Water inspireert Jaarverslag 2013

Water inspireert… Jaarverslag 2013

Inhoud Water inspireert

4

Drinkwater

6

Industriewater

11

WLN

15

Samenwerking in de waterketen

20

Internationale Samenwerking

24

Energie & Water

28

Water in een duurzame samenleving

32

Organisatie in ontwikkeling

38

Financiële resultaten

43

Bericht van de Raad van Commissarissen

49

Samenstelling Raad van Commissarissen, Directie en Ondernemingsraad

52

Jaarrekening 2013

55

Controleverklaring van de onafhankelijk accountant

77

Aandelen, hoofdleidingen en aansluitingen

78

Water inspireert…

Waterbedrijf Groningen - jaarverslag 2013 - 4

Water inspireert Vanuit onze maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn wij dag in, dag uit bezig met water. Dat inspireert. Wij leveren schoon, lekker en betrouwbaar drinkwater. Voorzien industriële afnemers van water naar specifieke eisen. Spelen onze partij mee in de transitie naar een duurzame samenleving met water als energiedrager. Waterbedrijf Groningen is één van de kleinere waterbedrijven van ons land. Met één van de laagste waterprijzen. En tevreden klanten die onze dienstverlening in 2013 met een 7,7 waardeerden. Dat inspireert!

Onze belofte, onder alle omstandigheden verzekerd te zijn van water, is een hele uitdaging. Daarom investeerden wij ook in 2013 in de winning, zuivering en distributie van water. Onder meer in onze locaties in Onnen en De Punt, maar ook in de ringleiding rond de stad Groningen en een omlegging als gevolg van de verdubbeling van de N33. North Water, onze joint venture met Evides Industriewater, investeerde onder meer in de watervoorziening voor industriële afnemers in het Eemshavengebied, naast waterzuiveringen en -voorzieningen op bedrijventerreinen als Oosterhorn en bij andere grote afnemers.


Samenwerken Samenwerken, dat is het sleutelwoord om goed te kunnen presteren. Zeker als relatief klein bedrijf voelen wij de noodzaak om slim te werken. Zo verbeteren wij de kwaliteit van het water en houden de kosten in de hand. Water inspireert tot samenwerken in de waterketen. Samen met partners als gemeenten, provincies, waterschappen en andere waterbedrijven creëren wij zo maatschappelijke toegevoegde waarde. Ook in en met WLN, het gezamenlijk expertisecentrum voor watertechnologie en waterkwaliteit van Waterbedrijf Groningen en WMD, werken wij samen. WLN bedient naast de beide waterbedrijven ook andere opdrachtgevers, zowel binnen de waterketen als daarbuiten. Ook in onze Energie & Water projecten is het samenwerken wat de klok slaat. Samen met overheden en bedrijven werken wij daar aan energievraagstukken waarin water een belangrijke rol speelt.

Effectiviteit en efficiency Waterbedrijf Groningen heeft met WMD de mogelijkheden van een fusie verkend. Een grotere schaal zou moeten leiden tot meer efficiency en meer effectiviteit, zo was onze gedachte. Tot onze teleurstelling heeft het Drentse waterbedrijf in 2013 ervoor gekozen om zelfstandig verder te gaan. Voor ons de aanleiding om onze strategie te herijken. Vanuit de inspirerende kracht van water gaat Waterbedrijf Groningen verder als zelfstandig bedrijf. Wij zien een gezonde toekomst, waarin wij een prominente rol blijven vervullen in de duurzame ontwikkeling van onze regio. Met voldoende kansen en aantrekkingskracht voor zittende én nieuwe medewerkers, geloofwaardigheid, financiële zekerheid en bovendien met één van de laagste drinkwatertarieven van Nederland.

W

aterbedrijf Groningen wil als maatschappelijke onderneming de waterbelangen in de regio duurzaam veilig stellen. Wij willen deze missie realiseren door het leveren van producten, diensten en kennis op het gebied van water. Wij zijn niet alleen leverancier van verschillende soorten water, maar leveren ook een bijdrage aan volksgezondheid, natuurbehoud, het creëren van duurzame bronnen, bestuurlijke vraagstukken, ruimtelijke ordening, werkgelegenheid en innovatie. Voor nu en in de toekomst.

Deze ambitie betekent sterk inzetten op nóg meer effectiviteit en efficiency. Bestaande samenwerkingsverbanden versterken en nieuwe aangaan. Ons personeelsbeleid vitaliseren, lean management en assetmanagement verder ontwikkelen. Zo blijven wij een gezond en betrouwbaar bedrijf dat haar processen goed op orde heeft, haar kosten in de hand houdt, oog heeft voor de klant en een aantrekkelijke werkgever is en blijft voor haar medewerkers.

Duurzaam Waterbedrijf Groningen blijft hierbij inzetten op maatschappelijk verantwoord ondernemen, binnen en buiten de landsgrenzen. In ons land door bijvoorbeeld consequent te werken aan de bescherming van onze waterbronnen en een lagere CO₂voetafdruk en met bewustwordingscampagnes onder het publiek, waaronder scholieren. En buiten ons land in waterprojecten in Roemenië, Bosnië, Zuid-Afrika, en Nicaragua/ Honduras. Met frisse energie er tegenaan, iedere dag opnieuw. Met de passie voor water. Water inspireert! Henk de Kraa, directeur


Drinkwater Water inspireert tot een mooie belofte: je doet de kraan open en er komt water uit. Schoon, lekker en betrouwbaar drinkwater. Wat er allemaal voor nodig is om het zover te krijgen zit grotendeels verstopt in ondergrondse leidingen en installaties die samen het productie- en distributiesysteem van drinkwater vormen. Om ervoor te zorgen dat het water dag in dag uit probleemloos uit de kraan komt, investeert Waterbedrijf Groningen continu. De prestaties zijn verbluffend: weinig storingen, weinig klachten én…. de laagste waterprijs van het land!


Drinkwater Klanten blijven tevreden Juist voor een monopolist als Waterbedrijf Groningen is het belangrijk om te weten wat de klanten vinden van het bedrijf. Die beoordelen hun waterleverancier niet alleen op de kwaliteit en de leveringszekerheid van het water, maar ook op bijvoorbeeld bereikbaarheid en bejegening. Sinds eind 2012 meten wij periodiek de klanttevredenheid na een inkomend telefoongesprek of het verzenden van een e-mail. Ondertussen hebben zoʼn 1.500 klanten hun telefonische communicatie met Waterbedrijf Groningen beoordeeld. Vooral de telefonische bereikbaarheid scoorde hoog, net als de vriendelijkheid van de medewerkers en de kwaliteit van het antwoord op de vraag. Daarnaast is in 2013 de eerste verplichte prestatievergelijking van de drinkwaterbedrijven uitgevoerd. Onder meer zijn de bedrijven vergeleken op de kwaliteit van hun dienstverlening. Onze klanten waarderen onze dienstverlening met een 7,7. Vergelijkbaar met collega-drinkwaterbedrijven en aanmerkelijk hoger dan in andere sectoren. Om klanten nog beter te informeren over geplande werkzaamheden en de mogelijke ongemakken, heeft Waterbedrijf Groningen een servicebericht per e-mail voor haar klanten ontwikkeld. Door serviceberichten per e-mail te sturen kunnen wij grote groepen klanten op een persoonlijke wijze heel gericht én kosteneffectief informeren. Wij introduceerden nóg een digitaal communicatiemiddel: de e-mail nieuwsbrief. Al onze drinkwaterklanten kunnen daarin nieuws, informatie en tips van ons bedrijf lezen. Het eerste nummer in december 2013 ging onder meer over de verhoogde Belasting op Leidingwater (BoL) en de nieuwe drinkwatertarieven. Gezien de vele positieve reacties gaan wij in 2014 met de nieuwsbrief door.


Drinkwater Investeren in water Om de levering van schoon, lekker en betrouwbaar water 24/7 te garanderen investeert Waterbedrijf Groningen continu in haar systeem voor waterwinning, waterzuivering en distributie. Bijvoorbeeld in het Eemshavengebied, waar grote ontwikkelingen gaande zijn. Om daar de levering van voldoende hoeveelheden water de komende jaren te kunnen garanderen, is een deel van de transportleiding tussen Appingedam en Tjuchem vervangen. Bij Tjuchem is 320 meter transportleiding door middel van een boring onder het Afwateringskanaal van Duurswold doorgetrokken. Rondom de stad Groningen is de ringleiding voltooid met het verleggen van een grote transportleiding langs de oostelijke ringweg. In Onnen is de ingrijpende renovatie van onze drinkwaterproductielocatie bijna afgerond. Die was onder andere nodig omdat de Onnerpolder is aangewezen als noodwaterbergingsgebied. Er is een nieuw gesegmenteerd reinwaterreservoir gebouwd waardoor het water nu in twee productiestraten wordt gezuiverd. Daarnaast zijn er nieuwe noodstroomaggregaten geplaatst en is een nieuwe meet- en regelkamer ingericht. Ook is het terrein in een nieuw jasje gestoken. Rest nu nog het monumentale pompgebouw dat in 2014 wordt gerenoveerd.


Drinkwater Ook de renovatie en uitbreiding van de drinkwaterproductielocatie De Punt is in 2013 zo goed als afgerond. Twee waterfabrieken produceren daar nu drinkwater: één vanuit oppervlaktewater en één vanuit grondwater. Naast de renovatie en uitbreiding van de zuiveringsinstallaties is de energievoorziening vernieuwd en het reinwaterreservoir uitgebreid. Doordat er nu meer oppervlaktewater wordt ingenomen hoeft er minder grondwater worden opgepompt. De herinrichting van het terrein is grotendeels afgerond, net als de opknapbeurt van de bestaande gebouwen. Als gevolg van de renovatie van De Punt en de toepassing van nieuwe technieken is de watertoren in Groningen overbodig geworden. Net als die in Oude Pekela is hij in de verkoop gedaan. De verdubbeling van de N33 had voor Waterbedrijf Groningen twee grote ingrepen tot gevolg. De transportleiding tussen Zuidbroek en Scheemda en die tussen Wildervank en Stadskanaal moesten worden omgeleid. Dit ging gepaard met tijdelijke afsluitingen die vooraf werden gegaan door proefafsluitingen: het zekere voor het onzekere! Grote groepen gebruikers kregen tijdelijk water via een alternatieve route. Uiteraard werden zij hierover uitgebreid ingelicht.

5


Drinkwater Een ander groot project in 2013 was de aanleg van een nieuwe transportleiding onder het A.G. Wildervanckkanaal. Doordat dit kanaal werd uitgediept, moest de waterleiding ook dieper komen te liggen. Dit om te voorkomen dat vaartuigen de zinker kunnen beschadigen en hierdoor (ongewild) de drinkwaterlevering kunnen verstoren.

Klein ongemak, geen echte calamiteiten Onder alle omstandigheden moeten onze afnemers zich verzekerd weten van water. Wij doen er dan ook alles aan om te voorkomen dat er iets fout gaat. Daarom deden wij eerst proefafsluitingen voordat wij de grote transportleidingen bij de N33 écht afsloten. En daarom ook houden wij jaarlijks een aantal oefeningen in het kader van het nooddrinkwaterplan dat in samenspel met de partners in de Veiligheidsregio is opgesteld voor calamiteiten waarbij 24 uur lang geen water kan worden geleverd. Samen met de gemeente Vlagtwedde heeft Waterbedrijf Groningen in 2013 een zogenoemde ʻbestuurlijke oefeningʼ gehouden. Daarbij werd gebruik gemaakt van onafhankelijk deskundigenadvies van de Eenheid Planning en Advies Drinkwater (EPA-d) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, een adviesorgaan voor complexe drinkwatercalamiteiten. Deze oefening heeft aanzienlijk bijgedragen aan de wederzijdse bewustwording en het vergroten van het inzicht in de inhoudelijke en bestuurlijke complexiteit bij drinkwatercalamiteiten. Een aantal aanbevelingen op het gebied van techniek en procedures wordt in 2014 doorgevoerd. Oefenen voorkomt niet dat er af en toe onverhoopt toch iets fout gaat. Zo hebben door de oktoberstorm de wortels van gevelde bomen enkele waterleidingen meegenomen in hun val en hebben wij spontane lekken in de hoofdleiding bij Vlagtwedde, een stalen zinker in Schildwolde en de transportleiding bij Groningen gerepareerd. Ondanks de vele projecten en ingrepen hebben wij in 2013 onze zogenoemde ʻondermaatse waterleveringʼ -dit is de maat voor het aantal en de duur van de storingen- gelijk kunnen houden met die in 2012.

Duurzaam en ordelijk Bijzondere aandacht ging uit naar duurzaamheid. Zo hebben wij mooie resultaten geboekt door de hoeveelheid reststoffen die vrijkomen bij de productie van drinkwater, terug te brengen en een groter deel van de reststoffen opnieuw te gebruiken. Dit resulteerde in 20% minder reststoffen en 20% lagere kosten. Ook aan orde en netheid op onze locaties en werkplekken hebben wij veel aandacht besteed. Immers: van schoon en betrouwbaar water kan alleen sprake zijn als wij schoon en veilig werken. Zo inspireert water ons tot duurzaam en ordelijk werken bij de winning, zuivering en distributie van drinkwater.


Industriewater Water inspireert tot inspelen op de wensen van de klant. Water leveren binnen de juiste specificaties, in de juiste hoeveelheid en op het juiste moment. Voor North Water was 2013 vooral een jaar van ‘gewoon doorgaan’. Doen waar zij goed in is. Infrastructuur en installaties hebben naar verwachting én behoren gewerkt. Bijzondere aandacht ging, net als in 2012, uit naar het tot stand brengen en bestendigen van een duurzame watervoorziening in de Eemshaven. Daar zijn grote industriële ontwikkelingen gaande, met alle bijzondere eisen en specificaties van dien.


Industriewater Excellent presteren Steekt het bij de productie, distributie en levering van drinkwater aan consumenten al heel nauw, bij industriewater is het niet veel anders. Een probleemloze werking van industriële processen staat of valt mede met de beschikbaarheid van de juiste hoeveelheid water volgens de juiste specificaties en eisen die de afnemer stelt. North Water richt zich op een probleemloze levering van industriewater tegen minimale kosten. Dit vraagt om een procesinrichting die efficiënt en effectief is. Zij heeft haar aandacht in 2013 in het bijzonder gericht op assetmanagement, procesbeheersing en VGWM (veiligheid, gezondheid, welzijn en milieu) op de werkvloer. Daarnaast op kennis en opleiding en op het rendement van haar installaties: water inspireert tot excellente prestaties. In 2013 is de bedrijfsvoering van North Water opnieuw VCA-gecertificeerd; die voor de zuivering van afvalwater voor de eerste keer. Afnemers kunnen er voor de volle honderd procent van op aan dat North Water aan alle VGWM-eisen voldoet: in 2013 werd zonder ongevallen gewerkt en voldaan aan alle vergunningsvoorwaarden.

