 40, 2596 AA Den Haag Tel. 070-3519751 www.uvw.nl Universiteit Twente, Faculteit Construerende Technische Wetenschappen Drienerlolaan 5, 7522 NB Enschede Tel. 0031(0)53-4899111, Fax 0031(0)53-4892000 www.utwente.nl Uponor p/a Nathan Import/Export, Impact 73, 6921 RZ Duiven Tel. 026-4459845, Fax 026-4459373 www.nathan.nl

V Vandervalk + degroot bv ABC-Westland 231, 2685 DC Poeldijk Tel. 0174-247474, Fax 0174-245303 www.valkdegroot.nl VBG Gouwens Verhuur en Baggerbedrijf Postbus 211, 4300 AE Zierikzee Tel. 06-39854093, Fax 0111-414479 www.gouwensvbgbv.eu Aannemingsbedrijf Verboon Maasland B.V. Molenweg 12, 3155 AV Maasland Tel. 010-5922022, Fax 010-5920487 www.verboonmaasland.nl

Afvalwater

Drinkwater

Wafrega BV Industrieweg Oost 21, 6662 NE Elst Tel. +31(0)481-372567, Fax +31(0)481-375913 www.talis-benelux.com Wareco Ingenieurs Amsterdamswweg 71, 1182 GP Amstelveen Tel. 020-7504600, Fax 020-7504699 www.wareco.nl Water Alliance Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Tel. +31(0)58-2849044 www.wateralliance.nl Voor meer informatie zie pagina 16 WaterForum Media Burgemeester Pabstlaan 10B2, 2131 XE Hoofddorp Tel. +31(0)15-3617433, Fax +31(0)15-3610866 www.waterforum.net

Koelwater

Demiwater

Vewin Vereniging van Waterbedrijven in Nederland Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Tel. 070-3490850 www.vewin.nl

Twin Filter B.V. Zuiddijk 398, 1505 HE Zaandam Tel. 075-6555000, Fax 075-6555015 www.twinfilter.com

Sulzer Pumps Wastewater Netherlands B.V. Amerikalaan 63, 6199 AE Maastricht Tel. +31(0)43-3525050, Fax +31(0)43-3633395 www.sulzer.com

Synspec B.V. De Deimten 1, 974 7AV Groningen Tel. +31(0)50-5266454, Fax +31(0)50-5256540 www.synspec.nl

Verhoeven - Drunen BV Th. Edisonweg 47, 5151 DH Drunen Tel. 0416-372378 www.verhoeven-drunen.nl

Water Insight B.V. Marijkeweg 22, 6709 PG Wageningen Tel. +31(03)17-210004, Fax +31(0)317-210101 www.waterinsight.nl NV Waterbedrijf Groningen Griffeweg 99, 9723 DV Groningen Tel. +31(0)50-3688688, Fax +31(0)50-3122534 www.waterbedrijfgroningen.nl

Een zuivere samenwerking

Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com

WATERBRANCHE  201412-06-13 41

16:44

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Adviesburo voor Waterbeheer BV Agro Business Park 7D, 6708 PV Wageningen Tel. 06-44584222, Fax 033-2860379 www.waterbeheer.net

Waterschap Rivierenland De Blomboogerd 1, 4003 BX Tiel Tel. +31(0)344-649090, Fax +31(0)344-649099 www.waterschaprivierenland.nl

Wientjens bv Sprokkelveld 9, 9596 DH Milsbeek Tel. 0485-516441, Fax 0485-517180 www.wientjens.com

Waterbranche Trends + Visies Nijgh Periodieken B.V., Stationsplein 2, 3112 HJ Schiedam Tel. 010-4274166, Fax 010-4739911 www.nijgh.nl

Waterschap Scheldestromen Kanaalweg 1, 4337 PA Middelburg Tel. 088-2461000, Fax 088-2461990 www.scheldestromen.nl

Wiertsema & Partners - Raadgevende Ingenieurs Feithspark 6, 9356 BZ Tolbert Tel. 0594-516864, Fax 0594-516479 www.wiertsema.nl

Waterschap Vallei en Veluwe Steenbokstraat 10, 7324 AX Apeldoorn Tel. +31(0)55-5272911, Fax +31(0)55-5272704 www.vallei-veluwe.nl

Wildkamp B.V. Dedemsvaartseweg Zuid 59, 7775 AC Lutten Tel. 0523-687500, Fax 0523-687505 www.wildkamp.nl

