WATER EN VUUR Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

WATER EN VUUR Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

Gemaakt: mei 2002

door:

voor: overlegorgaan nationaal park de groote peel

COLOFON Dit Beheers- en Inrichtingsplan voor het Nationaal Park De Groote Peel is de leidraad voor de inrichting, het beheer en het beleid voor de doelstellingen van het Nationaal Park. Uitgave Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel secretariaat: Secretariaat Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel Postbus 5700 6202 MA Maastricht Tel. 043-389 9999 In het Overlegorgaan participeren de volgende organisaties: C particuliere eigenaren C Ministerie van Landbouw, natuurbeheer en Visserij, Directie Zuid, Eindhoven C Provincie Limburg, Maastricht C Provincie Noord-Brabant, ‘s-Hertogenbosch C Gemeente Asten, Asten C Gemeente Meijel, Meijel C Gemeente Nederweert, Nederweert C Waterschap Peel en Maasvallei, Venlo C Waterschap de Aa, Boxtel C Staatsbosbeheer regio Limburg - Oost-Brabant, Roermond C Consulentschap natuuren milieueducatie Limburg, Roermond Bezoekerscentrum: Mijl op Zeven Moostdijk 15 6035 RB Ospel Tel: 0495-641497, Bereikbaar met bus 75 vanaf Meijel en Weert. Halte 1 km van het bezoekerscentrum. Openingstijden: C Maart tot en met oktober: dinsdag t/m zondag 10.00.-17.00 uur. C Oktober tot en met februari: dagelijks van 10.00-17.00 uur. Gesloten: 25 december, 1 januari, carnavalszondag. Wel open op tweede Paas- en pinksterdag. Meer informatie is te vinden op internet: C http://www.minlnv.nl/thema/groen/park/inftgp04.htm C http://www.nme-limburg.nl/peel Tekst, vormgeving en foto’s: Buro Hemmen adviseurs natuurbeheer en ecologie Randwijkse Rijndijk 22 6668 LM Randwijk t 0488-420 204 f 0488-420 562 e [email protected] www.burohemmen.nl mei 2002, herdruk maart 2007

INHOUDSOPGAVE Colofon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Water en vuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Ligging en begrenzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Naamgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4 Korte karakteristiek van het Nationaal Park De Groote Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5 Functie en status van dit Beheers- en Inrichtingsplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 6 6 8 8 8

2 GEBIEDS- EN FUNCTIEBESCHRIJVING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2.1 Landschapsecologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2.1.1 Landschapsecologische context van hoogveenvegetaties in De Groote Peel . . . . . . . . . . . 10 2.1.2 Landschapsecologische context andere natuurwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.2 Natuurwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 2.2.1 Vegetatie en flora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 2.2.2 Vogels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.2.3 Andere dieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.3 Landschap en cultuurhistorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.4 Recreatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2.5 Educatie en voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3 BELEID EN WETTELIJK KADER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.1 Internationaal en Europees beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.2 Nationaal beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 3.3 Regionaal en provinciaal beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3.4 Plaatselijk beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 4 KNELPUNTEN EN KANSEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.1 Knelpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.1.1 Knelpunten in het ecologisch functioneren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.1.2 Knelpunten in het maatschappelijk functioneren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2 Kansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2.1 Kansen voor het ecologisch functioneren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2.2 Kansen voor het maatschappelijk functioneren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5 DOELSTELLINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 6 UITWERKING NATUUR EN LANDSCHAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 6.1 Streefbeeld natuur en landschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 6.2 De Groote Peel in zijn omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 6.3 Fauna binnen het Nationaal Park . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 6.4 Hoogveen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 6.5 Heidelandschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 6.6 Overgangsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

7 UITWERKING RECREATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 7.1 Het Nationaal Park in zijn recreatieve omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 7.2 Streefbeeld recreatie binnen De Groote Peel: geen fast food . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 7.3 Recreatieve voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 8 UITWERKING VOORLICHTING EN EDUCATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 8.1 Rode draad: De regio als partner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 8.2 Boodschap: De Peel is bijzonder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 8.3 Doelgroepen: gasten en partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 8.4 Middelen: Natuuractiviteitencentrum en andere middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 8.4.1 Natuuractiviteitencentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 8.4.2 Andere middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 8.5 Professionele uitwisseling van kennis en ervaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 9 UITWERKING ONDERZOEK EN MONITORING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 9.1 Onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 9.2 Doelmonitoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 10 ORGANISATIE NATIONAAL PARK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 10.1 Huidige structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 10.2 Veranderingen in de organisatiestructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 11 FINANCIËN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 12 ACTIEPROGRAMMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Bijlage 1 Vogelgroepen van De Groote Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Bijlage 2 Uitwerking deelgebieden Stimuleringsplan Peelvenen Limburg . . . . . . . . 86 Bijlage 3 Prioritaire soorten Provincie Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Bijlage 4 Suggesties educatie en voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Bijlage 5 Aandachtspunten monitoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Bijlage 6 Ongewervelden in De Groote Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Lijst van kaarten Kaart Ligging in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Kaart Grenzen en toponiemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Historische kaart van de Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Kaart Wateraanvoerplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Vegetatiekaart 1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Kaart Verspreiding van veenmossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Kaart Vogelgebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Brabantse Peel 6000 v. Chr., in het jaar 0, omstreeks 1100, omstreeks 1500 . . . . . . . . . . . . 25 Brabantse Peel 1830, in 1900, in 1955, in 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Kaart Cultuurhistorische waarden Provincie Noord-Brabant (bron: Kookboek Cultuurhistorie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Kaart Recreatieve zonering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Kaart EHS rond De Groote Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: kristallen waarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg, integratiekaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: blauwe waarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Ontwerp Streekplan Noord-Brabant 2002, Elementen van de onderste laag . . . . . . . Kaart Landschapsbeleid Peelvenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Toeristisch-Recreatief Zoneringsplan Peelvenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Water en Milieu Peelvenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Gebiedsvisie pilot reconstructie Nederweert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Natuurdoeltypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Subdoeltypen - over 10 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Subdoeltypen - lange termijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Regionale ecologische structuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaart Landschapszonering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33 34 35 36 37 37 37 41 44 50 50 61 64

Lijst van afbeeldingen Turfstekers op oude foto in het natuuractiviteitencentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Sphagnum papillosum keerde terug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Drijftil met waterveenmos, slank veenmos en veenpluis ten westen van de Meerbaan, januari 2002 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Agrotoerisme wordt onder voorwaarden gestimuleerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Het nieuwe natuuractiviteitencentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Het terras; aan de andere zijde is de toneelruimte in de vorm van een soort amfitheater . . . 29 Waterretentiebekken Starkriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Veenmosdrijftil met kleine veenbes en veenpluis langs de Gebrande Baan . . . . . . . . . . . . . . 57 geleidelijk meer structuur in het bos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Tafeleenden op Aan ‘t Elfde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Cultuurhistorie: het Zesde vaartje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Kraanvogels: schilderij van M. van Deursen in het bezoekerscentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Ecologen en projectleiders van de Waterschappen op locatie voor het wateraanvoerplan . . 63 Vernatting in de beekdalen rond De Groote Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Schilderij van M. van Deursen in het Bezoekerscentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Gekapte berken in de Astense Peel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Diffuse doordringing van veenwater via het maaiveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Bovenloop van de Aa bij het beheerscentrum van Staatsbosbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Claire-obscure: zelfs ondanks de bossen rond Aan ‘t Elfde wordt het gevoel van ruimte nauwelijks verstoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Fietsroutenetwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Voor rolstoelen toegankelijk platform voor vogelwaarneming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Communicatiemiddelen voor educatie en voorlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

1 INLEIDING 1.1

Water en vuur

Twee tegengestelde elementen, vandaar dat ze vaak worden geassocieerd met conflicten, die ook rond De Groote Peel hebben gewoed. Niettemin zijn ze beide nodig bij het natuurbeheer. Water heel letterlijk, vooral in De Groote Peel, waar de verdroging heeft geleid tot achteruitgang van belangrijke waarden, maar de laatste jaren ernstige droogte uitblijft. Vuur: daar werd vroeger de turf voor gebruikt en het werd zo letterlijk de neergang van het hoogveen. Maar vuur in de overdrachtelijke zin, als enthousiasme, is ook noodzakelijk bij slagvaardig beleid en beheer in en rond een zo belangrijk natuurgebied als De Groote Peel. Voor de beheerders en beleidsmakers die voldoening moeten kunnen hebben van de resultaten van hun werk. Voor de recreanten en anderen die kennis maken met het gebied. Maar ook voor de mensen in de omgeving, die trots moeten kunnen Turfstekers op oude foto in het natuuractiviteitencentrum zijn op “hun Peel”.

1.2 Kaart Ligging in Nederland

6

Ligging en begrenzing

Het Nationaal Park De Groote Peel ligt in het zuidoosten van Nederland, op de grens van Noord-Brabant en Limburg (zie Kaart Ligging in Nederland). Het is 1340 ha groot en grotendeels in eigendom bij Staatsbosbeheer (ca. 936 ha) en de Gemeente Asten (ca. 404 ha). Kleine gedeelten zijn in particuliere handen. Buiten de begrenzing van het Nationaal Park zijn reservaatsgebieden aangewezen. Deze zijn ten dele reeds aangekocht en overgedragen aan Staatsbosbeheer. Verder liggen er beheersgebieden, waar het agrarisch beheer kan worden aangepast ten behoeve van natuurwaarden. Behalve Nationaal Park is De Groote Peel ook aangewezen als Natuurmonument in de zin van de Natuurbeschermingswet. De begrenzing daarvan wijkt op details af van de begrenzing van het Nationaal Park. De diverse begrenzingen zijn weergegeven op Kaart Grenzen en toponiemen. Het gebied is (met uitzondering van de vuilstort in de Astense Peel) aangewezen als Speciale Beschermingszone in het kader van de Vogelrichtlijn en aangemeld voor de Habitatrichtlijn, en zal daarmee naar verwachting worden opgenomen in het Europese stelsel van natuurgebieden Natura 2000.

“Water en vuur”

1.3

Naamgeving

De Groote Peel is behalve de naam van het Nationaal Park ook de naam van het object van het eigendom van Staatsbosbeheer. Waar verwezen wordt naar het Nationaal Park zal dit expliciet worden aangegeven. Ook wanneer het eigendom van Staatsbosbeheer wordt bedoeld zal dit expliciet worden aangegeven. Waar de naam “De Groote Peel” zonder verdere aanduiding wordt genoemd, wordt het gehele gebied bedoeld waar natuurbeheer hoofddoelstelling is en daadwerkelijk plaatsvindt, dus inclusief het gebied van de Gemeente Asten, maar exclusief beheersgebieden. Het gebied van de Gemeente Asten wordt aangeduid als “Astense Peel”.

1.4

Korte karakteristiek van het Nationaal Park De Groote Peel

De Groote Peel is één van de grote Peelrestanten, een grotendeels onontgonnen gebied op de grens van Noord-Brabant en Limburg. Het is echter niet onaangetast. Praktisch het gehele gebied is verveend. In het Limburgse deel is dit vooral kleinschalig gebeurd; de zogenaamde boerenvervening. In het Brabantse deel ging de vervening vooral in de vorm van industriële vervening. Echte hoogveenvegetaties waren tot rond 1990 nog op zeer kleine schaal in enkele veenputjes aanwezig, maar zijn door voortgaande verdroging sindsdien verdwenen. Niettemin is er een hoopgevende ontwikkeling van vernieuwde veengroei te constateren, al is er op dit moment nog geen sprake van goed ontwikkelde hoogveenvegetaties. Naast het hoogveen heeft De Groote Peel vooral grote natuurwaarden door het voorkomen van een bijzondere vogelbevolking. Het natte karakter en de uitgestrektheid en rust zijn daarbij sleutelfactoren. Ook het landschap in De Groote Peel is bijzonder. Zeker als men het te voet doorkruist, is de sfeer van historische beschrijvingen over eenzame tochten door een gevaarlijk, weids en verlaten gebied nog steeds invoelbaar, of het nu zomer of winter is. De recreatie speelt zich, door een zeer sterke zonering, goeddeels af op een klein gedeelte in het zuidwesten van het gebied. Hier liggen paden met onder meer knuppelbruggen door het veen die in geheel Nederland beroemd zijn. Ook de educatie en voorlichting staan op een hoog peil, onder meer door het nieuwe natuuractiviteitencentrum, maar zeker ook door de Peelgidsen, die menigeen met het gebied hebben laten kennis maken. De afgelopen decennia zijn ook buiten het onontgonnen gebied voormalige agrarisch gebruikte terreinen aangekocht voor natuurontwikkeling. Deze vormen nu een overgang naar het vrijwel overal agrarisch gebruikte gebied er omheen. In dit huidige en vroegere agrarische gebied wordt momenteel de infrastructuur aangelegd voor wateraanvoer, die de verdroging van natuur en landbouwgebied moet tegengaan.

1.5

Functie en status van dit Beheers- en Inrichtingsplan

Dit Beheers- en Inrichtingsplan wordt geschreven in het kader van het Nationaal Park. In het Beheers- en Inrichtingsplan wordt aangegeven volgens welke richtlijnen beheer en inrichting in het Nationaal Park vorm moeten krijgen. Het heeft geen formele, door een wet of overheidsbesluit bekrachtigde status, maar ontleent zijn waarde aan het feit dat de participanten in het Overlegorgaan het onderschrijven en als het (mede)uitgangspunt voor hun eigen beleid terzake maken. De doelstellingen van Nationale Parken staan centraal in het Beheers- en Inrichtingsplan. De functies die daaruit voortkomen voor het Nationaal Park worden beschreven in zowel hun huidige functioneren als in het gewenste functioneren voor de toekomst. Daarnaast richt het plan zich op de bestuurlijke context van het Nationaal Park. De doelstellingen van Nationale Parken worden zo concreet mogelijk gemaakt en uitgewerkt tot uitvoerbare acties voor de verschillende participanten. Dit Beheers- en Inrichtingsplan wordt geschreven voor een periode van 5 jaar. Doorgaans wordt het na die periode herzien. Dit Beheers- en Inrichtingsplan is het tweede dat voor het Nationaal Park De Groote Peel geschreven is. De opstelling ervan is voorafgegaan door een uitgebreide evaluatie van zowel 8

“Water en vuur”

beheer, bestuur als het vorige Beheers- en Inrichtingsplan uit 1991 (Habitat Ecoplan bv, 1991). Dit is een beknopt plan, in die zin, dat geen uitgebreide inventarisatie is opgenomen van gegevens die ook in eerdere en andere plannen voor het gebied te lezen zijn. Wel is gepoogd een aantal actuele thema’s weer te geven in de gebiedsbeschrijving, waarbij met name de landschapsecologische invalshoek centraal heeft gestaan. En het beleidskader is, mede voor de beheerders, uitgebreid weergegeven.

Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

9

2 GEBIEDS- EN FUNCTIEBESCHRIJVING 2.1

Landschapsecologie

2.1.1 Landschapsecologische context van hoogveenvegetaties in De Groote Peel De Groote Peel maakte vroeger deel uit van de uitgestrekte veengebieden op de grens van Noord-Brabant en Limburg (zie Historische kaart van de Peel). Het is één van de onontgonnen restanten daarvan. De Groote Peel is, geologisch gezien, gelegen in het gebied van de Centrale Slenk. Anders dan de oostelijker gelegen Peelhorst, waar de Mariapeel en de Deurnese Peel zijn gelegen, bestaat de bodem hier tot op grote diepte uit doorlatend materiaal. Dit impliceert dat ontwatering in de omgeving van De Groote Peel een sterke invloed heeft op het natuurgebied. De veengroei heeft in het verleden dan ook alleen op gang kunnen komen als gevolg van de hoge grondwaterstand in de wijde omgeving. Nu de omgeving gedraineerd is ten behoeve van landbouw en er ook voor drinkwater grondwater onttrokken wordt, is de potentiaal in de zandondergrond onder het veengebied sterk verlaagd. Aangezien ook de vrijwel ondoorlatende laag aan de basis van het veenpakket op veel plaatsen is weggegraven of doorsneden door sloten en putten, wordt ook het resterende veenpakket op grote schaal gedraineerd. Deze twee factoren (ontwatering zandondergrond en zwaar beschadigde afsluitlaag) maken dat de wegzijging van water uit het gebied van De Groote Peel naar de zandondergrond zo groot is dat de waterstand momenteel over langere perioden gezien onvoldoende stabiel is voor duurzame hoogveenontwikkeling. Tot eind jaren ‘80 van de twintigste eeuw kwamen er nog op kleine schaal (in putjes) hoogveenvegetaties voor (o.m. Joosten en Bakker, 1987) met onder andere wrattig veenmos Sphagnum papillosum. In de jaren ‘90 zijn ook deze verdwenen. Niettemin kwamen wel initiële stadia van hoogveenvorming voor in de vorm van in water zwevend veenmos (waterveenmos: Sphagnum cuspidatum). Midden jaren ‘90 stierf ook dit in droge perioden soms massaal af, om in een daaropvolgende nattere periode (voorjaar) opnieuw tot ontwikkeling te komen. Deze zwevende veenmostapijten kunnen niet worden beschouwd als echte hoogveenvegetaties, omdat ze geheel afhankelijk zijn van oppervlaktewater en een zeer eenzijdige soortensamenstelling hebben. Echte hoogveentjes kunnen de grondwaterstand min of meer zelf reguleren door onder meer sponswerking. Ze groeien dan ook boven de lokale (grond)waterspiegel.

Sphagnum papillosum keerde terug 10

Situaties met veenmosbegroeiingen die boven het omringende waterniveau uitgroeien en een eigen waterstand in stand kunnen houden zijn momenteel in De Groote Peel weer op zeer kleine schaal aanwezig. Op het moment is de waterhuishouding in De Groote Peel al enkele jaren relatief stabiel door het uitblijven van langdurige en grote neerslagtekorten. Dit heeft ertoe geleid dat de initiële fase van hoogveenontwikkeling op sommige plaatsen in een overgangsfase is terechtgekomen. In het veenmosdek komt plaatselijk een andere veenmossoort, die boven het water groeit: slank veenmos (Sphagnum recurvum). Bij het uitblijven van langdurige neerslagtekorten kunnen zich nog andere bultvormende veenmossen (waaronder S. papillosum en S. magellanicum) vestigen, die de sponswerking en daarmee de hydrologische stabiliteit van het systeem sterk vergroten. Op andere plaatsen in Nederland is gebleken dat deze ontwikkeling zich in ca. 10 jaar kan voltrekken, wellicht in minder. De ontwikkelingen in de Deurnese Peel en de Mariapeel zijn wat dat betreft eveneens hoopgevend. Ook in De Groote Peel is wrattig veenmos (S. papillosum) weer teruggekeerd op de plaats waar deze indertijd ook door Bakker en Joosten (1987) is waargenomen. Om deze gunstige ontwikkelingen te kunnen voortzetten zal wel een aanzienlijk stabielere

“Water en vuur”


11

Kaart Wateraanvoerplan

12

“Water en vuur”

waterstand in De Groote Peel gerealiseerd moeten worden, omdat anders de veenmosdrijftillen in een droge zomer opnieuw zullen verdrogen en afsterven. Wateraanvoerplan Het is moeilijk de waterhuishouding in De Groote Peel te stabiliseren. Door de ligging in de Centrale Slenk zijn er tot op grote diepte tamelijk doorlatende sedimentpakketten aanwezig. Daardoor wordt de grondwaterstand van De Groote Peel vanaf relatief grote afstanden beïnvloed. Ten tijde van de veenvorming was deze grondwaterstand zeer hoog, maar voor het gebruik voor de landbouw zijn de waterstanden in een groot omringend gebied sterk verlaagd. Daar komt bij dat de afsluitende veenlaag, die de basis vormde van het hoogveen, op veel plaatsen is doorgraven en verstoord. In de jaren ‘80 vond er een sterke intensivering van het grondgebruik plaats rond De Groote Peel. Dat ging gepaard met verdere ontwatering door buizendrainage en in tijden van droogte werden landbouwgewassen kunstmatig beregend met opgepompt grondwater. Ook drinkwaterwinningen in de omgeving (Ospel, Vlierden, Someren) beïnvloeden de grondwaterstand. De Groote Peel werd zo een soort vergiet in een uitdrogende omgeving. Als gevolg van deze belangentegenstellingen tussen vooral landbouw en natuur is gepoogd met technische middelen een oplossing te bewerkstelligen. Daarbij is gekozen voor aanvoer van gebiedsvreemd (Maas)water naar de gronden rondom De Groote Peel in tijden van vochttekorten, zodat de grondwaterstanden dan niet diep zullen wegzakken. Dit moet de wegzijging van water uit De Groote Peel belangrijk verminderen, in elk geval tot een niveau, waarop de ontwikkeling van levend hoogveen weer mogelijk zou moeten zijn in bepaalde gedeelten van het reservaat. Ook de landbouw zal in zulke droge perioden vruchten kunnen plukken van wateraanvoer. Er bleken toen geen praktische andere oplossingen te zijn voor enerzijds het teveel aan water (voor de landbouw) in het voorjaar en het tekort aan water in de zomer (voor de natuur, maar vaak ook voor de landbouw). De bodemopbouw en hoge ligging van De Groote Peel zijn daarbij de belangrijkste problemen. Daardoor is er geen nalevering van grondwater uit nabije hoogtes (zoals bij de meeste andere hoogvenen in Nederland) en zakt bij neerslagtekorten de grondwaterstand over grote oppervlakten diep weg. Het wateraanvoerplan is momenteel in uitvoering en zal naar verwachting in de planperiode voltooid worden. Kaart Wateraanvoerplan geeft een beeld van het wateraanvoerplan, zoals dat op dit moment wordt voorbereid door Waterschap Peel en Maasvallei. Het noordelijk deel wordt uitgevoerd door Waterschap De Aa. Daarbij is vooral gemikt op het vasthouden van water door dynamisch peilbeheer in de Aa en de Eeuwselse Loop en in het retentiebekken Starkriet. Klimaatsverandering Voor de hoogveenlevensgemeenschappen speelt ook de opwarming van het klimaat een rol. De Groote Peel ligt aan de rand van het areaal van laaglandhoogvenen. Zuidelijker is de temperatuur en daarmee de verdamping te hoog voor het ontstaan van gewelfde hoogvenen op hoge plaatsen in het landschap. De klimatologische randvoorwaarden waren in De Groote Peel zodanig, dat hoogveen nog net kon ontstaan en overleven. Of in de huidige klimatologische situatie aan die randvoorwaarden wordt voldaan is onzeker, omdat naast een hogere gemiddelde jaartemperatuur ook de jaarlijkse hoeveelheid neerslag toeneemt. Zeker als deze toename ook in het zomerseizoen plaatsvindt, kunnen de omstandigheden per saldo gunstiger worden. Na de tamelijk dramatisch droge zomer van 1996 zijn er de vijf jaar daarna geen ernstige droge perioden geweest. Het beeld dat de hoogveenregeneratie laat zien is dan ook tamelijk rooskleurig, maar kan gemakkelijk weer verstoord worden bij een nieuwe droge periode.

2.1.2 Landschapsecologische context andere natuurwaarden In De Groote Peel zijn vanaf de jaren ‘50 van de vorige eeuw ingrepen gedaan in de waterhuishouding om water beter vast te houden. Zo ontstonden rond 1960 enkele grote plassen, zoals Aan ‘t Elfde en het Steltlopersven. Ook in het omliggende gebied steeg de waterstand en ontstond meer oppervlaktewater. Dit had tot gevolg dat het gebied aantrekkelijk werd voor watervogels. Karakteristiek voor De Groote Peel zijn de soorten die


13

14

“Water en vuur”

kenmerkend zijn voor voedselarm water. Omdat het bovendien een groot en rustig gebied is, is het ook aantrekkelijk voor kritische en storingsgevoelige soorten. Afvoer van oppervlaktewater De Groote Peel ligt op de noordflank van een lage heuvelrug (het gebied van de Paardenbegrazing). De waterscheiding ligt echter ten zuiden van het gebied, even ten noorden van de Noordervaart. Ten noorden daarvan watert het gebied af naar de Aa, richting ‘sHertogenbosch en ten zuiden daarvan naar de Roggelse Beek. Het gebied rond De Groote Peel watert geheel af naar de Aa, waarvan twee takken ontspringen in de onmiddellijke nabijheid van het gebied. Aan de zuidwestkant is dit de Aa, aan de zuidoostkant de Eeuwselse Loop, die het gebied doorsnijdt en zich ten noordwesten van De Groote Peel bij de Aa voegt. Omdat De Groote Peel bovenstrooms en hoog ligt ten opzichte van de brongebieden van de genoemde beektakken, is de afwatering grotendeels van het gebied af gericht. (met uitzondering van de Eeuwselse Loop, die het gebied van het Nationaal Park doorsnijdt, maar laag ligt ten opzichte van het omringende natuurgebied). Dit maakt dat de plassen niet worden verontreinigd met landbouwwater. Wel draineert de Eeuwselse Loop de ondergrond van het reservaat. Mogelijk wordt deze watergang in het Nationaal Park opgeheven. Chemische belasting van bodem en water De belasting met voedingsstoffen in De Groote Peel is hoog. Niet alleen zijn de aangevoerde hoeveelheden via de atmosfeer tot nu toe nog vele malen hoger dan de streefwaarden, maar vooral door de veraarding van drooggevallen veenpakketten komen grote hoeveelheden voedingsstoffen vrij in de vegetatie. Hierdoor domineert over grote oppervlakten het Pijpenstrootje en rukt, zonder ingrijpen, ook berkenopslag grootschalig op. Om het open landschap te behouden en om een gevarieerde structuur ten behoeve van vogels in stand te houden, zijn grote beheersinspanningen noodzakelijk. Er wordt sinds de jaren ‘80 begraasd, eerst vooral met heideschapen, maar in de jaren ‘90 zijn ook runderen geïntroduceerd. De begrazing had drie doelen: C verschralen van de bodem en terugbrengen van heidevegetaties C bestrijden van opslag van berken en andere bomen C structuur brengen in de egale pijpenstrootjesvlakten Uit de evaluatie van de begrazing (Buro Hemmen, 1994) kwam naar voren dat verschraling alleen lukte op zandbodems. Uit mineraliserend veen kwamen zoveel voedingsstoffen vrij dat verschraling daar niet werd bereikt, omdat de vegetatie afstierf door overbegrazing. Het bestrijden van opslag lukte wel, zowel met schapen als met runderen. Het structuur brengen lukte het best met runderen, mits die in lage dichtheden werden gehouden. Een nadeel van runderen ten opzichte van schapen is dat ze natte veenbodems gemakkelijker vertrappen. De runderen blijken op de meeste plaatsen dus meer succesvol te zijn en minder te kosten dan de schapen. De schapenbegrazing is daarom geminimaliseerd tot probleemstukjes. Waterverontreiniging treedt vooral in de grotere plassen op doordat de vrijkomende voedingsstoffen uitspoelen uit de omliggende veenpakketten. Via de afvoer van neerslagoverschotten worden deze voedingsstoffen gedeeltelijk ook afgevoerd. Daarnaast komen ook humuszuren vrij uit het veenpakket die het water de karakteristieke bruine kleur geeft en bijvoorbeeld bij stuwen soms schuim veroorzaken. In de jaren ‘70 en ‘80 waren er diverse grote kolonies kokmeeuwen in De Groote Peel aanwezig. Deze zorgden voor een aanzienlijke verontreiniging door guanotrofiëring (uitwerpselen). In de jaren ‘90 zijn de grote aantallen verdwenen. Momenteel zijn ca. 10 plaatsen verspreid in De Groote Peel (o.a. in het Meerbaansblaak) nog ca. 2500 à 3000 paar aanwezig. Verder zorgen de rustende wintergasten voor enige verontreiniging op de grote plassen. Dit wordt momenteel niet als problematisch ervaren. In het verleden is in het Brabantse gedeelte gebiedsvreemd (Maas)water naar het gebied gevoerd om de aangelegde vaartjes van water te voorzien. Dit heeft plaatselijk geleid tot verrijking. Waarschijnlijk is het riet in het Roerdompsven hier nog een restant. Door sommige auteurs zijn de voorkomens van enkele bijzondere plantensoorten ten westen van Aan ‘t Elfde hiermee in verband gebracht. Deze zijn echter waarschijnlijk een gevolg van een iets groter mineralenaanbod uit de bodem.


