Wat nou regels?! september 2009 nummer 1. Sleutelrol mbo in aanpak jeugdwerkloosheid. Christelijke identiteit staat onder druk

SBM Maandblad van de Besturenraad voor ­m anagers, bestuurders en toezichthouders

september 2009

nummer 1

Sleutelrol mbo in aanpak jeugdwerkloosheid “Christelijke identiteit staat onder druk” Echt iets te kiezen voor ouders Financiële scan biedt inzicht in eigen situatie

Wat nou regels?!

agenda BIJEENKOMSTEN september t/m oktober 2009



datum

activiteit

MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 12 70

doelgroep

plaats contactpersoon

17-09-2009 Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland

Zuid/Oost, Zeeland en West-Brabant PO

Bergen op Zoom Hans Bruggeman

22-09-2009 Netwerk schoolleiders Randstad VO Gouda Harm Jan Luth 24-09-2009 Netwerk kleine bestuurlijke schaal Gelderland/Utrecht/Flevoland PO Amersfoort

Carla Rhebergen

28-09-2009 Netwerk Lectoren Identiteit HO Amersfoort Dick den Bakker 28-09-2009 Netwerk bovenschools managers PO Groningen Wob van Beek 29-09-2009 Netwerk schoolleiders Midden-Nederland VO Apeldoorn Harm Jan Luth 29-09-2009 Netwerk bovenschools managers PO Hoogeveen Wob van Beek 02-10-2009

Conferentie Federatie Christelijk MBO



‘Burgerschap met LEV!’

MBO Harderwijk

Cora Tuitel

05-10-2009 Rondetafelbijeenkomst ‘Diversiteit in het bestuur’ PO, VO, MBO, HO, WO Utrecht Anneke Uyterlinde 06-10-2009 Netwerk bovenschools managers PO Nijverdal Wob van Beek

se r v i ce CONTACTPERSONEN NETWERKEN

Secretariaten

Regio Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland,

Regio Gelderland, Utrecht, Flevoland

SECRETARIAAT CONSULTANCY

Noord-Brabant, Limburg

Carla Rhebergen T 070 348 12 53 M 06 531 44 847 E [email protected]

T 070 348 12 53 E [email protected]

Hans Bruggeman T 070 348 12 62 M 06 533 66 343 E [email protected]

SECRETARIAAT JURIDISCHE DIENSTVERLENING

T 070 348 12 62 E [email protected]

Regio Noord-Holland, Zuid-Holland West/Midden

Regio Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel

Ouko Beuving T 070 348 12 53 M 06 515 98 160 E [email protected]

Wob van Beek T 0522 46 44 03 M 06 538 10 254 E [email protected]

SECRETARIAAT BELANGENBEhARTIGING & ZINGEVING

T 070 348 12 70 E [email protected] SECRETARIAAT VLIET ACADEMIE

T 070 348 11 81 E [email protected]

Postadres

Bestellingen

Helpdesk

Postbus 907, 2270 AX Voorburg

T 070 348 11 48 F 070 382 12 01 E [email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/mbo/ho > producten bestellen

T 070 348 12 80 E [email protected] ma t/m do: 9.00 – 17.00 uur vr: 9.00 – 15.00 uur

Bezoekadres

Oosteinde 114, 2271 EJ Voorburg T 070 348 11 48 F 070 382 12 01 www.besturenraad.nl

mutaties namen/adressen/abonnementen

T 070 348 12 17 E [email protected]

SBM digitaal

Digitale Nieuwsbrief

Producten en diensten

De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?

Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via de homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.

Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, ­cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige ­modellen op alle beleidsterreinen.

SBM

Colofon



Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders september 2009 nummer 1

De Besturenraad De Besturenraad is de vereniging van het christelijk onderwijs. We behartigen de maatschappelijke ­belangen van christelijke scholen en bieden managers, bestuurders en toezichthouders juridische dienst­ verlening, opleidingen en diensten op gebied van governance, identiteit, kwaliteitszorg, management en personeelsbeleid. Bij de Besturenraad zijn 546 ­besturen aangesloten, met meer dan 2200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren.

Redactie Julie van Mol (bladmanager) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (beeldredacteur/productbegeleiding) Redactieadres

6

Sleutelrol mbo in aanpak jeugdwerkloosheid

Oosteinde 114 Postbus 907, 2270 AX Voorburg E-mail: [email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag Hollandse Hoogte/Bert Spiertz

8 Wat nou regels?! 12

“Christelijke identiteit staat onder druk” Waar moet dat heen? De maatschappelijke bijdrage van het christelijk onderwijs

20 Verbeeldingsboek of goddelijke openbaring In debat: de rol van de Bijbel in het christelijk onderwijs

Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) Extra abonnement op: SBM voor leden e 25,00

24

Echt iets te kiezen voor ouders Basisschool in Assen wordt 2-stromenschool

30

Financiële scan biedt inzicht in eigen situatie

SBM voor niet-leden e 37,00 SBM met Thema voor leden e 35,50 SBM met Thema voor niet-leden e 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden ­abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332

rubrieken

2 Agenda | 4 Bureaubericht | 5 Nieuws | 11 Dubbelperspectief 15 Vraagteken | 16 Grote woorden | 18 De praktijk | 25 Column 26 Juridische kwestie | 28 Besturenraad

nieuws

Bureaubericht

Docenten en leerlingen op OCW-boot Canal Parade Minister Plasterk (homo-emancipatie) en staatssecretaris Dijksma ­hadden enkele tientallen docenten en leerlingen uitgenodigd om op 1 augustus 2009 tijdens de jaarlijkse Canal Parade mee te varen op de OCW-boot. De boottocht door de Amsterdamse grachten is onderdeel van de Amsterdam Gay Pride. Onder de opvarenden twee docenten van het Christelijk Gymnasium Utrecht. Een van hen was Sicco Claus, docent godsdienst/ levens­ beschouwing en filosofie. “Ik vind het belangrijk om aandacht te vragen voor de zichtbaarheid en acceptatie van homoseksualiteit op ­middelbare scholen”, zo motiveert hij zijn deelname. “Op mijn school

As Siddieq en wij

is het daarmee niet slecht gesteld, maar op veel andere scholen voelen homoseksuele leerlingen en docenten zich gedwongen tot geheim­ zinnigheid.”

De wethouder en de staatssecretaris vonden het tijd om in te grijpen.

Gezien de ergernis die de extravagante Canal Parade bij een deel van

De Islamitische basisscholen As Siddieq scoren goed op taal en rekenen,

bevolking wekt, vinden sommigen het evenement eerder emancipatie-

de Cito-scores zijn bovengemiddeld, maar dat is niet genoeg. Actieve

remmend dan -bevorderend. Claus is het daar niet mee eens. “Hetero's

burgerschapsvorming en bijdragen aan sociale integratie vormen sinds

moeten er maar aan wennen dat dit soort dingen er zijn. Winden ze

2006 bekostigingsvoorwaarden. Dit blijkt nu de stok waarmee een

zich even hard op over het vrij blote Rotterdamse Zomercarnaval?

orthodox-islamitische school effectief geslagen kan worden. De

Op dezelfde manier moeten hetero's op scholen er maar aan wennen

gemeente kan scholen kennelijk op nog vagere criteria als de aard van

dat leerlingen en docenten open zijn over hun seksuele oriëntatie.”

de samenwerkingsrelatie met het bestuur afrekenen. Al dan niet subtiel

Zijn collega’s reageerden enthousiast op zijn deelname, vertelt Claus.

kan de gemeente het dit soort scholen bovendien moeilijk maken door

Posters die hij had opgehangen met een uitnodiging aan leerlingen

niet, of heel traag, te voorzien in adequate huisvesting. Met zo’n

om mee te varen, leverden echter geen respons op. Na een rondgang

gezamenlijke aanpak sluit het net zich rond scholen die voor de

langs leerlingen van wie hij weet dat ze ‘uit de kast gekomen’ zijn,

samenleving een uitdaging vormen. Ze staan voor hun

­gingen uiteindelijk een lesbisch en een heteromeisje met hem mee.

levensbeschouwelijke identiteit, God of Allah hoeft bij hen niet uit de klas verbannen te worden, religie is niet een cultuur-historisch onderwerp en daarom zijn ze verdacht. Net als alle andere scholen die een confessionele grondslag hebben. As Siddieq maar ook de school met de Bijbel in Emst worden uitvergroot in de media en handig gebruikt voor

Diversiteit in het bestuur. Tja.

een politieke agenda die gericht is op uniformering en ‘neutralisering’ van het onderwijs. Een agenda die er op gericht is om wantrouwen te zaaien

Tja. Ja, dat is de titel van de confronterende rondetafelbijeenkomst over

over de autonomie en vrijheid van het bijzonder onderwijs. Het politiek

diversiteit onder schoolbestuurders en toezichthouders. Want ‘tja’ is

primaat moet hersteld worden. De Tweede Kamer zal dit najaar de

een vaak gehoorde reactie als het over dit onderwerp gaat. U weet wel-

mogelijkheden voor vergaand ingrijpen van de overheid vergroten door

licht ook niet wat u ermee aanmoet. Hoe brengt u meer diversiteit in uw

het aannemen van de wet ‘Goed onderwijs, goed bestuur’ en de wet op

bestuur of rvt? U wilt wel, maar weet niet hoe. Of u gelooft er wel in. Of

de fusietoets. De verstatelijking van het onderwijs heeft de wind in de rug.

u gelooft er niet in. En wat is de christelijke visie op diversiteit eigenlijk?

Maar het gaat nog een tandje dieper als we niet ontzettend duidelijk de

De Besturenraad organiseert samen met de Taskforce Diversiteit

kracht van ons bestel laten zien. De tolerantie voor onderwijs dat niet

Schoolbesturen op maandag 5 oktober van 16.00 tot 20.00 uur (inclu-

neutraal en volstrekt seculier is neemt af. Dat raakt ook het christelijk

sief diner) in de Jaarbeurs in Utrecht een rondetafelbijeenkomst waar

onderwijs. Heden zij, morgen wij.

het debat niet wordt geschuwd. Frank Niamut, bestuurder van Kolom, stichting voor speciaal onderwijs in Amsterdam, en Marianne Luyer, voorzitter Besturenraad, leiden elk een discussieronde. Aanmelden?

Wim Kuiper Directeur Besturenraad

Reageren? Mail Wim Kuiper op [email protected]

4

Stuur een mail naar [email protected].

Ruim 10.000 jongeren langer op het mbo

Scholieren drinken VU-limonade voor onderzoek De Vrije Universiteit in Amsterdam heeft bij de grootste limonadefabriek van Nederland 250.000

Ruim 6.500 deelnemers in het middelbaar

­blikjes vruchtenlimonade met een speciale samenstelling besteld. De VU gaat daarmee onder­

beroepsonderwijs die afgelopen schooljaar

zoeken wat er gebeurt met kinderen als je de suiker uit hun frisdrank of limonade weglaat. Worden

hun diploma op niveau 1 of 2 haalden,

ze dan slanker of nemen ze gewoon een koekje of boterham extra?

­kiezen ervoor om in deze tijden van crisis

Vanaf 1 december 2009 krijgen 600 kinderen op basisscholen in Zaandam, Haarlem en Purmerend

langer op school te blijven.

anderhalf jaar lang elke dag een blikje VU-limonade. In de ene helft zit suiker, in de andere helft niet.

Juist deze groep is het meest kwetsbaar als

De kinderen noch de onderzoekers weten welk kind wat krijgt. De code wordt pas verbroken in

het gaat om het vinden van een baan tijdens

2011, als alle kinderen voor de laatste keer zijn gewogen.

een recessie. Ook deelnemers van niveaus 3

Alleen kinderen die toch al dagelijks frisdrank of vruchtensap drinken, mogen aan het onderzoek

en 4 kiezen ervoor om door te leren.

meedoen. De Nederlandse Hartstichting, ZonMw en de Koninklijke Akademie van Wetenschappen

Staatssecretaris Van Bijsterveldt heeft € 250

financieren het onderzoek. De industrie komt er niet aan te pas.

miljoen beschikbaar gesteld om jeugd­ werkloosheid te voorkomen. “Liever door­ leren in de schoolbank dan thuis werkloos op de bank”, luidt haar credo. In totaal stromen komend schooljaar in het mbo ruim 10.000 deelnemers extra in. Dit

WORKSHOP

blijkt uit de voorlopige resultaten van het School Ex programma, dat onderdeel uitmaakt van de kabinetsbrede aanpak van

Voldoen aan nieuwe wet ‘Goed onderwijs, goed bestuur’

jeugdwerkloosheid. School Ex staat voor zowel voor ‘school

In 2010 wordt naar verwachting de nieuwe wet ‘Goed onderwijs, goed bestuur’ van kracht. Om u

extension’ als ‘school exit’, oftewel het goed

daarop voor te bereiden organiseert Besturenraad Consultancy vanaf 28 september in-school-­

begeleiden van jongeren door scholen naar

workshops. Wat betekent de wet voor u? Wat houden de nieuwe kwaliteitseisen in? Wat zijn de bekosti-

een geschikte, aantrekkelijke vervolg­

gingssancties en wat is de aanwijzingsbevoegdheid? Twee specialisten van Besturenraad Consultancy

opleiding met voldoende arbeidsmarkt­

komen bij deze in-school-workshops bij u op locatie om met het bestuur én m ­ anagement van uw orga-

perspectief en het goed begeleiden door

nisatie de wet door te nemen en de consequenties voor uw school te bespreken. Kosten voor de volle-

het UWV naar een passende baan.

dige workshop van een dagdeel naar keuze zijn € 1500,- ongeacht het aantal deelnemers.

In het artikel op pagina 6 van dit nummer

De workshops worden gegeven door Wob van Beek, Hans Bruggeman, Carla Rhebergen en

van SBM leest u hoe mbo-instellingen de

Ouko Beuving. Voor meer informatie neemt u contact op met Hanna Balk, secretaresse van

toestroom van deelnemers opvangen.

Besturenraad Consultancy. Zij is te bereiken via [email protected] of 070 348 12 53.

Laat ’m vandaag nog in uw agenda inplannen!