V

oor de levering van water aan grootverbruikers, vooral industrieen, heeft Waterbedrijf Groningen samen met Evides Industriewater in 2006 North Water opgericht. North Water levert verschillende soorten industriewater, bijvoorbeeld proceswater, koelwater, spoelwater, demiwater en bluswater. Daarnaast biedt het oplossingen voor vraagstukken op het gebied van waterbehandeling en afvalwaterzuivering voor bedrijven en industriële complexen. North Water zorgt voor het ontwerp, de bouw en het beheer van installaties, en de financiering ervan.


Industriewater ZAWZI groeide door De verwerking van industrieel afvalwater door de Zout Afvalwater Zuiveringsinstallatie (ZAWZI) op het bedrijvenpark in Oosterhorn heeft zich in 2013 gestabiliseerd op het niveau van 2012. Binnen de gestelde normen kon het afvalwater ondanks enorme fluctuaties in het aanbod goed worden gezuiverd. Medewerkers van Waterbedrijf Groningen en WLNspecialisten vulden elkaar hierbij goed aan; een mooi staaltje samenwerking. Het zuiveringsslib heeft zich de afgelopen jaren verder ontwikkeld tot het zogenoemde ʻaëroob korrelslibʼ en is daarmee vergelijkbaar met het slib in het tegenwoordig veel publiciteit krijgende Nerada-proces. Dit proces wordt ook ingezet bij de uitbreiding van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Garmerwolde en heeft als voordeel minder ruimtebeslag in vergelijking met gangbaar slib. Knelpunt in de ZAWZI is nog wel overbelasting van de riolering bij hevige regenval. Dit knelpunt zal North Water oppakken zodat kan worden ingespeeld op nieuwe vragen van uitbreidende en nieuwe afnemers in Oosterhorn.


Industriewater Duurzaam water voor de Eemshaven De Eemshaven is een gewilde locatie voor bedrijven. Niet alleen voor elektriciteitscentrales en logistiek dienstverleners, maar ook voor bijvoorbeeld datacenters. Al die bedrijven hebben verschillende behoeften aan industriewater. North Water zet zich in voor een duurzame watervoorziening in het gebied. In 2013 is gestart met de bouw van een pompstation met een bijbehorende buffer van 2.500 m³. Deze is aangesloten op een nieuwe industriewaterleiding van elf kilometer lang, waardoor vooralsnog drinkwater wordt aangevoerd. North Water biedt hierdoor meer capaciteit en een grotere leveringszekerheid en kan nu ook water onder verhoogde druk, bijvoorbeeld voor brand blussen, leveren. De egaliserende werking van de buffer zorgt ervoor dat de aangesloten bedrijven niet met een zogenaamde ʻpiekheffingʼ moeten worden belast. Verschillende klanten hebben inmiddels hun interesse getoond. Als zich in de toekomst datacenters in de Eemshaven gaan vestigen, zal de vraag naar koelwater enorm toenemen. Hierop speelt North Water in met een nieuw aanbod van laagwaardig oppervlaktewater dat zij met een pijpleiding wil aanvoeren en met een eenvoudige zuivering geschikt wil maken naar de specificaties van de afnemers van koelwater. Een plan hiervoor ontwikkelt zij samen met de afnemers en andere belanghebbenden. North Water voelt zich geïnspireerd om zich sterk te maken voor een verduurzaming van de watervoorziening in de Eemshaven.

Reststromen hergebruiken Bij de zuiveringsprocessen van North Water komen reststoffen vrij. Bijvoorbeeld ijzerhoudend slib bij Avebe en Kisuma en aëroob korrelslib bij de ZAWZI in Oosterhorn. De afgelopen jaren is uitgebreid onderzocht hoe North Water deze reststoffen opnieuw kan gebruiken. Het slib bij Avebe is inmiddels REACH-gecertificeerd en kan daardoor worden hergebruikt in de vergister van Attero in Groningen. Het slib van de ZAWZI wordt vergist in de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Garmerwolde, waar het biogas oplevert. Als partner voor industriële afnemers is North Water continu uit op het creëren van een hogere waarde van de reststromen. Dat doet zij met bijzondere aandacht voor de productie van groen gas en groene meststoffen. In 2014 is North Water van plan om dit met partners op demonstratieschaal te gaan testen.

Water duurder Hoe zeer North Water zich ook inspant om water-op-maat te leveren tegen minimale kosten, tegen het kabinetsbesluit in 2013 om de Belasting op Leidingwater (BoL) fors te verhogen kan geen efficiencyverbetering op. De meeste afnemers gaan meer betalen voor hun water. North Water betreurt dit, volgt de ontwikkelingen op de voet en laat zich inspireren om hierop in te spelen waar mogelijk.


WLN Water inspireert WLN om in de waterketen haar rol als trusted advisor bij kwaliteitscontrole tijdens winning, zuivering en distributie te versterken. In 2013 heeft WLN opnieuw stappen gezet om haar ambities als kennisexpert op het gebied van watertechnologie verder vorm te geven. De onderzoeks- en adviesactiviteiten op het gebied van bijvoorbeeld afvalwater en sensortechniek zijn verder ontwikkeld.


WLN WLN in ontwikkeling WLN kiest voor een verbreding van haar dienstverlening als trusted advisor bij bestaande en nieuwe klanten. De waterbedrijven in Groningen en Drenthe voorop, samen met daaruit voortgekomen bedrijven, naast waterschappen, provincies en gemeenten. De producten en diensten die WLN voor deze afnemers heeft ontwikkeld, biedt zij ook andere marktpartijen aan, met name in de sectoren voeding, zorg, chemie en energie. Voor deze marktklanten organiseerde WLN in 2013 het evenement ʻWaarde van WLNʼ. In het kader van het transitietraject ʻWLN in bewegingʼ is een nieuwe organisatorische invulling doorgevoerd en zijn nieuwe strategische keuzen voor de marktgebieden en dienstverlening gemaakt. Een voorbeeld is de strategische samenwerking met de waterschappen Hunze & Aaʼs en Noorderzijlvest. Met Noorderzijlvest werkt WLN al jaren samen, onder meer bij de nieuwbouw van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Garmerwolde. Met Waterschap Hunze en Aaʼs onderzoekt WLN of en hoe de samenwerking met hun laboratorium verder strategisch kan worden geïntensiveerd. Mogelijk zal dit leiden tot een fusie. Naast kennissynergie en kwalitatieve verbetering lonken de financiële voordelen. In juli 2014 zal een definitief go/no go op deze fusie worden gegeven. In het geval van een no go zal WLN haar strategische positie opnieuw gaan verkennen.

Kwalitatief hoogwaardig water

WLN

controleert en beheert voor Waterbedrijf Groningen en WMD de kwaliteit van het drinken industriewater. Daarnaast is het de vraagbaak en partner voor toegepast (wetenschappelijk) onderzoek naar water in al haar verschijningsvormen. WLN adviseert en ondersteunt de beide drinkwaterbedrijven en hun dochters bovendien bij het ontwikkelen, inrichten en verbeteren van waterzuiveringsinstallaties en bij vraagstukken rondom waterkwaliteit.

De grootste opdrachtgever van WLN is en blijft Waterbedrijf Groningen. Om de belofte van schoon, lekker en betrouwbaar water gestand te kunnen doen, is WLN 24/7 in de weer met de beheersing van de kwaliteit van het water tijdens winning, zuivering en distributie. In 2013 is het monitorprogramma geëvalueerd en aangepast: met nieuwe analysetechnieken kan WLN ʻnieuweʼ stoffen aantonen. Watertechnologen van WLN zijn continu beschikbaar voor calamiteiten en bijzondere vraagstukken op het gebied van waterkwaliteit en –technologie. Als verbinders tussen praktijk en onderzoek verstaan en spreken medewerkers van WLN de taal van de praktijk én die van de wetenschap. Praktische oplossingen hebben dan ook vaak een stevige wetenschappelijke onderbouwing.


WLN Onderzoek en onderwijs WLN treedt op als intermediair tussen de waterbedrijven in Groningen en Drenthe en andere opdrachtgevers enerzijds en kennisinstituten als universiteiten, Wetsus, het onderzoekinstituut van Nederlandse waterbedrijven BTO/KWR en Centre of Expertise Watertechnology (CEW) en het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) anderzijds. Door een actieve rol in kennisnetwerken werkt WLN continu aan verbetering van haar vooraanstaande positie op het gebied van waterkwaliteit en watertechnologie. WLN participeert in het CEW dat zich toelegt op toegepast onderzoek in samenwerking met hbo-instellingen en het mbo-initiatief CIV. Zo staat WLN vooraan bij ontwikkelingen in en afstemming met het onderwijs, van MBO tot WO, met als doel om ook in de toekomst te kunnen beschikken over deskundige en competente medewerkers.

Onderzoek en ontwikkeling WLN ontwikkelde nieuwe analysetechnieken, real time methodieken voor bacteriologische identificatie die routinematig van grote betekenis is voor levering van betrouwbaar drinkwater. Ook verschaft WLN zich een voorsprong bij het analyseren van ʻnieuweʼ stoffen, waaronder bestrijdingsmiddelen en afbraakproducten daarvan.


WLN

WLN werkt met Waterbedrijf Groningen, WMD en de waterschappen Hunze en Aaʼs en Noorderzijlvest samen in de Noordelijke Waterketen aan een onderzoek op het gebied van duurzaam kwaliteitsbeheer in de watercyclus. WLN heeft hierbij een inhoudelijke, initiërende en faciliterende rol. In 2013 is in dit waterketenverband gewerkt aan onderwerpen zoals medicijnen in ziekenhuisafvalwater, sensortechnologie, grondstoffen terugwinnen uit afvalwater en organische microverontreinigingen in relatie tot duurzaam waterkwaliteitsbeheer. Met Wetterskip Fryslân als nieuwe partner zal de samenwerking in 2014 worden voortgezet.

Sensortechnologie Samen met in totaal vijftien drinkwaterbedrijven, kennisinstituten en bedrijven heeft WLN zich de afgelopen drie jaren ingezet in het project SensorsAndWater (SAWA). Dit project betreft gezamenlijk onderzoek naar de ontwikkeling en doorontwikkeling van sensoren die de waterkwaliteit continu en op afstand in de gaten kunnen houden. Geïnspireerd door water zijn uit het SAWA-project bruikbare sensoren naar voren gekomen die de kwaliteit van het drinkwater real time kunnen meten. Van de dertien onderzochte sensoren zijn er vijf marktgereed; de andere ondergaan verder onderzoek. Het testcentrum SenTec diende als broedplaats voor innovatie en demonstratie. Daar zijn de verschillende sensoren getest.


WLN Medio 2013 is het SAWA-project afgerond. De resultaten werden gepresenteerd tijdens een groots internationaal congres dat werd georganiseerd door WLN, Water Alliance, Sensor Universe, KWR, Incas3 en Wetsus.

WLN in projecten In 2013 hebben technologen en waterkwaliteitsexperts van WLN in verschillende projecten van Waterbedrijf Groningen een bijdrage geleverd. Op de eerste plaats uiteraard bij de nieuwbouw- en renovatieprojecten in De Punt en Onnen. Daarnaast op de industriewaterlocaties van North Water en de Zout Afvalwater Zuiveringsinstallatie (ZAWZI) op bedrijvenpark Oosterhorn. WLN trekt graag samen op met North Water. Water inspireert zo tot bundeling van expertise en ervaring in een combinatie die heel aantrekkelijk is voor industriële opdrachtgevers, waaronder afnemers in de Eemshaven.


Samenwerking in de waterketen Partners in de waterketen zoeken elkaar, geïnspireerd door water, op. Zo ook Waterbedrijf Groningen. Juist in een positie waarin wij hebben gekozen voor ‘op eigen kracht verder’, is samenwerken met gemeenten en waterschappen essentieel voor een onbelemmerde en zo goedkoop mogelijke levering van schoon, lekker en betrouwbaar water.


Samenwerking in de waterketen Samenwerken in stappen

S

inds twee jaar participeert Waterbedrijf Groningen samen met dertig Groninger en Drentse gemeenten, de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aaʼs, en WMD in het samenwerkingsverband Waterketen Groningen/Noord-Drenthe. De waterketen is een initiatief van de vereniging van Groninger Gemeenten (VGG) en de Vereniging van Drentse Gemeenten (VDG), als noordelijk initiatief dat voortkomt uit het landelijke Bestuursakkoord Water. Het doel van het samenwerkingsverband is tweeërlei. Op de eerste plaats lagere kosten voor drinkwater, riolering en afvalwaterzuivering. Daarnaast het uitwisselen van kennis en ervaring in de waterketen, wat moet leiden tot verhoging van de kwaliteit van de waterorganisaties en hun producten en diensten. Door de bundeling van gezamenlijke werkzaamheden kunnen de partners in de waterketen zich blijvend verbeteren: aan de hand van duurzame innovatie verlagen wij onze kwetsbaarheid en kosten, en verhogen tegelijkertijd onze kwaliteit.

De voorbereidingsfase in 2011 en 2012 gaf de partners van de Waterketen Groningen/Noord-Drenthe in 2012 de inspiratie om na ʻeerst zien en dan gelovenʼ over te gaan op ʻsamen doenʼ. Dat wil zeggen: elkaar opzoeken en samen concrete activiteiten ontwikkelen voor doelmatig waterbeheer. De kwaliteit van het beheer vergroten, de kwetsbaarheid verminderen en de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk houden, dat was en is de opgave. 2013 stond zo in het teken van de uitvoering van fase 2 van de ketensamenwerking, met het uitwerkingsprogramma DOEN! Daarin werden een aantal onderwerpen regionaal vastgesteld en in clusters van samenwerkende gemeenten en waterschappen stappen gezet. In de gezamenlijke beleidsvisie Water Verbindt is niet de eigen autonomie, maar de maatschappelijk toegevoegde waarde leidraad voor de samenwerking. Gemeenten en nutsbedrijven hebben een afsprakenmodel gemaakt over het afstemmen van werkzaamheden in de ondergrond. Op het gebied van assetmanagement en gegevensbeheer, en meten en monitoren werden proefprojecten opgezet.

Op naar een fusie? Twee gemeentelijke clusters, Bedum-De Marne-WinsumEemsmond en Delfzijl-Appingedam-Loppersum, hebben vorig jaar in het kader van het uitwerkingsprogramma een afvalwaterplan opgesteld. De overige clusters zijn gestart met de ontwikkeling van waterakkoorden en afvalwaterplannen. Naar verwachting is begin 2014 fase 3 van de samenwerking aan de orde. Inspireert water tot een fusie tussen de waterlaboratoria van Waterbedrijf Groningen en WMD (WLN) en die van de waterschappen Hunze & Aaʼs en Noorderzijlvest? Waterbedrijf Groningen ziet dit als een kansrijke en belangrijke stap in daadwerkelijke en effectieve samenwerking binnen de Waterketen Groningen/Noord-Drenthe.