15

Doorsnijdingen natuurgebied De Eeuwselse Loop is niet alleen een verstoring van de waterhuishouding, het is ook een barrière voor dieren, voor het beheer en in landschappelijk opzicht. Er wordt momenteel nagedacht over het omleggen of opheffen van dit gedeelte van de Eeuwselse Loop. Nog sterker is de barrièrewerking van de weg Asten - Meijel (N279). Het gebied van de Kleine Heitrak ligt ten oosten van deze weg. Van een eenheid met de rest van het gebied is in vrijwel geen enkel opzicht sprake. Een derde potentiële bedreiging van het voedselarme natuurgebied wordt gevormd door de aanwezigheid van de voormalige vuilstort in de Astense Peel. Ecologische verbindingen met de omgeving Hoewel de gebieden om De Groote Peel heen alle ontgonnen zijn en grotendeels in intensief landbouwkundig gebruik zijn, zijn er toch duidelijke ecologische waarden in deze gebieden aanwezig. Zo functioneren ze nog goeddeels als pleisterplaats voor ganzen (taiga- en toendrarietgans en kolgans) en deels ook voor kraanvogels. Veelal zijn dit de oude hoogveenontginningen. De grondwaterstanden zijn er relatief hoog en het zijn nog steeds overwegend open, onbebouwde en rustige gebieden. Het zijn tevens de gebieden waar het afwateringsstelsel van de Aa begint, of de bovenloop ervan doorheen loopt. Ook in die zin liggen er belangrijke ecologische relaties met het hoogveengebied. Die zijn tweeledig: enerzijds beïnvloedde (en beïnvloedt) het hoogveengebied deze gebieden door kwel en afstroming van veenwater. Het zijn potentieel gebieden met vegetaties van berken- en elzenbroekbossen met permanent hoge grondwaterstanden. Ze vormen een zeer wezenlijk onderdeel in de natuurlijke landschapsecologische gradiënten tussen hoogvenen en hun omgeving. Nu deze gebieden ontgonnen en in agrarisch gebruik zijn, zorgt de daarvoor noodzakelijke diepe drainage voor versnelde ontwatering van het restant van het vroegere hoogveengebied. Verder is te denken aan verbindingen naar andere peelrestanten. Het gaat dan met name om een verbinding over de Peelrandbreuk heen naar de andere grote Peelvenen. De kortste route loopt via het gebied tussen Neerkant en Meijel (Hoekse Kuilen en ‘t Molentje) naar het Kanaal van Deurne en het Zinkske en vandaar naar de Deurnese Peel. Een andere, drogere route loopt via de Neerkantse Bossen richting Liessel en via de Heitrakse Peel eveneens naar het Kanaal van Deurne en de Deurnese Peel. Beide verbindingen kennen nogal wat barrières in de vorm van bebouwing en wegen, waaronder de autosnelweg A67.

2.2

Natuurwaarden

2.2.1 Vegetatie en flora De vegetatie van De Groote Peel voor zover in eigendom van Staatsbosbeheer is in 1995 gekarteerd (Vogel e.a., 1996) (zie ook de Vegetatiekaart 1995). De vegetatie bestaat over grote oppervlakten uit heideachtige vegetaties. Vooral waar restveen is achtergebleven is vrijwel overal pijpenstrootje de aspectbepalende soort. op sommige plaatsen echter zijn ook struikheide en dopheide duidelijk aanwezig. Meestal gaat het daarbij om zandige opduikingen (dekzand) dat vroeger bedekt is geweest met veen, maar door de vervening aan de oppervlakte is gekomen. Vooral indien hier een beheer gevoerd wordt dat gericht is op verschraling kunnen fraaie heideveldjes ontstaan. Toch zijn plaatselijk ook op veen kennelijk stabiele voorkomens te vinden van vooral oude struikheide. Op enkele plaatsen is ook vossenbes en soms bosbes te vinden. De bossen bestaan overwegend uit spontane opslag van zachte en ruwe berk, vaak met een bijmenging van vuilboom, soms wat zomereik, zwarte els, grove den of ratelpopulier. In de overgangen naar natte, heide-achtige vegetaties komt ook vaak grauwe en geoorde wilg voor. De bossen zijn vaak over enige oppervlakte gelijk van leeftijd, maar over het gehele gebied komen vrij grote variaties in leeftijd voor. Met name in de Astense Peel zijn natuurlijke berkenopstanden inmiddels plaatselijk in een vervalfase van de eerste generatie, zodat er een meer gevarieerde structuur ontstaat. Ook komt er dan meer dood hout voor en is de soortensamenstelling van de ondergroei doorgaans gevarieerder. Hier zijn ook voorkomens 16

“Water en vuur”

bekend van zogenaamde veenheide-berkenbossen. In de randen van het terrein zijn ook nu nog naaldbossen aanwezig, die in de jaren ‘50 en ‘60 van de vorige eeuw zijn aangeplant met vooral houtproductie als motief. Meestal gaat het om diverse soorten dennen (grove den, corsicaanse den, zeeden), in een enkel geval ook om fijnspar, douglas en larix. De bosjes die in het meer centrale deel van het gebied voorkwamen zijn in de jaren ‘90 gekapt om de openheid van het gebied te herstellen. Alleen bij het Steltlopersven (Koeieuier) zijn nog naaldbosjes in het centrum van het gebied aanwezig. Daarnaast zijn op sommige plaatsen in de randen van het terrein op zandgronden bosjes van zomereik aangeplant in dezelfde periode als de naaldbossen. Deze bossen hebben hoofdzakelijk een beheer dat bestaat uit niets doen, of zijn opgenomen in de paardenbegrazing (zuidoostrand). In het laatste geval hebben ze zeer weinig ondergroei. Waar de waterstand relatief hoog is gaan de heide-achtige vegetaties over in moerassen. In de meeste gevallen is deze overgang geleidelijk. De pollen van pijpenstrootje zijn er hoger en op veel plaatsen komen daartussen waterveenmos, veenpluis, knolrus en andere planten van voedselarme, natte milieu’s voor. In storingssituaties kunnen ook andere planten voorkomen, zoals zwarte zegge (brand), pitrus (onstabiele waterstand) en riet (voedselverrijking). In stabiele, voedselarme situaties treedt ontwikkeling van veenmosdekens op, waarin bij voldoende stabiliteit naast het waterveenmos ook andere veenmossoorten kunnen gaan groeien. Zo kunnen bulten ontstaan die de inleiding zijn tot echte hoogveenregeneratie (zie Kaart Verspreiding van veenmossen). In de grote plassen is de dynamiek van wind en water en ook de voedselrijkdom daarvoor meestal te hoog. Hier komt in de diepere delen meestal geen enkele vegetatie voor. De verspreiding van veenmossen geeft een indruk van de mogelijkheden voor hoogveenregeneratie. Deze zijn vermoedelijk het grootst in de Ospelse Peel (dus ten zuiden van de Moostscheiding (globaal de provinciegrens). Toch blijken de meest stabiele vegetaties (met de meer bijzondere soorten van hoogvenen) zich vooral in het westelijke deel hiervan op te houden. Met name juist ten westen van de Meerbaan/Derde Baan, tussen het Meerbaansblaak en de Moostschieding (dus in het wandelroutegebied) blijken de meer bijzondere vegetaties en plantensoorten als kleine veenbes, kleine en ronde zonnedauw, witte snavelbies en in mindere mate ook lavendelheide voor te Drijftil met waterveenmos, slank veenmos en veenpluis ten komen. Hier komen momenteel ook weer plaatselijk westen van de Meerbaan, januari 2002 drijftillen voor met lage bulten van vermoedelijk slank veenmos en wrattig veenmos (Sphagnum recurvum, S. papillosum). Lavendelheide komt ook buiten dit gebied hier en daar voor, maar het is een soort die zich lang kan handhaven in verdroogd hoogveen. Andere soorten die vooral voorkomen in hoogvenen of daarmee verwante vegetaties zijn veenpluis en wollegras. Deze komen op vrij grote schaal voor in De Groote Peel. Eenarig wollegras komt plaatselijk in vrij hoge dichtheden voor, bijvoorbeeld ten oosten van het Steltlopersven, in het Eeuwig Leven en ten oosten van de Mussenbaan. De soort heeft wat voorkeur voor natte, licht-onstabiele situaties op veen. Eenarig wollegras staat op de Rode Lijst. Veenpluis komt in hogere dichtheden voor in het wandelroutegebied en de puttencomplexen meer naar het oosten. Andere soorten van voedselarme, zwakgebufferde situaties (maar met vaak wel enige minerale invloed) zijn klein en groot blaasjeskruid en waterpostelein. Klein blaasjeskruid komt ook weer voor ten westen van de Derde Baan en op nog enkele plaatsen. Groot blaasjeskruid komt voor tussen het beheerscentrum en de Eerste Baan. Waterpostelein is door Vogel e.a. alleen vermeld van de Kleine Heitrak. Vroeger kwam de soort ook voor in het Vierdebaansven (Bakker en Joosten, 1987). V.d. Munckhof (2000) vermeldt de soort van de Aa ter hoogte van de Broenenhoup. Ook in de poel ten noorden van het (oude) bezoekerscentrum vermeldt hij waterpostelein.


17

18

“Water en vuur”


19

Kaart Verspreiding van veenmossen (naar Vogel e.a., 1996) 20

“Water en vuur”

Een andere categorie meer bijzondere soorten zijn de planten van de soortenrijke natte heide. Vaak is ook hier wat minerale invloed in het spel, met name leem. Dit komt plaatselijk voor in de ondergrond van het gebied ten westen van Aan ‘t Elfde. Hier vinden we dan ook klokjesgentiaan en grote wolfsklauw. Verder komen hier de gevlekte orchis voor. De welriekende nachtorchis is helaas verdwenen uit dit gebied. In de Astense Peel, dicht bij de weg Asten-Meijel, komt de moeraswolfsklauw voor. Beide wolfsklauwsoorten staan op de Rode Lijst. Een minder algemene soort van de droge heide is klein warkruid. Dit komt voor op de flanken van Aan den Berg. Ook deze soort komt voor op de Rode Lijst van hogere planten in Nederland.

2.2.2 Vogels Als gevolg van pogingen om water vast te houden, zijn in uitgeveende laagtes grote plassen ontstaan. Het Elfde en het Steltlopersven zijn de grootste. Daarnaast is het grootste deel van De Groote Peel een uitgestrekt en weinig bezocht gebied met een weids open landschap. Deze twee factoren hebben gezorgd voor een zeer rijke vogelbevolking met diverse bijzondere soorten. Ook de omgeving is daarbij belangrijk, onder meer als foerageergebied voor (taiga-riet)ganzen en soms kraanvogels en een wisselend aantal weidevogels, waaronder grutto’s. Voor de vogelbevolking kan wateraanvoer naar de veelal van oorsprong natte graslanden ook positief zijn. Broedvogels De meest karakteristieke soorten zijn (Van Seggelen, 1999): dodaars, geoorde fuut, roerdomp, grauwe gans, krakeend, winter- en zomertaling, slobeend, tafeleend, bruine kiekendief, boomvalk, kwartel, rallen, watersnip, grutto, wulp, kokmeeuw, zwarte stern, nachtzwaluw, boomleeuwerik, gele kwikstaart, blauwborst, roodborsttapuit, sprinkhaanrietzanger, kneu en geelgors. Als kritische soorten voor heide en hoogveen noemt hij: geoorde fuut, roerdomp, zomertaling, bruine kiekendief, korhoen, patrijs, watersnip, nachtzwaluw en gele kwikstaart Op basis van het voorkomen in vergelijkbare ecologische omstandigheden zijn vogelgroepen gedefinieerd. Deze worden door Staatsbosbeheer gebruikt bij het stellen van doelen voor de planning en zijn daarmee ook voor De Groote Peel van belang. Hieronder zijn de vogelgroepen weergegeven die voor De Groote Peel karakteristiek zijn. Van de vogelgroepen is een gedetailleerder overzicht gegeven in Bijlage 1 Karakteristieke vogelgroepen van De Groote Peel. Het is van belang dat deze karakteristieke vogelgroepen zo compleet mogelijk aanwezig zijn. Daarom is hier van deze vogelgroepen de compleetheid over een reeks van jaren weergegeven. De doelstelling voor de komende beheersperiode zal daaraan gekoppeld worden. Van Seggelen geeft ook de Kuifeendgroep, de Tapuitgroep, de Winterkoning-groep en de Torenvalkgroep als karakteristiek voor De Groote Peel. Hij doet dit op grond van het feitelijke voorkomen van soorten uit deze groepen in het gebied. Deze vogelgroepen worden echter minder karakteristiek voor De Groote Peel (als hoogveenrestant en voedselarm gebied) geacht en zijn daarom hier (en in de doelstellingen) niet opgenomen.


21

De basisgegevens uit de volgende tabel zijn ontleend aan Van Seggelen, 1999: Vogels van de Groote Peel.

Compleetheid vogelgroepen (aantallen broedende soorten)

‘80-‘84

‘85-‘89

‘90-‘94

‘95-‘99

Dodaarsgroep (4 soorten)

4

4

4

4

Slobeendgroep (11 soorten)

5

6

6

6

Korhoengroep (6 soorten)

2

3

3

2

Wulpgroep (12 soorten)

8

7

7

7

Rietgorsgroep (4 soorten)

4

3

3

3

Roodborsttapuitgroep (5 soorten)

4

4

4

4

Geelgorsgroep (9 soorten)

5

6

8

7

32

33

35

33

Totaal (51 soorten)

Het weidevogelgebied tussen Mussenbaan en Moostdijk en naar het westen toe tot aan de Zuid-Willemsvaart gold vroeger als een belangrijk weidevogelgebied, maar de stand van kievit en grutto is de laatste jaren teruggelopen. De oorzaken zijn onder meer verdroging en intensivering van het agrarisch gebruik. Ook bij Staatsbosbeheer nemen de aantallen af. Grutto en kievit, die in het overige gebied de boventoon voeren in aantallen, komen bij Staatsbosbeheer maar spaarzaam voor. Deels komt dit doordat de plaatselijke populatie als geheel terugloopt in aantal. Deels komt het ook door de beperkte voedselvoorziening in de onbemeste graslanden. Uit onderzoek aan de bodemfauna ter plaatse is vastgesteld dat in verschraalde percelen beduidend minder wormen voorkomen (Vogelwerkgroep “De Peel”, 2000). De zuurgraad in de bodem is momenteel niet beperkend voor het voorkomen van regenwormen (pH is overal hoger dan de grenswaarde 4,5). De terreinen van Staatsbosbeheer blijken juist wel geschikt te zijn voor soorten van graslanden met wat meer structuur. Dit weerspiegelt zich onder meer in de relatief hoge aantallen van graspieper, veldleeuwerik en roodborsttapuit. Ook werden er in 2000 maar liefst 43 territoria van de grasmus vastgesteld. In de omgeving van de Kalispeel werden 8 territoria van de Geelgors gevonden. Het weidevogelgebied maakt geen deel uit van het Nationaal Park. Wintervogels en andere gasten Naast de broedvogels zijn de kraanvogel en de rietgans (met als ondersoort de taiga-rietgans, maar ook de algemenere toendra-rietgans en de kolgans) karakteristieke pleisteraars in en rond De Groote Peel. Zie ook Kaart Vogelgebieden. Kraanvogels doen het gebied vooral aan op de najaarstrek, meestal rond half oktober. De waarnemingen zijn de laatste jaren regelmatiger dan in het verleden en de aantallen zijn groter. Omwille van de kraanvogels, die vooral rond de Filose Peel, dicht bij de Eeuwselse Loop pleisteren, is het gebied ook in de herfstperiode voor publiek gesloten buiten het gebied van de wandelroutes. De ganzen foerageren in vrij grote aantallen in de omgeving van De Groote Peel. Het gaat daarbij voor een belangrijk deel om ontgonnen hoogveenareaal en om vroegere beekdalen, zoals het Aa-dal, de Kruisvennen en het Schepersbergpeelke en aangrenzende gebieden tot aan de Noordervaart, het Gevlocht aan de noordzijde en verder het gebied van de Voordeldonkse Broekloop en de Astense Aa (tussen de A67 en de N279). De ganzen benutten de plassen in het reservaat als slaapplaats, maar gaan ook naar verderaf gelegen terreinen om te slapen, zoals de Deurnese Peel, de Strabrechtse Heide of de omgeving van Budel-Dorplein (Koffijberg en Voslamber, 1997).

22

“Water en vuur”


23

Qua aantallen zijn de toendra-rietganzen meestal in de meerderheid. Regelmatig komt 5-10% van de Nederlandse en 1-5% van de West-palearctische populatie voor in de omgeving van De Groote Peel. Het gaat daarbij om maximaal ca. 6500 dieren (periode 1985-‘94). De taiga-rietgans is veel zeldzamer in Nederland: hoewel de absolute aantallen kleiner zijn (maximaal ca. 1000), komt het regelmatig voor dat >10% van de Nederlandse populatie in of in de buurt van De Groote Peel voorkomt. De kolgans zit in aantallen daar tussenin (max. 3000), maar omdat deze soort niet zo zeldzaam is, zijn deze aantallen op het totaal van de populatie slechts soms meer dan 1%. Een meer bijzondere en karakteristieke soort die hoort tot de vrijwel vaste wintergasten is de klapekster. De soort broedde ook wel in vroeger jaren (Van Seggelen, 1999), maar niet vast.

2.2.3 Andere dieren Zoogdieren Het ree is een vaste bewoner van De Groote Peel, zij het in vrij lage dichtheden. Dit hangt samen met het beperkte voedselaanbod binnen het gebied en de dekkingsmogelijkheden, die vooral in de randen van het gebied aanwezig zijn. In enkele randgebieden van De Groote Peel vindt jacht plaats op reeën in verband met schade aan landbouwgewassen en risico’s van verkeersongelukken (langs de N279). In De Groote Peel komen diverse soorten vleermuizen voor. Deze zijn beschermd, zowel krachtens de Natuurbeschermingswet als krachtens de Habitatrichtlijn. Het gaat om de watervleermuis, de dwergvleermuis, de ruige dwergvleermuis en de laatvlieger. Mogelijk komt ook de grootoorvleermuis voor. De das komt niet voor in De Groote Peel, maar wel in nabijgelegen gebieden: Deurnese Peel/Mariapeel en ten zuiden van de Noordervaart (Stokershorst, Grote en Kleine Moost). De kans is dus niet denkbeeldig dat dassen op de trek in De Groote Peel terechtkomen en er zich vestigen in de wat hoger gelegen delen. Naast de oorspronkelijk inheemse fauna zijn er ook diverse oorspronkelijk uitheemse soorten die De Groote Peel als leefgebied benutten. Ten dele zijn deze soorten schadelijk, zoals de bisamrat en de beverrat, die bestreden worden vanwege de schade aan dammen en oevers. Ten dele zijn ze schadelijk omdat ze de inheemse fauna verdringen of als prooi benutten, zoals de nerts dat doet. Reptielen, amfibieën en vissen Van de herpetofauna zijn de gladde slang, de levendbarende hagedis en de heikikker belangrijke en karakteristieke soorten in De Groote Peel. De Amerikaanse hondsvis komt voor in de plassen in De Groote Peel. Hoewel dit een exoot is, is hij van belang als voedsel voor visetende vogels, zoals de roerdomp en de fuut. Ongewervelden Bij de entomofauna gaat het om vlinders en libellen die karakteristiek zijn voor hoogveen. Daarbij horen o.a. het spiegeldikkopje en verder de veenmier en de veenmol. Van andere diergroepen (libellen, watermacrofauna, vlinders, hommels en sprinkhanen) zijn gegevens opgenomen in Bijlage 6 Ongewervelden in De Groote Peel.

2.3

Landschap en cultuurhistorie

Zo’n 150 jaar geleden had De Groote Peel nog overwegend een hoogveenlandschap: een relatief hoog gelegen, bijna boomloos, bultig moeras. Met name aan de Limburgse kant waren daarin al wel Peelbanen aangelegd voor boerenvervening met de daarbij horende putjes, die op de meeste plaatsen weer binnen een aantal jaren zullen zijn dichtgegroeid met veenmos. Dit landschap heeft model gestaan voor het landschap dat ook nu nog wordt nagestreefd in De Groote Peel. Wijd en weids, nat en verlaten.

24

“Water en vuur”

Brabantse Peel 6000 v. Chr. Bron: Provincie N-Br, 2000

in het jaar 0

omstreeks 1100

omstreeks 1500

Hoewel dit beeld niet overal wordt gerealiseerd, kan wel gezegd worden dat het uitgangspunt wordt gehaald: De Groote Peel doet zich inderdaad voor als een weids, nat en leeg gebied. Waar afwijkingen van dit beeld aan de orde zijn, gaat het vooral om bos, dat als coulissen wordt gehandhaafd in onder meer het wandelroutegebied, rondom de grote vennen en langs de randen, in het laatste geval als buffer tegen landschappelijke en bemestende invloeden van buitenaf. Daarnaast worden de sporen van de diverse verveningsmethoden gehandhaafd. Het gaat daarbij om de restanten van de boerenverveningen in de Ospelse Peel: Peelbanen, eendagsputjes, het Meerbaansblaak (natte vervening), maar ook in beperkte mate om de restanten van de ontginning: het boerderijtje Mijl op Zeven met de omringende tuin en het weilandje. Het gaat ook om de restanten van de machinale vervening, die hier vooral in de vorm van de vaartjes-methode werd toegepast. De vaartjes zijn nog op diverse plaatsen in het terrein te herkennen. In de Astense Peel is daarnaast nog tot in de jaren ‘60 van de vorige eeuw verveend op een min of meer kleinschalige, industriële manier. De Putten van Swinkels (ten westen van de N279) zijn daarvan het resultaat. In de meer recente geschiedenis zijn vooral rondom De Groote Peel grote gebieden ontgonnen en verkaveld. Sommige gedeelten daarvan zijn en worden nu weer bij het reservaat gevoegd, waarbij de kavelstructuur verloren kan gaan. In het algemeen zal dit geen grote gevolgen hebben voor cultuurhistorische waarden, omdat deze in de omgeving nog op grote schaal voorhanden zijn. Naast de zichtbare restanten van de verveningen, dienen ook restanten van Defensiewerken (Peel-Raam-stelling) op de Vossenberg in stand gehouden te worden. Deze zijn recent als Rijksmonument aangewezen.

Brabantse Peel 1830

in 1900


in 1955

in 2000

25

Kaart Cultuurhistorische waarden Provincie Noord-Brabant (bron: Kookboek Cultuurhistorie)

2.4

Recreatie

De Groote Peel is een van de bekendste objecten in de regio en zelfs in Nederland. Als Nationaal Park en als groot Peelrestant bepaalt het mede het gezicht van een hele landstreek. De Groote Peel is binnen de Peelvenen (waar onder Mariapeel, Deurnese Peel en Heidse Peel) het gebied waar de meeste mogelijkheden geboden worden voor natuurgerichte recreatie. Dit is ook vastgelegd in het rapport Toeristische en recreatieve zonering Peelvenen, een bouwsteen voor het Projectplan Peelvenen. Uit tellingen van bezoekers van het bezoekerscentrum en van parkerende auto’s kan geconcludeerd worden dat het bezoek licht toeneemt. Lag dit in het begin van de jaren ‘90 op ca. 100.000 mensen per jaar (Buro Hemmen, 1992), nu wordt het geschat op ca. 130.000. Een verdere groei wordt verwacht. In 2000 is wel een onderzoek gedaan naar kwalitatieve aspecten van het recreatief gebruik in het gebied en de beleving door recreanten (V.d. Meulen, 2001). Het gaat hierbij zowel om mensen uit de omgeving (uitloopgebied), als om mensen die uit het gehele land en zelfs van daarbuiten specifiek naar De Groote Peel toekomen om de hier aanwezige natuur te beleven. Maar liefst 38% komt niet uit de regio en 31% van de bezoekers zijn verblijfsrecreanten. Dat een relatief groot deel van de bezoekers van ver komt vertaalt zich ook in de bezoekfrequentie: er zijn vrijwel geen frequente bezoekers: slechts 6% komt 10 of meer malen per jaar. De overgrote meerderheid (90%) blijft meer dan een uur in het gebied. Mensen komen als regel per auto en wandelen in het gebied. Voor het overgrote deel van de bezoekers is de natuur en andere welzijnsredenen als stilte, ruimte, frisse lucht het belangrijkste motief om het gebied te bezoeken. Redenen als “hond uitlaten”, “dichtbij” etc. zijn slechts in enkele gevallen het motief voor het bezoek. De tevredenheid van de recreanten is door V.d. Meulen gemeten met een score die ook rekening houdt met het belang dat de respondenten aan diverse aspecten hechten. Zeer tevreden is men over het omgevingslawaai, (het gebrek aan) loslopende honden en de bereikbaarheid van het gebied. Klachten uit men over het gebrek aan fietspaden en de drukte aan andere bezoekers. Dit hangt ongetwijfeld samen met de sterke zonering, waardoor veel mensen gebruik maken van een klein gebied. 26

“Water en vuur”

De Groote Peel vormt een van de weinige toeristisch aantrekkelijke gebieden in de regio. Gebieden met een enigszins vergelijkbare uitstraling zijn de Strabrechtse Heide, de Kampina en op een wat ander vlak de Maasplassen in de omgeving van Roermond. Er zijn grote verblijfsrecreatieve concentraties langs de Midden-Peelweg (N277), o.m. de Schatberg en omgeving, maar ook de vakantieparken van GranDorado en CenterParcs. Verder is er een toenemend aantal kleinere voorzieningen in de omgeving, waaronder campings en kleine bungalowparken (onder andere in Meijel) en kleinschalige voorzieningen zoals “kamperen bij de boer”. Zonering Het Nationaal Park kent een zeer sterke zonering van de recreatie. Deze concentreerde zich tot voor kort vrijwel geheel op een gebied van ca. 60 ha (zie Kaart Recreatieve zonering). Dit gebied is intensief ontsloten door middel van een drietal wandelroutes, die hoofdzakelijk gebruik maken van voormalige peelbanen, met knuppelbruggen die de verbindingen daartussen vormen. Ook zijn er een uitkijktoren, enkele schuilhutten, een vogelkijkhut, een natuurpad en diverse andere voorzieningen, zoals banken en afvalbakken. Dit gebied is het gehele jaar door vrij toegankelijk. Het gebied biedt een tamelijk representatief en aantrekkelijk beeld van het gebied, waarbij met name de plassen en kleinschalige verveningspatronen goed tot uiting komen. In 2000 is door Staatsbosbeheer besloten deze zone uit te breiden (zie Kaart Recreatieve zonering). Daarnaast is er een gedeelte dat het gehele jaar opengesteld is, maar waar weinig recreatieve voorzieningen zijn. Het gaat om het gebied van de Paardenbegrazing en het Mussenbaangebied. Het overgrote deel heeft niet of nauwelijks recreatieve voorzieningen. Het is gesloten voor publiek in de broedtijd van 15 maart t/m 15 juli en in de tijd dat de kraanvogels pleisteren: van 15 oktober tot 30 november. Door de randzone van het Nationaal Park loopt een lange-afstandswandelpad (LAW) met een variant die het noordelijk deel van het gebied doorsnijdt. Verder is er een fietsroute die door de zuidelijke randzone van het gebied loopt (Aan den Berg) en een route voor aangespannen wagens in hetzelfde gebied. Tendensen Er wordt een verdere toename van het recreatief medegebruik verwacht, onder meer als gevolg van het nieuwe natuuractiviteitencentrum. In de Peelvenen wordt in het kader van plattelandsontwikkeling onder meer het agrotoerisme gestimuleerd. Dit zal een uitbreiding van de overnachtingscapaciteit in de regio tot gevolg hebben. Daarnaast is er landelijk een tendens tot meer gebruik van natuurterreinen voor recreatieve doeleinden, onder meer door de toegenomen mobiliteit. Door de zeer sterke zonering van het recreatief gebruik zal een verdere toename van het recreatief medegebruik Agrotoerisme wordt onder voorwaarden gestimuleerd leiden tot een (te) grote druk op het huidige intensief ontsloten gebied. Dit geldt in het bijzonder tijdens de sluiting van het grootste gedeelte van De Groote Peel. Staatsbosbeheer heeft daarom besloten tot een uitbreiding van de wandelmogelijkheden in De Groote Peel. Enerzijds zal er een wandelroute bijkomen die aansluit op de bestaande routes, maar westelijk daarvan ook het Mussenbaangebied zal aandoen. Anderzijds zal er, op gericht verzoek van recreanten, de mogelijkheid geboden worden om een struinroute te lopen. Deze zal hoofdzakelijk gaan door het gebied van de Paardenbegrazing. Deze route zal in het terrein niet worden gemarkeerd. In de omgeving is er een duidelijke groei waar te nemen in het recreatieve aanbod. Ook beleidsmatig wordt er relatief veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van de recreatie. Dit hangt enerzijds samen met de groeiende markt voor korte vakanties, anderzijds met de teruggang in de agrarische sector. Daarnaast blijkt de Peel aantrekkelijker voor recreanten dan men lange tijd heeft gedacht. Omdat De Groote Peel het sterkst van de Peelvenen voor recreatief medegebruik is Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

27

ontwikkeld, geeft dit enerzijds een groeiende “markt” voor het geboden recreatief product. Anderzijds is er echter ook een groeiende druk waarneembaar om recreatieve voorzieningen te realiseren in nu nog recreatieluwe delen van het Nationaal Park.