Manifest Christelijk Onderwijs inspireert startviering VCO Oost-Nederland (16 basisscholen, 2300

bij de organisatie die VCO Oost-Nederland wil

verhalen) kwam de praktijk van alledag op

leerlingen, 250 leerkrachten) heeft zich bij haar

zijn. “Leerkrachten zijn betekenisvol aanwezig

school aan de orde. Muziek, zang en video­

jaarlijkse startviering voor medewerkers laten

binnen de professionele leergemeenschap die

beelden omlijstten de viering.

inspireren door het Manifest Christelijk Onderwijs.

wij willen vormen”. VCO Oost-Nederland wil

De tekst en een video-opname van het Manifest

Een groep leden van de Besturenraad heeft het

­daarmee de verbinding leggen tussen visie en

voor gebruik in uw organisatie zijn te vinden op

Manifest in 2008 opgesteld om op een eigentijdse

de praktijk van alle dag.

onze website, www.besturenraad.nl > PO/VO/

manier te verwoorden waar het christelijk

Het Bijbelverhaal van Jezus’ ontmoeting met de

MBO/HO > Producten downloaden.

­onderwijs voor staat.

Samaritaanse vrouw (Joh. 4) werd gelezen als

VCO Oost-Nederland heeft het motto van het

een voorbeeld van ‘oprechte aandacht’ – ook een

Manifest – ‘Betekenisvol aanwezig’ – als leidraad

begrip uit het Manifest. Het is een uitwerking van

voor de viering genomen. Dat past volgens

de betekenisvolle aanwezigheid van leerkrachten

adjunct algemeen directeur Gerlo Teunis goed

voor hun leerlingen. In ‘pareltjes’ (praktijk­

5

Sleutelrol mbo in aanpak jeugdwerkloosheid Kabinet en bedrijfsleven hebben 360 miljoen uitgetrokken om de verwachte forse stijging van de jeugdwerkloosheid aan te pakken. In de bestrijding van dit probleem is een sleutelrol weggelegd voor het mbo. Daar liggen de aanvalsplannen klaar. Géén nieuwe ‘verloren generatie’ is het motto.

Tekst: Emmanuel Naaijkens en Guido de Bruin

Fotografie: Hollandse Hoogte, Bert Verhoeff

De zomer van 2008 was voor jongeren met

jongeren hun ­opleiding niet af kunnen maken

10% gestegen ten opzichte van het niveau

een pas­verworven diploma (v)mbo, hbo of

en nood­gedwongen ongediplomeerd de

van de afgelopen jaren.

universiteit op zak zo veelbelovend. De banen

school verlaten. Een doemscenario dat doet

“De groei is min of meer gelijkmatig verdeeld

lagen in veel sectoren voor het oprapen,

denken aan de recessie in de jaren tachtig.

over alle sectoren”, constateert Kamphuis.

werkgevers vochten om de gunsten van de

Omdat veel jongeren toen aan het begin van

De groei komt deels voort uit de vraag van

­a fgestudeerden. En de krapte op de arbeids-

hun loopbaan langdurig aan de kant kwamen

bedrijven in de regio die extra scholing willen

markt zou alleen nog maar verder toenemen,

te staan, werd wel gesproken van een

voor werknemers met een leerwerktraject die

voorspelden gerenommeerde instituten.

‘verloren ­generatie’.

ze noodgedwongen met deeltijdontslag

Met een gestage economische groei, baby­

Het kabinet en het beroepsonderwijs willen

moeten sturen. “Op die vraag moeten we snel

boomers die de komende jaren massaal met

deze maatschappelijk ramp nu voorkomen.

kunnen reageren, en dat lukt dankzij onze

pensioen zouden gaan (vergrijzing) en een

Staatssecretaris Van Bijsterveldt (Onderwijs)

taskforce tot nu toe goed.”

afnemende instroom van jonge w ­ erknemers

heeft 250 miljoen uitgetrokken om de jeugd-

Opleidingen die groeien, krijgen van het

(ontgroening) koerste Nederland af op een

werkloosheid te lijf gaan, het bedrijfsleven

college van bestuur onmiddellijk “boter bij de

­ongekend ‘luxe’ probleem: een tekort aan

110 miljoen. In dat aanvalsplan is een

vis” om de formatie uit te breiden. Dat gebeurt

goed opgeleide arbeidskrachten.

­spilfunctie weg­gelegd voor de regionale

op basis van het huidige budget, waarin de

opleidingen­centra (ROC’s), die samen met

groei van het aantal deelnemers dus nog niet

Geen verloren generatie

lokale overheid (gemeente, UWV, jeugdzorg)

is verwerkt. Wat de effecten zullen zijn van

Ruim een jaar later ziet de werkelijkheid

en bedrijfsleven een pakket van maatregelen

de extra 250 miljoen van Van Bijsterveldt,

er dramatisch anders uit. De kredietcrisis

moeten ontwikkelen.

is nog niet te overzien, maar al met al denkt Kamphuis de uitdaging aan te kunnen. In de

van het najaar 2008 heeft wereldwijd de economie ernstig ontregeld. Voor de

Taskforce

belangrijkste vestigingsplaatsen (Groningen,

­a fgestudeerden van afgelopen zomer zijn

Het Alfa-college in Groningen en omstreken

Hoogeveen en Hardenberg) werkt het

de vooruitzichten op een baan onzeker

(11 locaties, bijna 11.000 deelnemers

­Alfa-college onder regie van de gemeenten

geworden. Maar de crisis heeft ook haar

beroepsonderwijs en ruim 2000 deelnemers

hard aan gezamenlijke aanvalsplannen met

­weerslag op het mbo, de hofleverancier van

educatie) heeft een taskforce in het leven

onder andere bedrijfsleven en CWI om de

de arbeids­markt. Omdat bedrijven volop

geroepen om snel in te spelen op de

jeugdwerkloosheid te bestrijden. De al

­reor­g aniseren, kunnen studenten geen

scholings­vragen van bedrijven en de groei

bestaande samenwerking tussen de diverse

­stageplaats vinden (de beroepsopleidende

van het aantal deelnemers. Die groei begint

partijen is volgens Kamphuis “een stevige

leerweg) of een baan waarmee ze werken en

zich sinds de zomer af te tekenen, zegt

basis waar we in crisistijd op kunnen

leren kunnen combineren (de beroeps­­­­

college­voorzitter Berend Kamphuis.

voortbouwen”.

begeleidende leerweg). Dat betekent dat

Het aantal inschrijvingen is met ongeveer

6

Mbo-deelnemers melden zich aan voor vervolgstudies.

Regionale aanpak

en kwel, we verwachten dat veel jongeren die

jongeren vinden dat ze al lang genoeg in

Ook in de regio’s Dordrecht en Gorinchem,

een mbo-diploma halen, nog steeds gewoon

de schoolbanken hebben gezeten. De

de hoofd­vestigingen van ROC Da Vinci

werk vinden.”

directeur pleit dan ook voor een ruimere opzet van leer-werktrajecten, waar de

College, hebben ‘de drie o’s’ (overheid, onderwijs, ondernemers) in recordtempo een actie-

Niet zeuren over regels

studenten verdere ervaring kunnen

plan ontwikkeld om de jeugdwerkloosheid te

Het belangrijkste doel is, in de woorden van

opdoen. “En dan moeten ze in Den Haag

tackelen. “Gelukkig heeft het kabinet ingezien

Van Bijsterveldt, te voorkomen dat jongeren

niet gaan zeuren over allerlei regeltjes

dat je dit probleem alleen regionaal kunt

thuis op de bank komen te zitten. Regionale

waar aan voldaan moet worden.”

aanpakken, de situatie is overal verschillend”,

actieplannen voorzien in maatregelen en

zegt commercieel directeur Erik van

projecten om jongeren binnenboord te

Krachtproef

Noordenne. “Je moet maatwerk kunnen

houden.

Het mbo staat voor een enorme kracht-

leveren, en dat lukt niet met centrale sturing. In de regio zijn de lijnen kort, daar kun je met een telefoontje zaken regelen. Belangrijker is dat je een grote betrokkenheid hebt van alle partijen, de toekomst van onze jeugd is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.” Dordrecht heeft een relatief grote groep allochtone en autochtone jongeren die in een

proef, zegt woordvoerder Marije Hulsbosch

“Je moet maatwerk kunnen leveren, en dat lukt niet met centrale sturing”

van de MBO-raad. “Er zijn zo’n honderdduizend mbo’ers die een diploma hebben behaald. Natuurlijk worden die niet ­allemaal werkloos, maar er zijn toch ­duizenden studenten die langer dan voorzien onderwijs volgen. Dat betekent dat er extra docenten en extra lokalen moeten komen en dat er extra stageplekken moeten

kwetsbare positie verkeert en moeilijk aan de

worden gevonden. Dat is een giga-­

bak komt. “Dordrecht is een kleine stad met

operatie.” En de kunst is om verder te

een grootstedelijke problematiek. Op het

kijken dan de crisis van vandaag. “Als de

Da Vinci zijn veel studenten die extra zorg en

Ze worden gestimuleerd om hun studie voort

economie weer ­aantrekt dan neemt de vraag

begeleiding nodig hebben, vanwege de

te zetten op een hoger niveau, zowel in het

naar vak­mensen meteen weer toe, denk aan

slechte thuissituatie of ernstige leer- en

mbo als het hbo. Dat kan ook zijn om de reeds

de techniek, aan de zorg. Daar moeten we

gedragsproblemen. In normale omstandig-

opgedane vakkennis te verdiepen of te

nu al op inspelen. Daarom is s­ choling zo

heden kost het al veel inspanning om ze naar

verbreden door bijvoorbeeld een opleiding in

­belangrijk", aldus de woordvoerder.

een diploma te brengen of, als dat niet lukt,

een heel andere sector te volgen.

naar werk te leiden, laat staan tijdens een

Maar dat is niet voor elke mbo-student een

crisis zoals nu. Maar het is niet alleen kommer

uitkomst, beseft Van Noordenne, want veel 7

Wat nou regels?! Oecumenisch of reformatorisch, basisschool of regionaal opleidingencentrum – geen enkele school ontkomt aan gedragsregels. Maar waar de ene school het reglement ongemerkt laat uitdijen, zet de andere bewust het mes in het aantal voorschriften. “Een positieve benadering werkt beter dan een opgelegd setje regels.” Tekst: Bert van der Kruk

Fotografie: Hollandse Hoogte/Herman Wouters

Sinds het begin van het nieuwe schooljaar hangen er in

leerlingen direct onderhandelen. Dat sluit aan bij hun levens-

de lokalen van Baken Park Lyceum in Almere nieuw

fase. “Dat is het spannende: je hebt te maken met pubers, die

geformu­leerde regels. Ze markeren niet alleen een nieuw

van nature de regels toch al opduwen. Maar naarmate je

seizoen, maar ook een ommezwaai in het denken. Ze zijn

meer weerstand geeft, wordt die natuurlijke neiging alleen

positiever geformuleerd en een stuk bondiger dan de tien

maar feller.” Uiteraard is er een grens aan bepaald gedrag,

regels die nu de lokalen sieren.

dat begrijpen leerlingen zelf ook wel. Dat besef komt eerder, betoogt De Groot, als een leerling weet dat hij op een bepaald

Ik respecteer de ander en diens eigendommen.

gebied zijn verantwoordelijkheid niet nakomt. Bovendien

Ik ben niemand tot last.

moeten regels handhaafbaar en algemeen acceptabel zijn.

Ik houd me aan het leerlingenstatuut.

“Je moet ze kunnen uitleggen. Als je ze kunt begrijpen, heb je

Ik volg aanwijzingen van medewerkers op.

minder uit te leggen.”

Toen Dick de Groot in april 2008 als interim-directeur

Pedagogisch klimaat

op de oecumenische school voor havo, atheneum en

Een grote hoeveelheid regels schept geen goed pedagogisch

­g ymnasium begon, viel hem meteen het grote aantal regels

klimaat, zegt De Groot. Een sfeer “waarin mensen elkaar

op. Ook zag hij de sterke neiging om na elk voorval meteen

kennen en gekend worden” laat zich niet dicteren door

een nieuwe regel toe te voegen. Dat moet toch anders

strakke regels, maar komt eerder tot stand als mensen elkaar

kunnen, dacht hij.

vertrouwen, een verbinding aangaan met elkaar, rekening

De Groot: “Je moet leerlingen niet voortdurend het idee

houden met elkaar – dat soort termen hoort daarbij.

geven dat ze iets niet mogen, dat geeft een vreselijk

Maar de werkelijkheid is weerbarstig, moet ook de Baken-

benauwd gevoel. Je kunt beter kiezen voor een positieve

directeur toegeven. Docenten hebben hun handen vol

benadering: laat ­leerlingen zien waar hun ruimte zit, dan

aan klassen waarin de complexiteit de laatste jaren alleen

voelen ze zich meer aangesproken. Dat werkt beter dan een

maar is toegenomen. Ze moeten veel aandacht besteden aan

opgelegd setje regels.”

allerlei problemen die de leerlingen van huis meenemen.

Snoep of kauwgom

Natuurlijk begrijpt hij waar al die regels vandaan komen. “De school is de laatste jaren sterk gegroeid. We zitten met 1700 leerlingen in één gebouw. Het was een komen en gaan van mensen. Daarom was het nodig de gedragscode te formaliseren in regels, zodat ze beter overdraag-

“Een grote hoeveelheid regels schept geen goed pedagogisch klimaat”

baar waren.” Maar dat is gaandeweg zo gedetailleerd gebeurd, dat de

8

regels hun doel voorbijschieten. Leerlingen mogen geen

Het pedagogisch klimaat zou volgens de directeur al gebaat

snoep eten of kauwgom kauwen, zo luidt een van de regels,

zijn bij een wat kleinere school. “Als je met veel mensen in

“Maar voor je het weet zegt een leerling dat hij iets anders

één gebouw zit, met een ingewikkelde organisatie, kan dat

kauwt dan snoep of kauwgom en dat dit geen probleem is,

vervreemdend werken. In een kleinere school wordt het

want het staat niet in de regels.”

hanteerbaarder, daar keert de menselijke maat terug.

Zo verwordt de gedragscode tot “een soort wetboek van

Oneerbiedig gezegd: met teveel mensen in een hok krijg je

strafrecht”. Bij overtreding luidt steevast de eerste vraag:

agressie en dat soort zaken. Maak je ruimte, dan zijn er

in wel artikel staat dat dan? Als iets verboden wordt, gaan

vanzelf minder regels nodig.”