Samenwerking in de waterketen Een plek in het peloton De Waterketen Groningen/Noord-Drenthe is één van de eerste samenwerkingsverbanden die in het kader van het landelijke Bestuursakkoord Water is opgezet. De landelijke Commissie-Peijs houdt de vinger aan de pols en beoordeelt of de samenwerkingsverbanden van de 65 samenwerkende regioʼs en de 10 waterbedrijven vorderingen maken. Eind 2013 beoordeelde de visitatiecommissie de inspanningen, samenwerkingsambities en prestaties van de Waterketen Groningen/Noord-Drenthe en Waterbedrijf Groningen als ruim voldoende en beloonde dit met het predicaat ʻpelotonʼ.


Samenwerking in de waterketen Einde van RioNoord In 2011 startten de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum met een proefproject van twee jaar binnen twee werkvelden: naast beheer en onderhoud van de riolen het gegevensbeheer en de informatievoorziening. Voor Appingedam en Loppersum kwamen daar het beheer en onderhoud van de rioolgemalen en een 24-uursstoringsdienst bij. Op verzoek van de directie van RioNoord heeft de Stuurgroep Waterketen Groningen/Noord-Drenthe onderzocht of er bij meer gemeenten in het samenwerkingsverband animo is om zich aan te sluiten bij RioNoord. Dit bleek niet het geval te zijn met als gevolg het einde van RioNoord: het project is alleen levensvatbaar met meer gemeenten dan de drie in NoordGroningen alleen. In de loop van 2013 werd de dienstverlening aan de drie gemeenten afgerond. Een deel van de werkzaamheden van RioNoord wordt voortgezet door waterschap Noorderzijlvest. Eind 2013 is RioNoord ontbonden. Daarmee kwam een einde aan de samenwerking sinds 2008 van Waterbedrijf Groningen met de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze & Aaʼs binnen RioNoord.


Internationale Samenwerking Op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen inspireert (het gebrek aan betrouwbaar) water Waterbedrijf Groningen tot activiteiten op het gebied van internationale samenwerking. In 2013 hebben wij opnieuw onze bijdrage geleverd aan de Millenniumdoelen van de Verenigde Naties. De projecten in Roemenië en Zuid-Afrika zijn voortgezet en dat in Bosnië is verlengd. Nieuw is een project in Nicaragua/Honduras. Uit een evaluatie bleek dat de resultaten van onze internationale projecten kunnen worden verbeterd als wij die zouden uitvoeren in een grotere organisatie.


Internationale Samenwerking Verlenging voor Srebrenica Met de Bosnische gemeente Srebrenica werd in 2009 een samenwerkingsovereenkomst voor vijf jaar gesloten. Dankzij een jaarlijkse bijdrage van 50.000 euro is daar de drinkwatervoorziening verbeterd. Het project werd in 2013 afgerond. In 2013 is in Srebrenica een nieuw project gestart, samen met de buurgemeenten Bratunac en Milici. Dit project is gericht op vermindering van het lekverlies door fysieke lekkage en wanbetaling in deze drie gemeenten. Hiervoor is in Srebrenica een lokale consultant aangetrokken om het project te begeleiden. In de periode 2014-2015 worden vijf nieuwe deelprojecten gestart. De projectleider hiervan is een jonge specialist die is opgeleid in het programma ʻYoung Expert Program Waterʼ (YEP Water) dat in 2013 in Nederland is gestart. YEP Water is een publiekprivate samenwerking tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Netherlands Water Partnership (NWP). Het doel van het project is om jonge specialisten zich door water te laten inspireren om internationale ervaring op te doen. De uitzendende organisaties investeren zo in jong talent dat zij zelf kunnen inzetten. Daarnaast bouwen zij zo een internationaal netwerk en een pool van talentvolle professionals.

I

n 2007 hebben de Nederlandse waterbedrijven het zogenoemde ʻSchoklandakkoordʼ ondertekend. Hiermee willen zij een bijdrage leveren aan het behalen van de Millenniumdoelen van de Verenigde Naties. Deze bijdrage richt zich in het bijzonder op het zevende doel: ʻHalvering van het aandeel van de bevolking zonder duurzame toegang tot veilig drinkwater en sanitaire basisvoorzieningen in 2015.ʼ Waterbedrijf Groningen reserveert 0,5% van haar drinkwateromzet voor internationale projecten. Voor de ontwikkeling, planning en uitvoering van activiteiten is de afdeling Internationale Samenwerking opgezet.


Internationale Samenwerking Trainingen structureren in Kaapstad In Zuid-Afrika werkt Waterbedrijf Groningen in het gebied rond Kaapstad samen met Wereld Waternet in meerdere projecten. Onze bijdrage betreft de operationele ondersteuning in de bedrijfsvoering van drinkwaterzuiveringen. In juni heeft een training plaatsgevonden bij het bedrijf Overberg Water. In een workshop leerden operators hoe ze continu verbeteren als principe kunnen inzetten. Daarnaast zijn de onderwerpen veiligheidszaken en procesoptimalisatie behandeld. In 2014 vindt een nieuwe training plaats op het gebied van afvalwater in Kaapstad. Waterbedrijf Groningen brengt daar veiligheidsaspecten in. In 2013 hebben wij veel energie besteed aan het meer structureel organiseren van trainingsfaciliteiten. Daarbij is ook de Stichting Wateropleidingen betrokken. De bedoeling is om zo in 2014 een gerichter aanbod aan trainingen beschikbaar te hebben.

Krijgt laboratorium Galati accreditatie? Eind 2011 is de samenwerking gestart met het drinken afvalwaterbedrijf Apa Canal in Galati, Roemenië. De Nederlandse kennis en ervaring worden ingebracht door Waterbedrijf Groningen en Waterschap Hunze & Aaʼs. De samenwerking betreft acht themaʼs. Allereerst omgaan met het SCADA-systeem waarmee op afstand installaties kunnen worden gemonitord en bestuurd. Daarnaast lekken opsporen en kosten minimaliseren door middel van assetmanagement. Vervolgens kennis delen over slibverwerking en afvalwater, naast drinkwatertechnologie. Ook klantcontacten en omgaan met wanbetalers komen aan de orde. Ten slotte de waterkwaliteit controleren en de afvalwaterzuiveringsinstallatie optimaliseren. In 2013 heeft een Roemeense delegatie een bezoek gebracht aan Nederland voor de onderwerpen assetmanagement, SCADA en afvalwater. De Roemenen bezochten onder meer onze drinkwaterproductielocatie De Punt en de zuiveringsinstallatie van Waterschap Hunze & Aaʼs in Assen. In oktober stond een bezoek van een Nederlandse delegatie in het teken van slibverwerking en afvalwater, naast controle van de waterkwaliteit. Apa Canal heeft een nieuwe afvalwaterzuiveringsinstallatie waar nog veel aan moet verbeteren om hem goed te laten functioneren. Het Roemeense laboratorium laat zich inspireren door water: voor controle van de waterkwaliteit wil het in 2014 de accreditatie halen, die is verplicht voor het bewaken van de afvalwaterkwaliteit.

Nu ook in San Carlos en Marcala In 2013 is een nieuw project gestart in samenwerking met Waterschap Noorderzijlvest. Dit betreft de drinken afvalwatervoorziening in het Nicaraguaanse San Carlos en het Hondurese Marcala. Het waterschap richt zich onder meer op een waterbeheersplan voor de beide regioʼs en op specifieke knelpunten rond het afvalwater. Samen met medewerkers van Noorderzijlvest zijn specialisten van Waterbedrijf Groningen vorig jaar in Midden-Amerika geweest om samen met de lokale partijen in Nicaragua en Honduras de beide lokale projecten op het gebied van drinkwater te definiëren.


Internationale Samenwerking

In San Carlos gaat het om technische ondersteuning bij het ontwerp en de bouw van een nieuwe oppervlaktewaterzuivering, technische ondersteuning bij het netbeheer met bijzondere aandacht voor vermindering van lekverliezen, en ondersteuning van het technisch ontwerpbureau in de hoofdstad van het land, Managua. In Marcala betreft het project technische ondersteuning bij het netbeheer met bijzondere aandacht voor vermindering van lekverliezen.

Verder in groter verband? Op basis van de resultaten van de afgelopen jaren is in 2013 de balans opgemaakt van het programma Internationale Samenwerking en is eind 2013 een verkenning gedaan naar andere vormen van organisatie en samenwerking met derden. Uit deze verkenning kwam naar voren dat in een groter verband opereren leidt tot duurzamere resultaten en meer kansen voor de eigen medewerkers om ervaring elders op te doen. We hebben in dat kader besloten ons internationale programma onder te brengen bij Vitens-Evides International (VEI), een samenwerkingsverband van de waterbedrijven Vitens en Evides. Ook Waterbedrijf Limburg participeert in VEI. Daarmee worden krachten gebundeld en dit leidt naar verwachting tot een hoger rendement van onze inspanningen.


Energie & Water Als verbindende factor bij thema’s als ruimtelijke ordening, duurzaamheid en energie inspireert water tot projecten op het gebied van productie van duurzame warmte en koude, zoals aardwarmte, restwarmte en warmte-koudeopslag (WKO). Door water worden deze thema’s verbonden en ontstaat een sterke synergie. Vanuit onze werkmaatschappij Waterbedrijf Groningen Duurzaam willen wij de rol van water als energiedrager verder uitbouwen. In 2013 is een aantal spraakmakende studies en uitvoeringsprojecten gestart.


Energie & Water Een natuurlijke combinatie

I

n 2012 hebben de Raad van Commissarissen en de Aandeelhoudersvergadering ingestemd met het onderbrengen van de Energie & Water activiteiten in een nieuwe BV. Deze richt zich op het vinden en bieden van oplossingen op het gebied van energievraagstukken waarin water een rol speelt. Het werkterrein omvat dan ook in het bijzonder warmteprojecten, waarin water fungeert als opslag- en transportmedium. Aanbieders én vragers van warmte en koude zijn zowel industriële en utiliteitsgebouwen als woningen. Waterbedrijf Groningen heeft in 2013, in samenspraak met de gemeente Groningen, de samenwerkingsstructuur voorbereid. De feitelijke juridische vormgeving heeft begin 2014 plaatsgevonden. Waterbedrijf Groningen zal haar Energie & Water activiteiten uitvoeren vanuit Waterbedrijf Groningen Duurzaam BV.

De transitie van een fossiele naar een duurzame energievoorziening staat hoog op de maatschappelijke agenda. Waterbedrijf Groningen wil met haar activiteiten op het gebied van energie en water een bijdrage leveren aan de realisering van de regionale ambities op dit gebied. Dit sluit goed aan bij onze missie om als maatschappelijke onderneming de waterbelangen in de regio duurzaam veilig te stellen. Hierop enten wij onze maatschappelijke verantwoordelijkheid om een concrete bijdrage te leveren aan onder meer hergebruik van water en energie. Dit doen wij samen met partners, bijvoorbeeld in projecten op het gebied van thermische energie uit oppervlaktewater en energie uit industrieel en huishoudelijk afvalwater. Ook energieopslag in grondwater (warmte-koudeopslag) en geothermische energie zijn voorbeelden van onze activiteiten op het gebied van duurzame energie.

Warmte-koudeopslag Warmte-koudeopslag (WKO) is bij uitstek een geschikte technologie voor verwarming en koeling van gebouwen, zowel woonhuizen als utiliteits- en industriële gebouwen. In en samen met de gemeente Groningen is Waterbedrijf Groningen in 2013 actief geweest met twee WKO-projecten: de ontwikkeling van WKO-netwerken op het Europapark en de Groninger binnenstad. De bronnen in het Europapark zijn ondertussen geboord en de aanleg van het WKO-net is gestart. Een grote ingreep was de verbinding van twee leidingnetten door middel van een gestuurde boring onder het Winschoterdiep. Het nieuwe gemeentekantoor aan het Harm Buiterplein bij het NS-station Europapark is als eerste gebruiker aangesloten. Eind 2014 volgt een tweede aansluiting: een kantoor met daarboven woningen voor studenten. Ondertussen wordt onderzocht hoe bestaande gebouwen op het Europapark en gebruikers van De Euroborg kunnen worden aangesloten. De duurzame verwarming en koeling zorgt voor een vermindering van de CO₂-uitstoot met maar liefst vijftig procent. Het is de bedoeling dat de samenwerking van Waterbedrijf Groningen en de gemeente Groningen de komende jaren inspireert tot andere warmteprojecten in de stad. In 2014 wordt de samenwerking van Waterbedrijf Groningen en de gemeente Groningen verder geformaliseerd in WarmteStad BV.


Energie & Water Voor de Groninger binnenstad ligt er een plan voor de toepassing van WKO voor het Forum dat nu in aanbouw is. Samen met de gemeente Groningen wordt een concept ontwikkeld om het project op te schalen en de bronnen zodanig te vergroten dat ook het provinciehuis en andere gebouwen in de directe omgeving, waaronder die aan de oostwand van de Grote Markt, erop kunnen worden aangesloten.

Warmtenetten Een ander stad-Groninger project is het geplande warmtenet in het noordwestelijke deel van de stad voor circa 10.000 woningequivalenten. In 2013 heeft Waterbedrijf Groningen samen met de gemeente Groningen onderzoek laten uitvoeren naar de haalbaarheid daarvan. De bedoeling is om het warmtenet te ontwikkelen en te realiseren, vooruitlopend op de mogelijke aansluiting van een geothermiebron. Het warmtenet wordt opgebouwd vanuit een aantal (clusters van) gebouwen met, op een aantal locaties, een (tijdelijke) duurzame warmtevoorziening. In een later stadium vindt koppeling van deze clusters plaats, waardoor het net zich steeds verder uitbreidt.

energie voor nieuwe generaties

een initiatief van de gemeente Groningen en Waterbedrĳf Groningen


Energie & Water

Restwarmte Menig industrieel bedrijf heeft warmte beschikbaar die, in plaats van geloosd of uitgestoten te worden, kan worden ingezet voor verwarmingsdoeleinden. FrieslandCampina Domo in Bedum bijvoorbeeld. Waterbedrijf Groningen heeft daar een project verworven om restwarmte uit het afvalwater van de zuivelfabriek in te zetten voor verwarming van het sportcomplex De Beemden. Dit project zal medio 2014 worden gerealiseerd. In Hoogezand is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en potentie van de inzet van restwarmte van Eska Graphic Board. Met deze warmte kan een warmtenet worden gevoed ten behoeve van een aantal gemeentelijke gebouwen, een school en enkele andere clusters van gebouwen. Die worden eerst aangesloten op een tijdelijke warmtevoorziening en later gekoppeld aan het warmtenet. In dit project werken onder andere de gemeente, de provincie, Energy Valley en Waterbedrijf Groningen samen. Uit een studie naar de mogelijkheden van restwarmtegebruik van de SuikerUnie in Hoogkerk kwam naar voren dat de investering in een warmtenet met aansluitingen van woningen erg hoog en daarmee niet rendabel is. Daarom is de aandacht nu primair gericht op het aansluiten van één of meer grootverbruikers.


