WATERBRANCHE TRENDS + VISIES > Miguel Dionisio Pires. > Hans Wouters

THEMA:

WATERKWALITEIT WATERKWALITEIT

WATERBRANCHE

TRENDS + VISIES 2015

> Renée Bergkamp

> Miguel Dionisio Pires

> Mirjam Blokker

> Lennart Silvis | Sjef Ernes

> Hans Wouters

> Agnes Maenhout

P l u s 2 0 v i s i e s va n co l l e g a’s u i t h e t va k • Adri de Buck • Alex Hekman • Annette Ottolini • Arjan Leneman • Bas van der Wal/Bert Palsma • Cees Buisman • Emile Schols • Floris Boogaard • Frans de Vreede • Gerard van den Berg • Hans van Dijk • Hein Molenkamp • Joost Remmers • Lieve Declercq • Luuk Zaal • Marcel Klinge • Michiel van Haersma Buma • Pieter van Staveren • Thomas ter Laak • Yvonne Gooijer

DE JONGH PIPESYSTEMS B.V. Toonaangevend en de specialist De Jongh Pipesystems is een dynamisch bedrijf, gespecialiseerd in PE-HD kunststofleidingsystemen voor gas- en waterdistributie, persriolering, druk- en vrijvervalbuizen, alsmede voor industriële toepassingen. Een gemotiveerd en goed opgeleid team met ruim 35 jaar ervaring in haar branche staat u graag te hulp.

Breed assortiment aan producten en diensten PE-HD kunststof leidingsystemen, hulpstukken, betonbescherming, gereedschappen, werkplaats en ADPRON ont- en beluchters Deskundig advies en ondersteuning op maat Tijdens de ontwerp-, plannings- en uitvoeringsfase Slim afleveren maakt montage eenvoudig en voordelig Prefab laswerk voorbereidingen zorgen voor tijdwinst

Een volledig aanbod Bekijk ons volledige aanbod van producten en diensten op www.dejonghpipesystems.nl

PE-HD kunststof leidingsystemen

Hulpstukken

Betonbescherming

Gereedschappen

Werkplaats

ADPRON ont- en beluchters

Het vertrouwende adres voor een gas- en waterdicht leidingnet

7VZ[I\Z((+PU[LSVVYK :S\PZ^LN :>/LPQUPUNLU ;LSLMVVU ;LSLMH_ ,THPSPUMV'KLQVUNOWPWLZ`Z[LTZUS 0U[LYUL[^^^KLQVUNOWPWLZ`Z[LTZUS

Inhoud 4

Renée Bergkamp: Zolang extra zuiveringsstappen nodig zijn, is er nog veel te doen

6

Miguel Dionisio Pires: Driehoeksmossel kan niet in z'n eentje voor een goede waterkwaliteit zorgen

8

Mirjam Blokker: Hoe vangen we microbiologische nagroei in een model?

10

Lennart Silvis | Sjef Ernes (Wereldwaterdag 2015): Het NWP geeft water zijn eigen begroting | Investeren in de laatste mijl levert iedereen veel op

12

Hans Brouwer: CADoS-project geeft toiletpapier tweede leven

14

Agnes Maenhout: Watersector houdt eigen bedrijven en professionals bij de les

Colofon Adres redactie en uitgeverij Nijgh Periodieken B.V. Postbus 122. 3100 AC Schiedam Tel.: (010) 427 41 00 Internet: www.waterbranche.nl www.nijgh.nl E-mail: [email protected] Uitgever Rinus Vissers Redactie Jacques Geluk (artikelen en eindredactie) Henk Bosma (index) Dora Pompe (secretariaat) Advertentie-exploitatie Roelien Voshol E-mail: [email protected] Media-order Carola Sjoukes E-mail: [email protected] Opmaak PeisPeis

Trends en Visies 2015 17 Bas van der Wal & Bert Palsma | Floris Boogaard 18 Marcel Klinge | Thomas ter Laak 19 Emile Schols | Cees Buisman 21 Gerard van den Berg | Hans van Dijk 22 Yvonne Gooijer | Michiel van Haersma Buma 23 Hein Molenkamp | Arjan Leneman 25 Frans de Vreede | Alex Hekman 26 Annette Ottolini | Pieter van Staveren 27 Adri de Buck | Luuk Zaal 29 Lieve Declercq | Joost Remmers 31 Index

Druk Ten Brink, Meppel © 2015 Nijgh Periodieken B.V. Het auteursrecht op de inhoud van deze uitgave wordt nadrukkelijk voorbehouden. Overname van (een gedeelte van) de artikelen of afbeeldingen alleen na schriftelijke toestemming van de uitgever.

WATERBRANCHE 2015

3

MR. RENÉE BERGKAMP, DIRECTEUR VEWIN

‘Zolang extra zuiveringsstappen nodig zijn, is er nog veel te doen’ De kwaliteit van ons oppervlaktewater is verbeterd, maar Nederland voldoet nog steeds niet aan de Europese gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat. Residu van geneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen sijpelt door in het grondwater. Dat betekent dat de drinkwaterbedrijven – om ook in de toekomst onberispelijk kraanwater te kunnen blijven leveren – extra zuiveringsstappen moeten zetten, die eigenlijk niet nodig zouden moeten zijn, aldus Vewin-directeur Renée Bergkamp. Zij pleit voor een goed gesprek tussen de farmaceutische keten en de waterketen onder leiding van staatssecretaris Mansveld . De Brusselse wetgevers zouden moeten wegblijven van organisatorische zaken. Bovendien wil ze duidelijkheid over de zorgplicht als straks de Omgevingswet er is.

D

e waterveiligheid in Nederland is, dankzij de deltaprogramma’s, toonaangevend. Met de ‘governance’ in de watersector is volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) niets mis. De Visitatiecommissie Waterketen zegt dat alle partners goed samenwerken en alle neuzen dezelfde kant opstaan. Ook ons drinkwater is ‘hartstikke goed’, constateert Vewin-directeur mr. Renée Bergkamp. Toch plaatst ze tegelijk een kanttekening: “De ecologische kwaliteit van ons oppervlaktewater is eveneens flink

Vewin-directeur mr. Renée Bergkamp

4

WATERBRANCHE 2015

verbeterd, maar die opwaartse trend stagneert. Dat is zorgelijk, want het gaat om de ingrediënten voor ons drinkwater. De drinkwaterbedrijven hebben vooral behoefte aan verdergaande chemische verbetering van de waterkwaliteit, zeker nu ze de confrontatie moeten aangaan met de echt hardnekkige problemen. Traditionele die te maken hebben met meststoffen (stikstof en fosfaat) en gewasbestrijdingsmiddelen, maar ook nieuwe waarvan we de ernst nog niet helemaal kunnen inschatten. Denk aan residu van geneesmiddelen, nanodeeltjes en micro-

plastics en allerlei nieuwe stofjes waarvoor nog geen normen bestaan. Daarom blijven we hameren op bronbescherming”, aldus Bergkamp, die benadrukt dat consumenten zich absoluut geen zorgen hoeven maken. “Drinkwater maken kunnen we in Nederland als de besten en zelfs voor relatief weinig geld, maar zolang we er nog steeds – technologisch hoogstaande – zuiveringsstappen moeten bijbouwen is er nog veel te doen. Het ministerie van Infrastructuur & Milieu heeft in het Nationaal Waterplan 2 aangekondigd een tandje bij te zetten voor de waterkwaliteit.

In het deltaprogramma Zoet water is er ook aandacht voor. Het gaat niet vanzelf, maar ik zie wel beweging in de goede richting. We moeten ervoor blijven zorgen dat dit goed op ons netvlies blijft.”

Mestbeleid Het mestbeleid van de overheid mag dan hebben bijgedragen aan de verbetering van de waterkwaliteit, ons land voldoet nog niet aan de strengere Europese normen. “De gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat zijn weliswaar aangescherpt en de derogatie is verminderd, maar we nemen nog steeds een uitzonderingspositie in. Volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW) zouden er alleen grondstoffen in het water moeten zitten, waarvoor een eenvoudige zuivering voldoende is. Dat is nog ver weg, anders zouden extra stappen om nieuwe risico’s aan te kunnen niet nodig zijn. Daarom blijven we de trom roeren over bronbescherming, waarbij ik meteen constateer dat het probleem van vandaag met het oppervlaktewater, het probleem van morgen met het grondwater is. De ontzagwekkende watervoerende lagen diep onder de grond zijn eigenlijk de verzekering dat volgende generaties over schoon water kunnen beschikken, maar nu al vinden we hele kleine hoeveelheden geneesmiddelresten en residuen van allang verboden bestrijdingsmiddelen in het grondwater. Die sijpelen langzaam door de lagen heen en er is meer onderweg. Als we dat soort verontreinigingen in onze putten meten, worden we daar niet vrolijk van. Wat dat betreft heeft drinkwaterbedrijf Vitens vorig jaar een behoorlijk signaal afgegeven door een aantal putten te sluiten. Door oude bodemverontreinigingen is het zuiveren van het water daar niet meer te betalen. We zijn ook heel zuinig op onze putten. Om ze te beschermen beheren we rond de winningsgebieden in totaal 24.000 hectare natuur.”

worden al goedkoper en op de lange termijn leveren ze geld op.”

Gesprek Vewin-directeur Bergkamp hoopt dat onder regie van staatssecretaris Wilma Mansveld een gesprek kan plaatshebben tussen de drinkwaterbedrijven, de waterschappen, de provincies, de gemeenten en de farmaceutische industrie. “De waterketen kan het probleem van medicijnresten in het water niet alleen oplossen. Dat moeten we samen met de farmaceutische sector doen, maar het is lastig die sector rechtstreeks te benaderen. Vewin streeft naar langetermijnoplossingen, zoals ‘Green Pharmacy’, waarbij de farmaceutische industrie geneesmiddelen ontwikkelt die even effectief zijn, maar wel goed afbreken in water. Als dat lukt ben je spekkoper. Wanneer dat niet kan moeten we de resten, in plaats van ze te lozen, apart afvangen of verwerken. Sommige ziekenhuizen doen dat nu al. De afdeling radiologie geeft bijvoorbeeld patiënten die een chemokuur ondergaan een plaszak mee, waarmee ze hun urine kunnen opvangen. Daarnaast is voorlichting nodig, want er zijn nog steeds mensen die overtollige geneesmiddelen door de wc spoelen. ‘Green Pharmacy’ vergt innovatie en investeringen om er een succes van te maken. Er ligt hier een belangrijke regierol voor de overheid.” Zowel de farmasector, die op dit moment nog weinig last heeft van de normen, maar wel haar imago in de gaten moet houden, als de watersector hebben apart al met de staatssecretaris gesproken. De Unie van Waterschappen en de Vewin zijn samen met een plan van aanpak gekomen, waarin een aantal lijnen is uitgezet. Het gesprek met de farmasector is daar een van. “Verder moet er meer onderzoek komen en kijken we wat we binnen de waterketen zelf kunnen doen. De Tweede Kamer heeft al positief gereageerd.”

Regelgeving Volgens Renée Bergkamp is de tijd van de makkelijke win-winoplossingen voorbij en kunnen bijvoorbeeld boeren veel doen om ervoor te zorgen dat meststoffen en bestrijdingsmiddelen niet afstromen in het oppervlaktewater. “Het is in hun belang, want ze besproeien hun land met datzelfde water en laten hun dieren ervan drinken. Bovendien is het in het belang van de consument, want die draait op voor de kosten van extra zuiveringsstappen. Is dat redelijk?”, aldus Bergkamp, die zich overigens wel de grote betekenis van de landbouw voor onze export en dus onze economie goed realiseert. “Ik ben voorzitter van de stuurgroep precisielandbouw van het Productschap Akkerbouw geweest en uit dien hoofde weet ik dat er al machines zijn die per groen blaadje een druppeltje voedingsstof of bestrijdingsmiddel laten vallen, zonder iets te verspillen. Er is ook geen drift. Die machines kosten geld, maar ze

De in de Vewin verenigde waterbedrijven vinden dat de Europese Unie zich vooral moet bezighouden met waterkwaliteit, bronbescherming, normering en gezamenlijke meetmethoden, zodat de waterconsument overal in Europa op dezelfde wijze is beschermd. “De KRW, de Drinkwaterrichtlijn, de Grondwaterrichtlijn en de Richtlijn Prioritaire stoffen zijn goed, maar Brussel moet zich niet bemoeien met het organiseren van de drinkwatersector. Wanneer de EU tarieven reguleert, bepaalt of drinkwaterbedrijven publiek of privaat moeten zijn en vaststelt hoe een benchmark er uitziet is de ervaring dat dit soort maatregelen zelden passend is voor alle samenlevingen. In Oost-Europa hebben mensen geen watermeters en is het lekverlies nog vijftig procent. Bij ons is dat totaal anders. Laat ik het anders zeggen: als de wetgevers die verantwoordelijk zijn voor het Europese

waterbeleid – dat zijn maar dertig mensen – alle aandacht vestigen op organisatorische zaken is dat niet alleen doodzonde, maar vooral heilloos. Ze kunnen beter met prioritaire stoffen aan de gang gaan of de implementatie van de Kaderrichtlijn Water in stroomgebiedsplannen goed evalueren en monitoren. Inhoudelijke zaken, waaraan we wat hebben.”

Benchmarking Voor benchmarking geldt eigenlijk hetzelfde. “Ik ben daar erg voor, door met elkaar prestaties te vergelijken kun je van elkaar leren. We doen dat dan ook onderling met Europese collega’s. Wanneer de Europese Unie gaat voorschrijven hoe we het moeten doen ben ik bang dat het een afrekeningsinstrument wordt. Dan is de lol er meteen vanaf. Iedereen gaat alles politiek correct invullen, waardoor het zo belangrijke leereffect verdwijnt. Aan die extra regeltjes en administratieve lasten is dus geen behoefte wat ons betreft. We hebben dat al gemeld aan Eurocommissaris Frans Timmermans.” Ook in Nederland mag nog wel wat gebeuren, vindt Bergkamp. Beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu en water is, in versimpelde vorm, straks allemaal onderdeel van de nieuwe Omgevingswet. “Wij hebben een publieke taak en moeten 24/7 water leveren aan iedereen in onze distributiegebieden. Daarom baart die decentralisatieslag ons zorgen, want wie heeft straks de zorgplicht en is verantwoordelijk wanneer ergens in het systeem iets misgaat met lozingen, bevoegdheden of vergunningverlening? Iemand moet kunnen ingrijpen! Daarom zijn we, samen met het Interprovinciaal Overleg (IPO), de UVW, de VNG en het ministerie hard aan het puzzelen om straks weer een situatie te krijgen waarin volstrekt helder is bij welk loket je moet zijn, wie toezicht houdt en welke overheidsinstantie de belangen voor de drinkwatervoorziening borgt.”

‘Vervelende belasting’ Water is goed en goedkoop en moet niet duurder zijn dan noodzakelijk. Bergkamp vindt de belasting op leidingwater voor consumenten, die de afgelopen jaar is verdubbeld, dan ook ‘heel vervelend’. “De belasting is bedoeld om mensen te bewegen minder water te gebruiken, maar dat werkt niet zo. Bovendien is het geen groene belasting en gaat de opbrengst niet naar verbetering van de waterkwaliteit, maar stroomt de staatskas in. Dan is er ook nog de precariobelasting. Een soort recht op liggen voor leidingen. Gemeenten hebben geld nodig om hun taken uit te voeren, maar het is een beetje verwonderlijk dat ze daarvoor een eerste levensbehoefte belasten. De consument kan het niet helpen dat water nu eenmaal door leidingen moet. “ WATERBRANCHE 2015

5

MIGUEL DIONISIO PIRES, ONDERZOEKER AQUATISCHE ECOLOGIE DELTARES

Driehoeksmossel kan niet in z’n eentje voor een goede waterkwaliteit zorgen “De waterkwaliteit in Nederland is na de jaren 70 en 80 fors verbeterd. Het mestbeleid en andere overheidsmaatregelen hebben ertoe geleid dat minder voedingsstoffen uitspoelen naar het oppervlaktewater”, zegt aquatisch onderzoeker Miguel Dionisio Pires van Deltares. Klimaatverandering kan die verbetering temperen. Een gemiddeld hogere temperatuur en het vaker voorkomen van extreem weer zorgen ervoor dat schadelijke blauwalgen langer actief zijn. Kunnen driehoeksmosselen ons uit de brand helpen? Deze zoetwaterschelpdieren zijn gek op blauwalgen.

A

l is de waterkwaliteit in Nederland de afgelopen veertig jaar fors verbeterd, eutrofiëring zorgt nog altijd voor de grootste druk op onze watersystemen. Mest- en andere nutriënten afkomstig van landbouw, industrie en uit stedelijk gebied verrijken het water. “Deze voedingsstoffen versterken de positie van de blauwalgen, die heel schadelijk zijn voor ons en het ecosysteem. Ze verdringen goede groenalgen en diatomeeën (kiezelwieren). Zoöplankton, belangrijke diertjes die het water schoonhouden en dienen als voer voor de vissen, zijn vooral gek op die goede algen, maar blauwalgen kunnen ze helaas niet eten. Die kunnen daardoor vrijwel ongehinderd bloeien en zo de hele voedselketen kapot maken. Klimaatverandering zal de effecten van

daar van houden zich kunnen handhaven. Deze karpers en brasems maken het water nog ondoorzichtiger. Op zoek naar bodemdiertjes woelen ze de bodem voortdurend om.” Volgens Dionisio Pires komt deze situatie vooral voor in meren en zeker in stadsvijvers, die kleiner zijn en sneller opwarmen.”

IJsselmeer helder Desondanks is de onderzoeker redelijk optimistisch. “Het mestbeleid en andere maatregelen zorgen er al jaren voor dat minder voedingsstoffen afstromen naar het oppervlaktewater. Daardoor is de waterkwaliteit nu een stuk beter. Het IJsselmeer is tegenwoordig helder. In tegenstelling tot vroeger is de bodem gewoon te zien en zijn er waterplanten. Dat betekent dat alle

‘Wanneer de opwarming van de aarde binnen de perken blijft, zal de verbetering van de waterkwaliteit doorzetten’

eutrofiëring naar verwachting versterken”, denkt onderzoeker Miguel Dionisio Pires van Deltares. “Doordat het gaat om een geleidelijke invloed, moet je die ontwikkeling wel over een langere periode bekijken vooraleer je conclusies kunt trekken”, nuanceert hij. “Door de opwarming komen in de bodem opgeslagen voedingsstoffen eerder vrij en beschikbaar voor de blauwalgen, die naast fosfaat vooral stikstof makkelijker kunnen opnemen dan andere algen en daardoor een voorsprong krijgen. Het zijn geen snelle groeiers, maar ze komen bij hogere temperaturen een maand eerder tot bloei en groeien nog door als de goede algen al afsterven. Vooral wanneer ze drijflagen vormen vangen ze al het licht weg, waardoor de nuttige algen niet kunnen groeien. Zoöplankton sterft eerder en ook waterplanten gaan dood. Wat overblijft is troebel, zuurstofarm water met veel zwevende stoffen, waar alleen vissen die

6

WATERBRANCHE 2015

componenten van het voedselweb meer in balans komen. Een gezond voedselweb is een soort piramide. In de bodem zitten precies genoeg voedingsstoffen, zodat er niet te veel algen zijn. De hoeveelheid zoöplankton is voldoende om de algen in toom te houden, waardoor het water helder blijft, en om jonge vissen te voeden. Die dienen op hun beurt als voedsel voor roofvissen en vogels. Vissers zijn hier niet blij mee, want een goede waterkwaliteit betekent dat er van heel veel groepen waterbewoners minder zijn. Dat moet ook, omdat er anders geen sprake is van een gezond evenwicht. In Azië verstoren ze dat bewust, want als er meer nutriënten in het water zitten kunnen ze meer vis kweken.” Volgens Dionisio Pires is het IJsselmeer een voorbeeld, maar is de verbetering vrijwel overal in Nederland merkbaar. Ook nu de klimaatverandering voor enige tempering zorgt.

Veerkracht “Het verminderen van de hoeveelheid voedingsstoffen die in het oppervlaktewater terechtkomt, heeft een antagonistische werking en bevordert dat de balans standhoudt. Dat betekent een veerkrachtig ecosysteem dat een stootje kan hebben, ook als de temperatuur langzaam stijgt. We zijn op de goede weg en de overheid moet dit beleid zeker doorzetten. Ook in de ons omringende landen heeft men inmiddels stappen gezet.” Wanneer de opwarming van de aarde binnen de perken blijft en de meeste landen zich aan de protocollen houden, zijn de nadelige effecten in toom te houden en zal de verbetering van de waterkwaliteit doorzetten, is de conclusie van Dionisio Pires’ verhaal. “Er wordt steeds gewerkt aan nieuwe manieren om te voorkomen dat nutriënten in het water terechtkomen”, zegt hij. Relativerend voegt hij daaraan toe: “Ik weet niet of het mogelijk is die landelijk of zelfs wereldwijd te implementeren. We moeten wel steeds meer mensen voeden en daar is landbouw voor nodig.” Zelf heeft hij voor het Wetterskip Fryslân op basis van een dataset over de jaren 1980-2010 gekeken naar te verwachten trends in Friese meren. “De vraag was of we, kijkend naar diverse soorten blauwalgen met verschillende leefstrategieën, iets konden zeggen over het ecosysteem. Het bleek erg lastig om zo een oorzaak te kunnen aanwijzen voor de blauwalgproblemen daar.” Voorkomen, bijvoorbeeld door het uitspoelen van nutriënten te beperken, is natuurlijk het mooiste, maar kan lastig zijn. “Dat gaat soms lange tijd goed, tot het blauwalgprobleem in een bepaald jaar ineens weer de kop opsteekt. Dan is er een soort opgekomen met een andere strategie. Misschien moeten we, wetend dat we er alles aan gedaan hebben, wel accepteren dat er een calamiteitenjaar tussen kan zitten. Het aantal problemen met blauwalgen is, ook in zwemwater, de afgelopen jaren overigens niet toegenomen.” Als ze er eenmaal zijn gaat het erom ze het liefst zonder chemicaliën te bestrijden. “Ikzelf heb gekeken of we driehoeksmosselen (of quagga’s), die prima in staat zijn blauwalgen

Miguel Dionisio Pires

op te eten, het werk kunnen laten doen. Diverse partijen, waaronder Waterschap Brabantse Delta en de gemeente Utrecht, experimenteren nu met zoetwatermosselen. Het zijn exoten, want het aantal inheemse zoetwatermosselen is te klein om als natuurlijk bestrijdingsmiddel te gebruiken”, aldus de blauwalgdeskundige.

Waterstofperoxide Een ander in Nederland veel toegepast middel is waterstofperoxide. Blauwalgen missen, in

schoon. “We kunnen ook voorkomen dat de blauwalgen zich kunnen voeden. Een vlokmiddel adsorbeert fosfaat in het water en brengt het naar de bodem. Door er vervolgens afdekmateriaal overheen te doen kan het fosfaat niet meer vrijkomen.” Dionisio Pires wijst erop dat onderzoek nodig blijft, al was het maar omdat er nieuwe soorten komen, die vanuit het zuiden oprukken. “Er zit zelfs een tropische soort tussen. Dat heeft deels met watertemperatuur te maken, maar ook met menselijk handelen. Dankzij een betere

‘Continu samen optrekken is de enige manier’

tegenstelling tot andere algen, bepaalde enzymen om deze stof af te breken. Waterstofperoxide zorgt in het begin voor vieze troep, omdat de blauwalgen massaal sterven. Dat moet je opzuigen, maar daarna is het water

waterinfrastructuur, waarbij we rivieren verbinden via kanalen, en bijvoorbeeld de aanleg van vispassages kunnen organismen zich verder verspreiden. Ook in het ballastwater van schepen uit andere continenten die

onze havens aandoen zit wel eens een visje of ander organisme.”

Niet vergeten Tot slot zegt Miguel Dionisio Pires: “Iemand maakte enige tijd geleden de opmerking dat klimaatverandering uit de mode begint te raken. Geen geschikte uitspraak, want ik vind dat we het onderzoek daarnaar, zeker in relatie tot de waterkwaliteit, niet moeten vergeten. Er moet aandacht voor blijven. We weten nog steeds niet alles en wanneer de ergste scenario’s van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change van de Verenigde Naties) uitkomen en de temperatuur gemiddeld met 3˚ Celsius of meer stijgt, kan het huidige beleid toch onvoldoende blijken. Daarom zou ik graag zien dat onderzoekers, beleidsmakers en mensen in het veld veel beter op elkaar ingespeeld raken. Dat gebeurt al wel, maar te veel op projectbasis. Continu samen optrekken is de enige manier om de waterkwaliteit ook in de toekomst te kunnen waarborgen.” WATERBRANCHE 2015

7

DR. IR. MIRJAM BLOKKER, ONDERZOEKER KWR WATERCYCLE RESEARCH INSTITUTE

‘Hoe vangen we microbiologische nagroei in een model?’ Mirjam Blokker is deskundige op het gebied van drinkwaterdistributie. De waterkwaliteit is goed, maar hangt sterk af van de stroomsnelheid en de verblijftijd in het netwerk. Als te veel deeltjes opwervelen tijdens piekgebruik kan bruin water tot klachten leiden. “De kunst is te voorspellen wanneer ingrijpen nodig is”, aldus Blokker die nu onderzoek doet naar de microbiologische waterkwaliteit in het leidingnet. Daarnaast is ze toolhoudster van twee belangrijke instrumenten binnen de online kennisuitwisselingssuite Watershare van KWR Watercycle Research Institute.

KWR-onderzoeker dr. ir. Mirjam Blokker

8

WATERBRANCHE 2015

“De waterkwaliteit in het Nederlandse drinkwaterdistributienet is heel goed”, constateert onderzoeker Mirjam Blokker. In 2010 is ze gepromoveerd op een proefschrift over een statistisch eindgebruikersmodel (SIMDEUM), waarmee een drinkwaterleidingnet tot in de kleinste details te modelleren is. Het genereert, zonder dat ingewikkelde en dure meetcampagnes nodig zijn, informatie over de effecten van gedragsverandering en besparende maatregelen op het watergebruik en over veranderingen van de waterkwaliteit tijdens het verblijf in het net. “Waterleidingbedrijven sturen gezuiverd water van een stabiele hoge kwaliteit via het leidingnetwerk richting de eindgebruiker. Onderweg verandert de kwaliteit door de effecten van hydraulische omstandigheden. Een kleine, nauwelijks meetbare hoeveelheid minuscule deeltjes bezinkt bij een lage stroomsnelheid of stilstand (vooral ’s nachts) in de leidingen. Bij kortdurende stroomversnellingen (veroorzaakt door douchen of in de pauze van een voetbalwedstrijd als iedereen tegelijk naar het toilet gaat) wervelen ze op. Het gevolg kan zijn dat het water bruin kleurt.

vergaren, zodat afwijkingen snel te detecteren zijn. Het vinden van de optimale plekken om dat te doen in dat grote netwerk is echter wel een uitdaging, waar mijn collega Peter van Thienen zich mee bezighoudt.”