Gij zult niet dit en dat

raakt uit beeld. Het is goed dat de onderliggende waarden

De grootte van de school speelt ook de Pieter Zandt scholen-

opnieuw worden gedeeld.”

gemeenschap (1800 leerlingen op locatie Kampen) parten,

De regels zouden ook positiever geformuleerd moeten

zegt Johan van Putten, voorzitter van de centrale directie.

worden. Van Putten: “Ik heb het idee dat de negatieve

“Docenten kennen de meerderheid van de leerlingen niet

insteek – gij zult niet dit en gij zult niet dat – juist iets

meer. Dat betekent: geen persoonlijke klik, geen goede

oproept bij leerlingen: hoe kan ik hiermee scoren binnen

pedagogische relatie. Massaliteit leidt tot anonimiteit,

mijn eigen groepje? Misschien een tikje naïef, maar we

en anonimiteit kan leiden tot een kille strafcultuur.”

kunnen beter uitgaan van de vraag: waarop spreken wij

Op de directietafel ligt de Statenbijbel, het boek waarop

leerlingen aan en – andersom – waarop kunnen zij óns

de reformatorische school voor vmbo, havo en vwo zich

aanspreken?”

baseert. “Wij zijn een school met gedeelde waarden en normen. Als die goed tussen de oren zitten, kunnen we

Lengte van het mouwtje

het schoolreglement verbranden. Maar de praktijk leert

Net als bij andere scholen gaat het in het reglement van

soms anders. Daarom hebben we een sterk uitdijend

de Pieter Zandt scholengemeenschap over roken en drugs

reglement, een soort handboek voor leerlingen.

gebruiken, pesten en snoepen in de klas en het gebruik

Maar wie neemt er nog kennis van?” Het reglement staat

van internet en mobiele telefoon. Daarnaast rept het over

afgedrukt in de agenda die leerlingen moeten gebruiken –

aanstootgevende lectuur (‘seks- en popblaadjes’) en ruw

ziehier een van de vele regels. Toch wordt er niet echt met

en kwetsend taalgebruik (‘schuine mop’). Ook telt het

leerlingen over de regels gecommuniceerd, geeft Van

kledingvoorschriften.

Putten toe. “Het is voor 90% eenrichtingsverkeer. Hoe

Directeur Van Putten: “De damespopulatie wordt geacht

leerlingen ertegenaan kijken, hoe zinvol ze al die regels

in school een rok te dragen. De onderliggende gedachte is

vinden – die vragen stellen we te weinig.”

het Bijbelse onderscheid tussen man en vrouw. Er moet

Directielid Bertus Wichers valt hem bij: “In het reglement

herkenbaar sprake zijn van een jongen of een meisje;

staan heel concrete, praktische afspraken – en dat moet

juist het eigene moet gerespecteerd worden. Dus zeggen

ook. Maar die normen moeten niet in de lucht blijven

we: ga fatsoenlijk gekleed, niet aanstootgevend.”

hangen, ze dienen wel gekoppeld te zijn aan onze

Natuurlijk is het ondoenlijk om de grenzen van het

waarden. Ze zijn daar ook op gebaseerd, maar dat lijntje

­betamelijke precies te markeren, ook al omdat die

9

­a fhankelijk zijn van de mode. “We gaan het dus niet hebben over de lengte van het mouwtje, de diepte van het decolleté, de transparantie van de stof of de strakheid om het lichaam. We laten ons er niet toe verleiden om de normen tot in het oneindige te formuleren.” Dat levert uiteraard geregeld discussies op met leerlingen. “Hoezo niet fatsoenlijk? Dit kan toch prima, meneer.” Daarachter schuilt volgens de schoolleiding steeds vaker het verwijt van leerlingen: “Waar bemoeit u zich mee, ik ga over mezelf, niet u.” Wat dat betreft gaat het moderne levensgevoel niet aan de poorten van de reformatorische school voorbij. Ook met het oog op de grotere mondigheid van leerlingen zou het een goede zaak zijn de schoolregels eens kritisch tegen het licht te houden en ze opnieuw te “gronden” in de waarden. De school wil daar dit nieuwe seizoen aandacht aan besteden, zegt Van Putten. “Managers zoeken dan natuurlijk meteen een projectgroep, die aan het werk gaat en ooit iets op papier zet.” Niet langer ingesleten

Die fase hebben ze op christelijke basisschool De Regenboog

Toch ontkomen ook Klop en zijn medewerkers niet aan een

in Dordrecht al achter de rug. De afgelopen twee jaar heeft

opvoedende taak. Ze moeten wel, gezien de problematische

de school ‘het regelbed’ flink opgeschud. Aanleiding: de

achtergrond van veel jongeren. “Een normaal gezin is voor

veranderingen in de school, als gevolg van veranderingen

velen niet aan de orde. Combineer dat met financiële,

in de wijk. Het aantal allochtone leerlingen nam toe,

sociaal-emotionele en soms criminele problematiek – en je

evenals het aantal kinderen dat vanaf andere scholen

hebt een stapeling van problemen, waardoor jongeren soms

instroomde.

moeilijk uit een negatieve spiraal kunnen komen.”

Voor nieuwkomers waren allerlei ‘ingesleten regels’ niet

Het stoort hem dat de overheid – met alle nadruk op uit­val­

altijd vanzelfsprekend. “Dus moesten ze goed geformuleerd

cijfers, lesurennormen en diplomarendement – in haar

worden”, zegt directeur Frans Riet. “Bovendien hadden

toezicht nauwelijks rekening houdt met deze problematiek,

veel regels een negatief karakter. Het ging vooral over wat

die zeker in een stad als Rotterdam gigantisch is. “Ondanks

niet mag. We vonden het beter om vanuit een positieve

veel goede zorg voor onze deelnemers hebben wij niet altijd

grondhouding te denken.”

goede scores. Dat komt omdat de overheid de verkeerde

Sinds het begin van het nieuwe seizoen staan elke week

zaken meet: alsof ze met een liniaal wil meten hoe warm

een regel en bijbehorende afspraken centraal. “Ze zijn kort

het buiten is. Er is een ander instrumentarium nodig.”

maar krachtig, staan op rijm en gaan vergezeld van pictogrammen. Zo hopen we ze op een prettige manier in te

Swiebertje

slijpen.” En dus hangt in het lokaal bijvoorbeeld: Voor groot

Gedreven weidt hij uit over het doorgeschoten

en klein zal ik aardig zijn. En op de gang: Ik ruim alles op,

rendements­denken, de marktwerking in de publieke

dan is de school weer top!

sector, de opdringerige bureaucratie en het gevaar van een ­‘institutionele burn-out’ voor organisaties als een ROC,

10

Geen verlengstuk

maar dat is een ander verhaal. De vraag is hoe een docent

Op het Albeda College, een ROC in de regio Rotterdam,

binnen zo’n grote organisatie met veel ‘problematische’

heeft die aanpak weinig kans van slagen. Hoeft ook niet,

deelnemers de grenzen van bepaald gedrag hanteert.

want anders dan het basis- en ook voortgezet onderwijs

Klop: “Dat is voor professionals soms erg lastig.

vormt het mbo “geen verlengstuk van de opvoeding

Hoe intervenieer je? Je hebt te maken met jongeren boven

thuis”, zegt Herman Klop. Hij heeft als branchedirecteur

de zestien, die niet allemaal van huis uit sociaal aangepast

van Business services opleidingen voor ict, beveiliging

gedrag hebben meegekregen. Hoe spreek ik iemand aan,

en facilitaire dienstverlening onder zijn hoede (1500

wat voor consequenties heeft dat? We leven natuurlijk in

deel­nemers).

een ingewikkelde tijd. En sommige situaties kunnen best

“Bij ons draait het om de vorming van een arbeids­

dreigend overkomen.”

identiteit en voorbereiding op de arbeidsmarkt. Regels

Het zou al gemakkelijker zijn, zegt Klop, als er sprake was

moeten deel­nemers uiteindelijk helpen om vanuit hun

van meer eenduidigheid onder docenten. Maar de tolerantie-

eigen gedragsnormering een plek op de arbeidsmarkt te

graad is bij de een nu eenmaal hoger dan bij de ander.

vinden. Daarvan proberen wij ze bewust te maken.

Niet elke docent geeft een deelnemer even gemakkelijk

Daarom is de waaromvraag heel belangrijk: waarom

vertrouwen, verantwoordelijkheid en zelfstandigheid.

gedraag je je zo? Die reflectie is belangrijker dan het

“En dus blijft het ook een zoektocht van Swiebertje en

opvoedende element.”

de veldwachter om de omgeving leefbaar te houden.”

vraagteken

Waarom je identiteit zoeken in het afschilderen van anderen als een gevaar?

Paul Boersma

Wilt u reageren op deze column? Stuur dan een mail naar [email protected]

Rein Zunderdorp, voorzitter van het Humanistisch Verbond, dankte orthodox Nederland voor de klacht, ingediend bij de Reclame Code Commissie, tegen de billboardtekst Er is waarschijnlijk geen God, durf zelf te denken en geniet van dit leven. Gratis reclame. Hij merkt daarbij op, naar mijn gevoel niet zonder enige bijsmaak, dat “de orthodoxe reactie leidde tot tweespalt in kerkelijke kring, waar de meer gematigde en ontspannen krachten weinig aanstoot namen aan de slogan”. Hetzelfde overkwam het Humanistisch Verbond volgens Zunderdorp met de ledenwerfactie op de radio: Zonder uw steun is het humanisme aan de goden overgeleverd. Het geluid van religies klinkt steeds vaker en steeds harder. Humanisten geloven in de kracht van mensen. “Natuurlijk diende iemand een klacht in bij de Reclame Code Commissie, maar de meeste christelijke reacties waren heel vriendelijk”, aldus Zunderdorp. Ik zal niet gauw een klacht indienen. Ik ontzeg

“de meer gematigde krachten weinig aanstoot

de atheïstische humanisten geenszins het recht

nemen aan slogans” die zich tegen hen keren,

op meningsuiting in de openbare ruimte.

de humanisten en de openbaren de religie

Sterker nog, ik bepleit die voor heel veel

juist als sterk en krachtig neerzetten om

meningen, niet in het minst die van levens­

deze vervolgens tamelijk fel te bestrijden.

beschouwelijke stromingen. Toch roept de

Ze organiseren zomerkampen voor kinderen

reclameboodschap van het Humanistisch

om deze groot te brengen met atheïstische

Verbond bij mij wrevel op. Waarom?

waarden, met steun van hun voorganger Richard Dawkins, auteur van God als mis­

Het moet de onverdraagzame ondertoon zijn,

vatting. En willen religie uit het publieke

die mij steekt. Ik kan nog glimlachen om de

domein verbannen. Bij een gematigde en

wens niet aan de goden overgeleverd te zijn.

­verdraagzame vorm zouden ze geen bestaans-

Dat lijkt me ook voor gelovigen een goede

reden hebben, zo denk ik. Deze humanisten

raad. Maar waarom dat zinnetje: het geluid

bestaan bij de gratie van de veronderstelde

van religies klinkt steeds vaker en steeds

kracht van de ander.

harder? En dat dan ook nog met verhoogde toon? Want hoe hard klinkt het geluid van

Eigenlijk wel een bijzondere ontwikkeling.

religie eigenlijk nog?

Daar waar religie (inderdaad een kracht in zichzelf) zich zeker in het Westen nauwelijks

Zo’n toon slaan sommige pleitbezorgers van

als kracht laat gelden, daar klopt het

openbaar onderwijs ook aan. Zij staan voor

Humanistisch Verbond de religie als kracht

openbaar onderwijs, vooral door zich te

behoorlijk op. Zou het werkelijk zo werken?

distantiëren van bijzonder confessioneel

Dat het geluid van religies steeds vaker en

onderwijs. Alsof openbaar onderwijs niet

steeds harder klinkt, maar nu omdat dat door

een kracht in zichzelf zou kunnen zijn.

de atheïsten wordt geponeerd?

Wat me vooral verbaast is dat in tijden waarin 11

Waar moet dat heen? Lydeke Zandbergen, algemeen directeur, CSG GroningenFotografie:

Tekst: Loek Mulder

“Christelijke identiteit staat onder druk” In de eerste zin waarin de Christelijke Scholengemeenschap Groningen (CSG) haar missie formuleert staat dat de ‘CSG een school in beweging is, die onderwijs geeft vanuit haar op de Bijbel en de christelijke traditie geïnspireerde identiteit en leerlingen en medewerkers daarop aanspreekt’. De uitwerking van deze ruwe schets is ook voor de CSG geen vanzelfsprekendheid, zegt directeur Lydeke Zandbergen van de Groningse Scholengroep. “Scholen worstelen met de identiteitsvraag.” Waarom is een school op aarde?

U vindt dat het onderwijs zich op dit punt

rol ze wil vervullen en waar ze zich verant-

“De school als louter kennisinstituut, is een

steviger moet opstellen?

woordelijk voor voelt. Ik wil vooral een

jaren-zestig-idee. Ik zie de school nu als

“Je kunt evenmin zeggen dat je er als onder-

belangrijke boodschap richting de leerlingen

plaats waar jongeren een groot deel van hun

wijs niks mee te maken wilt hebben. Wanneer

uitzenden. We willen hen bijbrengen dat ze

tijd doorbrengen. En dus vervult de school

zich een probleem voordoet, vormen de scholen

iets voor de samenleving kunnen betekenen.

tegenwoordig een belangrijke rol in zowel

wel dé manier om de jeugd te bereiken.

We willen ze leren dat ze hun talenten moeten

onderwijs als in opvoeding. De taak van de

Daarnaast is het onderwijs in zekere zin inder­

delen en dat ze een open houding aannemen

school is daarmee veel breder dan voorheen.

daad te zien als een verlengstuk van de ouders.

tegen mensen met een andere levens- of

Kennis blijft de core-business, maar daar is een

Voorheen nam het verenigingsleven in dat

geloofsovertuiging. Dat past goed in het

stevige tak aan vastgegroeid.”

verband een belangrijke plaats in en waren

verlengde van een christelijke school.”

er de kerken om de christelijke identiteit te Lekker makkelijk voor de ouders die

benadrukken. Die twee instituten hebben

Meer in het verlengde van de uitgangs-

­denken dat de school het wel doet.

aan waarde ingeboet. De rol ervan is voor

punten van een christelijke school dan

“We worden inderdaad nogal eens beschouwd

een belangrijk deel door het onderwijs

van die van een openbare school?

als verlengstuk van ouders. En ook de over-

overgenomen.”