Water in een duurzame samenleving Water inspireert tot een duurzame samenleving. Waterbedrijf Groningen voelt het als een bijzondere verantwoordelijkheid om duurzaam te handelen en duurzaamheid in de bedrijfsgenen op te nemen. Hierbij richten wij ons op de bescherming van onze waterbronnen, naast het gebruik van grondstoffen en energie, om CO 2 -neutraal te blijven. Ook werken wij aan de bewustwording bij het grote publiek en investeren wij in een duurzaam personeelsbeleid.


Water in een duurzame samenleving Waterbronnen beschermen Schoon, lekker en betrouwbaar water. Daar draait het bij Waterbedrijf Groningen om. Wij halen werkelijk alles uit de kast om onze particuliere en industriële afnemers een probleemloze levering te garanderen. Hiervoor investeren wij in infrastructuur, installaties, techniek en mensen. Het begint bij de bron: het oppervlakte- en grondwater dat onze grondstof is. Op onze productielocatie in Onnen passen wij duurzame functiecombinaties toe; daar gaan waterberging, natuur en drinkwater samen in een renovatieproject dat in de afgelopen jaren zijn beslag kreeg. Ook voor de locatie Tusschenwater in De Groeve is een inrichtingsplan gemaakt waar waterberging, natuur en drinkwater samen gaan. Waterbedrijf Groningen mag zich gelukkig prijzen dat de Drentsche Aa voortreffelijk water levert. Dat komt omdat er geen sprake is van industriële of rioolwaterlozingen. En door het aanwijzen van spuitvrije zones en de aanleg van vul- en spoelplaatsen in het omliggende agrarische gebied. Samen met Waterschap Hunze & Aaʼs en de provincie Drenthe hebben wij in 2013 agrarische ondernemers gestimuleerd om de Drentsche Aa schoon te houden. Een nieuwe oppervlaktewaterzuivering op drinkwaterproductielocatie De Punt maakt het mogelijk om zoveel mogelijk gebruik te maken van oppervlaktewater uit de Drentsche Aa. Hierdoor wordt de inzet van grondwater uit het stroomdal van deze beek tot een minimum beperkt. Waterbedrijf Groningen zit in een zo vroegtijdig mogelijk stadium aan tafel met partijen als er ruimtelijke ontwikkelingen gaande zijn en de winning van water in het geding is. Zo hadden wij in 2013 onze inbreng bij de planvorming van een nieuw bedrijventerrein in Assen-Zuid en het transferium in De Punt. Ondernemers en burgers hebben ook hun verantwoordelijkheid bij het beschermen van onze waterbronnen. Vorig jaar startten wij daarom het project ʻZonder is gezonderʼ waarin een oproep werd gedaan om minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken op het erf. In de receptenwedstrijd ʻVerrukkelijk onkruidʼ werden burgers opgeroepen om ʻonkruidʼ als brandnetel, zevenblad en paardenbloem niet te verdelgen, maar te gebruiken als ingrediënt voor verrukkelijke hapjes en maaltijden. Zo inspireert water ons tot maatregelen en initiatieven die bijdragen aan een duurzame samenleving.


Water in een duurzame samenleving Minder grondstoffen en energie Een lagere CO₂-voetafdruk, CO₂-neutraal ondernemen: daarop richt Waterbedrijf Groningen zich als duurzame onderneming. Met ingang van 2013 heeft Waterbedrijf Groningen zich CO₂-neutraal verklaard. Voor een groot deel hebben wij dit autonoom bereikt door maximaal te besparen op het gebruik van energie en grondstoffen, een minimale mobiliteit, onze activiteiten voor North Water en op het gebied van Energie & Water. Helemaal naar nul kunnen wij onze CO₂-voetafdruk niet brengen; dit compenseren wij door middel van CO₂-certificaten die goed zijn voor 9.150 ton CO₂ in 2013. De komende jaren willen wij deze compensatie verminderen door maatregelen in de eigen bedrijfsvoering en een bijdrage aan CO₂-reducerende projecten in de regio. In 2013 hebben wij verschillende initiatieven ontwikkeld. Zo hebben wij onderzocht of wij de chemicaliën in onze waterzuiveringen kunnen vervangen door milieuvriendelijke alternatieven. Daarnaast hebben wij bereikt dat wij nu bijna alle drinkwaterslib nuttig inzetten, bijvoorbeeld als bouwstof of als mengstof in onze vergistingsinstallaties. Ons stroomverbruik hebben wij verder vergroend door de plaatsing van 237 PV-panelen op het dak van ons hoofdkantoor. De in gebruik genomen zonnepanelen leveren per jaar ruim 55.000 kilowattuur aan energie op. Dit is vergelijkbaar met de hoeveelheid elektriciteit die 15 huishoudens gemiddeld per jaar verbruiken.


Water in een duurzame samenleving Water als duurzame dorstlesser Kraanwater is gezonder, milieuvriendelijker en goedkoper dan calorierijke dranken in flessen, blikken en pakken. Daarom stimuleert het waterbedrijf Groningers om naar de kraan te grijpen. Bij tal van evenementen waren wij in 2013 weer aanwezig met ʻWotter uut Grunnʼ. Bijvoorbeeld tijdens de Loyalis NK Veldloop voor ambtenaren, het Stadspark Open Golftoernooi en het Bevrijdingsfestival, alle in het Stadspark in Groningen. Of bij het hardloopevenement ʻNacht van Groningenʼ, de 4Mijl, het Keltisch Midzomer Festival in Bad Nieuweschans en de KEI-week voor eerstejaarsstudenten in Groningen. Ook bezoekers van het Noorderzonfestival en deelnemers en toeschouwers van de Bommen Berendloop en de Groningse Plantsoenloop konden zich tegoed doen aan eerlijk, heerlijk ʻWotter uut Grunnʼ. Ook op scholen was Waterbedrijf Groningen weer actief om de jeugd bewust te maken van de waarde van water. Zo plaatsten wij op het Augustinuscollege een watertappunt en werd tegelijkertijd door de Milieudienst Groningen een hervulbare waterfles aan de leerlingen uitgereikt. Resultaat: gezonder drinken én minder afval! Samen met de Rotary, FC Groningen, Dorcas en Jumbo organiseerden wij in 2013 het evenement ʻWandelen voor waterʼ. Maar liefst 550 leerlingen wandelden 6 kilometer met 6 liter water in hun rugzak voor het goede doel: 25.000 euro ging zo naar een waterproject in Kenia.

De menselijke factor Duurzaamheid gaat niet alleen om fysieke componenten als milieu, grondstoffen, water, energie en mobiliteit, maar ook om de menselijke factor. Waterbedrijf Groningen wil duurzaam goed omgaan met haar medewerkers; zij vormen het belangrijkste kapitaal, hoe geavanceerd onze installaties en processen ook zijn. In 2013 hebben wij daarom ons strategisch personeelsbeleid verder uitgewerkt, met als belangrijkste punten onze medewerkers gemotiveerd aan het werk te houden en meer jongeren te werven. Onze inzet in ontwikkelingslanden is ook een uiting van duurzaam ondernemen. In een viertal projecten in drie landen zijn medewerkers van Waterbedrijf Groningen voortdurend actief om te zorgen voor schoon en betrouwbaar drinkwater en een deugdelijke riolering. Ten slotte onze jaarlijkse actie ʻHanden uit de mouwenʼ.


Water in een duurzame samenleving In 2013 gingen vijftien medewerkers een dag uit naar Aqua Zoo in Leeuwarden met zieke en gehandicapte cliënten van De Zonnebloem, afdeling Muntendam-Meeden.

Natuurlijk omgeven Onze waterwingebieden en productielocaties liggen in groene gebieden. Om ervoor te zorgen dat de natuur zo goed mogelijk haar gang kan gaan, gaan wij voorzichtig om met onze waterwingebieden en locaties. Daarom hebben wij in 2013 natuurplannen opgesteld en de inrichting en het beheer van wingebieden en locaties zo vormgegeven dat ze zo goed mogelijk aansluiten bij de kwaliteit van de omliggende natuurgebieden. Op de Nationale Boomfeestdag hebben wij met vijftig leerlingen honderden nieuwe bomen en struiken gepoot op onze locatie in Onnen. Ook in 2013 heeft Waterbedrijf Groningen de audit voor de Barometer Duurzaam terreinbeheer glansrijk doorstaan; wij werden opnieuw gecertificeerd met Goud. Onze locaties voldoen hiermee ruimschoots aan de criteria van de Barometer. Om het publiek te tonen dat onze locaties goed zijn opgenomen in de natuur organiseerden wij excursies. Een wandelexcursie in de Onner- en Oostpolder, het natuurgebied achter ons pompstation in Onnen, en één in het Holmers Halkenbroek in het Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa, de hofleverancier van ons water. Water inspireert tot meer oog voor natuur en milieu.

Groningen 2033 Vanwege de bindende rol van water bij de transitie naar een duurzame samenleving organiseert Waterbedrijf Groningen sinds 2008 een jaarlijkse brainstorm over Duurzaam Groningen in de Allersmaborg in Ezinge. De vijfde editie van ʻGroningen 2033ʼ stond in het teken van verbindingen leggen. Veertig dwarsdenkende vertegenwoordigers van overheid, bedrijfsleven en instellingen bogen zich over de vraag hoe zij in verbondenheid samen stappen kunnen zetten om in sterke verbanden de duurzaamheidsambities voor 2033 te realiseren. Ze voelen zich door water geïnspireerd tot stappen in de transitie naar een duurzame samenleving.


Water in een duurzame samenleving


Organisatie in ontwikkeling Water inspireert tot het vinden en binden van goed opgeleid en gemotiveerd personeel. Voor een ‘technisch’ bedrijf als Waterbedrijf Groningen is dit een lastige opgave. De vergrijzing en het geringe aanbod van jongeren met technische opleidingen kosten technische bedrijven steeds grotere hoofdbrekens. Slim organiseren en de medewerkers op de juiste plek zetten in een veranderende constellatie is dan ook een uitdaging van formaat, zeker nu Waterbedrijf Groningen heeft gekozen voor ontwikkelen op eigen kracht. Een duurzame inzetbaarheid van onze medewerkers is voor ons HR-beleid dan ook de leidraad.


Organisatie in ontwikkeling Strategische personeelsplanning De koerswijziging van fusie naar koersen op eigen kracht betekent een ingrijpende strategische herpositionering die doorwerkt in de organisatie. Er ligt een herijkte strategie die ruimte biedt voor vitaliteit en financiële kracht, en die het bedrijf voldoende aantrekkingskracht biedt voor zittend én nieuw potentieel. Strategische personeelsplanning gaat over de juiste persoon op de juiste plek op het juiste moment. Een optimale inzetbaarheid van de medewerker op elk moment van zijn loopbaan, passend bij de wensen en eisen van de organisatie. Als gevolg van een krap aanbod van jongeren met een technische opleiding en een toenemende uitstroom van oudere (technische) werknemers naar pensioen en AOW, dreigen voor Waterbedrijf Groningen kwalitatieve en kwantitatieve tekorten in het personeelsbestand. Dit dwingt ons om zorgvuldig om te gaan met ons zittend potentieel (binden) en actief te zoeken naar nieuwe talenten (vinden). Binden: in 2013 hebben wij veel aandacht besteed aan vitalisering van onze medewerkers, met aandacht voor een betere doorstroom: de juiste persoon op de juiste plek. Daarnaast aan het creëren van doorgroeiruimte op basis van afspraken met 21 individuele medewerkers. Deze afspraken maken interne doorstroom mogelijk naar vooralsnog negen vacatures in 2014. En en passant worden wij als organisatie daardoor nog wat efficiënter en vitaler ook! Vinden: dat doen wij al in de schoolklas. Wij laten water leerlingen inspireren tot verstandige keuzes. Bijvoorbeeld via ons gastheerschap in de vmbo-beroepencarrousel. Leerlingen van de klassen 2 en 3 van het vmbo kwamen snuffelen bij verschillende technische bedrijven, waaronder Waterbedrijf Groningen. Zo wil de organisator van het evenement, kennis- en adviescentrum voor technisch vakmanschap Kenteq, leerlingen al op jonge leeftijd warm maken voor techniek. Een ander voorbeeld van leerlingen interesseren voor een technische opleiding: de open dag van het Noorderpoortcollege, locatie Eemsdollard Energy & Maritime. Ook daar gaf Waterbedrijf Groningen als medeoprichter en deelnemer van de stichting Allround Operationele Techniek Noord acte de présence. En zo was er ook de Girlsday, een initiatief om meisjes te laten kennismaken met bèta, techniek en ICT. Waterbedrijf Groningen en WLN gaven de deelnemers een boeiend inzicht in de fascinerende en inspirerende wereld van bètawetenschap en technologie.


Organisatie in ontwikkeling In het kader van ons imago als maatschappelijke organisatie en maatschappelijk verantwoord ondernemer wordt aan de behandeling van vacatures extra zorg besteed. Wij willen ons onderscheiden in een arbeidsmarkt waarin sollicitanten maar al te vaak in het ongewisse worden gelaten. Dat kost weliswaar extra tijd, maar wij zijn ervan overtuigd dat ons imago op de arbeidsmarkt hierdoor extra glans krijgt. Dit zal zich in tijden van schaarste terugbetalen. Vanaf 2013 is dan ook de sollicitatiecode van de NVP strikt toegepast en hebben wij onze interne processen geoptimaliseerd. Daarnaast hebben wij veel zorg besteed aan relatiebeheer met maatschappelijke en zakelijke partners, scholingsinstellingen en intermediairs. Opleidingswensen en opleidingsnoodzaak van medewerkers wordt minimaal eens per jaar persoonlijk met de medewerker besproken in het plangesprek. Daarnaast heeft Waterbedrijf Groningen in 2013 in kaart gebracht welke repeterende opleidingen er zijn, om de hoeveel jaar deze moeten worden herhaald en voor welke functies de opleiding van toepassing is. Het resultaat van deze inventarisatie is verwerkt in een opleidingsmatrix. Hierdoor is vooraf bekend welke volgens de wet verplichte opleidingen en trainingen er op welk moment nodig zijn. De matrix is opgenomen in het bedrijfsopleidingsplan en vormen tezamen één van de hulpmiddelen bij de invulling van de strategisch personeelsplanning.