Microbiologische nagroei De focus van Mirjam Blokker verschuift van de bruinwaterproblematiek naar het beschrijven van de microbiologische nagroei in het leidingnet. “Samen met collega’s van microbiologie kijk ik naar wat er gebeurt in het water en de biofilm en welke uitwisseling daartussen plaatsvindt onder invloed van aangevoerd substraat, temperatuur, stroomsnelheden en verblijftijden. Dat is, zo verwacht ik, waanzinnig ingewikkeld en dus een enorme uitdaging. De afgelopen tijd heb ik me beziggehouden met het uitvoeren van kwantitatieve microbiologische risicoanalyses voor het leidingnet. Vragen daarbij zijn hoe snel een incident zich verspreidt door het net en hoeveel mensen dan in potentie een infectie met Campylobacter of virussen kunnen oplopen. Daarnaast wil ik weten welk effect maatregelen als meten en het geven

'De belangrijkste onbekende is nog welke deeltjes en stoffen de leidingen kunnen binnendringen' Wij kijken hoe die veranderingen plaatsvinden en hoe ze zijn tegen te gaan”, legt Blokker uit. “De kunst is te kunnen voorspellen wanneer ingrijpen nodig is om klachten van gebruikers te voorkomen, wat natuurlijk ook een wens is van de drinkwaterbedrijven die dan tijdig maatregelen kunnen nemen, zoals reinigen middels spuien.”

Tappen Waterbedrijven meten verplicht de drinkwaterkwaliteit aan de kraan. “Jaarlijks tappen ze bij duizenden consumenten op willekeurige tijden een liter water af, waarna de monsters worden onderzocht op de aanwezigheid van kleine hoeveelheden chemische en microbiologische parameters. De kans dat ze afwijkingen vinden is klein, omdat je toevallig op het juiste moment op de goede plek moet meten. Met name besmettingen vang je niet met dit meetprogramma, dat meer bedoeld is om aan te tonen dat normale operationele omstandigheden leiden tot een goede waterkwaliteit. Belangrijker is ervoor te zorgen dat het water van hoge kwaliteit het leidingnet ingaat, er geen lekken zijn en er dus niets verloren kan gaan of in kan komen. Uit een microbiologische analyse moet blijken welke risico’s er zijn en welke maatregelen in dat geval nodig zijn. Deze methode voldoet, maar er zijn nieuwe ontwikkelingen. Gekeken wordt bijvoorbeeld waar we sensoren kunnen plaatsen om zoveel mogelijk informatie te

van kookadviezen hebben op het infectierisico. Het onderzoek naar wat er, ondanks een hygiënische werkwijze, toch kan misgaan is in een afrondende fase. De belangrijkste onbekende is nog welke deeltjes en stoffen de leidingen kunnen binnendringen. Bijvoorbeeld uit een naastliggend rioolwater. Daar kan infectueus materiaal inzitten, maar hoeveel is dat? Op dit moment zijn we nog met metingen bezig om dat boven water te krijgen.” De risico’s kunnen in de toekomst groter zijn dan nu, doordat leidingen uit de jaren vijftig en zestig aan vervanging toe zijn en de kans op lekken groeit. In dat dat kader wordt onderzocht hoe bijvoorbeeld het asset management zo is in te richten dat de juiste leidingen het eerst worden vervangen. Publicatie van de resultaten en de conclusies van de kwantitatieve risicoanalyse verwacht Mirjam Blokker binnen een half jaar. “Aan de hand daarvan is straks beter in te schatten wat het niveau van infectierisico’s is en welke maatregelen effectief zijn. Ook de klimaatverandering kan impact hebben. Als de temperatuur stijgt – en dat gebeurt in vrijwel elk scenario – kan de microbiologische nagroei in de leidingen sneller toenemen, maar niet overal even snel. De temperatuur in steden is significant hoger dan op het platteland.”

Watershare Als toolhouder is Mirjam Blokker betrokken bij

twee instrumenten van Watershare, een door KWR Watercycle Research Institute ontwikkelde en in 2012 gelanceerde online suite, waarin kennisinstituten hun expertise, ervaring en netwerken internationaal delen. KWR is al ruim 40 jaar bezig met gezamenlijke kennisontwikkeling voor de publieke watersector. Naar veel problemen die het instituut in die periode is tegengekomen, is onderzoek verricht, waaruit oplossingen zijn voortgekomen. “Die kennis en expertise etaleren we in de vorm van instrumenten via de online Watershare-suite. Deskundigen bij andere publieke Europese kennisinstituten, die tegen dezelfde uitdagingen aanlopen, kunnen daarvan gebruik maken en uiteraard zelf instrumenten inbrengen”, aldus Idsart Dijkstra, divisiemanager Watershare van KWR, destijds ter gelegenheid van de introductie van de suite. Blokker: “Dat geldt voor Platinum-leden. Silver- en Gold-leden hebben respectievelijk recht op het gebruik van twee en vijf instrumenten. Een van mijn tools heet OptiValves. Als aan het leidingnet wordt gewerkt is het handig dat gedeelte af te sluiten, zodat andere mensen gewoon water hebben. Soms doen afsluiters het niet en dat realiseren vooral waterbedrijven buiten Nederland zich niet. De tool helpt bij het zo efficiënt en effectief mogelijk onderhouden van de afsluiters en het herkennen van de faalmechanismen die kunnen optreden. Een afsluiter kan bij voorbeeld stukgaan tijdens herbestratingswerkzaamheden. Dat wetende zouden waterbedrijven daar rekening mee kunnen houden door de afsluiters vooral in zo’n gebied te controleren in plaats van in een wijk waar al twintig jaar niets is gebeurd. “

Water-use Info De Watershare-tool Water-use Info is, in tegenstelling tot OptiValves waarvoor een oud-collega verantwoordelijk is, door Mirjam Blokker zelf ontwikkeld. “Dit instrument gaat over de kennis van het gebruik en lozen van water. Wanneer duidelijk is waarom en hoe mensen water gebruiken, kun je bedenken hoe je ervoor kunt zorgen dat ze dat gebruik verminderen. Bijvoorbeeld door in de toekomst toiletten of wasmachines aan te passen. Vervolgens kun je kijken welke effecten dat heeft op de waterafzet en het piekgebruik. Daarnaast geeft de tool inzicht in de extra rioollast die optreedt als toch meer drinkwater wordt gebruikt en in de hoeveelheid energie die nodig is voor het verwarmen van bijvoorbeeld douchewater. Het is een geweldig instrument, dat vooral voor waterbedrijven en de installatiesector interessant is. Als bijvoorbeeld blijkt dat het meeste watergebruik in het toilet zit, kunnen ze zich bijvoorbeeld meer richten op het installeren van toiletten met een kleiner spoelvolume, dan op het stimuleren van korter douchen.” WATERBRANCHE 2015

9

LENNART SILVIS, DIRECTEUR NETHERLANDS WATER PARTNERSHIP (NWP)

Het NWP geeft water zijn eigen begroting De Nederlandse watersector bespreekt vrijdag 20 maart welke acties mogelijk zijn om invulling te geven aan Water & Duurzame Ontwikkeling, het thema van Wereldwaterdag 2015. Zo is er aandacht voor het zesde Duurzame Ontwikkelingsdoel (Sustainable Development Goal) van de Verenigde Naties, dat is gericht op duurzaam waterbeheer en de beschikbaarheid van water en sanitatie. Een van de daarvan afgeleide doelen gaat over waterkwaliteit, ecosystemen en integraal waterbeheer.

D

“

e Verenigde Naties hebben niet helemaal toevallig gekozen voor het thema Water & Duurzame Ontwikkeling. Eerdere doelstellingen lopen dit jaar af. Die hebben goed gewerkt, want daardoor is meer geïnvesteerd in oplossingen voor watervraagstukken. Door landen zelf, maar ook door internationale financieringsinstellingen, zoals de Wereldbank, en het bedrijfsleven. Publiek-private samenwerking, zoals wij die voorstaan”, zegt Lennart Silvis, directeur van het Netherlands Water Partnership (NWP), dat de Nederlandse editie samen met Aqua for All en partnerorganisaties organiseert. “Ervoor in de plaats komen Duurzame Ontwikkelingsdoelen, waarvan er één specifiek over water gaat: ‘The Global Goal for Water’. Dat is nodig, want – hoewel eerdere drinkwaterdoelen zijn bereikt – nog steeds hebben 740 miljoen mensen geen toegang tot veilig drinkwater. Voor 3 miljard mensen zijn geen goede sanitaire voorzieningen beschikbaar. Het mooie is dat het nu niet meer over de doelen alleen gaat, maar ook over de wereldwijde betrokkenheid van het bedrijfsleven. Ondernemingen, van waterbedrijven en bierbrouwerijen tot multinationals en olieraffinaderijen, moeten kijken hoe zij duurzaam kunnen omgaan met water. Afvalwater en de nutriënten erin niet lozen, maar hergebruiken, of zoals (toen nog) kroonprins WillemAlexander het zei: ‘There is no such thing as waste water, but only water wasted’. Natuurlijk is het een gigantische klus ervoor te zorgen dat een verffabriek in Azië giftige verfstoffen voortaan opvangt, maar als landen en bedrijven zich committeren moet dat lukken.”

Waterkwaliteit Het is volgens Silvis belangrijk dat overheden wet- en regelgeving aanscherpen om beperking van het lozen van afvalwater te kunnen afdwingen. “Probleem blijft handhaving, maar bedrijven én consumenten – die er voor het kopen op kunnen letten of kleding duurzaam is geproduceerd – kunnen ook zelf verantwoordelijkheid nemen en zo druk op de ketel houden. Financiële prikkels werken vaak beter dan morele”, zegt de NWP-directeur. Sub-ontwikkelingsdoelen zijn

10

WATERBRANCHE 2015

wereldwijd gegarandeerde waterkwaliteit en goed waterbeheer per 2030. Silvis: “Dat is ontzettend ambitieus. Dat moet ook. Of het realistisch is moet blijken, maar van belang is een grote stap te zetten door concrete afspraken te maken en acties te ondernemen. In landen met een groeiende middenklasse ontstaat bovendien druk op de overheid om te zorgen voor schoon water, omdat deze mensen vuil water niet meer accepteren. Ze willen een schone en geen stinkende vijver bij hun huis. Bedrijven die actief zijn in stroomgebieden moeten eveneens hun verantwoordelijkheid nemen. Het helpt wanneer de overheid daar institutioneel klaar voor is en handhaaft. Dat is een uitdaging. Tijdens Wereldwaterdag hebben we Heineken op het podium. Ik ben benieuwd wat zij daarover zeggen.”

gebied van kennis delen, om de hoek kijken en dat is mijn ogen het nieuwe competitiemodel. Een overheid of het bedrijfsleven kunnen vaak niet in hun eentje een waterprobleem oplossen. Daarom zijn we binnen de aangesloten partijen altijd op zoek naar slimme combinaties”, zegt Silvis. “En naar kansrijke markten in het buitenland, waarbij het NWP het liefst de interface is tussen publiek en privaat. We weten goed wat er bij overheden speelt en waar de sector staat. Vanuit onze publiek-private opzet streven we ernaar toegevoegde waarde te bieden. De Chinezen kunnen bijvoorbeeld goedkoper leveren, maar zodra lokale autoriteiten vragen om kwaliteit en duurzaamheid maken wij nog steeds een hele goede kans om daar onze producten en diensten af te zetten. Bovendien zijn we ook vanuit het buitenland aanspreekpunt voor en toegangspunt tot de Nederlandse watersector.”

Mooi onderwerp Silvis noemt water een ‘ontzettend mooi, divers en het relevant onderwerp om mee te werken’. “Het gaat ergens over: vraagstukken waar de wereld echt voor staat. Persoonlijk vind ik het erg interessant een bijdrage te kunnen leveren aan bijvoorbeeld het keren van overstromingsgevaar. De kracht van het NWP is ook dat de bij ons aangesloten bedrijven dankzij ons landenplatform en los van de VN-doelen mooie klussen binnenhalen in het buitenland. Daar geniet ik van.”

NWP Nederland kan in deze ontwikkeling een grote rol spelen. “Bij het NWP, dé netwerkorganisatie voor de watersector, hebben zich zo’n 200 partijen, afkomstig van bedrijfsleven, kennisinstellingen, overheden en ngo’s, aangesloten. Zij zijn overtuigd dat een sterke, geïntegreerde sector tot meer internationale kansen leidt. Ons doel is meer impact en meer werk in het buitenland, wat niet betekent dat we alleen uit zijn op meer omzet draaien. We willen bijdragen aan het oplossen van wereldwaterproblemen door kennis of producten te exporteren. Dat doen we al 15 jaar. Het bijzondere is onze publiek-private samenwerking, we zijn nadrukkelijk geen lobbyorganisatie. Het NWP geeft zijn leden netwerkkennis, zichtbaarheid en invloed. Wij weten wie wat waar in Nederland en daarbuiten doet, beschikken over marktinformatie, kennen belangrijke mensen en kunnen het verhaal van Nederland internationaal over het voetlicht brengen. Er is bij veel landen grote interesse in de organisatie van ons waterbeleid. Waterschappen zijn hier niet alleen verantwoordelijk voor de waterkwaliteit, de afvalwaterzuiveringen en het voorkomen van overstromingen, maar innen ook de financiën. We hebben een manier gevonden om water zijn eigen begroting te geven. Daar komt samenwerking, ook op het

NWP-directeur Lennart Silvis

IR. SJEF ERNES, DIRECTEUR AQUA FOR ALL

‘Investeren in de laatste mijl levert iedereen veel op’ Wereldwaterdag 2015 staat in het teken van Water en Duurzaamheid, met de nadruk op de door de Verenigde Naties opgestelde Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals). “Nederland is goed in het zoeken naar integrale duurzame oplossingen en kijkt als polderland naar álle aspecten”, zegt ir. Sjef Ernes, directeur van medeorganisator Aqua for All. Eén van de subdoelen is dat een goede waterkwaliteit in 2030 overal moet zijn gegarandeerd. Dat kan volgens Ernes, maar daar moeten we wel wat voor doen.

T

wee jaar geleden was Den Haag de locatie van de internationale Wereldwaterdag. De hele wereld kwam op bezoek”, zegt Aqua for All-directeur Sjef Ernes. “Nederland heeft een enorm goede indruk nagelaten en de Duurzame Ontwikkelingsdoelen op de agenda gezet.” Mede daardoor heeft de Wereldbank Nederland gevraagd de Water Global Practice te ondersteunen en vorm te geven binnen een strategisch partnerschap. Kennisuitwisseling speelt daarbij een grote rol. Water is de eerste van veertien praktijken, waarmee de Wereldbank wil bereiken dat extreme armoede in 2030 tot het verleden behoort en voorspoed voor iedereen in het verschiet ligt. Ernes: “Het is mooi dat

Nederland wat betreft de waterproblematiek een verantwoordelijk adviesland voor de Wereldbank mag zijn.”

Sjef Ernes

Publiek-private samenwerking

“

Wereldwaterdag 2015 wordt internationaal gevierd op zondag 22 maart. In ons land is er vrijdag 20 maart een evenement van onder andere NWP en Aqua for All in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.

Een gegarandeerde waterkwaliteit voor iedereen, wereldwijde toegang tot veilig water en verbeterde sanitatie en hygiëne en productiever gebruik van waterbronnen onder gecontroleerde omstandigheden zijn drie duurzame subdoelen die in 2030 moeten zijn bereikt. Daar moeten we wel wat voor doen. “Veel waterprogramma’s van diverse organisaties besteden veel aandacht aan het beschermen van de bron en de distributie, maar stoppen bij ‘de laatste mijl’. Waterservice tot aan de kraan, waterkiosken, straattappunten of boorgaten is dan niet altijd geborgd, waardoor mensen alsnog te maken krijgen met besmet water. Dat kan ook gebeuren bij onderbroken levering, besmette tankwagens of lekkende distributieleidingen in vervuilde bodem. Door dat laatste stukje niet af te leggen doen die organisaties al hun inspanningen in één klap teniet. De positieve impact op de gezondheid is nul, terwijl dat 99,7 procent kan zijn! Dat is om te huilen, vooral omdat de benodigde (membraan)filters ruim voorhanden zijn en nauwelijks iets kosten. Er is een andere visie nodig: het werk afmaken en service verlenen tot aan het aanrecht. Het rendement is gigantisch. Volgens Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie levert 1 dollar investeren in die laatste mijl 8 tot 35 dollar op, onder meer door vermeden kosten in de gezondheidszorg en een afname van de kindersterfte”, aldus Ernes.

In de wereld volgens Aqua for All heeft Iedereen duurzaam en structureel toegang tot schoon en veilig water en goede sanitatie en daardoor kans op een betere toekomst. De stichting wil dat ook mogelijk maken voor de mensen die vaak onder erbarmelijke omstandigheden leven. Met name in minder ontwikkelde landen in Afrika (zoals Ghana, Kenia, Mali, Benin, Rwanda, Ethiopië, Mozambique en Tanzania) en Azië (Cambodja en Nepal). “We zijn eigenlijk een soort

makelaar, gespecialiseerd in het bijeenbrengen van partijen en geldschieters. Het gaat niet zozeer om het produceren van water, het toegankelijk maken van toiletten, het slaan van putten en het aansluiten van kranen, maar veel meer om het bedrijfsleven in de watersector te stimuleren deel te nemen aan het programma publiek-private samenwerking (PPP). Deelnemende bedrijven bedienen dan niet alleen een markt van 4 miljard mensen (twee derde van de wereldbevolking), die het vrijwel zonder dienstverlening moeten stellen. Ze kunnen geld verdienen, mensen helpen en tegelijk hun energie- en watervoetafdruk verkleinen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is belangrijk voor hun merk en imago en is te koppelen aan interessant personeelsbeleid. Ondernemingen kunnen ook hun mede werkers de kans geven in het buitenland te werken.” Volgens Sjef Ernes is er de laatste tien jaar veel veranderd. “Participatie van het bedrijfsleven bestond toen vooral uit sponsoring. Nu is er een internationale markt van publiek-private partners die samenwerken binnen de Gouden Driehoek, die in ons geval bestaat uit ondernemers, overheden en ngo’s. Wij geven de voorkeur aan projectfinanciering en zakelijke partnerschappen tussen Nederlandse en lokale partijen.”

Sanitatie Neem sanitatie. Ernes: “Toiletten subsidiëren is een gepasseerd station. We moeten sanitatie aantrekkelijk maken om in te investeren en te vermarkten. Menselijk afval is altijd beschouwd als iets waar we zo snel mogelijk vanaf moeten. Poep en plas komen terecht in het afvalwater en het slib, terwijl ze als grondstoffen voor landbouw en energieopwekking geld waard zijn. De fosfaten die erin zitten kunnen we goed gebruiken. De technieken om dat te doen zijn in samenwerking met de Nederlandse watersector ontwikkeld. Ik zal de dag loven dat mensen betaald krijgen om bij ons te mogen poepen.” Volgens de Aqua for All-directeur is de kwaliteit van het oppervlaktewater verbeterd, maar komen vervuilende stoffen nog steeds in het mariene systeem terecht. “De koraalriffen helpen we om zeep, doordat we nog steeds in principe kostbaar afvalwater lozen op zee.” Ook hier kan publiek-private samenwerking veel opleveren, zowel economisch als ecologisch en humanitair.”

Apentrots Ernes is apentrots op de kwaliteit van onze watersector. “Steeds blijkt dat we een waterkennisland zijn. Het Netherlands Water Partnership en wij vullen elkaar goed aan, zeker waar het betreft de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheden en ngo’s. Die combinatie levert elk jaar een boeiend Wereldwaterdag-congres waar we stilstaan bij de kansen voor de sector, ‘aid’ en ‘trade’ en het creëren van internationale partnerschappen.” WATERBRANCHE 2015

11

IR. HANS WOUTERS (BRIGHTWORK)

CADoS-project geeft toiletpapier tweede leven Gebruikt en doorgespoeld toiletpapier krijgt een tweede leven dankzij het inmiddels bekroonde project ‘Cellulose Assisted Dewatering of Sludge’ (CADoS). De cellulosevezels uit het papier worden op de rioolwaterzuivering (rwzi) met een fijnzeef gescheiden van het huishoudelijk afvalwater, waarna ze dienen als filtermat om biologisch slib effectief te kunnen ontwateren. Daarnaast levert het zeefgoed een waardevol product op dat uiteindelijk kan dienen als grondstof voor bioplastics en is het proces goed voor de waterkwaliteit. De eerste resultaten van toepassing op ware schaal op de rwzi van Ulrum zijn hoopgevend.

H

“

et onderzoek duurt in totaal vier jaar. We zijn bijna een jaar bezig en ik verkondig nu zelfs al in het buitenland dat wij toiletpapier gaan hergebruiken. Dat spreekt aan, vooral omdat iedereen het verhaal na vijf minuten snapt en weet wat het idee erachter is. Hoe meer resultaten er zijn hoe vaker dat zal gebeuren. Ik zie dan ook perspectief in het buitenland, maar het begint natuurlijk allemaal in onze eigen achtertuin”, zegt ir. Hans Wouters, directeur van het in Sneek gevestigde bedrijf Brightwork, dat waterschappen en industrieën adviseert en daarnaast inzet op technologische ontwikkeling. “Samen met klanten (Waterschap Noorderzijlvest en Wetterskip Fryslân), kennisinstellingen (Centre of Expertise Water Technology en de Rijksuniversiteit van Groningen) en de eindverwerker (Attero Noord) vormen wij het consortium CADoS, dat het onderzoek uitvoert.” Hoewel de eerste resultaten op de rwzi van het Groninger Ulrum positief zijn en de Unie van Waterschappen het project heeft onderscheiden met de Water Innovatieprijs 2014, moet er nog heel wat gebeuren. “We staan aan het begin en moeten ons er

Zo werkt CADoS

12

WATERBRANCHE 2015

allereerst van vergewissen dat de installatie het hele jaar door op een goede, stabiele manier kan draaien en zo efficiënt is als we verwachten. De komende periode moeten we veel onderzoeksvragen beantwoorden. Er gaan bijvoorbeeld best nog veel dingen fout. Dat is inherent aan een onderzoek, maar tegelijk lastig omdat we ingrijpen in een bestaande zuivering, die gewoon moet presteren. We houden daarmee rekening door te zorgen voor een constante afstemming tussen Waterschap Noorderzijlvest en de onderzoeksteams. Maar het is bovenal mooi dat we deze nieuwe technologie in Ulrum op volle schaal kunnen testen en een goede basis kunnen leggen voor een verdere uitrol.”

Wisselend aanbod Toiletpapier heeft de eigenschap dat het materiaal goed desintegreert in het rioolstelsel. Het breekt, een beetje afhankelijk van de temperatuur, gedeeltelijk af. De cellulosevezels, waaruit het papier onder meer bestaat, worden op weg naar de zuivering kleiner, waardoor ze goed opneembaar zijn. De aanvoer van deze grondstof is gegarandeerd zou je zeggen, maar uit metingen blijkt dat

het aanbod gedurende de dag wisselt. ’s Nachts gaan we immers minder vaak naar de wc dan ’s morgens en ’s avonds. Wouters: “Bovendien is de vezelconcentratie die naar de zuivering toekomt minder als het regent. Dat heeft effect op de wijze waarop je slib ontwatert. De Rijksuniversiteit van Groningen heeft een methode ontwikkeld waarmee de celluloseconcentratie op een betrouwbare manier te meten is, waardoor we toch kunnen vaststellen wat de dagelijkse aanvoer is en hoeveel slib daarmee is te ontwateren.”

Voordelen De cellulosevezels gaan nu nog meestal tegelijk met de onopgeloste bestanddelen de biologische zuivering in en worden met name in de zomer gedeeltelijk afgebroken. “Daar moet je energie voor inbrengen en het ingedikte slib naar de slibeindverwerking brengen om het daar te ontwateren, vergisten of verbranden. Bij CADoS gebruik je de eigen grondstof om de slibverwerking veel efficiënter te laten plaatsvinden. Doordat het ter plekke gebeurt heb je niet met wet- en regelgeving te maken. Een ander voordeel is dat het slib na ontwatering veel geconcentreerder en gemakkelijker te oogsten is. Dat betekent dat minder slibtransporten nodig zijn. Daarnaast ontlast je, doordat je een deel van de vaste stoffen verwijdert, de biologische zuivering, die daardoor energetisch gezien gunstiger functioneert”, legt Wouters uit. Er is nog meer positiefs te melden. “Rioolwaterzuiveringen hebben te maken met strengere eisen wat het fosfaatgehalte in het effluent betreft. Fosfaat moet dus voor een groot deel uit het afvalwater worden verwijderd, maar komt, via de achterdeur, weer terug in het afvalwater door afgifte van fosfaat bij slibindikking. In onze opzet gebeurt dat niet, doordat we het verse slib op het filtermateriaal ontwateren. Daarmee verminderen we de fosfaatbelasting van de zuivering.” Kortom: middels het CADoS-principe neemt het gebruik van chemicaliën op de zuivering af en zijn het energieverbruik en de slibverwerkingskosten lager. Bovendien groeit de

energieopbrengst uit biogas in de slibgisting. “De rwzi van Ulrum is relatief klein, dus is de installatie kleiner dan straks voor bijvoorbeeld grotere stedelijke agglomeraties nodig is. We zijn al met grotere installaties bezig. We passen dit proces daar echter niet meteen toe, maar zetten het specifiek in voor het affilteren van zeefgoed, zodat we daar weer iets mee kunnen doen. Wanneer dat zeefgoed grotendeels bestaat uit cellulosevezels kun je er inderdaad bioplastics van maken.”

Juryrapport De jury van de Water Innovatieprijs 2014 geeft een mooie samenvatting en noemt het CADoSprincipe in haar rapport ‘een slimme vondst en een vraaggestuurd systeem, dat past in het streven naar grondstofherwinning. De hergebruikte cellulose als grondstof bespaart energie, chemicaliën, ontwatert beter en laat het fosfaat in het slib zitten. Het systeem borduurt voort op bestaande toepassingen, maar het gebruik van cellulose als hulpstof bij slibontwatering is zeker vernieuwend. Het is een mooi voorbeeld van samenwerking in de ‘Gouden driehoek’ (ondernemen, onderwijs, overheid – red.). Met de resultaten van de demonstratieinstallatie kunnen de hoge verwachtingen van de jury worden onderbouwd’. Over door de jury aangehaalde bestaande en eerdere toepassingen zegt Wouters: “Een aantal jaren geleden hebben we op de rioolwaterzuivering van het Wetterskip in Leeuwarden een nieuwe bioreactortechnologie getest. In de zijlijn van dat onderzoek zijn we tegen de fijnzeeftechnologie – een aardige voorbehandeling voor de reactor – aangelopen. Gesprekken met een Noorse technologieleverancier leidden toen tot de inzet van een proefinstallatie in Leeuwarden. Daar hebben we onze eerste ideeën opgedaan om te komen tot het CADoS-concept. Het muntje is uiteindelijk gevallen door de inbreng van Willy Poiesz, technoloog van Waterschap Noorderzijlvest, met als resultaat dat het meer werd dan een idee en medio 2013 de basis werd gelegd voor het op poten zetten van het huidige onderzoek.” Er is een projectvoorstel gemaakt en ingediend bij het subsidieprogramma van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). “Tegelijk zijn we op zoek gegaan naar partijen die van toegevoegde waarde zouden kunnen zijn voor het onderzoek en is het consortium ontstaan. Omdat we meteen zagen dat een goede verwerking van het slib, of het zeefgoedmengsel zoals wij het noemen, in de keten noodzakelijk was, wilden we er een eindverwerker bij hebben. Met Attero Noord kijken we of we, naast vergisten of er biogas van maken, met het goedje nog wat hoogwaardigers kunnen doen. Welke route straks het meest interessant blijkt, zal de toekomst leren, maar duidelijk is dat het concept direct iets oplevert voor het waterschap. Op termijn kan dat alleen maar meer worden wanneer zeefgoed meer waarde krijgt. Dat is een mooi

Hans Wouters, directeur van Brightwork

perspectief.” Het CADoS-project wordt mede gefinancierd door het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Koers Noord en de Provincie Groningen, Provinsje Fryslân en Provincie Drenthe.