“De basis van waaruit het christelijk onderwijs

heid legt het onderwijs tal van taken op die

handelt is anders. Een openbare school kan

onderwijs-vreemd zijn. Het is immers heel

Komen we al vrij snel terecht bij de

ook vinden dat leerlingen talenten moeten

eenvoudig om iets over de schutting te gooien

­christelijke identiteit. Hoe vervult de

delen en dat ze een tolerante houding tegen-

en het bij de scholen neer te leggen. Meestal

school hier haar rol?

over anderen dienen aan te nemen.

gebeurt het naar aanleiding van incidenten.

“Het moet meer zijn dan alleen de dagopening

Christelijke scholen zijn daar niet uniek in.

Ik vind dat de overheid de kerntaak van het

als verplicht nummer. De school moet duidelijk

We moeten niet praten over verschil in normen

onderwijs duidelijker voor ogen moet hebben.”

maken hoe ze in de samenleving staat, welke

en waarden. Iemand die niet vanuit de Bijbel

12

niet-christelijke huize kiezen voor een ­christelijke school omdat kwaliteit van onderwijs voorrang krijgt. Identiteit wordt bij schoolkeuze van ondergeschikt belang.” Aan de ene kant zit er sleet op het logische van de christelijke uitgangspunten, aan de andere kant gaan mensen er bewuster mee om. Hoe zal zich dat volgens u ­ontwikkelen?

“De christelijke identiteit staat in bepaalde opzichten onder druk. In gebieden waar het aantal leerlingen afneemt bijvoorbeeld, wordt vaak gekozen voor een combinatie van christelijk en openbaar onderwijs.” En dat keurt u af?

“Nee, wij werken ook samen met het ­openbaar onderwijs. We hebben een goede band. We voeren overleg en we bouwen zelfs

Lydeke Zandbergen / Fotografie: Karel Zwaneveld

­gezamenlijk een nieuw vmbo-schoolgebouw. Dat wordt een soort twee-onder-één-kapwoning. We gaan niet samenwonen, want

is opgevoed heeft een ándere motivatie dan

met de leerlingen. Wat je als docent bezig

dan kunnen we beter het CSG-bordje van

iemand die christelijk is grootgebracht.

houdt, dat draag je ook uit.”

de gevel halen. We hebben onder meer een gezamenlijke kantine en een gezamenlijke

Iemand met een christelijke achtergrond heeft wat dat betreft wel iets meegekregen.”

Wat verwacht u van de leerlingen zelf?

mediatheek, maar we houden expliciet onze

Hoe dienen zij om te gaan met die

eigen ingang.”

Meer ook dan een ander, die niet christelijk

­christelijke identiteit?

is opgevoed?

“Het allerbelangrijkste is dat de school hen

De indruk bestaat dat ook uw school

“De term ‘meer’ vind ik niet juist. Ik heb

respect bijbrengt voor andere geloofsover­

­worstelt met de invulling van de identiteits-

vanuit een christelijke opvoeding iets

tuigingen. Dat betekent dat leerlingen hun

kwestie.

mee­gekregen. Anderen krijgen vanuit hún

overtuiging mogen hebben, maar dat ze die

“Ik stel het vast bij mezelf en bij collega’s.

opvoeding iets mee.”

niet mogen opleggen aan een ander.”

Hoe leg ik aan mijn buurman uit wat christelijk

Hoe vult u dat dan voor de school in?

We spreken nog steeds over identiteit op

scholen te weinig tijd nemen om antwoorden

“Ik wil de discussie over identiteit aan­

een tamelijk abstract niveau. Kunt u iets

te zoeken. Ik zie het als een plicht om zowel

zwengelen. Alleen een bordje op de gevel

concreter zijn over de invulling ervan?

op bestuurs- als directieniveau goed na te

waarop staat dat de CSG een christelijke

“Heel praktisch: leerlingen van de CSG doen

denken over dit punt. Wat betekent voor ons

school is, is beslist niet voldoende. Ik wil dat

maatschappelijke stages, ze organiseren

de ‘C’ in het bordje op de gevel. De school is

bestuur, docenten en leerlingen elkaar er op

verwenmiddagen op verzorgingshuizen en

aan zichzelf verplicht daar een praktische

aanspreken en elkaar de vraag stellen wat die

ze doen er rollatorcontroles. Hier accentueert

invulling aan te geven. Dat betekent helemaal

identiteit betekent. Als algemeen directeur

de christelijke school hetgeen vanuit haar

niet dat een school evangeliserend optreedt.

ben ik voortdurend op zoek naar de betekenis

traditie is gegroeid. Een openbare school zou

Maar het houdt wel in dat de school in gedrag

van die christelijke identiteit. Momenteel

overigens dezelfde dingen kunnen doen,

en omgang met leerlingen, ouders, personeel

werken we aan een strategisch plan, een missie

maar dan wel vanuit een andere traditie.”

en omgeving de identiteit uitdraagt. Het mag

onderwijs betekent? Ik denk overigens dat

geen leeg begrip zijn of als dooddoener

en visie. Daarin zullen ook onze ideeën over identiteit worden verwoord. En we zullen

Ziet u ook een verschuiving in de omgang

dat vertalen naar onderwijs, personeelsbeleid,

van scholen met de christelijke levens­

de leerlingen en de samenleving.”

beschouwing?

worden gebruikt.”

“De vanzelfsprekendheid ervan is verdwenen. Waaraan merken de leerlingen dat ze op

Ik behoor nog tot de generatie die is opgevoed

een christelijke school zitten?

zonder dat er vragen werden gesteld. Ik zie

“Op het moment dat identiteit tot onderwerp

dat jongere collega’s veel bewuster met hun

van gesprek wordt gemaakt op school, zullen

christelijke identiteit omgaan en zich meer

leerlingen dat onvermijdelijk merken.

de vraag stellen wat deze voor hen betekent.

Hetgeen je als personeel doet, heeft altijd

Ook voor ouders is de keuze voor een

impact op de leerlingen. Je draait als docent

­christelijke school niet langer vanzelf­

niet alleen je lesje af, je bent ook in gesprek

sprekend. Tevens zien we dat kinderen van 13

14

d u bbe l p e r s p ec t i ef Twee broers, werkzaam in verschillende sectoren van het christelijk onderwijs, corresponderen over actuele kwesties. Jos de Kock is studieleider van de master Leren & Innoveren van hogeschool Driestar educatief te Gouda, Christelijke Hogeschool Ede en Gereformeerde Hogeschool Zwolle. Martin de Kock is ­meerschools schoolleider te Groot-Ammers.

Jos de Kock

Alle docenten master?

Martin de Kock

Beste Martin,

Beste Jos,

Toen ik je onlangs vroeg of je nog docenten uit je team naar onze

Mijn gezicht is een open boek, maar je moet soms wel tussen de regels

nieuwe hbo-master Leren & Innoveren zou sturen, keek je me met

door lezen: dat ik geen leerkrachten naar jouw hbo-master heb gestuurd,

gefronste wenkbrauwen aan. Het antwoord was duidelijk. De redenen

wil niet zeggen dat ik die niet zinnig vind. Ik onderken net als jij het

nog niet.

belang van een verdiepende (master)opleiding in vernieuwings­

De toegenomen beleidsverantwoordelijkheid van scholen vraagt om

processen, maar richt me eerst teambreed met mijn leerkrachten op een

nieuwe specialismen in docententeams. In het bijzonder dat van

aantal belangrijke basisbeginselen.

innovator: een docent die leer- en innovatieprocessen in de school

Bijvoorbeeld: meer kennis van neurologische processen die ten

stimuleert. De ontwikkeling daarvan vraagt een stevige investering

grondslag liggen aan het leren lezen en spellen, om álle leerkrachten

in mensen door middel van een verdiepende opleiding.

beter inzicht te laten krijgen in de didactische processen die ze aansturen

Een docent Informatica die aan onze opleiding is begonnen,

in het lees- en spellingonderwijs.

verwoordde dit als volgt: “Onze school wil een goede elektronische

In mijn teams werken ambitieuze leerkrachten die een grote bijdrage

leeromgeving introduceren. Dit is een complex vraagstuk. Het gaat

leveren aan onze visie en missie. Ik zie echter dat zij, recent

niet alleen om nieuwe computertechnieken, maar ook om nieuwe

afgestudeerd, eerst veel tijd en inzet nodig hebben om bijvoorbeeld

didactische mogelijkheden én nieuwe verhoudingen tussen docenten

een gymbevoegdheid te halen. Eenmaal langer in het onderwijs en

en leerlingen. Met het volgen van deze master hoop ik mijn collega’s

parttime werkend, ontbreekt hun de moed om aan een meerjarige

en leerlingen van dienst te kunnen zijn door de competenties die

(master)opleiding te beginnen. Dat zegt trouwens niets over hun

ik verwerf in te zetten voor de geslaagde introductie van een

vernieuwingsbereidheid. Die zie ik zelfs terug bij leerkrachten die

elektronische leeromgeving.”

bijna met pensioen gaan!

Uit innovatieonderzoek blijkt steeds weer dat het een naïeve gedachte

De oplossing ligt voor de hand: laat iedereen binnen vier jaar na

is dat je vernieuwen ‘gewoon kunt overlaten’ aan de experts in de

afronding van de lerarenopleiding verplicht een master halen.

school. Eigenaarschap van vernieuwen in de school vraagt om nieuwe

In overleg met de school waar iemand na afstuderen aan de slag gaat,

kennis. Innoveren gaat niet vanzelf, maar moet geleerd worden.

kan worden bezien op welk vlak de ambities van school en leraar

Verdiepende (master)opleidingen kunnen bijdragen aan de verbeter-

samenkomen. Door aan de lerarenopleiding een verplichte hbo-master

cultuur op scholen en het doorgroeien van ambitieuze docenten.

te koppelen, maken we in het onderwijs een enorme kwaliteitsslag.

Op voorwaarde dat ze nauw aansluiten bij de leer- en organisatie-

Als je dan over een paar jaar je vraag nogmaals stelt, frons ik wellicht

vragen van die scholen.

nog steeds mijn wenkbrauwen. Maar dan kun je daaruit opmaken dat alle leerkrachten op mijn scholen al master zijn.

15

Genade 16

Grote woorden

De christelijke traditie leeft van grote woorden die ­betekenis ­krijgen in het leven van kleine mensen. Op deze pagina’s belichten we steeds zo’n woord, dat in ons onderwijs levend gehouden wordt of tot de (bijna) ­vergeten schatten van het verleden behoort. Met als motto de overtuiging van Frans Kellendonk dat “je ­misschien wel die grote woorden kunt afschaffen, maar niet het verlangen waarvan ze altijd hebben geleefd”. Samenstelling: Guido de Bruin

Het woord genade roept een ­a fhankelijkheid op die moeilijk te combineren is met een modern concept van menselijke zelfbepaling. Genade en gunst worden opgevat als grillen van iemand die de macht heeft over ons. Wat wij ‘genade’ noemen is een geschenk dat misschien niet eens op ons verlanglijstje stond, laat staan op het programma van dingen die wij op eigen kracht wilden verwezenlijken. En hiermee gaat het woord elk strikt religieus kader te buiten. Want alles wat ons aan geluk en onverwacht succes ten deel valt, kan ons het gevoel geven dat het op een beslissende manier meer is dan wat wij op eigen kracht hadden kunnen bereiken. We kunnen dat zonder bezwaar een ‘genade’ noemen en daarmee onze afhankelijkheid bekennen, ook zonder dat wij precies weten aan welke macht wij dat lukken of die vondst te danken hebben. Cornelis Verhoeven

De naam Een kind dat niet òplet en met afwezige ogen, van de anderen afgebogen, initialen zet. Het zelf – ontwaard met schrik en trots – geeft eindeloos seinen, meldende zijn verschijnen in code: dit ben ik. Wolken gaan langs het raam. Het klein gezicht trekt saam. Van de overzijde het sein: 'Ik heb u bij de naam geroepen. Gij zijt Mijn.' Ida Gerhardt

Pelagius zei dat de mens eerst zelf iets goeds moet doen om de genade van God te verdienen. Augustinus bracht daar tegen in dat de liefde en de genade van God niet verdiend kunnen worden maar gratis, om niet, zomaar gegeven zijn. Pas als mensen genade en liefde hebben ervaren, zijn zij tot iets goeds in staat. De paus lijkt zich in deze sociale ­encycliek, een verhaal over de wereld­ economie, te laten inspireren door deze discussie. Hij zegt dat de moderne mens zich vergist als hij denkt dat hij zelf alleen zijn leven of de maatschappij kan maken. Als iemand dit denkt, dan leidt dit volgens hem tot een egocentrische levensinstelling. Als je alles wat je wilt hebben zelf moet verdienen, verlies je het belang van het geheel – de wereld, de natuur of de mensenfamilie wereldwijd – uit het oog. Als een economisch, sociaal of politiek systeem op deze gedachte van maakbaarheid en zelf­ redzaamheid gebaseerd is, dan wordt de echte vrijheid van mensen tekortgedaan. Paul van Geest, hoogleraar Augustijnse studies aan de Vrije Universiteit, in Trouw over de encycliek Caritas in Veritate van paus Benedictus XVI

Welke taak heeft de leraar om kinderen niet alleen te leren zichzelf te redden, maar ook om hen te betrekken in een bezield verband, hen te leren zich te binden in plaats van zich op de vlakte te houden, hun bestaan te richten op iets dat groter is dan zijzelf, en hun aandacht (dienst) te richten op wat meer is dan zijzelf? Christelijk onderwijs maakt daarbij keuzes: het paart optimisme en geloof in eigen kunnen aan dienst aan de ander met erkenning van de ­k wetsbaarheid, de beperktheid en het aangewezen zijn op genade. Het leert mensen niet alleen veel te doen, maar vooreerst om te horen en te luisteren, om te verwonderen en te verbijsteren, om te verbeelden en in te keren, om vervolgens zich te verplichten aan wat om aandacht vraagt. Ben jij de enige voor wiens ogen niet is verborgen mijn naaktheid? Kan jij het hebben, als niemand anders, dat ik geen licht geef, niet warm ben, dat ik niet mooi ben, niet veel dat geen bron ontspringt in mijn diepte, dat ik alleen dit gezicht heb, geen ander. Ben ik door jou, zonder schaamte, gezien, genomen, door niemand minder? Zou dat niet veel teveel waar zijn. Zou dat niet veel teveel waar zijn?

Paul Boersma

Huub Oosterhuis, fragment uit ‘Ken je mij’ (“In de kantlijn van de bijbelse psalm 139 – ‘Gij peilt mijn hart – schreef ik mijn eigen psalm over gekend en bemind willen zijn.”)