Tevreden medewerkers Iedere drie jaar houdt Waterbedrijf Groningen een grootscheeps medewerkertevredenheidsonderzoek. Daarin kunnen medewerkers aangeven wat er volgens hen niet zo soepel of juist erg goed loopt binnen ons bedrijf. Daarnaast meten wij ermee hoe het staat met de tevredenheid over verschillende bedrijfsaspecten. Ook werd gevraagd om ideeën en suggesties. Met een responstotaal van ruim 90% -tegen 78% in 2010- mogen wij gerust stellen dat de betrokkenheid van onze medewerkers hoog is. De themaʼs betrokkenheid en tevredenheid springen er in positieve zin uit, net als klantgerichtheid, bevlogenheid en rolduidelijkheid. Minder goed scoren arbeidsomstandigheden en ontwikkelingsmogelijkheden. De scores zijn hoger dan die in 2010 en overtreffen die van andere waterbedrijven. Zowel op bedrijfs- als op afdelingsniveau inspireren de uitslagen tot verbeterpunten en actieplannen.

Werken volgens Lean Koersen op eigen kracht inspireert Waterbedrijf Groningen tot zo efficiënt en effectief mogelijk opereren. Als een van de kleinere waterbedrijven van ons land kunnen wij alleen overleven door slim te werken: bijvoorbeeld volgens de principes van Lean Management. Lean staat voor het optimaliseren van bedrijfsprocessen: meer doen met minder inspanningen. In 2012 heeft Waterbedrijf Groningen het project Lean gestart met een pilot op de afdeling Nieuwbouw Distributie. De proef bracht veelbelovende resultaten voort, op grond waarvan in 2013 zeven afdelingen zijn begonnen met werken volgens de lean-principes.


Organisatie in ontwikkeling Indachtig de stelling dat medewerkers op de werkvloer het meeste zicht hebben op verbetermogelijkheden scheppen managers voorwaarden op basis van lean-beleidskaders en stellen prioriteiten. Dit biedt medewerkers handvatten om het werk het meest efficiënt en effectief te doen. Aan de hand van de lean-principes leren medewerkers om op een andere manier naar hun werkprocessen te kijken en verspilling in welke vorm dan ook tegen te gaan. De blik is gericht op de vraag wat écht toegevoegde waarde heeft voor de klant, of die klant nu een interne (collega) of een externe (afnemer) klant is. Afdelingsgewijs is in kaart gebracht welke stappen in (deel)processen beter kunnen, en welke misschien wel overbodig zijn. Door het elimineren van verspillingen ontstaat ruimte voor meer eigen inbreng, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Dit leidt tot verbeterd vakmanschap en ondernemerschap. De implementatie van lean management wordt begeleid door een speciaal aangestelde (interne) lean facilitator. Lean werken gebeurt niet in één keer, maar inspireert tot verbeteren in kleine stapjes. Zo boeken medewerkers, afdelingen en uiteindelijk de hele organisatie doorlopend resultaten. Zowel harde resultaten als kostenreductie en tijdwinst als zachte winst als betrokkenheid, werkplezier en minder werkdruk. Een aantal afdelingen van Waterbedrijf Groningen is in 2013 ingewijd in de wereld van lean. De medewerkers volgden een simulatiespel en leerden methodieken om verspillingen te herkennen en tegen te gaan. In kleine en grote verbetertrajecten gingen ze samen aan de slag, zowel binnen als buiten hun afdelingen. Voor leidinggevenden was er een zesdaagse training Lean Leiderschap.

In 2013 is een start gemaakt met processen herinrichten. Een aantal afdelingen is opnieuw ingedeeld, werkprocessen zijn efficiënter ingericht en er is onderzocht of winst mogelijk was door afdelingen samen te voegen op één locatie. Daarbij wordt zoveel als mogelijk de leanmethodiek ingezet: met de medewerkers zelf bepalen hoe een en ander eruit moet komen te zien.

Nieuwe CAO In 2013 hebben werkgevers en vakbonden in de watersector een nieuwe CAO afgesloten voor de periode augustus 2012 – december 2014. Na roerige onderhandelingen hebben beide partijen elkaar uiteindelijk gevonden. Daaraan vooraf ging een bijeenkomst van de zogenoemde ʻCAO-Denktankʼ. Tijdens deze werkconferentie hebben deelnemers gebrainstormd over de CAO van de toekomst aan de hand van vier themaʼs: arbeidsmarkt, flexibiliteit, duurzame inzetbaarheid en arbeidsverhoudingen.


Organisatie in ontwikkeling Lager ziekteverzuim Het verzuimbeleid dat wij in 2012 hebben aangescherpt, werpt zijn vruchten af. Met als gevolg een daling van het verzuimpercentage van 5,6% in 2011 naar 4,8% in 2013.

Kengetallen 2009

2010

2011

2012

2013

FTE

212

217

230

228

224

Aantal medewerkers

222

228

241

240

237

Gemiddelde leeftijd

47,6

47,9

47,9

48,4

49,3

Gemiddelde dienstjaren

17,3

17,1

16,8

17,3

18,1

Fulltime/parttime

173/49

175/53

184/57

82/58

182/55

Man/vrouw

183/39

185/43

194/47

192/48

189/48

5,1

4,7

5,6

4,3

4,8

Ziekteverzuim

Water inspireert kundige en bevlogen medewerkers. Het zet ze aan tot efficiënt en effectief werken aan water. Op eigen kracht, samen met partners in de waterketen. Dat stelt bijzondere eisen aan onze mensen.


Financiële resultaten


Financiële resultaten Financieel beleid Hoofdelementen uit het financieel beleid zijn een stabiel en marktconform tarievenbeleid, een laag operationeel kostenniveau en voldoende financiële ruimte voor innovatie en investeringen, zodat ook op langere termijn de kwaliteit van drinkwater en de leveringszekerheid worden veiliggesteld. Verder moet het financieel beleid aansluiten op de solvabiliteitsvereisten en de vermogenskostenvergoeding (WACC) volgens de Drinkwaterwet. Onder een stabiel en marktconform tariefbeleid wordt verstaan een tariefontwikkeling die is gemaximeerd op de geldende inflatiecijfers en een tariefstructuur die in overeenstemming is met de geldende uitgangspunten binnen de drinkwatersector. Positieve bedrijfsresultaten worden aangewend ter versterking van weerstandsvermogen en schuldminimalisering. Het beleid van schuldminimalisering komt niet alleen onze huidige, maar ook onze toekomstige klanten ten goede. Beperking van rentelasten maakt het ook in de toekomst mogelijk de tarieven laag te houden. De kengetallen current ratio en solvabiliteit geven aan dat de financiële positie van N.V. Waterbedrijf Groningen gezond is en zich ontwikkelt conform de verwachtingen en het ingezette beleid. De financiering van de bedrijfsactiviteiten heeft in 2013 plaatsgevonden vanuit bestaande financieringsfaciliteiten.

Resultaat 2013

2010

2011

2012

2013

Bedrijfsresultaat

3,8

5,8

5,3

2,4

Baten en lasten

-2,1

-2,5

-2,5

-2,5

Resultaat deelnemingen

0,8

0,8

1,2

1,1

Resultaat

2,5

4,1

4,0

1,0

Het resultaat over 2013 is met € 1,0 miljoen aanmerkelijk lager dan het resultaat van 2012 (€ 4,0 miljoen). Eind 2013 is een incidentele last geboekt van € 1,4 miljoen voor extra pensioenstortingen/regelingen voor oudere werknemers, waardoor het resultaat 2013 lager is uitgekomen. Het resultaat 2013 is de resultante van het bedrijfsresultaat uit operationele activiteiten van € 2,4 miljoen (2012: € 5,3 miljoen), financiële baten en lasten € 2,5 miljoen negatief (2012: € 2,5 miljoen negatief) en een positief resultaat uit deelnemingen van € 1,1 miljoen (2012: € 1,2 miljoen). Het resultaat wordt gereserveerd ten behoeve van investeringen in de drinkwaterinfrastructuur.


Levering drinkwater en industriewater in m3 1,4 %

26,6 %

Drinkwater voorzieningsgebied Industriewater Drinkwater buiten voorzieningsgebied

72 %

In 2013 heeft N.V. Waterbedrijf Groningen 42,4 miljoen m3 drinkwater afgezet in het voorzieningsgebied. Een stijging ten opzichte van 2012 (41,6 miljoen m3) met 0,8 miljoen m3, die met name is gerealiseerd door een hogere afzet aan contractverbruikers in de industrie. Onze deelneming North Water B.V. heeft 15,6 miljoen m3 industriewater afgezet (2012: 15,3 miljoen m3). Naast het leveren van industriewater heeft North Water B.V. in 2013 een vergelijkbare hoeveelheid afvalwater als over 2012 gezuiverd in de Zout Afvalwater Zuiveringsinstallatie (ZAWZI) te Oosterhorn.

Tarieven

Drinkwatertarief Waterbedrijf Groningen* (euro per m³) 1,50 1,25 1,00 0,75 0,50 0,25 0 2010 1,23

2011 1,26

2012 1,09

2013 1,09

* Bij een gemiddeld verbruik van 96,4 m³ per huishouden per jaar (VEWIN norm)

In 2013 is het integrale tarief voor huishoudens ongewijzigd gebleven en feitelijk was er sprake van een tariefverlaging omdat de inflatie niet aan de klant is doorberekend. Zowel in 2012 als in 2013 was het tarief € 1,09 per m3 voor huishoudens met een jaarverbruik van gemiddeld 96,4 m3 per jaar (Vewin-norm).


Bedrijfsopbrengsten

Bedrijfsopbrengsten ( x 1 miljoen euro ) 50 40 30 20 10 0 Omzet

2010 46,4

2011 47,9

2012 48,7

2013 49,6

Exclusief grondwaterbelasting (2010/2011)

De totale bedrijfsopbrengsten in 2013 ten bedrage van € 49,6 miljoen zijn € 0,9 miljoen hoger ten opzichte van 2012 (€ 48,7 miljoen). Deze stijging wordt veroorzaakt door hogere afzet in m3 voor contractverbruikers in de industrie (€ + 0,4 miljoen) en ook door vergoedingen van derden voor aanzienlijk meer werkzaamheden ten behoeve van reconstructies (€ + 0,5 miljoen).


Bedrijfskosten Bedrijfskosten ( x 1 miljoen euro ) 50 40 30 20 10 0 Bedrijfskosten

2010 42,6

2011 42,1

2012 43,4

2013 47,2

De totale bedrijfskosten bedragen in 2013 € 47,2 miljoen (2012: € 43,4 miljoen). De bedrijfskosten zijn met name hoger vanwege hogere kosten voor salarissen en sociale lasten € -1,6 miljoen, hetgeen een incidentele last vanwege extra pensioenstortingen/regelingen is van - € 1,4 miljoen, hogere kosten voor uitbesteed werk € -1,4 miljoen (met name hogere kosten voor laboratorium WLN, onderhoud, inhuur derden; € -1,0 miljoen), hogere overige bedrijfskosten € - 0,2 miljoen (divers) en ten slotte hogere afschrijvingskosten € -0,6 miljoen (De Punt).

Investeringsuitgaven Overige infrastructuur: 2,9 Bedrijfsauto’s: 0,4 ICT: 0,3 Overige: 0,3

Holeweg Appingedam: 0,7

Zinker Tjuchem: 0,6 PS De Punt: 2,7

PS Onnen: 2,5

De totale investeringsuitgaven 2013 in materiële vaste activa bedragen € 10,4 miljoen. Het merendeel van de investeringsuitgaven is in 2013 besteed aan de relatief grote investeringsprojecten ʻNieuwbouw PS De Punt/nazorgprojectʼ en ʻRenovatie PS Onnenʼ.


Current ratio

De liquiditeitspositie wordt uitgedrukt in de current ratio; dit is de mate waarin de kortlopende schulden uit de vlottende activa kunnen worden betaald. De current ratio ultimo 2013 is 0,45 (2012: 0,35).

2,00 1,50 1,00 0,50 0 2010 1.04

2011 0,56

2012 0,35

2013 0,45

Solvabiliteitsratio 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2010 33%

2011 34,6%

2012 37,6%

2013 37,1%

Minimum solvabiliteitseis

De solvabiliteitsratio (het eigen vermogen, uitgedrukt in een percentage van het balanstotaal) is licht gedaald naar 37,1% (2012: 37,6%). Deze solvabiliteit van 37,1% voldoet ruim aan de minimale solvabiliteitseis van 25%, hetgeen als uitgangspunt is gehanteerd in ons financieel beleid. Dit solvabiliteitsniveau is onder het wettelijk vastgelegde maximum weerstandvermogen volgens de Drinkwaterwet (solvabiliteit van maximaal 70%).


Bericht van de Raad van Commissarissen Jaarrekening De directie van N.V. Waterbedrijf Groningen heeft ons de jaarrekening over het jaar 2013 voorgelegd, samen met het verslag over het door de directie gevoerde beleid. De Raad van Commissarissen heeft de opgemaakte jaarrekening over 2013 laten onderzoeken door Ernst & Young Accountants LLP. De goedkeurende accountantsverklaring is in dit verslag opgenomen. Wij hebben het verslag inclusief de jaarrekening, in aanwezigheid van de accountant, met de directie besproken. Voorgesteld wordt om het gehele bedrijfsresultaat van € 975.000 toe te voegen aan het eigen vermogen van de vennootschap. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor om het jaarverslag, de jaarrekening en de winstbestemming vast te stellen. Tevens verzoeken wij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor het jaar 2013 decharge te verlenen aan de directie voor haar bestuur en aan de leden van de Raad van Commissarissen voor het uitgeoefende toezicht.

Samenstelling van de Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen bestaat uit zeven personen. Deze worden door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders benoemd. Eén persoon wordt benoemd op voordracht van de provincie Groningen, één persoon wordt benoemd op voordracht van de gemeente Groningen, drie personen zijn afkomstig uit de kring van Groningse gemeenten en twee personen uit andere kringen. De Ondernemingsraad heeft een wettelijk ʻverstrekt aanbevelingsrechtʼ tot benoeming van twee commissarissen. In 2013 is mevrouw Y.P. van Mastrigt op voordracht van Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen als voorzitter van de Raad aangetreden. Mevrouw Van Mastrigt vult hiermee de openstaande vacature in die in 2012 was ontstaan door het tussentijdse vertrek van mevrouw W.J. Mansveld in verband met het aanvaarden van de functie van staatsecretaris Infrastructuur en Milieu. Voorts zijn op voordracht van de Raad de heren A. Meijerman en H.M. Geerts door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor een nieuwe periode van vier jaar herbenoemd. Per 1 januari 2013 is de Wet Bestuur en Toezicht in werking getreden. De wet heeft onder meer als doel om een meer evenwichtige verdeling tussen mannen en vrouwen te bereiken in het bestuur en de Raad van Commissarissen. Een evenwichtige verdeling wordt verondersteld als minimaal 30% van de zetels wordt bezet door mannen en minimaal 30% door vrouwen. Ultimo 2013 bedraagt de verdeling in de Raad 71,5% mannen en 28,5% vrouwen. Bij toekomstige opvolging zal rekening worden gehouden met voornoemd aspect. Het bestuur bestaat uit één directeur.