28

“Water en vuur”

2.5

Educatie en voorlichting

Eén van de algemene doelstellingen van Nationale Parken in Nederland is educatie en voorlichting. Dit wordt in het Nationaal Park De Groote Peel vormgegeven door middel van een bezoekerscentrum, dat in 2001 is vervangen door een nieuw natuuractiviteitencentrum. Het oude bezoekerscentrum in de Peelboerderij blijft dienst doen als educatieve ruimte, voor met name de opvang van schoolgroepen. Nog meer dan voorheen is het nieuwe natuuractiviteitencentrum voor zeer veel bezoekers (meer dan tweederde) een eerste pleisterplaats om het bezoek aan het Nationaal Park te starten, enige informatie te krijgen over recreatieve mogelijkheden en door middel van de aangeboden expositie en educatieve middelen een eerste inleiding te krijgen op de waarden en aspecten van het natuurgebied. Daarnaast zijn er vele gerichte activiteiten die worden ondernomen om specifieke doelgroepen met het gebied te laten kennismaken of de bestaande kennis te verdiepen. Daarvoor worden door het Consulentschap Het nieuwe natuuractiviteitencentrum Natuur- en Milieueducatie (CNME) van het IVN (gevestigd te Roermond) voor de drie Nationaal Parken in Limburg diverse activiteiten ontwikkeld. Dit werk wordt gecoördineerd door de Werkgroep Educatie en Voorlichting, één van de werkgroepen die in het kader van het Nationaal Park werkzaam is. In deze werkgroep hebben zitting: C de provinciaal consulent NME in Limburg C de coördinator Educatie en Voorlichting Nationaal Parken in Zuidoost-Nederland C de secretaris van het Overlegorgaan C een vertegenwoordiger van Staatsbosbeheer C de beheerder van het bezoekerscentrum/natuuractiviteitencentrum C een medewerker van het Natuurhistorisch museum De Peel. Verder is er een nme-contactennetwerk, waarin allerlei personen en instellingen op het vakgebied uit de omgeving jaarlijks bijeenkomen om ontwikkelingen uit te wisselen en te coördineren. Er zijn in 2001 in het Nationaal Park De Groote Peel 150 educatieve excursies (voor specifieke doelgroepen als scholen, gehandicapten, e.d.) gehouden. Daarnaast zijn er vrije inloopexcursies en worden excursies aangevraagd. De Peelgidsen, vrijwilligers die een gerichte scholing hebben gehad, zijn daarbij zeer belangrijk. Ook is er een jaarlijks terugkerend Natuurtheater in de zomermaanden. Het terras; aan de andere zijde is de toneelruimte in de vorm Dit wordt door bijna 1000 mensen van een soort amfitheater bezocht, voor het overgrote deel bestaand uit kinderen. Speciale aandacht gaat uit naar jeugdige bezoekers. Zo zijn er specifieke jeugdnatuurbegeleiders opgeleid. Ook voor andere educatieve functies is er een grote inzet van vrijwilligers: excursieleiders en gidsen voor mensen met een handicap. Om de motivatie en deskundigheid te bevorderen worden er jaarlijks bijscholingsprogramma’s georganiseerd, bestaand uit bijeenkomsten zoals een jaaropening, een bijscholingsdag en een minispecialisatiecursus. Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

29

Er zijn diverse programmapakketten voor het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs beschikbaar. Ook is er een CD-Rom met informatie over De Groote Peel beschikbaar. Algemene informatie is te vinden op de een website (zie colofon) en het infobulletin “Nationale parken Zuidoost Nederland” wordt enkele malen per jaar uitgegeven. Specifiek voor De Groote Peel zijn de “Peeljuffers”, een informatieblad dat enkele malen per jaar uitkomt en waarin onderwerpen behandeld worden die voor een grote groep geïnteresseerden bedoeld is. Het wordt verspreid onder onder meer vrijwilligers en is gratis verkrijgbaar voor het publiek in het bezoekerscentrum. Er zijn min of meer structurele contacten met de recreatieve ondernemers in de omgeving. Er is een jeugdprogramma georganiseerd en er wordt gezocht naar mogelijkheden om recreatieve arrangementen te organiseren, waarin een bezoek aan of excursie in het Nationaal Park is opgenomen. In het Derde Meerjarenplan educatie en voorlichting Nationale Parken Zuidoost-Nederland zijn een aantal thema’s uitgewerkt die in de periode 2001 - 2005 het beleid zullen bepalen: Deze thema’s zijn: C de gast als klant C educatie door beleving C vraaggericht werken C de regio als partner C versterken van naamsbekendheid Dit zal in de uitwerking verder worden belicht.

30

“Water en vuur”

3 BELEID EN WETTELIJK KADER 3.1

Internationaal en Europees beleid

Conventie van Ramsar (Wetland-conventie, 1971) De Conventie van Ramsar (Iran) heeft tot doel natte gebieden van allerlei soort te beschermen. Deelnemende landen hebben de plicht gebieden die aan de criteria voldoen aan te melden en te beschermen. De Groote Peel is sinds 1980 (voor 900 ha) aangemeld als “wetland” op grond van het criterium gebiedskenmerken: “it supports a representative, rare, or unique example of a natural or near-natural wetland type found within the appropriate biogeographic regio” en op grond van het biodiversiteitscriterium: “it supports populations of plant and/or animal species important for maintaining the biological diversity of a particular biogeographic region”. De zgn. 1%-norm speelt daarbij een rol: van de rietgans is regelmatig meer dan 1% van de Noord-Atlantische populatie in het gebied aanwezig. EU-Vogelrichtlijn (1979) Deze richtlijn van de Europese Unie verplicht de lidstaten maatregelen te nemen om in diverse bijlagen genoemde vogelsoorten en hun leefgebieden te beschermen. Ook hierbij speelt het 1%-criterium een belangrijke rol. Sinds 1986 is het gebied van het Nationaal Park (met uitzondering van de vuilstort in de Astense Peel) aangewezen als “Special Protection Area”. De Groote Peel kwalificeert zich op grond van zowel de aanwezigheid van de rietgans (taiga- en toendra-rietgans, niet-broedvogel) als van ?? (broedvogel) als Special Protection Area (SOVON Vogelonderzoek Nederland, 2000). Daarnaast hebben nog diverse andere soorten een rol gespeeld bij de begrenzing. Conventie van Bern (1980) Verdrag om het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijke leefmilieu in Europa te beschermen. De Groote Peel heeft als gebied geen status voor de Conventie van Bern. De Conventie is voor de Europese Unie uitgewerkt in de Habitatrichtlijn. EU-Habitatrichtlijn (1992) De Habitatrichtlijn is gericht op het beschermen van habitats (leefgebieden) als zodanig, maar ook om de bijzondere planten en dieren die er leven. Deze zijn opgenomen in diverse bijlagen. De lidstaten zijn verplicht Speciale Beschermingszones aan te wijzen voor habitats, planten en dieren die van communautair belang worden geacht. Momenteel is dit voor Nederland in procedure. De Groote Peel is aangemeld als Speciale Beschermingszone op grond van het voorkomen van het prioritaire habitat “bossen op veen”. Daarnaast is de werking van de Habitat-richtlijn automatisch van toepassing op Speciale Beschermingszones krachtens de Vogelrichtlijn. Verdrag van Malta Het verdrag van Malta beoogt het archeologisch bodemarchief veilig te stellen voor ingrepen in de bodem. Als gevolg van een uitwerking van het Verdrag zullen bodemingrepen, waaronder plagwerk, voorafgegaan moeten worden door een “archeologische toets”. De Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort kan hierin adviseren. In de Groote Peel zijn in het verleden diverse archeologische vondsten gedaan.


31

3.2

Nationaal beleid

Nota natuur, bos en landschap in de 21e eeuw (Natuur voor Mensen, mensen voor natuur) De nota bouwt voort op het Natuurbeleidsplan (Min. van LNV, 1990) en beoogt het natuurbeleid dat daarin is verwoord (zie Kaart Ecologische Hoofdstructuur rond De Groote Peel) nieuwe impulsen te geven. Voor het gebied van het Nationaal Park De Groote Peel zijn de volgende onderdelen relevant: C internationalisering C nationale parken Kaart 5 EHS rond De Onder het kopje “internationalisering” ligt de nadruk op behoud van Groote Peel biodiversiteit. Dat wordt onder meer in uitvoering gebracht door de uitvoering van internationale verdragen, waaronder de EU-Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. Daarnaast levert Nederland een actieve bijdrage aan het realiseren van een PanEuropees ecologisch netwerk (Natura 2000) en stimuleert het de grensoverschrijdende samenwerking hierbij. In de omgeving van De Groote Peel zijn geen nieuwe “robuuste verbindingen” gepland. Niettemin werkt de Provincie Limburg wel grootschalige ecologische verbindingen in Limburg uit, waarbij mogelijk ook de Peelvenen aan de Stippelberg worden gekoppeld. Wat betreft Nationale Parken zal er worden gewerkt aan een kwalitatieve versterking van het parkenstelsel met aandacht voor: C intensivering van de samenwerking van de parken C ontwikkeling van kwaliteitstoetsingssysteem C areaalvergroting C versterking van de functies op het gebied van educatie, recreatie en beleving. Vijfde nota Ruimtelijke Ordening Centraal in de Vijfde nota RO staan de contouren: rode contouren rond bebouwing en groene contouren voor gebieden met hoge landschappelijke en natuurwaarden. Dit zijn de gebieden van de EHS, de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden en een selectie van Belvédèregebieden. Ingrepen in deze gebieden zijn alleen toegestaan bij een zwaarwegend maatschappelijk belang en met inachtneming van compenserende en mitigerende maatregelen. Ook in de omgeving geldt een verbod op ingrepen die kunnen leiden tot aantasting van bestaande waarden en wezenlijke kenmerken, waarbij dezelfde voorwaarden gelden (vergelijkbaar met de Natuurbeschermingswet). In het buitengebied (dus buiten de rode contouren) geldt een ontwikkelingsgerichte landschapsstrategie met als doel de identiteit en diversiteit van het landschap te beschermen. Daartoe worden landschapsvisies ontwikkeld die deel moeten gaan uitmaken van de provinciale streekplannen. Nota Belvédère De nota Belvédère behandelt de relatie tussen ruimtelijke inrichting en cultuurhistorie en vervangt de Nota Landschap uit 1992. Hierin is een aantal cultuurhistorisch waardevolle landschappen in Nederland geselecteerd, waarin naar verhouding tot andere gebieden veel cultuurhistorische waarden in onderlinge samenhang of waarden van bijzondere betekenis aanwezig zijn. De Groote Peel is niet aangewezen als Belvédèregebied. Structuurschema Groene Ruimte 2 Dit (ontwerp) van de Planologische Kernbeslissing is, naast continuering van bestaand beleid, gericht op een aantal nieuwe ambities, die op hun beurt vooral voortvloeien uit hiervoor behandelde nota's. Die nieuwe ambities hebben in beperkte mate invloed op het gebied van De Groote Peel. Van belang is continuering van het Nationale Parken beleid (met daarbij aangegeven dat een verdere areaalvergroting van de parken gewenst is met het oog op het ontstaan van robuuste verbindingen) en het voornemen te bezien of een robuuste verbinding tussen De Peelvenen en de Stippelberg te bewerkstelligen is. Expliciet wordt gesteld dat het Nationaal Park ook cultuurgronden, al dan niet binnen de EHS, kunnen omvatten.

32

“Water en vuur”

Natuurbeschermingswet Sinds 1988 is de Natuurbeschermingswet van kracht voor De Groote Peel. Daarmee werd het een Natuurmonument. De begrenzing is aangegeven op de kaart Begrenzingen, vakindeling en toponiemen op pagina 5. De begrenzing is - op enkele details na - dezelfde als de begrenzing van het Nationaal Park. Als gevolg van deze aanwijzing zijn bufferzones ingesteld, waarin de zogenaamde externe werking van de Natuurbeschermingswet van kracht is. Er is sinds 1990 bij ministerieel besluit een hydrologische bufferzone met een begrenzing van 2 km rond het Natuurmonument ingesteld. In dit gebied zijn ingrepen in de waterhuishouding zoals drainage en beregening uit grondwater, maar ook andere waterwinningen, vergunningplichtig. Binnen een zone van 600 m zal voor drainage en beregening in principe geen vergunning worden verleend.

3.3

Regionaal en provinciaal beleid

Gebiedsvisie Natuur, Bos en Landschap “De Peelvenen” (Wild en woest en ledig) Deze visie, geschreven in opdracht van het Min. van LNV, directie NBLF, belicht het gebied van de Peelvenen vanuit de mogelijkheden voor natuur, bos en landschap. De visie voor de natuurterreinen maakt onderscheid tussen de Peelhorst (Deurnese Peel/Mariapeel) en de Centrale Slenk met De Groote Peel. De gebieden op de Peelhorst hebben in deze visie goede potenties voor natuurontwikkeling, vanwege de regionale waterhuishouding. Hier zou “wilde natuur” geschapen kunnen worden, met hoogveenregeneratie als één van de vormende factoren. Voor De Groote Peel wordt een meer halfnatuurlijke strategie voorgesteld: natuurwaarden kunnen worden ontwikkeld op basis van blijvende beheersingrepen, zoals het kappen van berken. Hoewel het hydrologisch herstel van de beekdalen wel wordt gezien als de sleutel tot landschapsecologisch herstel van ook het hoogveengebied, wordt dit voor het dal van de Eeuwselse Loop als voorlopig onhaalbaar gekenschetst. De reden daarvoor is vooral het intensieve landbouwkundig gebruik in een vrij groot gebied. In het dal van de Aa worden de kansen hoger aangeslagen. Hoogveenregeneratie (een algemene doelstelling voor het gehele gebied) is specifiek voor De Groote Peel in deze visie niet expliciet opgenomen. In De Groote Peel zal het klassieke beeld van de Peel, gekenmerkt door grootschalige voedselarmoede, vochtigheid en openheid met de daaraan gebonden natuurwaarden, worden gehandhaafd en versterkt. Het gaat daarbij vooral om moerassen en plassen, vochtige en droge heiden en schraalgraslanden. Behoud en herstel van deze landschapstypen vereisen een actief inwendig beheer, gericht op het tegengaan van boomopslag en het verwijderen van voedingsstoffen middels kappen, maaien en afvoeren en begrazen.” In de omgeving wordt gefocust op het Aa-dal en andere laaggelegen gebieden voor het ontwikkelen van gradiënten tussen het voedselarme hoogveengebied en de voedselrijkere (voormalige) landbouwgronden. Op de zandrug aan de zuidzijde van de Peel zijn mogelijkheden aanwezig voor dergelijke overgangen op droge gronden. Provinciaal Omgevingsplan Limburg, 2001 Het POL kan gezien worden als een integraal plan van de Provincie Limburg op het gebied van ruimte, milieu en water. Het komt daarmee in de plaats van het gangbare streekplan, het milieubeleidsplan, het provinciaal natuurbeleidsplan en het waterhuishoudingsplan. De natuurlijke waarden zijn uitgewerkt in een aantal afzonderlijke waarden: C kristallen waarden (zie Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: kristallen waarden: kwaliteit van lucht, bodem, water en sediment. Het onontgonnen deel van De Groote Peel is aangewezen als “zeer verzuringsgevoelig gebied” (donker rood-oranje). Een smalle zone van reservaatsgebieden langs de zuidoostrand is aangegeven als “verzuringsgevoelig gebied” (licht oranje). Verder is het grootste deel van het onontgonnen gebied aangegeven als “Stiltegebied” (groene omlijning en arcering). Het oostelijk deel is daar uitgehouden. Dit ligt in de invloedssfeer van de weg N279. Het Waterwingebied Ospel staat op de kaart (blauw); in tegenstelling tot andere waterwinningen zonder jaar van sluiting.


33

Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: kristallen waarden

Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg, integratiekaart

C Groene waarden: waarden van de natuur. De Groote Peel is aangegeven als “bos- en

natuurgebied” (donkergroen op de Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg, integratiekaart) met daaromheen een “ecologische ontwikkelingszone” (lichtgroen). De gele gebieden zijn “zones met aan openheid gebonden natuurwaarden”. De schuin gearceerde gebieden zijn laagten en beekdalen en kunnen worden aangewezen als zoekgebieden voor waterretentie.

34

“Water en vuur”

Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: blauwe waarden

C Blauwe waarden: waarden verbonden aan een veerkrachtig watersysteem:

Op de Kaart Provinciaal Omgevingsplan Limburg: blauwe waarden zien we de “Provinciale ecologische structuur” terug in lichtgroen, “beekdalen en laagtes” in blauwgroen en “hydrologisch gevoelige natuur” in donkergrijs. Het gebied met horizontale oranje arcering is “bufferzone verdroging”. Infiltratiegebieden zijn aangegeven met blauwe stippels.

Op basis van de waarden zijn “perspectieven” geschetst in het POL. Voor het gebied van en rondom het Nationaal Park zijn vooral de perspectieven 1 t/m 5 van belang. Perspectief 1 behandelt het beleid voor bos en natuurgebieden. Deze gebieden worden middels een planologische basisbescherming of zwaardere middelen beschermd. Perspectief 2 behelst de “ontwikkelingsgebieden voor ecosystemen” Hier dient voor 2018 een groot deel omgezet te zijn in bos en natuur. Daarbij blijven vormen van grondgebonden veehouderij mogelijk en ook waterwinning. Perspectief 3 behandelt de “ruimten voor veerkrachtige watersystemen”. Doelstelling is reductie van 20% van de piekafvoeren naar de Maas. Daartoe zullen retentiegebieden worden aangewezen. Perspectief 4 “Vitaal landelijk gebied” betreft landbouwgebied met landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten. Economische ontwikkeling van landbouw, recreatie en toerisme wordt als kans gezien voor behoud van deze waarden. Nieuwe bebouwing door nietgrondgebonden agrarische bedrijven wordt niet voorgestaan. Functieverandering met vermindering van verstening en landschappelijke verbetering wordt toegelaten. Perspectief 5 “Ontwikkelingsruimte voor landbouw en toerisme” biedt nog meer mogelijkheden voor economische dynamiek. Daarbij wordt concentratie van intensieve veehouderij op sterlocaties gestimuleerd, zodat elders kwaliteitsverbetering kan plaatsvinden, met name op toeristisch-recreatief gebied. Het beleid dat is uitgezet in de POL wordt ondermeer uitgewerkt in Stroomgebiedsvisies, waarin aan de orde komen: herstel van verdroogde natuur, waterconservering, retentie van afvoerpieken en ecologisch herstel van oppervlaktewatersystemen.


35

Streekplan Noord-Brabant (2002) Het Streekplan Noord-Brabant 2002 is opgezet volgens de lagenbenadering die ook gebruikt is voor de 5e Nota RO. De onderste laag, die is weergegeven op Kaart Ontwerp Streekplan Noord-Brabant 2002, Elementen van de onderste laag, beeldt de natuurlijke gesteldheid en mogelijkheden van de “gebruiksruimte” uit. Daarbij gaat het om zaken als bodem, water en natuur. Het landelijk gebied wordt verdeeld in een “Groene Hoofdstructuur” (GHS) en een “Agrarische hoofdstructuur”. In het kaartbeeld valt op dat de eerder aangewezen “reservaatsgebieden” tot de “natuurparel” zijn gerekend. Verder zijn er nauwelijks “natuurontwikkelingsgebieden” in de omgeving, maar wel “leefgebieden voor kwetsbare soorten”. Opvallend zijn ook de ecologische verbindingen naar de andere Peelvenen (via zowel de zuidroute naar het Zinkske als via de Heitrakse Peel naar de Liesselse Peel. Verder loopt er een verbinding aan de westzijde door het agrarisch gebied (RNLE landschapsdeel). Het onontgonnen deel van De Groote Peel is aangemerkt als gebied met “aardkundige waarden”. De “zoekgebieden voor waterberging” liggen in de dalen van de Aa en de Eeuwselse Loop. Op de kaart van de ruimtelijke hoofdstuctuur van het Streekplan is aangegeven dat tussen de Witte Bergen en Heusden een zoekgebied is voor veeverdichting. Rond Heusden is een vestigingsgebied voor glastuinbouw aangegeven.

Kaart Ontwerp Streekplan Noord-Brabant 2002, Elementen van de onderste laag

Waterbeheersplan De Aa (2001) De kaart die hoort bij het Waterbeheersplan 2001-2004 van Waterschap De Aa vertoont een duidelijke overeenkomst met het Streekplan. De Peelvenen hebben een gecombineerde functie: waternatuur en water voor landnatuur. In de leefgebieden voor kwetsbare soorten van het streekplan is in het waterbeheersplan de functie water voor landnatuur toegekend. Ook de natte ecologische verbindingen (naar de andere Peelvenen) zijn aangegeven. Opvallend is dat de Peelvenen, dus ook De Groote Peel, zijn aangegeven als opvanggebied voor piekafvoeren. De Aa ten westen van De Groote Peel is aangegeven als “Watersysteembeek= gericht op vismigratie, hermeandering, inundatie en inrichting”. Er zijn kwantitatieve doelstellingen opgenomen. Opvallend is daarbij de doelstelling voor waternatuur: “Geen wateraanvoer bij functies waternatuur en waar accent op natuur ligt”. De doelstelling voor Watersysteembeek is 160 km beekherstel. De planning gaat echter uit van slechts 5,5 km herstel tot 2004 en 50 km tot 2018.

36

“Water en vuur”

Projectnota Peelvenen (1999) In 1996 is de Streekcommissie Peelvenen begonnen met het vormgeven van het gebied van de Peelvenen. Het gebied is veel kleiner dan het studiegebied van de Gebiedsvisie Peelvenen (Wild en woest en ledig: Van Engen en Joosten, 1994). Het richt zich op de grote Peelrestanten (Deurnese Peel, Mariapeel, Groote Peel en de zone daartussen, met een praktisch gekozen omgeving daarbij van 1 à 2 km om de grote Peelrestanten heen. Doel van het Project Peelvenen is door integrale landinrichting te komen tot de doelen die op diverse beleidsniveaus voor dit gebied zijn ontwikkeld. De Streekcommissie is inmiddels omgevormd tot een Landinrichtingscommissie. Doelen zijn: C realisering 1500 ha nieuwe natuur in de komende 15 jaar C realisering van (nieuwe) ontwikkelingsmogelijkheden voor de landbouw C realisering van duurzame watersystemen C terugdringing van verzuring door ammoniakemissies C realisering van ontwikkelingsmogelijkheden voor recreatie en toerisme C behoud, herstel en ontwikkeling van bos en landschap Omdat de Streekcommissie dicht op het gebied zit, kunnen de werkzaamheden heel concreet aanwijsbare resultaten hebben. Hierna zijn enkele kaarten (zuidelijk deel) uit de Projectnota Peelvenen weergegeven. Op de Kaart Landschapsbeleid Peelvenen vallen de gebieden op die zijn aangewezen als “open en grootschalig landbouwgebied met ruimtelijke waarde” Op de (niet afgebeelde) kaart “natuur, bos en landschap” behoort dit gebied niet tot de Groene Hoofdstructuur (GHS). Wel is er een verbindingszone aangegeven. De gebieden die zijn aangegeven voor “weidevogels en ganzen” behoren wel tot de GHS. De gebieden op de landschapskaart die zijn aangegeven als “besloten en kleinschalig landschap” zijn op de kaart “natuur, bos en landschap” aangegeven als “beheersgebied (zoekgebied ruime jas weidevogels en/of ganzenopvang)”. Op de Kaart Toeristisch-Recreatief Zoneringsplan Peelvenen valt de fietsverbinding langs/door De Groote Peel op. Verder zijn er diverse verblijfsrecreatiepunten aangegeven in de onmiddellijke nabijheid van De Groote Peel. Tenslotte is de Kaart Water en Milieu Peelvenen weergegeven. Hierop zijn de hydrologische bufferzone en het Stiltegebied weergegeven.


37

38

“Water en vuur”


39

40

“Water en vuur”

Koepelplan Reconstructie (2001) De Provincie Noord-Brabant heeft in juni 2001 het Koepelplan voor de Reconstructie van concentratiegebieden vastgesteld. Dit plan beoogt om verschillende functies in het agrarisch gebied ruimtelijk zo te plaatsen dat ze elkaar niet in de weg zitten, maar, waar mogelijk, juist versterken. Zo kunnen agrarische bedrijven uit de directe omgeving van kwetsbare functies als wonen en natuur worden beëindigd of verplaatst naar minder kwetsbare gebieden. De reconstructiegebieden worden ingedeeld volgens het principe van integrale zonering in drie verschillende zones: landbouwontwikkelings-, verwevings- en extensiveringsgebieden. Voor extensiveringsgebieden komen gebieden in aanmerking waar hoge waarden op het vlak van water en bodem, natuur, bos, landschap en cultuurhistorie aanwezig zijn, of waar die waarden eenvoudig ontwikkeld kunnen worden. Ook de zones die nodig zijn om dergelijke gebieden te beschermen, zoals de ammoniakzones, worden verplicht begrensd als extensiveringsgebied. Als er vanwege een stapeling van verschillende thema's in een gebied zodanige maatregelen genomen moeten worden om waarden elders veilig te stellen dat de grondgebruiker de inrichting van de grond niet vrijelijk kan bepalen, moet de commissie overwegen dit gebied ook als extensiveringsgebied te begrenzen. Daaruit volgt dat het Nationaal Park en een zone daaromheen naar verw achting worden aangewezen als “extensiveringsgebied”. Dit zal inhouden dat (intensieve) veehouderijbedrijven in die zone in aanmerking kunnen komen voor bedrijfsbeëindiging of -verplaatsing met “flankerend beleid”, meestal een vorm van (financiële) compensatie voor de betrokken ondernemer. In het Koepelplan is aangegeven dat voor de in het streekplan genoemde Regionale Natuuren LandschapsEenheden (RNLE’s) (waaronder de RNLE Peelvenen) specifieke visies zullen worden opgesteld. Pilot Reconstructie Nederweert (Anoniem, 1999) Om de mogelijkheden en gevolgen van de Reconstructiewet in de praktijk inzichtelijk te maken zijn in Nederland enkele Pilots Reconstructie aangewezen. Deze lopen dus vooruit op de planvorming en uitvoering in andere reconstructiegebieden. De Reconstructiewet beoogt vooral “zwakke” maatschappelijke functies en de invloed van (intensieve) veehouderij beter op elkaar af te stemmen. Dergelijke zwakke functies kunnen zijn: wonen, natuur, milieu en waterhuishouding. Daarnaast beoogt de Reconstructie de duurzame landbouw een economische impuls te geven. In de uitvoeringsperiode van de Reconstructie tot 2010 wordt vooral ingezet op: C versnelde realisering van de Ecologische Hoofdstructuur C aanwijzen van ontwikkelingsgebieden voor intensieve veehouderij zonder negatieve beïnvloeding van de omgevingskwaliteit C ontwikkelen van een vitaal platteland waar verschillende ontwikkelingsmogelijkheden mogelijk moeten zijn. Kaart Gebiedsvisie pilot reconstructie Nederweert geeft de ruimtelijke vertaling van deze doelen. Over Inrichting rond De Groote Peel wordt het volgende opgemerkt: Het peilbeheer in een zone van twee kilometer rond De Groote Peel wordt aangepast op een slootpeil van 30 en 80 cm onder het maaiveld, respectievelijk het zomer- en winterpeil. Het dynamisch peilbeheer maakt het mogelijk de natuurwaarden in De Groote Peel te verhogen. Maar ook bij dit peilbeheer zal het niet mogelijk zijn dat in het gebied de gewenste situatie (levend hoogveen) wordt bereikt. Hiervoor is een peilverhoging tot boven het maaiveld noodzakelijk. Maar dan zullen grote delen zodanig vernatten dat hier geen landbouw meer mogelijk is. Bij het nu voorgestelde peilbeheer blijft het gebied geschikt voor rundveehouderij en op hogere percelen blijft het mogelijk granen en maïs te verbouwen. En bij Opstellen en uitvoeren peilenplan voor de primaire waterlopen: ( ) Bij de uitwerking van de watermaatregelen voor De Groote Peel is het waterschap al uitgegaan van een peilbeheer waarbij afhankelijk van een gedifferentieerd grondgebruik een geringere drooglegging wordt gehanteerd. Hierbij wordt ingezet op een zomerpeil van 30-50 cm beneden maaiveld. De weg naar kritisch peilbeheer, waardoor de wegzijging verder vermindert, is daarmee ingeslagen. De natuurontwikkeling in De Groote Peel krijgt daardoor een duidelijke impuls. het reconstructieplan zet in op een zomerpeil van 30 cm beneden maaiveld. Verder wordt er ingezet op bedrijfswaterplannen, waar op bedrijfsniveau zoveel mogelijk gebiedseigen water in het gebied blijft.