17

de praktijk

Aanpak spijbelen: “We zitten erbovenop” Op vmbo- en mbo-scholen wordt veelvuldig gespijbeld. Voor veel leerlingen op deze ­opleidingen is leren vooral een plicht. Het verklaart hun gebrek aan motivatie en de hoge ­verzuimcijfers. Is streng optreden voldoende, of begint het bij een interessant lespakket? SBM vroeg twee scholen naar hun aanpak: een school in Amsterdam waar het verzuimprobleem onbeheersbaar was en een plattelandsschool in Groningen, die ontdekte dat goede begeleiding bij schoolkeuze spijbelgedrag flink terugdringt. Tekst: Loek Mulder

Fotografie: Hollandse Hoogte/Peter Hilz

Mediacollege Amsterdam:

pluim op van staatssecretaris van Bijsterveldt,

Duidelijkheid creëert rust

die op de dag van de leerplicht de school bezocht om zich te laten informeren over de

Het Mediacollege Amsterdam kreeg twee

wijze waarop het verzuimprobleem is

jaar geleden een tik op de vingers van de

bestreden.

Onderwijsinspectie. De school ontving een

Zowel de registratie als de manier waarop

onvoldoende voor de aanpak van het verzuim.

leerlingen worden aangesproken en bestraft,

Volkomen terecht, meent coördinator

is vorig jaar ingrijpend gewijzigd. Leraren

­leerlingzaken Bas Bijl van de vmbo-school.

werken nu met barcodelijsten waar afwezig-

“Het was een rommeltje.”

heid van een leerling op wordt vermeld. De conciërges verzamelen deze lijsten en vullen

18

Er werd veelvuldig gespijbeld op de

ze aan met ziek- en absentmeldingen. De

Amsterdamse vmbo- en mbo-school voor

receptioniste verwerkt het geheel vervolgens

creatieven. Zoveel was duidelijk. Inzicht in

in het absentiesysteem.

de mate van verzuim ontbrak echter volledig.

Daarnaast is het lesrooster ‘dichtgetimmerd’,

Welke van de ruim driehonderd leerlingen

zoals Bijl het uitdrukt. Alle leerlingen volgen

tot de notoire spijbelaars gerekend konden

van negen tot drie lessen. Rondhangen in de

worden, was allerminst helder en bovendien

gang of bij de school is daarmee meteen een

konden deze leerlingen zo goed als ongestraft

verdachte activiteit. Tenslotte worden zowel

wegblijven. “De leraren moesten zelf de

leerlingen als ouders onmiddellijk

verzuimcijfers bijhouden en invoeren in een

aan­gesproken op verzuim en zijn ook de

systeem”, legt Bijl uit. “Dat gebeurde niet

sancties verscherpt.

consequent en er was geen controle op. We

“Een uur spijbelen moet na schooltijd dubbel

wisten eigenlijk helemaal niet hoe het met

worden ingehaald”, aldus Bijl. “Dat vinden

het verzuim stond.”

leerlingen al heel vervelend.” Loopt het

Met een radicaal andere aanpak heeft het

­spijbelen op, dan wordt zeer vroegtijdig de

Mediacollege het ongemelde verzuim nu

leerplichtambtenaar ingeschakeld. Er worden

teruggedrongen tot minder dan een procent.

waarschuwingen uitgedeeld en bij herhaald

Het leverde de Amsterdamse school een

verzuim volgt een proces-verbaal en komen

het Bureau Halt en Jeugdzorg in beeld.

gemaakt. “We hebben de aandacht daarom

onder meer door het instellen van een

Streng en consequent optreden staat centraal,

gericht op het versterken van het beroeps-

zorgteam, die na de mentor een

zegt de coördinator leerlingzaken. “We

beeld”, aldus Cnossen. “Bij de opleiding voor

tweedelijns­opvang biedt. Cnossen

hebben het immers over leerlingen die vaak

de paardenhouderij bijvoorbeeld bleek dat

beschouwt het zorgteam als een voor-

een enorm motivatieprobleem hebben”, licht

leerlingen die zich inschreven een enorm

loper van de zorgadviesteams die in

Bijl toe. “Uiteraard trachten we het onder-

geromantiseerd beeld hebben. Ze hebben een

2011 voor alle scholen actief moeten

wijsprogramma zo aantrekkelijk mogelijk te

abonnement op de Penny en denken dat ze fijn

zijn. Hierin zitten vertegenwoordigers

maken en natuurlijk stellen we de vraag

de hele dag paarden mogen verzorgen en

van de school, een vertrouwens­

waarom er gespijbeld wordt. Maar de aanpak

berijden.” Het AOC Terra heeft daarom voor

persoon, de leerplichtambtenaar,

van spijbelen kan niet zonder sancties.”

alle opleidingen en alle niveaus de intake voor

een jeugdagent en hulpverleners.

Het gaat er echter niet om de leerling te

nieuwe leerlingen sterk verbeterd.

Een goede zaak, die brede aanpak,

pakken als die spijbelt. Bijl: “Ik zou het willen

De aangescherpte intake was deel van een

meent Cnossen.

omkeren. De houding moet zijn: leuk dat je

pakket maatregelen die de school heeft door-

“We vangen de leerlingen nu vooral

er bent. Leerlingen moeten weten dat ze

gevoerd om het verzuim terug te dringen.

intern op de school op”, vult hij aan.

gezien worden en dat hun aanwezigheid op

“Voortijdig schoolverlaten begint meestal

“Een aanpak waarbij meer partijen

prijs wordt gesteld. De aanpak heeft een

met spijbelen”, aldus Cnossen. “We hebben

ingeschakeld worden is effectief.”

veilig en positief kader op school gecreëerd,

dus ook ons absentiesysteem geïntensiveerd.”

Omdat gedragsproblemen zo bepalend

er is een bepaalde rust gekomen.”

De verzuimbestrijding is nu georganiseerd

zijn, is Cnossen van mening dat niet

rond een absentiebureau dat hiervoor in het

alleen de docenten, maar eigenlijk al

leven is geroepen. Aan spijbelaars wordt eerst

het schoolpersoneel over enige

AOC Terra:

een e-mail gestuurd. Reageren ze niet op het

deskundigheid dient te beschikken.

“Leerlingen blij met aandacht

bericht, dan worden ze gebeld.

De school werkt daarom aan een

voor spijbelgedrag”

“We zitten erbovenop”, verklaart Cnossen.

­opleidingsprogramma op dit terrein.

“En het opvallende is dat leerlingen het ook

Cnossen: “Ook voor de conciërge is

“Ik kijk liever naar rendement, dan naar

waarderen dat we op deze manier aandacht

hier immers een taak weggelegd.”

­voortijdig schoolverlaten of verzuim”, begint

aan hen schenken. Onze indruk is dat de

Wim Cnossen, directeur van de mbo-­

meeste leerlingen het op prijs stellen als ze

vestiging AOC Terra in Groningen. “De

gebeld worden. Zij zitten ook met een

discussie concentreert zich vaak op voortijdige

probleem en daar willen ze best op aange-

schoolverlaters, maar ik vind het minstens zo

sproken worden.”

interessant te weten of iemand zijn niveau ook

Naast verkeerde schoolkeuze liggen persoon-

haalt.” Wanneer een leerling de school verlaat

lijke problemen en moeilijkheden thuis veelal

met een diploma lager dan dat waarvoor hij

ten grondslag aan spijbelgedrag. Uit een onder-

was ingeschreven, dan is eigenlijk geen sprake

zoek dat Cnossen door de Rijksuniversiteit

van voortijdig schoolverlaten. Toch valt hier

Groningen heeft laten doen, bleek zelfs dat een

als school nog veel te verbeteren, aldus

op de vijf leerlingen met gedragsproblemen

Cnossen.

kampt. Daar kan een school niet omheen, als

Onder de leerlingen die de school onge­

het gaat om de aanpak van verzuim, benadrukt

diplomeerd verlieten of een opleiding beneden

Cnossen. Sancties alleen zijn daarom zinloos,

hun niveau beëindigden, heeft AOC Terra een

stelt hij. Deze moeten altijd worden ingebed in

enquête gehouden. Bijna een derde van de

een of andere vorm van opvang. De school

scholieren zegt een verkeerde keuze te hebben

heeft daarom de zorgstructuur verbeterd,

Heeft uw school nieuws voor deze pagina? Stuur uw bericht naar [email protected].

19

I n d eb a t De Besturenraad wil een platform zijn waarop leden in gesprek kunnen gaan over kwesties die hen bezighouden. In SBM bij de rubriek ‘IN DEBAT’ doen we steeds verslag van zo’n discussie. Wilt u ook in debat of een actueel thema aandragen? Mail dan de redactie via [email protected].

De rol van de Bijbel in het christelijk onderwijs

Verbeeldingsboek of goddelijke openbaring? Christelijk onderwijs staat of valt met het doorgeven van het Bijbelse verhaal. Daar zijn alle ­deelnemers aan een rondetafelgesprek op uitnodiging van de Besturenraad het wel over eens. Als het gaat over wat de Bijbel precies is en wat die in het onderwijs betekent, komen ­verschillen van inzichten snel naar boven. Is er desondanks een gemeenschappelijke taal?

Tekst: Guido de Bruin

Fotografie: Ruben Schipper

Het is eigenlijk een voorbeeldig gesprek, op een vrijdagmiddag in

Een meetlat om anderen aan af te meten, is de Bijbel dus ook niet,

Leerhotel Het Klooster in Amersfoort. Hoe uiteenlopend hun

of het moet een “meetlat van menselijkheid” zijn, vindt

­opvattingen ook zijn, alle deelnemers – afkomstig uit het primair

Joanneke Kuipers, docent godsdienstige vorming aan de pabo van

onderwijs en de pabo’s – voelen de ruimte om hun visie open op tafel

de Stenden Hogeschool in Leeuwarden. Ze ziet er vooral een ervarings-

te leggen. Niemand legt er een meetlat bij. “Ik heb ruimte ervaren.

boek in, waarin ieder mens zijn of haar kwetsbaarheid kan herkennen.

Ik heb vanmiddag van niemand gehoord: je bent alleen christelijk

Geerke Rigtering, groepsleerkracht aan PCB De Ark in Velserbroek,

als…”, zegt Erik Renkema, docent godsdienst/ levensbeschouwing

kan daar wel in meegaan, maar houdt het er toch op dat de Bijbel méér

aan de pabo van Hogeschool Windesheim in Zwolle, na afloop.

is. “Ik weet niet of alles letterlijk is ingegeven, maar wel dat de Bijbel meer is dan alleen de neerslag van wat mensen ervaren hebben.”

Waarheid

Over waarheid wordt dan ook voorzichtig gesproken. Bij een

Gans Andere

­inventarisatie van wat de Bijbel wel en juist niet is – bijvoorbeeld: geen

Wie het heeft over wat de Bijbel is, heeft het al gauw over wie God is.

geschiedenisboek, wel een “verbeeldingsboek van vertrouwen” – is

“Wie vindt dat God een concrete persoon is met wie je een relatie kunt

Barry de Haan, stafmedewerker personeel bij PCPO Westland in

hebben”, wil De Haan wel eens weten van zijn gesprekspartners. Zijn

Naaldwijk en theoloog, het woord ‘waarheid’ zelfs vergeten te noemen.

eigen antwoord: “Als iets aantoonbaar is, is het dat God een relatie heeft

Hij komt er alsnog mee, zij het dat volgens hem de Bijbel niet hoofd-

met mensen, naar hen luistert en hen antwoordt.”

zakelijk de bedoeling heeft “objectief natrekbare waarheid” over te

Renkema is daar niet zo zeker van. “Ik kan er in mijn leven meer mee als

dragen – de Bijbel is geen wiskundeboek. “In de Bijbel wordt dat wat

ik zelfs het woord God als een metafoor beschouw”, zegt hij. “Als ik me

goed is en vrucht draagt, gekwalificeerd als waarheid.” De visie dat de

God voorstel als de Gans Andere die tot mij spreekt en tot wie ik spreek,

Bijbel niet in de eerste plaats het oogmerk heeft objectieve feiten over

kom ik in de problemen, ook in het godsdienstonderwijs. Ik kom niet in

te dragen, kan op instemming rekenen. “Je moet de Bijbel niet tellen

het reine met het probleem van het lijden als ik God zie zoals Hij vanaf

maar vertellen”, zegt Gerda Hemstra, groepsleerkracht aan de

de bladzijden van de Bijbel tot mij komt – als een personage dat vanuit

Dr. E.A. Borgerschool en de Dr. G.A. Wumkesskoalle in Joure.

een andere werkelijkheid spreekt en handelt.”

20

Hij ziet God liever als “de kracht die mij boven mijzelf uittilt en mij voorttrekt”. Met zo’n godsbeeld wordt de mens dus teruggeworpen op zichzelf, concludeert Rigtering. “Dat lijkt me niks. Ik vind het zo troostrijk dat er iemand is waar ik vandaan kom – de bron van het leven –, bij wie ik altijd terecht kan en die meer is dan wij allemaal bij elkaar.” Ook Kuipers plaatst haar kanttekening bij Renkema’s visie. Ze ziet God graag, in de woorden van de theoloog G.D.J. Dingemans, als ‘’stem van de Roepende”. Wie de Bijbel leest, kan volgens haar niet ontkennen dat

Geerke Rigtering

God daadwerkelijk mensen roept en aanspreekt. “Als Abraham zich geroepen heeft gevoeld, kunnen we er niet omheen dat God ook iets met ons doet.” Juist daardoor is de Bijbel voor Kuipers geen toevallige, vrijblijvende verzameling verhalen. Levensthema’s

Hoe ze ook over de status van de Bijbel denken, alle gespreksdeelnemers vinden dat het ‘Boek der Boeken’ richtinggevend moet zijn in het ­christelijk onderwijs. De Haan is daar heel stellig in: “De Bijbel is het enige geschreven document waarin God zichzelf bekend heeft gemaakt. Als je vanuit een christelijke visie op christelijke scholen aan christelijke kinderen christelijk onderwijs wilt geven, moet je uitgaan van die voor-

Erik Renkema

onderstelling.” De Koran blijft wat hem betreft in het godsdienst­ onderwijs dus buiten beschouwing. Renkema ziet dat anders. “Er zijn zat boeken buiten de Bijbel waarin God ervaren kan worden.” Hij houdt een vurig pleidooi voor het gebruik van andere bronnen – mythen, sprookjes, Harry Potter en andere moderne jeugdliteratuur, en ja, ook de Koran – in het godsdienstonderwijs. Het is in zijn visie wel de Bijbel die de “levensthema’s” aandraagt die in de godsdienstles aan de orde komen. “De Bijbel is ­r ichtinggevend, maar er zijn zo veel verhalen en boeken waarin kinderen zich veel beter kunnen herkennen dan in die oude woestijnverhalen.” Kuipers vindt de status van ‘bronnenboek’ in het godsdienstonderwijs te vrijblijvend. “Je doet de Bijbel tekort als je die alleen ziet als

Joanneke Kuipers

aan­vulling op een thematiek. Het is prima dat je andere bronnen gebruikt, maar in de Bijbel staat die thematiek wél in het raamwerk van

de kernmetafoor van het Koninkrijk van God. Je vertelt Bijbelverhalen vanuit dat perspectief. Je kunt God niet aan de zijlijn zetten.”

in groep 3 over dood en leven naar aanleiding van het verhaal van de

Het zij verre van Renkema om de Bijbel op het tweede plan te zetten.

opwekking van het dochtertje van Jaïrus. “Een meisje zei: ‘Oh, er is

“Daarvoor is die mij te heilig. De Bijbel is alleen al uniek doordat die al

dus een hemel, dat moet ik mijn moeder vertellen, want dan is mijn

zoveel eeuwen zoveel mensen heeft aangesproken met levensthema’s

broertje daar dus ook’.”

als kwetsbaarheid, vertrouwen, verbondenheid.”