Waterschap Vechtstromen Kooikersweg 1, 7609 PZ Almelo Tel. +31(0)88-2203333, Fax +31(0)88 2203300 www.vechtstromen.nl

Will & Co BV Dellaertlaan 24, 1171 HG Badhoevedorp Tel. 020-6597501, Fax 020-6597392 www.will-co.nl

Waterschap Vechtstromen Burg. Feithsingel 2, 7742 BP Coevorden Tel. 088-2203333 www.vechtstromen.nl

Wilo Nederland BV Rak 18, 1551 NA Westzaan Tel. 088-9456000, Fax 088-9456199 www.wilo.nl

Waterschap Zuiderzeeland Lindelaan 20, 8224 KT Lelystad Tel. 0320-274911, Fax 0320-247919 www.zuiderzeeland.nl

Wiltec BV Uden Industrielaan 24, 5406 XC Uden Tel. 0413-244444, Fax 0413-224499 www.wiltec.nl

Waterschapsbedrijf Limburg Maria Theresialaan 99, 6043 CX Roermond Tel. 088-8420000, Fax 0475-311605 www.wbl.nl

WLN BV (Waterlaboratorium Noord) Rijksstraatweg 85, 9756 AD Glimmen Tel. +31(0)50-4022121, Fax +31(0)50-4094274 www.wln.nl

Waterspiegel Vewin, Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Tel. 070-3490850 www.vewin.nl

N.V. WML Limburglaan 25, 6229 GA Maastricht Tel. 043-8808088, Fax 043-8808000 www.wml.nl

Waterstromen B.V. Barchemseweg 18, 7241 JD Lochem Tel. 0573-298551 www.waterstromen.nl

World Waternet Korte Ouderkerkerdijk 7, 1096 AC Amsterdam Tel. +31(0)20-6086289 www.worldwaternet.com

Watertech Waterbehandeling B.V. Burg. Scholtenlaan 55, 4281 LB Andel Tel. 0183-443155 www.watertech.nl

WT-Afvalwater p/a HolaPress Communicatie B.V., Kluizerdijk 1, 5554 AC Valkenswaard Tel. 040-2086000, Fax 040-2060164 www.wtafvalwater.net

Watercampus Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Tel. 058-2849044 www.watercampus.nl Het Waterlaboratorium J.W. Lucasweg 2, 2031 BE Haarlem Tel. 023-5175900, Fax 023-5175999 www.hetwaterlaboratorium.nl N.V. Waterleidingmaatschappij Drenthe Lauwers 3, 9405 BL Assen Tel. +31(0)592-854500 www.wmd.nl Waternet Korte Ouderkerkerdijk 7, 1096 AC Amsterdam Tel. 0900-9394 www.waternet.nl WaterQ B.V. Kerkenbos 1017, 6546 BB Nijmegen Tel. +31(0)24-7516134, Fax +31(0)24-3785216 www.waterq.com Het Waterschap Sdu Uitgevers, Prinses Beatrixlaan 116, 2595 AL Den Haag Tel. 070-3789254, Fax 070-3854321 www.sdu.nl Waterschap Aa en Maas Pettelaarpark 70, 5216 PP ‘s-Hertogenbosch Tel. +31(0)73-6156666, Fax +31(0)73-6156600 www.aaenmaas.nl Waterschap Brabantse Delta Bouvignelaan 5, 4836 AA Breda Tel. +31(0)76-5641000, Fax +31(0)76-5641011 www.brabantsedelta.nl Waterschap De Dommel Bosscheweg 56, 5283 WB Boxtel Tel. +31(0)411-618618, Fax +31(0)411-618688 www.dommel.nl Waterschap Groot Salland Dokter van Thienenweg 1, 8025 AL Zwolle Tel. +31(0)38-4557200, Fax +31(0)38-4530111 www.wgs.nl Waterschap Hollandse Delta Handelsweg 100, 2988 DC Ridderkerk Tel. +31(0)88-9743000, Fax +31(0)88-9743001 www.wshd.nl Waterschap Hunze en Aa’s Aquapark 5, 9641 PJ Veendam Tel. +31(0)598-693800, Fax +31(0)598-693893 www.hunzeenaas.nl