Inspelen Brightwork, opgericht in 2007, houdt zich zowel bezig met het geven van vraaggestuurd strategisch advies als intern gestuurd onderzoekswerk. “Die combinatie is heel prettig, want doordat je geregeld met opdrachtgevers om de tafel zit weet je goed

welke ontwikkelingen actueel zijn, wat hun gedachtegang is en hoe wij daar met onze technologieontwikkeling op kunnen inspelen. Die celluloseverwerking is daarvan een goed voorbeeld. Jaren geleden is vanuit Waternet een eerste installatie opgetuigd op rwzi Blaricum. Dat heeft ons doen beseffen dat een tot wasdom gekomen grondstoffenfabriek zich niet beperkt tot fosfaat en struviet, maar cellulose een belangrijke andere grondstof wordt in het afvalwater. Dat is mede aan leiding geweest voor het CADoSinitiatief.” WATERBRANCHE 2015

13

AGNES MAENHOUT, DIRECTEUR WATEROPLEIDINGEN

Watersector houdt eigen bedrijven en professionals bij de les Investeringen in waterveiligheid nemen toe. Het bouwen van dijken en versterkingen krijgt steeds meer prioriteit. Het reguliere onderwijs kan op zulke ontwikkelingen niet direct inspelen en studenten afleveren die voldoende specifieke (basis)kennis hebben. “Dan springen wij in met onze praktijkgerichte cursussen, gegeven door gepassioneerde docenten die uit het veld afkomstig zijn aan cursisten die al als professionals in de watersector werken en hun kennis willen uitbreiden en verdiepen. Dat geldt op dit moment ook voor asset management, waaronder ik ook de personele kant reken, en waterkwaliteit”, zegt Agnes Maenhout. Zij is sinds 1996 directeur van Wateropleidingen, dat in 1993 is opgericht door een aantal waterorganisaties.

“De komende tijd gaat vanuit de Kaderrichtlijn Water veel aandacht uit naar de kwaliteit van het oppervlaktewater. De drinkwaterbedrijven, die mede-oprichters zijn, constateren dat er meer aandacht is voor de aanwezigheid van resten van bestrijdings- en geneesmiddelen in het water dat als grondstof dient voor kwalitatief hoogstaand drinkwater. Ook meststoffen en andere nutriënten die het ecosysteem verstoren zijn een belangrijk aandachtspunt. Wanneer blijkt dat bijvoorbeeld extra zuiveringsstappen nodig zijn om de drinkwaterkwaliteit te blijven waarborgen, zie je dat terug in het cursusaanbod zodra die stappen zijn ontwikkeld en geïmplementeerd”, aldus Maenhout. “Het leveren van drink- en industriewater van ultieme kwaliteit is 24/7 een kerntaak van de waterbedrijven, waardoor waterkwaliteit eigenlijk continu onderdeel is van ons cursusaanbod en zo standaard is, dat ik het bijna vergeet te noemen”, lacht ze. “In dit verband is het aardig te vermelden dat onze cursisten Theo Vermolen hebben aangewezen als beste docent van 2014. Theo heeft voor vijftig verschillende uitvoeringen van opleidingen en cursussen lessen verzorgd over hygiënisch werken, monstername en waterkwaliteit.”

Actualiteit “Wij zijn de enige vakopleider op watergebied in Nederland. Wateropleidingen is een voortzetting van de activiteiten die de drinkwater- en waterzuiveringsbranche zelf ondernamen. Hun cursussen waren erg succesvol en besloten werd de opleidingen te verzelfstandigen en professionaliseren. Dat is bijna 22 jaar geleden gebeurd. Sindsdien is de watersector breder, ingewikkelder en specifieker geworden en gebeurt er ook meer. Daarom is het belangrijk dat we altijd kunnen inspelen op de actualiteit en maatwerk kunnen leveren voor onze betalende klanten, werkgevers uit de sector, en waterprofessionals die bij ons kennis willen opdoen die ze ook echt kunnen gebruiken. Wij gaan dus in

14

WATERBRANCHE 2015

feite verder waar het gewone onderwijs ophoudt.” Volgens Agnes Maenhout is de afstand tussen het reguliere onderwijs en het veld niet verkleind. “Overal is met regelmaat te lezen dat met name mbo- en hbo-opleidingen moeite hebben de praktijk in huis te halen en de aansluiting daarmee te behouden. Dat geldt niet alleen voor onze waterbranche, dat speelt in alle sectoren. Niet zo gek, want de praktijk – het gewone werk – verandert razendsnel. Voor iemand die er niet middenin zit is het schier onmogelijk alle informatie, maar ook alle innovaties bij te houden. Daarom leeft binnen onze sector de duidelijke wens kennis breed uit te dragen en te delen. Gestandaardiseerd en tegelijk maatwerk. Daardoor zijn wij in staat wel middenin de praktijk te staan en datgene te leveren waar zowel werkgevers als waterprofessionals wat aan hebben.” Het draait dan ook niet om algemene cursussen, maar er moet wel voldoende belangstelling zijn. “Grote collegezalen zijn volstrekt uit de tijd, maar 15 tot 20 mensen hebben we wel nodig. Die kunnen afkomstig zijn vanuit één organisatie, dan gaat het echt om een ‘in-company’opleiding. Of van alle drinkwaterbedrijven of industrieën die allemaal belangstelling hebben voor hetzelfde onderwerp en hun medewerkers willen laten trainen in de toepassing ervan.” Alle docenten van Wateropleidingen komen uit het werkveld en beschikken over actuele praktijkkennis. Daarop zijn ze ook geselecteerd. Maenhout: “Samen met hen stellen we het cursusprogramma samen, gebaseerd op ieders afzonderlijke expertise, We geven docenten via trainingen didactische bagage mee, zodanig dat ze hun kennis ook goed kunnen overbrengen op en delen met de cursisten. Die cursisten zijn immers ook ervaren en willen hun kennis verbreden en verdiepen. Soms weten ze op een bepaald onderdeel zelfs meer dan de docent. Dat is niet erg. Onze onderwijskundigen trainen de docenten hoe

ze van die ervaringskennis gebruik kunnen maken. Dan ontstaat een soort kruisbestuiving, want dan leren ze van elkaar. Het gaat er niet om wat er allemaal op internet te lezen is, maar wat er in de hoofden zit en wat werkt in de praktijk.”

Levenslang leren Samengevat: “Mensen doen tijdens hun studie aan een mbo, hbo of universiteit vier tot zes jaar lang voltijds een heleboel basiskennis op. Wij borduren daar met onze opleidingen op voort en gaan op een smal stukje de diepte in, afgestemd op de behoefte van het bedrijf en de cursist. Het kan een cursus zijn van twee dagen, maar ook een opleiding die twintig dagen duurt. Wij zijn aanvullend en onderdeel van levenslang leren: je steeds blijven ontwikkelen en bijscholen. De wereld staat niet stil. In de gemiddeld veertig jaar die mensen tegenwoordig tot hun 67ste moeten werken verandert veel en in een steeds sneller tempo. Daarom moet je blijven bijleren. Wij bieden aan wat de markt van ons vraagt, waarbij we dit jaar beginnen met het aanbieden van kleinere modules, ook online. Ook die zullen vooral richten op specifieke onderwerpen, er is weinig vraag naar cursussen voor generalisten”, is de ervaring van Maenhout.

Digitaal Innovatie is ‘hot’ in Nederland. Bovendien is vrijwel alles te vinden en na te lezen op internet. “Al die digitaal beschikbare, nationale en internationale informatie, betekent iets voor het huidige leren. De eerste uitdaging is dat de context waarin aanbieders hun informatie plaatsen vaak niet dezelfde is als die van de gebruiker. Dat betekent dat een vertaalslag nodig is. Vooral jongeren gaan googelen en moeten dan selecteren wat zinvol is en niet. Ze toetsen de gevonden informatie aan eigen bevindingen en aannames en die van collega’s en specialisten. Dan kijken ze of de informatie op zich bruikbaar is en pas daarna kunnen ze

Agnes Maenhout, directeur Wateropleidingen

de informatie eventueel toepassen. Om die tijdrovende kloof te dichten zetten wij die ingewikkelde stappen voor hen door een voorselectie te maken en de kennis te structureren, zodat cursisten meteen met de toepassing kunnen beginnen.” Dit wordt volgens Agnes Maenhout een enorme opgave in de toekomst. “Als we het niet doen bestaat de kans dat ze al die info niet

gebruiken, doordat ze door de bomen het bos niet meer zien. Ik zie wel dat veel van onze deelnemers steeds meer behoefte hebben aan structuur en zelfs papieren lesboeken. Daarom blijft de opleiding op papier belangrijk, maar onder steunen we die met een goed gestructureerde digitale leeromgeving, de Digitale Water Opleidingen. Cursisten kunnen in deze omgeving

inloggen, cursusinformatie opvragen en vragen stellen, zodat ze goed voorbereid naar de bijeenkomsten komen. De lessen richten zich dan niet zozeer op wat iedereen al weet, maar vooral op kennisdeling en -verdieping. Kortom. ook de wetenschap van het leren en het leren leren ontwikkelt zich sterk en wij passen de nieuwe technieken en methoden – gepast – toe.” WATERBRANCHE 2015

15

your partner in business at

De Water Alliance ondersteunt het bedrijfsleven in de innovatieve en duurzame watertechnologie om kennis en ideeën te vertalen naar succesvolle business in binnen- en buitenland. Water Alliance is één van de partners op de WaterCampus.

Matchmaking, Networking & Business Development WaterCampus organiseert samenwerking tussen (inter-) nationale bedrijven, kennisinstellingen en overheden in de watertechnologiesector, en creëert zo een ecosysteem voor innovatie, onderwijs en ondernemerschap van wereldniveau.

www.wateralliance.nl www.watercampus.nl

export

busin ess

ce ien sc

matchmaking

market demand

ideas

cooperation

research

app

li e d r e s e a r c h

water application center

launching customer demo sites Samenwerkingsverband Noord-Nederland Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.

Bas van der Wal en Bert Palsma (STOWA) Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Een zeer belangrijk jaartal in de geschiedenis van het Nederlandse waterkwaliteitsbeheer is 1970, het jaar waarin de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater (WVO) in werking trad. De WVO legde lozingen aan banden en stimuleerde het vergaand zuiveren van afvalwater. De waterkwaliteit verbeterde spectaculair. De gewenste flora en fauna is echter nog niet overal teruggekeerd. Daarvoor zijn meerdere oorzaken. De belangrijkste daarvan zijn de fysieke en hydrologische aantasting en de belasting van het watermilieu met voedingsstoffen. Daarnaast zijn er de laatste jaren steeds meer zorgen over de concentraties aan ‘nieuwe’ stoffen in het milieu, zoals de resten van medicijnen, antibiotica en microplastics. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) heeft vanaf het begin van deze eeuw een nieuwe impuls aan het waterkwaliteitsbeheer gegeven. Belangrijke elementen van de KRW zijn de stroomgebiedbrede aanpak en de resultaatverplichtingen. Zeer concreet zijn voor het jaar 2027 doelen opgesteld, zowel voor de biologische, als de chemische kwaliteit.

Ir. Floris Boogaard, Tauw bv (BU Water en Ruimtelijke Kwaliteit) Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Waterkwaliteit heeft vele gezichten. Van belang is dat de waterkwaliteit voldoende is voor de functies die ze vervult en dat sluit niet altijd aan bij (internationale) normen voor waterkwaliteit. De uitdaging is om kosteneffectief inzicht te krijgen in de kwaliteit met onder andere innovatieve meetmethoden. Dit hoeft niet altijd de harde techniek te zijn, maar kan ook te maken hebben met beleving van een oppervlaktewater door plant, mens en dier. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Vanuit onderzoek (onderzoeker bij TU Delft en lector bij Hanzehogeschool Groningen), ondernemerschap (senior consultant bij Tauw en betrokken bij enkele mkb’s), onderwijs (colleges bij universiteiten en hogescholen) en overheden waarmee en waarvoor ik onderzoek doe

Daarbij is ruimte geweest voor maatschappelijke belangenafweging. In de Stroomgebiedbeheerplannen zijn de maatregelen beschreven waarmee men tracht de doelen ook daadwerkelijk te halen. In 2015 vindt een tussentijdse toetsing plaats. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft echter al berekend dat het beschreven maatregelpakket niet voldoende zal zijn. Waar is de STOWA mee bezig? De STOWA assisteert de waterbeheerders bij het benoemen van de meest effectieve en kostenefficiënte beheermaatregelen. Daarbij staan de ‘end-of-pipe’-oplossingen niet voorop. Wij steunen de waterbeheerders bij het doorgronden van de werking van de afvalwaterketen en watersystemen. Samen met de waterbeheerders zoeken we de antwoorden op relevante kennisvragen en dragen wij bij aan het optimaliseren van de maatregelen die aangrijpen op de zwakste schakels. Centraal hierbij staat de ‘systeemanalyse’. Wat gebeurt er in riolering, afvalwaterzuivering en oppervlaktewater, welke interacties zijn er en welke factoren zijn kritisch voor het realiseren van verbeteringen? Voor oppervlaktewater zijn hiervoor ‘ecologische sleutelfactoren’ ontwikkeld. Voor die sleutelfactoren kan worden beoordeeld of het systeem op orde is of niet. Sleutelfactoren zijn bijvoorbeeld de kans op het optreden van algen- of waterplantenoverlast, fysieke kenmerken (oeverstructuur, stroming), migratiemogelijkheden voor organismen en het optreden van toxische effecten. De kwaliteit van het aquatisch ecosysteem wordt dus bepaald door een samenspel van fysische, morfologische en waterkwaliteitsparameters. Bij dat laatste, de chemische waterkwaliteit, baren de ‘nieuwe stoffen’ ons meer zorgen dan de stoffen waarvoor normen zijn opgenomen in de wet. Maar ook hier geldt het bezint-eer-ge-begintprincipe. Maatregelen moeten zich, naast preventie, vooral richten op de stoffen die voor de waterkwaliteit of voor de watergebruiksfuncties het meest bedreigend zijn.

naar innovatieve, kosteneffectieve meetmethoden om inzicht in waterkwaliteit te krijgen en/of het beoordelen van de functies van stedelijk waterbeheer. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Van stadsvijvers tot internationale wateren. Hierbij zijn het inzetten van nieuwe sensoren en/of het gebruik van onderwaterdrones innovaties die internationaal (interreg, hor2020, EFRO) worden getest op kosteneffectiviteit. Tevens blijken vaak niet de concentraties van belang, maar beelden van eco-leven zijn meer waardevol waar de effectiviteit van maatregelen bijvoorbeeld in het kader van KRW wordt getoetst. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Hier moet nog aardig wat aan gebeuren op vele fronten. De genoemde innovaties, diverse onderzoeksprogramma’s en valorisatie van kennis door onder andere MKB’s in samenwerking met diverse onderzoeksorganisaties zullen hier een belangrijke rol in gaan spelen.

WATERBRANCHE 2015

17

Drs. Marcel Klinge, hoofd van de PMC Ecologie, Witteveen+Bos Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Ik bemoei me vooral met waterkwaliteit in ecologische context. Veel planten en dieren zijn afhankelijk van goede (chemische) waterkwaliteit. Zij kunnen zelf echter ook grote invloed op waterkwaliteit uitoefenen, zowel positief als negatief. Denk aan de waterzuiverende werking van waterplanten (positief ) of de voor mens en dier giftige stoffen die diverse soorten (blauw)algen uitscheiden (negatief ). Waterkwaliteitsbeheer is niet alleen de aanpak van externe bronnen, maar tevens sturen op de samenstelling van de totale levensgemeenschap. Op welke manier bent u daar al mee bezig? De PMC Ecologie bij Witteveen+Bos is meer dan 25 jaar actief op dit terrein. Centraal staat het uitvoeren van watersysteemanalyses, waarbij we bepalen wat de belangrijkste processen en factoren zijn die waterkwaliteit bepalen. Gebaseerd op het systeembegrip geven we vervolgens onder andere waterbeheeradviezen en inrichtings- en beheerplannen. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Kennis van de interacties tussen levensgemeenschappen en hun

Dr. Thomas ter Laak, onderzoeker Chemische Waterkwaliteit & Gezondheid bij KWR Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Mijn collega’s en ik richten ons op de chemische waterkwaliteit en hoe die wordt beïnvloed door resten van bijvoorbeeld medicijnen, bestrijdingsmiddelen, industriële stoffen, microplastics en nanomaterialen. De uitdaging zit in de hele keten van stoffen meten, begrijpen hoe ze zich verspreiden, risico’s voor mens en milieu bepalen, verwijderingsmogelijkheden vaststellen en de emissie en verspreiding beperken. Op welke manier bent u daar al mee bezig? We signaleren deze stoffen in de waterketen en prioriteren ze door te bepalen welke stoffen in hoge concentraties voorkomen, welke de (drink)waterbehandeling kunnen passeren en welke nadelige effecten hebben voor mens en/of milieu. Ten slotte bestuderen we hoe deze stoffen uit het water kunnen worden gehaald. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Bij het signaleren van stoffen spelen brede screeningstechnieken een belangrijke rol. Het voordeel hiervan is dat we zoveel mogelijk stoffen in het water in één keer meten. We treffen vaak honderden verschillende stoffen in één monster aan. Het identificeren en kwantificeren van deze stoffen is complex, net als de toxicologische beoordeling ervan. 

18

WATERBRANCHE 2015

omgeving en het gebruik van deze kennis in het waterbeheer zijn nog niet compleet. Kennisontwikkeling is van groot belang, nodig om bijvoorbeeld de Europese Kaderrichtlijn Water succesvol te kunnen uitvoeren. Onderzoeksprogramma’s als het Watermozaïek van STOWA helpen ontbrekende kennis te genereren. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? We maken vorderingen, maar zijn er nog niet. Veel doelen zullen in 2015 nog niet gehaald zijn. We zijn ook nog niet helemaal gewend aan het ‘nieuwe’ waterbeheer zoals Europese richtlijnen van ons vragen, met doelen die voor elk water anders kunnen zijn, met ecologische doelen naast chemische, met een resultaatverplichting in plaats van een inspanningsverplichting, enzovoorts. Dat geldt voor heel Europa. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Over de gevaren van medicijnresten in het oppervlaktewater bestaan onzekerheden. Sommige landen nemen reeds extra maatregelen om ze uit afvalwater te verwijderen. In Nederland zijn de concentraties meestal laag en effecten op de mens onwaarschijnlijk. Effecten op waterorganismen zijn wel aangetoond. Het is echter de vraag hoe ernstig dit is. De negatieve effecten van meststoffen fosfaat en stikstof zijn bijvoorbeeld veel duidelijker en omvangrijker.

Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Hoewel Nederland bekend staat om de kennis van delta- en watertechnologie, voldoen onze wateren minder vaak aan de doelstellingen voor (chemische) waterkwaliteit dan in andere EU-lidstaten. Ondanks de buitenlandse bijdrage aan de vervuiling in onze wateren blijkt ook de bijdrage uit Nederland heel relevant. Met name de hoge emissie van nutriënten en bestrijdingsmiddelen vanuit de landbouw staan een goede waterkwaliteit in de weg. Hoge watertemperaturen in de zomer kunnen nadelig uitpakken voor de ecologische waterkwaliteit (bijvoorbeeld door koelwaterlozingen en klimaatverandering). Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Ik vind dit een goede ontwikkeling. Het is een probleem van de hele maatschappij, dus ook van de producenten. Ik verwacht dat bij de toelating van medicijnen op de markt op korte termijn ook milieurisico’s een rol gaan spelen, net als nu al het geval is voor allerlei andere stoffen. In de huidige wetgeving is maar een zeer beperkt deel van alle aanwezige stoffen gereguleerd. Mijns inziens ligt er nog een uitdaging in het beter beoordelen van het complexe palet van stoffen inclusief hun omzettingsproducten in de waterketen. Dit kan met innovatieve analytische technieken en ‘bioassays’ (tests waarbij het biologische effect van het complexe mengsel wordt bepaald). Hiervoor is het verankeren van deze technieken in monitoring en uiteindelijk wettelijke kaders erg belangrijk.

Ir. Emile Schols, afdelingshoofd, Milieukwaliteit, Interpretatie Bodem en Water RIVM Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? De uitspoeling van nutriënten vanuit de landbouw naar het grond- en oppervlaktewater is een belangrijk knelpunt voor de waterkwaliteit in Nederland. Deze uitspoeling kan de drinkwaterwinning uit het diepe grondwater bedreigen. Daarnaast is in veel oppervlaktewater sprake van eutrofiëring, als gevolg van uitspoeling van nutriënten vanuit de landbouw. Sinds eind jaren tachtig is het mestgebruik in de landbouw sterk verminderd en hiermee ook de uitspoeling van meststoffen. Deze daling lijkt helaas de laatste jaren niet door te zetten, terwijl de gewenste situatie (KRW-normen) nog lang niet altijd en overal wordt gehaald. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Het RIVM beheert een aantal belangrijke landelijke monitoringsnetwerken op het gebied van waterkwaliteit. In het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (LMM) wordt op ca. 450 agrarische bedrijven de uitspoeling van meststoffen naar het grondwater en het oppervlaktewater gemonitord. Deze gegevens worden vergeleken met informatie over de landbouwpraktijk van die bedrijven, verzameld door LEI Wageningen UR. Daarnaast beheert het RIVM het Landelijk Meetnet Grondwaterkwaliteit dat zich richt op de grondwaterkwaliteit op grotere diepte tot 25 meter. Tot slot hebben we het Trend Meetnet

Prof.dr.ir. Cees J.N. Buisman, wetenschappelijk directeur Wetsus Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Voor mij betekent een goede waterkwaliteit een situatie die de natuurlijke toestand zo goed mogelijk benadert. Wat die toestand dan is, geeft vaak nog genoeg hoofdbrekens. Praktisch zou ik zeggen, voldoende zuurstof, niet te warm, geen  nutriëntenoverschot en geen toxische verbindingen. Vooral dit laatste wordt steeds belangrijker via biologisch actieve moleculen, zoals hormoon-verstorende stoffen en antibiotica-resistentie-verhogende stoffen. Dachten we eerst dat die vooral in het toiletafvalwater zaten, nu blijkt dat die ook in zonnebrand, deodorants, zalven, wasmiddelen, etc. zitten. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Bij Wetsus en bij ons lab in Wageningen, zijn de zogenoemde ‘priority

Verzuring dat de waterkwaliteit in natuurgebieden in beeld brengt. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Het mestbeleid en landelijke programma’s, zoals het Innovatieprogramma KRW (2009-2013) en het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, hebben onder meer tot doel om uitspoeling van meststoffen terug te dringen. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de KRW en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? De kwaliteit van het oppervlaktewater voldoet veelal nog niet aan de normen voor nutriënten. Ook de doelen voor de invloed van grondwater op oppervlaktewater en ecosystemen worden nog niet gehaald. Daarnaast is het van belang om de grondwatervoorraad, die wordt gebruikt voor de drinkwaterproductie, te blijven beschermen tegen uitspoeling van meststoffen. Een verdere reductie van de uitspoeling van meststoffen is noodzakelijk om de gewenste waterkwaliteit te realiseren en te voldoen aan de KRW. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Om beter inzicht te krijgen in de verspreiding van potentieel bedreigende stoffen zou het goed zijn meer verkennende metingen naar dergelijke stoffen te doen. De meetnetinfrastructuur en de kennis over stoffen bij het RIVM kunnen goed ingezet worden bij een dergelijke verkenning.

compounds’ een zeer belangrijk onderzoeksonderwerp. Niet alleen door de situatie beter in kaart te brengen en te laten zien wat de bronnen van deze stoffen zijn, maar ook door nieuwe methodes te ontwikkelen om ze te verwijderen. Gelukkig krijgen we hier brede steun voor van onze partners. Technische innovaties zijn bijvoorbeeld het gescheiden behandelen van wc- (zwart) water en het overige rioolwater van een huishouden (grijs water). Hier wordt gekeken naar anaerobe en aerobe biologische technologieën voor verwijdering, eventueel in combinatie met actief koolfilters of elektrochemische  methodes. Daarnaast werken we aan een inductief veldreactor.  Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Het lijkt me voorlopig onmogelijk om de schadelijke effecten van medicijnen aan de bron te verminderen. Bij kwesties van gezondheid krijgen milieuaspecten nu eenmaal een tweede plaats. Meer kans zie ik bij groene ‘personal care products’, zoals zonnebrand en deodorants. Hier kunnen we wel kiezen voor groene varianten die veilig zijn voor de natuur.

WATERBRANCHE 2015

19

meer impact in het buitenland

SANITATIE DIJKEN DELTA ULTURE

TECHNOLOGIE

STEDELIJK ATERMANAGEMENT

DRINKWATER

GOVERNANCE

SENSORING MONITORING

WATERTECHNOLOGIE

ECOLOGIE

Het Netherlands Water Partnership (NWP) is het netwerk dat zich inzet voor een sterke positie van de Nederlandse watersector in het buitenland. 200 partijen hebben zich aangesloten vanuit de overtuiging dat je samen internationaal sterker staat. Het NWP is een publiek privaat netwerk, waar zowel bedrijfsleven en overheid als kennisinstellingen en NGO's aan deelnemen. Zo kunnen we het beste inzetten op de internationale vraag naar oplossingen voor complexe internationale waterproblemen. Het NWP bureau in Den Haag ondersteunt het netwerk.