Werkzaamheden van de Raad van Commissarissen In 2013 heeft de Raad van Commissarissen vijf maal regulier vergaderd in aanwezigheid van de directeur. Daarnaast is in een aparte bijeenkomst tussen de Raad van Commissarissen en de directie gesproken over de strategie en het beleid voor de middellange termijn. De Raad van Commissarissen kijkt met tevredenheid terug op de bedrijfsvoering 2013. In het overleg met de directeur zijn onder meer de volgende onderwerpen besproken: • De strategie en het beleid voor de middellange termijn. In het bijzonder is gesproken over de mogelijkheden van fusie, samenwerking met derden en continuering van bestaande samenwerkingsverbanden. Maar ook over strategische samenwerking met de gemeente Groningen over duurzame warmte en samenvoeging van ons laboratorium met die van de waterschappen Hunze en Aaʼs en Noorderzijlvest. • Governance van N.V. Waterbedrijf Groningen en haar deelnemingen, in het bijzonder het aanpassen van het interne besturingsmodel, aanpassing van de statuten (vergroting van de transparantie, toepasbaarheid en meer afgestemd op aandeelhoudersbelang), vormgeving van de juridische structuur voor de activiteiten Energie en Water en liquidatie van RioNoord B.V.. Daarnaast is ingestemd met de toetreding van de gemeente Haren, als laatste gemeente binnen de provincie Groningen, als aandeelhouder. • Profielschets en wervingsprocedure van de nieuwe bestuurder. Het streven is om de eerste helft van 2014 de wervingsprocedure te hebben afgerond. Ter overbrugging van deze procedure heeft de aandeelhoudersvergadering op voordracht van de raad ingestemd met de continuering van de aanstelling van de heer H.J.L. de Kraa. • Verschillende (financiële) rapportages en beleidsdocumenten, waaronder de uitkomsten van de verplichte benchmark 2013, de risico-inventarisatie van de belangrijkste afnemerscategorieën, de planvorming voor de duurzame watervoorziening Eemshaven, de uitkomsten van het medewerkerstevredenheidsonderzoek, het jaarverslag 2012 inclusief het accountantsverslag, het jaarverslag Ondernemingsraad 2012, het beeld van de Visitatiecommissie Waterketen, de Kaderbrief 2014, het Financieel MeerjarenPlan en het tariefvoorstel 2014. • De stand van zaken met betrekking tot: - de voortgang van lopende investeringsprojecten, waaronder de nieuwbouw van de pompstations De Punt en Onnen; - de projecten van Energie & Water en de daaraan gerelateerde due dilligence activiteiten en de beoogde samenwerking met de gemeente Groningen; - de ministeriële verantwoording naar aanleiding van regelgeving, waaronder het tarieftoezicht, governance en het BestuursAkkoord Water.


Corporate Governance Net als de Directie onderschrijven wij het belang van een deugdelijke ondernemingsstructuur. Dit veronderstelt onder meer een integer en transparant handelen, een goed toezicht en het afleggen van verantwoording over het uitgevoerde toezicht. Hoewel de Code voor Corporate Governance slechts verplicht is voor beursgenoteerde ondernemingen, hebben wij besloten de code vrijwillig toe te passen voor die onderdelen die ook voor N.V. Waterbedrijf Groningen aan de orde zijn. De verhouding tussen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Raad van Commissarissen en de Directie zijn vastgelegd in statuten en reglementen. Het afgelopen jaar hebben zich geen wezenlijke veranderingen in de governance-structuur voorgedaan. In het verslagjaar is het eigen functioneren van de Raad, buiten aanwezigheid van de directie, uitvoerig besproken. De Raad is van mening dat haar samenstelling zodanig is, dat op de juiste wijze toezicht kan worden uitgeoefend en dat de leden ten opzichte van elkaar en het Bestuur onafhankelijk kunnen opereren. Daarnaast heeft het jaarlijkse overleg plaatsgevonden met de leden van de Ondernemingsraad. Dit overleg is door betrokkenen als zeer constructief ervaren en vastgesteld is dat de Ondernemingsraad nauw betrokken is bij de ontwikkelingen die de organisatie doormaakt. In afwijking van de aanbevelingen uit de Nederlandse Corporate Governance Code kent N.V. Waterbedrijf Groningen geen (vaste) auditcommissie. Financiële zaken (interne financiële beheersing en beheersing van financiële risicoʼs) worden binnen de Raad van Commissarissen besproken. Indien nodig wordt op ad hoc basis een auditcommissie ingesteld. In 2013 heeft de Raad geen aanleiding gezien om van deze mogelijkheid gebruik te maken. De Raad van Commissarissen van N.V. Waterbedrijf Groningen,

Y. van Mastrigt, voorzitter H.M. Geerts, secretaris. Groningen, 17 april 2014.


Samenstelling Raad van Commissarissen, Directie en Ondernemingsraad Raad van Commissarissen Y.P. van Mastrigt

voorzitter

A. Meijerman

vice-voorzitter

H.M. Geerts

secretaris

E.A. Groot T.H. Haseloop – Amsing P.H. Pellenbarg J.J. van der Werff

Directie H.J.L. de Kraa

Directeur ad interim

Ondernemingsraad W. Kompagnie

voorzitter, Vrije Lijst

E. Postmus

secretaris, CNV Publieke Zaken

L. van der Tuin

vicevoorzitter, AbvaKabo

J. Broeksma

lid, Vrije Lijst

K. Elzes

lid, AbvaKabo

B. van der Lei

lid, AbvaKabo

W. Oosterhof-Hilberink

lid, Vrije Lijst

Y. Rosiek-Boedhoe

lid, Vrije Lijst

A. Visser

lid, AbvaKabo

In 2013 heeft K. Adam zijn OR-lidmaatschap opgezegd. De vacature die hierdoor is ontstaan, is overeenkomstig het OR-verkiezingsreglement ingevuld door B. van der Lei.

28


Nevenfunctie Raad van Commissarissen Mevrouw Y.P. van Mastrigt (1965) Lid van het College van Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen. Voordracht: Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen. Eerste benoeming: 1 maart 2013, einde benoemingsperiode: 2015 Nevenfuncties: - lid van het Dagelijks Bestuur en het Algemeen Bestuur van Samenwerkingsverband Noord-Nederland; - voorzitter van de Bestuurscommissie Economische Zaken van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland; - vice-voorzitter van het Bestuurlijk overleg Energie van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland; - lid van de Raad van Commissarissen van Groningen Seaports N.V. (voor een totaaloverzicht zie www.provinciegroningen.nl) De heer A. Meijerman (1949) Adviseur en eigenaar van Ab Meijerman Management Consulting VOF. Voordracht: Raad van Commissarissen (aanbevelingsrecht Ondernemingsraad). Eerste benoeming: 11 juni 2009, herbenoeming in 2013. Einde benoemingsperiode 2017. De heer H.M. Geerts (1956) Chief executive officer Paperfoam B.V. Voordracht: Raad van Commissarissen. Eerste benoeming: 15 december 2005, herbenoemd in 2009 en 2013. Einde benoemingsperiode 2017. Nevenfuncties: - directeur Vertis Holding; - lid Externe Adviescommissie Milieukunde van Van Hall-Larenstein. De heer E.A. Groot (1956) Burgemeester van de gemeente Delfzijl. Voordracht: Raad van Commissarissen. Eerste benoeming: 29 januari 2004, herbenoemd in 2006 en 2010. Einde benoemingsperiode 2014. Nevenfuncties: - plaatsvervangend voorzitter van het Regionaal Beleidsteam Groningen; - plaatsvervangend lid van de landelijke Veiligheidsraad; - plaatsvervangend lid van het Dagelijks Bestuur vanGroningen Seaports; - lid van het Dagelijks Bestuur van Eemsdollard Regio; - lid van de Veiligheidsregio Groningen.


Mevrouw T.H. Haseloop - Amsing (1966) Wethouder van de gemeente Leek. Voordracht: Raad van Commissarissen. Eerste benoeming: 28 juni 2012, einde benoemingsperiode 2016. Nevenfuncties: - lid van het Algemeen Bestuur en Dagelijks Bestuur van Afvalverwijdering Regio Centraal Groningen (ARCG); - voorzitter van het Algemeen Bestuur van de Reinigingsdienst Grootegast/Leek/Marum; - lid van de Begeleidingscommissie Landschapselementen ZWK. De heer P.H. Pellenbarg (1947) Emeritus hoogleraar Economische Geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voordracht: Gemeente Groningen. Eerste benoeming: 23 juni 2011, einde benoemingsperiode 2015. Nevenfuncties: - co-editor van het internationale tijdschrift “European Spatial Research and Policy”; - bestuurslid van het Groninger Universiteitsfonds. De heer J.J. van der Werff (1956) Voorzitter van de directie van Rabobank Zuidwest-Drenthe. Voordracht: Raad van Commissarissen (aanbevelingsrecht Ondernemingsraad). Eerste benoeming: 14 december 2006, herbenoemd in 2010. Einde benoemingsperiode 2014.

Alle commissarissen hebben de Nederlandse nationaliteit.


Jaarrekening 2013


Kerncijfers Nr.

Kerncijfer

Eenheid

2013

2012

Financieel: 1

Omzet

€ miljoen

49,6

48,7

2

Bedrijfsresultaat

€ miljoen

2,4

5,3

3

Resultaat

€ miljoen

1,0

4,0

4

Investeringen

€ miljoen

10,4

11,6

5

Liquiditeitsratio

0,45

0,35

6

Solvabiliteitsratio

%

37,1

37,6

€/m3

1,09

1,09

Aantal aansluitingen

x1

280.232

279.741

Afzet drinkwater netto

1.000

m3

42.364

41.569

1.000

m3

945

959

1.000

m3

15.635

15.259

VE x 1.000

31,2

31,3

x1

223,7

227,7

€ 1.000

64.918

63.735

%

4,8

4,3

Lengte hoofdleidingnet > 50 mm

km

5.053

5.043

Distributieverliezen (NIRG)

m3

2.208

1.968

7

Drinkwaterprijs kleinverbruik Klanten:

8 9 10

Inkoop drinkwater

11

Afzet industriewater

12

Behandeling afvalwater Personeel:

13

Aantal fte in vaste dienst 31/12

14

Gemiddelde loonkosten

15

Ziekteverzuim Productie en distributie:

16 17

Toelichting kerncijfers: Liquiditeitsratio Solvabiliteitsratio Drinkwaterprijs kleinverbruik

1.000

= vlottende activa/vlottende passiva (= current ratio) = eigen vermogen/totaal vermogen * 100% = bij een gemiddeld verbruik van 96,4 m3/jaar per huishouden (VEWIN norm).


Bedragen x 1.000 euro

Geconsolideerde balans per 31 december 2013 (voor winstbestemming) ACTIVA

31-12-2013

31-12-2012

Vaste activa Immateriële vaste activa (1)

2.238

3.165

Materiële vaste activa (2)

139.395

138.267

Financiële vaste activa (3)

13.851

12.801 155.484

154.233

Vlottende activa Voorraden (4) Vorderingen (5) Liquide middelen

846

898

8.685

4.001

287

1.377

Totaal Activa

PASSIVA

9.818

6.276

165.302

160.509

31-12-2013

31-12-2012

Eigen vermogen (6) Gestort en opgevraagd kapitaal Agio Overige reserves Resultaat verslagjaar

138

134

6.305

6.305

53.991

49.961

975

4.030

Bijdragen van derden (7) Voorzieningen (8) Langlopende leningen (9)

61.409

60.430

24.463

24.515

7.380

7.883

50.000

50.000

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Overige kortlopende schulden (10) Totaal Passiva

6.236

2.596

15.814

15.085 22.050

17.681

165.302

160.509



Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013 2013 Netto omzet (11)

2012 42.470

42.064

Baten uit bijdragen van derden (12)

1.226

1.225

Overige bedrijfsopbrengsten (13)

5.925

5.411

SOM DER BEDRIJFSOPBRENGSTEN

Waterinkopen, energie, chemicaliën

7.151

6.636

49.621

48.700

2.673

2.585

Kosten uitbesteed werk (14)

12.649

11.509

Salarissen en sociale lasten (15)

15.710

14.105

Afschrijvingen

10.124

9.456

962

845

5.116

4.873

Belastingen, heffingen en verzekeringen (16) Overige bedrijfskosten (17) SOM DER BEDRIJFSLASTEN BEDRIJFSRESULTAAT

47.234

43.373

2.387

5.327

Rentebaten (18)

82

144

Rentelasten (18)

-2.544

-2.658

Resultaat uit deelnemingen (19) RESULTAAT

-2.462

-2.514

1.050

1.217

975

4.030



Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2013 2013

2012

Bedrijfsresultaat

2.387

5.327

Resultaat uit deelnemingen

1.050

1.217

Afschrijvingen

10.124

9.456

Financiële baten en lasten

-2.462

-2.514

-52

12

-503

60

-3.912

5.867

Mutatie bijdragen van derden Mutatie voorzieningen Mutatie werkkapitaal *) KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN

(Des)investeringen in materiële vaste activa Ontvangsten uit uitgifte aandelen Resultaat uit deelnemingen Verwerving / liquidatie deelnemingen

6.632

-10.326

-11.553

4

2

-1.050

-1.217

10

0

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN

Mutatie leningen

19.425

-11.362

0

KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN MUTATIE GELDMIDDELEN

-12.768

-2.596 0

-2.596

-4.730

4.061

GELDMIDDELEN PER 31 DECEMBER: Liquide middelen Kredietinstellingen (kort)

287

1.377

-6.236

-2.596 -5.949

-1.219

GELDMIDDELEN PER 1 JANUARI: Liquide middelen Kredietinstellingen (kort)

1.377

531

-2.596

-5.811

MUTATIE GELDMIDDELEN *) Voorraden en vorderingen onder aftrek van overige kortlopende schulden.

-1.219

-5.280

-4.730

4.061


Algemene toelichting en grondslagen van waardering en resultaatbepaling Voor zover niet anders vermeld zijn de bedragen verantwoord in duizenden euroʼs.

Algemeen N.V. Waterbedrijf Groningen is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht, statutair gevestigd in Nederland te Groningen, Griffeweg 99. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van titel 9 BW 2 en de in Nederland algemeen geldende grondslagen voor financiële verslaggeving.