Ook Hemstra probeert in haar lessen de Bijbelverhalen altijd “in het nu te plaatsen”. Dat inspireert de leerlingen soms tot verrassende

Eigen verhaal

gesprekken over actuele thema’s. Ze merkt wel dat haar leerlingen­

Het is dat soort woorden dat bij alle gespreksdeelnemers naar boven

populatie in de afgelopen jaren zodanig is veranderd dat ze steeds

komt als de vraag aan de orde komt wat we kinderen eigenlijk willen

meer tijd moet uittrekken om de kinderen de meest basale kennis over

overdragen als we hun Bijbelverhalen vertellen: vertrouwen,

de Bijbel bij te brengen.

­k wetsbaarheid, vergeving, een visie op leven en dood. Als er een

Bovendien zijn de jongeren van vandaag niet meer vertrouwd met een

gemeenschappelijke taal is voor wat christelijk onderwijs kinderen

“vertelcultuur”, vult Kuipers aan. “Kinderen vinden het steeds

wil bijbrengen, zullen die woorden de ingrediënten vormen.

­moeilijker om te luisteren zonder flitsende beelden”. In het Bijbels

Rigtering: “De liefde van God, het besef dat God altijd bij je is – de

onderwijs is het haar vooral te doen om een “link tussen het eigen

verhalen uit de Bijbel laten dat allemaal zien”. Er gebeuren mooie

verhaal en het Bijbelverhaal”. “Ik wil zo graag dat kinderen en

dingen als een leerkracht aan de hand van die verhalen gesprekken

studenten ontdekken dat het over hen gaat. Ben jij de verloren zoon?

met de kinderen weet uit te lokken. Rigtering vertelt van een gesprek

Ben jij degene die tegen Zacheüs zegt: kom uit die boom? Ik probeer 21

kracht van verhalen en motieven als dat van de woestijn, dat moet je hen vanaf groep 1 vertrouwd maken met verhalen, ook buiten de Bijbel, waarin dat soort thema’s aan de orde komen.” Ook de manier waarop God aan de orde komt, moet volgens Renkema onderwerp van discussie en reflectie in het team zijn. “Stel je God aan Guido de Bruin

de orde als metafoor voor het innerlijk of als de Gans Andere?” Wat hem betreft kunnen Bijbelverhalen heel goed worden verteld zonder überhaupt over God te spreken. “Ook zonder God is het bijvoorbeeld het verhaal van de verzoeking in de woestijn een verhaal vol pijn, kwetsbaarheid en twijfel.” Dat gaat Kuipers te ver. “Bijbelverhalen zonder God zijn wereldse verhalen die je overal kunt vinden.” Niet alwetend

Rigtering heeft de ervaring dat er in een team soms verschillend over dit soort vragen wordt gedacht. “Als dat zo is, dan is dat soms wel moeilijk.” Leerlingen kunnen daardoor gedurende hun schoolloopGerda Hemstra

baan geconfronteerd worden met verschillende opvattingen. “In zo’n situatie is het goed als een leerkracht die uitdrukking geeft aan wat hij of zij vindt of gelooft, tegelijkertijd aangeeft dat er ook andere visies zijn.”

“Ik wil zo graag dat kinderen en studenten ontdekken dat het over hen gaat” Barry de Haan

Hemstra vindt het belangrijk om zich als leraar kwetsbaar op te stellen. “Je mag best laten merken dat je niet alwetend bent en ook met vragen worstelt.” De Haan is het daarmee eens. “Je hoeft niet op alle vragen antwoord te hebben. We hoeven ook niet in die zin de mijn studenten zo te raken dat zij de kwetsbaarheid in zichzelf

Bijbel te verdedigen, alsof God dat zelf niet zou kunnen.”

herkennen en zich afvragen: wie ben ik in dit verhaal?”

Tenslotte snijdt Kuipers nog een onderwerp aan dat te groot blijkt

Kuipers beleeft mooie momenten als haar studenten leren inzien dat

voor dit groepsgesprek: de vertaling van Bijbelverhalen naar het

er niet slechts één manier is om de Bijbel te lezen. “Ook studenten uit

handelen. “Ik vind het belangrijk dat er in de school een cultuur is

gezinnen waar de Bijbel letterlijk genomen wordt, komen op de

waarin die koppeling wordt gelegd, ook in het kader van de morele

­hogeschool in aanraking met andere manieren van Bijbellezen. Het is

ontwikkeling van de leerlingen.”

me een aantal keren overkomen dat zulke studenten zeiden: ‘als ik ook

Het gesprek over het hart van het christelijk onderwijs is nog niet

zo mag geloven, komt het wel goed met mij’.”

ten einde. Zo veel is duidelijk.

Vertrouwd maken met verhalen

Renkema pleit voor een systematische “opvoeding” van basisschoolleerlingen in het verstaan van Bijbelverhalen. “Als team moet je ­hartstikke goed nadenken over het proces waarmee je het vermogen van kinderen wilt ontwikkelen om motieven in Bijbelverhalen te herkennen en naar zichzelf te vertalen. Als je wilt dat kinderen aan het einde van de basisschoolperiode gevoel hebben gekregen voor de 22

opleidingen Leergang voor bestuurders en leidinggevenden Onderwijsinstellingen ontwikkelen zich meer en meer tot maatschappelijke ondernemingen. Zij spelen met beleid in op kansen en trends en zijn zelf ­verantwoordelijk voor de gevolgen van hun

DOCENTEN

Kerndocent: Wim Dunsbergen MBA-ME. Gastdocenten: dr. Harm Klifman, drs. Lenette Schuijt, dr. Rombout van den Nieuwenhof MBA, Dick den Bakker MBA-ME, drs. Paul Boersma, drs. Mamita van Leeuwaarde, Hilde Veraart en drs. Jaco van der Schoor.

keuzes. Om leiding te geven in zo’n maatschappelijke

STUDIEBELASTING

onderneming zijn leiderschap en strategisch inzicht

168 studiebelastinguren.

eerste vereisten. In deze inspirerende en uitdagende leergang werkt u daaraan. Ook verwerft u nieuwe

DATA

perspectieven over uw leiderschapsstijl, uw stra-

2009: 27 oktober, 17 november en 16 december.

tegische keuzes, uw sterke punten en uw grenzen.

2010: 14 januari, 16 februari, 15 maart en 16 maart (tweedaagse), 14 april, 18 mei en 9 juni.

Persoonlijk leiderschap in het VO

TIJD

Start- en slotbijeenkomst van 15.00 tot 21.30 uur, de eendaagse modules van 9.30 tot 16.30 uur. De tweedaagse module: eerste dag van 9.30 tot 19.30 uur met aansluitend

Persoonlijke ontwikkeling centraal

diner, tweede dag van 9.00 uur tot 16.30 uur.

Deze leergang, die uit tien modules bestaat, begint met een intakegesprek met de kerndocent en coach,

LOCATIE

Wim Dunsbergen MBA-ME. Daarin bespreekt u ook een

Leerhotel Het Klooster, Daam Fockemalaan 10,

eigen casus die voor u de rode draad van deze leergang

3818 KG Amersfoort.

gaat vormen. In de modules treft u telkens een andere docent, een gastdocent, die gevarieerde werkvormen

CERTIFICERING

gebruikt om de theorie te koppelen aan persoonlijke

Bij het succesvol afronden van deze leergang krijgt u een

vragen en casussen. Daarnaast werkt u aan het realiseren

certificaat uitgereikt. Voorwaarde is dat u kunt aantonen

van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP). De coach

voldoende vooruitgang in uw ontwikkeling te hebben

begeleidt u hierbij; uw eigen persoonlijke doelstellingen

gemaakt. Dit wordt onder meer bepaald op basis van uw

zijn richtinggevend. Onderling leren krijgt ook veel

portfolio, waarin uw reflectieverslagen, een stageverslag

aandacht. Alle deelnemers brengen een stagebezoek bij

en de eventuele feedback van uw coach zijn opgenomen.

een medecursist en krijgen zo een ‘kijkje in de keuken’ van een collega. U presenteert daarbij (een aspect van) uw ‘rodedraad-casus’.

PRIJS

De tiendaagse leergang kost € 5.750,-*. De prijs is inclusief individuele coaching, alle benodigde studiematerialen,

MODULES

1. Startbijeenkomst met ‘trendwatch ontwikkeling

lunches, koffie, thee, overnachting en diners die onderdeel zijn van de leergang.

van de informatie en de gevolgen daarvan voor het onderwijs’.

MEER INFORMATIE EN AANMELDEN

2. Leidinggeven op uw manier.

Inschrijven kan telefonisch via 070 348 11 81 of via onze

3. Leiderschap en organisatieverandering.

site www.vlietacademie.nl. Annulering is mogelijk tot drie

4. Moreel leiderschap en omgaan met p ­ rofessionele

weken voor aanvang van de leergang tegen 25 procent van

dilemma’s.

de deelnamekosten.

5. Identiteitsontwikkeling.

Mocht u na de gestelde termijn toch verhinderd zijn,

6. Zelfbeeld en management.

dan kunt u zich door een collega laten vervangen.

7. Politieke spelletjes. 8. Leiderschap en ontwikkeling van medewerkers.

INCOMPANY

9. Leidinggeven aan teams.

De leergang kan ook als een incompany-programma voor

10. Afsluiting met trendwatch en certificering.

één school of een scholenorganisatie worden aangeboden, desgewenst met een aangepast programma.

* De prijs voor niet-leden van de Besturenraad is 25% hoger 23

Basisschool in Assen wordt 2-stromenschool

Echt iets te kiezen voor ouders en leerlingen Op CBS De Lichtbaak in Assen kunnen ouders sinds kort kiezen uit twee verschillende richtingen: Methodisch Onderwijs en Ontwikkelingsgericht Onderwijs (OgO). Directeur Piet Verschoor vertelt hoe hij met team en ouders van droom tot daad is gekomen.

Tekst: Guido de Bruin

Fotografie: iStockphoto/Serp77

Een jongen uit groep 2 kwam altijd wat

leerlingenpopulatie. De wijk Pittelo waar

heden gezocht. Dat laatste heeft geresulteerd

apathisch naar school, meegesleurd door zijn

de school staat, werd steeds ‘zwarter’, en

in een provinciale subsidie van € 60.000 voor

moeder. Sinds hij Ontwikkelingsgericht

enkele ‘witte’ ouders haalden hun kinderen

drie jaar.

Onderwijs (OgO) volgt, ken je hem niet meer

van school.

terug, vertelt Piet Verschoor, directeur van

Met twee stromen in het onderwijsaanbod

Iedereen meekrijgen

CBS De Lichtbaak in Assen. “Hij sleept nu

moet De Lichtbaak aantrekkelijk worden of

Na een bevlogen aankondiging van de plannen

zijn moeder mee, niet alleen naar school,

blijven voor twee groepen leerlingen: kinderen

aan het team – Verschoor op een zeepkist:

maar ook naar de bibliotheek, om dingen uit

die thuis weinig structuur meekrijgen en

“I have a dream” – moest een strategie voor

te zoeken.”

wellicht het meest baat hebben bij methodisch

de invoering worden gekozen. “Onze insteek

Het is een van de eerste vruchten van een

onderwijs, én kinderen van vooral hoog­

is geweest: we moeten iedereen meekrijgen”,

ingrijpende verandering op zijn school.

opgeleide ouders die wellicht meer ingesteld

aldus de directeur.

Met ingang van het nieuwe schooljaar biedt

zijn op zelf ontdekken dus op OgO. Voor

Bezwaren waren er te over, maar na uitgebreide

De Lichtbaak naast het traditionele metho­

kinderen met een korte spanningsboog kan

beraadslagingen in ‘ontwikkelgroepen’ “ging

dische onderwijs ook OgO aan. In OgO leren

OgO het onderwijs aantrek­kelijker maken,

uiteindelijk bij iedereen de knop om: het is wél

kinderen vooral door zelf op onderzoek uit

omdat zij leren in betekenisvolle situaties.

haalbaar”. Ook de ouders zijn zorgvuldig voor-

te gaan in levensechte situaties, waardoor zij

Voor kinderen die hechten aan structuur,

bereid op de verandering, onder meer via een

betrokken raken bij het onderwijs.

kan methodisch onderwijs passender zijn.

denktank van ouders die het hele traject heeft

Keurslijf

Profileren

stromen zijn de ouders leidend – “de ouders

Verschoor heeft in zijn ruim dertigjarige

Het plan voor een 2-stromenschool viel bij

kiezen, wij adviseren”.

carrière in het onderwijs altijd moeite gehad

het stichtingsbestuur COG Drenthe in goede

De Vos heeft het invoeringstraject van de

met het keurslijf van één bepaalde onderwijs-

aarde. “Wij willen graag dat al onze scholen

2-stromenschool met tevredenheid gadege-

filosofie, dat nooit recht kan doen aan alle

zich op een bepaalde manier profileren,

slagen. “De Lichtbaak heeft het gedaan op een

verschillende manieren waarop kinderen

­rekening houdend met het profiel van scholen

manier die heel erg past bij de cultuur van deze

leren. Gaandeweg heeft hij elementen van

in de omgeving”, zegt Ger de Vos, lid van het

school: zorgvuldig, met veel aandacht voor de

dalton- en jenaplanonderwijs in het traditio-

college van bestuur. “Ons uitgangspunt is: als

leerkrachten en de ouders, gericht op het

nele leerstofjaarklassensysteem ingebouwd.

een school een goed onderbouwd plan heeft

creëren van een zo breed mogelijk draagvlak”,

In 2005 rees het besef dat het tijd werd voor

om bijvoorbeeld daltononderwijs in te voeren,

­constateert hij achteraf.

een radicalere ingreep: ouders en kinderen

mogen de financiën geen blokkade zijn.”

meegelopen. Bij de keuze voor een van beide

echt iets te kiezen geven door twee verschil-

Hoger niveau

lende onderwijsrichtingen aan te bieden.