NWP biedt u: • • • • •

De juiste contacten in binnen en buitenland Internationale zichtbaarheid, zowel online als op beurzen en missies Kennis en informatie Invloed in en via het netwerk 15 jaar ervaring in samenwerking in de (internationale) watersector

Wilt u ook deelnemer worden? Kijk op www.nwp.nl voor meer informatie

Gerard van den Berg (KWR), teamleider en projectmanager Internationaal Onderzoeksprogramma Europa Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgt? Een goede chemische en microbiologische waterkwaliteit is belangrijk voor een gezond ecosysteem, betrouwbaar zwemwater en duurzame productie van drinkwater. De watersector staat voor de uitdaging om onze watersystemen toekomstbestendig te maken. Wereldwijd uiten burgers steeds meer hun betrokkenheid, onder andere via sociale media. De sector moet daar bewust en adequaat op inspelen. Op welke manier bent u daarmee al bezig? Ik ben bij KWR mede verantwoordelijk voor het vormgeven en uitvoeren van internationale projecten waarin we innovatieve oplossingen voor waterkwaliteitsvraagstukken ontwikkelen en in de praktijk demonstreren. Onze focus als kennisinstituut ligt daarbij op kennis verzamelen en delen. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? KWR is zeer actief in Europa. We brengen en halen kennis via Europese onderzoeksprogramma’s, zoals Horizon2020 en Interreg, en via het door KWR geïnitieerde Watershare®. We ontwikkelen innovatieve zuiveringstechnologieën voor behandeling van afvalwater en productie van drinkwater, maar ook brede screeningsmethodes,

Prof. ir. Hans van Dijk, Emeritushoogleraar Drinkwatervoorziening TU Delft, Commissaris van waterbedrijf Oasen Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waarvoor u staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Het meest belangrijke aspect is mijns inziens het zekerstellen van de kwaliteit van ons drinkwater. Die is nu weliswaar goed, maar staat voortdurende onder druk door de bedreigingen van verontreinigingen van de bronnen door de enorme toename van de productie en het gebruik van industriële producten. De ontwikkelingen van de technologie, met name membraanfiltratie in de vorm van ‘Reverse Osmosis’ (RO), stellen ons in staat de komende jaren een revolutionaire sprong te maken bij het zekerstellen van de kwaliteit van drinkwater. Met het concept van 100% RO is het mogelijk drinkwater te produceren dat bestaat uit 100% zuiver H₂O. Dit water bevat met zekerheid geen verontreinigingen en ook geen kalk, reuk- en smaakstoffen. Consumenten en bedrijven zullen de hoge kwaliteit van dit water waarderen, inclusief de voordelen in het dagelijks gebruik (geen kalkafzettingen, Legionella, e.d.). Op welke manier bent u daar al mee bezig? 100% RO-concept van Oasen. Oasen is druk bezig met de voorbereiding voor de realisatie van het 100% RO-concept bij pompstation Kamerik. Proefonderzoek loopt naar de membraankeuze, de

effectgerichte testen (bioassays) en statistische relaties tussen eigenschappen en gedrag (QSAR’s). In projecten werken we samen met eindgebruikers en het bedrijfsleven. Hierdoor worden oplossingen in de praktijk gedemonstreerd en wordt valorisatie gestimuleerd. Ik verwacht veel van een risicobenadering voor de gehele waterketen. Via actieve deelname in het European Innovation Partnership (EIP) Water zijn we nauw betrokken bij de besluitvorming rond watervraagstukken in Europa. Nederland moet uiterlijk dit jaar voldoen aan de normen van de KRW. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Voor mijn gevoel ligt de grote uitdaging nog steeds in het bij elkaar brengen van waterbeheerders en -gebruikers om praktische, effectieve en breed gedragen maatregelen te realiseren die onze watersystemen duurzaam beschermen en de waterkwaliteit over de volle breedte verbeteren. De afgelopen jaren is een goede stap in die richting gezet. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in water. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Het is belangrijk dat nu afspraken worden gemaakt om de hoeveelheid medicijnresten in het oppervlaktewater te verminderen. Ze vormen zeker niet de enige bedreiging voor de waterkwaliteit. Aandacht is ook nodig voor bijvoorbeeld nanomaterialen, microplastics, hormoonverstorende stoffen en ziekteverwekkers, zoals virussen en bacteriën. De langetermijneffecten op de grondwaterkwaliteit, bijvoorbeeld door schaliegaswinning, zijn nog onvoldoende bekend en verdienen serieuze aandacht van bijvoorbeeld vergunningverleners.

procesopzet en het behoud van de goede kwaliteit in het distributienet. Tevens vindt overleg plaats over de (aanpassing c.q. schrappen van) de eis aan het minimale kalkgehalte uit het Drinkwaterbesluit. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? • Onderzoek en ontwerp 100% RO concept bij Oasen. • Onderzoek TU Delft naar behoud waterkwaliteit in het distributienet en aan de kraan. • Studies naar voordelen in de praktijk voor consumenten en bedrijven. • Beleidsmatige trajectaanpassing Drinkwaterwet voor dit nieuwe water. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Dit is prima, maar de voortgang is traag en beperkt; het valt te vrezen dat dit niet afdoende zal zijn om de kwaliteit van ons drinkwater in de toekomst zeker te stellen. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Ook dit is prima, maar vanwege de economische belangen en het grote aantal stoffen valt te vrezen dat ook dit geen afdoende oplossing zal zijn.

WATERBRANCHE 2015

21

Yvonne Gooijer, senior adviseur CLM Onderzoek en Advies Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? De uitdaging voor mij is om landbouw en een goede waterkwaliteit naast elkaar te laten bestaan, nu en in de toekomst. Dus een goed bedrijfsrendement en een mooie oogst voor de boeren, waarbij grond- en oppervlaktewater zo min mogelijk worden belast met gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen. Schoon water en een goede productie van gezond voedsel blijven de komende decennia cruciaal voor onze samenleving. Op welke manier bent u daar al mee bezig? CLM Onderzoek en Advies is daar op verschillende manieren mee bezig. We ontwikkelen instrumenten voor beleid en praktijk en bouwen coalities om het water schoon te houden. Schoon Water voor Brabant is daar een concreet voorbeeld van. In dit project werken we samen met circa 700 telers om de milieubelasting van gewasbeschermingsmiddelen naar het grond- en oppervlaktewater te verminderen. Niet alleen telers doen mee, ook gemeenten, bedrijven en burgers nemen maatregelen. Inmiddels zijn 17 van de 18 gemeenten gestopt met middelengebruik op verhardingen en in het groen. Binnen de Brabantse grondwaterbeschermingsgebieden werken telers op 85%

Mr. Michiel van Haersma Buma, dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland

van het landbouwareaal volgens de Schoon Water-methode. En met succes: zij zorgden voor een vermindering van de milieubelasting met 80%! Zie ook www.schoon-water.nl. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Uit verschillende projecten blijkt dat een forse vermindering van uitspoeling naar het grondwater en emissie naar het oppervlaktewater mogelijk is. Dit werkt alleen als het maatregelen zijn die zowel goed zijn voor de teler, als voor het milieu. Bijvoorbeeld door het gebruik van spuittechnieken als Wingssprayer en luchtondersteuning. Met deze technieken kunnen telers met minder middel een effectieve bespuiting uitvoeren, waarbij er ook minder drift naar het oppervlaktewater is. Zowel winst voor teler als milieu! Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Wat bestrijdingsmiddelen betreft heeft het Lozingenbesluit 15 jaar geleden voor een goede vermindering van emissie gezorgd. Maar niet goed genoeg. We zien dat sinds 2000 de waterkwaliteitsverbetering stagneert. Om de normen te kunnen halen zullen alle partijen in de gewasbeschermingswereld hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Kennisverspreiding en bewustwording blijven daarbij belangrijk, maar ook handhaven daar waar het fout gaat. En natuurlijk stimuleren dat de nieuwste technieken en maatregelen breed worden toegepast. Meer aandacht voor een gezonde bodem is daarbij cruciaal!

•

• Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Delfland werkt aan droge voeten en schoon water. En dat doen we in een van de meest dichtbebouwde, dichtbevolkte en verglaasde gebieden van Nederland. Op welke manier bent u daar al mee bezig? De klimaatverandering vraagt om ingrijpende maatregelen om ons land droog, veilig en leefbaar te houden. Maatregelen waarvoor vaak ruimte nodig is. Ruimte die schaars is in ons gebied. Dat vraagt om innovatieve oplossingen en samenwerking met andere partijen. Daarnaast wordt ook de zorg voor schoon water steeds belangrijker. Het zoeken naar een steeds efficiënter en duurzamer zuiveringsproces van het afvalwater van alle bedrijven en huishoudens in ons gebied heeft continu onze aandacht. En we werken aan schonere sloten, door vervuiling van het water tegen te gaan, overlast aan te pakken, maar ook door de natuur te respecteren. Dat is niet alleen prettig voor de natuur, maar ook voor de mens. Schonere sloten dragen bij aan een prettiger leefomgeving! Met de gemeenten in ons gebied hebben we het onderwerp klimaatadaptatie een hoge prioriteit gegeven en zijn we maatregelen hiervoor aan het voorbereiden. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Bij Delfland staat innovatie hoog in het vaandel. Wij houden ons dus op meerdere vlakken met innovatie bezig. Enkele voorbeelden: • Poep is Power (biogas voor eigen afvalwaterzuivering uit het afvalwater)

22

WATERBRANCHE 2015

• • •

Pharmafilter bij het Reinier de Graaf Gasthuis (een zuiverings- en afvalverwerkingsmethode voor schoon afvalwater en verminde ring van vuiltransporten, ziekenhuisafval en CO₂-uitstoot) Digitale Delta (samenvoegen digitale watergegevens en eenvoudige beschikbaarheid ervan) Waterbergende kasdaken (om extra water te bergen) Vislift (waardoor vissen vrij rond kunnen zwemmen ondanks obstakels als gemalen) Smart Polder (energie uit stromend water)

Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? De waterkwaliteit in ons gebied is niet goed. Alleen door samen met gemeenten en de glastuinbouwsector voor de volle 100% te blijven werken, kan de waterkwaliteit verbeteren. Alle inspanningen van de afgelopen jaren hebben dit nog niet voldoende kunnen bewerkstelligen. De slechte waterkwaliteit wordt in het gebied van Delfland vooral veroorzaakt door meststoffen (stikstof en fosfaat) en bestrijdingsmiddelen. Een van de maatregelen om de situatie verder te verbeteren is het regionaal samenwerken met gemeenten en glastuinbouw om in 2027 vanuit de glastuinbouw (vrijwel) niets meer te lozen in sloten en vaarten. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? De kwaliteit van het water is nog niet goed in ons gebied. Regelgeving kan ons helpen de situatie te verbeteren. Dat geldt voor zowel het verminderen van medicijnresten als van gewasbeschermingsmiddelen.

Hein Molenkamp, directeur Water Alliance Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Een gezonde waterkwaliteit is niet mogelijk zonder voortdurend te blijven investeren in nieuwe innovatieve oplossingen. De wereld en ook Nederland zal in toenemende mate te maken krijgen met het schaarser worden van schoon water. Innovaties zijn nodig om hieraan het hoofd te bieden. Met onze voorsprong in de kennis rond innovatieve oplossingen en toepassingen kunnen we ook wereldwijd ons voordeel doen en voorop blijven lopen. Op de WaterCampus Leeuwarden werken verschillende partijen samen om onder andere nieuwe doorbraaktechnologieën te ontwikkelen en om praktisch toegepast onderzoek te doen samen met bedrijfsleven en kennisinstellingen. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? In het Water Alliance netwerk zien we veel verschillende ontwikke-

Arjan Leneman, business unit manager bij I-Real Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Zowel bij afval- en oppervlaktewater wordt kwaliteit een steeds belangrijker begrip. Door de heftige neerslag tijdens langduriger perioden en in uitgestrektere gebieden, wordt het steeds moeilijker om het oppervlaktewater en afvalwater af te voeren. Water op straat wordt in toenemende mate geaccepteerd in deze situaties, maar tot een bepaald (drempel)niveau. Ditzelfde geldt voor overstorten mits goede monitoring plaatsvindt. Belangrijk is te weten wat de waterkwaliteit is om overstorten en water op straat gecontroleerd te laten plaatsvinden. Door meten en automatische sturing is een aantal van deze uitdagingen aangegaan om de overlast (milieu en gezondheid) voor de samenleving te beperken. Een ander aspect is de waterkwaliteit voordat het bij de zuivering terecht komt te bepalen. Door meer en andere soorten vervuiling in het afvalwater, wordt het steeds moeilijker om het water te zuiveren. Door voortijdig in het gehele stelsel te meten kan eerder specifieker worden bepaald wat bij de zuivering moet plaatsvinden om de waterkwaliteit constant te houden, of zelfs te verbeteren. Dit gebeurt met steeds betere kwaliteitssensoren die op de markt komen. Hiermee kan de waterkwaliteit ook in de toekomst optimaal blijven. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Door de gegevens van de afvalwaterketen te bundelen met neerslag-, grondwater- en oppervlaktewatergegevens kan steeds beter worden ingespeeld op het optimaliseren van de waterkwaliteit. Hiervoor leveren wij één systeem dat alle objecten en gegevens real- en neartime aan elkaar koppelt, de gebruikers van informatie voorziet en automatisch sturingen kan bewerkstelligen op basis van procedures. De waterketen gaat over grenzen heen en is dus niet gekoppeld aan één gemeente of één waterschap. Onze systemen zijn geschikt om alle beschikbare data aan elkaar te koppelen en te verwerken. Doordat de berg data voortdurend groter wordt door samenwerkingsverbanden is

lingen op het gebied van innovatieve en duurzame watertechnologie. Nederland kent een zeer innovatief en ambitieus bedrijfsleven. Het is vooral belangrijk dat dit soort ontwikkelingen en innovaties gesteund en gestimuleerd blijven worden. Niet alleen ten behoeve van het bedrijfsleven, maar ook zeker om BV Nederland sterker op de wereldkaart te zetten als het om watertechnologie gaat. Dat stimuleert de export en daarmee de groei van de Nederlandse maakindustrie in de watersector. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Het is goed het probleem bij de bron aan te pakken. Niettemin wordt ook gekeken wat er kan gebeuren op het gebied van waterzuivering om medicijnresten in oppervlaktewater te voorkomen. Bij het Antonius ziekenhuis in Sneek kunnen sinds kort op een unieke demosite verschillende technologieën getest worden om medicijnresten en andere specifieke stoffen uit het afvalwater te zuiveren. Er wordt dus wel al volop gewerkt aan technologieën om te voorkomen dat medicijnresten in het oppervlaktewater terecht komen.

het steeds noodzakelijker om het overzichtelijk en inzichtelijk weer te geven. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Telemetrische systemen en regionale hoofdposten als H2gO dragen bij aan het optimaal beheren van de waterketen. De innovatie voor waterkwaliteit zit vooral in betrouwbare connecties tussen het centrale systeem en de objecten en meetpunten in het veld. Daarnaast komen er steeds meer waterkwaliteitssensoren op de markt. Als deze sensoren sneller en beter worden zal (automatische) sturing op waterkwaliteit steeds meer mogelijkheden bieden. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? We zien dat er door alle belanghebbenden hard wordt gewerkt om de doelstellingen te behalen. Het aandeel dat burgers kunnen vervullen wordt ook in toenemende mate onderkend. Er wordt steeds meer aangemoedigd om ‘schoon’ hemelwater af te koppelen van het rioolstelsel. Dit heeft dan wel weer gevolgen voor de grondwaterstand. Door meer en slimmer te meten, monitoren en analyseren krijgen we meer inzicht in het gedrag van het rioolstelsel. Zo kunnen we calamiteiten voorkomen, wat bijdraagt aan een betere waterkwaliteit. Nog meer en slimmer samenwerken en innovaties stimuleren helpt. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Het zou goed zijn meer onderzoek te doen naar de daadwerkelijke gezondheidsrisico’s van resten van medicijnen. Dit kan door meer controle op de waterkwaliteit in het afvalwaterstelsel. We zien dan ook voortdurend nieuwe (meet)technieken om resten van medicijnen op te sporen. Ook worden steeds betere zuiveringstechnieken ontwikkeld op basis van meten en weten. Lokale initiatieven om verspreiding van medicijnresten te voorkomen komen ook vaker voor. Zo worden gemalen bij een ziekenhuis soms voorzien van aangepaste filters om zo schoner water aan de zuivering te leveren.

WATERBRANCHE 2015

23

Wateropleidingen waterkennis op een hoger peil

Praktijkgericht - ACTUEEL - Internationaal voor Professionals door Professionals - Flexibel Leven Lang Leren - MAATWERK - Blended learning Watertechnische vakgebieden - DIGITAAL LEREN Meer dan 100 verschillende watertechnische leertrajecten vandaag geleerd, morgen toegepast!

www.wateropleidingen.nlnl

Postbus 1410 | 3430 BK Nieuwegein | (030) 60 69 400 | [email protected]

Frans de Vreede, algemeen directeur Fiber Filtration BV Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Wateroverlast komt in steeds grotere intervallen en toenemende intensiteit voor. Heftige regenval, overstromingen, tsunami’s, zware sneeuwval en grote droogte ervaart onze samenleving dagelijks. Dit stelt grote eisen aan reinigingsinstallaties, filters, waterbehandeling e.d., omdat ze ontworpen moeten worden voor grote pieklasten en met een grote opslagcapaciteit ter overbrugging van droogteperioden. Als samenleving moeten wij onze leefomgeving zodanig gaan inrichten dat wij deze heftige schommelingen in waterhoeveelheden kunnen opvangen. Op welke manier bent u daar al mee bezig? In onze visie is het zaak zo dicht mogelijk bij de bron te filtreren en de ongewenste vervuiling gericht te elimineren. Zodoende kan gestreefd worden naar nul emissie en recirculatie.

programma’s voor innovatieve producten in samenwerkingsvormen met andere Europese MKB-bedrijven. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Vergeleken met vele andere Europese landen loopt Nederland voorop en zijn al veel maatregelen genomen. Met name de Unie van Waterschappen speelt een belangrijke rol bij de uitvoering van de richtlijnen. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? De aanpak van medicijnrestanten in het water moet aan de bron worden aangepakt. Het zou veel te duur worden om al het oppervlaktewater te moeten behandelen. Een grote bron van vervuiling van het oppervlaktewater zijn met name de plastic flessen, verpakkingen etc. Het is daarom belangrijk de bio-plastic industrie te helpen zo snel mogelijk afbreekbare plastics in te voeren. Met name in Zuid- en Oost-Europese landen is deze vervuilingsbron zeer groot. 

Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Wij maken gebruik van innovatieprogramma’s als S&O en Europese

Alex Hekman, programmamanager Deltatechnologie Grontmij Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Wereldwijd is de aandacht voor waterkwaliteit sterk toegenomen. Dat spitst zich toe op het voorkomen van risico’s voor de volksgezondheid en voedselproductie. Daarnaast groeit het besef dat een goede waterkwaliteit essentieel is voor behoud van de biodiversiteit. In veel snelgroeiende metropolen elders in de wereld kan sanitatie de stedelijke ontwikkeling niet bijbenen. Oppervlaktewater in en rond de steden is sterk vervuild. Het milieu wordt zwaar aangetast, en voor de productie van drinkwater moet worden teruggevallen op grondwater, vaak met bodemdaling tot gevolg. Een vicieuze cirkel, die alleen op te lossen is door grote investeringen in sanitatie. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Voor waterkwaliteitsverbetering geldt dat alle aspecten – hydrologie, chemie, morfologie, inrichting, ecologie, gebruik en zuivering – in samenhang moeten worden bezien. Omdat wij voor al deze elementen specialisten, eigen technologie en innovaties in huis hebben is onze kracht om vanuit het totaalperspectief oplossingen te bieden. Een belangrijke markt voor Grontmij is het bieden van totaaloplossingen in de stedelijke waterketen, van drinkwaterzuivering tot riolering en afvalwaterzuivering. De aandacht ligt hierbij vooral op doelmatigheid en duurzaamheid. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Innovatie is nodig om de complexe uitdagingen te lijf te gaan, en

maakt ons werk bovendien leuk. Wij richten ons met het zuiveringsconcept ‘Regenerator’ op energie-efficiënte zuivering gecombineerd met nutriëntenterugwinning en waterbesparing. Het ‘Building with Nature’-concept ‘Balance Island’ werk effectief tegen verzilting van estuaria. We onderzoeken momenteel toepassingen in Vietnam en Bangladesh. In het watermanagement speelt bijvoorbeeld het verminderen van uitspoeling uit de landbouw door slimme drainage. Door innovaties in laboratoriumtechnieken kunnen goedkoop veel (nieuwe) stoffen worden onderzocht in het milieu. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Grontmij heeft goed zicht op de landelijke stand van zaken. Voor Rijkswaterstaat en veel waterschappen monitoren we de ecologische toestand. In de meeste waterlichamen worden de ecologische doelen nog niet gehaald. Gezien de huidige bezuinigingsrondes is de kans dat we de doelen in 2027 halen verder afgenomen. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Ook met deze afspraken zal het nog lang duren voordat er geen medicijnresten meer worden geloosd. Daarnaast is nog onduidelijk hoe groot het risico van geneesmiddelen is ten opzichte van andere stofgroepen, zoals vlamvertragers, nanodeeltjes, cosmetica en gewasbeschermingsmiddelen. Desalniettemin blijven bronmaatregelen van groot belang. Door de focus op de kwaliteit van de grote de KRW-waterlichamen, is de aandacht voor bronmaatregelen en maatregelen in de kleine wateren afgenomen. Ingrepen om de kwaliteit juist daar te verbeteren, sorteren waarschijnlijk meer effect.

WATERBRANCHE 2015

25

Ir. Annette Ottolini, Algemeen Directeur Evides Waterbedrijf Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? In Nederland is de drinkwaterkwaliteit uitermate hoog. Ook de klanten van Evides Waterbedrijf kunnen voortdurend rekenen op de levering van betrouwbaar kraanwater. En dat willen we uiteraard zo houden, ook in de toekomst. Dit stelt eisen aan onze bronnen en aan onze toekomstige methoden van zuivering. Door externe factoren zoals klimaatverandering en vergrijzing van de bevolking gaan de concentraties van zogeheten antropogene stoffen (zoals medicijnresten, bestrijdingsmiddelen, nanodeeltjes) in het oppervlaktewater steeds meer fluctueren. Dit stelt eisen aan onze zuiveringsinspanningen. Tegelijk zijn we voor aanpak bij de bron: richtlijnen voor farmacie en gescheiden verwerking van afvalwater bijvoorbeeld. Op welke manier bent u daar al mee bezig? We monitoren dagelijks de kwaliteit van onze bron: het spaarbekkensysteem in de Biesbosch stelt ons in staat alleen de beste kwaliteit oppervlaktewater in te nemen. Daarnaast controleren we continu de drinkwaterkwaliteit. Wat betreft de toekomst: Evides heeft een uitgebreid onderzoeksprogramma om voorbereid te zijn op ontwikkelingen. Externe ontwikkelingen zijn naast de eerder genoemde klimaatverandering en vergrijzende bevolking een verdergaande verduurzaming. Met onze studies anticiperen we op deze ontwikkelingen. Zo onderzoeken we de beste ‘state of the art’ oppervlaktewaterzuivering en een afvalwaterconcept met verregaand waterhergebruik, nutriënten- en energieterugwinning. In het project ‘Schone Maaswaterketen’ bestuderen we met waterschappen en andere drinkwaterbedrijven de mogelijkheden om op de ’ rioolwaterzuiveringsinstallaties antropogene stoffen te verwijderen. Samenwerking is daarbij de sleutel tot succes.

Pieter van Staveren, Business Development Logisticon Water Treatment Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Als we het hebben over waterkwaliteit, is het de vraag over welke kwaliteit we het hebben. Drinkwater, oppervlaktewater, proceswater, koelwater, om er maar een paar te noemen. Als ik me beperk tot de kwaliteit van water bij lozingen moet ik vooral denken aan de eisen met betrekking tot het meten van zwevende stof, de aanwezigheid van medicijnresten en herbiciden/pesticiden en van nanodeeltjes. Met name de wijziging in het meten van in het effluent aanwezige zwevende stof (van NEN6621 naar de nieuwe norm NEN-EN 872) kan invloed hebben op eventuele overschrijding van de lozingsnorm voor verschillende bedrijven. Daarnaast zou meer gekeken moeten worden naar aanwezigheid van nanodeeltjes in oppervlaktewater. Het RIVM heeft daar in 2007 literatuuronderzoek naar laten doen. De ontwikkelingen gaan echter zo snel dat het tijd wordt voor een nieuwe inventarisatie en het opzetten van een meet- en testprogramma.

26

WATERBRANCHE 2015

Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Evides voert onderzoeken uit in nauwe samenwerking met kennisinstellingen, ketenpartners, technologieleveranciers en ingenieursbureaus. Dit gebeurt gedeeltelijk vanuit al bestaande samenwerkingsprogramma’s zoals het BedrijfsTak Onderzoek van KWR en onze gezamenlijke trajecten met de TU Delft en Wetsus. Uitgangspunt daarbij is dat een zuivering op korte termijn te realiseren moet zijn. Het onderzoek moet gefocust zijn op toepassing van innovaties en niet sec op het ontwikkelen ervan. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Nederland zal een flinke inspanning moeten leveren om de doelen te halen. Daar willen de waterbedrijven graag aan meewerken. En nemen we onze verantwoordelijkheid. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Het is noodzakelijk dat er naast ‘end-of-pipe’-maatregelen (vergaande drinkwaterzuivering en ook vergaande afvalwaterzuivering) aandacht is voor de oorzaak. Die ligt ook bij de farmaceutische industrie. De ontwikkeling van afbreekbare medicijnen dient verder gepromoot te worden, helaas is het effect daarvan pas op lange termijn merkbaar. Tegelijkertijd is met voorlichting bij artsen en patiënten veel te bereiken. In sommige gevallen is het zinvol de emissies vanuit zorginstellingen af te koppelen en apart te zuiveren. Aandacht voor waterkwaliteit – van rivier- en grondwater tot kraan – is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle waterketenpartners. Als waterbedrijf blijven wij werken aan de doorontwikkeling van de drinkwaterzuiveringstechnologie, zodat we nu en in de toekomst waarmaken waar we voor staan: onze klanten van betrouwbaar drinkwater voorzien.

Op welke manier bent u daar al mee bezig? Op het gebied van effluentlozingen houdt Logisticon zich onder andere bezig met het verbeteren van de kwaliteit en met het opzetten van onderzoeken naar waterhergebruik. Met betrekking tot medicijnrestenverwijdering is met diverse onderzoekprogramma’s meegedaan, zoals SLIK/PILLS. Dit programma richt zich op het verwijderen van medicijnresten bij Waterschap Groot-Salland ten behoeve van het ziekenhuis in Zwolle. Ook aan het Source-programma op rwzi Land van Cuijk in Haps werd een installatie geleverd en door ons bedreven. Dit heeft inzicht gegeven in de problematiek en mogelijke oplossingen. Vraag blijft wel of een medicijn, waarvan is aangetoond dat het niet meer aanwezig of meetbaar is, helemaal is verdwenen of dat sprake is van een restproduct dat mogelijk ook gevolgen kan hebben voor mens en milieu. Ten slotte is, naast medicijnresten, uitgebreid onderzoek nodig naar nanodeeltjes in het water. Deze zitten in cosmetica, voedsel, zonnecellen, elektronica, die allemaal in het milieu terechtkomen. Het probleem hierbij is dat kleine nanodeeltjes van 1 nm zich bijna gedragen als opgeloste moleculen en verwijdering hiervan grote uitdagingen oplevert. Genoeg te doen dus.

