christelijke identiteit is inclusief denken

Nr.8 | juni 2015

MAGAZINE VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS

Gepersonaliseerd leren

JE MOET HET IN VERHOUDING ZIEN

FOCUS: OVEREEN­ KOMSTEN

Wat leg je vast?

MAATSCHAP­ PELIJKE BETROKKEN­ HEID

als succesvol onderwijsconcept

VERUS 2015

Katholieke/christelijke identiteit is inclusief denken

ONDERWIJS­ TOEZICHT

Waarheen leidt de weg?

de klas van...

“DIT IS EEN GROEP VAN VOLHOUDERS” Tekst: Marijke Nijboer | Fotografie: Ruben Schipper

‘‘Deze klas zit in het eerste jaar van de

drie of vier weken ook nog een hele zaterdag.

verkorte pabo-opleiding. De studenten

Ze lopen een dag per week stage en

hebben allemaal al een hbo- of acade­mische

sommigen hebben daarnaast ook nog eens

NAAM:

opleiding achter de rug. Een opleiding tot

een baan. Dit is een traject voor volhouders.

VERONIQUE DAMOISEAUX FUNCTIE: STUDIELOOPBAAN­ BEGELEIDER LEEFTIJD: 45 PLAATS: ZWOLLE GROEP: DEELTIJD 3 B VRIJE TIJD: TUINIEREN, LEZEN, HARDLOPEN, TEKENEN EN SCHILDEREN

sportleraar bijvoorbeeld, onderwijskunde,

Als mensen uitvallen, is het ook meestal

journalistiek of een muziekopleiding.

omdat ze de opleiding qua tijd moeilijk

De meesten hebben al gewerkt, doorgaans

kunnen combineren met hun privéleven.

buiten het onderwijs. De sfeer is heel goed.

Zodra er in de privésfeer iets gebeurt wat

Het zijn allemaal volwassenen die al een

extra tijd gaat kosten, bijvoorbeeld een

eigen leven hebben opgebouwd en allerlei

ouder voor wie ineens mantelzorg nodig is,

keuzes hebben gemaakt. Dat zorgt voor

gaat het vaak mis. In deze klas zijn er

een wat andere sfeer dan in een reguliere

ongeveer tien mensen voortijdig gestopt.

paboklas. Hier worden andere gesprekken

Bij het vak Zingeving, esthetiek en ethiek

gevoerd. Mensen durven zich in deze klas

komt ook het geloof aan bod. Waar kun je in

kwetsbaar op te stellen. Deze studenten

geloven, wat voor beeld heb jij bij God, wat

zijn ook al wat reflectiever. Ze zoeken ook

is hopen? Bij dit vak worden allerlei aan het

duidelijk de verbinding tussen wat ze zien

geloof gerelateerde vraagstukken besproken

in hun stageschool en wat ze hier op de

en de studenten moeten daarover ook een

opleiding leren. Ze kunnen goed nadenken

essay schrijven. Dat leidt dan weer tot veel

over hun eigen handelen en kijken kritisch

discussie. Ik vind het bijzonder leuk om deze

naar hoe de lessen hier worden aangepakt.

mensen te mogen begeleiden. Ze groeien

Ze gaan ook met elkaar in gesprek over

niet alleen uit tot gedreven professionals,

hoe dat anders zou kunnen. Wat ook een

maar groeien ook op persoonlijk gebied. Het

verschil maakt: de studenten zijn allemaal

is mooi om daar een bijdrage aan te leveren

gemo­tiveerd, want ze volgen een tweejarige,

én het houdt mij ook een spiegel voor,

intensieve opleiding. Ze komen iedere dinsdag

waardoor ik ook mezelf blijf ontwikkelen.’’

De klas van...

2

en donderdag naar school en eens in de

•

inhoud

10 IN DEZE EDITIE

16

GEPERSONALI­ SEERD LEREN  4

18

24

29

Dankzij slimme toepassingen kunnen

VERUS 2015: ­INCLUSIEF ­DENKEN  18

leerlingen steeds beter ‘onderwijs

Deze tijd van uitsluiting en andere

WWZ STELT SCHOOL­ BESTUREN VOOR PUZZEL  29

op maat’ krijgen. Maar wat betekent

grote maatschappelijke problemen

De Wet Werk en Zekerheid zorgt voor

dat voor de school, voor de relatie

vraagt van katholiek en christelijk

problemen met invalkrachten en

tussen leraar en leerling?

onderwijs inclusief denken en

onbevoegde leraren.

VERUS 2015 TERUGBLIK  8, 9, 30, 31

handelen.

DE RONDVRAAG: VAL KINDEREN NIET LASTIG MET EEN ZOMER­ SCHOOL  34

VERUS VERDIEPT: GEPERSONALI­ SEERD LEREN: EEN LEERZAME F(R)ICTIE  24

Verus poneert een stelling.

Als gepersonaliseerd leren alleen

Betrokkenen uit het onderwijs

Christelijk College Zeist heeft een

maar betekent dat je het onderwijs

reageren.

moeilijke situatie benut om een

afstemt op de aanleg van de leerling,

succesvol onderwijsconcept te

zie je paradoxaal genoeg de persoon

RUBRIEKEN

ontwikkelen.

van de leerling over het hoofd.

DE KLAS VAN… 2

FOCUS: OVEREENKOM­ STEN: WAT LEG JE VAST?  16

ONDERWIJSTOE­ ZICHT: WAAR­ HEEN LEIDT DE WEG?  28

Wat leg je vast in overeenkomsten

De Wet op het onderwijstoezicht

GA JIJ JE MAAR EENS

die schoolorganisaties sluiten met

moet in de uitwerking echt beter,

MELDEN... 22

het oog op samenwerking? En hoe?

vindt ook de architect van de WOT.