Watts Industries Netherlands B.V. Kollergang 14, 6961 LZ Eerbeek Tel. 0313-673750, Fax 0313-652073 www.waterbeveiliging.nl Wavin Nederland J.C. Kellerlaan 8, 7772 SG Hardenberg Tel. 0523-288165, Fax 0523-288228 www.wavin.nl Wavin Overseas B.V. Stationsplein 3, 8011 CW Zwolle Tel. +31(0)38-4294951, Fax +31(0)38-4294950 www.wavinoverseas.com Wetlands International Horapark 9, 6717LZ Ede Tel. +31(0)318-660910, Fax +31(0)318-660950 www.wetlands.org

WTA Luchttechniek B.V. David Ricardostraat 10, 7559 SH Hengelo Tel. 074-8510550, Fax 074-8510511 www.wta-trading.nl

X Xylem Water Solutions Nederland B.V. Pieter Zeemanweg 240, 3316 GZ Dordrecht Tel. 078-6548400, Fax 078-6510936 www.xylemwatersolutions.com/nl

Z Zandrecycling Nederland B.V. ABC Westland 227, 2685 DC Poeldijk Tel. 0174-243950, Fax 0174-291148 www.zandrecycling.nl

Waterschap Noorderzijlvest Stedumermaar 1, 9735 AC Groningen Tel. +31(0)50-3048911, Fax +31(0)50-3048226 www.noorderzijlvest.nl

Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology Agora 1, 8934 CJ Leeuwarden Tel. +31(0)58-2843000, Fax +31(0)58-2843001 www.wetsus.nl

Jac. van Zeijl & Zonen Zwartendijk 46, 2671 LL Naaldwijk Tel. 0174-623400, Fax 0174-642461 www.vanzeijlbaggerwerken.nl

Waterschap Rijn en IJssel Liemersweg 2, 7006 GG Doetinchem Tel. +31(0)314-369369 www.wrij.nl

Wetterskip Frysl/n Harlingerstraatweg 113, 8914 AZ Leeuwarden Tel. 058-2922222, Fax 058-2922223 www.wetterskipfryslan.nl

ZP van der Zwan Pompen & Fonteintechniek Goudse Rijweg 155, 2771 BB Boskoop Tel. 0172-210967, Fax 0172-230792 www.zp.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 42

WATERBRANCHE  2014

Logisticon 210x29 banner 2x.indd 1

12-06-13 16:33

KELLER

GSM2 Modemlogger grondwater

en

riooloverstort

data

draadloos

beschikbaar

•

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E [email protected]

WATERBRANCHE

TRENDS + VISIES 2014

SIXTEEN TOOLS AND COUNTING! Karla Peijs (Visitatiecommissie Waterketen)

Chlorine Free

FutureMap

NOMatter

Self Cleaning Network

City Blueprint

Groundwater Monitor

OptiValves

Sensing Soil

Clean Membrane

Mains Investment Planning

QMRA Treatment Calculator

Water-Use Info

Ecohydrological Stress

Network Flow Performance

Residual Cycle

WellGrapher

Jules van Lier (TU Delft)

Albert Jansen (TNO) Met Watershare® lanceerde KWR Watercycle Research Institute

gezondheid, duurzaamheid, watertechnologie, asset-

eind 2012 een nieuw kennismanagementmodel voor de inter-

management en watersystemen. Leden zetten elkaars tools

nationale watersector. Samen met zes gerenommeerde

vervolgens in bij het oplossen van de praktijkproblemen van

kennisinstituten deelt KWR ondertussen zestien software-

hun opdrachtgevers.

Bas Hofs (KWR Watercycle Research Institute)

Aleid Diepeveen Koen Overkamp (Netherlands Water Partnership)

Patrick Willems (KU Leuven)

Plus 22 visies van collega’s uit het vak

producten die wetenschappelijk én in de praktijk zijn getoetst. Zowel in ledental als hoeveelheid producten maakt Watershare®

Informatie

ook in 2014 een gestage groei door.

Wilt u meer weten over Watershare® of een van onze experts spreken? Kijk dan op watershare.eu of neem direct contact

Watershare® biedt de leden exclusief toegang tot een waaier

op met Gertjan Zwolsman bij KWR, 030 606 9582 of

aan experttools op het gebied van waterkwaliteit en

[email protected]

www.kwrwater.nl

@KWR_Water

Inclusief er Watertechnologie voor de toekomst t s i g e r n e Bedrijv Geen druppel mag verloren gaan r o t c e s r e Wat