Ir. Adri de Buck, voorzitter College van Bestuur Hogeschool Zeeland University of Applied Sciences Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waarvoor u staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Naast de ecologische aspecten van waterkwaliteit, waarmee de Kader Richtlijn Water (KRW) zich vooral bezighoudt, is beschikbaarheid voor de eindgebruiker van groot belang. Alle beschikbare waterbronnen voor drinkwater en ander gebruik zullen steeds meer microverontreinigingen bevatten en in deltagebieden ook te kampen hebben met toenemende verzilting. De complexiteit in de waterketen neemt ook toe met de druk om meer water te herbenutten: dit is bijna per definitie water met een hogere variabiliteit in samenstelling en beschikbaarheid dan conventionele singuliere bronnen. Dit vereist robuuste en flexibele oplossingen op waterzuiveringsgebied, en innovativiteit om de kosten in de hand te houden. De sleutel tot waterkwaliteit is maatwerk tussen bron en toepassing, liefst in een cascaderende keten. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Wij onderzoeken mogelijkheden om zoet/zout water op de meest effectieve wijze te hergebruiken, door inzet van watertechnologische oplossingen. Decentraal hergebruik in bedrijvenclusters en in toekomst modelgebaseerde optimalisatie kunnen dan een belangrijke stap zijn in een meer duurzame watervoorziening. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? De waterschappen hebben met Energie in de Waterketen en De Routekaart 2030 sterke programma’s, die echter ook het gevaar in zich hebben te weinig de gehele keten te omvatten (met name de verbinding met het bedrijfsleven is potentieel zwak). Belangrijk zijn daarnaast de Green Deals en samenwerkingsovereenkomsten, zoals het Fosfaatakkoord en diverse regionale initiatieven. Het Deltaprogramma

Luuk Zaal, jeugdbestuurder Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Twee voor mij belangrijke aspecten zijn: het hebben van schoon drinkwater en oppervlaktewater. Het eerste is een eerste levensbehoefte en ook het tweede is voor mij van cruciaal belang. Mijn persoonlijke uitdaging binnen de watersector is om het werk van het waterschap onder de jongeren, mijn leeftijdgenoten, bekender te maken. Het werk van de waterschappen is essentieel; zonder de waterschappen zou ongeveer de helft van Nederland onder water staan. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Als jeugdbestuurder speel ik een rol in verschillende educatieve activiteiten. Ik geef gastlessen, mag prijzen uitreiken namens het Hoogheemraadschap en ben actief op sociale media (erg belangrijk in deze tijd). Ik ben lid van een nationaal jeugdwaterschapsbestuur

zoetwater en de Topsector Water kunnen en moeten een stimulerende rol spelen in het ondersteunen van de juiste innovaties. Via de EU wordt in Horizon 2020 en Interreg ook sterk ingezet op implementatie van de KRW. Dit is voor Nederland zeker een kansrijk traject. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? Nederland is zeker nog niet klaar met de implementatie en zal, net zoals (alle) andere landen gebruik maken van de uitloop tot 2021 of zelfs 2027. Met conventionele technieken halen we de normen voor stikstof en fosfaat gewoon niet. Terugwinning van met name fosfaat blijft een enorme uitdaging. Ook de inzet van groene infrastructuur is kansrijk als voorzuivering en buffering voor hergebruik of als waterharmonica richting het ontvangende water. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Een aanpak die leidt tot het reduceren van lozing van medicijnresten aan de bron (huishoudens, verzorgingstehuizen, ziekenhuizen) is uitstekend, maar gezocht moet worden naar de hoogste effectiviteit. Een Pharmafilter bij ziekenhuizen is effectief, omdat dit het probleem aanpakt waar de concentratie groot is en daarmee dure ‘end-of-pipe’oplossingen (op rwzi’s) minder noodzakelijk maakt. De aanpak van andere lozingsbronnen vereist een andere benadering – bij voorkeur in combinatie met voorreiniging van sanitair water (zoals reststofterugwinning uit urine) op woning-, straat- en wijkniveau. Andere microverontreinigingen uit landbouw en industrie (pesticides, MAK/PAK, etc.) stellen hoge eisen aan (de robuustheid van) zuiveringssystemen. Waterkwaliteit van het geloosde water mag meer overeen mag komen met het ontvangend lichaam. Dat betekent dat BOD, N en P soms zelfs wenselijk is (de Oosterschelde is bijvoorbeeld veel te schoon/arm aan voedsel voor de aquacultuur) en dus ook niet belast zou moeten worden.

waarin jongeren met elkaar overleggen over hoe we het waterschap bekender kunnen maken, ik geef presentaties aan collega’s binnen de sector om de boodschap door te geven en soms speel ik een rol bij de afronding of start van een bepaald project. Inderdaad, héél veel mogelijkheden en ook veel afwisseling. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Er zijn niet echt programma’s of technische innovaties die een rol spelen binnen mijn werk in de watersector. Er zijn echter wel veel handleidingen en presentaties beschikbaar die mij kunnen helpen om de kwaliteit van mijn werk te optimaliseren. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Ik ben benieuwd wat daar uitkomt. Het is fijn dat de staatsecretaris zich inspant voor de problemen die de rwzi’s ondervinden. Ik denk verder dat het belangrijk is dat er gekeken moet worden naar de ‘baby-doekjes’ die men de laatste jaren veel meer dan voorheen door de toiletten spoelt. Dit zorgt voor veel overlast op de rwzi’s. De doekjes breken namelijk niet (goed) af. Ik denk dat het erg belangrijk is dat hierover tussen overheid en producenten ook afspraken gemaakt worden.

WATERBRANCHE 2015

27

’s Werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater

AMSTERDAM • NL

EXHIBITION 3 - 6 NOVEMBER

2015

Innovatie spat er vanaf op Aquatech Amsterdam 2015 Van 3 tot en met 6 november staat de stad Amsterdam volledig in het teken van water. De gehele nationale en internationale waterindustrie komt dan samen in Amsterdam RAI. Geïnspireerd door huidige trends, verwelkomt ‘s werelds grootste watertechnologie evenement nieuwe initiatieven op de beursvloer met daarbij een speciale focus op innovatie, (verwerking van) hevige regenval, industrieel watergebruik en afvalwater. De beurs is voor de derde keer op rij tevens onderdeel van de Amsterdam International Water Week.

lossingen bieden om wateroverlast van o.a. hevige regenval te beperken. Verder staat ook het netwerken met elkaar en leren van elkaar centraal tijdens de workshops en case studies in dit paviljoen.

NIEUWE HOTSPOT VOOR EN DOOR DE INDUSTRIE Een nieuwe hotspot over industrieel watergebruik, voor en door de industrie en tevens een ideale netwerkplek. Bedrijven op zoek naar totaaloplossingen en de nieuwste technische snufjes kunnen ook de speciale industriële route volgen, waarbij ze op zo efficiënt mogelijke wijze langs de producten lopen die voor hen interessant zijn.

LEGIO INSPIRATIE OP HET GEBIED VAN INNOVATIE Startende technologie bedrijven, die met state-of-the-art water innovaties op zoek zijn naar partners en investeerders om hun ideeën verder vorm te kunnen geven en te lanceren op de markt krijgen een spotlight op Aquatech. Het Bluetech Innovation paviljoen is een samenwerking tussen Aquatech Amsterdam en BlueTech Research. Daarnaast lanceert Aquatech het Innovation Lab (iLab) met presentaties, elevator pitches en werkende demo’s van innovaties.

DE NIEUWSTE TECHNOLOGIEËN TEGEN NATTE VOETEN Op het Stormwater paviljoen staan partijen die de nieuwste technologieën en op-

SUCCESFORMULES PASSEREN OPNIEUW DE REVUE Uiteraard staan ook de vaste beursonderdelen van het Aquatech concept wederom op

Organisatie

Onderdeel van

Partners

het programma. De AquaStages op de beursvloer zullen weer voor de nodige informatieve sessies zorgen en ook de fitterijwedstrijden staan garant voor het nodige spektakel. De vele landenpaviljoens bevestigen het Internationale karakter van de beurs en de diverse matchmaking en netwerkevenementen op de beursvloer zorgen voor de nodige verbinding. VERLEG UW GRENZEN Bent u geïnteresseerd in zakendoen in China, India of USA? Zet dan ook de volgende data in uw agenda. „ WQA Aquatech USA, 21-24 april 2015, Las Vegas, „ Aquatech China, 10-12 juni 2015, Shanghai „ Aquatech India, 11-13 augustus 2015, New Delhi INTERESSE GEWEKT? Bent in geïnteresseerd in exposeren of wilt u een van de Aquatech beurzen bezoeken? Aarzel niet contact op te nemen met het Aquatech project team via [email protected] of bezoek aquatechtrade.com. Bezoekersregistratie voor Aquatech Amsterdam is open vanaf juni 2015.

www.aquatechtrade.com

Lieve Declercq, directievoorzitter Vitens Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? We zijn een van de waterrijkste landen ter wereld en hebben de luxe om elke dag drinkwater voor iedereen te kunnen maken. Dat is niet vanzelfsprekend. Wat belangrijk is, is dat op de plaatsen waar je grondwater kunt winnen, dit zo schoon mogelijk blijft voor de volgende generaties. Nog niet eerder is het zo druk geweest in de ondergrond waar ook ons water zich bevindt. Steeds meer partijen willen iets met de bodem; het opslaan van stoffen bijvoorbeeld, of het winnen van warmte of schaliegas. De uitdaging voor de komende tijd is drinkwater de plek te geven in de ruimtelijke ordening die het verdient. Als eerste levensbehoefte is het gewoonweg belangrijker dan zeg, energie of het opslaan van afvalstoffen. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Wij zijn in gesprek met overheden om dit aan te kaarten, maar we gaan verder. We kijken ook naar wat wij zelf kunnen doen om ervoor te zorgen dat het grondwater zo schoon mogelijk blijft. Zo onderzoeken we bijvoorbeeld of humuszuur – een stof die van nature in de grond voorkomt en die wij winnen bij het maken van drinkwater in Friesland – kan helpen om verontreinigingen door overbemesting te voorkomen. Dit zijn zeer veelbelovende projecten, waarmee we zelf

Joost Remmers, 3e jaars student Civiele Techniek aan de TU Delft. Volgend jaar gaat hij daar de master Hydraulic Engineering (Waterbouwkunde) volgen Waterkwaliteit is een vrij algemeen begrip. Welk aspect is vooral belangrijk voor u en wat zijn de uitdagingen waar u voor staat of waarmee wij als samenleving volgens u te maken krijgen? Waterkwaliteit is een belangrijk aspect van het leven en het speelt een belangrijke rol in het dagelijks bestaan. Het water dat uit je kraan en douche komt is schoon in Nederland. Je kan het zelfs 100 procent zonder problemen drinken, wat uitermate uniek is in de wereld en zelfs in Europa. Met toenemende industrie, verontreiniging en consumptie zijn er echter ook bedreigingen oftewel uitdagingen waar de staat en zijn inwoners mee te maken krijgen. De belangrijkste en meest relevante is naar mijn mening de verontreiniging van gebruikt water. Daarmee bedoel ik de afvalstoffen die tijdens gebruik in het water terechtkomen. Omdat wij als B.V. Nederland veel van dat water reinigen en vervolgens opnieuw gebruiken moet innovatie er continu voor zorgen dat de nieuwe exotische stoffen die door mensen op allerlei manieren in het water gebracht worden eruit gefilterd kunnen worden. Op welke manier bent u daar al mee bezig? Ik ben bachelor student Civiele Techniek aan de TU Delft. In december en januari jongstleden heb ik een onderzoek gedaan naar watermanagement in een klein dorp in de Filippijnen. Daar zag ik ook hoe mensen omgingen met drinkwater en hoe ze dagelijks geconfronteerd worden met de kwaliteit. Over de ‘pumpwell’ worden sokken en oude kledingstukken gespannen om het vuil uit het water te filteren. Natuurlijk is dit niet zo goed als in Nederland, maar de inwoners komen daar dagelijks met drinkwaterkwaliteit in aanraking. In Nederland maken we ons geen zorgen, omdat het waterschap naar

ook echt iets kunnen betekenen. Daarnaast zullen we ons er op alle mogelijke manieren voor inzetten om water te beschermen. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Het beschermen van onze bronnen is een letterlijk speerpunt van onze organisatie. We geloven dan ook dat onze bronnen steeds belangrijker zullen worden. Maar we nemen ook zelf onze verantwoordelijkheid: Daarom investeren we bijvoorbeeld ook in manieren om realtime grondwaterkwaliteit te kunnen meten. Mensen kunnen altijd op ons kraanwater rekenen, we zullen altijd kunnen zuiveren. Maar wat er niet in komt, moet er ook niet uitgezuiverd worden, dus pleiten wij altijd voor volledige verantwoordelijkheid van iedereen in de keten. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? In enkele van onze grondwaterbronnen komen we ondertussen ook hele kleine spoortjes van medicijnresten tegen. Wat dat betreft hebben we te maken met een vertraagd effect. Preventie van het voorkomen van deze stoffen in het milieu klinkt ons als muziek in de oren. Je kunt veel beter voorkomen dat ze uiteindelijk in de bronnen terecht komen, dan dat je de volgende generatie met de zuiveringskosten opzadelt. Daar waar het probleem veroorzaakt wordt, kun je het ‘t beste aanpakken. Wat er niet in komt, hoeft er immers ook niet uit. Wij hebben veel liever een schone bron, en zeg nou zelf, daar drink je toch ook veel liever uit?

onze mening voor schoon drinkwater moet zorgen. Ook ik ga in het dagelijks leven van deze gedachte uit. Echter deponeer ik geen medicijnen, chemicaliën en andere onnatuurlijke stoffen in het rioolstelsel. Welke programma’s of technische innovaties spelen een rol? Ik heb geen weet van bepaalde programma’s of technische innovaties in de sector. Echter ben ik nog wel trots dat we in Nederland drinkwatergebieden gebruiken als onderdeel in het totale drinkwaterzuiveringsproces. De waterbassins en het afzinken, wat bijvoorbeeld rond de Biesbosch gebeurt, zijn goede zaken. Het natuurlijke (‘gevoel’) blijft op die manier behouden en het zorgt niet voor louter fabriekswater. Nederland moet, net als alle andere EU-lidstaten, uiterlijk dit jaar (2015) aan de normen van de Kaderrichtlijn Water en andere Europese richtlijnen voor grond-, oppervlakte- en zwemwater voldoen. Hoever zijn we en wat moet er nog gebeuren? De precieze inhoud van de Europese richtlijnen ken ik niet. Wat mijn algehele mening is, is dat Nederland voorloopt in deze aspecten. Voor een dichtbevolkt land is het uiteraard moeilijk om grote natuurgebieden te hebben waarin zich grote schone waterlichamen bevinden. In dat kader heb ik het vermoeden dat Nederland er redelijk voorstaat. Staatssecretaris Mansveld praat met de farmaceutische industrie over het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater. Wat verwacht u daarvan en zijn er nog andere ontwikkelingen die de waterkwaliteit bedreigen en waarover afspraken nodig zijn? Ik heb geen weet van deze sector. Misschien zouden de farmaceutische industrie, de staatssecretaris, deskundigen op het gebied en de waterschappen eens bij elkaar moeten gaan zitten om te kijken hoe dit soort problemen integraal over de hele watercyclus kan worden aangepakt. Danwel via betere zuivering, danwel via andere stoffen in de medicijnen, danwel in het gebruik van deze medicijnen door inwoners.

WATERBRANCHE 2015

29

© Veolia Photo Library

Biothane Anaerobe Technologieën

WATER TECHNOLOGIES

Anaerobe oplossingen voor industrieel afvalwater om terugwinning van energie en hergebruik van water te realiseren. • Biobed® Advanced • Memthane® AnMBR • Biobulk CSTR • Sulfothane™ > Duurzaam en zeer winstgevend > Robuust proces en eenvoudige bedrijfsvoering

www.veoliawatertechnologies.com

Een betere toekomst begint bij schoon water Vertegenwoordigt u een bedrijf, overheidsinstelling, kennisinstantie of ngo? Dan helpt Aqua for All u graag om vier miljard kansarme mensen een toekomst te bieden. Dat is niet alleen goed voor hen. Het is ook heel interessant voor u. De Nederlandse waterbranche richtte in 2002 ontwikkelingsorganisatie Aqua for All op. Sindsdien hebben bedrijven in de sector de kans om hun mvo-beleid passend in te vullen; een eis die steeds sterker leeft onder zowel ondernemers zelf als hun klanten, partners en consumenten. De visie van Aqua for All is altijd gelijk gebleven: iedereen ter wereld moet duurzaam toegang krijgen tot schoon en veilig water, adequate sanitatie en goede hygiëne (WASH).

1. DE JUISTE FOCUS Aqua for All richt zich vooral op de vier miljard mensen die met minder dan 2,5 dollar per dag moeten rondkomen. Deze ‘Base of the Pyramid’ (BoP) wordt van oudsher genegeerd door markt en overheid. Het ontbreekt hen hierdoor aan goede WASHvoorzieningen. Met als gevolg: eenvoudig te voorkomen gezondheidsproblemen, structurele armoede en gebrek aan toekomstperspectief. Betere voorzieningen zouden een betere toekomst een stuk dichterbij brengen.

2. DE STERKE SAMENWERKING Aqua for All speelt een essentiële internationale rol. Zij creëert en versterkt de financiële en inhoudelijke partnerschappen tussen internationale bedrijven, fondsen, overheden, ngo’s en kennisinstituten. Via het delen van kennis, geld, technologie en netwerken weten zij innovaties te stimuleren, lokaal ondernemerschap te prikkelen en steeds meer BoP-gemeenschappen te bereiken. Uit evaluaties van onder meer het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt dat Aqua for All zeer effectief is.

3. DE CONCRETE DIENSTEN Aqua for All biedt meerdere diensten aan. Bijvoorbeeld om geld, ideeën, technologie en netwerken van de ene partij te verbinden met die van de andere. Om innovatieve ideeën te ontdekken en ontwikkelen tot succesvolle projecten en programma’s. Om de impact en het bereik van dat soort projecten en programma’s op te schalen. En om partners te ondersteunen met kwaliteitscontroles, monitoring, communicatie, up-to-date kennis en (vervolg)advies. Zie onze diensten hieronder!

Boost your impact! Neem contact op met Aqua for All via www.aquaforall.org

Developing programs and partnerships

Providing water and sanitation CSR solutions

Developing business opportunities

Co-financing and leveraging investment

Providing smart project monitoring tools and services

Assessing and advising on projects

Supporting and promoting best practices

AquaShareware

De ultieme Legionellapoortwachter HG Ulfima is gespecialiseerd in het ontwikkelen, leveren, installeren en onderhouden van ultrafiltersystemen en -machines voor het bestrijden van legionellabacteriën in collectieve, prioritaire en niet-prioritaire drinkwaterinstallaties. We zijn in staat om de heersende wet- en regelgeving om te zetten naar hoogst betrouwbare, uiterst praktische en toch zeer betaalbare totaaloplossingen waarmee u alle aspecten van legionellabacteriebestrijding onder controle kunt krijgen en houden. Veiligheid, zekerheid en volledige ontzorging. Dat is het totaalconcept van Ulfima.

Hegelsom, The Netherlands ZZZKJXOîPDFRP

KIWA TOX-ATA

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Adressenindex

Dit register bevat een selectie van bedrijven werkzaam in de waterbranche. Op www.waterbranche.nl vindt u een compleet overzicht van bedrijven in de watersector. Online kan er ook gezocht worden op rubriek/activiteit.

A

Altenburg & Wymenga ecological consultants Suderwei 2, 9269 TZ Feanwaˆlden Postbus 32, 9269 ZR Feanwaˆlden Tel. 0511-474764, Fax 0511-472740 www.altwym.nl

A3 Water Solutions GmbH Doornenburg 40, 2402 KE Alphen a/d Rijn Tel. 0172-417432 www.a3-gmbh.com

Alterra/Wageningen UR Droevendaalsesteeg 3a, 6708 PB Wageningen Postbus 47, 6700 AA Wageningen Tel. 0317-474700 www.alterra.wur.nl

AALP Benelux B.V. Bierboomstraat 1, 6942 GE Didam Tel. 0316-226266, Fax 0316-220612 www.aalp.nl

AMO Deldenerstraat 81, 7551 AC Hengelo Tel. 074-7850124 www.amo-nl.com

Adriana V.o.F. Bezaan 2, 3904 PB Veenendaal Tel. 0318-472777

Aquaflow B.V. Amerikahavenweg 20, 1045 AE Amsterdam Postbus 58103, 1040 HC Amsterdam Tel. 020-4808060, Fax 020-4808061 www.aquaflow.nl Aqualab Zuid B.V. Petrusplaat 1, 4251 NN Werkendam Postbus 147, 4250 DC Werkendam Tel. 0183-305500, Fax 0183-305599 www.aqualabzuid.nl

Amart Procestechnologie Jacobstraat 37, 2019 WC Haarlem Tel. 06-51057959 www.amart.nl

Aco B.V. Edisonstraat 36, 7006 RD Doetinchem Postbus 217, 7000 AE Doetinchem Tel. 0314-368280, Fax 0314-368290 www.aco.nl

Aquados International B.V. Trentstraat 24, 5741 ST Beek en Donk Tel. 0492-390700, Fax 0492-390703 www.aquados.eu

Aquality B.V. Scheelhoekweg 9, 3251 LZ Stellendam Postbus 76, 3250 AB Stellendam Tel. 0187-492541, Fax 0187-493179 www.aqualitybv.eu

Advanced Waste Water Solutions B.V. Gentsevaart 21, 4565 ER Kapellebrug Tel. 0114-321020, Fax 0114-314628 www.awws.eu

Anaspec Solutions B.V. Coenecoop 3C5, 2741 PG Waddinxveen Postbus 23, 2810 AA Reeuwijk Tel. 0182-304005, Fax 0182-300704 www.anaspec.eu

Advin B.V. Taurusavenue 100, 2132 LS Hoofddorp Postbus 437, 2130 AK Hoofddorp Tel. 088-0238460, Fax 088-0238444 www.advin.nl

ANDRITZ Gouda B.V. Coenecoop 88, 2741 PD Waddinxveen Postbus 375, 2740 AJ Waddinxveen Tel. 0182-623723, Fax 0182-619217 www.andritzgouda.com

Aqu’Aries Advies Acacialaan 9, 5384 BB Heesch Tel. 06-48697221, Fax 084-7119111 www.aquaries.nl

Afvalwater Services B.V. Hambakenwetering 16, 5231 DC ‘s-Hertogenbosch Postbus 433, 5201 AK ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6443332, Fax 073-6441974 www.afvalwaterservices.nl

AQA HydraSep B.V. Vossenkoog 6, 1822 BG Alkmaar Tel. 072-5628486, Fax 072-5628498 www.aqa.nl

AquaServa Nederland B.V. Vredeweg 7, 1505 HH Zaandam Tel. 088-0062500, Fax 088-0062599 www.aquaserva.nl

Ahoy Rotterdam, InfraTech Ahoy-weg 10, 3084 BA Rotterdam Postbus 5106, 3008 AC Rotterdam Tel. 010-2933133, Fax 010-2933209 www.infratech.nl

Aqua for All Koningskade 40, 2596 AA ‘s-Gravenhage Postbus 93218, 2509 AE ‘s-Gravenhage Tel. 070-3519725 www.aquaforall.org Voor meer informatie zie pagina 31

Aquatech Global Events / Amsterdam RAI Europaplein 2-22, 1078 GZ Amsterdam Postbus 77777, 1070 MS Amsterdam Tel. 020-5491212, Fax 020-5491889 www.aquatechtrade.com Voor meer informatie zie pagina 28

AQUA Industrial Watertreatment B.V. Albert Schweitzerstraat 33, 7131 PG Lichtenvoorde Postbus 160, 7130 AD Lichtenvoorde Tel. 0544-390500 www.mps-aqua.nl

ARCADIS Nederland B.V. Beaulieustraat 22, 6814 DV Arnhem Postbus 264, 6800 AG Arnhem Tel. 026-3778911, Fax 026-3778560 www.arcadis.nl

Aqua Milieu Techniek B.V. van der Kamlaan 74, 2625 KP Delft Tel. 015-2853918 www.aquamilieutechniek.com

Van der Arend Installaties B.V. Industriestraat 21, 2671 CT Naaldwijk Tel. 0174-612570, Fax 0174-612571 www.vdai.nl

Aqua-Techniek B.V. Nijverheidsweg 15a, 3225 LL Hellevoetsluis Postbus 1164, 3220 BD Hellevoetsluis Tel. 0181-404600, Fax 0181-404744 www.aqua-techniek.com

Artesia B.V. Korte Weistraat 12, 2871 BP Schoonhoven Tel. 0182-387138, Fax 0182-387140 www.artesia-water.nl

Aidenvironment Barentszplein 7, 1013 NJ Amsterdam Tel. 020-5818250 www.aidenvironment.org Van den Akker Cleaning & Inspection Services B.V. Dubloen 7, 5751 PX Deurne Tel. 0493-313458, Fax 0493-317535 www.akkercis.nl Akvero Waterbehandeling Mgr. Nolensstraat 61, 4631 BR Hoogerheide Tel. 0164-660073, Fax 0164-660074 www.akvero.nl Albers Alligator Projekten B.V. Nude 37b, 6702 DK Wageningen Postbus 44, 6700 AA Wageningen Tel. 0317-419144 www.albersalligator.com Alcontrol Laboratories Everdenberg 41, 4902 TT Oosterhout Tel. 0162-488488, Fax 0162-488489 www.alcontrolfood.com Alewijnse Industrial Automation Energieweg 46/d, 6541 CX Nijmegen Postbus 65, 6500 AB Nijmegen Tel. 024-3716411, Fax 024-3716410 www.alewijnse.com/nl Alfa Laval Benelux B.V. Baarschot 2, 4817 ZZ Breda Postbus 9377, 4801 LJ Breda Tel. 076-5791200, Fax 076-5791211 www.alfalaval.com/benelux

Aquanet B.V. Rijksweg 501, 1991 AS Velserbroek Postbus 2053, 1990 AB Velserbroek Tel. 023-5413717 www.aquanet.nl

Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Tel. 078-6230230, Fax 078-6100670 www.atlascopco.com/nlproducten

Aquaco B.V. Voltweg 1, 6662 PT Elst Postbus 98, 6660 AB Elst Tel. 0481-377177, Fax 0481-373856 www.aquaco.nl

Auxill Nederland B.V. Koopmanslaan 3, 7005 BK Doetinchem Tel. 0314-391706, Fax 0314-391748 www.auxill.nl