41

Kaart Gebiedsvisie pilot reconstructie Nederweert

Het Projectenoverzicht, Maatregel A Hydrologische maatregelen Groote Peel geeft onder meer de volgende karakteristieken: Doel Realisering gewenste natuurdoeltypen Doelbereik De uitbreiding met 40% van het areaal dat potentieel geschikt is voor hoogveen Beoogde effecten Afname van de wegzijging van water uit De Groote Peel met 40% Neveneffecten Vrijkomen van fosfaat als gevolg van vervatting (Beleids)indicatoren De gewenste streefpeilen in De Groote Peel Parameters Stijging van het waterpeil in De Groote Peel met 5-20 cm Maatregel E is de verplaatsing van Mijl op Zeven naar de huidige locatie. Het (toekomstige) bezoekersaantal wordt daarbij geschat (parameter) op 160.000 tot 210.000 bezoekers per jaar. Dat is 50 tot 100% meer dan vóór de bouw van het nieuwe bezoekerscentrum. De Pilot is verder uitgewerkt in een Uitvoeringsprogramma (Anoniem, 2000). Hierin zijn de doelen uit “De eerste aanzet” concreter gemaakt. De doelstellingen zijn uitgewerkt in maatregelen. Doelstelling “Verbeteren natuurkwaliteit” is uitgewerkt in 13 maatregelen. De 42

“Water en vuur”

onderstaande zijn van belang voor De Groote Peel en de natuurwaarden in de omgeving: C Maatregel 1 Aankoop gronden EHS stelt zich ten doel 50 ha EHS-gronden aan te kopen en 30 ha pacht af te kopen in het gehele gebied van de Pilot. De uitvoeringstermijn loopt van 2000 tot jan. 2004. Uit het concept-jaarverslag is te lezen dat in 2001 3,2 ha reservaatsgrond is verworven en overgedragen. In totaal is 85 ha verworven, waarvan het grootste gedeelte voor andere projecten in aanmerking komt. In totaal is de taakstelling om 320 ha te verwerven in het kader van de reconstructie. C Maatregel 3 Bedrijfswaterplannen heeft tot doel de waterstand in de hydrologische beïnvloedingszone te verhogen om verdroging én het onnodig inlaten van gebiedsvreemd water tegen te gaan. Daartoe moeten bij 70 bedrijven dergelijke plannen worden opgezet wat moet leiden tot een totale verhoging van de grondwaterstand met 10 à 20 cm. C Het project lag op schema, maar is tijdelijk stilgelegd omdat het watermodel (SIMGRO) vertraging heeft opgelopen en er momenteel geen inzicht bestaat in de effecten van de verschillende maatregelen. C Maatregel 8 Agrarisch natuurbeheer beoogt voor 100 ha beheersgebied vóór eind 2002 een beheersovereenkomst af te sluiten in het kader van Programma Beheer. In oktober 2001 was 31 ha aangevraagd. C Maatregel 9 Stimulering weidevogelbeheer beoogt voor 115 ha weidevogelvriendelijk beheer te stimuleren. Dit project heeft vertraging opgelopen als gevolg van problemen met de financiering. C Maatregel 10 Bedrijfsbeëindiging beoogt in totaal 24 bedrijven met intensieve veehouderij te eindigen of te verplaatsen tot buiten de 500 m-zone rondom de natuurkerngebieden De Groote Peel en Sarsven/De Banen en in de zgn. varkensvrije zone langs de provinciegrens. Voor De Groote Peel gaat het om 10 bedrijven in de 500 m-zone. Omdat er momenteel onduidelijkheid is over het instrumentarium zijn de bedrijfsbeëindigingen tot nu toe alleen via generiek instrumentarium gelopen. Rond De Groote Peel zijn twee intensieve veehouderijbedrijven aan de Moostdijk beëindigd. C Project 11 Inrichting beheersinstrument behelst het opzetten van een grondwaterrekenmodel (SIMGRO) voor het Pilot-gebied. Dit wordt vooral gericht op de kleinere Peelrestanten ten zuiden van de Noordervaart, omdat voor De Groote Peel al eerder met dit model gerekend is (Van Walsum, 1990). C Maatregel 13 Hydrologische maatregelen Groote Peel bevat het wateraanvoerplan dat momenteel is uitvoering is bij Waterschap Peel en Maasvallei. De maatregelen moeten leiden tot een slootpeil van 30 tot 80 cm beneden maaiveld. Het waterschap zet (volgens het uitvoeringsprogramma) in op een zomerpeil van 30 tot 50 cm beneden maaiveld. Bosnota Limburg De Bosnota stelt dat er een tweedeling is in de verdeling van het bos in Limburg: veel bos in Noord- en Midden-Limburg, weinig bos in Zuid-Limburg. In Noord- en Midden-Limburg, waartoe De Groote Peel behoort, zal eventuele bosuitbreiding “vooral een bijdrage moeten leveren aan de verbetering van de omgevingskwaliteit bij stedelijke gebieden en toeristische projecten”. 20 tot 25% van het bestaande bosareaal zal worden aangewezen als “bos met accent natuur”. Hier staat de natuurfunctie voorop bij het beheer. Bossen met een recreatiefunctie moeten veelal meer gevarieerd gemaakt worden. Natuurgebiedsplan Peelvenen (Noord-Brabant) In de natuurgebiedsplannen van de Provincie Noord-Brabant wordt invulling gegeven aan de na te streven doelen en doeltypen binnen de Groene Hoofdstructuur (zie Streekplan). Er wordt gewerkt aan een driesporenbeleid: C stimuleren natuurlijkheid in grootschalige natuur C versterken zeldzame half-natuurlijke natuur C vergroten van natuurkwaliteit in overige gebieden. Voor de Peelvenen richten de natuurdoelstellingen zich op:

C karakteristieke en/of zeldzame, bedreigde of moeilijk vervangbare natuuren

landschapswaarden, waar onder: hoogvenen, natte heiden, vochtige en soortenrijke schraalgraslanden, broekbossen en soorten zoals: kleine veenbes, lavendelheide, eenarig wollegras, zwarte stern, spiegeldikkopje en gladde slang. C aaneensluiten en vergroten van natuurgebieden, ten behoeve van vermindering van Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

43

negatieve effecten uit de omgeving, betere beheerbaarheid en behoud en herstel van locale grondwatersystemen, landschapsecologische relaties en gradiënten C verbindingszones Specifiek voor het gebied van De Groote Peel wordt voor de lange termijn gestreefd naar een begeleid-natuurlijke eenheid, waarin de vorming van levend hoogveen voorop staat. Deze kaarteenheid omvat het gehele Noord-Brabantse deel van het Nationaal Park en ook de aangrenzende reservaatsgebieden. Kaart Natuurdoeltypen geeft een beeld van de overige nagestreefde doeltypen. Stimuleringsplan Natuur, Bos en Landschap Limburgs deel van de Peelvenen Dit plan is tevens het Natuurgebieds- en Beheersgebiedsplan. Het verkeert momenteel in de Ontwerpfase. In tegenstelling tot de Natuurgebiedsplannen in Doeltypen kaartvlak 4.04A Groote Peel Noord-Brabant zijn de Stimuleringsplannen in A 3.2 vochtige heide 30% Limburg tamelijk globaal van opzet en kaartbeeld A 3.1 droge heide 30% A 8.5 voedselarme plassen 15% (zie Kaart Natuurdoeltypen). Men heeft gekozen voor A4 hoogveen 10% een legenda die niet bestaat uit doeltypen, maar uit A 1.8 berkenbroekbos 5% beleidscategorieën, zoals natuur, bos, beheersgebied, A 1.5 berken-zomereikenbos 10% verbindingszone en open cultuurlandschap. De kaartvlakken zijn in de tekst voorzien van percentages doeltypen die binnen dat kaartvlak moeten worden gerealiseerd. Het grootste deel van het Limburgse deel van het Nationaal Park valt in het kaartvlak 4.04A, waarvan hier de percentages zijn weergegeven. In tegenstelling tot het Noord-Brabantse deel van het Nationaal Park, wordt in het Limburgse deel hoogveen nagestreefd door kleinschalig beheer van half-natuurlijke doeltypen. Er is dus geen begeleid-natuurlijke eenheid. De vroegere landbouwterreinen die in eigendom zijn verworven door Staatsbosbeheer hebben in meerderheid een doeltype nat schraal- of heischraal grasland verworven. Een beschrijving van alle kaartvlakken is opgenomen als Bijlage 2 Doeltypen Stimuleringsplan Limburg.

44

“Water en vuur”


45

Ontsnipperingsnota Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant Rijkswaterstaat voert een actief beleid om versnippering door (rijks)wegen en -waterwegen tegen te gaan. In dat kader zijn ook maatregelen aan de Zuid-Willemsvaart gepland. In de verbinding van de Peel naar de Groote Heide bij Weert en Budel zijn 7 fauna-uittreedplaatsen gepland en 3 bestaande zullen worden verbeterd. De werkzaamheden zijn gepland voor 2002. Of ook voor Provinciale wegen, zoals de N279, dergelijke initiatieven bestaan is niet bekend. Nota Natuur en Landschapsbeheer 2000 - 2010 en Uitvoeringsplan (Prov. Limburg) Deze nota stelt doelen aan het provinciale natuurbeleid; onder meer: C het realiseren van de provinciale ecologische structuur, uiterlijk in 2020. C het realiseren van tenminste 4 natuurlijke beheerde natuurgebieden van meer dan 500 ha. C het behoud van prioritaire planten diersoorten C het realiseren van geschikte milieuomstandigheden door beleid voor milieu, water en ruimte. C het behouden en vergroten van draagvlak voor natuurbeleid. C onderbouwen en toetsen van natuurbeleid (monitoring) C behoud en herstel van voor Limburg kenmerkende landschapselementen door beheer Er zal een inhaalslag gemaakt worden om de Provinciale Ecologische Structuur (PES) te realiseren. Voor het Nationaal Park De Groote Peel wordt aangegeven dat meer gedaan zal worden aan soortenbescherming. Een actieve ondersteuning van opstelling en uitvoering van een nieuw Beheers- en Inrichtingsplan wordt daarbij als actie genoemd. Verder wordt het streven naar een status als EU-Habitatrichtlijn gebied ondersteund. De nota biedt een voor Limburg aangepast lijst van prioritaire soorten, waarop speciaal beleid zal worden gericht. Bijlage 3 Prioritaire soorten van de Provincie Limburg die kunnen voorkomen in het Nationaal Park De Groote Peel geeft een opsomming van de soorten waarop het Provinciaal beleid in De Groote Peel zich zou kunnen richten. Projectplan Groene Draad De regio Land van Peel en Maas is gedefinieerd als één van de toeristisch recreatieve regio’s in Limburg. Doel van het project is te komen tot een meer samenhangende structuur van recreatieve voorzieningen en infrastructuur in een aantrekkelijk landschap. Dit zou gericht moeten zijn op natuurgerichte recreatie en ecotoerisme van zowel de eigen bevolking als op recreanten van verder weg. Centraal in deze visie staan de Peelvenen, die het hart en “het gezicht” vormen van deze streek. Uiteraard vormt het natuuractiviteitencentrum daarin een zeer belangrijk element. Dit gebied wordt verbonden met het Nationaal Park Maasduinen aan de overkant van de Maas. Er zijn diverse groot- en kleinschalige recreatieve voorzieningen, zowel bestaand (vakantieparken langs de Midden-Peelweg, Schatberg) als nog te ontwikkelen (Landgoed ‘t Kruis, Kanalenviersprong Nederweert, openluchtmuseum Eijnderhoof, etc.) die door middel van ecologische, landschappelijke en recreatieve infrastructuur tot een samenhangend geheel dienen te worden gemaakt. Dit is uitgewerkt in concrete acties met trekkers en kostenindicaties. Stiltebeleid In het kader van de Wet Milieubeheer en de Provinciale Milieuverordening Noord-Brabant, respectievelijk het Provinciaal Omgevingsplan Limburg, zijn het Brabantse en het Limburgse deel van het Nationaal Park grotendeels aangewezen als stiltegebieden. Een zone van ca. 1 km vanaf de Provinciale weg N279 (Asten - Meijel) is buiten deze aanwijzing gebleven. Het Noord-Brabantse deel is op de zgn. uitzonderingslijst van stiltegebieden geplaatst vanwege de weg. Overigens bestrijkt het stiltegebied aan de Noord-Brabantse kant een groot deel van het landbouwgebied aan de westzijde van De Groote Peel. Het loopt door tot bijna aan de ZuidWillemsvaart (zie Kaart Water en Milieu Peelvenen). Over het gebruik als laagvlieggebied door het Ministerie van Defensie zijn afspraken gemaakt om verstoring van met name kraanvogels te voorkomen. In het kader van het Tweede Structuurschema Militaire Terreinen is er momenteel discussie over de wettelijke basis voor het laagvliegen en de mogelijkheden om te mitigeren.

46

“Water en vuur”

3.4

Plaatselijk beleid

Gem. bestemmingsplannen Het bestemmingsplan buitengebied van de Gem. Asten dateert uit 1998. De Groote Peel (ten noorden van de provinciegrens) heeft daarin de bestemming natuurgebied. Deze bestemming is verdeeld in verschillende deelgebieden, waar verschillende natuurwaarden worden onderscheiden: AMNPH geldt voor alle deelgebieden: A: amfibieën en reptielen M: moerasvogels N: natte biotoop dagvlinders P: planten en plantengemeenschappen H: hydrologisch waardevol a: aardkundig waardevol (alleen bij agrarisch gebied met abiotische waarden) De grote plassen hebben daarbij ook nog de aanduiding G: ganzen. Langs de Veldraai ligt een gebied met de aanduiding archeologisch waardevol gebied (meldingsgebied). De reservaatsgebieden hebben de aanduiding agrarisch gebied met natuurwaarden of agrarisch gebied met abiotische waarden gekregen, waarbij ook weer een specificatie van de waarden is gegeven door de bovengenoemde letters. Ook de hydrologische bufferzone Groote Peel is aangegeven. Het Landschapsbeleidsplan van de Gemeente Asten (Nieuwland advies, 1997) geeft aan dat de opgaande beplanting langs de noorden westrand van De Groote Peel in stand gehouden dient te worden. Daarnaast wordt aangegeven dat er afstemmingsoverleg zal worden gevoerd met het waterschap over de Eeuwselse Loop. Rust en openheid dienen in het Peelgebied gehandhaafd te blijven en de Gemeente dient mee te werken aan de verwerving van de reservaatsgebieden. In de landschapseenheid hoogveenontginning wordt natuurtechnisch beheer voor de Eeuwselse Loop aangegeven en een optimaal peilbeheer voor landbouw en natuur. Verder: “behoud en ontwikkeling grootschalig open gebied”. Daarentegen wordt tussen de Kokmeeuwenweg en de Gezande Baan (Witte Bergen) aangegeven dat snoei en verjonging van wegbegeleidend groen zal plaatsvinden. Het Bestemmingsplan Buitengebied van de Gemeente Nederweert is vastgesteld en goedgekeurd in 1999. Bos en Natuurgebied zijn weergegeven en er is onderscheid gemaakt in verschillende vormen van “agrarisch gebied met landschaps- en natuurwaarden”. Op de kaart is onderscheid het gebied aangeduid met “O” open gebied; en met “K” kleinschalig gebied. Ook het “agrarisch gebied” is op soortgelijke manier voorzien van aanduidingen, maar deze zijn niet op het kaartbeeld weergegeven. In het Bestemmingsplan Buitengebied van de Gemeente Meijel is geen onderscheid gemaakt naar specifieke waarden in het agrarisch gebied. Het kent dan ook slechts de algemene onderscheidingen: A, Aln en N.


47

48

“Water en vuur”

Intentieverklaring Waterhuishouding Groote Peel en omgeving (9 maart 1994) De Intentieverklaring Waterhuishouding Groote Peel en omgeving is ondertekend door 8 partijen: de Ministeries van LNV en V&W, de provincies Noord-Brabant en Limburg, de waterschappen De Aa en Peel en Maasvallei en de waterleidingmaatschappijen Oost-Brabant en Limburg. De beheerders en het Overlegorgaan van het Nationaal Park waren derhalve geen partij. De Intentieverklaring heeft tot doel de waterhuishouding rondom De Groote Peel beter af te stemmen op de natuurwaarden binnen het natuurreservaat én in de foerageergebieden er omheen, waarbij nadelige gevolgen voor landen tuinbouw zoveel mogelijk worden beperkt De Intentieverklaring behelst de volgende maatregelen: C opzetten van slootpeilen rond De Groote Peel C realiseren van wateraanvoer, noodzakelijk voor het opzetten van de slootpeilen C plaatselijk plas-dras zetten van landbouwgronden - na verwerving door een natuurbeschermingsinstantie - binnen de 2 km-zone C op termijn terugdringen van de effecten van de grondwaterwinningen, die invloed hebben op de (grond)waterstand in De Groote Peel tot nul C verbetering van het waterbeheer binnen De Groote Peel, bijvoorbeeld door verfijnde compartimentering Ook zullen juridische en planologische maatregelen genomen worden die het het watersysteem moeten beschermen. Bij de Intentieverklaring hoort een beleidsplan waarin één en ander is uitgewerkt. Er hoort verder een schadevergoedingsregeling en een verdeling van de kosten bij. Daarin is onder meer vastgelegd dat verdrogende ingrepen in de directe omgeving met waterhuishoudkundige maatregelen en ruimtelijke ontwikkelingen worden stopgezet. Ook zijn de volgende “overwegingen” een rol (gedeeltelijk weergegeven): C uit onderzoek is komen vast te staan dat waterconservering zonder wateraanvoer alleen in het landbouwgebied niet of nauwelijks bijdraagt tot de beperking van de wegzijging. Waterconservering is slechts zinvol in combinatie met wateraanvoer. C het afbouwen van diepe grondwaterwinningen in de omgeving van De Groote Peel door reallocatie of door omschakeling naar oppervlaktewater als bron, is een effectieve maatregel. C op grond van onderzoek is vastgesteld dat de volgende verbeteringswerken voor uitvoering in aanmerking komen: P uitbreiding van de wateraanvoer () met maximaal 1 m3/s. P in combinatie met wateraanvoer opzetten van de slootpeilen ronden De Groote Peel P plaatselijk plas-dras zetten van landbouwgronden in de 2 km-zone. Ten aanzien van de diepe grondwaterwinningen wordt gesteld dat het “nul-schadeniveau” niet op voorhand gelijk gesteld kan worden met een “nul-onttrekkingsniveau”. Het “nulschadeniveau” dient nader vastgesteld te worden door hydrologische deskundigen. In het kader van het Plan van Aanpak verdrogingsbestrijding en in de vergunningsprocedures zal in 1994 uit hydrologisch onderzoek blijken of het wateraanvoerplan de effecten van de in 2002 vergunde hoeveelheden volledig zal compenseren. De Natuurbeschermingswetvergunning wordt verstrekt vanaf 2003 (!) indien duidelijk is dat in 2008 het nul-schade-niveau is bereikt en wordt gehandhaafd. Tot slot nog twee andere citaten die van belang zijn bij het beschouwen van de Intentieverklaring: Het wateraanvoerplan moet gezien worden als een oplossing voor middellange termijn. Daarbij moet gedacht worden aan een periode van 15 tot 20 jaar (tot 2008 - 2013). Wil waterconservering/wateraanvoer optimaal rendement leveren dan is het nodig om in de laaggelegen gebieden gronden aan te kopen. Hydrologische overwegingen moeten dan ook duidelijk in het aankoopbeleid worden meegenomen. Uitwerkingsplan Staatsbosbeheer Het Uitwerkingsplan van Staatsbosbeheer vervangt het oude Beheersplan uit 1992. Het is een uitwerking van het Regionale Beheersschema, waarin op het niveau van een gehele regio verdelingen en keuzes zijn gemaakt voor het beleid en beheer van de terreinen van Staatsbosbeheer. In het Uitwerkingsplan zijn de doeltypen opnieuw toegekend. Staatsbosbeheer heeft een eigen Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

49

doeltypensysteem dat afwijkt van dat van het Min. van LNV. Op de volgende bladzijden zijn Kaart Subdoeltypen - over 10 jaar en Kaart Subdoeltypen - lange termijn afgedrukt. In hoofdzaak wordt het beheer gecontinueerd. In het kader van het Uitwerkingsplan is besloten dat de reservaatsgronden in het Mussenbaangebied beheerd worden als weidevogelgraslanden. Zo nodig zal daar bemesting met ruwe stalmest plaatsvinden. Het gebied van de paardenbegrazing langs de zuidoostrand zal worden uitgebreid met de aangrenzende reservaatsgronden en via de reservaatsgronden in de Kalispeel ook naar de Vossenberg (vak 1). Er wordt gestreefd naar het verplaatsen van de Eeuwselse Loop tot buiten het Nationaal Park. Het grootste deel van het gebied zal verder worden beheerd als “complex van bos, ruigte, gras en water op hoogveen”. Dit is in principe een integrale beheersvorm, vaak aangestuurd door middel van begrazing. Hier zal het echter grotendeels een halfnatuurlijk beheer zijn, waarbij ingrepen als plaggen, kappen en maaien, naast begrazing zullen worden toegepast. Bos wordt als zodanig alleen nagestreefd rondom de grote plassen Aan ‘t Elfde en Steltlopersven. Het gebied ten westen van Aan ‘t Elfde zal worden beheerd als “natte heide” en het hoge terrein bij de Filose Peel als “droge, open heide”. Ten aanzien van de recreatie is vastgelegd dat er een wandelroute zal bijkomen die aansluit op de bestaande, maar zal doorlopen in het Mussenbaangebied. Daarnaast zal (zeer beperkt) de mogelijkheid geboden worden van een soort “struinroute” in het gebied van de paardenbegrazing. Dit zal in het terrein niet zijn aangegeven en alleen op verzoek wordt een foldertje verstrekt. De openstelling van de rest van het terrein zal niet veranderen. In het Uitwerkingsplan zijn concrete doelen gesteld, die inhoudelijk voor een belangrijk deel overeenkomen met die in dit Beheers- en Inrichtingsplan.

50

“Water en vuur”

44

A2

A1

A1 B1 B2 A1

A3

34

A2 A1

A2

A1

A2

A4

A3

33

A2 A3

A5 A6

B1 A7

A6

B2

45

A5

40

A4 A7

C2

A3

C1

A4

A5

46 A1

A6

B2

B3

A1 A2

B1 F2

A3

A2

F1 A2

41

C1

F3

B6

B1

B2

A8

B5

A3

F4

D4

C

E1

C1 B4

B5

C2 C3

36

B4

B3

C4

B1

B5

D

D2

C3

A2 D1

E2

E4

E5 E6

39

B2

B2

E7

C2

E3

C1 A1

C5

B3

A3

A1

A1 A

B6

A A C

A

A5

A

A1

B1

D1 E1

B1

B1

D5 D4

C3

17

14 15 16 B2

B4

A3

B

B3 B4

A4

C

B3

E1 A

C6

E5

C

A1

C1

11

D1

E4

A1

D1 C

D5

C1

C2

A2

E

D3 C3 D4D2 C4

B2

A1

3

C6 C7 D2

E3

C1

6

E5 H6 H5

19

C

A

F3 G5 H4

F2

B3

H3 H2

G4 C2

A3

A2

C3

E2

D3

E3 D2

C

A2

A1

E1

B3

B3

2

D3

C3

D1

A3

C4

B1

B2 A5

A5

A2

C2

D1

5

B3

20

A1

A3A4

C2

C5

C2

A4

B4

D2

B3

B2

D6

C1

4

C1

B4 A3

D

A6

A2

B2

D3

D2

A3

B1 A1

B2

A2

B2

D1

A5

B2

B3 B1

A3

A1

C1

D1

12 13

B4

C

B2

C

A6

B3

B1

28

A4

26 27

A2

A2

B2

B2

B1

A6

C1

B1

C

22

B1

B4 A4

E3

21

B A

A3

B1

B2

B1

B3 B7

B5 A2

E2

B3

1

D3

B4

29

B1 A2

B2

A

B1

A1 A

B C2

A1

C1

B1 B2 B

B2

24 25 23

B3

30

A2

A

D2

A2

A

A1

A

A1

B4

D1

B1

C4

31

A

37

C3

E8

B2

E

E2

A

38

A

E1

E3

32

B1

B3

B4

D1

D2

D3

D5

C2

B2

C2

D8

D7 D6 D9

A5

42

C1

A

A4

A1

B1 B2

H1

F1

C3 G3

18 7

B1

G1

C1

G2

B3

C2

C4 A

De Groote Peel Subdoeltypen - over 10 jaar vakgrens 3.2 Broekbossen op zuur veen 5.4 Natte heide 6.3 Droge, open heide 6.5 Heide met struweel en bos 11.2 Vennen en plassen op zand, zwak gebufferd 12.3 Complex van bos, ruigte, gras en water op hoogveen 15.1 Weidevogelgrasland 99.1 Gebouwen en erven in eigen beheer


51

44

A2

A1

A1 B1 B2 A1

A3

34

A2 A1

A2 A5

A1

A2

A6

A4

A3

33

A2

B1 A7

A3

A6

B2

45

A5

A7

C2

A3

40

A4

C1

A4

A5

46 A1

A6

B2

B3

A1 A2

B1 F2

A3

A2

41

F1 A2

C1

F3

B5

B1

B2

A8

A3

D5

D4

C

E1

C1 B4

B5

C2 C3

36

B4

C2

B1

B3

B4

D1

D2

D3

B3

C4

B5

B1

D A2

E2

D1

E3

39

B2

B2

A E8

38

E3 D1

C1 A1

C5

B3

A3

A1

A1 A

B6 A1

A1

A

A5

A

B1

D1 E1

A6

B1

B1

17

14 15 16 B2

A3

B4

B

A4

B3

A

C6

E5

C

D1

A1

C1

E

E4

C2 D1 C

D5

C1

C2

A2

19

A3

2

A3A4

4

A2

A1

C2

A2

C3

A1

3

C2

C7 C1

D3

E3 A

F3 G5

6

E5

H4 F2

B3

H3

H2

B1 B2

H1 C3

F1 G3

D3 C3 D4 D2 C4

C

D3

H6 H5

G4

A1

A2

E2

D3

E3 D2

C

C6

D1 D2

C3

D1

A1

E1

B3

11 A3

A5 C4

A5 D

C5 C2

5

A3

A6

C1

B3

B1

B3 C

D2

C1

A4

1

B1 A1

B4

A3

B2

B3 B1

A3

E1

B2 A5

A1

C1

20

D2

B3 B2

D5

D4

A2

B4

B2

D3

B3

C

B2

C

A2

A2 D6

B4

2627 D1

B1

28

A4

B2 D1

12 13

E2

B3

B1

B2

B4

A2

B2

B2

B1

A6 A1

B2

C

A

A4

C3

B2

B1

C

22

B1

A

B4

E3

21

B A

A3

C1

B3

B C2

B4

29

B1 A2

A

B3 B7

B5 A2

B1

A

B1

B

C3

C1

B1 B2

B2

24 25 23

B3

30

A2

A

D2

A2

A

B2

A

A1

B4

B1

C4

31

A

37

C3 C2

D2

E

E2

E6 E7

A1

A

E1

E4

E5

32

A5 B2

C2

D8

D7 D6 D9

A

A4

42

C1

F4

B6

A1

B2

18 7

B1

G1

C1

G2

B3

C2 C4

A

De Groote Peel subdoeltypen - lange termijn vakgrens 3.2 Broekbossen op zuur veen 5.2 Hoogveen en moerasheide 5.4 Natte heide 6.3 Droge, open heide 6.5 Heide met struweel en bos 11.2 Vennen en plassen op zand, zwak gebufferd 12.3 Complex van bos, ruigte, gras en water op hoogveen 15.1 Weidevogelgrasland 99.1 Gebouwen en erven in eigen beheer

52

“Water en vuur”

Beheersplan Astense Peel (Buro Hemmen, 1995) Het beheersplan voor de Astense Peel (het gedeelte in eigendom bij de Gemeente Asten) sluit sterk aan op het (oude) beheersplan van Staatsbosbeheer. Het hanteert de zelfde systematiek, doelstellingen en doeltypen, al zijn daarbij de overeenkomstige doeltypen uit het Handboek Natuurdoeltypen in Nederland (Bal, e.a., 1995) vermeld. Speciale aandacht is besteed aan de implementatie van het (eerste) Beheers- en Inrichtingsplan voor het Nationaal Park. Het beheer is overwegend gericht op het instandhouden van halfnatuurlijke levensgemeenschappen door middel van gericht beheer, zoals plaggen, maaien, kappen, waterbeheersing etc. Alleen de natuurlijke bossen die als doeltype natuurbos op veen hebben, zullen een spontane ontwikkeling doormaken. Er wordt gestreefd naar geleidelijke overgangen tussen het natuurgebied en aangrenzende reservaatsgebieden, die als doeltype vochtig schraalgrasland hebben gekregen. In het beheersplan wordt nog uitgegaan van begrazing met schapen, hoewel dit zowel ecologisch als financieel minder aantrekkelijk werd geacht in de evaluatie van de begrazing (Buro Hemmen, 1994). Inmiddels is dit in de praktijk dan ook omgezet in runderbegrazing. Speciale aandacht is er verder voor het calamiteitenplan (brand) en voor monitoring van de doelstellingen.