Grondslagen voor consolidatie Consolidatie Geconsolideerd worden die ondernemingen waarin N.V. Waterbedrijf Groningen rechtstreeks of middellijk voor 50% of meer deelneemt in het geplaatste kapitaal en waar N.V. Waterbedrijf Groningen overheersende zeggenschap kan uitoefenen op het zakelijk en financieel beleid. Om deze reden zijn Waterlaboratorium Noord B.V. en North Water B.V. niet in de consolidatie betrokken. De geconsolideerde jaarrekening omvat de geconsolideerde financiële positie, resultaten en kasstromen 2013 van N.V. Waterbedrijf Groningen en SamenWater B.V.. SamenWater B.V. heeft als vestigingsplaats Groningen en heeft als belangrijkste activiteit het verrichten van activiteiten met enige relatie tot industrieen proceswater, in de ruimste zin des woords. SamenWater B.V. heeft gedurende het boekjaar geen werknemers in dienst. De financiële gegevens van de geconsolideerde deelneming zijn integraal in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen. Vrijstelling van consolidatieplicht Over het boekjaar 2013 wordt, conform artikel 2:362 lid 1 en 4 BW 2 Titel 9 en artikel 2:407 lid 1 BW 2 Titel 9, afgezien van consolidatie van de deelneming WBG Industriewater B.V. aangezien de gezamenlijke betekenis en het vereiste inzicht van de in de consolidatie te betrekken maatschappij materieel gezien valt te verwaarlozen.


Grondslagen voor waardering van activa en passiva Algemeen Voor zover niet anders vermeld worden de activa en de passiva opgenomen tegen nominale waarde.

Immateriële en materiële vaste activa De immateriële en materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs, onder aftrek van lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte economische levensduur. In de verkrijgings- of vervaardigingsprijs zijn de door het eigen personeel bestede en in geld gewaardeerde arbeidsuren opgenomen. Er is rekening gehouden met op de balansdatum eventueel verwachte bijzondere waardeverminderingen.

Financiële vaste activa Deelnemingen waar N.V. Waterbedrijf Groningen invloed van betekenis uit kan oefenen op het financiële en zakelijke beleid, worden gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Overige deelnemingen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Indien sprake is van een duurzame waardevermindering vindt waardering plaats tegen deze lagere waarde; afwaardering vindt plaats ten laste van de winst en verliesrekening. De onder de post financiële vaste activa opgenomen vorderingen op niet-groepsmaatschappijen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van een voorziening wegens oninbaarheid.

Voorraden De voorraden zijn gewaardeerd tegen inkoopprijs en zo nodig afgewaardeerd naar lagere opbrengstwaarde onder aftrek van een voorziening voor incourantheid.

Vorderingen De vorderingen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van een voorziening wegens oninbaarheid.

Bijdragen van derden De van derden ontvangen bijdragen in de aanleg van hoofdleidingen en aansluitingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde en verminderd met de amortisaties.

Voorzieningen De voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Met uitzondering van de voorziening uitgestelde beloningen personeel. Deze voorziening is berekend tegen de contante waarde van de toekomstige betalingsverplichtingen, waarbij rekening is gehouden met de verwachte salarisstijgingen en tussentijdse uitstroom uit de organisatie. Met ingang van 2013 zijn de mogelijke WW-aanspraken overgezet van de voorziening ʻreorganisatieʼ naar de voorziening ʻvoormalig personeel/WW-fondsʼ. Voor de vergelijkende cijfers is dit tevens voor het jaar 2012 zodanig weergegeven.

Langlopende schulden Dit zijn de schulden met een resterende looptijd van meer dan één jaar; ze zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. De aflossingsverplichtingen voor het komende boekjaar op langlopende leningen zijn gepresenteerd onder de kortlopende schulden.


Grondslagen voor resultaatbepaling Algemeen Verantwoording van opbrengsten en kosten vindt plaats op het tijdstip waarop de desbetreffende leveringen plaatsvinden of diensten worden verricht. Verliezen worden in aanmerking genomen in het jaar waarin deze voorzienbaar zijn.

Netto omzet De omzet omvat het vastrecht en het gefactureerde waterverbruik. Voor het bemeterde kleinverbruik en het capaciteitsverbruik omvat het waterverbruik het verbruik tot aan de laatste opnamedatum van de watermeters. Indien geen opnamegegevens zijn verkregen is op basis van een schatting van het waterverbruik over het boekjaar afgerekend. Eventuele verschillen tussen de schatting en werkelijk verbruik worden verantwoord in het jaar dat het werkelijke waterverbruik op basis van verkregen meterstanden worden afgerekend.

Geactiveerde bedrijfslasten Onder de geactiveerde bedrijfslasten zijn de personeelskosten opgenomen ten dienste van de vervaardiging van materiële vaste activa.

Pensioenen N.V. Waterbedrijf Groningen heeft de pensioenen voor haar medewerkers ondergebracht bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP). Aan het personeel is een pensioen toegezegd op basis van een middelloonregeling. Geen rekening is gehouden met eventuele actuariële risicoʼs die verband houden met de voornoemde pensioenregeling. Dit omdat vanuit het ABP onvoldoende informatie beschikbaar wordt gesteld om deze actuariële risicoʼs te bepalen. De betaalde premies worden als salariskosten in de resultatenrekening verantwoord.

Afschrijvingen De afschrijvingstermijnen van de materiële vaste activa zijn gebaseerd op de verwachte economische levensduur, waarbij de activa lineair worden afschreven.

Vennootschapsbelasting Ingevolge de Wet op de Vennootschapsbelasting 1969 (artikel 2, leden 3 en 7) is de vennootschap niet onderworpen aan de heffingen van deze wet. Bij de deelnemingen die belastingplichtig zijn wordt de belasting over het resultaat berekend door toepassing van het geldende tarief op het resultaat van het boekjaar. Met fiscaal vrijgestelde bedragen en niet aftrekbare bedragen wordt dienovereenkomstig rekening gehouden.

Grondslagen voor het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.



Toelichting op de geconsolideerde balans 1. Immateriële vaste activa De immateriële vaste activa betreft kantoorsoftware. De economische levensduur van de kantoorsoftware bedraagt 5 jaar. De immateriële vaste activa kent het volgende verloop: Boekwaarde per 1 januari

3.165

Investeringen

0

Afschrijvingen

927

Boekwaarde per 31 december

2.238

Cumulatieve afschrijvingen

2.394

Aanschafwaarde per 31 december

4.632

2. Materiële vaste activa De economische levensduur in jaren voor de belangrijkste categorieën zijn als volgt vastgesteld; bedrijfsgebouwen en hoofdleidingen 30 jaar; waterwinputten, aansluitleidingen, machines en installaties 20 jaar, telecommunicatie 15 jaar en overige 5 - 10 jaar. Op terreinen wordt niet afgeschreven. De terreinen in de waterwingebieden aangeschaft voor 1997 vermeldt onder “Bedrijfsgebouwen en terreinen” zijn gewaardeerd tegen lagere bedrijfswaarde. De samenstelling en het verloop van de materiële vaste activa in het verslagjaar, onderverdeeld naar categorie, is als volgt: Bedrijfsgebouwen, en terreinen Boekwaarde per 1 januari

Installaties productie

Distributieleidingen, installaties

Overige duurzame activa

Werken in uitvoering

Totaal

26.680

27.023

71.745

2.197

10.622

138.267

141

434

2.617

596

6.537

10.326

1.165

2.151

4.999

882

0

9.198

Boekwaarde per 31 december

25.656

25.306

69.363

1.911

17.159

139.395

Cumulatieve afschrijvingen

22.863

20.131

124.321

4.685

0

172.000

Aanschafwaarde per 31 december

50.815

45.437

193.684

6.596

17.159

311.394

(Des)investeringen Afschrijvingen

De (des)investeringen wordt getoond inclusief de desinvestering ad € 29 als gevolg van de verkoop van activa. De aanschaffingswaarde van de in 2013 geheel afgeschreven en afgestoten activa bedroeg in totaal € 2.911.



3. Financiële vaste activa Het verloop van de boekwaarde van de financiële vaste activa is als volgt:

Saldo per 1 januari

2013

2012

12.801

11.584

0

0

Investeringen Resultaat deelnemingen

1.050

1.217

Saldo per 31 december

13.851

12.801

De financiële vaste activa kent de volgende samenstelling: 2013 Vennootschap

Vestigingsplaats

North Water B.V.

2012

Belang in %

Bedrag

Belang in %

Bedrag

Groningen

50%

13.580

50%

12.495

WBG Industriewater B.V.

Groningen

100%

16

100%

17

RioNoord B.V.

Groningen

0%

0

50%

0

Waterlaboratorium Noord B.V.

Haren

50%

184

50%

218

Futuro B.V.

Voorburg

25%

5

25%

5

Reststoffenunie

Rijswijk ZH

5%

18

5%

18

Nieuwegein

3%

48

3%

48

Waterleidingbedrijven B.V. KWH Water B.V. Totaal

13.851

12.801

De deelneming North Water B.V. bestaat voor € 4.249 uit een ongerealiseerde winst in verband met de verkoop van activa SamenWater B.V. aan North Water B.V. De deelneming RioNoord B.V. is per 11 december 2013 opgeheven.

4. Voorraden Deze voorraden betreffen materialen en gereedschappen voor installatie en onderhoud van de materiële vaste activa. In de post voorraden ten bedrage van € 846 (2012: € 898) is een voorziening voor incourantheid van € 58 (2012: € 59) opgenomen.



5. Vorderingen 2013

2012

Waterdebiteuren

3.302

-3.253

Overige debiteuren

1.249

1.204

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen

2.308

3.565

Omzetbelasting

736

581

Overige vorderingen

177

399

Overlopende activa

913

1.505

8.685

4.001

177

399

Totaal Waarvan met een looptijd langer dan 1 jaar

Op de vorderingen op waterdebiteuren zijn de nog met de klanten te verrekenen voorschotten, terugbetalingen in mindering gebracht. In de debiteuren is een voorziening voor oninbaarheid van € 1.068 (2012: € 1.150) opgenomen. De vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 2013 heeft voor € 2.000 (2012: € 3.250) betrekking op een kortlopende lening aan North Water B.V.

6. Eigen vermogen De mutaties in het eigen vermogen worden onder punt 3 in de toelichting op de vennootschappelijke balans uiteengezet.

7. Bijdragen van derden Saldo 1-1 Bijdragen van derden

24.515

Toevoeging 1.174

Onttrekking 1.226

Saldo 31-12 24.463

Hieronder worden begrepen de ontvangen bijdragen van derden in de aanleg van hoofdleidingen en aansluitingen. Hiertegenover staat de verplichting, dat door de vennootschap de aansluiting in stand wordt gehouden. Amortisatie op deze bijdragen vindt plaats met 5% van het saldo per 1 januari ten gunste van de exploitatie.



8. Voorzieningen Saldo 1-1

Toevoeging /vrijval

Onttrekking

Uitgestelde beloningen

741

18

96

663

Voormalig Personeel / WW-fonds

706

-14

137

555

Reorganisatie

298

193

94

397

5.272

1.565

1.701

5.136

866

-237

0

629

7.883

1.525

2.028

7.380

Bijzonder onderhoud Herstelkosten meetinstrumentarium

Saldo 31-12

De voorziening Uitgestelde Beloningen Personeel betreft de verplichtingen die voortvloeien uit de aanwezigheid van een langjarig dienstverband, in het bijzonder jubileumuitkeringen. De voorziening is opgenomen tegen contante waarde (op basis van een rekenrente van 4%). In de berekening is tevens rekening gehouden met toekomstige salarisstijgingen en tussentijdse uitstroom van personeelsleden. De voorziening Voormalig Personeel/WW-fonds is opgenomen in verband met verplichtingen betreffende wachtgelden en premies ziektekostenverzekering van voormalig personeel en ter dekking van kosten die voortvloeien uit mogelijke WW-aanspraken. Deze voorziening is nominaal berekend. De werkelijke kosten in het verslagjaar worden aan de voorziening onttrokken. De voorziening Reorganisatie is ingesteld ter dekking van de kosten die voortvloeien uit geplande reorganisaties. Het betreft verplichtingen uit hoofde van garanties, afvloeiingsregelingen en vervroegde uittreding van personeel. De voorziening is nominaal berekend. De werkelijke kosten in het verslagjaar worden aan de voorziening onttrokken. De voorziening Bijzonder Onderhoud is ter dekking van bijzonder onderhoud aan gebouwen, installaties en leidingwerk. Het meerjarig onderhoudsplan is de grondslag voor de voorziening, waarbij jaarlijks het onderhoudsplan wordt herzien en mogelijke effecten hiervan worden meegenomen in de aan te houden voorziening. De voorziening Herstelkosten meetinstrumentarium is gevormd ter bestrijding van de kosten voor het vroegtijdig vervangen van meetinstrumentarium, binnen de distributie-infrastructuur, welke niet voldoet aan de normaal te verwachten functionele specificaties. De voorziening is gebaseerd op een inschatting van het aantal te vervangen meetinstrumenten en daaraan toe te rekenen materiaal- en arbeidskosten.



9. Langlopende schulden De langlopende schulden hebben het volgende verloop:

Stand per 1 januari Aflossingen Stand per 31 december

2013

2012

50.000

52.596

0

-2.596

50.000

50.000

De langlopende schulden betreft 2 leningen van kredietinstellingen. In 2008 zijn deze tweetal leningen afgesloten en ultimo 2011 opgenomen voor in totaliteit van € 50.000 bij verschillende kredietinstellingen voor de financiering van (geplande) investeringen. Het betreft hier een lening met een resterende looptijd van 15 jaar, tegen een rentepercentage van 4,92% en een lening met een resterende looptijd van 7 jaar tegen een variabel rentepercentage (2013: 4,70%). Behoudens de door kredietinstellingen vereiste solvabiliteit van 20% zijn er geen andere specifieke voorwaarden overeengekomen of zekerheden gesteld. Een bedrag van € 40.000 heeft een resterende looptijd van meer dan 5 jaar (2012: € 42.500).

10. Overige kortlopende schulden 2013

2012

4.866

4.512

Schulden aan maatschappijen waarin wordt deelgenomen

431

578

Belastingen en sociale premies

715

688

Pensioenpremie

210

206

55

35

Overige schulden

5.825

5.812

Overlopende passiva

3.712

3.254

15.814

15.085

Crediteuren

Grondwaterbelasting

Totaal De kortlopende schulden hebben een resterende looptijd korter dan een jaar.

Niet in de balans opgenomen verplichtingen De aan het einde van het verslagjaar aangegane inkoopverplichtingen bedragen € 2.703. Aan de Stichting Het Groninger Landschap is de toezegging gedaan om jaarlijks € 454 te betalen (tot en met 2028) ten behoeve van het op harmonische wijze laten samengaan van natuurontwikkeling en waterwinning. Er bestaat een huur- en leaseverplichting ter zake van kantoorapparatuur ad € 45 over 2014.



Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 11. Netto-omzet De netto-omzet, voor zover het waterlevering betreft, kan als volgt worden gespecificeerd: 2013

2012

Kleinverbruikers

29.367

29.256

Grootverbruikers

12.592

12.364

Zusterbedrijven

347

337

Tijdelijke leveringen

164

107

Totaal netto omzet

42.470

42.064

12. Baten uit bijdragen van derden Dit betreft de amortisatie van de bijdragen van derden ten gunste van de exploitatie.

13. Overige bedrijfsopbrengsten De overige bedrijfsopbrengsten kunnen als volgt worden gespecificeerd: 2013

2012

Vergoeding verrichte werkzaamheden voor derden

3.478

2.790

In rekening gebrachte kosten voor incasso, heraansluiting, enz.

1.090

1.135

Vastrecht brandkranen

743

712

Huren en pachten

423

410

Overige opbrengsten

191

364

5.925

5.411

Totaal



14. Kosten uitbesteed werk De kosten uitbesteed werk kunnen als volgt worden gespecificeerd: 2013

2012

Onderhoud

4.513

4.004

Laboratorium

1.699

1.558

ICT

2.916

2.911

Inning, marketing en communicatie

987

1.031

Onderzoek

559

364

1.975

1.641

12.649

11.509

2013

2012

11.772

11.758

776

692

Premie pensioenfonds

2.104

2.123

Overige personeelskosten

2.193

780

Totaal salarissen en sociale lasten

16.845

15.353

Waarvan geactiveerd onder materiële vaste activa

-1.135

-1.248

Ten laste van de exploitatie

15.710

14.105

Inhuur derden Totaal

15. Salarissen en sociale lasten

Salarissen (inclusief vakantie- en eindejaarsuitkering) Sociale lasten

Onder “overige personeelskosten” is in 2013 ad. € 1.345 aan kosten geboekt voor aanvullende pensioenstortingen ABP van 21 personeelsleden t.b.v. vroegtijdige beëindiging van dienstbetrekkingen.

Aantal personeelsleden 2013 Aantal

2013 FTE

2012 Aantal

2012 FTE

Directie & Staf

20

17,9

21

19,5

Finance & Control

20

18,0

21

19,2

Klant & Markt

46

42,0

46

42,0

Ingenieursbureau

37

36,2

40

38,4

Watervoorziening

93

91,3

91

90,0

Services en informatievoorziening

19

16,5

19

16,8

2

1,8

2

1,8

237

223,7

240

227,7

Energie en Water Totaal



16. Belastingen, heffingen en verzekeringen 2013

2012

Grondwaterbelasting

574

446

Overige belastingen, heffingen en verzekeringen

388

399

Totaal

962

845

2013

2012

Kosten facilitaire dienstverlening

977

937

Vervoer en wagenparkbeheer

645

671

Kantoormiddelen

123

127

29

34

Bijdragen samenwerkingsverbanden

1.422

1.453

Diverse kosten, inclusief dotatie voorzieningen

1.920

1.651

Totaal

5.116

4.873

17. Overige bedrijfskosten

Contributies

Onder ʻdiverse kostenʼ is € 68 aan accountantskosten verantwoord. De accountantskosten kunnen als volgt worden verbijzonderd: 2013

2012

Controle jaarrekening

51

55

Andere werkzaamheden dan jaarrekeningcontrole

17

41

Totaal

68

96

2013

2012

-2.437

-2.537

-107

-121

82

144

-2.462

-2.514

18. Rentelasten en -baten

Rente langlopende leningen Overige rentelasten Rentebaten Totaal



19. Resultaat deelnemingen De samenstelling van het resultaat deelnemingen is als volgt:

North Water B.V. Waterlaboratorium Noord B.V. Totaal

2013

2012

1.084

1.008

-34

209

1.050

1.217

Het resultaat deelneming North Water B.V. bestaat uit het aandeel in de winst van 50% van North Water B.V. ter grootte van € 757 (2012: € 681) en de vrijval van € 327 in 2013 (2012: € 327) van de ongerealiseerde winst op de verkoop van de industriewateractiviteiten aan SamenWater B.V..

20. Beloning topfunctionarissen en commissarissen Topfunctionarissen: Het normenkader rondom de ʻʼWet Normering bezoldiging Topfunctionarissen Publieke en Semipublieke Sector” (hierna :WNT) is bekrachtigd in het Besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000106049 en de Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000 104920. De Aanpassingswet WNT is als onderdeel van dit normenkader nog niet formeel aangenomen door de Eerste Kamer. Voor het opmaken van de jaarrekening is in lijn met de mededeling van de minister van BZK d.d. 12 februari 2014, gepubliceerd in de Staatscourant d.d. 18 februari 2014, de Aanpassingswet WNT wel als onderdeel van het normenkader gehanteerd. Naam: H.J.L. de Kraa Functie: Directeur ad interim. Duur dienstverband: minimaal 3 dagen per week voor bepaalde tijd. Feitelijk dienstverband: 80%. Beloning ikv WNT (1 februari 2013 - 31 december 2013): € 160. Beloning (1 januari 2013 - 31 januari 2013) waarbij de overgangswetgeving WNT van toepassing is: € 20. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen ikv WNT: € 1 voor dienstreiskilometers. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Ten aanzien van interim-functionarissen die geen topfunctie vervullen heeft Waterbedrijf Groningen gebruik gemaakt van de mogelijkheid die paragraaf 6 van de Beleidsregels toepassing WNT biedt inzake de volledige openbaarmaking van deze functionarissen. Op basis van de Beleidsregels toepassing WNT (inclusief de wijziging van paragraaf 6 volgens besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 12 maart 2014, nr. 2014-0000142706 kán en hoeft het Waterbedrijf Groningen niet volledig te voldoen aan de verplichting voor openbaarmaking van deze interimfunctionarissen zoals voorgeschreven in artikel 4.2 lid 2c van de WNT (inclusief verwerking Aanpassingswet WNT).


Raad van Commissarissen: Naam: Y.P. van Mastrigt Functie: Voorzitter RvC. Beloning: € 0. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: A. Meijerman Functie: Vice-voorzitter RvC Beloning: € 0. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: H.M. Geerts Functie: Secretaris RvC Beloning: € 0. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: E.A. Groot Functie: Commissaris Beloning: € 0. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: T.H. Haseloop - Amsing Functie: Commissaris Beloning: € 0. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: P.H. Pellenbarg Functie: Commissaris Beloning: € 3. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen. Naam: J.J. van der Werff Functie: Commissaris Beloning: € 3. Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen: geen. Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn: geen.



Vennootschappelijke balans per 31 december 2013 (voor winstbestemming) ACTIVA

31-12-2013

31-12-2012

Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa (1)

2.238

3.165

139.395

138.267

13.804

12.759 155.437

154.191

Vlottende activa Voorraden Vorderingen (2) Liquide middelen

846

898

8.785

4.101

234

1.319

Totaal Activa

9.865

6.318

165.302

160.509

PASSIVA 31-12-2013

31-12-2012

Eigen vermogen (3) Gestort en opgevraagd kapitaal Agio Overige reserves Onverdeeld resultaat

138

134

6.305

6.305

53.991

49.961

975

4.030

Bijdragen van derden Voorzieningen Langlopende leningen

61.409

60.430

24.463

24.515

7.380

7.883

50.000

50.000

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Overige kortlopende schulden Totaal Passiva

6.236

2.596

15.814

15.085 22.050

17.681

165.302

160.509



Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2013

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Rentelasten en-baten Resultaat uit deelnemingen (4) Nettowinst

2013

2012

2.387

5.326

-2.457

-2.509

1.045

1.213

975

4.030

Grondslagen van vennootschappelijke waardering en resultaatbepaling De waarderingsgrondslagen voor de balans en de grondslagen van de resultaatbepaling zijn gelijk aan die zoals toegelicht bij de geconsolideerde balans en Winst- en Verliesrekening.

Toelichting op de vennootschappelijke balans De vennootschappelijke jaarrekening van N.V. Waterbedrijf Groningen is opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. Uitsluitend de specifieke posten betreffende de vennootschappelijke balans worden hier toegelicht. Met betrekking tot de Winst & Verliesrekening van N.V. Waterbedrijf Groningen is artikel 4.02 titel 9 BW2 toegepast op grond waarvan een vereenvoudigd model is opgenomen.

1. Financiële vaste activa Het verloop van de boekwaarde van de deelnemingen gedurende 2013 is als volgt: Vennootschap

Belang in %

Saldo 1-1

Aankoop / Uitbreiding

SamenWater B.V.

100%

12.454

0

0

1.079

13.533

WBG Industriewater B.V.

100%

17

0

0

0

16

0%

0

0

0

0

0

Waterlaboratorium Noord B.V.

50%

218

0

0

-34

184

Futuro B.V.

25%

5

0

0

0

5

5%

18

0

0

0

18

3%

48

0

0

0

48

12.759

0

0

1.045

13.804

RioNoord B.V.

Reststoffenunie

Verkoop

Resultaat 2013

Saldo 31-12

Waterleidingbedrijven B.V. KWH Water B.V. Totaal

De deelneming RioNoord B.V. is per 11 december 2013 opgeheven.



2. Vorderingen Deze post is als volgt te specificeren: 2013

2012

100

100

Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen

2.225

3.565

Debiteuren en overige vorderingen

6.460

439

Totaal

8.785

4.104

Vorderingen op groepsmaatschappijen

3. Eigen vermogen Het verloop van het eigen vermogen ziet er als volgt uit: Gestort en opgevraagd kapitaal

Agio

Overige reserves

134

6.305

49.961

4.030

60.430

Uitgifte van aandelen

4

0

0

0

4

Winstbestemming

0

0

4.030

-4.030

0

Resultaat boekjaar

0

0

0

975

975

138

6.305

53.991

975

61.409

Stand per 1 januari 2013

Stand per 31 december 2013

Onverdeeld resultaat

Totaal

Het maatschappelijk aandelenkapitaal bedraagt € 250, verdeeld in 500 aandelen van € 500 (in hele euroʼs) nominaal per aandeel. Het geplaatst en gestort kapitaal bedraagt € 138,5. Zie voor de verdeling van de geplaatste aandelen over de aandeelhouders het overzicht “Aandelen, hoofdleidingen en aansluitingen” in het verslag (pagina 77). Het agio betreft de waarde die boven het nominale bedrag van de aandelen door aandeelhouders is ingebracht in de vennootschap. Het resultaat over 2012 ten bedrage van € 4.030 is aan de Overige reserves toegevoegd.



Toelichting op de vennootschappelijke winst- en verliesrekening 4. Resultaat uit deelnemingen Het aandeel in de resultaten van op netto vermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen kan als volgt worden gespecificeerd:

SamenWater B.V. Waterlaboratorium Noord B.V. Totaal

2013

2012

1.079

1.004

-34

209

1.045

1.213

Het resultaat SamenWater B.V. bestaat uit een aandeel in de winst van SamenWater B.V. ter grootte van € 751 en de vrijval van € 327 in 2013 van de ongerealiseerde winst op de verkoop van industriewateractiviteiten.

Overige gegevens Statutaire winstverdeling Samenvatting (artikel 31) Jaarlijks wordt door de Raad van Commissarissen vastgesteld welk deel van de winst wordt gereserveerd. Uit de na toepassing van de vorenstaande resterende winst wordt zo mogelijk aan de aandeelhouders uitgekeerd een percentage van het nominale bedrag hunner aandelen, gelijk aan het per de laatste dag van het verstreken boekjaar geldende effectief rendement van staatsleningen met een looptijd van tien jaren. Het hierna resterende gedeelte van de winst is ter beschikking van de vergadering van aandeel¬houders, met dien verstande dat reservering plaatsvindt tenzij anders wordt besloten.

Resultaatverwerking Aan de Raad van Commissarissen wordt voorgesteld het positieve saldo van de winst- en verliesrekening ten bedrage van € 975 ten gunste van de reserves te brengen. Dit voorstel is nog niet in de balans verwerkt.


Controleverklaring van de onafhankelijk accountant Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van N.V. Waterbedrijf Groningen.

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2013 van N.V. Waterbedrijf Groningen te Groningen gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2013 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector (WNT), alsmede voor het opstellen van het jaarverslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het Bestuur is tevens verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die voldoet aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol WNT in de Beleidsregels toepassing WNT. Het bestuur is voorts verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van de WNTeisen van financiële rechtmatigheid mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en de Beleidsregels toepassing WNT, inclusief het controleprotocol (WNT). Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico's dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de

accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede in het kader van de financiële rechtmatigheid voor de naleving van die relevante weten regelgeving, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en van de redelijkheid van de door het bestuur van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van N.V. Waterbedrijf Groningen per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en de Beleidsregels toepassing WNT. Voorts zijn wij van oordeel dat de jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten voldoet aan de WNTeisen van financiële rechtmatigheid zoals opgenomen in het Controleprotocol WNT in de Beleidsregels toepassing WNT. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Groningen, 31 maart 2014

Ernst & Young Accountants LLP

w.g. D.E. Engwerda RA Groningen, 31 maart 2014


Aandelen, hoofdleidingen en aansluitingen Per gemeente op 31 december Aantal aandelen

Aantal klanten

Hoofdleiding (in km) Diameter > 50 mm

Appingedam

6

5.930

82

Bedum

5

4.576

109

Bellingwedde

4

4.178

145

De Marne

6

5.253

175

13

12.530

263

Eemsmond

7

7.758

233

Groningen

77

96.308

816

Grootegast

5

5.017

137

Haren

8

8.809

188

14

16.339

256

Leek

8

8.654

192

Loppersum

6

4.626

156

Marum

5

4.347

140

Menterwolde

6

5.625

127

18

18.823

383

Pekela

6

5.825

113

Slochteren

7

6.852

204

14

15.452

297

Ten Boer

3

3.107

74

Tynaarlo (gedeeltelijk)

-

5.456

102

12

13.122

225

Vlagtwedde

7

7.449

245

Winsum

6

6.167

154

Zuidhorn

8

8.031

219

Provincie

26

0

0

277

280.342

5.035

108

18

280.234

5.043

GEMEENTE

Delfzijl

Hoogezand/Sappemeer

Oldambt

Stadskanaal

Veendam

Totaal Aansluitingen voor percelen buiten ons voorzieningsgebied Totaal AF: klanten zonder actieve aansluiting Totaal actieve aansluitingen

-2.717 277.625

N.V. Waterbedrijf Groningen Griffeweg 99 Postbus 24 9700 AA Groningen T 050 368 8688 F 050 312 2534

www.waterbedrijfgroningen.nl twitter.com/waterbedrijf

Colofon: Tekst:

Waterbedrijf Groningen, CommʼArt

Coördinatie en eindredactie:

Waterbedrijf Groningen

Productie:

CommʼArt

Fotografie:

Waterbedrijf Groningen Henk Marks Aerophoto Eelde Koos Boertjens

Water inspireert Jaarverslag 2013

Recommend Documents