AquaDataSystems B.V. De Gouwe 6a, 8253 PA Dronten Tel. 0321-339094 www.aquadatasystems.nl

Aveco de Bondt B.V. Podium 9, 3826 PA Amersfoort Postbus 2674, 3800 GE Amersfoort Tel. 088-1866010 www.avecodebondt.nl

Aquador B.V. Dorpsweg 130c, 4221 LL Hoogblokland Postbus 9, 4240 CA Arkel Tel. 0183-561199, Fax 0183-561120 www.aquador.nl

Avf Water van Konijnenburgweg 84, 4612 PL Bergen op Zoom Tel. 0164-212835, Fax 0164-212831 www.avfwater.nl

Demiwater

Drinkwater

Afvalwater

Koelwater

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com WATERBRANCHE 2015

33

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

B Baas B.V. Essebaan 63a, 2908 LJ Capelle aan den IJssel Postbus 462, 2900 AL Capelle aan den IJssel Tel. 088-2227000, Fax 088-2227009 www.baasbv.nl BAR Instruments Guldenweg 4a, 7051 HT Varsseveld Postbus 74, 7050 AB Varsseveld Tel. 0315-230266, Fax 0315-230318 www.barinstruments.nl Bedu Pompen B.V. P. van M. Gelderland Rood 10, 6666 LT Heteren Postbus 119, 6666 ZJ Heteren Tel. 088-4802900, Fax 088-4802901 www.bedu.nl Berghof Membrane Technology Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden 7560, 8903 JN Leeuwarden Tel. 058-2100912, Fax 058-2801329 www.berghof.com/en/products/membrane-filtration/ Bergschenhoek Civiele Techniek B.V. Boterdorpseweg 10, 2661 AC Bergschenhoek Postbus 45, 2650 AA Berkel en Rodenrijs Tel. 010-5212650, Fax 010-5242651 www.bergschenhoek-ct.com Jos van den Bersselaar Constructie B.V. Brabantsehoek 2, 5071 NM Udenhout Postbus 17, 5070 AA Udenhout Tel. 013-5117400, Fax 013-5117450 www.bersselaar.com BEST Instruments Industriepark 5e, 9351 PA Leek Postbus 221, 9350 AE Leek Tel. 0594-513373, Fax 0594-517836 www.bestinstruments.nl Bierens Machinefabrieken B.V. Ringbaan Noord 189, 5046 AB Tilburg Postbus 4028, 5004 JA Tilburg Tel. 013-5360025, Fax 013-5435550 www.bierens.com Bioclear B.V. Rozenburglaan 13, 9727 DL Groningen Postbus 2262, 9704 CG Groningen Tel. 050-5718455, Fax 050-5717920 www.bioclear.nl BioLab research & solutions B.V. 1e Barendrechtseweg 40-44, 2992 XC Barendrecht Postbus 392, 2990 AJ Barendrecht Tel. 088-1900900, Fax 088-1900901 www.biolab.nl BK ingenieurs Dokweg 17a, 1976 CA IJmuiden Postbus 264, 1970 AG IJmuiden Tel. 088-3212520, Fax 088-3212529 www.bkingenieurs.nl Blygold Nederland B.V. Hoofdveste 13, 3992 DH Houten Postbus 10, 3990 DA Houten Tel. 030-6344310, Fax 030-6344311 www.blygold.nl Boeg B.V. Constructiewerken Hellingweg 180, 2583 DX Den Haag Tel. 070-3470385, Fax 070-3512680 www.boeg.net Bonar B.V. Westervoortsedijk 73, 6827 AV Arnhem Postbus 9600, 6800 TC Arnhem Tel. 085-7441300, Fax 085-7441310 www.bonar.com Bureau voor Bedrijfsafvalwater H.K. Bongers Acacialaan 59, 7004 AN Doetinchem Tel. 0314-341000, Fax 0314-360600 Boot MilieuConsult Rijksstraatweg 80, 6573 DB Beek-Ubbergen Tel. 06-51498689 www.bootmilieuconsult.nl

Boretech Holland B.V. Industrieweg 36b, 2382 NW Zoeterwoude Tel. 071-5417365, Fax 071-5417369 www.boretech.nl Bos Benelux B.V. Planckstraat 57, 3316 GS Dordrecht Tel. 078-6520101, Fax 078-6170101 www.bosbenelux.com Bosch Slabbers landscape + urban design 1e Sweelinckstraat 30, 2517 GD Den Haag Postbus 147, 4330 AC Middelburg Tel. 070-3554407, Fax 070-3061618 www.bosch-slabbers.nl Boskalis Nederland B.V. Waalhaven Oostzijde 85, 3087 BM Rotterdam Postbus 4234, 3006 AE Rotterdam Tel. 010-2888777, Fax 010-2888766 www.boskalis.com/nederland Bosma & Bronkhorst B.V. Aris van Broekweg 14, 1507 BB Zaandam Tel. 075-6531500, Fax 075-6531501 www.bosma-bronkhorst.nl Stichting Both ENDS Nieuwe Keizersgracht 45, 1018 VC Amsterdam Tel. 020-5306600, Fax 020-6208049 www.bothends.org Brenntag Nederland B.V. Donker Duyvisweg 44, 3316 BM Dordrecht Postbus 79, 3300 AB Dordrecht Tel. 078-6544944, Fax 078-6544919 www.brenntag.nl

C Cabot Norit Nederland B.V. Astronaut 34, 3824 MJ Amersfoort Postbus 105, 3800 AC Amersfoort Tel. 0031(0)33-4648911, Fax 0031(0)33-4617429 www.cabotcorp.com Camtronics B.V. Ekkersrijt 3209, 5692 CG Son Tel. 0499-494590, Fax 0499-494591 www.camtronics.nl Carmeuse Nederland Nijverheisstraat 32, 2802 AL Gouda Postbus 436, 2800 AK Gouda Tel. 0182-527255, Fax 0182-526264 www.carmeuse.nl Centre of Expertise Water Technology (CEW) Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Postbus 7560, 8903 JN Leeuwarden Tel. 058-2100919 www.cew-leeuwarden.nl Centrum voor Natuur & Techniek - Hogeschool Utrecht Nijenoord 1, 3552 AS Utrecht Postbus 182, 3500 AD Utrecht Tel. 088-4818888 www.cvnt.nl Chemtrade International B.V. De Nieuwe Vaart 28, 1401 GR Bussum Postbus 117, 1400 AC Bussum Tel. 035-6947454, Fax 035-6943468 www.chemtrade.nl

Bright Spark B.V. Nipkowweg 15, 8501 XH Joure Postbus 126, 8500 AC Joure Tel. 0031(0)513-419119, Fax 0031(0)513-419332 www.brightspark.nl

CimPro B.V. De Waal 4, 5684 PH Best Tel. 088-2467700, Fax 088-2467799 www.cimpro.com

Bright Water Company Bij den Toren 14, 1251 JW Laren Tel. 035-5240240 www.brightwatercompany.nl

CLM Onderzoek en Advies B.V. Gutenbergweg 1, 4104 BA Culemborg Postbus 62, 4100 AB Culemborg Tel. 0345-470700, Fax 0345-470799 www.clm.nl

Brightwork B.V. Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG Sneek Tel. 0515-429982 www.brightwork.nl

CMS Asset Management De Grote Beer 47, 5215 MR ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6480563, Fax 073-6480566 www.cmsassetmanagement.nl

Brinck Meettechniek Tweespan 14, 3897 AG Zeewolde Postbus 133, 3890 AC Zeewolde Tel. 036-5479500, Fax 036-5479555 www.brinck.nl

Continu Recruitment Services Mathildelaan 77, 5616 LA Eindhoven Tel. 040-2431919, Fax 040-2431211 www.continu.nl

Brink Rioolbeheer Hoge Horst 30, 6562 LD Groesbeek Tel. 06-15841977 www.brink-rioolbeheer.nl

Conver B.V. Industrieweg 18, 4283 GZ Giessen Postbus 55, 4286 ZH Almkerk Tel. 0183-447272, Fax 0183-447270 www.conver.com

BTEQ B.V. Milieuadvies en afvalzorg Spoorstraat 4, 7437 TS Bathmen Postbus 90, 7437 ZH Bathmen Tel. 0570-671737, Fax 0570-619527 www.bteq.nl

Croon Elektrotechniek B.V. Hettenheuvelweg 50, 1101 BN Amsterdam Postbus 12018, 1100 AA Amsterdam Tel. 088-9233344 www.croon.nl

BureauLeiding, informatiebureau kunststof leidingsystemen Loire 150, 2491 AK Den Haag Postbus 152, 2260 AD Leidschendam Tel. 070-4440650, Fax 070-4440661 www.bureauleiding.nl

Croon Elektrotechniek B.V. Limburglaan 38, 5652 AA Eindhoven Postbus 381, 5600 AJ Eindhoven Tel. 040-2929555, Fax 040-2929888 www.croon.nl

Bürkert Contromatic B.V. Minervum 7220, 4817 ZJ Breda Postbus 5747, 4801 EC Breda Tel. 088-1267300, Fax 088-1267350 www.burkert.nl

Croon Elektrotechniek Schiemond 20-22, 3024 EE Rotterdam Postbus 6073, 3002 AB Rotterdam Tel. 010-4483344 www.croon.nl

BWA B.V. Ampèrestraat 11l, 1446 TP Purmerend Tel. 0299-476303 www.bwa-water.nl

CTA Watertechnologie Oudenhof 2, 4174 GA Hellouw Tel. 0418-581158, Fax 0418-581190 www.ctawatertechnologie.nl

BWT Nederland B.V. Energieweg 9, 2382 NA Zoeterwoude Tel. 088-7509000, Fax 088-7509090 www.bwtnederland.nl

Cyprio B.V. Stavangerweg 23-8, 9723 JC Groningen Tel. 050-7119128, Fax 050-7119129 www.cyprio.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 34

WATERBRANCHE 2015

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

D

E

Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur Spyridon Louisweg 141, 1034 WR Amsterdam Tel. 020-7723295 www.waternatuur.nl

Econosto Nederland B.V. Cypresbaan 63, 2908 LT Capelle a/d IJssel Postbus 8988, 3009 TJ Rotterdam Tel. 010-2841100, Fax 010-2841820 www.econosto.nl

Damen Dredging Equipment Edisonstraat 32, 3861 NE Nijkerk Postbus 1021, 3860 BA Nijkerk Tel. 033-2474040, Fax 033-2474060 www.damendredging.com

Econsultancy B.V. Rijksweg Noord 39, 6071 KS Swalmen Tel. 0475-504961, Fax 0475-504958 www.bodemonderzoek.nl

Danfoss VLT Drives B.V. Vareseweg 105, 3047 AT Rotterdam Postbus 218, 3100 AE Schiedam Tel. 010-2492050, Fax 010-2492041 www.danfoss.nl/vlt

EcoQuest De Merret 7, 5845 DA Sint Anthonis Tel. 0485-383629, Fax 0485-383629 www.ecopartners.nl/ecoquest

Esep Milieutechniek B.V. Celsiusstraat 20, 6003 DG Weert Postbus 10069, 6000 GB Weert Tel. 0495-543430, Fax 0495-532135 www.esep.nl Euro-Index B.V. Rivium 2e Straat 12, 2909 LG Capelle a/d IJssel Postbus 700, 2900 AS Capelle a/d IJssel Tel. 010-2888000, Fax 010-2888010 www.euro-index.nl Eurofins Analytico B.V. Postbus 459, 3770 AL Barneveld Tel. 034-2426300, Fax 034-2426399 www.eurofins.nl/nl/services/milieu.aspx

Ecorys Watermanweg 44, 3067 GG Rotterdam Postbus 4175, 3006 AD Rotterdam Tel. 010-4538800, Fax 010-4530768 www.ecorys.nl

Delta Milieu Varkensmarkt 9, 4101 CK Culemborg Postbus 315, 4100 AH Culemborg Tel. 0345-516100, Fax 0345-530885 www.deltamilieu.nl

Eurofins Omegam B.V. H.J.E. Wenckebachweg 120, 1114 AD Amsterdam Postbus 94685, 1090 GR Amsterdam Tel. 020-5976680, Fax 020-5976689 www.omegam.nl

Efcon Water B.V. Nieuweweg 3B, 4126 RN Hei en Boeicop Tel. 0347-342777, Fax 0347-342788 www.efconomy.com

Deltares Boussinesqweg 1, 2629 HV Delft Postbus 177, 2600 MH Delft Tel. 088-3358273, Fax 088-3358582 www.deltares.nl

Eurowater B.V. Pastoor van Breugelstraat 8a, 4744 RB Bosschenhoofd Tel. 088-0005000, Fax 088-0005005 www.eurowater.nl

van Eijk Infra- en Milieutechniek Adm. Helfrichweg 11, 2315 VC Leiden Tel. 071-5223791, Fax 071-5212952 www.vaneijkleiden.nl

Denys Engineers & Contractors B.V. Darwinstraat 5, 2722 PX Zoetermeer Tel. 079-3315593, Fax 079-3314304 www.denys.com

Evides N.V. Schaardijk 150, 3063 NH Rotterdam Postbus 4472, 3006 AL Rotterdam Tel. 010-2935000, Fax 010-2935010 www.evides.nl

Eijkelkamp Agrisearch Equipment B.V. Nijverheidsstraat 30, 6987 EM Giesbeek Postbus 4, 6987 ZG Giesbeek Tel. 0313-880200, Fax 0313-880299 www.eijkelkamp.com

Desotec Activated Carbon N.V. Regenbeekstraat 44, B-8800 Roeselare, België Tel. +32-51246057, Fax +32-51245916 www.desotec.com

Evilim Industriewater B.V. Röntgenweg 11, 6101 XD Echt Tel. 06-15043019 www.evilim.nl

Elkro B.V. Luzernestraat 16, 2153 GN Nieuw-Vennep Tel. 0252-620042, Fax 0252-675812 www.elkro.nl

Detlef Hegemann B.V. Zeefbaan 1a, 9672 BN Winschoten Postbus 199, 9670 AD Winschoten Tel. 0597-471220, Fax 0597-471229 www.hegemann.de

Evodos B.V. Weegbree 21, 4941 VT Raamsdonksveer Tel. 076-5711170, Fax 076-5816262 www.evodos.eu

Elscolab Nederland B.V. Tolboomweg 10b, 3784 XC Terschuur Tel. 0342-426080, Fax 0342-426085 www.elscolab.nl

Distrimex Pompen & Service B.V. Edisonstraat 12, 7006 RD Doetinchem Postbus 498, 7000 AL Doetinchem Tel. 0314-368444, Fax 0314-335047 www.distrimex.nl

EWS Equipment for Watertreatment Systems International B.V. Paardskerkhofweg 14, 5223 AJ ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6240252, Fax 073-6230018 www.ewsint.com

EMGroup B.V. Jasparstraat 8, 6363 BC Wijnandsrade Postbus 1087, 6160BB Geleen Tel. 045-4041617 www.emgroup.nl

DMT Environmental Technology B.V. Industrieweg 3, 8501 SN Joure Postbus 231, 8440 AE Heerenveen Tel. 0513-636789, Fax 0513-636841 www.dmt-et.nl

F

Endress+Hauser B.V. Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden Postbus 5102, 1410 AC Naarden Tel. 035-6958611, Fax 035-6958825 www.nl.endress.com

Duijvelaar Pompen Kalkovenweg 13, 2401 LJ Alphen a/d Rijn Postbus 28, 2400 AA Alphen a/d Rijn Tel. 0172-488388, Fax 0172-468930 www.dp.nl Dunea Plein van de Verenigde Naties 11, 2719 EG Zoetermeer Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer Tel. 088-3475000 www.dunea.nl Dura Vermeer Ondergrondse Infra B.V. Burgemeester Verderlaan 11D, 3544 AD Utrecht Postbus 8535, 3503 RM Utrecht Tel. 023-7529600, Fax 030-6701874 www.duravermeer.nl

Faber & VanderEnde b.v. Benedendorpsweg 53, 6862 WC Oosterbeek Tel. 026-3391375, Fax 084-8730332 www.fabervanderende.com

Engiplast Boulevard Bankert 300-302, 4382 AC Vlissingen Postbus 7112, 4330 GC Middelburg Tel. 0118-633199 www.engiplast.com Entec Nederland B.V. Zeemanstraat 47, 2991 XR Barendrecht Tel. 010-4580022, Fax 010-4584330 www.entec-nederland.nl

Dutch Water Sector Nijgh Periodieken B.V., Stationsplein 2, 3112 HJ Schiedam Postbus 122, 3100 AC Schiedam Tel. 010-4274166, Fax 010-4739911 www.nijgh.nl

Festo B.V. Schieweg 62, 2627 AN Delft Postbus 530, 2600 AM Delft Tel. 015-2518890, Fax 015-2518867 www.festo.com

Enviro Tech B.V. Handelsweg 11-4, 6114 BR Susteren Postbus 30, 6114 ZG Susteren Tel. 046-4334438, Fax 046-4338358 www.enviro-tech.nl

Fiber Filtration B.V. Einsteinstraat 8, 3281 NJ Numansdorp Postbus 7089, 3286 ZH Klaaswaal Tel. 0186-574151, Fax 0186-573722 www.fiberfiltration.com

EnviroChemie B.V. Waarderweg 52c, 2031 BP Haarlem Tel. 023-5345405, Fax 023-5345741 www.enviro-chemie.nl

Fletek Bevershoekstraat 67, 3295 AE ‘s-Gravendeel Tel. 078-6761923 www.fletek.nl

Demiwater

Afvalwater

Koelwater

Drinkwater

Ingenieursbureau Fehres B.V. Nijverheidsweg 29, 2102 LK Heemstede 22, 2100 AA Heemstede Tel. 023-5289866, Fax 023-5292791 www.fehres.nl Feralco Nederland B.V. Westkade 38a, 4551 BV Sas van Gent 70, 4550 AB Sas van Gent Tel. 0115-457200, Fax 0115-457210 www.feralco.com

ENVAQUA Boerhaavelaan 40, 2713 HX Zoetermeer Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer Tel. 088-4008545, Fax 088-4008401 www.envaqua.nl

Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek B.V. Albert Schweitzerstraat 31, 7131 PG Lichtenvoorde Postbus 31, 7130 AA Lichtenvoorde Tel. 0544-395555, Fax 0544-377377 www.dusseldorp.nl

Duurzaam Pomp Advies B.V. Postbus 100, 2450 AC Leimuiden Tel. 0172-742753 www.duurzaampompadvies.nl

ERIKS B.V. Toermalijnstraat 5, 1812 RL Alkmaar Postbus 280, 1800 BK Alkmaar Tel. 072-5141514, Fax 072-5155645 www.eriks.nl

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com WATERBRANCHE 2015

35

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

FlexBase Loseweg 150, 7315 HB Apeldoorn Tel. 031-6200032 www.flexbase.eu Flowserve Lansinkesweg 30, 7553 AE Hengelo Postbus 55, 7550 AB Hengelo Tel. 0p74-2404000, Fax 074-2425696 www.flowserve.com

G Gardner Denver Nederland B.V. Barwoutswaarder 3, 3449 HE Woerden Tel. 0348-410150, Fax 0348-419079 www.gd-elmorietschle.com GE Water & Process Technologies Toekomstlaan 54, B-2200 Herentals, België Tel. +32(0)14-259111, Fax +32(0)14-259112 www.gewater.com Gemeente Rotterdam, afdeling Water Wilhelminakade 179 (“De Rotterdam”), 3072 AP Rotterdam Postbus 10902, 3004 BC Rotterdam Tel. 010-4895519 www.rotterdam.nl/waterloket Geodan President Kennedylaan 1, 1079 MB Amsterdam Tel. 020-5711311, Fax 020-5711333 www.geodan.nl Geofox-Lexmond B.V. Tielweg 10, 2803 PK Gouda Postbus 2026, 2800 PD Gouda Tel. 0182-729000 www.geofox-lexmond.nl Geonwater Centaurusweg 148-02, 5015 TA Tilburg Tel. 013-5334469, Fax 013-5332167 www.geonwater.nl Geoplan cursussen en congressen Heiligenbergerweg 5, 3833 AC Leusden Tel. 088-5560570 www.geoplan.nl Georg Fischer N.V. Lange Veenteweg 19, 8161 PA Epe Postbus 35, 8160 AA Epe Tel. 0578-678222, Fax 0578-621768 www.georgfischer.nl Georg Fischer Waga N.V. Lange Veenteweg 19, 8161 PA Epe Postbus 290, 8160 AG Epe Tel. 0578-678378, Fax 0578-620848 www.waga.nl T. Gerritsen B.V./Beulco Holland Fotograaf 2, 6921 RR Duiven Tel. 026-3112500, Fax 026-3117970 www.beulco.nl Global Wetlands NL B.V. Buitenhuizerweg 9a, 7691 LX Ruinerwold Tel. 0522-482090, Fax 0522-480777 www.globalwetlands.com GMB BioEnergie B.V. Oostzeestraat 3b, 7202 CM Zutphen Postbus 2, 4043 ZG Opheusden Tel. 088-8854300, Fax 0575-511017 www.gmb.eu GMB BioEnergie Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a, 4004 JV Tiel Postbus 2, 4043 ZG Opheusden Tel. 0344-632379, Fax 0344-632721 www.gmb.eu VandeGrijp Rental Rietgorsweg 11, 3356 LJ Papendrecht Postbus 72, 3350 AB Papendrecht Tel. 078-6446464, Fax 078-6446465 www.vandegrijp.com

Grontmij Nederland B.V. De Holle Bilt 22, 3732 HM De Bilt Postbus 203, 3730 AE De Bilt Tel. 088-8116600 www.grontmij.com Groundwater Technology B.V. Sheffieldstraat 13, 3047 AN Rotterdam Postbus 12115, 3004 GC Rotterdam Tel. 010-2382850, Fax 010-2382869 www.gtbv.nl Grundfos Nederland B.V. Veluwezoom 35, 1327 AE Almere Postbus 22015, 1302 CA Almere Tel. 088-4786336, Fax 088-4786332 www.grundfos.nl

H H2O Binckhorstlaan 36, 2516 BE Den Haag Tel. 070-3222765 www.vakbladh2o.nl De Haan Consult ingenieurs- en adviesbureau B.V. Manegelaan 2, 2131 XB Hoofddorp Postbus 3138, 2130 KC Hoofddorp Tel. 023-5541500, Fax 023-5541505 Hach Lange Laan van Westroijen 2a, 4003 AZ Tiel Postbus 6299, 4000 HG Tiel Tel. 0344-631130, Fax 0344-631150 www.hach-lange.nl Hakkers B.V. Oudsas 11, 4251 AW Werkendam Postbus 11, 4250 DA Werkendam Tel. 0183-501122, Fax 0183-501665 www.hakkers.com A. Hakpark B.V. Steenoven 2-6, 4196 HG Tricht Postbus 151, 4190 CD Geldermalsen Tel. 0345-579211, Fax 0345-576443 www.a-hak.nl Hogeschool Van Hall Larenstein Agora 1, 8934 CJ Leeuwarden Postbus 1528, 8901 BV Leeuwarden Tel. 058-2846266, Fax 058-2846423 www.vanhall-larenstein.nl Betonindustrie De Hamer B.V. Weezenhof 9307, 6536 AE Nijmegen Postbus 6553, 6503 GB Nijmegen Tel. 024-3441244 www.dehamer.nl Hanna Instruments Betuwehaven 6, 3433 PV Nieuwegein Tel. 030-2896842, Fax 030-2671427 www.hannainst.nl HAS Hogeschool Onderwijsboulevard 221, 5223 DE ‘s-Hertogenbosch Postbus 90108, 5200 MA ‘s-Hertogenbosch Tel. 088-8903600, Fax 088-8903699 www.hashogeschool.nl Hatenboer-Water B.V. Mercuriusweg 8, 3113 AR Schiedam Postbus 6013, 3002 AA Rotterdam Tel. 010-4091200, Fax 010-4091210 www.hatenboer-water.com HAUS Europe B.V. Oosterparkweg 35c, 2985 SX Ridderkerk Tel. 085-4891190 www.hauseurope.com H.E.C. Holland C.V. Duimeling 1, 6687 LZ Angeren Tel. 026-3250504, Fax 026-3256194 www.hec-holland.nl Van Heck Ambachtsstraat 2, 8391 VK Noordwolde Postbus 14, 8390 AA Noordwolde Tel. 0561-431739 www.vanheckgroup.com

Van der Helm Bedrijven Nobelsingel 2, 2652 XA Berkel en Rodenrijs Tel. 010-2492460, Fax 010-2492470 www.vdhelm.nl Helpdesk Water Zuiderwagenplein 2, 8224 AD Lelystad Postbus 17, 8200 AA Lelystad Tel. 0800-6592837, Fax 0320-298480 www.helpdeskwater.nl Hethon Nederland B.V. Vlijtstraat 47-49, 7005 BN Doetinchem Tel. 074-2500555, Fax 074-2500595 www.hethon.nl Van den Heuvel Aannemingsbedrijf B.V. Kruishoekstraat 13, 5384 TK Heesch Postbus 31, 5384 ZG Heesch Tel. 0412-453872, Fax 0412-453700 www.heuvelheesch.nl Bagger & Overslagbedrijf M&M Heuvelman B.V. Hoflaan 53, 2926 RC Krimpen aan den IJssel Tel. 06-655722748 www.kraanvogel.de HG Ulfima B.V. Stationsstraat 142, 5963 AC Hegelsom Tel. 077-3275090, Fax 077-3275001 www.hg-ulfima.com Voor meer informatie zie pagina 32 HITMA Filtratie B.V. Anton Philipsweg 1, 1422 AL Uithoorn Postbus 175, 1420 AD Uithoorn Tel. 0297-514715, Fax 0297-514694 www.hitma-filtratie.nl HKV lijn in water B.V. Botter 11-29, 8232 JN Lelystad Postbus 2120, 8203 AC Lelystad Tel. 0320-294242, Fax 0320-253901 www.hkv.nl Hogeschool Utrecht Padualaan 101, 3584 CH Utrecht Postbus 573, 3500 AN Utrecht Tel. 088-4818283, Fax 088-4816205 www.hu.nl Hogeschool Zeeland Edisonweg 4, 4382 NW Vlissingen 364, 4380 AJ Vlissingen Tel. 0118-489000, Fax 0118-489200 www.hz.nl Holland Mineral Water Machinery B.V. Warnsinklanden 13, 7542 CR Enschede Tel. 053-4763132, Fax 053-4772878 www.holland-water.nl en www. holland-water.com Holland Water B.V. Nijendal 52, 3972 KC Driebergen-Rijsenburg Tel. 0343-475090, Fax 0343-475099 www.hollandwater.com Hoogheemraadschap van Delfland Phoenixstraat 32, 2611 AL Delft Postbus 3061, 2601 DB Delft Tel. 015-2608108, Fax 015-2124968 www.hhdelfland.nl Aannemings-en verhuurbedrijf J. Hoondert & Zn. B.V. Postbus 4, 4453 ZG ‘s-Heerenhoek Tel. 0113-352510, Fax 0113-352543 www.hoondert.nl Hubert Stavoren B.V. Kooyweg 20, 8715 EP Stavoren Postbus 29, 8715 ZH Stavoren Tel. 0514-684444, Fax 0514-682198 www.hubert.nl Hydroconsult Lulofsstraat 55 unit 47, 2521 AL Den Haag Tel. 070-2500580 www.hydroconsult.nl HydroLogic B.V. Stadsring 57, 3811 HN Amersfoort Postbus 2177, 3800 CD Amersfoort Tel. 033-4753535, Fax 033-4753879 www.hydrologic.com