Dat gold ook voor de vernieuwing bij

Eind augustus 2009 was het dan zover: de

Dat besef, geboren tijdens een ‘heidag’ van

De Lichtbaak. COG Drenthe heeft extra

groepen 1 tot en met 4 begonnen het school-

Verschoor met zijn adjunct, was mede

geld uitgetrokken voor scholing en materieel

jaar met twee stromen. Twee derde van de

­ingegeven door zorgen over de gewijzigde

en met de directie naar subsidiemogelijk-

leerlingen volgt methodisch onderwijs, een

24

column

Marianne Luyer voorzitter Besturenraad

Leraren: Neem zelf het initiatief! Een van de verdiensten van dit kabinet is

rol als kennisoverdrager, of is dat de leraar die

­onmiskenbaar dat het de rol van de leraar weer

studenten begeleidt bij het ontwikkelen van een

hoog op de agenda heeft gezet. Of de bewinds­

breed scala aan competenties? Naar mijn mening

lieden op Onderwijs met hun actieplan LeerKracht

is hier sprake van een heuse paradox, alsof beide

derde OgO. Beide stromen werken met

daarbij de juiste insteek hebben gekozen, is

opvattingen diametraal tegenover elkaar zouden

combinatieklassen.

­echter de vraag. Zoals ik in mijn vorige column

staan. Niets is minder waar!

Verschoor is er heilig van overtuigd dat

heb betoogd, is de invoering van een statuut om

In het bedrijfsleven zijn medewerkers al lang

kinderen met verschillende leerstijlen in

het instemmingsrecht van de docent in het beleid

­vertrouwd met het idee dat het een niet zonder het

de nieuwe situatie beter zullen gedijen.

te verankeren, een heilloze weg. Het is een voor-

ander kan, omdat nou eenmaal de maatschappij

“Ik verwacht dat kinderen in beide stromen

beeld van doorgeschoten juridisering, zoals je dat

voortdurend aan verandering onderhevig is.

gemiddeld op een hoger niveau zullen

helaas steeds meer in onze samenleving aantreft.

En dat die ontwikkelingen niet louter als een

uitstromen.”

Eigenlijk is het een uiting van wantrouwen, alsof

bedreiging moeten worden beschouwd, maar juist

De meest spannende vraag voor de nabije

de bestuurders van een schoolorganisatie en de

de kans bieden om aan de eigen loopbaan een

toekomst is of het 2-stromenconcept de

docenten niet h ­ etzelfde zouden nastreven,

nieuwe invulling te geven die de arbeidsvreugde

daling van het leerlingenaantal (nu twee­

­namelijk goed onderwijs voor onze jeugd.

alleen maar ten goede komt. Dat moet in het

honderd) tot staan brengt. Verder moet de

onderwijs toch ook lukken?!

toekomst uitwijzen hoe populair OgO wordt.

Want laten we wel wezen, een bestuurder zou

Verschoor houdt rekening met de mogelijk-

geen knip voor de neus waard zijn als hij of zij niet

Ik ben ervan overtuigd dat juist dan de status van

heid dat zo veel ouders voor OgO kiezen dat

maximaal gebruik zou maken van de kwaliteiten

de leraar aan kracht zal winnen. Werk aan de

het methodisch onderwijs “doodbloedt”.

van zijn medewerkers om de gestelde doelen te

winkel dus: docenten organiseer jezelf rond de

Dat zou hij geen ramp vinden. Als de ouders

bereiken. Meer dan ooit is een onderwijsinstelling

inhoud van het vak, ontwikkel een beroeps­

daarvoor kiezen, wordt De Lichtbaak wat

een gemeenschap die, zoals het woord al aangeeft,

vereniging en een professionele gedragscode,

hem betreft weer een ‘1-stroomschool’.

voor een gezamenlijke opdracht staat.

etc. Dan hou je de regie over de ontwikkelingen van het vak in eigen hand, en dat draagt weer bij

De inbreng van de docent is dus ook in mijn ogen

aan het plezier in het vak! Daar staat of valt alles

cruciaal, maar ik zou graag zien dat de beroeps­

mee. De bevlogen en toegewijde docent, aan wie

groep meer zelfvertrouwen aan de dag legt en

je je kinderen ­toevertrouwt, die is ons allemaal

meer overtuigd is van de eigen kracht en – vooral

heel veel waard!

– de eigen kwaliteiten. En dat uitdraagt. Het wordt tijd voor nieuw elan! Dat komt sterk naar voren in het debat over wat nu, aan het begin van de 21e eeuw, de ideale leraar is. Is dat de klassieke docent in zijn of haar

Reageren? Mail Marianne Luyer op [email protected]

25

Lawaai op het schoolplein J URIDI S C H E k w es t i e In deze rubriek komt maandelijks een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.

de ­wettelijke geluidsnormen overschrijden, net als bijvoorbeeld bezoekers van een openluchtzwembad of een sportterrein. De uitzondering heeft overigens alleen betrekking op het basisonderwijs, niet op het voortgezet onderwijs. Maar sommige burgers zijn niet voor een gat te vangen en zoeken naar andere juridische aanknopingspunten om

Tekst: Emmanuel Naaijkens

hun gelijk te halen. Kort voor de zomervakantie diende een zaak voor de Raad van State, waarin een buurman van een Haagse basisschool de kinderen het zwijgen op wilde leggen. Van het college van B en W eiste hij dat het op

In de wereld van de ruimtelijke ordening is het een

grond van de wetgeving (art. 18.14 Wet milieubeheer)

­huiveringwekkend begrip: nimby. Een acroniem uit het

tegen de geluidsoverlast zou optreden. De juridische

Engels dat staat voor not in my backyard, ‘niet in mijn

insteek van de bezwaarmaker was dat de school een

achtertuin’. Nimby is de weerstand van burgers waar

gym­lokaal voor de kleuters had en dat de school daarom

­plannenmakers tegenaan lopen als ze een weg, een

gelijk gesteld kon worden aan een sporthal en een sport-

­winkel­centrum, een industrieterrein, een ziekenhuis, een

school. Die moeten namelijk wel aan de geluidsnormen

verzorgingstehuis, een school enz. een plek ergens op de

voldoen. Maar de Raad van State ging in die redenering

kaart van Nederland willen geven. Prima voorzieningen,

niet mee, een gymlokaal is toch echt iets anders.

zeggen omwonenden, maar niet in onze buurt. Vrij recent is dat omwonenden in het geweer komen

De vraag is of omwonenden niet gewoon wat toleranter

tegen – in hun ogen – overlast van scholen. Dan gaat

zouden moeten zijn ten aanzien van jonge kinderen die

het bijvoor­beeld om extra verkeersdrukte in de straat,

nou eenmaal – in pedagogisch opzicht zelfs wenselijk –

om rond­hangende scholieren en lawaai dat kinderen

een uitlaatklep nodig hebben. In een andere (civiele) zaak

­produceren als ze op het schoolplein spelen. In het laatste

over geluidsoverlast van een school, vond de rechter dat

geval leken klagende buurtbewoners hier en daar aan

in ieder geval wel. De procederende burger had moeten

het langste eind te trekken met een succesvol beroep op

beseffen dat toen hij een woning betrok naast de basis-

de milieuwetgeving.

school, hij het geluid van de kinderen op de koop toe

De wetgever had namelijk verzuimd in het zogenoemde

moest nemen. Net zoals bewoners van een binnenstad het

Activiteitenbesluit, dat gerelateerd is aan de Wet

lawaai van cafébezoekers hebben te accepteren, zo geldt

­milieubeheer en sinds 1 januari 2008 van kracht is, een

dat ook voor omwonenden van een school. Dan is het in

­uitzondering te maken voor geluidsoverlast veroorzaakt

de ogen van de rechter voor de burger een kwestie van

door spelende schoolkinderen. De uiterste consequentie

aanpassen of verhuizen. Maar dat ontslaat een school niet

zou zijn dat kinderen alleen nog zonder geluid te maken

van de plicht om, binnen het redelijke, de overlast van het

buiten zouden kunnen spelen. De Tweede Kamer vond

stemgeluid zoveel mogelijk te beperken, voegde de

dat te gortig en vroeg in december vorig jaar milieu­

rechter er in zijn uitspraak aan toe.

minister Cramer in een motie om in te grijpen. Het gat in de regelgeving wordt per 1 januari 2010 gedicht. Vanaf dan mogen kinderen op het schoolplein met hun stemmen

26

Opleidingen najaar 2009 Leergang

Sector

Voor wie

Periode

Prijs *

Plaats

Persoonlijk leiderschap in het VO

VO

Bestuurders en

27-10-2009 t/m

€ 5.750,-

Amersfoort

leidinggevenden

09-06-2010

Directieleden

05-10-2009 t/m

€ 4.300,-

Amersfoort

Nieuwe impulsen voor

PO

persoonlijk leiderschap

14-06-2010 06-10-2009 t/m

Steenwijk

15-06-2010 Bergen (NH)

12-10-2009 t/m 21-06-2010

Hoeven

13-10-2009 t/m 22-06-2010

Boxmeer

15-10-2009 t/m 23-06-2010 Leergang voor bovenschools en

PO

Bovenschoolse en meer-

03-11-2009 t/m

schoolse directeuren

22-06-2010

Team- of afdelingsleiders en

12-10-2009 t/m

conrectoren

01-05-2010

PO

Leraren

VO

meerschools management Effectief leidinggeven aan de

VO

ontwikkelingen in het havo Nascholing Diploma Christelijk

€ 4.700,-

Amersfoort

€ 4.750,-

Amersfoort

In overleg te bepalen

€ 1.975,-

Incompany

Bestuurders en

08-10-2009 t/m

€ 1.575,-

Amersfoort

leidinggevenden

14-12-2009

Basisonderwijs Imagobeleid

Cursussen

Sector

Voor wie

Periode

Prijs*

Plaats

Functiemix

PO, VO

Leidinggevenden en

PO: 02-10-2009

€ 400,-

Amersfoort

personeelsfunctionarissen

VO: 23-11-2009

Leidinggevenden en

06-10-2009 of

€ 275,-

Amersfoort

vertrouwenspersonen

04-02-2010

PO, VO, MBO,

Leidinggevenden met

12-11-2009 of 24-03-

€ 400,-

Amersfoort

HBO, WO

­portefeuille P&O en

2010

€ 525,-

Amersfoort

Een klacht, wat nu?

Gesprekscyclus & Beoordelen

PO, VO

­staffunctionarissen P&O Gesprekstraining

Personeelsdossier

PO, VO, MBO,

Bestuurders en

02-12-2009 of

HBO, WO

leidinggevenden

19-03-2010

PO, VO

Managers en

08-12-2009

€ 275,-

Amersfoort

05-11 en 11-11-2009

€ 1.200,-

Amersfoort

Bovenschools management

23-11-2009 of

€ 525,-

Amersfoort

en directeuren

10-02-2010

personeelsfunctionarissen Met overtuigingskracht omgaan

PO, VO

met de media Het schoolondernemingsplan

Bestuurders, leidinggevenden, persvoorlichters

PO

Inspirerend vergaderen

PO

Leidinggevenden

15-12-2009

€ 525,-

Amersfoort

P&O adviseur in het onderwijs

PO, VO

Personeelsfunctionarissen

26-11 en 27-11-2009

€ 1.400,-

Amersfoort

of 04-03 en 05-03-2010

Wilt u meer informatie over ons aanbod, neem dan contact op via 070 348 11 48 of kijk op www.vlietacademie.nl * De prijs voor niet-leden van de Besturenraad is 25% hoger

27

bes t u r e n r a a d

THEMA september over ouderbetrokkenheid

Nieuwe senior consultant governance en organisatieontwikkeling

Maandelijks ontvangt u THEMA po en/of vo bij het abonnement op SBM. Deze maand

Carla Schaap is bij de Besturenraad in dienst getreden

gaat het in beide THEMA’s over ouder­

als senior consultant. Zij richt zich v­ oornamelijk op

betrokkenheid.

­governance en organisatie­ontwikkeling. Carla Schaap brengt in haar nieuwe functie jarenlange ervaring in het

Voor meer informatie over THEMA kunt u

­voortgezet onderwijs mee. Zij was vele jaren docente

bellen met 070 348 12 01 of mailen naar

Nederlands en Duits en werkte de a ­ fgelopen tien jaar als

[email protected]. U kunt ook kijken op

schoolleider in het vmbo.

www.besturenraad.nl.

MBO-conferentie ‘Burgerschap met LEV!’ De Federatie Christelijk MBO organiseert op

ter sprake te b ­ rengen – in lessen burgerschap

In workshops vult u uw persoonlijke en

2 oktober 2009 een inspirerende conferentie

en LEV, in mentoraat en studiebegeleiding.

­professionele ­rugzak met nieuwe ideeën en

voor iedereen in het mbo die direct te maken

Deze conferentie inspireert u tot nieuwe inzichten

werkvormen.

heeft met de levenservaringen van deelnemers.

in burgerschap met LEV en biedt u nieuwe hand­

Burgerschap draait om het hart en de ziel van

vatten voor het omgaan met levenservaringen van

deelnemers die zoeken naar hun plaats in de

deelnemers.

maatschappij, en heeft dus alles te maken met

Meld u aan voor de conferentie op vrijdag 2 oktober 2009 van 9.30 – 15.30 uur in ROC Landstede, Westeinde 31-33, 3844 DD

levensbeschouwelijke ­vorming: burgerschap

Oud-minister Ella Vogelaar zet de toon met een

Harderwijk. Dat kan via onze website,

met LEV dus!

interactief betoog over het belang van burgerschap

www.besturenraad.nl > MBO.

met LEV. Thom Geurts, oud-beleidsmedewerker Tijdens hun opleiding doen deelnemers ervaringen

onderwijs en identiteit van de Bond KBO en de

Voor meer informatie kunt u terecht bij

op van succes en falen, mogelijkheden en

Bond KBVO, gaat ’s middags in op de plaats van

Cora Tuitel (bestuurssecretariaat Federatie

­grenzen, toekomstperspectieven en eindigheid.

zingeving en dialoog in de mbo-instelling als

Christelijk MBO), [email protected],

Mbo-instellingen bieden ruimte om die ervaringen

­pedagogische waardengemeenschap.