53

4 KNELPUNTEN EN KANSEN 4.1

Knelpunten

4.1.1 Knelpunten in het ecologisch functioneren In het voorgaande zijn de belangrijkste knelpunten voor het ecologisch functioneren van het gebied al aangestipt: C Klimaatverandering: De Groote Peel ligt aan de rand van het areaal van laaglandhoogvenen. Zuidelijker wordt het te warm voor hoogveenvorming (behalve in de bergen: bijvoorbeeld Hautes Fagnes). Een verdere opwarming van het klimaat zou theoretisch hoogveenvorming - en dus ook hoogveenregeneratie - onmogelijk maken. Tegelijkertijd met de opwarming treedt echter ook een vernatting op. Als de regen enigszins verdeeld over het jaar valt, kan dat de hogere verdamping teniet doen. Op dit moment is dus onduidelijk of er sprake is van een werkelijk probleem. C Verdroging: verlies van hoogveenlevensgemeenschappen en natte heiden en veraarding van veenpakketten C Vermesting: met dominantie van enkele plantesoorten en verlies van structuur in de vegetatie en grote beheersinspanningen om deze effecten terug te dringen tot gevolg C De doorsnijding door het gebied met de Eeuwselse Loop en de N279 C De aanwezigheid van de vuilstort in de Astense Peel met de bijbehorende milieurisico’s.

4.1.2 Knelpunten in het maatschappelijk functioneren Een knelpunt van een andere orde is dat in het beleid en het beheer van de veengebieden in de Peel de nadruk in de afgelopen jaren meer is uitgegaan naar de Peelvenen op de Peelhorst (Deurnese Peel, Mariapeel). Tegelijkertijd met de schaalvergroting die er heeft plaatsgevonden in het denken over natuur in het algemeen en de Peelvenen in het bijzonder, is de aandacht voor De Groote Peel enigszins verslapt. In het verlengde daarvan kan ook geconstateerd worden dat “natuur” meer een “gewone” maatschappelijke functie is geworden. Het bijzondere dat natuur had in de tijd van de oprichting van het Nationaal Park De Groote Peel is wat verdwenen. Dat uit zich in de maatschappelijke belangstelling voor dit onderwerp, met name onder jongeren. Niettemin is er maatschappelijk nog steeds grote behoefte aan natuur. Een knelpunt bij het praktisch functioneren betreft de beperkte capaciteit voor educatie en voorlichting. Hierdoor blijven taken liggen en kansen onbenut. Met name voor de vernieuwing van producten en de opzet van activiteiten in het natuuractiviteitencentrum blijkt dit een steeds nijpender probleem.

4.2

Kansen

4.2.1 Kansen voor het ecologisch functioneren Kansen zijn er voor het verbeteren van het ecologisch functioneren van De Groote Peel: C Verdroging kan voor een deel worden tegengegaan door wateraanvoer naar het omringende landbouwgebied (Wateraanvoerplan). Mits de laatste fase daarvan goed wordt uitgevoerd, zijn er ook in De Groote Peel goede kansen op herstel. Het Wateraanvoerplan kan theoretisch de vochttekorten in het gehele gebied waarin het werkt tot ongeveer de helft beperken. Hoe dit echter de fluctuaties in gronden oppervlaktewater in de gebieden 54

“Water en vuur”

C

C

C

met potentiële hoogveenregeneratie beïnvloedt, is op dit moment nog ongewis. Momenteel is onder meer hiernaar een modelstudie gaande in opdracht van het Waterschap Peel en Maasvallei. Ook vermesting wordt momenteel aangepakt in het kader van de Reconstructiewet Varkenshouderij en de daarop vooruitlopende Pilot Reconstructie Nederweert. In dat kader zijn al diverse boerderijen aangekocht, waarvan de ammoniakuitstoot rechtstreeks van invloed was op De Groote Peel. (Eén ervan is vervangen door het nieuwe natuuractiviteitencentrum.) Daarmee wordt een belangrijke oorzaak van verontreiniging met mineralen in het Nationaal Park teruggedrongen. Indien ook de verdroging kan worden teruggedrongen, zal eveneens de veraarding van het veen en daarmee het vrijkomen van mineralen daaruit worden teruggedrongen. Dit zal ongetwijfeld een positieve uitwerking hebben op de karakteristieke voedselarme situatie van bodem en water in het Nationaal Park en daarmee op de karakteristieke flora en fauna. Ecologische verbindingen zijn moeilijk meer te herstellen tot het niveau van ca. 100 jaar geleden. Niettemin is het belang ervan nu algemeen aanvaard en is er in het ruimtelijk beleid aangegeven dat deze hersteld zullen worden. Zo zijn er verbindingen aangegeven naar de andere Peelvenen via het Zinkske en via de Heitrakse Peel. Ook zijn er verbindingen naar het noordwesten: naar de bossen van de Witte Bergen en het Aa-dal. Er wordt nagedacht over het verleggen van de Eeuwselse Loop, bijvoorbeeld naar een tracé direct langs de N279.

4.2.2 Kansen voor het maatschappelijk functioneren

C De kansen voor het beter ecologisch functioneren van het gebied hebben alle hun C

C

C C

oorsprong in het maatschappelijk draagvlak voor natuurbehoud en -ontwikkeling dat het afgelopen decennium onmiskenbaar is gegroeid. Ook in de (agrarische) omgeving van het Nationaal Park wordt tegenwoordig veel aandacht gegeven aan het ecologisch functioneren van het gebied. Dat uit zich in de opstelling van “bedrijfswaterplannen” voor individuele agrarische bedrijven, maar ook in de inspanningen van milieucoöperaties voor het milieu- en natuurvriendelijker maken van agrarische bedrijven, door het stimuleren van op Waterretentiebekken Starkriet ecologische functies gericht beheer van perceelranden, aanleg van beplantingen, etc. Er is verder een toegenomen interesse in de recreatieve ontwikkeling van het gebied. Enerzijds komt dit voort uit de economische malaise in de veehouderij die het zoeken naar andere economische activiteiten stimuleert, anderzijds uit de maatschappelijke behoefte aan kleinschalige en landschapsgerichte recreatie. Het Nationaal Park speelt daarin een belangrijke rol als trekpleister en symbool. Het maakt de ontwikkeling van een recreatieve en ecologische infrastructuur in het gehele Peelgebied mogelijk. De toegenomen interesse bij het publiek maakt het mogelijk om gericht aanbiedingen te doen voor met name educatie en voorlichting over het gebied, bij voorbeeld in samenwerking met recreatie-ondernemers of -organisaties. Het nieuwe natuuractiviteitencentrum aan de Moostdijk biedt niet alleen een aantrekkelijk onderkomen aan bezoekers van De Groote Peel, maar biedt ook, veel meer dan voorheen, de mogelijkheid om in te spelen op specifieke vormen en wensen t.a.v. educatie en voorlichting. Zo zijn er mogelijkheden voor theater, audio-visuele middelen, horecafaciliteiten en een ruime buitenruimte. Helaas bleek de parkeerruimte al te klein voor het opvang van piekdrukte, waarmee overigens wel is aangegeven dat er ruime belangstelling is voor activiteiten in het centrum.


55

5 DOELSTELLINGEN Bij de evaluatie van de doelstellingen van het vorige Beheers- en Inrichtingsplan (Buro Hemmen, 2000) is geconstateerd dat aan de meeste doelstellingen goed is voldaan. Verder is geconstateerd dat deze doelstellingen ook in de huidige situatie nog goed te hanteren zijn om richting te geven aan beheer en inrichting van het gebied. Omdat het verder zinvol is ook op lange termijn een consequente richting te houden, is besloten de doelstellingen uit het eerste Beheers- en Inrichtingsplan onverkort te handhaven als uitwerking van de algemene doelstellingen voor Nationale Parken in Nederland. De doelstellingen voor het Nationaal Park De Groote Peel zijn: a Het in stand houden van een belangrijk, aaneengesloten restant van het oorspronkelijke Peelgebied dat, ondanks vergravingen, aanzienlijke onvergraven delen omvat en waarin vegetaties voorkomen die kenmerkend zijn voor hoogveengebieden. b Het is stand houden c.q. ontwikkelen van - regenererend - hoogveen, (oligotrofe) wateren moerasvegetaties, heidegemeenschappen, alsmede bossen, daar waar dat natuurwetenschappelijk gezien verantwoord is en beheerstechnisch kan worden gerealiseerd. c Het in stand houden van de voor het reservaat kenmerkende diersoorten, waarbij met name de rijkdom aan vogelsoorten moet worden vermeld. d Het in stand houden en herstellen van de landschappelijke openheid van het reservaat en zijn omgeving, voor zover niet in strijd met natuurwetenschappelijke aspecten en binnen de mogelijkheden daarvan. De externe landschappelijke verschijningsvorm van het reservaat zal hierbij in grote lijnen onaangetast blijven. e Het behouden van het cultuurhistorisch waardevolle verveningspatroon, met name de peelbanen en veenputten in het Limburgse deel en de vaarten en plassen in het Brabantse deel van het reservaat; verder het in stand houden van de vanuit cultuurhistorisch oogpunt waardevolle bebouwing, alsmede het behoud van archeologisch en aardwetenschappelijk waardevolle objecten. f Het bieden van gelegenheid het reservaat te bezoeken om te genieten van de natuur, dan wel om meer kennis van en waardering voor natuur en landschap te verkrijgen, mits dit geen afbreuk doet of kan doen aan het onder a t/m e gestelde. g Het bewust maken van de bevolking met betrekking tot natuur en landschap van De Groote Peel, en daarmee van natuur en landschap in het algemeen, door het gebied een plaats te geven in de beleving van mensen, zowel in de regio als daarbuiten en door het gebied symbool en brandpunt te laten zijn in uitstraling van natuur en cultuur(historie) en dit waar mogelijk ook ten goede te laten komen aan de duurzame ontwikkeling van de streek. h Het bieden van gelegenheid tot het verrichten van onderzoek, mits de uitvoering van het onderzoek geen afbreuk doet of kan doen aan het onder a t/m g gestelde. Om deze doelstellingen concreter en evalueerbaar te maken zijn toetsingscriteria vastgesteld per doelstelling. Ook deze komen grotendeels overeen met eerdere evaluatiecriteria die zijn geformuleerd in de beheersplannen van Staatsbosbeheer en de Gemeente Asten. Naar aanleiding van de evaluatie van het vorige beheersplan en de gangbare praktijk voor monitoring bij de terreinbeheerders zijn echter wijzigingen aangebracht, die de toetsing effectiever moeten maken. 56

“Water en vuur”

Per doelstelling worden de volgende doelen en doelcomponenten (systeem Staatsbosbeheer) nagestreefd binnen de komende beheersperiode van 5 jaar: a. instandhouding: na te streven doel: behoud of uitbreiding van het areaal natuurgebied met een spontane begroeiing dat duurzaam is veiliggesteld evaluatiecriterium: oppervlakte natuurterrein in beheer bij deskundige natuurbeheersorganisatie groter dan 1300 ha; afwezigheid van doorsnijdingen meetmethode en -frequentie: evaluatie aan het einde van geldigheidsduur Beheers- en Inrichtingsplan sturing: via beleid: planologie en aankoopbeleid b. hoogveenregeneratie, andere vegetaties na te streven doel: ruime aanwezigheid van ondergedoken veenmosvegetaties (doelcomponent Staatsbosbeheer: 71 waterveenmosassociatie) evaluatiecriterium: meer dan 50 afzonderlijke locaties aanwezig meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar prioriteit: hoog sturing: via beleid: terugdringen verdroging en stikstofdepositie; plaatselijk op stabiliteit waterhuishouding na te streven doel: aanwezigheid van veenmosdrijftillen (doelcomponent Staatsbosbeheer: 72 associatie van veenmos en snavelbies) evaluatiecriterium: voorkomen van drijftillen van Sphagnum recurvum of (emers) S. cuspidatum meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar sturing: via beleid: terugdringen verdroging en stikstofdepositie; plaatselijk op stabiliteit waterhuishouding na te streven doel: aanwezigheid van veenbultvegetaties evaluatiecriterium: voorkomen van Sphagnum papillosum, S. magellanicum en/of S. rubellum (doelcomponent Staatsbosbeheer: 86 associatie van dopheide en veenmos) meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar sturing: via beleid: terugdringen verdroging en stikstofdepositie; plaatselijk op stabiliteit waterhuishouding na te streven doel: ruime aanwezigheid van goed ontwikkelde heidevegetaties (doelcomponenten Staatsbosbeheer: Veenmosdrijftil met kleine veenbes en veenpluis langs de Gebrande Baan 160 Calluna-heide 81 rompgemeenschappen van het dopheiverbond 82 associatie van moeraswolfsklauw en snavelbies 83 associatie van gewone dophei evaluatiecriteria: meer dan 100 ha met een dominantie van heide-achtigen (Ericaceae) én daarin het voorkomen van minimaal 8 van de volgende bijzondere soorten: duivelsnaaigaren, stekelbrem, kruipbrem, klokjesgentiaan, moeraswolfsklauw, grote wolfsklauw, ronde zonnedauw, witte en bruine snavelbies, gevlekte orchis, welriekende nachtorchis. meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar sturing: via beleid: terugdringen verdroging en stikstofdepositie; bevoordelen heideachtigen, plaggen en begrazen; bescherming bijzondere soorten


57

na te streven doel: aanwezigheid van veenheideberkenbossen evaluatiecriteria: meer dan 100 ha goed ontwikkeld bos aanwezig met gevarieerde leeftijds- of dikteklassen, plaatselijk goed ontwikkelde kruid- en struiklaag meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, beschrijving bosstructuur per kaartvlak sturing: op bosstructuur, d.m.v. natuurtechnisch bosbeheer c. diersoorten, m.n. vogels na te streven doel: het zo compleet mogelijk voorkomen van een aantal vogelgroepen die specifiek zijn voor De Groote Peel. evaluatiecriteria: geleidelijk meer structuur in het bos


‘80-‘84

‘85-‘89

‘90-‘94

‘95-‘99

planperiode


4

4

4

4

4


5

6

6

6

6


2

3

3

2

2


8

7

7

7

>7


4

3

3

3

3


4

4

4

4

4


5

6

8

7

>6

32

33

35

33

>39

Totaal (51 soorten)

meetmethode en -frequentie: jaarlijkse monitoring door vogeltellingen sturing: op rust in het gebied (o.a. door surveillance), zo nodig andere biotoopeisen na te streven doel: voorkomen van gladde slang, levendbarende hagedis, heikikker, spiegeldikkopje evaluatiecriteria: aanwezig in aantallen die duiden op een levensvatbare populatie meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring door gerichte inventarisaties sturing: op rust in het gebied (o.a. door surveillance) en andere biotoopeisen d.

landschap na te streven doel: een intern weids landschap zonder storende invloeden uit de omgeving evaluatiecriteria: op minimaal 75% van de oppervlakte een vrij zicht van meerdere kilometers; op minimaal 75% van de oppervlakte niet Tafeleenden op Aan ‘t Elfde meer dan 1 storend element (hoogspanningsmast, voedersilo, industrie, moderne bebouwing e.d.) zichtbaar meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring d.m.v. beoordeling in het veld en vanaf een recente vegetatiekaart sturing: aanwezigheid bos, opheffen van storende elementen in de omgeving

58

“Water en vuur”

e. cultuurhistorie na te streven doel: conservering van veen, herkenbaarheid van landschapsstructuur evaluatiecriteria: herkenbaarheid van veenputten, peelbanen, vaartjes en wijken. meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring d.m.v. foto's op vastgestelde plaatsen, of op basis van gedegen en recente terreinkennis sturing: weinig mogelijkheden; stabiliteit en niveau waterpeil; dichtheid en hoogte vegetatiedek f. recreatie na te streven doel: aantrekkelijk aanbod voor natuurgerichte recreanten in de vorm van wandelroutes, schuilhutten, natuurpad, uitzichttoren Cultuurhistorie: het Zesde vaartje e.d. en in de vorm van het bezoekerscentrum, tevredenheid bezoekers evaluatiecriteria: totale bezoekersaantallen (incl. natuuractiviteitencentrum) tussen 100.000 en 180.000 per jaar, >90% is tevreden of zeer tevreden, of tevredenheidsscore in recreatieonderzoek van Staatsbosbeheer >1 per item meetmethode en -frequentie: jaarlijkse recreatietellingen; 10-jaarlijks recreatieonderzoek d.m.v. enquete sturing: op aangeboden voorzieningen; op publiciteit; op specifieke doelgroepen na te streven doel: handhaving van de rust in het recreatie-luwe gebied, m.n. in de broeden trektijd (15 mrt. - 15 juli en 15 okt. - 30 nov.) evaluatiecriteria: aangetroffen bezoekers in dit gebied tijdens de gesloten periode minder dan gemiddeld 1 per dag meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging boswachter/beheerder sturing: op toegankelijkheid voor recreanten; surveillance, publiciteit en publieksvoorlichting g. bewustmaking t.a.v. natuur en landschap (Dit is ook uitgewerkt in de algemene operationele doelstellingen voor educatie en voorlichting in het Meerjarenplan educatie en voorlichting 2001 - 2005, par. 2.4.) na te streven doel: beschikbaar stellen van de mogelijkheden voor educatie en voorlichting in de vorm van het gezamenlijk exploiteren van een bezoekerscentrum door Staatsbosbeheer en het Overlegorgaan Nationaal Park “De Groote Peel” evaluatiecriteria: aanwezigheid van het natuuractiviteitencentrum en bezoekersaantal minstens 100.000 bezoekers per jaar, aantal excursies en groepsactiviteiten >300 per jaar meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging boswachter en jaarverslag beheerder natuuractiviteitencentrum, jaarverslagen educatie en voorlichting sturing: openstelling en aanbod van het natuuractiviteitencentrum, gerichte acties naar en in samenwerking met doelgroepen en intermediairen h. onderzoek na te streven doel: verschijnen van hoogwaardige en relevante onderzoekspublicaties evaluatiecriteria: aantal verschenen onderzoekspublicaties meetmethode en -frequentie: IK-monitoring Staatsbosbeheer, onderzoek Gem. Asten prioriteit: afhankelijk van het onderzoeksdoel: indien het beleidsondersteunend werkt t.a.v. de nagestreefde doelen kan de prioriteit hoog zijn. sturing: niet noodzakelijk na te streven doel: afwezigheid van schade aan overige doelstellingen evaluatiecriteria: moeilijk objectief vast te stellen meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging van boswachter sturing: afgeven onderzoeksvergunningen


59

60

“Water en vuur”

6 UITWERKING NATUUR EN LANDSCHAP 6.1

Streefbeeld natuur en landschap

De Groote Peel dient qua natuurwaarden te functioneren als een gebied waarin de vegetaties van hoogvenen en randzones daarvan (lagg-zones, natte heide, vennen en gras-pelen) met de bijbehorende fauna duurzaam in stand gehouden kunnen worden. Het dient verder qua landschapsbeleving het oude hoogveenlandschap zo goed mogelijk te benaderen en de cultuurhistorische patronen die samenhangen met de verveningsgeschiedenis te bewaren.

6.2

De Groote Peel in zijn omgeving De Groote Peel is een wezenlijk onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur in Nederland. In het verlengde daarvan zijn er diverse provinciale en regionale initiatieven die die structuur verder vorm moeten geven, zowel vanuit de ecologische invalshoek, als vanuit de recreatieve invalshoek. Kaart Regionale ecologische structuren geeft hiervan een overzicht. Deels zijn de weergegeven structuren gebaseerd op bestaand beleid, deels op ideeën en wensen vanuit “groene” organisaties. Ook op meer lokaal niveau zijn er nog initiatieven, zoals een ecologische verbinding naar de Witte Bergen en de ecologische relaties met de weidevogelgebieden en foerageergebieden voor wintergasten (zie Kaart Vogelgebieden, blz. 22).

Vanuit De Groote Peel gezien zijn ecologisch vooral verbindingen van voedselarme en natte terreinen interessant. Verspreiding van planten, maar meer nog die van kleine dieren, waaronder amfibieën en reptielen is daarbij van belang. Het zal duidelijk zijn dat een robuuste verbinding met de andere grote Peelvenen daarbij van het eerste belang is. Ook de kleinere peelrestanten (zoals die ten zuiden van de Noordervaart) dienen echter in een netwerk opgenomen te worden. Kraanvogels: schilderij van M. van Deursen in Dit netwerk dient afgestemd te worden op amfibieën en reptielen. het bezoekerscentrum Andere soorten, zoals libellen en andere insecten kunnen in het kielzog daarvan meeliften. Dergelijke verbindingen dienen zowel natte als droge biotopen te omvatten, maar een doorgaand waterlint is niet noodzakelijk. Wel dienen er voldoende natte, bij voorkeur voedselarme, stapstenen te zijn. Beleidsuitspraak: Er dient gewerkt te worden aan (kleinschalige) ecologische verbindingszones naar de zuidelijke peelrestanten, en van daaruit naar de Maasplassen. Momenteel wordt op regionale en bovenregionale schaal ook nagedacht over leefgebieden en verbindingen daartussen voor grote dieren, zoals het edelhert en het wild zwijn. De Groote Peel zal voor deze dieren niet als kerngebied kunnen fungeren, omdat het milieu daarvoor weinig geschikt is. Met name de voedselvoorziening binnen het gebied is daarvoor onvoldoende, zodat er een grote uitstraling zou zijn op omliggende landbouwgebieden, met de bijbehorende problemen. De Groote Peel kan echter wel een stapsteen zijn tussen eventuele Duits-Limburgse en Brabantse populaties. De aanpassingen die Rijkswaterstaat aan de Zuid-Willemsvaart heeft gepland zijn daarbij ook van belang. Ook voor andere levensvormen is de verbinding tussen de Peelvenen en de gebieden met natte heiden, vennen en veentjes in Zuidoost-Brabant van belang.


61

Beleidsuitspraak: Er dient gewerkt te worden aan een ecologische verbindingszone naar de natuurgebieden in zuidoost-Brabant met stapstenen voor hoogveenflora en -fauna en voor grote dieren. Verbindingen voor vogels - de andere belangrijke natuurwaarden van De Groote Peel - zijn niet zo noodzakelijk, omdat die uit hun aard barrières gemakkelijker overbruggen. Wel is het uiteraard noodzakelijk dat de vogelgebieden zelf actief beschermd worden en dat het beheer ter plaatse wordt afgestemd op deze foerageerfunctie: rust, voedsel en (voor de meeste vogels) hoge grondwaterstanden in het voorjaar zijn daarbij wezenlijk. Er zijn op dit punt inmiddels tal van instrumenten beschikbaar (planologische bescherming op diverse niveaus, subsidie- en stimuleringsregelingen, w.o. Programma Beheer). Voor de wintervogels heeft dit inmiddels geresulteerd in stabiele of groeiende aantallen. Maar voor weidevogels lopen de mogelijkheden nog steeds terug. Extensivering van het agrarisch beheer in het voorjaar is daarvoor een eerste vereiste. Dit maakt het ook mogelijk om meer water in het landbouwgebied te conserveren en daarmee zowel voor weidevogels als voor hoogveenregeneratie betere uitgangspunten te scheppen. Ook het vasthouden van water om problemen in de stroomgebieden te voorkomen is hiermee gediend. Het instrumentarium daartoe dient in zowel de beheersgebieden als in de als landschappelijk open gebieden (o.m. Stimuleringsplan bos, natuur en landschap Peelvenen Limburg) daarop afgestemd te worden. Beleidsuitspraak: In de landbouwgebieden die geschikt zijn voor weidevogels dienen beheersinstrumenten ingezet te worden die zowel een hoge grondwaterstand als een late bewerking in het voorjaar stimuleren, omdat hiervan zowel de weidevogels als het herstel van de regionale hydrologie (retentie in stroomgebieden, maar ook hoogveenregeneratie) profiteren. De (bovenlopen van) beekdalen en vroegere hoogveen- en vennengebieden zijn daarbij van het eerste belang.

6.3

Fauna binnen het Nationaal Park

In het beheer van de fauna in De Groote Peel zullen weinig veranderingen optreden. Het belangrijkste is het handhaven van de rust. In het landschap zullen naar verwachting weinig veranderingen optreden die gevolgen zouden kunnen hebben voor de fauna. De grootste veranderingen liggen wellicht in het beheer van de reservaatsgronden. Als deze daadwerkelijk sterk vernat kunnen worden, heeft dit gevolgen voor vogels. Met name voor steltlopers kan dit gebied daardoor interessanter worden. Voor weidevogels zijn er twee factoren die min of meer tegen elkaar in werken. Enerzijds is er vernatting, die de mogelijkheden voor een aantal soorten groter maakt, anderzijds is er verschraling door de doorsijpeling met zuur veenwater, die de voedselvoorziening voor veel vogels doet afnemen. Daar staat tegenover dat de mogelijkheden voor weidevogels die gebonden zijn aan voedselrijke graslanden waarschijnlijk zullen vergroten als gevolg van de implementatie van het Programma Beheer op de gronden met een beheersgebied-status, bijvoorbeeld die tussen de Moostdijk en de Aa. Beleidsuitspraak: Aangezien schrale en natte overgangen vanouds meer karakteristiek zijn voor de Peel dan voedselrijke weidevogelgronden, heeft verschraling en vernatting voorrang boven een beheer dat uitsluitend gericht is op weidevogels van voedselrijke gronden.

6.4

Hoogveen?

De Groote Peel en de omgeving ervan beïnvloeden elkaar wederzijds. Deze beïnvloeding is sterk, veel sterker dan bij veel andere natuurgebieden. Door de aanwezigheid van een groot, nat gebied zijn de landbouwgronden in de omgeving in het voorjaar lang nat. Door de ontwatering van die landbouwgronden droogt het natuurgebied uit. De uitdroging wordt praktisch niet gecompenseerd door kwelstromen vanuit omringende hoge gebieden. De Groote Peel is immers zelf een hoog gebied. Mogelijk is er in dit verband alleen uit de dekzandrug langs de zuidoostrand van De Groote Peel tijdelijk enige invloed, 62

“Water en vuur”

maar in droge perioden zakt ook hier de grondwaterstand diep weg. Daar komt bij dat de hydrologische basis in het gebied erg diep zit en ook andere weerstandbiedende bodemlagen slechts verspreid voorkomen en relatief weinig invloed hebben. Dit maakt dat het erg moeilijk is om de waterstand in De Groote Peel op een hoog peil te houden. Het is als een vergiet dat op de top van een duin staat. Eind jaren ‘80 en begin jaren ‘90 zijn er diverse onderzoeken geweest naar mogelijkheden om de natuur in De Groote Peel te herstellen, zonder daarbij de gebruiksmogelijkheden van grote arealen landbouwgrond al te negatief te beïnvloeden. Hoewel daarbij in de bufferzone ook de landbouw niet werd gespaard, bleek dat het vrijwel niet mogelijk was om met gebiedseigen water de wegzijging uit het natuurgebied terug te dringen of te compenseren, zonder daarbij het landbouwbelang ernstig te schaden. Daarom is gekozen voor wateraanvoer in droge perioden, temeer omdat daarvan ook de landbouw zou kunnen profiteren. Dit is vastgelegd in de Intentieverklaring waterhuishouding De Groote Peel en omgeving (zie ook 3.4 Lokaal beleid). Het wateraanvoerplan dat momenteel ten uitvoer wordt gebracht gaat minder ver dan de Intentieverklaring. Deels komt dit omdat er technische problemen zijn: nog niet alle reservaatsgronden rondom De Groote Peel zijn aangekocht en er kan dus nog niet op grote schaal vernat worden. Belangrijker is echter dat het risico van met name de indringing van het aangevoerde Maaswater in het natuurgebied veel zwaarder is gaan wegen dan in de globale plannen waarop de Intentieverklaring is gebaseerd. Het denken over hoogvenen is daarbij de laatste jaren verschoven van een tamelijk cultuurtechnische benadering naar een meer landschapsecologische invalshoek, waarbij met name de biochemische kant meer aandacht heeft gekregen. Verder is de Ecologen en projectleiders van de Waterschappen op locatie maatschappelijke context nogal veranderd. Met name voor het wateraanvoerplan binnen de landbouw zijn grote veranderingen aan de gang, die ook voor De Groote Peel betekenis kunnen hebben. Vooral omdat er instrumenten zijn gekomen die het voor landbouwers mogelijk maken ook andere functies in het landelijk gebied te ondersteunen, liggen er wellicht mogelijkheden in een geleidelijk herstel van de regionale waterhuishouding in een richting die de wegzijging uit De Groote Peel al een stuk kan verminderen. Deze factoren hebben ertoe geleid dat voorlopig gekozen is voor een enigszins terughoudende aanpak van de wateraanvoer rondom De Groote Peel. Dit betekent dat de wegzijging uit De Groote Peel minder zal afnemen. Daar staat tegenover dat er minder grote ecologische risico’s zijn op vooral indringing van Maaswater in het natuurgebied. Het betekent ook dat de mogelijkheden op herstel van de hydrologie in de omgeving krachtig moeten worden nagestreefd om op een vergelijkbaar niveau van natuurherstel te kunnen komen. De volgende maatregelen dienen daartoe nagestreefd te worden: C aanpassingen aan het wateraanvoerplan, die ervoor moeten zorgen dat de waterpeilen in de aanvoersloten nooit hoger kunnen komen dan de peilen in het aangrenzende natuurgebied C dempen van de Eeuwselse Loop en aansluiting van het stroomgebied daarvan op een andere waterloop, bijvoorbeeld de Astense Aa bij de Hoekse Kuilen C streven naar en definiëren van een “nul-schadeniveau” als gevolg van waterwinningen, zoals vastgelegd in de Intentieverklaring waterhuishouding De Groote Peel en omgeving C verhoging van de ontwateringsbasis in de gehele bufferzone tot een streefpeil van 50 cm beneden maaiveld in het voorjaar (zie ook Anoniem, 1999) C plaatselijk een verhoging naar 30 cm beneden maaiveld in het voorjaar, met name in bovenlopen van de beekdalen van de Aa en de Euwselse Loop, en de gebieden die zijn aangewezen als Beheersgebied voor weidevogels en als Open landschappen; aangezien dit de mogelijkheden voor landbouw vermindert, dient hier een adequate vergoeding tegenover te staan middels Programma Beheer of andere instrumenten


63

C verschuiven van een deel van de oppervlakkige afvoer uit De Groote Peel via enkele grote waterlopen naar kleinschalige inzijging van het neerslagoverschot naar omliggende (reservaats)gronden C herstel van contactmilieus tussen podsolgronden in de reservaatsgronden en veenwater (lagg-zones), waarbij zoveel mogelijk water in de huidige reservaatsgronden moet worden geconserveerd, zowel in de bodem als in oppervlaktewater, zoals poelen (zie hierna onder 6.6 Overgangsgebied).