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 36

WATERBRANCHE 2015

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

HydroScope B.V. Minervum 7181, 4817 ZN Breda Postbus 3238, 4800 DE Breda Tel. 076-5727787, Fax 076-5727777 www.hydroscope.nl

Inter-Che-M B.V. Platinawerf 22-26, 6641 TL Beuningen Postbus 9, 6640 AA Beuningen Tel. 024-6780200, Fax 024-6780205 www.interchem.nl

Hydrotec International B.V. Verlengde Zuiderloswal 13, 1216 BW Hilversum Postbus 236, 1200 AE Hilversum Tel. 035-6244505, Fax 035-6294716 www.hydrotec-int.nl

Interline Systems B.V. Ampèrestraat 3, 1704 SM Heerhugowaard Tel. 072-5760840, Fax 072-5760844 www.interlinesystems.com

Kemper Appendages Postbus 201, 4190 CE Geldermalsen Tel. 418-651555, Fax 84-4396106 www.kemper-appendages.nl Kennis van Pompen Ondernemingsweg 32, 2405 HN Alphen a/d Rijn Tel. 0172-243627 www.kennisvanpompen.nl Kennis voor Klimaat Postbus 85337, 3508 AH Utrecht Tel. 030-2539961 www.kennisvoorklimaat.nl

HydroThane STP B.V. Larenweg 56, 5234 KC ‘s-Hertogenbosch Tel. 06-13349842 www.hydrothane.nl

Invensys Systems N.V. Baarnsche dijk 10, 3741 LS Baarn Postbus 146, 3740 AC Baarn Tel. 035-5484211, Fax 035-5423124 www.iom.invensys.com

HZ University of Applied Science, Delta Academy Edisonweg 4, 4382 NW Vlissingen Postbus 364, 4380 AJ Vlissingen Tel. 0118-489000, Fax 0118-489200 www.hz.nl

IRC International Water and Sanitation Centre Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Postbus 82327, 2508 EH Den Haag Tel. 070-3044000, Fax 070-3044044 www.ircwash.org

I

J

I-Real B.V. Stationsweg 30, 7061 CT Terborg Postbus 593, 7000 AN Doetinchem Tel. 0314-366600, Fax 0314-363410 www.i-real.nl

Jansen Venneboer Industrieweg 4, 8131 VZ Wijhe Postbus 12, 8130 AA Wijhe Tel. 0570-522525, Fax 0570-523618 www.jansen-venneboer.com

IMT Solutions B.V. Mast 25a, 3891 KE Zeewolde Postbus 134, 3890 AC Zeewolde Tel. 036-5220675

Janssen Rioleringstechniek B.V. Zoerbeemden 4, 6245 LR Eijsden Tel. 043-4092013, Fax 043-4093425 www.riotech.nl

Kilian Water Postbus 312, 6700 AH Wageningen Tel. 0317-426436, Fax 0317-426437 www.kilianwater.nl

Imtech Industrial Services B.V. Welplaathoek 20, 3197 KP Rotterdam Postbus 5180, 3197 ZH Rotterdam Tel. 088-9881200, Fax 010-4900474 imtech.com/NL/IMTECHNL/Oplossingen-Industrie.html

De Jongh Pipesystems B.V. Sluisweg 2, 4794 SW Heijningen Postbus 11, 4670 AA Dinteloord Tel. 0167-521739, Fax 0167-521837 www.dejonghpipesystems.nl Voor meer informatie zie pagina omslag 2

KIM Apparatenbouw Industriestraat 35-37, 7005 AN Doetinchem Tel. 0314-334856, Fax 0314-323755 www.kim-apparatenbouw.nl

Indaver Impex B.V. Spoorstraat 25, 4431 NK ‘s-Gravenpolder Postbus 55, 4430 AB ‘s-Gravenpolder Tel. 0113-313000, Fax 0113-313100 www.indaver.nl

Koenders Instruments B.V. Jool-Hulstraat 2, 1327 HA Almere Postbus 60213, 1320 AG Almere Tel. 036-5486180, Fax 036-5486189 www.koenders-instruments.com

K K-Pack Water Technology B.V. Hoefseweg 1, 3821 AE Amersfoort Postbus 2916, 3800 GK Amersfoort Tel. 033-4681006, Fax 033-4519503 www.k-pack-wt.nl

Ingenieursbureau Inpijn-Blokpoel B.V. Ekkersrijt 2058, 5692 BA Son Postbus 94, 5690 AB Son Tel. 0499-471792, Fax 0499-477202 www.inpijn.blokpoel.nl Instituut voor Milieuvraagstukken, VU University Amsterdam De Boelelaan 1087, 1081 HV Amsterdam Tel. 020-5989555, Fax 020-5989553 www.ivm.vu.nl Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN) Plantage Middenlaan 2c, 1018 DD Amsterdam Postbus 20123, 1000 HC Amsterdam Tel. 020-6228115, Fax 020-6266091 www.ivn.nl Inter Act B.V. Dijkgraafweg 16, 7336 AT Apeldoorn 1011, 7301 BG Apeldoorn Tel. 055-5342002, Fax 055-5342010 www.interact.nl

Koeman en Bijkerk B.V. Oosterweg 127, 9751 PE Haren Postbus 111, 9750 AC Haren Tel. 050-8200018, Fax 050-8200013 www.koemanenbijkerk.nl

Jotem Waterbehandeling B.V. Parelstraat 24, 7554 TM Hengelo Tel. 074-2425255, Fax 074-2434880 www.jotem.nl

Infram B.V. Amersfoortseweg 9, 3951 LA Maarn Postbus 150, 3951 AD Maarn www.infram.nl

J. Koper & Zn. B.V. De Kibbel 1a, 1693 NW Wervershoof Tel. 0228-582798, Fax 0228-581117 www.koperbv.nl

Kalsbeek B.V. Koopmansweg 2, 9482 WC Tynaarlo Postbus 680, 9400 AR Assen Tel. 0592-350000, Fax 0592-374868 www.kalsbeek.net

Kragten Hambakenwetering 5-J, 5231 DD ‘s-Hertogenbosch Postbus 14, 6040 AA Roermond Tel. 88-3366333, Fax 88-3366099 www.kragten.nl

Kanters B.V. Doornhoek 3745, 5465 TA Veghel Postbus 475, 5460 AL Veghel Tel. 0413-388300 www.kanters.eu

Kuipers Electronic Engineering B.V. Houtkopersstraat 6, 3334 KD Zwijndrecht Tel. 078-6100300, Fax 078-6100391 www.tmx.nl

Kapp Nederland B.V. Varkensmarkt 9-11, 3311 BR Dordrecht Tel. 078-6117350, Fax 078-6142522 www.kapp.nl KELLER Meettechniek B.V. Leeghwaterstraat 25, 2811 DT Reeuwijk Postbus 59, 2810 AB Reeuwijk Tel. 0182-399840, Fax 0182-399841 www.keller-holland.nl Voor meer informatie zie pagina omslag 4

Demiwater

Afvalwater

Koelwater

Drinkwater

Klay Instruments B.V. Nijverheidsweg 5, 7991 CZ Dwingeloo Postbus 13, 7990 AA Dwingeloo Tel. 0521-591550, Fax 0521-592046 www.klay.nl Klein Wieringen B.V. Kleitelweg 12, 1777 NM Hippolytushoef Postbus 34, 1777 ZG Hippolytushoef Tel. 0227-512042 www.kleinwieringen.nl

Joosten Kunststoffen Galgendaal 24, 6691 MD Gendt Postbus 70, 6690 AB Gendt Tel. 0481-424721, Fax 0481-424501 www.joostenkunststoffen.nl

Induvac B.V. Cobaltstraat 3, 2718 RM Zoetermeer 689, 2700 AR Zoetermeer Tel. 079-3633890, Fax 079-3633899 www.induvac.com

Kessel Nederland Duitslandweg 13, 2411 NT Bodegraven 292, 2410 AG Bodegraven Tel. 0172-645704, Fax 0172-645734 www.kessel-nederland.nl Kewi Services / Drinkwateradvies.nl Achterste Groes 6, 5384 VG Heesch Tel. 0412-475993 www.kewiservices.nl

Jongia Mixing Technology James Wattstraat 8, 8912 AS Leeuwarden Postbus 284, 8901 BB Leeuwarden Tel. 058-2139715, Fax 058-2129787 www.jongia.com

Industriewater Eerbeek B.V. Kanaalweg 8a, 6961 LW Eerbeek Postbus 13, 6960 AA Eerbeek Tel. 0313-670470 www.iweerbeek.nl

Kersten Kunststofcoating B.V. Vulcanusweg 2, 6971 GW Brummen Postbus 40, 6970 AA Brummen Tel. 0575-561500, Fax 0575-561829 www.kersten-bv.nl

Kurstjens B.V. De Steegen 6, 5321 JZ Hedel Postbus 41, 5320 AA Hedel Tel. 073-5996608, Fax 073-5996081 www.kurstjens.nl KWB B.V. Zwembadtechniek Staarten 8, 5281 PL Boxtel Tel. 0411-614140, Fax 0411-684455 www.kwb.nl

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com WATERBRANCHE 2015

37

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

KWR Watercycle Research Institute Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Postbus 1072, 3430 BB Nieuwegein Tel. 030-6069511, Fax 030-6061165 www.kwrwater.nl

Match+ Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Postbus 82327, 2508 EH Den Haag Tel. 070-3820028, Fax 070-3826814 www.matchplus.nl

KWS Infra B.V. Lange Dreef 9, 4131 NJ Vianen Postbus 217, 4130 EE Vianen Tel. 0347-357300, Fax 0347-357400 www.kws.nl

MATEC massagoed techniek Postbus 707, 3800 AS Amersfoort Tel. 033-4752653 www.matec.nl

KWT Group Wentelploeg 42, 8256 SN Biddinghuizen Tel. 0321-335566, Fax 0321-335576 www.kwtgroup.nl

Melspring International B.V. Arnhemsestraatweg 8, 6881 NG Velp Postbus 268, 6880 AG Velp Tel. 026-3842040, Fax 026-3842041 www.watermelspring.com

L Land + Water, vakblad voor de praktijk van civiel- en milieutechnici Kon. BDU Uitgevers B.V., Postbus 67, 3770 AB Barneveld www.landwater.nl Landustrie Sneek B.V. Pieter Zeemanstraat 6, 8606 JR Sneek Postbus 199, 8600 AD Sneek Tel. 0515-486888, Fax 0515-412398 www.landustrie.nl Langcat Emaille B.V. Professor Stokvislaan 1, 6957 DJ Laag-Soeren Tel. 0313-618888, Fax 0313-618881 www.langcat.nl en www.peilschalenspecialist.nl Lansas B.V. Zoerbeemden 4, 6245 LR Eijsden Tel. 043-4093650, Fax 043-4092200 www.lansas.nl LeAF Bornse Weilanden 9, 6708 WG Wageningen Postbus 500, 6700 AM Wageningen Tel. 0317-482023 www.leaf-wageningen.nl Lenntech Water Treatment Solutions B.V. Rotterdamseweg 402m, 2629 HH Delft Tel. 015-2610900, Fax 015-2616289 www.lenntech.com LievenseCSO Infra B.V. Tramsingel 2, 4818 AB Breda Postbus 3199, 4800 DD Breda Tel. 088-9102000 www.lievensecso.com LievenseCSO Milieu Regulierenring 6, 3981 LB Bunnik Postbus 2, 3980 CA Bunnik Tel. 088-9102000 www.lievensecso.nl Technisch Bureau G. Loermans Doornstraat 162, 2584 AN Den Haag Tel. 06-51121693 Logisticon Verhuur B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot-Ammers Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers Tel. 0184-608266, Fax 0184-608280 www.logisticon.com Logisticon Water Treatment B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot-Ammers Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers Tel. 0184-608260, Fax 0184-608280 www.logisticon.com Voor meer informatie zie pagina 33 t/m 42 Lutz Pompen Nederland B.V. Nijverheidstraat 14c, 2984 AH Ridderkerk Tel. 0180-497511, Fax 0180-497518 www.lutzpompen.nl

M Magnus Technology Consultants Gooimeer 5, 1411 DD Naarden Tel. 088-6966000, Fax 088-6966001 www.magnus.com

Motion Control Automation B.V. Markenweg 5, 7051 HS Varsseveld Tel. 0315-257260, Fax 0315-257269 www.mcabv.nl Mott MacDonald Amsterdamseweg 15, 6814 CM Arnhem Postbus 441, 6800 AK Arnhem Tel. 026-3577111, Fax 026-3577577 www.mottmac.com MTD Nederland B.V. Clara Zetkinweg 4, 5032 ML Tilburg Tel. 088-7755000, Fax 088-7755099 www.mtd.net

Membracon Process Separations B.V. Schoutstraat 38, 5345 MV Oss Tel. 0412-632381, Fax 0412-632437 www.membracon.nl

MTI Holland B.V. Smitweg 6, 2961 AW Kinderdijk Postbus 8, 2960 AA Kinderdijk Tel. 078-6910322, Fax 078-6910331 www.mtiholland.com

Merieux Nutrisciences Pascalstraat 25, 6716 AZ Ede Postbus 153, 6710 BD Ede Tel. 0318-649444, Fax 0318-620409 www.merieuxnutrisciences.nl

MWH B.V. Poortweg 4, 2612 PA Delft Postbus 270, 2600 AG Delft Tel. 015-7511600 www.mwhglobal.nl

Messe Frankfurt Keizerstraat 1b, 2584 BA Den Haag Tel. 070-2629073, Fax 070-2629074 www.waterexpochina.com

N

Metrohm Applikon B.V. de Brauwweg 13, 3125 AE Schiedam Postbus 149, 3100 AC Schiedam Tel. 010-2983555, Fax 010-4379648 www.metrohm-applikon.com MH Poly Consultants & Engineers B.V. Peter Vineloolaan 46B, 4611 AN Bergen op Zoom Postbus 188, 4600 AD Bergen op Zoom Tel. 0164-245566 www.mhpoly.nl Mibacu b.v. Opleiding en Advies Pothuizerweg 2a, 3998 NC Schalkwijk Tel. 030-6011893, Fax 030-6590373 www.mibacu.nl MicroLAN B.V. Biesbosweg 2, 5145 PZ Waalwijk Postbus 644, 5140 AP Waalwijk Tel. 0416-348090, Fax 0416-347504 www.microlan.nl Van Mierlo Pompentechniek B.V. Wanroijseweg 5, 5427 HG Boekel Tel. 0492-323708, Fax 0492-325278 www.vmpompentechniek.nl Mobiele Dijken Nederland B.V. Turfstekerstraat 55, 1431 GD Aalsmeer Tel. 06-22584685 www.mobieledijken.nl Mobilis B.V. Landdrostlaan 49, 7327 GM Apeldoorn Postbus 20175, 7302 HD Apeldoorn Tel. 055-5382222, Fax 055-5382244 www.mobilis.nl Modderkolk Projects & Maintenance B.V. Nieuweweg 131, 6603 BL Wijchen Postbus 360, 6600 AJ Wijchen Tel. 024-6486400, Fax 024-6486401 www.modderkolk.nl Monti Valves B.V. Amperestraat 56-58, 1446 TS Purmerend Tel. 0299-641118, Fax 0299-644999 www.montivalves.com More Flow Services Europe B.V. Cobaltstraat 21, 2718 RM Zoetermeer Tel. 079-8200280, Fax 079-8200290 www.moreflow.nl Morselt Borne B.V. Gildestraat 12, 7622 AC Borne Postbus 75, 7620 AB Borne Tel. 074-2661166, Fax 074-2667175 www.morselt.com

NATER Gas & Vloeistofsystemen B.V. Griendstraat 6a, 2921 LA Krimpen a/d IJssel Tel. 0180-687133, Fax 0180-687134 www.nater.nl Nationaal Watertraineeship Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Tel. 070-3319949 www.nationaalwatertraineeship.nl Nautilus Eco-Civiel B.V. De Kloosterhof 23, 1852 LA Heiloo Tel. 072-5331399, Fax 072-5334334 www.nautilusecociviel.com Afvalwatertechniek NB Milieu B.V. De Noord 8, 6001 DQ Weert Postbus 2787, 6030 AB Nederweert Tel. 0495-461212, Fax 0495-461210 www.afvalwatertechniek.nl Nedap N.V. Parallelweg 2, 7141 DC Groenlo Postbus 101, 7140 AC Groenlo Tel. 0544-471111, Fax 0544-466008 www.nedap-naiade.com Nederlandse Waterschapsbank N.V. Rooseveltplantsoen 3, 2517 KR Den Haag Postbus 580, 2501 CN Den Haag Tel. 070-4166266, Fax 070-4166262 www.nwbbank.com Nelen & Schuurmans B.V. Zakkerdragershof 34-44, 3511 AE Utrecht Postbus 1219, 3500 BE Utrecht Tel. 030-2330200, Fax 030-2330220 www.nelen-schuurmans.nl NEN, Nederlands Normalisatie-instituut Vlinderweg 6, 2623 AX Delft Postbus 5059, 2600 GB Delft Tel. 015-2690391 www.nen.nl Nering Bögel B.V. Graafschap Hornelaan 155, 6001 AC Weert Postbus 3, 6000 AA Weert Tel. 0495-574574, Fax 0495-574570 www.neringbogel.eu Nestinox B.V. Hallenweg 5-7, 5683 CT Best Postbus 174, 5680 AD Best Tel. 0499-339000, Fax 0499-339099 www.nestinox.com Netherlands Water Partnership Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag Postbus 82327, 2508 EH Den Haag Tel. 070-3043700, Fax 070-3043737 www.nwp.nl Voor meer informatie zie pagina 20

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 38

WATERBRANCHE 2015

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

New Connection Industrial Products Vlierboompad 2, 2691 EZ ‘s-Gravenzande Tel. 0174-440161 www.new-connection.nl Newflow B.V. Sterappelgaarde 20, 3824 BK Amersfoort Tel. 033-4551215, Fax 033-4570111 www.newflow.nl

ONDEO Industrial Solutions B.V. Willem Barentzweg 4, 5928 LM Venlo Postbus 3038, 5902 RA Venlo Tel. 077-3231231, Fax 077-3231230 www.ondeo.nl

Profiltra B.V. Meerpaalweg 4, 1332 BB Almere Postbus 1072, 1300 BB Almere Tel. 036-5324228, Fax 036-5324268 www.profiltra.nl

M.J. Oomen Groep B.V. Luienhoeksestraat 10, 4714 TE Sprundel Tel. 0165-382766, Fax 0165-385872 www.mjoomen.nl

Profound B.V. Limaweg 17, 2743 CB Waddinxveen Postbus 469, 2740 AL Waddinxveen Tel. 0182-640964, Fax 0182-649664 www.profound.nl

NIBC Bank N.V. Carnegieplein 4, 2517 KJ Den Haag Postbus 380, 2501 BH Den Haag Tel. 070-3425425, Fax 070-3651071 www.nibc.com

A.M. Oosterbeek V.o.F. Parallelweg 29, 7161 AE Neede Tel. 0545-294483, Fax 0545-296514 www.amoosterbeekvof.nl

Nijgh Periodieken B.V. Stationsplein 2, 3112 HJ Schiedam Postbus 122, 3100 AC Schiedam Tel. 010-4274100, Fax 010-4739911 www.nijgh.nl

Optiqua Technologies Hengelosestraat 705, 7521 PA Enschede Tel. 053-4836377 www.optiqua.com

Nijhuis Pompen B.V. / Pentair Fairbanks Nijhuis Parallelweg 4, 7102 DE Winterswijk Postbus 102, 7100 AC Winterswijk Tel. 0543-547474, Fax 0543-547475 www.fairbanksnijhuis.com

Orgaworld Nederland B.V. Pettelaarpark 101, 5216 PR ‘s-Hertogenbosch Postbus 5076, 5201 GB ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6872600, Fax 073-6872609 www.orgaworld.nl

P P.I.M., Partners in Milieutechniek Mercuriusweg 4, 2516 AW Den Haag Tel. 070-3824675, Fax 070-3853102 www.meeuwisse.nl

Nordic Water Benelux B.V. De Scheysloot 47, 2201GN Noordwijk Tel. 071-7630621, Fax 071-7630622 www.nordicwater.com

Pathema B.V. Ralph Bunchestraat 19, 5051 KW Goirle Tel. 06-53213465, Fax 013-5340567 www.pathema.nl

Novochem Water Treatment B.V. Villawal 15, 3432 NX Nieuwegein Postbus 360, 3430 AJ Nieuwegein Tel. 030-6021533, Fax 030-6053376 www.novochemgroup.com

PDB Cleaning Solutions Marga Klompéweg 12, 5032 MP Tilburg Tel. 013-5308020, Fax 013-5300611 www.poetsdoeken.nl

NTP Milieu Enschede Twenteweg 30, 7532 ST Enschede Postbus 6280, 7503 GG Enschede Tel. 053-4614411, Fax 053-4614745 www.ntp-groep.nl NWTR B.V. Dikkewijk OZ 54, 7833 HR Nieuw-Amsterdam Postbus 18, 9400 AA Assen Tel. 0592-854500, Fax 0592-854599 www.nieuwater.com

O Drinkwaterbedrijf Oasen Nieuwe Gouwe O.Z. 3, 2801 SB Gouda Postbus 122, 2800 AC Gouda Tel. 0182-593311 www.oasen.nl Voor meer informatie zie pagina omslag 3 Observator Instruments B.V. Rietdekkerstraat 6, 2984 BM Ridderkerk Postbus 60, 2980 AB Ridderkerk Tel. 0180-463411, Fax 0180-463530 www.observator.com Oil Equipment B.V. de Iep 4, 3224 TG Hellevoetsluis Tel. 0181-311512 OMEGAM-Water B.V. Raadhuisplein 1C, 1687 NG Wognum Tel. 0229-577920, Fax 0229-577930 www.omegam-water.nl Omron Electronics B.V. Wegalaan 61, 2132 JD Hoofddorp Postbus 582, 2130 AN Hoofddorp Tel. 023-5681100, Fax 023-5681188 www.industrial.omron.nl

Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1, 5216 TV ‘s-Hertogenbosch Postbus 90151, 5200 MC ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6812812, Fax 073-6807680 www.brabant.nl

Optisense B.V. Hengelosestraat 705, 7521 PA Enschede Tel. 053-4836377 www.optisense.nl

Nijhuis Ozone Solutions B.V. Innovatieweg 4, 7007 CD Doetinchem Tel. 0314 749166 www.nijhuisindustrie.com

NLingenieurs, branchevereniging van advies-, management- en ingenieursbureaus Casuariestraat 11, 2511 VB Den Haag Postbus 30442, 2500, GK Den Haag Tel. 070-3141868 www.nlingenieurs.nl

PromoTec B.V. 2e Loswal 23, 1216 BC Hilversum Tel. 035-6282280 www.promotec.nl

Pure Water Group Korte Hei 3, 4714 RD Sprundel Tel. 0165-348252, Fax 0165-348254 www.purewatergroup.com PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland Rijksweg 501, 1991 AS Velserbroek Postbus 2113, 1990 AC Velserbroek Tel. 023-5413333, Fax 023-5256105 www.pwn.nl

R Rasenberg Kabels & Leidingen B.V. De Schacht 11, 5107 RD Dongen Postbus 50, 5100 AB Dongen Tel. 088-7510100, Fax 088-7510110 www.rasenberg.nl

PJ Milieu B.V. Nijverheidsstraat 21, 3861 RJ Nijkerk Tel. 033-2458511, Fax 033-2457968 www.pjmilieu.nl

Radiodetection B.V. Industriestraat 11, 7041 GD ‘s-Heerenberg Tel. 0314-664700, Fax 0314-664130 www.radiodetection.nl

Plasticon The Netherlands B.V. Parallelstraat 52, 7575 AN Oldenzaal Postbus 309, 7570 AH Oldenzaal Tel. 0541-858500, Fax 0541-858501 www.plasticoncomposites.com

RAIN Foundation Barentszplein 7, 1013 NJ Amsterdam Tel. 020-5818250, Fax 020-6866251 www.rainfoundation.org

Poly Products B.V. Bruningsstraat 10, 4251 LA Werkendam Tel. 0183-507150, Fax 0183-507169 www.polyproducts.nl

REALSENSE B.V. Stationsweg 28, 7061 CT Terborg Postbus 197, 7000 AD Doetinchem Tel. 0314-393937, Fax 0314-363410 www.realsense.nl

Pool Water Treatment B.V. Kralingse Plaslaan 65b, 3061 BA Rotterdam Tel. 010-4524342, Fax 010-4524084 www.poolwatertreatment.com

Redox Water Technology B.V. Stevinstraat 11, 7102 DZ Winterswijk Postbus 218, 7100 AE Winterswijk Tel. 0543-531030, Fax 0543-519089 www.redox-wt.nl

PRé Consultants B.V. Stationplein 121, 3818 LE Amersfoort Tel. 033-4504010 www.pre.nl Prime Water Membranes Lichttoren 32, 5611 BJ Eindhoven Tel. 040-3050092 www.primewater.com

Refac Den Hulst 84b, 7711 GR Nieuwleusen Tel. 0529-480008, Fax 0529-480009 www.refac.org

Pro Water B.V. Lansinkesweg 4, 7553 AE Hengelo Postbus 960, 7550 AZ Hengelo Tel. 074-2915150, Fax 074-2915350 www.prowater.nl

REKO Industrial Equipment B.V. Delta Industrieweg 36, 3251 LX Stellendam Postbus 41, 3250 AA Stellendam Tel. 0187-492988, Fax 0187-492781 www.reko.com

Afvalwater

Koelwater

Demiwater

Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1, 2596 AW Den Haag Postbus 90602, 2509 LP Den Haag Tel. 070-4416204, Fax 070-4417831 www.zuid-holland.nl Puls Pompen Rinaldostraat 10, 6953 CP Dieren Postbus 127, 6950 AC Dieren Tel. 0313-420747, Fax 0313-422646 www.pulspompen.nl

Pijttersen Hogedrukpompen B.V. Transportwei 26, 8501 ZP Joure Postbus 262, 8500 AG Joure Tel. 0513-414040, Fax 0513-414066 www.pijttersen.nl

Drinkwater

Provincie Noord-Holland Houtplein 33, 2012 DE Haarlem Postbus 3007, 2001 DA Haarlem Tel. 023-5143143, Fax 023-5143030 www.noord-holland.nl