070 348 12 74.

Narthex: Zeg wat je denkt! – op zoek naar authentieke meningsuiting Het nieuwe nummer van Narthex (jaargang 9,

Maar ook als u meer algemeen in levens­

nummer 4) verkent de haken en ogen van de

beschouwelijk onderwijs geïnteresseerd bent,

­vrijheid van menings­uiting. ‘Je mag toch

heeft het u heel wat te b ­ ieden. Met de Bond KBVO

­zeggen wat je denkt’, lijkt in onze tijd de norm

en de KVSC maken wij dit blad, dat zes maal per

geworden. Ook op onze scholen worden we

jaar verschijnt.

geconfronteerd met de gevolgen daarvan. Het idee dat de vrijheid van meningsuiting

Voor een proefexemplaar, bestelling of

­grenzen heeft, komt veel j­ongeren vreemd voor.

­abonnement kunt u contact opnemen met

In dit nummer van Narthex aandacht voor de

­uitgeverij DAMON, telefoon 0495 49 93 10,

rol van scholen en van het vak godsdienst/

www.damon.nl.

levens­beschouwing in het bevorderen van ‘authentieke meningsuiting’. Narthex, tijdschrift voor levensbeschouwing en educatie, is gericht op schoolleiders en ­docenten godsdienst/ ­levensbeschouwing.

28

Besturenraad versterkt verenigingsdemocratie De ledenraad van de Besturenraad heeft op 30 juni 2009 ingestemd met een statuten­ wijziging. Net als veel van zijn leden kiest de Besturenraad voor een scheiding van bestuur

De Besturenraad is de vereniging van het christelijk onderwijs. De vereniging behartigt

en toezicht. Daardoor komt het bestuursmodel

de maatschappelijke en politieke belangen van christelijke scholen en ondersteunt

met college van bestuur en raad van toezicht in

­bestuur, management en docenten bij de realisatie van hun ­ambities vanuit hun

de plaats van de huidige structuur met een

­christelijke identiteit. Bij de Besturenraad zijn 546 besturen aangesloten, met meer

directeur-­secretaris en een bestuur/ledenraad.

dan 2200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deel­nemers en studenten in alle

Inmiddels is begonnen met de werving van

­onderwijssectoren. De vereniging houdt een uitvoeringsorganisatie in stand met

leden van de raad van toezicht. (Zie de adver-

70 medewerkers met een omzet van € 7,5 miljoen.

tentie hiernaast.) U wordt van harte uitgenodigd te reageren en/of potentiële kandidaten in uw

Vanaf 1 januari 2010 brengt de Besturenraad met de invoering van het raad van toezicht-

omgeving op de vacatures te wijzen.

model een scheiding aan tussen de bestuurlijke en de toezichthoudende ­bevoegdheden

De statutenwijziging formaliseert in feite de al

binnen de vereniging. Dit heeft tot gevolg dat de governance van de ­bedrijfsvoering wordt

bestaande bestuurlijke verhoudingen, waarin

geactualiseerd.

veel bestuurlijke taken en bevoegdheden krachtens het directiestatuut al aan de directeur

Hierdoor ontstaan de volgende vacatures:

waren gedelegeerd.

EEN VOORZITTER VAN DE RAAD VAN TOEZICHT

Met de instelling van een algemene ­ledenvergadering en commissies die de bestuurder adviseren, wordt de verenigings­

EN DRIE LEDEN VAN DE RAAD VAN TOEZICHT

democratie versterkt. Alle leden kunnen zich voortaan uitspreken over de ­contributie, begroting en rekening van de vereniging, en

De Besturenraad zoekt kandidaten die zich uit overtuiging voor een christelijke o ­ rganisatie willen

invloed uitoefenen op de beleidsmatige koers.

inzetten en die een brede en maatschappelijke binding hebben. De vereniging streeft naar een

De instelling van inhoudelijke adviescommissies

divers samengestelde raad van toezicht. Vrouwen en toezichthouders van allochtone afkomst

zorgt ervoor dat het beleid van de vereniging

nodigen we nadrukkelijk uit te reageren. Samen brengen de kandidaten kennis en ervaring in op

permanent door de leden wordt gevoed en dat

het gebied van identiteit, onderwijsbeleid- en bestuur, zakelijke dienstverlening, juridische dienst-

de band tussen de leden en het bureau wordt

verlening en financiën.

versterkt. De statutenwijziging gaat in op 1 januari 2010.

Geïnteresseerd? Vraag het informatiepakket aan bij Pieter Houwers, bestuurs­secretaris

We zullen u voor die tijd uitgebreid informeren

Besturenraad via [email protected]. Op www.besturenraad.nl treft u alle informatie

over de wijze waarop u in de nieuwe situatie

over onze vereniging aan. Voor inhoudelijke informatie over de functie kunt u contact opnemen

invloed kunt uitoefenen op het reilen en zeilen

met Ger Redert, formateur van de raad van toezicht, 06 523 28 561. Uw sollicitatie ontvangen wij

van de Besturenraad.

graag voor 10 oktober 2009 via [email protected].

Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Bestuurssecretariaat Federatie Christelijk MBO Wubbo Boiten is sinds 1 augustus 2009 belast met

­directeur van het Greijdanus, een gereformeerde i­nstelling

­advisering en ondersteuning van het bestuur van de

voor voort­gezet onderwijs in Zwolle en o ­ mstreken. Samen

Federatie Christelijk MBO. Het bestuurssecretariaat van de

met ROC Landstede en de Gereformeerde Hogeschool

Federatie berust bij de Besturenraad. Boiten verricht zijn

was hij oprichter van ROC Menso Alting in Zwolle, een

werkzaamheden voor de Federatie freelance vanuit zijn

­gereformeerde mbo-instelling.

management­adviesbureau. Hij was eerder centraal

29

“We hebben nu een document om onze stappen mee te onderbouwen”

Financiële scan biedt inzicht in eigen situatie

Primas Scholengroep ziet het leerlingenaantal afnemen. Het is tijd om de inkomsten en u ­ itgaven onder de loep te nemen. Welke maatregelen zijn nodig voor een goede balans? Een financiële scan door een consultant van de Besturenraad brengt inzicht en helpt k ­ nopen door te hakken.

De Primas Scholengroep, een vereniging voor christelijk basisonderwijs met dertien scholen in de gemeenten Veere en Noord-Beveland, kreeg het afgelopen jaar te maken met krimp. “Met name het platteland van Walcheren is aan het vergrijzen”, vertelt PietJan Reijnierse, lid van het managementteam. Reijnierse, die personeel, financiën en organisatie in zijn portefeuille heeft, verwacht dat de daling van het aantal leerlingen de komende jaren zal doorzetten. “Wij willen graag weten wat dat betekent voor ons als organisatie. De materiële lasten stijgen en zijn steeds minder in ­evenwicht met de inkomsten. Hoe ga je daarmee om?” Een andere vraag van Primas betrof het evenwicht tussen de uitgaven voor personeel en de andere kosten. “We willen zoveel mogelijk geld laten toekomen aan het primaire proces: de leerkracht voor de klas. Maar het moet natuurlijk wel kunnen. We vroegen ons af naar welk

PietJan Reijnierse

percentage personele lasten we moeten sturen. We willen ons hard maken voor goed onderwijs, maar ook een ­financieel gezonde organisatie blijven.” Consultant Genno Wolthers van de Besturenraad kwam naar Koudekerke om een financiële scan van de organisatie te maken. “Ik kijk dan naar de totale inkomsten van de organisatie, inclusief de rijksvergoeding voor alle aangesloten scholen, en naar het personeel op de scholen”, vertelt Wolthers. Hij vindt een verdeling van 20% voor materiële en 80% voor personele kosten optimaal. De verhouding tussen die twee posten luistert nauw. Hij legt uit: als je niet 80% maar 82% besteedt aan personeel, houd je 18% over. Die 2% extra voor het personeel lijkt een kleinigheid, maar leidt er wel toe dat het budget voor het onderwijs slinkt van 20 naar 18%, een afname met maar liefst 10%. Dat verraderlijke effect, vertelt Wolthers, noemt men ook wel de hefboomwerking. Sinds de invoering van de lumpsum, waarbij scholen één 30

Genno Wolthers

zak met geld krijgen, moeten schoolleiders zich het hoofd

verhouding, bijvoorbeeld op een kleine school met

breken over dit soort vragen. “Het is een kwestie van

combinatiegroepen waar niet alle klassen optimaal zijn

kiezen. Als je teveel personeel hebt, kun je niet zoveel

gevuld. Ook bij scholen met achterstandsleerlingen is de

betalen. Ga je van honderd naar 95 personeelsleden, dan

verhouding anders; dan krijgt een school geld voor extra

houd je geld over om eventueel extra te belonen.”

personeel.”

Afvloeiing

Buffer

Uit de scan bleek dat Primas 84,7% besteedt aan personele

Wolthers begint zijn financiële scan altijd met een

lasten. Reijnierse: “We willen naar 81%. Dat zullen we

nul­meting. “Vanuit de organisatie met haar totale budget

deels bereiken door natuurlijke afvloeiing, mensen die

reken ik terug naar de afzonderlijke scholen en kijk ik of

met FPU gaan. Maar ik verwacht jammer genoeg dat we

de verdeling van het budget gerechtvaardigd is.” Ook de

ook mensen moeten laten gaan. Dat hangt ervan af hoe

vermogenspositie wordt in beeld gebracht. Een organi-

het leerlingenaantal zich zal ontwikkelen.”

satie heeft een bepaalde buffer nodig. Dat zogenaamde

Primas wil meer gaan sturen op personele lasten en

weerstandsvermogen moet volgens Wolthers minimaal

­tegelijkertijd goed onderwijs blijven garanderen. “Zoiets

15% bedragen. Zo’n buffer is onontbeerlijk bij onvoor-

doe je niet zomaar; daar hebben we meerjarenbeleid voor

ziene tegenvallers. Zo kan een school zich genoodzaakt

ontwikkeld. We hebben een stappenplan gemaakt waarbij

zien om een afkoopsom te betalen aan een niet-functione-

het te besparen percentage ook in stappen omhoog gaat.”

rende leerkracht.

De financiële scan is uitgevoerd in het voorjaar van 2009.

“Is de buffer te klein, dan moet je geld zien over te houden

“Komend jaar zitten we al op 84%. We hebben dus al

op de begroting om het potje verder te vullen.” Een te

bijna 1% bespaard zonder dat er ontslagen zijn gevallen.”

grote reserve is ook niet goed. “De overheid draagt jaar-

Dat lukte volgens Reijnierse doordat het personeel effi­

lijks geld bij voor het onderwijs. Als je reserve te groot is,

ciënter is ingezet.

is dat een indicatie dat je jaar op jaar geld hebt onttrokken aan het onderwijs. Je moet reserveren wat nodig is, maar

“De financiële scan heeft bij de rest van de organisatie de ogen geopend”

niet eindeloos geld oppotten. Bovendien is een heel grote reserve niet nodig, want de overheid is een betrouwbare subsidiebron.” In Koudekerke leidde de financiële scan tot meer inzicht in de eigen situatie. Reijnierse: “We zien ook scherper wat op termijn de financiële doelstelling moet zijn. Onze liquiditeit en solvabiliteit zijn in orde, maar omdat

Niet alle besturen zijn op dit punt even slagvaardig.

we vooruit geïnvesteerd hebben, is ons weerstandsver-

Doordat de loonkosten tot de invoering van de lumpsum

mogen aan de magere kant. We hebben flink geïnvesteerd

altijd werden gedeclareerd bij het Rijk, zijn scholen niet

in ICT en die nota’s betaald voordat de rijksbijdrage

gewend om kritisch te kijken naar de omvang van hun

­hiervoor was uitgekeerd. Ook onze huurkosten hebben

personeelsbestand. Wolthers: “Vaak verzuimen besturen

we van tevoren afgerekend. We zaten op een weerstands-

om maatregelen te nemen wanneer het leerlingenaantal

vermogen van 7%. Dat gaan we dus verder opbouwen.

terugloopt. Vóór de invoering van lumpsum kwamen er

We gaan proberen om jaarlijks wat over te houden.”

vaak extra budgetten, waarvan extra mensen werden

Voor hemzelf kwamen er geen grote verrassingen uit de

aangesteld. Die bleven vaak nadat de budgetten

scan. “Het was een bevestiging van wat ik al een beetje

verdwenen waren.”

wist. Maar de scan heeft de ogen geopend bij de rest van

Ook bij besturen met meer scholen ziet Wolthers wel

de organisatie: het bestuur, de medezeggenschapsraad,

eens scheefgetrokken situaties. “Vaak heeft de ene school

het management en de directeuren. Het is goed om te

veel meer personeel dan de andere, omdat de ene

weten dat je op personele lasten moet besparen.

­d irecteur assertiever is dan de andere. Elke directeur wil

We hebben nu een document om dat mee te onder-

het goed regelen voor zijn eigen school. Een bovenschools

bouwen.” Primas ziet voldoende kansen, benadrukt

directeur moet dan verstandig genoeg zijn om de grote

Reijnierse. “Onze situatie zet aan tot creatieve

lijn vast te houden. Zo’n situatie vereist sturing en

­oplossingen. We gaan goed nadenken over hoe we ons

krachtig management.”

personeel het best kunnen inzetten.”

Vrijwel altijd lukt het in zo’n situatie om de verhoudingen zonder gedwongen ontslagen recht te trekken. “Soms betekent het dat mensen moeten overstappen naar een andere school van hetzelfde bestuur. Dat is in de

Wilt u ook een financiële scan laten uitvoeren?

­praktijk wel eens lastig; mensen zijn vaak gehecht aan

Neem dan contact op met Genno Wolthers.

hun eigen school.”

Hij is te bereiken via 070 348 12 53, 06 531 75 916 of

Hij vindt 22 leerlingen per leerkracht een gezonde

­[email protected].

verhouding. “Er kunnen redenen zijn voor een andere 31

32