Vernatting in de beekdalen rond De Groote Peel

Beleidsuitspraak: Er wordt met kracht gestreefd naar herstel van de regionale waterhuishouding in de bufferzone om De Groote Peel en zo mogelijk daarbuiten, om de effecten van de (tijdelijke) wateraanvoer op termijn te kunnen compenseren. Daartoe worden de bovengenoemde maatregelen genomen c.q. nagestreefd. Of er met deze maatregelen opnieuw hoogveen in De Groote Peel kan ontstaan, staat niet op voorhand vast. Dat zal ook afhangen van ontwikkelingen en variaties in het klimaat. Op dit moment zijn er al - zoals gezegd - hoopgevende ontwikkelingen zichtbaar, zelfs zonder wateraanvoer en zonder veel herstelmaatregelen in de omgeving. Dit dient vooral te worden toegeschreven aan het uitblijven van duidelijke droogteperioden in de periode 1997 - 2001. Voor duurzame en wat verdergaande hoogveenregeneratie is echter meer nodig. Een volledig herstel van de regionale waterhuishouding naar het niveau van bijvoorbeeld 1850 is echter niet nodig om van hoogveenvegetaties te kunnen spreken. De sterke achteruitgang door verdroging in de jaren ‘80 dient echter ongedaan gemaakt te worden. Niet alleen voor hoogveenregeneratie, ook voor behoud van andere vegetaties en het restant van het veen als gesteente en als archief (Van Wirdum, 1993).

6.5

Heidelandschap De Groote Peel heeft al geruime tijd, meer dan de andere Peelvenen, als doelstelling om het landschap dat kenmerkend was voor de eertijds uitgestrekte hoogvenen, te bewaren en te herstellen. Nog steeds (of gedeeltelijk opnieuw) is De Groote Peel een zeer uitgestrekt en open gebied met slechts een enkel markeringspunt van buiten: de kerktoren ven Meijel. Dit dient zo te blijven.

Van de grootschalige openheid wordt op enkele plaatsen afgeweken: Schilderij van M. van Deursen in het Bezoekerscentrum C rond de grote plassen (Aan ‘t Elfde en Steltlopersven) in verband met dekking voor pleisterende vogels C langs de randen van het gebied, om daarmee storende elementen in het omringende landschap visueel buiten te sluiten C in het gebied van de wandelroutes: hier wordt een halfopen landschap in stand gehouden, om recreanten het zicht op elkaar enigszins te ontnemen en daarmee de natuurbeleving en het gevoel van rust te versterken. Kaart Landschapszonering geeft hiervan een beeld.

64

“Water en vuur”


65

Het ingezette beheer ten behoeve van de openheid dient voortgezet te worden. Dit bestaat uit verschillende maatregelen die elkaar aanvullen: C vernatting van terreingedeelten die zich daarvoor lenen. Deze maatregel is in de afgelopen decennia al vrijwel overal doorgevoerd waar hij mogelijk was. In de komende beheersperioden zijn geen verdere vernattingswerkzaamheden binnen het onontgonnen gebied gepland. C extensieve begrazing van droge terreingedeelten en overgangsgebieden. De begrazing wordt hier als gestuurde beheersmaatregel ingezet, niet als een vorm van procesbeheer. C maaien en plaggen van terreinen zonder of met een zeer dunne veenlaag C handmatige bestrijding van opslag van bomen door middel van uitsteken of afzagen Gekapte berken in de Astense Peel

6.6

Overgangsgebied

Doordat inmiddels een flinke vooruitgang gemaakt is met de aankoop van reservaatsgronden, is het mogelijk in de huidige reservaatsgebieden een lagg-zone te herscheppen, die ook de risico’s van indringing van Maaswater in het natuurgebied verkleint en bovendien de conservering van gebiedseigen water belangrijk kan vergroten. Het gebied zou een zekere overeenkomst moeten krijgen met de vroegere “gras-pelen” (V.d. Munckhof, 2000). Door de van nature aanwezige terreinhelling en het hoge waterpeil in het natuurgebied is er een natuurlijke “limes divergens” aanwezig: een situatie waarin de zwakke component (zuur, mineraalarm) domineert boven de sterkere component van het omringende gebied (basenrijker, mineraal en droger) (Van Leeuwen, 1965; Bakker en Joosten, 1987; Buro Hemmen, 1992; Van Engen en Joosten, 1994 en V.d. Munckhof, 2000). Door een brede diffuse overgangszone te scheppen, waarin bovendien in poeltjes extra water geborgen kan worden, ontstaat een situatie waarin een gradiënt tussen de twee landschapstypen aanwezig is, die zowel in de watertjes als in het drassige land tot uiting kan komen. Voorwaarde voor dit systeem is de diffuse doordringing van veenwater (in tijden van neerslagoverschot) in de omgeving, hier de reservaatsgebieden. Dit is een situatie die nu praktisch nergens in De Groote Peel plaatsvindt. Lozing van het neerslagoverschot vindt nu vrijwel geheel plaats via waterlossingen, waarbij dit water als afvalproduct wordt geloosd in plaats van dat het kan werken als factor in gradiënten, zowel nat-droog als voedselarm-voedselrijk als organisch-mineraal. Natuurlijk is het zo dat ook in een natuurlijk hoogveen grote hoeveelheden water in tijden van neerslagoverschotten het veen verlaten, soms via veenbeken. Er treedt echter ook vrijwel altijd een beïnvloeding op van de omgeving doordat water uit het veen de omgeving doordrenkt. Diffuse doordringing van veenwater via het maaiveld Deze situatie is in De Groote Peel vrijwel geheel verloren gegaan. Op de aangekochte reservaatsgronden kan deze situatie echter weer teruggebracht worden, door het neerslagoverschot (ook) naar deze gebieden toe te leiden. Bij voorkeur dient dit op een wat lager niveau te gebeuren dan het peil in het reservaat, echter zonder dat drainage plaatsvindt in het aangrenzende natuurgebied. Idealiter sijpelt het veenwater deze gebieden binnen waar het geleidelijk wegzakt. Dit past goed in het streven naar het plas-dras zetten met gebiedseigen water in deze terreinen. Met name in het Mussenbaangebied zijn hier goede mogelijkheden, omdat het peil in het naastgelegen reservaatsvak hoog is en het terrein heel flauw afhelt naar de Moostdijk en de bovenloop van de Aa. Maar ook op andere plaatsen kan het systeem worden toegepast: in de Kalispeel, ten noorden van de Astense Peel en langs de Kokmeeuwenweg. 66

“Water en vuur”

De reservaatsgraslanden zullen veel meer dan nu geschikt zijn voor diverse soorten weidevogels, waaronder vermoedelijk de meer kritische soorten, zoals watersnip en kemphaan. Wellicht zullen de weidevogels die het sterk van voedselrijke gronden moeten hebben, echter verdwijnen. Van Engen en Joosten (1994, op basis van mededelingen van Baaijens) geven voor deze gradiënt (veen naar podsolgronden) ook botanische potenties aan, voor planten als riempjes, moeraswolfsklauw, liggende vleugeltjesbloem, klokjesgentiaan, bruine en witte snavelbies, gevlekte orchis en gagel. Verder zijn uit historische en nieuw gecreëerde overgangszones planten bekend als de veenbloembies (of scheuchzeria), slijkzegge en veenmosorchis (V.d. Munckhof, 2000, Weeda e.a., 1994), alle vroeger voorkomend in de Peelstreek, maar thans vrijwel uitgestorven in Nederland.

Toch zullen aan de lage kant, gezien de geschiedenis (en actuele situatie) van intensieve landbouw, de omstandigheden nog lang voedselrijk blijven. Van de Munckhof stelt daarom voor om de bouwvoor af te graven. Dit heeft het voordeel van snelle afvoer van voedingsstoffen (althans uit de bovenste laag), maar het nadeel van een verdere verstoring van bodem en gedeeltelijk ook waterhuishouding. Voor botanische resultaten in gebieden zonder kwel is dit waarschijnlijk onontbeerlijk (maar niet noodzakelijk succesvol). Voor een beheer gericht op weidevogels is afgraven van de bouwvoor meer slecht dan goed. Hier wordt voorgesteld plaatselijk de bouwvoor (en de bodem daaronder) weg te graven, om poelen en vlakke laagtes te maken. Een discussie over soortgelijke overgangszones in de Mariapeel met het hoogveendeskundigenteam kwam tot dezelfde slotsom, waarbij werd aangegeven dat toestroming van fosfaatrijk water uit de niet afgegraven omgeving nauwelijks een probleem is, omdat dit fosfaat wordt gebonden aan veenresten in het overgangsgebied. Wanneer de reservaatsgebieden op deze manier worden ontwikkeld, zullen ze niet alleen beter functioneren voor de natuurwaarden, maar zullen ze ook recreatief een hogere belevingswaarden hebben. Dit is belangrijk, omdat ze vrijwel alle goed te beleven zijn vanaf de Bovenloop van de Aa bij het beheerscentrum van Staatsbosbeheer verharde wegen rondom De Groote Peel. Dit verbetert de beleving voor bijvoorbeeld fietsers aanzienlijk. Het maakt ook duidelijk dat er verschil is tussen op natuur gericht beheer en (mede) op agrarische productie gericht beheer. Beleidsuitspraak: In de voormalige landbouwgebieden rond het Nationaal Park wordt natuurontwikkeling volgens bovenstaand model gestimuleerd, waarbij wateraanvoer beperkt zal blijven tot de beheersgebieden.


67

7 UITWERKING RECREATIE 7.1

Het Nationaal Park in zijn recreatieve omgeving

Nu al is De Groote Peel, als belangrijk restant van het oude Peelgebied, een belangrijk symbool voor de hele streek. In allerlei publicaties en andere uitingen voor een breed publiek komt dit tot uiting. Ook de recreatieve functie van het gebied is daarbij belangrijk: als doel voor recreatieve uitstapjes in allerlei vormen, van busexcursies tot LangeAfstandsWandelpad. In de streek zijn op dit moment allerlei initiatieven gaande om de recreatieve waarde, en daarmee de economische mogelijkheden, te vergroten. Het Nationaal Park kan daarin een belangrijke rol vervullen. Omgekeerd kunnen deze initiatieven ook belangrijk zijn voor de natuur van het Nationaal Park. Voorbeelden daarvan zijn de gecombineerde stimulans voor zowel natuur als recreatie in het Project Peelvenen, de Pilot Reconstructie en de Groene Draad. Het Limburgs Bureau voor Toerisme en zijn Brabantse tegenhanger kunnen daarbij interessante partners zijn. Beleidsuitspraak: Vanuit het Nationaal Park wordt de recreatieve ontwikkeling gericht op beleving van natuur, landschap en cultuurhistorie van harte gestimuleerd. Voorbeelden van die ontwikkeling zijn: C ontwikkeling van kleinschalige verblijfsrecreatie en dagattracties in de omgeving (kamperen bij de boer, openluchtmuseum Eynderhoof, etc.) Voor het Nationaal Park De Groote Peel is het bij recreatieve ontwikkelingen in de opgeving van belang dat deze de bestaande zonering binnen het reservaat niet doorkruist. Ontwikkelingen in de onmiddellijke omgeving waarvan verwacht kan worden dat deze een uitstraling krijgen in het recreatieluwe gedeelte van het reservaat zullen daarom worden tegengegaan C aanleg en ontwikkeling van route-infrastructuur, zoals een oeververbinding over de Noordervaart (en de N275), zo mogelijk te combineren met een ecologische verbinding voor landdieren (waaronder de das) naar de zuidelijke Peelrestanten, zoals de Groote Moost C organiseren van recreatieve arrangementen, waarin het Nationaal Park De Groote Peel een rol speelt C recreatieve ontwikkeling van de Peel-Raam-stelling (o.m. langs de Vossenberg) Beleidsuitspraak: Waar mogelijk zullen potenties benut worden om het publiek kennis te laten maken met de natuur van De Groote Peel, vooral door middel van educatie en voorlichting, maar ook door het stimuleren van bezoek aan het gebied.

7.2

Streefbeeld recreatie binnen De Groote Peel: geen fast food

In De Groote Peel is de recreatie vanouds geconcentreerd in een klein deel van het totale natuurgebied. Omdat het om een bijzonder karakteristiek gedeelte gaat, waar bovendien een aantal attractieve elementen aanwezig zijn (vogelkolonie, knuppelbruggen, veenputjes) hebben veel bezoekers niet de behoefte om veel verder het gebied in te trekken. Daarbij komt dat het gebied door een halfopen landschap een behoorlijke opvangcapaciteit heeft, zonder dat bezoekers zich aan elkaar storen. Deze situatie wordt zorgvuldig in stand gehouden en ook de publieksvoorlichting is hierop gericht. Toch blijkt de recreatieve druk met name op drukkere dagen te hoog te zijn. Als bezoekers klachten uiten, dan scoort dit punt relatief hoog. Mede daarom is besloten het gebied van de wandelroutes uit te breiden naar het Mussenbaangebied. 68

“Water en vuur”

Daarnaast is De Groote Peel één van de weinige gebieden in Nederland waar de beleving van een grote, lege ruimte nog mogelijk is. Dit is een bijzondere kwaliteit, die gekoesterd moet worden. Dit komt voor een belangrijk deel door de beperkte recreatieve ontsluiting in een groot deel van het gebied. Het komt ook, omdat het gebied praktisch alleen te voet verkend kan worden, en omdat het gebied niet altijd vriendelijk is voor bezoekers: ‘s zomers heet en vochtig, met dazen en zonder schaduw, ‘s winters soms guur en koud door de openheid. Zoals een regelmatige bezoeker het uitdrukte: “In De Groote Peel kun je jezelf nog tegenkomen”. Een fietsroute door De Groote Peel, waar veel vraag naar is, zou niet alleen veel mensen een oppervlakkige glimp van het gebied laten opvangen (vergelijk het fietspad door het Fochteloërveen), het zou ook een visuele aantasting zijn van juist dit verlaten landschap. Vooral de beweging van fietsers trekt sterk de aandacht van zowel mens als dier. Bovendien zou zo’n route een nieuwe “toegangspoort” zijn, die de strikte zonering doorbreekt. Daarmee komt ook de rust voor vogels en andere dieren onder druk te staan.

Claire-obscure: zelfs ondanks de bossen rond Aan ‘t Elfde wordt het gevoel van ruimte nauwelijks verstoord

Beleidsuitspraak: De Groote Peel is bij uitstek een gebied dat geschikt is voor beleving te voet. Andere vormen van recreatie zullen uit het gebied worden geweerd. Fietsroutenetwerk

Het bezoekerscentrum is en blijft de recreatieve poort tot het Nationaal Park. Via dit centrum kan ook aan fietsers de mogelijkheid geboden worden het park te bezoeken, onder leiding of individueel. Het is daarbij wel noodzakelijk en nuttig om hierop in te spelen in de voorlichting. Zo kunnen arrangementen voor fietsers worden opgesteld, waarin een kleinere of grotere wandeling door het Nationaal Park is opgenomen. Ook in de beschrijving van fietsroutes kan deze mogelijkheid (standaard) worden opgenomen.

7.3

Recreatieve voorzieningen

Het Natuuractiviteitencentrum is de meest in het oog springende voorziening in het Nationaal Park. Het centrum is recent (2001) nieuw gebouwd. De doelstelling is daarbij om meer mensen naar het centrum te trekken. Een toename van zo’n 50 tot 100% wordt daarbij aangegeven. Dat wil niet zeggen dat al die mensen ook daadwerkelijk de natuur van De Groote Peel in zullen trekken. Het centrum heeft niet alleen een functie voor De Groote Peel, maar ook voor de andere Peelvenen. Daarnaast zullen er in toenemende mate zelfstandige activiteiten in het centrum georganiseerd worden die min of meer los staan van een bezoek aan het natuurgebied. In het natuurgebied zelf is er binnen het intensief ontsloten gebied een keur aan voorzieningen, die vooral zijn gericht op natuurbeleving. Dit dient zo te blijven. Ook voor gehandicapten is er de mogelijkheid om één van de wandelroutes te volgen. In de randen van het gebied zijn routes voor fietsen en paardrijden, en nog een wandelroute van het Simonshoeksebos langs de Vossenberg en de Kalispeel. Daarnaast is het gebied van de paardenbegrazing opengesteld als “struingebied”. Dit vormt een goede aanvulling op de overige voorzieningen in De Groote Peel, maar dient qua voorzieningen en uitstraling niet verder het Nationaal Voor rolstoelen toegankelijk platform voor vogelwaarneming Park binnen te dringen. Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

69

8 UITWERKING VOORLICHTING EN EDUCATIE Dit hoofdstuk is voor een belangrijk deel gebaseerd op het Derde meerjarenplan educatie en voorlichting Nationaal Parken Zuidoost-Nederland (Straver, 2001).

8.1

Rode draad: De regio als partner

Evenals bij de recreatie, zal in de educatie en voorlichting het Nationaal Park nadrukkelijk in zijn omgeving worden beschouwd. Dat wordt op verschillende manieren ingevuld: C het houdt in dat niet alleen wordt gekeken naar de natuur binnen het Nationaal Park, maar dat ook in de uitingen van voorlichting aandacht besteed zal worden aan de streek, zowel vanuit het grotere perspectief van de Peelvenen, als vanuit het perspectief van de sociale, culturele en economische ontwikkeling van het gebied in verleden en heden C educatie en voorlichting zal niet meer gestuurd worden vanuit het aanbod van voorzieningen en voorlichtingsmateriaal, maar in de eerste plaats vanuit de vraag: waar is behoefte aan? C educatie en voorlichting zal niet alleen plaatsvinden in en vanuit het Nationaal Park (bezoekerscentrum), maar zal actief doelgroepen opzoeken en ter plaatse bedienen C educatie en voorlichting zal steeds meer samen met andere groepen worden ontwikkeld en uitgevoerd (klanten, consumenten, geldschieters en bedrijven) Beleidsuitspraak: Educatie en voorlichting is bij uitstek geschikt om Nationaal Park De Groote Peel te profileren in zijn omgeving door aandacht voor en wisselwerking met die omgeving. Een voorbeeld van de bovenstaande uitgangspunten is het ontwikkelen van voorlichting op recreatiebedrijven, die ter plaatse gegeven wordt, al dan niet gekoppeld aan een excursie in het Nationaal Park. Een ander is het ontwikkelen van recreatieve arrangementen: verblijfsaccomondatie, excursieprogramma’s bijv. fietshuur en -route langs Peelmuseum, Einderhooff, wandelexcursie in De Groote Peel, Peel-maaltijden, etc. Ook het organiseren van de jaarlijkse “Dag van de Peel”, een soort jaarmarkt, waaraan wordt deelgenomen door een groot aantal organisaties uit de omgeving is een voorbeeld van zo’n activiteit die al bestaat. Verdere voorbeelden zijn overgenomen uit “Libelle onder de loep” (Buro Hemmen, 2000) in Bijlage 4 Suggesties educatie en voorlichting.

8.2

Boodschap: De Peel is bijzonder

Ook hierin dient de aandacht voor de regio nadrukkelijker dan tot nu toe in beeld te komen: De Peel is niet alleen het natuurgebied met zijn plantjes en beestjes, het is ook de streek als geheel met de mensen die er leven en werken. Daarbij is goed aan te sluiten bij de cultuurhistorie, maar er dient nadrukkelijk ook aandacht te zijn voor hedendaagse ontwikkelingen in de streek. Zo kunnen de veranderingen die op het ogenblik in de landbouw en het landelijk gebied gaande zijn aandacht krijgen, waarbij voor veel mensen de illustratie daarvan dichtbij kan zijn (kamperen bij de boer, arrangementen met agrarische bedrijvigheid en andere lokale activiteiten). Water is een ander thema dat heel duidelijke relaties heeft met zowel natuur als met de streek. Tenslotte zal de macro-zonering met de andere Peelvenen (Mariapeel, Deurnese Peel, kleinere peelrestanten) nadrukkelijker ondersteund worden in de uitingen van educatie en voorlichting. Doel is ook uitloopbezoek naar de andere Peelvenen zoveel mogelijk om te leiden naar De 70

“Water en vuur”

Groote Peel. Een aspect dat zowel samenhangt met de boodschap als met de vorm is beleving. In die zin is ook het motto “geen fast food” van belang. Dit gaat immers uit van een intensievere beleving dan een vluchtige glimp. De Peelgidsen kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Hoewel beleving erg individueel is, kunnen zij het kader aanreiken waarin de bijzondere aspecten van het Nationaal Park of van de Peel worden ervaren. Dit is heel belangrijk, omdat beleving pas plaatsvindt na verdieping. Wie als vluchtige toerist het gebied even aandoet, zal waarschijnlijk niet veel beleving ervaren, maar wie wordt gewezen op de waarden, ook de bijzondere belevingswaarden, zal hier gericht naar op zoek gaan.

8.3

Doelgroepen: gasten en partners

In de natuureducatie wordt de laatste jaren onderscheid gemaakt in diverse doelgroepsegmenten. Zo worden wel onderscheiden: C de gemaksgroep: natuur is leuk, maar moet op een presenteerblaadje worden aangeboden C de fun-groep: natuur moet spannend zijn, en liefst in groepsverband beleefd kunnen worden C de groep “verankerden”: degenen die “natuur” al belangrijk vinden, voor wie het haast onderdeel is van hun lifestyle. Ook bij het denken over deze indeling geldt het uitgangspunt dat bij de recreatie al werd gebezigd: De Groote Peel is geen fast food, maar kwaliteit. Dat betekent dat de groep van de “verankerden” het gemakkelijkst bereikt zal worden, maar dat is tot op zekere hoogte “preken voor eigen parochie”. De gemaksgroep is te bereiken door hen gericht op te zoeken, zowel fysiek als via andere middelen, maar ook door voor hen gerichte arrangementen te ontwikkelen en deze via goed gekozen kanalen onder hun aandacht te brengen. Het onderwijs behoort tot deze categorie. De fun-groep is op het eerste gezicht het minst gemakkelijk te bedienen. Zo zullen bijvoorbeeld geen vlot-wedstrijden op het Steltlopersven of paintball shooting games worden georganiseerd. Wellicht dat bij evenementen in het natuuractiviteitencentrum deze groep aandacht kan krijgen, maar overigens wordt ervan uitgegaan dat dergelijke vormen van natuurbeleving in De Groote Peel niet passend zijn. Naast de vele spontane bezoekers van het Nationaal Park richt de educatie en voorlichting zich in het bijzonder op enkele doelgroepen: C het onderwijs C mensen met een handicap C plaatselijke bevolking C dagrecreanten In de komende periode zal daarnaast speciale aandacht uitgaan naar de fietsende recreant en naar de categorie jong-senioren. Voor deze (voor een groot deel overlappende) groepen zullen specifiek arrangementen worden opgezet. Ook zal de komende jaren aandacht besteed worden aan mensen die in groepsverband komen. Te denken is daarbij aan verenigingen, zoals personeelsverenigingen. Tenslotte zal aandacht besteed worden aan kinderen buiten schoolverband. Het Nationaal Park heeft al een groot aantal partners waarmee wordt samengewerkt: de leden van het Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel de werkgroep educatie en voorlichting van het Nationaal Park de Peelgidsen en de IVN-schoolgidsen uit Asten/Someren de leden van het nme-contactennetwerk in de regio coördinatoren educatie en voorlichting van andere Nationale Parken

C C C C C

Hoewel hierin al een flink netwerk aan partners in de regio is vertegenwoordigd, zal dit de komende jaren worden uitgebouwd. Met name wordt gestreefd naar het aangaan van verbanden met bedrijven uit de omgeving (verblijfsrecreatie, vervoersbedrijven, agrariërs). Ook de verbanden met de andere Nationale Parken in Limburg (Meinweg en Maasduinen) zullen worden verstevigd. Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

71

8.4

Middelen: Natuuractiviteitencentrum en andere middelen

Communicatiemiddelen voor educatie en voorlichting

De middelen voor educatie en voorlichting zijn in het Nationaal Park goed aanwezig. Sinds 2001 is er een nieuw natuuractiviteitencentrum en ook het oude centrum is nog in gebruik als educatieruimte. Daarnaast is er een enthousiast team van Peelgidsen en schoolbegeleiders, die worden begeleid door een coördinator natuuren milieueducatie, een beheerder van het bezoekerscentrum en een assistent-beheerder. Verder zijn er publicaties in diverse vormen, waaronder ook een CD-ROM en een internetsite. Ook zijn er tal van programma’s ontwikkeld voor diverse doelgroepen en is er een grote ervaring bij het werven en begeleiden van diverse doelgroepen. Toch zullen met name in de organisatorische sfeer nog vrij veel dingen op poten gezet moeten worden om het bovengeschetste realiteit te laten worden. Daarbij doet zich in toenemende mate een capaciteitsprobleem voor bij de coördinator educatie en voorlichting en de educatief medewerker. Met name voor het ontwikkelen van nieuwe producten, en voor het op maat bedienen van vragen om informatie, educatie en voorlichting blijkt geen tijd te zijn, waardoor de professionele uitstraling in gevaar komt.

8.4.1 Natuuractiviteitencentrum Momenteel wordt gewerkt aan een exploitatieprogramma voor het bezoekerscentrum. Daarin zullen veel van de hierboven aangegeven ontwikkelingen al tot uiting komen. Daarnaast is er de concept-versie van de nota Bezoekerscentra Nationale Parken ZuidoostNederland 2003-2007 (Straver, 2002), waarin het bezoekerscentrum wordt neergezet als: “Een uitnodigende, gastvrije ontmoetingsplaats voor bezoekers van het Nationaal Park” Er worden in het kader van educatie en voorlichting vier functies onderscheiden: C de informatieve functie: uitleg over recreatieve mogelijkheden, beheer, regionale activiteiten en mogelijkheden, andere nationale parken C de educatieve functie: het ontwikkelen van kennis, begrip en betrokkenheid met aandacht voor de bijzondere waarden van het gebied, de bedreigingen en de invloed en verantwoordelijkheden van de mens. In bijvoorbeeld creatieve natuurbeleving ligt een belangrijk onderscheidend vermogen van het bezoekerscentrum van Nationale Parken C de recreatieve functie met als trefwoorden: onthaasten, rust en ruimte. De bezoekerscentra spelen hierin een belangrijke rol door het aanbieden van (routegebonden) recreatiemogelijkheden, doe-vakanties en arrangementen. Dit dient bij te dragen aan het ontwikkelen van de recreatie als economische pijler van de streek. 72

“Water en vuur”

C imago: vertrouwen, waardering en interesse bij relevante doelgroepen. Het gaat om materiële factoren: attractief, goed bereikbaar en bruikbaar gebouw en een kwalitatief hoogstaand aanbod van producten, en daarnaast immateriële factoren: een positieve, motiverende en gastvrije uitstraling. Naast deze functies van het bezoekerscentrum zijn er nog andere, die niet direct worden aangestuurd vanuit educatie en voorlichting, maar die wel belangrijk zijn voor het functioneren van het Nationaal Park als geheel: C poort van het Nationaal Park, van groot belang voor de recreatieve zonering, en C ontmoetingscentrum voor de locale bevolking en andere bezoekers.

Een initiatief dat meerdere functies kan dienen is het oprichten van een documentatiecentrum over de Peel en hoogvenen in Nederland in het algemeen, gericht op een breed publiek. De basis daarvoor zou kunnen worden gevormd door de uitgebreide collectie van Th. Janssen.