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com WATERBRANCHE 2015

39

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Van Remmen UV Techniek B.V. Hooglandweg 3a, 8131 TE Wijhe Tel. 0570-521890, Fax 0570-521899 www.vanremmen.nl Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V. Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Postbus 1072, 3430 BB Nieuwegein Tel. 030-6069721 www.reststoffenunie.com Rijksoverheid Tel. 0800-8051 www.rijksoverheid.nl Riotech B.V. Deventerseweg 47, 2994 LE Barendrecht Postbus 373, 2990 AJ Barendrecht Tel. 0180-654266, Fax 0180-654476 www.afscheiders.nl Rittal B.V. Hengelder 56, 6902 PA Zevenaar Postbus 246, 6900 AE Zevenaar Tel. 0316-591660, Fax 0316-525145 www.rittal.nl RIVM, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Antonie van Leeuwenhoeklaan 9, 3721 MA Bilthoven Postbus 1, 3720 BA Bilthoven Tel. 030-2749111, Fax 030-2742971 www.rivm.nl RIWA, Vereniging van Rivierwaterbedrijven Groenendael 6, 3439 LV Nieuwegein Tel. 030-6009030, Fax 030-6009039 www.riwa.org RIWA-Maas Limburglaan 25, 6229 GA Maastricht Postbus 1060, 6201 BB Maastricht Tel. 043-8808576 www.riwa-maas.org

S SaafConsult B.V. President Steinstraat 9, 2312 ZP Leiden Tel. 06-52636031 www.saafconsult.com Samson Regeltechniek B.V. Signaalrood 10, 2718 SH Zoetermeer Postbus 290, 2700 AG Zoetermeer Tel. 079-3610501, Fax 079-3615930 www.samson-regeltechniek.nl SAP Nederland B.V. Amerikastraat 10, 5232 BE ‘s-Hertogenbosch Postbus 3292, 5203 DG ‘s-Hertogenbosch Tel. 073-6457500 www.sap.nl Saxion Hogescholen M.H. Tromplaan 28, 7513 AB Enschede Postbus 70.000, 7500 KB Enschede Tel. 053-4871111, Fax 053-4312233 www.saxion.nl en www.saxion.edu/programmes/ degree-programmes/short-course-integrated-watermanagement/ Schlumberger Water Services (Netherlands) B.V. Delftechpark 20, 2628 XH Delft Postbus 553, 2600 AN Delft Tel. 015-2755000 www.swstechnology.com Schmidt Watertechniek B.V. Stoofweg 18-20, 3253 MA Ouddorp Postbus 25, 3248 ZG Mellisant Tel. 0187-605200, Fax 0187-605171 www.schmidt.nl Schneider Electric B.V. Taurusavenue 133, 2132 LS Hoofddorp Tel. 023-5124124, Fax 023-5124100 www.schneider-electric.nl

Skalar Analytical B.V. Tinstraat 12, 4823 AA Breda Postbus 3237, 4800 DE Breda Tel. 076-5486486, Fax 076-5486400 www.skalar.com SkyGeo Oude Delft 175, 2611 HB Delft Tel. 015-8200225 www.skygeo.com Duik- en Bergingsbedrijf W. Smit B.V. Drutenstraat 5, 3087 CC Rotterdam Tel. 010-4291233, Fax 010-4291898 www.wsmit.com Solar Dew International B.V. Steenoven 4, 3911 TR Rhenen Tel. 0317-619773 www.solardew.com Spaans Babcock B.V. Meerweg 26, 8561 AV Balk Postbus 79, 8560 AB Balk Tel. 0514-608282, Fax 0514-604485 www.spaansbabcock.nl Spanbeton B.V. Hoogewaard 207-209, 2396 AS Koudekerk a/d Rijn Postbus 5, 2396 ZG Koudekerk a/d Rijn Tel. 071-3420200 www.spanbeton.nl Speck Pompen Nederland B.V. Stationspoort 10, 6902 KG Zevenaar Tel. 0316-331757, Fax 0316-528618 www.speck.nl SPIE Nederland B.V. Huifakkerstraat 15, 4815 PN Breda Postbus 2265, 4800 CJ Breda Tel. 076-5445444 www.spie-nl.com

Robuschi Benelux B.V. Kanaaldijk 100, 6956 AX Spankeren 334, 6950 AH Dieren Tel. 0313-415570, Fax 0313-415433 www.robuschi-benelux.nl

SDV Nederland B.V. Abel Tasmanstraat 81, 3165 AM Rotterdam Tel. 010-2175866, Fax 010-2175878 www.sdv.com

Spirofil B.V. Wateringweg 36, 2031 EJ Haarlem Postbus 2605, 2002 RC Haarlem Tel. 023-5380843, Fax 023-5383304 www.spirofil-averinox.com

Bureau De Rond, Informatie en Communicatie Schoutenkampweg 93, 3768 AC Soest Tel. 035-6015904 www.bureau-de-rond.nl

Service in Separation B.V. Handelsweg 77, 4421 SH Kapelle Postbus 47, 4420 AA Kapelle Tel. 0113-572523 www.servis.nu

Jan Spit CS Delft Heemskerkstraat 8, 2613 AL Delft Tel. 06-57997874 www.janspitcsdelft.nl

Roozeboom & Van den Bos Instrument B.V. Weteringpad 58, 3762 EN Soest Postbus 395, 3760 AJ Soest Tel. 035-5431511, Fax 035-5431448 www.rb-instrument.nl Royal HaskoningDHV Laan 1914 no 35, 3818 EX Amersfoort Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort Tel. 088-3482000, Fax 088-3482801 www.royalhaskoningdhv.com

SEW-EURODRIVE B.V. Industrieweg 175, 3044 AS Rotterdam Postbus 10085, 3004 AB Rotterdam Tel. 010-4463700, Fax 010-4155552 www.sew-eurodrive.nl Siemens Nederland N.V. Prinses Beatrixlaan 800, 2595 BN Den Haag Postbus 16068, 2500 BB Den Haag Tel. 070-3333515, Fax 070-3333885 www.siemens.nl/industry

Royal HaskoningDHV Laan 1914 35, 3818 EX Amersfoort Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort Tel. 088-3482000, Fax 088-3482801 www.rhdhv.com

Simavi Fonteinlaan 5, 2012 JG Haarlem Tel. 023-5318055 www.simavi.nl

RPS Nederland Prins Mauritsstraat 17, 4141 JC Leerdam Postbus 75, 4140 AB Leerdam Tel. 0345-639696, Fax 0345-639666 www.rps.nl

Sischem B.V. Lombardialaan 1, 7577KB Oldenzaal Postbus 252, 7570 AG Oldenzaal Tel. 0541-530546, Fax 0541-531145 www.sischem.nl

RSK Netherlands Klompenmakerstraat 12, 2984 BB Ridderkerk Tel. 0180-463330, Fax 0180-411141 www.rskgroup.nl

Sita EcoService Bedrijvenpark Twente 243, 7602 KJ Almelo Postbus 315, 7600 AH Almelo Tel. 0546-588588, Fax 0546-577866 www.sita.nl

Rijkers Procestechnology B.V. Koperslagerstraat 4, 5405 BS Uden Postbus 786, 5400 AT Uden Tel. 0413-355450, Fax 0413-341440 www.rijkerspt.nl

SITA RioolService Ankerkade 11, 6222 NL Maastricht Tel. 043-3524352, Fax 043-3524354 www.sita.nl

Sterling SIHI (Netherlands) B.V. Havenstraat 22-28, 1948 NP Beverwijk Postbus 27, 1940 AA Beverwijk Tel. 0251-263232, Fax 0251-226309 www.sterlingsihi.nl Stichting RIONED Galvanistraat 1, 6716 AE Ede Postbus 133, 6710 BC Ede Tel. 0318-631111, Fax 0318-633337 www.riool.net Stichting Het Blauwe Hart Rechte Hondbosschelaan 24a, 1851 HM Heiloo postbus 222, 1850 AE Heiloo Tel. 088-0064497, Fax 088-0064401 www.hetblauwehart.org Stichting Green Cross Netherlands (GCNL) Leemkuil 31, 5626 EA Eindhoven Tel. 040-7878787, Fax 040-7878788 Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) Binckhorstlaan 36, M417, 2516 BE Den Haag Tel. 070-3351767 www.skiw.nl Stichting PostAcademisch Onderwijs Stevinweg 1, 2628 CN Delft Postbus 5048, 2600 GA Delft Tel. 015-2784618, Fax 015-2784619 www.pao.tudelft.nl Stichting Technology Consultancy Center (TCC) Laan Corpus den Hoorn 300, 9728 JT Groningen 7080, 9701 JB Groningen Tel. 088-5561495 www.tccenter.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 40

WATERBRANCHE 2015

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Stichting Waterproef Dijkgraaf Poschlaan 6, 1135 GP Edam Postbus 43, 1135 ZG Edam Tel. 0299-391700, Fax 0299-391717 www.waterproef.nl

Triqua International B.V. Maxwellstraat 12, 6716 BX Ede 132, 6700 AC Wageningen Tel. 0318 724800 www.triqua.nl

Vewin Vereniging van Waterbedrijven in Nederland Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Postbus 90611, 2509 LP Den Haag Tel. 070-3490850 www.vewin.nl

Stowa, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Stationsplein 89, 3818 LE Amersfoort Postbus 2180, 3800 CD Amersfoort Tel. 033-4603200, Fax 033-4603201 www.stowa.nl

TU Delft Postbus 5, 2600 AA Delft Tel. 015-2789111, Fax 015-2781179 www.tudelft.nl

Vitens Lelystad Grietenij 17-05, 8233 BP Lelystad Postbus 1090, 8200 BB Lelystad Tel. 0900-0650, Fax 088-8846799 www.vitens.nl

TU Delft afdeling Watermanagement Postbus 5048, 2600 GA Delft Tel. 015-2781646, Fax 015-2785559 www.watermanagement.tudelft.nl

Struyk Verwo Aqua B.V. Kanaaldijk 10, 6031 MZ Nederweert Postbus 251, 6000 AG Nederweert Tel. 0495-534815, Fax 0495-532785 www.struykverwoaqua.nl

TwinOxide International B.V. De Tongelreep 17, 5684 PZ Best Tel. 0499-329242, Fax 0499-329620 www.twinoxide.com

Sulzer Pumps Wastewater Netherlands B.V. Amerikalaan 63, 6199 AE Maastricht Postbus 120, 6200 AC Maastricht Tel. 043-3525050, Fax 043-3633395 www.sulzer.com

U&C Consultancy Albaweg 50, 7364 CD Lieren Tel. 06-46386655 www.united-combined.nl

T

Uponor p/a Nathan Import/Export, Impact 73, 6921 RZ Duiven Postbus 1008, 6920 BA Duiven Tel. 026-4459845, Fax 026-4459373 www.uponor.nl

Tauw Group B.V. Handelskade 37, 7417 DE Deventer Postbus 133, 7400 AC Deventer Tel. 0570-699911, Fax 0570-699666 www.tauw.com

Uvar Holland B.V. Griendweg 51, 3295 KV ‘s-Gravendeel Postbus 5169, 3295 ZH ‘s-Gravendeel Tel. 078-6731477, Fax 078-6734557 www.uvar.nl

TBS Soest B.V. Koningsweg 30, 3762 EC Soest Postbus 34, 3760 AA Soest Tel. 035-6095611, Fax 035-6017359 www.tbs.nl Tebezo Waterbouw & Nautische Dienstverlening B.V. Sasdijk 15, 8281 BM Genemuiden Postbus 89, 8280 AB Genemuiden Tel. 038-3855225 www.tebezo.nl

Teledyne Reson B.V. Stuttgartstraat 42-44, 3047 AS Rotterdam Tel. +31(1)0-2451500, Fax +31(1)0-2451555 www.teledyne-reson.com Themag B.V. - CE marking & working safely Postbus 513, 2600 AM Delft Tel. 010-5928456 www.themag.nl TNO Diana B.V. Delftechpark 19a, 2628 XJ Delft Tel. 088-3426200, Fax 088-3426299 www.tnodiana.com TNO Water Treatment Utrechtseweg 48, 3704 HE Zeist Postbus 360, 7300 AJ Zeist Tel. 088-8666000, Fax 088-8662248 www.tno.nl Tol Watertechniek Eesveenseweg 54, 8347 JE Eesveen Tel. 06-12454088 www.tolwatertechniek.nl

van Voskuilen Woudenberg B.V. Stationsweg West 10, 3931 ES Woudenberg Postbus 21, 3930 EA Woudenberg Tel. 033-2859950, Fax 033-2859960 www.voskuilen.nl

U

Synthesis Koperweg 17, 8251 KA Dronten Tel. 0321-380457, Fax 0321-380491 www.synthesis-dronten.nl

Teesing B.V. Verrijn Stuartlaan 40, 2288 EL Rijswijk Tel. 070-4130700, Fax 070-4130730 www.teesing.com

Vopo Pompen-en machinefabriek B.V. De Volger 2, 1483 GA De Rijp Postbus 6, 1483 ZG De Rijp Tel. 0299-671312, Fax 0299-673358 www.vopo.nl

Twynstra Gudde Water B.V. Stationsplein 1, 3818 LE Amersfoort Postbus 907, 3800 AX Amersfoort Tel. 033-4677777 www.twynstragudde.nl

Synspec B.V. De Deimten 1, 974 7AV Groningen Tel. 050-5266454, Fax 050-5256540 www.synspec.nl

Techno Fysica Aalborg 5, 2993 LP Barendrecht Tel. 0180-620211, Fax 0180-620705 www.technofysica.nl

Voltea B.V. Wasbeekerlaan 24, 2171 AE Sassenheim Tel. 0252-200100 www.voltea.com

W

Vandervalk + degroot B.V. ABC-Westland 231, 2685 DC Poeldijk Postbus 62, 2685 ZH Poeldijk Tel. 0174-247474, Fax 0174-245303 www.valkdegroot.nl

Bureau Waardenburg Adviseurs ecologie & landschap Varkensmarkt 9, 4101 CK Culemborg Postbus 365, 4100 AJ Culemborg Tel. 0345-512710 www.buwa.nl

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3, 3144 NA Maassluis Postbus 27, 3140 AA Maassluis Tel. 010-5930299, Fax 010-5930225 www.vecom-group.com

WAC Waterapplicatiecentrum Agora 1, 8934 CJ Leeuwarden Postbus 7560, 8903 JN Leeuwarden Tel. 058-7110970 www.waterapplicatiecentrum.nl

B.V. Vega Meet- en Regeltechniek Databankweg 18, 3821 AL Amersfoort Tel. 033-4502502, Fax 033-4561414 www.vega-nl.com

Wageningen Academy Droevendaalsesteeg 1, gebouw 107, 6701 PB Wageningen Postbus 226, 6700 AE Wageningen Tel. 0317-484093 www.wageningenacademy.nl

Van der Velden Rioleringsbeheer Schouwrooij 4, 5281 RE Boxtel Tel. 0411-661030, Fax 0411-661031 www.vandervelden.com

Wageningen University and Research Center Droevendaalsesteeg 4, 6708 PB Wageningen Postbus 9101, 6700 HB Wageningen Tel. 0317-480100, Fax 0317-484884 www.wageningenur.nl

Veolia - Biothane Tanthofdreef 21, 2623 EW Delft 5068, 2600 GB Delft Tel. 015-2700111 www.biothane.com Voor meer informatie zie pagina 30 Aannemingsbedrijf Verboon Maasland B.V. Molenweg 12, 3155 AV Maasland Tel. 010-5922022, Fax 010-5920487 www.verboonmaasland.nl Verder B.V. Leningradweg 5, 9723 TP Groningen 95, 9700 AB Groningen Tel. 050-7510792, Fax 050-5495901 [email protected] Vereniging van Waterbouwers Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Tel. 070 349 07 00 www.waterbouwers.nl

Afvalwater

Koelwater

Demiwater

VVM netwerk van milieuprofessionals Arthur van Schendelstraat 800, 3511 ML Utrecht Postbus 19039, 3501 DA Utrecht Tel. 030-2322989 www.vvm.info VWS MPP Systems B.V. Celsiusstraat 34, 6716 BZ Ede Postbus 250, 6710 BG Ede Tel. 0318-664010, Fax 0318-664001 www.vwsmppsystems.com

V

Drinkwater

Vrije Universiteit (VU University) Amsterdam, Department of Earth Sciences - Hydrology de Boelelaan 1085, 1081 HV Amsterdam Tel. 020-5987319, Fax 020-6462457 www.vu.nl/nl/opleidingen/masteropleidingen/ opleidingenoverzicht/g-h/hydrology/index.asp

Wareco Ingenieurs Amsterdamswweg 71, 1182 GP Amstelveen Postbus 6, 1180 AA Amstelveen Tel. 020-7504600, Fax 020-7504699 www.wareco.nl Water Alliance Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Postbus 7560, 8903 JN Leeuwarden Tel. 058-2849044 www.wateralliance.nl Voor meer informatie zie pagina 16 Water Insight B.V. Marijkeweg 22, 6709 PG Wageningen 435, 6700 AK wageningen Tel. +31(03)17-210004, Fax 0317-210101 www.waterinsight.nl

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert het. www.logisticon.com WATERBRANCHE 2015

41

WATERBRANCHE zie ook waterbranche.nl

Water ProMaSys Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden Tel. 058-2885040 www.waterpromasys.nl Adviesburo voor Waterbeheer B.V. Agro Business Park 7D, 6708 PV Wageningen Tel. 06-44584222, Fax 033-2860379 www.waterbeheer.net WaterCampus Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden 7560, 8903 JN Leeuwarden Tel. 058-2849044 www.watercampus.nl WaterFocus Dorpsstraat 2, 3981 EB Bunnik Tel. +31 (0)30-6932912 www.waterfocus.nu Waterforum Media Burgemeester Pabstlaan 10B2, 2131 XE Hoofddorp Tel. 015-3617433 www.waterforum.net Het Waterlaboratorium J.W. Lucasweg 2, 2031 BE Haarlem Postbus 734, 2003 RS Haarlem Tel. 023-5175900, Fax 023-5175999 www.hetwaterlaboratorium.nl Waternet Korte Ouderkerkerdijk 7, 1096 AC Amsterdam Postbus 94370, 1090 GJ Amsterdam Tel. 0900-9394 www.waternet.nl Waternetwerk Binckhorstlaan 36 - M417, 2516 BE Den Haag Tel. 070-3222765 www.waternetwerk.nl Wateropleidingen/World Water Academy Groningenhaven 7, 3433 PE Nieuwegein Postbus 1410, 3430 BK Nieuwegein Tel. 030-6069400, Fax 030-6069401 www.wateropleidingen.nl Voor meer informatie zie pagina 24 WaterQ B.V. Kerkenbos 1017, 6546 BB Nijmegen Tel. 024-7516134, Fax 024-3785216 www.waterq.com Het Waterschap Sdu Uitgevers, Prinses Beatrixlaan 116, 2595 AL Den Haag Postbus 20025, 2500 AL Den Haag Tel. 070-3789254, Fax 070-3854321 www.sdu.nl Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Postbus 94370, 1090 GJ Amsterdam Tel. 0900-9394, Fax 020-6083900 www.agv.nl Waterschap De Dommel Bosscheweg 56, 5283 WB Boxtel Postbus 10001, 5280 DA Boxtel Tel. 0411-618618, Fax 0411-618688 www.dommel.nl Waterschap Hunze en Aa’s Aquapark 5, 9641 PJ Veendam Postbus 195, 9640 AD Veendam Tel. 0598-693800, Fax 0598-693893 www.hunzeenaas.nl Waterschap Noorderzijlvest Stedumermaar 1, 9735 AC Groningen Postbus 18, 9700 AA Groningen Tel. 050-3048911, Fax 050-3048226 www.noorderzijlvest.nl Waterschap Rijn en IJssel Liemersweg 2, 7006 GG Doetinchem Postbus148, 7000 AC Doetinchem Tel. 0314-369369 www.wrij.nl

Waterschap Rivierenland De Blomboogerd 1, 4003 BX Tiel Postbus 599, 4000 AN Tiel Tel. 0344-649090, Fax 0344-649099 www.waterschaprivierenland.nl

Will & Co B.V. Dellaertlaan 24, 1171 HG Badhoevedorp Postbus 46, 1170 AA Badhoevedorp Tel. 020-6597501, Fax 020-6597392 www.will-co.nl

Waterschap Roer en Overmaas Parklaan 10, 6131 KG Sittard Postbus 185, 6130 AD Sittard Tel. 046-4205700, Fax 046-4205701 www.overmaas.nl

Wilo Nederland B.V. Rak 18, 1551 NA Westzaan Tel. 088-9456000, Fax 088-9456199 www.wilo.nl

Waterschap Scheldestromen Kanaalweg 1, 4337 PA Middelburg Postbus 1000, 4330 ZW Middelburg Tel. 088-2461000, Fax 088-2461990 www.scheldestromen.nl Waterschap Vallei en Veluwe Steenbokstraat 10, 7324 AX Apeldoorn Postbus 4142, 7320 AC Apeldoorn Tel. 055-5272911, Fax 055-5272704 www.vallei-veluwe.nl Waterschap Vechtstromen Burg. Feithsingel 2, 7742 BP Coevorden Postbus 5006, 7600 GA Almelo Tel. 088-2203333 www.vechtstromen.nl Waterschapsbedrijf Limburg Maria Theresialaan 99, 6043 CX Roermond Postbus 1315, 6040 KH Roermond Tel. 088-8420000, Fax 0475-311605 www.wbl.nl Waterspiegel Vewin, Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag Postbus 90611, 2509 LP Den Haag Tel. 070-3490850 www.vewin.nl Waterstromen B.V. Barchemseweg 18, 7241 JD Lochem 8, 7240 AA Lochem Tel. 0573-298551 www.waterstromen.nl Watertech B.V. Burg. Scholtenlaan 55, 4281 LB Andel Postbus 17, 4280 CA Andel Tel. 0183-443155 www.watertech.nl Watter B.V. Zwedenlaan 12, 9403 DE Assen Tel. 0592-715300, Fax 0592-715350 www.watter.nl Wavin Nederland J.C. Kellerlaan 8, 7772 SG Hardenberg Postbus 5, 7770 AA Hardenberg Tel. 0523-288165, Fax 0523-288228 www.wavin.nl Wavin Overseas B.V. Stationsplein 3, 8011 CW Zwolle Postbus 173, 8000 AD Zwolle Tel. 038-4294951, Fax 038-4294950 www.wavinoverseas.com Wazutec Watertreatment B.V. Brouwersgracht 19/20, 8061 GN Hasselt Tel. 038-4773014, Fax 038-4773012 www.wazutec.nl Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology Oostergoweg 9, 8911 MA Leeuwarden Postbus 1113, 8900 CC Leeuwarden Tel. 058-2843000, Fax 058-2843001 www.wetsus.nl Wientjens B.V. Sprokkelveld 9, 9596 DH Milsbeek Tel. 0485-516441, Fax 0485-517180 www.wientjens.com

Witteveen+Bos van Twickelostraat 2, 7411 SC Deventer Postbus 233, 7400 AE Deventer Tel. 0570-697911, Fax 0570-697344 www.witteveenbos.nl WLN B.V. (Waterlaboratorium Noord) Rijksstraatweg 85, 9756 AD Glimmen Postbus 26, 9470 AA Zuidlaren Tel. 050-4022121, Fax 050-4094274 www.wln.nl N.V. WML Limburglaan 25, 6229 GA Maastricht Postbus 1060, 6201 BB Maastricht Tel. 043-8808088, Fax 043-8808000 www.wml.nl Woertman Agenturen V.O.F. Ericalaan 21, 7217 SX Harfsen Tel. 0573-432303, Fax 0573-432304 www.woertman-agenturen.nl WT-Afvalwater p/a HolaPress Communicatie B.V., Kluizerdijk 1, 5554 AC Valkenswaard Postbus 130, 5550 AC Valkenswaard Tel. 040-2086000, Fax 040-2060164 www.wtafvalwater.net WTA Luchttechniek B.V. Parmentierweg 5, 7602 PW Almelo Tel. 0546-802000, Fax 0546-570638 www.wtaluchttechniek.nl

X X-Flow B.V. Marssteden 50, 7547 TC Enschede Postbus 739, 7500 AS Enschede Tel. 053-4287350, Fax 053-4287351 www.x-flow.com Xigna B.V. Postbus 960, 7550 AZ Hengelo Tel. 088-9446228, Fax 088-9446229 www.xigna.nl Xylem Water Solutions Nederland B.V. Pieter Zeemanweg 240, 3316 GZ Dordrecht Postbus 1126, 3300 BC Dordrecht Tel. 078-6548400, Fax 078-6510936 www.xyleminc.com/nl

Y Yerseke Milieutechniek Kreeft 13, 4401 NZ Yerseke Tel. 0113-576006, Fax 0113-573621 www.yersekegroup.nl YP Your Partner B.V. Ampèrelaan 1, 9207 AM Drachten Tel. 0512-589842 www.yp-yourpartner.nl

Z ZP van der Zwan Pompen & Fonteintechniek Goudse Rijweg 155, 2771 BB Boskoop Tel. 0172-210967, Fax 0172-230792 www.zp.nl

Wildkamp B.V. Dedemsvaartseweg Zuid 59, 7775 AC Lutten Postbus 93, 7700 AB Dedemsvaart Tel. 0523-687500, Fax 0523-687505 www.wildkamp.nl

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING! 42

WATERBRANCHE 2015

-'..'4

)5//QFGONQIIGT ITQPFYCVGT

GP

TKQQNQXGTUVQTV

FCVC

FTCCFNQQU

DGUEJKMDCCT

Ŗ

9CVGTUVCPFGPFTCCFNQQUDGUEJKMDCCTRGTGOCKNGP(62

Ŗ

%QORCVKDNGOGVINQDCNGPGVYGTMHTGSWGPVKGU

Ŗ

6QVUGPUQTGPRGTOQFGO ITQPFYCVGTXGTUKG

Ŗ

5/5#NCTOHWPEVKQPCNKVGKV

Ŗ

)GÊPVGITGGTFGTGCNVKOGNWEJVFTWMEQORGPUCVKG

Ŗ

$CVVGTKLNGXGPUFWWTVQVLCCT

Ŗ

8QNNGFKIQRCHUVCPFJGTRTQITCOOGGTDCCT

Ŗ

7KVUVGMGPFGFCVC\GMGTJGKF

Ŗ

&CVCQRUNCIKPWYGKIGP53.FCVCDCUG IGGPJQUVKPI

Ŗ

#WVQOCVKUEJGDGTGMGPKPIGP QCQXGTUVQTVUVKLIJQQIVG

Ŗ

#WVQOCVKUEJGGZRQTVPCCTFKXGTUGDGUVCPFUHQTOCVGP

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie -'..'4/GGVVGEJPKGM$8 2QUVDWU #$4''79+,-*1..#0&

WWW.KELLER-HOLLAND.NL UWDUKFKCT[QH-'..'4#)H×T&TWEMOGUUVGEJPKM

6GN  (CZ  'UCNGU"MGNNGTJQNNCPFPN