8.4.2 Andere middelen Andere middelen voor educatie en voorlichting zijn: C nieuwe media (internet, CD-ROM’s, multi-media- en interactieve presentaties) C drukwerken C excursies onder leiding van gidsen C lezingen/presentaties (in het Nationaal Park of bij de doelgroep) C evenementen (Dag van de Peel) C exposities C collecties C theatervoorstellingen, verhalenvertellers, films C doe-activiteiten C arrangementen C doorverwijzingen Van al deze middelen wordt gebruik gemaakt. Met name bij het organiseren van nieuwe activiteiten en middelen doet zich het eerder genoemde capaciteitsprobleem voor.

8.5

Professionele uitwisseling van kennis en ervaring

Naast de educatie en voorlichting die is gericht op het algemene publiek is het ook van belang dat er regelmatig contact is met andere reservaten en Nationale Parken in Nederland en op Europese (eventueel wereld-)schaal. Dit geldt zowel voor de beheerders als voor de medewerkers voor educatie en voorlichting. Dergelijke contacten komen zowel de eigen organisatie ten goede als de partners met wie de uitwisseling plaatsvindt. Het gaat daarbij niet alleen om kennis en nieuwe inzichten, maar ook de motiverende werking van dergelijke contacten wordt niet gauw onderschat. Ook leiden internationale contacten tot meer naamsbekendheid en een hogere status van het Nationaal Park. Op nationale schaal is er al een regelmatig overleg tussen vertegenwoordigers van de Nederlandse Nationale Parken, waarbij onder meer beleidskwesties aan de orde kunnen komen. Ook zijn er reeds uitwisselingen tussen Staatsbosbeheer met Poolse Nationale Parken. Hiervan kan worden gebruik gemaakt, waarbij ook de andere beheerder en medewerkers educatie en voorlichting betrokken kunnen worden.


73

9 UITWERKING ONDERZOEK EN MONITORING 9.1

Onderzoek

In het verleden is in De Groote Peel en andere Peelreservaten belangrijk wetenschappelijk onderzoek verricht. Te denken is daarbij aan de publicaties van Th. Janssen, die als een der eersten wees op de gevolgen van ammoniakemissies voor bos en natuur. Te denken is ook aan bijvoorbeeld het onderzoek van Paffen en van Roelofs aan hoogveenregeneratie. Dergelijk onderzoek heeft een directe relatie met de doelstellingen van het Nationaal Park en dient bovendien de wetenschap over de processen die ook elders tot herstel kan leiden. Dergelijk onderzoek zal - mits niet strijdig met andere doelstellingen - moeten plaatsvinden. Ook voor onderzoek dat niet direct voor de doelstellingen relevant is, maar dat een duidelijk wetenschappelijk doel dient, zal in de geest van de doelstellingen van Nationale Parken, zoveel mogelijk ondersteund worden in en vanuit het Nationaal Park, waarbij er geen (blijvende) schade mag zijn aan andere waarden in het gebied. Daarnaast is er onderzoek dat een beperktere reikwijdte heeft, maar niettemin ook belangrijk is voor de waarden van De Groote Peel. Op dit moment is daarbij het wateraanvoerplan actueel. Zoals uiteengezet is in het discussiestuk “Wateraanvoer, kuur of kwaal” (Buro Hemmen, 2002) is onduidelijk in hoeverre het wateraanvoerplan zoals dat op dit moment wordt voorbereid de doelstellingen van de oorspronkelijke Intentieverklaring zal realiseren. Er zijn verschillende scenario’s beschreven die dit wellicht beter doen, in landschapsecologisch opzicht of in puur hydrologisch opzicht. Bij het maken van een keuze is inzicht in de kwantitatieve effecten van de verschillende maatregelen zeer gewenst. Doorrekening van deze scenario’s met het SIMGRO-model dat op dit moment in het kader van de Pilot Reconstructie Nederweert wordt gebruikt voor voorspelling van effecten van maatregelen op de kleinere peelrestanten wordt dan ook aanbevolen. Een ander onderzoek dat in dit verband interessant is, is het onderzoek dat momenteel door Waterschap De Aa wordt uitgevoerd naar het verwijderen van de Eeuwselse Loop door het Nationaal Park. Andere onderzoeksvragen kunnen via de normale beheersondersteunende onderzoeken en monitoringprojecten worden beantwoord.

9.2

Doelmonitoring

Monitoring is noodzakelijk voor het beoordelen van de beheersresultaten. Ze dienen rechtstreeks gekoppeld te zijn aan de doelstellingen. Dat gebeurt in dit Beheers- en Inrichtingsplan door middel van de gestelde doelen (zie Hoofdstuk 5 In deze paragraaf wordt op een rij gezet welke monitoringactiviteiten moeten worden uitgevoerd voor een adequate evaluatie van doelstellingen en beheersmaatregelen aan het eind van de looptijd van dit Beheers- en Inrichtingsplan. In het kort worden de verschillende doelstellingen en bijbehorende monitoringacties hier nog op een rij gezet: a. instandhouding: meetmethode en -frequentie: evaluatie aan het einde van geldigheidsduur Beheers- en Inrichtingsplan uit beheersadministratie b. hoogveenregeneratie, andere vegetaties meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, 74

“Water en vuur”

c.

d. e. f.

g. h.

indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar meetmethode en -frequentie: vegetatiebasiskartering: 1x per 10 jaar, beschrijving bosstructuur per kaartvlak diersoorten, m.n. vogels meetmethode en -frequentie: jaarlijkse monitoring door vogeltellingen meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring door gerichte inventarisaties van gladde slang, levendbarende hagedis, heikikker, spiegeldikkopje landschap meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring d.m.v. beoordeling in het veld en vanaf een recente vegetatiekaart cultuurhistorie meetmethode en -frequentie: 5-jaarlijkse monitoring d.m.v. foto's op vastgestelde plaatsen, of op basis van gedegen en recente terreinkennis recreatie meetmethode en -frequentie: jaarlijkse recreatietellingen; 10-jaarlijks recreatieonderzoek d.m.v. enquete meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging boswachter/beheerder bewustmaking t.a.v. natuur en landschap meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging boswachter en jaarverslag beheerder natuuractiviteitencentrum, jaarverslagen educatie en voorlichting onderzoek meetmethode en -frequentie: IK-monitoring Staatsbosbeheer, onderzoek Gem. Asten meetmethode en -frequentie: jaarlijkse beheersverslaglegging van boswachter

Uit de opsomming komen de volgende monitoringactiviteiten naar voren: vegetatiebasiskartering 1 x per 10 jaar indicatorsoortenkartering 1 x per 5 jaar broedvogelmonitoring jaarlijks wintervogelmonitoring jaarlijks monitoring andere faunadoelsoorten 1 x per 5 jaar fotograferen cultuurhistorische objecten 1 x per 5 jaar recreatietellingen jaarlijks recreatieonderzoek 1 x per 10 jaar verslaglegging educatie en voorlichting jaarlijks verslaglegging beheerder natuuractiviteitencentrum jaarlijks beheersverslaglegging boswachter jaarlijks

C C C C C C C C C C C

De meeste van deze activiteiten behoren al tot de standaardprocedures van de beheerders. Staatsbosbeheer kent daarvoor het monitoringstelsel Spoor 12, de Gemeente Asten kan gebruik maken van de monitoringopties in het Programma Beheer. Met name de wintervogelmonitoring, de monitoring van doelsoorten uit de Habitat- en Vogelrichtlijn vallen niet onder de standaard monitoringprocedures. Het ligt dan ook in de rede dat vanuit het Nationaal Park hiervoor gelden ter beschikking worden gesteld. Het is wenselijk, dat ook bij de monitoring, een intensievere integratie plaatsvindt van de activiteiten van de beide grote beheerders Gem. Asten en Staatsbosbeheer. Beleidsuitspraak: Monitoring van doelstellingen van het Nationaal Park De Groote Peel zal door de beheerders gezamenlijk gebeuren. In Bijlage 5 Aandachtspunten monitoring zijn een aantal onderdelen van de monitoring verder uitgewerkt. Daarin zijn o.m. de indicatorsoorten gespecificeerd en is aangegeven welke cultuurhistorische aspecten van het gebied van belang zijn.


75

10 ORGANISATIE NATIONAAL PARK 10.1 Huidige structuur De organisatie bestaat momenteel uit het overlegorgaan met een secretariaat, dat gedetacheerd is bij de Provincie Limburg. Daarnaast is er het beheerdersoverleg. De Adviescommissie Landbouw is al zeer lang niet meer bijeengeweest. In 1998 is de samenstelling echter wel opnieuw vastgesteld. Verder is er de Werkgroep Voorlichting en Educatie. In het beheerdersoverleg nemen de feitelijke beheerders, te weten Staatsbosbeheer en de Gemeente Asten, deel. Hier worden jaarlijkse bestedingen in terreinbeheer voorbereid en gecoördineerd. Het beheerdersoverleg rapporteert aan het Overlegorgaan. Het Overlegorgaan besluit tot toekenning van gelden.

In de Werkgroep Voorlichting en Educatie wordt de voorlichtende taak van het Nationaal Park voorbereid en gecoördineerd. Deze werkgroep bereidt activiteiten van en rond het bezoekerscentrum voor, maar zoekt de doelgroepen ook meer en meer gericht op. Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor het instellen van ad-hoc werkgroepen. Zo was er tijdens de opstellingsfase van het Beheer en Inrichtingsplan een ad-hoc werkgroep actief als begeleidingsgroep.

76

“Water en vuur”

10.2 Veranderingen in de organisatiestructuur Er zijn in de afgelopen jaren reeds enkele wijzigingen geweest in de vertegenwoordigingen van overheden in het Overlegorgaan (Buro Hemmen, 2000). Daardoor is het Overlegorgaan wat kleiner dan oorspronkelijk werd beoogd. Verder is de werkgroep Landbouw al sinds lang niet meer bijeen geweest. Deze werkgroep heeft zich vooral in de oprichtingsfase van het Nationaal Park verdienstelijk gemaakt, maar de rol die deze werkgroep toen had is inmiddels via andere overlegsituaties voldoende gewaarborgd. Verder is het bestuurlijk gewicht dat het Overlegorgaan aanvankelijk had enigszins afgenomen. Andere overlegstructuren, zoals de Streekcommisie Peelvenen en de werkgroepen van de Reconstructie hebben afstemmingsfuncties op regionale schaal overgenomen. Hierin vindt ook afstemming plaats met vertegenwoordigers van de landbouw. Er is in de aanloop naar dit Beheers- en Inrichtingsplan onderzocht of er vanuit de directe omgeving van het Nationaal Park behoefte bestaat aan vertegenwoordiging in het Overlegorgaan. Dit bleek niet noodzakelijk: via de gemeenten is er al een vertegenwoordiging op wethoudersniveau en daarnaast zijn er veelal formele en informele contacten tussen de beheerders en “buren” waarin zaken veelal efficiënter geregeld kunnen worden. De beheerders stellen zich hiervoor zoveel mogelijk open. Beleidsuitspraak: De Werkgroep Landbouw heeft zijn functie voor het Nationaal Park De Groote Peel verloren en wordt opgeheven. Beleidsuitspraak: Het Overlegorgaan in de huidige vorm functioneert goed en blijft zo bestaan, evenals het beheerdersoverleg en de Werkgroep Educatie en Voorlichting.


77

11 FINANCIËN Ten behoeve van het Nationaal Park worden door het Ministerie van LNV gelden beschikbaar gesteld. Bij instelling wordt een budget gegeven voor inrichting en daarnaast is er een jaarlijks budget. Voorstel in het kader van dit Beheers- en Inrichtingsplan is om dit budget vanaf 2003 op € 216.000 te stellen. Dit jaarlijks budget is bedoeld voor de (extra) doelstellingen van een Nationaal Park boven middelen voor het normale natuurbeheer, zoals die uit de normale financiering van Staatsbosbeheer of uit Programma Beheer (Gem. Asten). Voor een belangrijk deel gaat het bij de extra doelstellingen om educatie en voorlichting, omdat vooral deze doelstelling het normale terreinbeheer overstijgt. Zowel bij de evaluatie als bij het uitwerken van de doelstellingen in dit Beheers- en Inrichtingsplan is gebleken dat voor educatie en voorlichting taken onvoldoende vervuld konden worden. Daartoe is het budget aangepast met het doel de formatie voor educatie en voorlichting uit te breiden. Ook monitoring van de diverse aspecten van het Nationaal Park vereist extra middelen, die moeilijk via de reguliere beheersbudgetten zijn te krijgen. Tenslotte vereist ook het normale beheer extra zorg: een Nationaal Park dient bij uitstek een goed beheerd stuk natuur te zijn met een verzorgde uitstraling. doel

bedrag (€/jr) toelichting

bijdrage exploitatie bezoekerscentrum

27.000 voor de exploitatie van een bezoekerscentrum is aanzienlijk meer nodig dan € 35.000. De rest komt uit andere budgetten, voor een groot deel van Staatsbosbeheer

programma educatie en voorlichting

32.000 voor de ontwikkeling van voorlichtingsmateriaal, programma’s, cursussen, exposities etc. Ook dit moet vaak worden aangevuld uit andere bronnen

coördinator educatie en voorlichting en educatief medewerker

45.000 met dit bedrag worden de loonkosten van de genoemde medewerkers gesubsidieerd

onderzoek en monitoring

22.000 met dit geld is bijvoorbeeld een gezamenlijke vegetatiekartering door de twee beheerders en het monitoringsonderzoek voor de cultuurhistorische waarden te financieren

extra beheersmaatregelen

90.000 dit budget is bedoeld voor beheersmaatregelen die uitgaan boven het normale beheersdoel van de terreinbeheerders. Het openhouden van het terrein en de inrichting van de waterhuishouding zijn er in het verleden mee gefinancierd.

totaal

78

216.000

“Water en vuur”

12 ACTIEPROGRAMMA actie entameren en stimuleren van ecologische verbindingszones tussen het Nationaal Park en de zuidelijke peelrestanten en de natuurgebieden in zuidoost-Brabant, bijv. bij Provincies, Reconstructie en Landinrichting

trekker

plannin g

provincies

2002 en later

entameren en stimuleren dat gebieden in de bufferzone en gebieden met een natuurfunctie in de omgeving van De Groote Peel ook hydrologisch optimaal beheerd kunnen worden: bijv. Programma Beheer ook inzetten voor hydrologisch weidevogelbeheer, waterboeren en/of aankoop retentiegebieden, bedrijfswaterplannen, etc.

waterschappen 2002 en later

aanpassen van het Wateraanvoerplan zodat het peil van het aangevoerde water nooit hoger kan komen dan het gebiedseigen water in het aangrenzende reservaat

waterschappen

2003

dempen van de Eeuwselse Loop binnen het Nationaal Park

waterschappen

2003

beheer van de overganszones rondom het onvergraven deel richten op ontwikkeling van hydrologische en vegetatiekundige overgangen (lagg-zones)

beheerders

2002 en later

uitbreiden van de mogelijkheden het gebied te voet te beleven (Mussenbaangebied, struinroute Paardenbegrazing)

Staatsbosbeheer

2002

aansluiting zoeken bij partners in de omgeving voor educatie en voorlichting: Peelmusea, gemeenten, recreatieondernemers, VVV’s etc.

cons. nme

2002

ontwikkelen van arrangementen waarin het Nationaal Park prominent aanwezig is als trekpleister en als symbool van de Peel (vooral gericht op de “gemaksgroep”)

cons. nme

2002 2004

ontwikkeling van de streek nadrukkelijk opnemen in de boodschap van educatie en voorlichting; streekeigen producten en voorzieningen promoten

cons. nme

2002 2004

stimuleren van de recreatieve macrozonering binnen de Peelvenen met educatie en voorlichting

cons. nme

2002 2004

opzet documentatiecentrum hoogveen en Peelgeschiedenis

cons. nme en sbb

2003

organiseren uitwisselingen met beheerders/betrokkenen bij een ander Nationaal Park in Europa

cons. nme, secr. overlegorgaan en beheerders

2003, 2005

monitoring faunadoelsoorten gehele Nationaal Park

beheerders

2003

opzet cultuurhistorische foto-ronde gehele Nationaal Park

beheerders

2004

basisvegetatiekartering gehele Nationaal Park, incl. indicatorsoorten en veenmoskartering

beheerders

2005

formeel opheffen Werkgroep Landbouw

secr. Overlegorgaan

2002

evaluatie en (zo nodig) bijstellen actieprogramma

secr. Overleg- jaarlijks orgaan

evaluatie en vernieuwen Beheers- en Inrichtingsplan

Overlegorgaan


2007

79

LITERATUUR Anoniem, 1997: Landschapsbeleidsplan van de gemeente Asten. Nieuwland Advies in opdracht van de Gemeente Asten. Wageningen. Anoniem, 1998: Gemeente Asten, bestemmingsplan “buitengebied asten 1998”. Croonen adviseurs in opdracht van de Gemeente Asten. Rosmalen. Anoniem, 1999: Als eerste aanzet. Reconstructieplan pilotgebied Nederweert. Voorontwerp reconstructieplan juli 1999. Reconstructiegroep Nederweert, Roermond. Anoniem, 2000: Pilot Reconstructie Nederweert, Uitvoeringsprogramma. Concept. DLG in Limburg, Roermond. Anoniem, 2001: Pilot Reconstructie Nederweert. Concept-Jaarverslag 2001. Blankers, P., 1993: De Verheven Peel. Beheers- en ontwikkelingsvisie voor het gebied van de Deurnese Peel/Mariapeel en omgeving. Werkgroep Behoud de Peel, Deurne. Buro Hemmen, 1992: Beheersplan De Groote Peel. In opdracht van Staatsbosbeheer. Hemmen. Buro Hemmen, 1994: Evaluatie begrazing De Groote Peel 1994. In opdracht van Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel. Hemmen Buro Hemmen, 1995: Beheersplan Astense Peel. In opdracht van Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel. Hemmen Buro Hemmen, 2000: Libelle onder de loep. Evaluatie Nationaal Park De Groote Peel. 4 delen en samenvatting. In opdracht van Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel. Hemmen. Buro Hemmen, 2001: Uitwerkingsplan De Groote Peel. In opdracht van Staatsbosbeheer. Hemmen. Buro Hemmen, 2002: Wateraanvoer: Kuur of kwaal. In opdracht van Overlegorgaan Nationaal Park De Groote Peel. Hemmen. Consulentschap NME Limburg (IVN), 2001: Jaarverslag educatie en voorlichting 2000. Nationaal Parken Zuidoost Nederland . In opdracht van Werkgroepen Educatie en Voorlichting Nationaal Parken De Groote Peel, De Maasduinen, de Meinweg. Roermond. Consulentschap NME Limburg (IVN), 2001: Jaarprogramma educatie en voorlichting 2002. Nationaal Park De Groote Peel. Roermond. Crombaghs, B.H.J.M. e.a. (red.), 2000: Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg. Natuurhistorisch Genootschap in Limburg en Stichting RAVON. ISBN 90-74508-09-x. Maastricht. Cruysberg, W.P., 2000: Biologische beheersverslaglegging BE “Groote Peel” 2000. Intern rapport Staatsbosbeheer. Cruysberg, W.P., 2001: Biologische beheersverslaglegging BE “Groote Peel” 2000. Intern rapport Staatsbosbeheer.

80

“Water en vuur”

Delft, J. van, 1998: Soortensamenstelling en dichtheid van vlinders (Lepidoptera) en hommels (Bombidae) in vier Nederlandse hoogveenrestanten. Verslag nr. 478 Aquatische Oecologie & Milieubiologie Katholieke Universiteit Nijmegen. Engen, H.C. van, en J.H.J. Joosten, 1994: Wild en woest en ledig. Gebiedsvisie Natuur, Bos en Landschap ‘de Peelvenen’. In opdracht van het Min. van LNV, Directie NBLF. Rapport 323 DLO-Staring Centrum en Habitat Ecoplan b.v., Wageningen. Europese Economische Gemeenschap, 1979: Richtlijn 79/409/EG van de Raad van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand. Europese Economische Gemeenschap, 1992: Habitats Richtlijn 92/43/EEG. http://www.europa.eu.int/comm/environment/nature. Gedeputeerde Staten van Limburg, 1999: Uitvoeringsplan Nota natuur en landschapsbeheer 2000-2010. Provincie Limburg, Maastricht. Gedeputeerde Staten van Limburg, 2000: Ontwerp Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) Liefde voor Limburg. Provincie Limburg, Maastricht. Grontmij, 1993: Raamplan voor wateraanvoer rondom De Groote Peel. Nieuwegein/Roermond. Habitat Ecoplan b.v., 1991: Nationaal Park i.o. De Groote Peel, Beheers- en Inrichtingsplan, doelstellingenkader. Willemstad. Hanzen, D. en L. de Bruijn, 1999: Soortensamenstelling en dichtheid van libellen (Odonata) en watermacrofaunasamenstelling in vier Nederlandse hoogveenrestanten. Verslag nr. 498 Aquatische Oecologie & Milieubiologie Katholieke Universiteit Nijmegen. Jong, A. de, 1998: Habitatkwaliteit van vier Nederlandse hoogvenen, geschat met de loopkeverfauna. Verslag nr. 461 Aquatische Oecologie & Milieubiologie Katholieke Universiteit Nijmegen. Joosten, J.H.J. en T.W.M. Bakker, 1987: De Groote Peel in verleden, heden en toekomst. Rapport 88-4. Staatsbosbeheer, Utrecht. Koffijberg, K., B. Voslamber en E. van Winden, 1997: Ganzen en zwanen in Nederland; overzicht van pleisterplaatsen in de periode 1985-94. SOVON Vogelonderzoek Nederland. Beek-Ubbergen. Kragten, 2001: Nadere uitwerking wateraanvoerplan rondom de Groote Peel. In opdracht van Waterschap Peel en Maasvallei. Kragten, adviesbureau voor geodesie, landschapsarchitectuur en civiele techniek, Roermond. Kuenen, F, en L. Luijten, 1996: Soortensamenstelling en dichtheid van sprinkhanen (Orthoptera) in vier Nederlandse hoogveenrestanten. Verslag nr. 477 Aquatische Oecologie & Milieubiologie Katholieke Universiteit Nijmegen. Meulen, G. van der, 2001: Rapportage BasisMonitor Recreatie Staatsbosbeheer Regio Limburg - Oost-Brabant 2000. Verslag van het onderzoek in het Nationaal Park De Groote Peel. In opdracht van Staatsbosbeheer. Buro VideoTekst, Nijmegen. Min. van LNV, 1998. Flora- en faunawet. ’s-Gravenhage. Min. van LNV, 2000. Natuur voor mensen, mensen voor natuur. Nota natuur, bos en landschap in de 21e eeuw. ’s-Gravenhage. Munckhof, P.J.J. van den, 2000: Van grote kroosvaren naar drijvende waterweegbree. De invloed van Maaswateraanvoer op actuele en potentiële natuurwaarden in de Peelvenen. Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

81

Documentnr. 0589-81065. Oranjewoud in opdracht van: Zuiveringschap Limburg, Waterschap De Aa, Provincie Limburg en Provincie Noord-Brabant. Poelman, A., 1987: Geohydrologische modelstudie van De Groote Peel en omgeving. Rapport 88-3. Staatsbosbeheer, Utrecht. Provinciale Staten van Limburg, 1999: Nota natuur en landschapsbeheer 2000-2010. Provincie Limburg, Maastricht. Provincie Limburg, 2001: Stimuleringsplan natuur, bos, landschap, tevens Natuurgebiedsen Beheersgebiedsplan. Deelgebied Peelvenen. Provincie Limburg, Maastricht. Provincie Noord-Brabant, 2000: Kookboek Cultuurhistorie, kwaliteit als grondslag. met CD’s Cultuurhistorische waardenkaart en Brabant-animatie. Provincie Noord-Brabant, ‘sHertogenbosch. Provincie Noord-Brabant, 2001: Natuurgebiedsplan Peelvenen. Ontwerp. Inclusief CDROM. Provincie Noord-Brabant, ‘s-Hertogenbosch. Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant, 1997: Ontsnippering Noord-Brabant. RWS Noord-Brabant, afdeling Planvorming. ‘s-Hertogenbosch. Seggelen, C. van, 1999: Vogels van de Groote Peel, een eeuw avifauna in een veranderend hoogveenlandschap. Natuurhistorisch Genootschap Limburg, Maastricht. Sovon Vogelonderzoek Nederland, 2000: Belangrijke vogelgebieden in Nederland in het kader van Natura 2000. SOVON-informatierapport 2000/01, SOVON, Beek-Ubbergen. Straver, M.J.H., 2001: Dialoog tussen mens en natuur. Derde meerjarenplan educatie en voorlichting Nationaal Parken Zuidoost Nederland 2001 - 2005. Werkgroepen Educatie en Voorlichting Nationaal Parken De Groote Peel, De Maasduinen, de Meinweg. Consulentschap NME Limburg (IVN) Roermond. Vogel, J., W. Molenaar en W. Altenburg, 1996: De vegetatie van De Groote Peel in 1995. A&W-rapport 133. Altenburg & Wymenga, Veenwouden. Vogelwerkgroep “De Peel”, 2000: Rapportage weidevogelkartering Groote Peel en ‘t Molentje 2000. Walsum, P.E.V. van, 1990: Waterbeheer rondom de Groote Peel. Verkenning en evaluatie van scenario’s. In opdracht van Provincies Limburg en Noord-Brabant. Rapport 106 Staring Centrum, Wageningen. Weeda, E.J., R. Westra, Ch. Westra en T. Westra, 1994: Nederlandse oecologische flora; wilde planten en hun relaties. IVN in samenwerking met de VARA en de Vewin. ISBN 90-6301-024-9. Amsterdam. Wirdum, G. van, 1993: Ecosysteemvisie Hoogvenen. IBN-rapport 035, ISSN: 0928-6888. IBN-DLO, Wageningen.

82

“Water en vuur”

BIJLAGE 1 VOGELGROEPEN VAN DE GROOTE PEEL De basisgegevens uit de volgende tabel zijn ontleend aan Seggelen, C. van, 1999: Vogels van de Groote Peel, een eeuw avifauna in een veranderend hoogveenlandschap. NHG Limburg.


‘80-‘84

‘85-‘89

‘90-‘94

‘95-‘99


4

4

4

4


5

6

6

6


2

3

3

2


8

7

7

7


4

3

3

3


4

4

4

4


5

6

8

7

32

33

35

33

Totaal (51 soorten)

Soort

RodeLijst

EG-Vogelrichtlijn

Vogelgroepen van open water Dodaarsgroep

Deze groep van soorten bewoont zowel zeer voedselarm water (vennen), als vrij voedselrijk water (moerassen). Ze heeft een lichte voorkeur voor meer voedselarme wateren

Dodaars Geoorde fuut

+

+

+

+

Wintertaling Zwarte stern Slobeendgroep

Deze groep van soorten heeft een voorkeur voor ondiep water met een rijke oever- en of (onder)waterplantenvegetatie. Ze is mede daarom gebonden aan met name voedselrijke wateren; in voedselarme vennen ontbreekt ze vrijwel geheel. Ook in zwaar verontreinigd water ontbreken deze soorten vrijwel geheel.

Roodhalsfuut Grauwe gans Smient Krakeend Pijlstaart Zomertaling Slobeend Krooneend

+

+

+

+

Tafeleend Kokmeeuw Visdief IJsvogel


83

Soort

RodeLijst

EG-Vogelrichtlijn

Vogelgroepen van heidevegetaties Korhoengroep

Deze soorten broeden op de heide, maar zijn voor een belangrijk deel van hun voedselvoorziening afhankelijk van nabijgelegen extensief beheerde (natte) grazige vegetaties en akkers. Bij het verdwijnen hiervan verdwijnen ook de vogels vrijwel geheel. De meeste soorten uit deze groep zijn aan te treffen op natte heidevelden en hoogvenen.

Bergeend Korhoen

+

+

Patrijs

+

+

+

+

Scholekster Kievit Grutto Wulpgroep

Broedvogels van voornamelijk open, structuurrijke heideterreinen. Hoewel een deel van deze vogels ook gebruik maakt van het omringende cultuurland om voedsel te verzamelen, is dat voor hen niet strikt noodzakelijk. De meeste soorten zijn alleen aan te treffen op natte heidevelden en hoogvenen. Op droge heidevelden zijn alleen Veldleeuwerik, Kwartel en soms Graspieper goed vertegenwoordigd.

Kwartel Goudplevier Kemphaan

+

+

Watersnip

+

+

+

+

+

+

+

+

Wulp Tureluur Bosruiter Velduil Veldleeuwerik Graspieper Gele kwikstaart Paapje Vogelgroepen van struiken, struwelen en heggen Rietgorsgroep

Dit vegetatietype is in allerlei landschapstypen aan te treffen. Voorbeelden zijn natte heide en randen van vennen met struikopslag (zoals gagel), hoogveen met lage berkjes, wilg en gagel, vochtige kapvlakten en natte ruigten met wat struikjes. Voor moerassen is een aparte groep samengesteld: de Blauwborstgroep, die veel op de Rietgorsgroep lijkt.

Blauwborst

+

+

Paapje

+

+

Sprinkhaanrietzanger Krekelzanger Rietgors RoodborsttapuitVoor deze vogelgroep is een structuurrijke heidevegetatie met struikjes van groot groep

belang. Op heideterreinen waar alle opslag wordt verwijderd ontbreekt deze groep bijna volledig. Met name reliëfrijke terreinen hebben de voorkeur van deze vogelgroep. Op de vochtige heideterreinen is deze groep van soorten het beste vertegenwoordigd; op droge heideterreinen komen Kneu en Grasmus tegenwoordig nog maar weinig voor.

Roodborsttapuit Grasmus

+

+

+

+

Fitis Grauwe klauwier Kneu 84

“Water en vuur”

Soort

RodeLijst

EG-Vogelrichtlijn

Vogelgroepen van boomgroepen, open bas en bosranden en opgaande lijnvormige beplantingen Geelgorsgroep

Broedvogels van boomgroepen in open gebied, bosranden en open bossen. Belangrijk is de aanwezigheid van kale, bij voorkeur zandige plekken op de bodem. Deze combinatie van kenmerken kunnen we op veel plaatsen aantreffen zoals heide en stuifzand, bosranden en open bossen en houtwallen, bomenrijen en bosjes in het cultuurland. Deze groep van soorten is het best vertegenwoordigd in stuifzandgebieden en vliegdennenbossen op arme bodem. In productiebossen op arme gronden broeden veel van deze soorten op jonge kapvlaktes van enkele hectaren groot. Ook op begraasde heideterreinen met zeer kort gegraasde vegetaties en boomgroepen kan deze vogelgroep goed vertegenwoordigd zijn. In het cultuurland van Nederland zijn veel soorten van deze vogelgroep verdwenen. In het nabije verleden was het echter niet ongewoon om Boomleeuweriken, Nachtzwaluwen of Ortolanen te vinden langs zandige akkers.

Nachtzwaluw

+

+

+

+

Gekraagde roodstaart

+

+

Klapekster

+

+

Geelgors

+

+

Ortolaan

+

+

Scharrelaar Hop Draaihals Groene specht Boomleeuwerik Boompieper


85

BIJLAGE 2 UITWERKING DEELGEBIEDEN STIMULERINGSPLAN PEELVENEN LIMBURG 4.01 H Bientje

Doeltypen

B 1 foerageer- en weidevogelgraslanden

Beschrijving

100%

Het deelgebied Bientje ligt in het oorspronggebied van de Neerpeelbeek. De relatief laag gelegen en vochtige graslanden zijn van belang voor weidevogels. Status Beheersgebied ruime jas (SAN) 4.02 Rj Horickheide

Doeltypen


Beschrijving

100%

Dit gebied is een van de belangrijkere weidevogelgebieden rond de Groote Peel (o.a. Grutto, Wulp). Het is tevens een foerageergebied voor Kraanvogels en ganzen. Op basis van het convenant "wateraanvoer Groote Peel" wordt de inlaat van Maaswater in de agrarische gebieden rondom de Groote Peel voorbereid voor een hoger zomerpeil als bufferwerking tegen wegzijging van water in de Groote Peel.

Status

Beheersgebied ruime jas (SAN), Hydrologische bufferzone. 4.03 C Moostdijk

Doeltypen A 5.7 B1

nat schraalgrasland 40% foerageer- en weidevogelgrasland 60%

Beschrijving

Staatsbosbeheer heeft inmiddels een groot deel van dit deelgebied verworven. Op een deel van deze verworven gronden liggen nog pachtovereenkomsten. Op gronden waar Staatsbosbeheer een eigen beheer kan voeren, voert SBB momenteel een extensief weidevogelbeheer waardoor tal van weidevogels een kans krijgen zich op deze gronden te handhaven en te vestigen. Tussen diverse percelen bevinden zich ontwateringssloten en wilgenstruweel en, voornamelijk langs de onverharde wegen, beplantingen van berken en zomereiken.

Status

SBB, Natuurgebied (SN) (voorheen RBON-R), hydrologische bufferzone. 4.04 A Groote Peel

Doeltypen A 3.2 A 3.1 A 8.5 A4 A 1.8 A 1.5

vochtige heide droge heide voedselarme plassen hoogveen berkenbroekbos berken-zomereikenbos

Beschrijving

30 % 30 % 15 % 10 % 5% 10 %

Het beheer van de Groote Peel is gericht op het handhaven en versterken van grootschalige voedselarmoede, vochtigheid en openheid. Het handhaven van genoemde doelen in de Groote Peel vergt een actief inwendig beheer. Door begrazen, maaien en afvoeren en kappen krijgt het behoud van openheid en voedselarmoede gestalte. Door waterpeilbeheer wordt zoveel mogelijk gebiedseigen water vastgehouden. De recreatie, eveneens een belangrijke functie van de Groote Peel, is sterk gezoneerd en in 86

“Water en vuur”

het zuidwesten van het reservaat geconcentreerd. Er is een bezoekerscentrum (Mijl op Zeven), vogelhut en er liggen diverse wandelroutes. Jaarlijks maken meer dan 100.000 mensen gebruik van de bestaande faciliteiten. De sterke zonering maakt het mogelijk het overig deel van het reservaat in de broeden trektijd voor rust en bescherming van flora en fauna af te sluiten voor alle publiek. Aan de noordoostzijde stroomt op Brabants gebied de Eeuwselse Loop door het reservaat, welke een drainerende werking op de Groote Peel heeft.

Status

SBB, NB-wet, Nationaal Park, Wetland, EG-vogel, NH3-A, WHP-A, specifiek ecologische functie, Stiltegebied, Habitat-richtlijn. 4.05 C Putteris Doeltypen A 5.7 nat schaalgrasland A 3.1 droge heide

Beschrijving

80% 20%

Dit gehele gebied is in eigendom van SBB. Door vernatting van het westelijk deel van Putteris broeden er inmiddels diverse weidevogels. De oostelijke helft behoort tot een hoge, droge, zandkop.

Status

SBB, Natuurgebied (SN) (voorheen RBON-R), hydrologische bufferzone. 4.06 C Lummebuske/Aan den Berg

Doeltypen

A 3.1 droge heide A 5.3 heischraal grasland

Beschrijving

85% 15%

Een groot deel van de gronden in dit deelgebied zijn door SBB verworven. De gronden zijn grotendeels al in beheer als heischrale graslanden.

Status

Natuurgebied (SN) (voorheen RBON-R), hydrologische bufferzone.

Eigendom SBB

4.07 Hb Kalispeel-oost

Doeltypen


Beschrijving

100%

Belangrijk foerageergebied voor ganzen en Kraanvogels en broedgebied voor weidevogels. Voor weidevogels en Kraanvogels zou, met beheersovereenkomsten een afwisselend agrarisch gebruik van akkerbouw en graslanden kunnen ontstaan.

Status

Hydrologische bufferzone, beheersgebied (SAN) (voorheen RBON-B). 4.08 C Kalispeel-west

Doeltypen

A 5.7 nat schraalgrasland

Beschrijving

100%

Delen van dit deelgebied zijn als een van de laatste stukjes tussen 1965 en 1970 ontgonnen. Thans bestaat het gebied uit kleine akkers en weilanden. Het zijn ideale gebieden voor Kraanvogels om er te fourageren. De Kraanvogels slapen 's nachts in de Groote Peel en vertrekken rond zonsopgang op zoek naar geschikte fourageergebieden. Gebieden bij de slaapplaats genieten bij kraanvogels de voorkeur, mits voldoende rust en voedsel aanwezig zijn.

Status

SBB, natuurgebied (SN) (voorheen RBON-R), hydrologische bufferzone. 4.09 H Kruisvennen e.o.

Doeltypen

B 1 foerageer- en weidevogelgraslanden Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

100% 87

Beschrijving

Grote delen hebben een belangrijke functie voor weidevogels, kraanvogels en ganzen. In dit gebied is langs wegen vaak laanbeplanting aanwezig. Vanuit de noodzakelijke openheid voor weidevogels, ganzen en kraanvogels kunnen laanbeplantingen op sommige plaatsen als een obstakel werken. De doorgangsdijk (Nederweert-Ospel-Meijel) is zeer oud en was aan het begin van de vorige eeuw al een belangrijke doorgang door het veengebied. In het zuidoosten van dit deelgebied tegen de Noordervaart liggen enkele visvijvers. Oevers van de visvijvers kennen een waardevolle vegetatie met o.a. Blauwe Knoop.

Status

Hydrologische bufferzone. 4.10 Rj Schepersberg-Peelke

Doeltypen


Beschrijving

100%

Dit deelgebied is rond 1960 als een van de laatste delen ontgonnen. Door de lage ligging en het hoge aandeel grasland is het gebied belangrijk als weidevogelgebied. Ganzen en Kraanvogels gebruiken het gebied eveneens als foerageergebied. Het gebied kan voor genoemde vogels verbeterd worden door de openheid in het gebied te vergroten. Het verdient in dit verband aanbeveling de twee loofhoutbosjes die in het kader van het bestemmingsplan Buitengebied Meijel Peel in 1970 zijn aangelegd te verwijderen en elders te compenseren. De huidige oost-west lopende wegen hadden al in de vorige eeuw een functie als verbindingswegen van Nederweert naar Meijel door het veen.

Status

Hydrologische bufferzone, beheersgebied ruime jas (SAN) (voorheen RBON-B). 4.11 G Platveld

Doeltypen

A 1.5 berken-zomereikenbos 10% B 6.5 ecologisch waardevolle bermen en greppels langs wegen

Beschrijving

Dit deelgebied is een overgangsgebied tussen enerzijds het open landschap rond de Kruisvennen en het Schepersberg Peelke en anderzijds het dicht bebouwde gebied ten oosten hiervan. Door realisatie van een nieuw boscomplex (in het kader van het SGR) vindt een visueel-ruimtelijke scheiding plaats tussen het sterk bebouwd gebied van de Roggelse Dijk en het open gebied rond de Kruisvennen. Tevens worden de Simonshoeksche Bosschen met de bosgebieden ten zuiden van de Noordervaart verbonden. Het zuidelijk gedeelte van dit deelgebied heeft een hydrologische relatie met het ten zuiden van de Noordervaart gelegen natuurgebied de Groote Moost.

Status

Hydrologische bufferzone (gedeeltelijk) 4.12 D Simonshoeksche Bosch

Doeltypen

A 1.5 Berken-Zomereikenbos A 3.1 droge heide

Beschrijving

90% 10%

Dit gebied was al aan het eind van de vorige (19e) eeuw met naaldhout bebost. Nadien heeft een wisseling plaatsgevonden van kap, heideontwikkeling aanplanten. Rond 1960 verdwenen vrijwel alle heideveldjes door aanplant met dennen. De huidige natuurwaarden zijn beperkt. Een klein heideveldje bestaat nog deels uit droge heide. Er is sprake van een hoge recreatieve druk uit de omgeving (camping en bungalowpark). Ten noorden van het bungalowpark Stille Wille is een deel van het bos in gebruik als motorcrossbaan.

Status

Hydrologische bufferzone. 4.13 G Meijel-west

Doeltypen

B 6.5 ecologisch waardevolle bermen en greppels langs wegen 88

“Water en vuur”

Beschrijving

Het gebied was tot aan het begin van deze eeuw het enige ontgonnen gebied tussen Meijel en het westelijk daarvan gelegen veen.

Status

Hydrologische bufferzone. 4.14 Hb Vossenberg

Doeltypen

B 3 droog kruidenrijk grasland (bij agrarisch gebruik) A 3.1 droge heide (na ontpachting en in beheer van Staatsbosbeheer)

Beschrijving

100% 100%

Graslandperceel grenzend aan de Astensche Peel (Noord-Brabant). Het verpacht perceel in eigendom van Staatsbosbeheer.

Status

SBB, Hydrologische bufferzone, beheersgebied (SAN) (voorheen RBON-B).


89

BIJLAGE 3 PRIORITAIRE SOORTEN PROVINCIE LIMBURG van belang voor De Groote Peel, op basis van Nota Natuur en Landschapsbeheer 2000-2010 (Provinciale Staten, 1999). Opgenomen zijn de soorten die op grond van voorkomen in plantengeografische districten en globale ecologische eisen mogelijk zouden kunnen voorkomen in De Groote Peel. De daadwerkelijk recent waargenomen soorten of soortengroepen zijn cursief weergegeven. Conform LNV-Lijst

Toevoegingen op basis van Limburgse situatie

Fauna Zoogdieren Das Otter Vogels Roerdomp Ganzen Patrijs Kraanvogel IJsvogel Amfibieën en reptielen Heikikker

Dagvlinders en libellen Veenhooibeestje Veldparelmoervlinder Bruine vuurvlinder Spiegeldikkopje

(Bever)

Wilde en kleine zwaan Grauwe klauwier Grauwe gors

Adder Zandhagedis Gladde slang Libellen

Flora Struwelen en bosranden Jeneverbes Beken, plassen en vennen Kransvederkruid Kleinste egelskop Drijvende waterweegbree Waterlepeltje Heide en hoogveen Rode dopheide Wolfsklauwen (4 soorten) Grote bremraap Dwergbloem Grasland Kruipend moerasscherm

90

Spaanse ruiter Parnassia Klein glidkruid

“Water en vuur”

BIJLAGE 4 SUGGESTIES EDUCATIE EN VOORLICHTING Hieronder gaat het om specifieke activiteiten die eenmalig kunnen worden georganiseerd, maar zich ook kunnen lenen als onderdeel van de Peelweek (zie laatste voorstel). Bij alle voorstellen staat de lokale tot regionale bevolking centraal; de voorstellen zijn daar zoveel mogelijk op toegespitst. Uiteraard dienen de voorstellen nader uitgewerkt te worden en zijn ze vaak op verschillende wijzen in te vullen. Belangrijk is dat ook de PR plaatselijk gericht is, enerzijds in de reguliere pers maar bij voorkeur ook richting lokaal verenigings- en bedrijfsleven. Bij alle voorstellen geldt dat ze in zekere mate zijn geënt op het landschap, de natuur, het leven in de Peel. Belangrijk is dat men de waarden van dit specifieke gebied via verschillende gezichtspunten ervaart. Tevens moet daarbij worden gesteld dat de activiteiten dan ook niet schadelijk zullen zijn voor de waarden van het gebied. Een open-lucht tentoonstelling van kunstwerken. Getracht zou kunnen worden om de kunstwerken een vertaling te laten zijn van impressies, emoties etc. van landschapsbeleving. Ook zou specifiek met materialen uit het veen gewerkt kunnen worden; bijvoorbeeld met kienhout (peelpuisten!). In Ierland is een kunstenaar bekend die prachtige beelden vervaardigd uit kienhout. In Nederland is er op vele plaatsen ervaring met dergelijke evenementen (bijv. Beelden op de Lochemerberg, 1999). Aansluiting is verder misschien te zoeken bij de Stichting Buitenkunst, die cursussen en andere activiteiten organiseert o.a. in de Beugense Peel; misschien is een selectie van vervaardigde kunstwerken in de Groote Peel te vertonen. Een (jaarlijkse) fototentoonstelling. Er zijn uiteraard tal van mogelijkheden om dit nader vorm te geven. In het bezoekerscentrum is te wijzen op de mogelijkheid dat men foto’s uit de Peel, gemaakt tijdens de bezoeken en excursies, op kan sturen en in aanmerking kan laten komen voor de jaarlijkse competitie. Ook aankondigingen in de plaatselijke media etc. kunnen met name de lokale bevolking mobiliseren. Prijzen bijvoorbeeld voor verschillende categorieën of doelgroepen (plaatselijke bevolking en overige bezoekers), gesponsord door de plaatselijke fotograaf. Uiteraard met een aansprekende jury. Een speciale actie om het foto-archief van het veen eens flink uit te breiden. Bedoeling is om de foto’s van historische omstandigheden te verzamelen , maar ook om de (oudere) plaatselijke bevolking nog eens te tracteren op het feest der herkenning. Ook nu al blijkt het beperkt aantal foto’s in de huidige expositie een grote aantrekkingskracht te hebben. Aandachtspunten zijn een brede oproep, een goede documentatie van de verzamelde foto’s en een aantrekkelijke presentatie en eventueel publicatie (kan tegenwoordig met scan- en printwerk goed en goedkoop). Wellicht zijn er mogelijkheden om van bepaalde foto’s de lokatie exact te traceren en de huidige situatie daarnaast af te beelden. Wellicht zijn er aanknopingspunten bij lokale (oudheidkundige) gezelschappen of de heemkundekring in Deurne.


91

Optredens van lokale muziekverenigingen, zoals een accordeonvereniging, hebben in het recente verleden veel publiek getrokken. Enerzijds kunnen dergelijke optredens als algemene publiekstrekker een rol spelen als nevenactiviteit bij een inhoudelijker programma of bij een afsluiting van bijvoorbeeld de Peelweek. Anderzijds zou men ook de muziek zelf tot inhoudelijk programma kunnen verheffen, met bijvoorbeeld als thema De Peel in de Muziek; Muziek in de Peel. Waarbij de deelnemende muziekverenigingen de opdracht meekrijgen op een of andere wijze de Peel in hun optreden te verwerken. Te variëren van plaatselijke smartlappen tot moderne vertolkingen, covers etc. Ook de groep (met hun hart in de Peel) Rowwen Heze zingt “De Peel in brand”! De Peel en Toon Kortooms, als basis voor een activiteit waarin kennis van de schrijver en zijn werk centraal staat, maar waar tegelijkertijd veel (historische) informatie over het leven in het veen kan worden verwerkt. Kandidaten worden gezocht via plaatselijke pers, liefst ook een aantal prominenten uit de buurt en worden en publiek aan de tand gevoeld over hun parate kennis over Mijn kinderen eten turf, Beekman en Beekman, Help de dokter verzuipt, maar ook over het leven van deze recent overleden (februari 1999) schrijver. Een opzet zoals bijvoorbeeld het Nationaal Dictee kan hierbij als voorbeeld dienen. Verhalenvertellers kunnen met het veenlandschap doorgaans goed uit de voeten; al dan niet professionele verhalenvertellers zijn daarbij in te huren. Men zou een verhalenvertellersavond kunnen organiseren (verhalen rond het kampvuur), waarin de lokale setting mede een rol speelt en waarbij ook bewoners zelf de gelegenheid krijgen hun verhaal kwijt te raken (letterlijk en figuurlijk). Dit is uiteraard op vele wijzen vorm te geven; mogelijk kan er ook een competitief karakter in gebouwd worden: wie vertelt het beste peelverhaal. Daarnaast kan men ook denken aan voorleeswedstrijd, met name voor de schoolgaande jeugd. Nationale activiteiten op dit gebied doen het momenteel erg goed. In de Peel kan men als voorwaarde stellen dat men verhalen kiest uit boeken die over de Peel gaan, of zich daar af spelen. Naast de boeken van Kortooms zijn er andere (jeugd)boeken beschikbaar, bijvoorbeeld van Jacques Vriens (Weg uit de Peel) of Anton Coolen. Plaatselijke uitvoeringen, optredens, toneelstukken, blijspelen en kluchten van lokale verenigingen zijn vaak erg populair, met een vrij vast en trouw publiek. Bezien kan worden in hoeverre er bij die verenigingen animo bestaat een voorstelling op te voeren in de Peel (openlucht of in schaapskooi), bij voorkeur ook met een thema dat aansluit bij de Peel. Met name wanneer er een goed decor kan worden gecreëerd, kan het veenlandschap een extra dimensie opleveren voor spelers en toeschouwers. Een wat specialistischer actie, waarbij het er om gaat de lokale namen van planten (en dieren) in de Peel boven tafel te krijgen. Zo zijn er voor boekweit in Noord-Brabant alleen al de volgende varianten: boegent, bogent, bongent, boekent, bokkent. Verder bijvoorbeeld: oudewijvenhaar of kwezelshaar (voor wollegras), pijperd of piepert (voor veenbloembies), bokheide of wilde heide (voor struikheide) en tamme heide (voor dopheide) etc. Oproepen in de pers en er een mooie expositie van maken met de planten in beeld en topografische kaarten waar welke termen voorkomen. Men zou voorgaand item kunnen uitbreiden tot terminologieën uit het veen, bijvoorbeeld gericht op de verschillende soorten veen (witveen, grauwveen, zwartveen) en/of actviteiten en/of materialen en alle lokale termen daarvoor en met hun verklaringen daarvoor. Bij voorkeur uit te besteden aan lokale dialectgroepen etc. Hierbij eventueel gebruik te maken van het Woordenboek van Brabantse Dialecten en het boek Veenderijterminologie in Nederland en Nederlandstalig België.

92

“Water en vuur”

In het veen ziet men op een turfje niet; in Nederland een van de bekendere gezegden. Een aardige activiteit kan bestaan uit het in beeld brengen van de diverse uitdrukkingen en gezegden, bij voorkeur samenhangend met het veen. Dat vereist eerst een inventarisatie van allerhande uitdrukkingen. Voorbeelden zijn: turf met een ziel (turf die van buiten droog maar van binnen nog nat is), ondersteken (bedriegen met turfsteken door een anders grond te beturven), een turf hoog en dan zoveel praats, turf naar de venen sturen (nutteloos) desnoods aan te vullen met allerhande scheldwoorden uit het veen. Uit de presentatie zal blijken dat het veen een verrassend omvangrijke bron is van allerhande Nederlandse spreuken en termen. Hier is de plaatselijke bevolking goed bij te betrekken en er is gemakkelijk een wedstrijdelement in te bouwen. Een actie waarbij men streekgerechten kan maken, proeven, kopen en verkopen. Met aanknopingspunten voor herkomst en ingrediënten van de produkten en het belang van het veengebied daarbij. Te denken valt aan de boekweitekoek en allerlei varianten (boekendestreuf). Ofwel veenlijken; een thema dat tot de verbeelding spreekt. Hoewel de meeste en bekendste vondsten in Nederland vooral uit Drente afkomstig zijn (vrouw van Aschbroeken, het veenlijk van Exlooermond, het paar van Weerdinge, het meisje van Yde, het veenlijk van Zweelo etc), is het thema te veralgemeniseren. Er is hierover boeiende literatuur (zoals bijvoorbeeld The Bog People door P.V. Glob, Het meisje van Yde, Het Klein Veenlijkenboek van L. van Zutphen). Het thema is goed te verbinden met andere zaken zoals prehistorie (ontstaan venen), vegetatie venen (onderzoek naar maagresten geeft informatie over wat men at), literatuur (opgravingen uit het veen als inspiratiebron voor dichters, zoals de Nobelprijswinnaar literatuur (in 1995) Seamus Heany, met o.a. het gedicht The Tollund Man, een veenlijk, tentoon gesteld in het Silkeborg Museum nabij Arhus in Denemarken. Mogelijk ook is er een tentoonstelling op te zetten met stukken uit het Drents museum. Een bij voorkeur jaarlijks terugkomend onderdeel waarbij de grote terreinbeheerders (SBB en de gemeente Asten) vertellen over het gevoerde en te voeren beheer met extra aandacht voor buurtaspecten. Belangrijkere maatregelen kunnen van tevoren worden aangekondigd. Tegelijkertijd kan men een (mondelinge of schriftelijke) vragenronde inlassen. Is verder op verschillende manieren (bijvoorbeeld thematisch) in te vullen. Vooral bedoeld om ook jongeren te bewegen mee te doen en denken over de eigen leefomgeving. Het is de bedoeling om een web-site op te stellen over de Groote Peel; een belangrijk onderdeel daarvan kan zijn het publiek en verenigingen etc. de gelegenheid te bieden als link op de betreffende Peelpagina vermeld te staan. Er zijn wat dat betreft al aardige sites, bijvoorbeeld de digitale streek en stad Helmond (www.dshelmond.nl/peelpage/) of bijvoorbeeld van de heemkundekring H.N. Ouwerling (http://members.tripod.com/~Ouwerling/). Belangrijk is aansluiting te zoeken bij verenigingen, stichtingen, etc (zie bijvoorbeeld ook het Jong Agrarisch Peel Initiatief, JAPI, ook op internet actief) maar ook particulieren. Eventueel te verbinden met een prijs voor beste aangemelde site van het kwartaal. Ook sites van Nationale Parken in het buitenland (Duitsland, VS) zijn de moeite waard. De Jaarlijkse Peelweek kan gezien worden als een cluster van activiteiten die met nadruk afgestemd zijn op de plaatselijke bevolking. Belangrijk is de Peelweek te presenteren als een terugkerend, lokaal fenomeen, waarin een aantal vaste ingrediënten opgenomen zijn (te kiezen uit diverse andere voorstellen, zie hierboven). Het is de bedoeling van de Peelweek een vaste traditie te maken, waar lokale verenigingen, scholen etc. zich jaarlijks op kunnen voorbereiden. Het is daarbij van belang een vaste periode te kiezen. Gedurende de Peelweek zijn er dus diverse activiteiten, die diverse Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

93

(sub)doelgroepen uit de plaatselijke bevolking trekken. Het loont dan ook de moeite een speciaal opgezette (thema)tentoonstelling te maken die in die week gepresenteerd wordt. Verder kunnen er gedurende de week, bij de diverse activiteiten, spel-, spaar- en/of prijsonderdelen worden ingebouwd, waarbij de uitslagen/bekendmakingen plaatsvinden op de laatste dag van de Peelweek, waarbij de nadruk ligt op ontspanning en vermaak. Mogelijke ingrediënten voor de Peelweek zijn: - speciale activiteiten (zie hierboven) - beheersberichten - specifieke Peelweeklezing - specifieke Peelweektentoonstelling

94

“Water en vuur”

BIJLAGE 5 AANDACHTSPUNTEN MONITORING Indicatorsoorten vegetatiekartering C drijvend en ondergedoken veenmos C veenmosdrijftillen C veenmosbulten van hoogveenveenmos, wrattig veenmos of rood veenmos C duivelsnaaigaren C stekelbrem C kruipbrem C klokjesgentiaan C moeraswolfsklauw C grote wolfsklauw C ronde zonnedauw C kleine zonnedauw C witte snavelbies C bruine snavelbies C gevlekte orchis C welriekende nachtorchis C rode bosbes C blauwe bosbes Objecten voor cultuurhistorische monitoring d.m.v. foto’s peelbaan peelput peelputtencomplex restant peelveldje ontgonnen veldje hoofdvaart vaartje met kades afwateringssloot (slotenstelsel) kazemat landschapsbeeld (intern en omgeving)

C C C C C C C C C C


95

BIJLAGE 6 ONGEWERVELDEN IN DE GROOTE PEEL Libellen (Odonata) (Hanzen en De Bruijn, 1999) Enallagma cyathigerum Ischnura elegans Lestes sponsa Libellula quadrimaculata Pyrrhosoma nymphula Sympetrum sanguinea Aeshna cyanea Aeshna juncea Aeshna spec. Anax imperator Cordulia aenea Orthetrum cancellatum Watermacrofauna (Odonata) (Hanzen en De Bruijn, 1999) Pyrrhosoma nymphula Watermacrofauna Coleoptera (Hanzen en De Bruijn, 1999) larve Watermacrofauna Heteroptera (Hanzen en De Bruijn, 1999) Callicorixa praeusta larve Notonecta glauca Notonecta spec. Sprinkhanen (Othoptera) (Kuenen en Luijten, 1996) De vindplaatsen zijn enkel aangeduid met de term Peelgebied, zodat onduidelijk is of de opgegeven soorten daadwerkelijk in De Groote Peel voorkomen. Boomsprinkhaan Meconema thallasinum Heidesabelsprinkhaan Metrioptera brachyptera Rietsprinkhaan Conocephalus dorsalis Gewoon doorntje Tetrix undulata Negertje Osmocestus rufipies Bruine sprinkhaan Chorthippus brunneus Krasser Chorthippus parallelus Ratelaar Chorthippus biguttulus Knopsprietje Myrmeleotettix maculatus Moerassprinkhaan Stethophyma grossum Grote groene sabelsprinkhaan Tettigonia viridissima Snortikker Chorthippus mollis Veenmol Gryllotalpa gryllotalpa Hommels (Bombidae) en vlinders (Lepidoptera) (Van Delft, 1998) De vindplaatsen zijn enkel aangeduid met de term Peelgebied, zodat onduidelijk is of de opgegeven soorten daadwerkelijk in De Groote Peel voorkomen. Vlinders (Lepidoptera) (Cruysberg, 2000 en Cruysberg, 2001) Heideblauwtje 2000 Bruin zandoogje 2000, 2001 Oranje zandoogje 2000, 2001 Groot dikkopje 2000, 2001 Bont zandoogje 2000, 2001 96

“Water en vuur”

Groot dikkopje Spiegeldikkopje Argusvlinder Kleine vuurvlinder Klein koolwitje

2000, 2001 2001 2000 2001 2001

Spinnen (Arachnidae) (Cruysberg, 2001) Wespspin


97

WATER EN VUUR Beheers- en Inrichtingsplan Nationaal Park De Groote Peel

Recommend Documents