JURIDISCHE KWESTIE 32

MAATSCHAPPE­ LIJKE BETROK­ KENHEID  10

COLUMN WIM KUIPER 12 DIENSTVERLENING IN DE PRAKTIJK 13 MIJN VERHAAL 14 OPINIE 21

LEDENVOORDEEL 33

CORRECTIE In het artikel In het onderwijs moet geld verspild worden in Verus Magazine 7 (mei 2015) is op pagina 7 per abuis een verkeerd stuk tekst geplaatst. De juiste versie van het artikel leest u in de pdf van Verus Magazine mei die u vindt op www.verus.nl onder downloads.

COLOFON

Nr.8 | juni 2015 VERUS MAGAZINE VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS

REDACTIE Marijke Nijboer (redacteur) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (bladmanager, eind- en beeldredacteur)

VERUS, vereniging voor voor katholiek en christelijk onderwijs. Wij verenigen schoolleiders van meer dan 3.500 scholen en bestuurders en toezichthouders van ruim 700 scholenorganisaties in PO, VO, MBO en HO. Voor hen zijn wij in de ontwikkeling van eigentijds katholiek en christelijk onderwijs de vernieuwende sparringpartner en de vertrouwde belangenbehartiger.

REDACTIEADRES Houttuinlaan 5b, Postbus 381, 3440 AJ Woerden [email protected].

ISSN: 2352-5320

VERUS DIGITAAL Het magazine kan als pdf gedownload worden van www.verus.nl. VORMGEVING Ontwerpwerk, Den Haag DRUK Ten Brink, Meppel COVERFOTO Jan van der Meijde

Verus Magazine verschijnt zes keer per jaar. ABONNEMENTEN (excl. 6% btw) Verus Magazine is voor leden gratis en kost voor niet-leden 50. Voor niet-leden wordt het abonnement zonder schriftelijke opzegging (per e-mail of post) na een jaar ­automatisch verlengd voor onbepaalde tijd. Er geldt een opzegtermijn van drie ­maanden. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44 of [email protected].

COPYRIGHT Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. DISCLAIMER Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.

3

“Zeker in het christelijk onderwijs moeten we inzien dat ieder mens een eigen roeping heeft, en proberen hen te helpen die te vinden.”

4

coverstory

Tekst: Anton de Wit  | Fotografie: Jan van der Meijde en Sjaak Verboom (Borgman)

GEPERSONALISEERD LEREN:

JE MOET HET IN VERHOUDING ZIEN DANKZIJ SLIMME TOEPASSINGEN KUNNEN LEERLINGEN STEEDS BETER ‘ONDERWIJS OP MAAT’ KRIJGEN. MAAR WAT BETEKENT DAT VOOR DE SCHOOL, VOOR DE RELATIE TUSSEN LERAAR EN LEERLING? THEOLOOG ERIK BORGMAN VERZET ZICH TEGEN DE CONTROLEDRANG: “MENSEN ZIJN NIET GEBAAT BIJ HET IDEE DAT ER EEN WEG VOOR HEN UITGESTIPPELD IS.”

“Ik wens mijn groep een goedemorgen en

leraar de rol van de reisleider had, die zijn

met een glimlach. Hij heeft zijn weg gevonden,

een heel fijn weekend. Dat zijn mijn centrale

reisgezelschap in een kluitje de makkelijkste

is gerenommeerd katholiek theoloog en

momenten in de klas. Verder zijn er geen

weg naar de top wees.

hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg,

centrale momenten meer. Ik beweeg mij

“Die reisleider is weg, je bent nu een expe­ditie­

spreekt en schrijft daarbij geregeld over de

tussen de leerlingen, kijk op mijn dashboard

leider. Sommige mensen kunnen harder

betekenis van goed onderwijs.

om te zien waar zij mee bezig zijn.” Aan het

lopen, die laat je vooruit lopen over smalle

Gepersonaliseerd onderwijs, een leraar als

woord is een docente Duits uit Emmen die

paadjes. Anderen moeten over een brede

expeditieleider – dat was dus op het eerste

werkt met een ICT-methode voor geperso-

weg, en hebben soms een duwtje nodig.

gezicht wel iets voor hem geweest. Maar

naliseerd leren. Ze deelt haar enthousiasme

We komen allemaal bij de top, maar wel

in zekere zin heeft hij dat ook gehad, vertelt

daarover in een video op Kennisnet

allemaal anders. Dat is hoe de rol van

hij. “Er waren steeds die paar leraren die iets

(www.kennisnet.nl/themas/personaliseren).

docent veranderd is.”

in me zagen, me een duwtje in de goede

Onvervangbaar

Dat is sowieso een onvervangbaar aspect

Erik Borgman was vroeger zo’n leerling die

van het leraarschap. Onderwijs gaat over

onderwijsbehoeften, en dankzij slimme

soms wat sneller liep, en graag op eigen

veel meer dan het geven van het juiste

digitale toepassingen is dat ook steeds

houtje de smalle paadjes naar de top had

antwoord op een som. In zijn diepste kern

meer mogelijk. Waarom dan nog klassikaal

ontdekt. Anderzijds was hij licht dyslectisch,

is onderwijs altijd een gepersonifieerde

allemaal hetzelfde doen op hetzelfde moment?

dus het kwam hem zeker niet aanwaaien.

verhouding. Dat wist de goede leraar of

De geciteerde docente roept het beeld op

“Ik viel in veel opzichten wat buiten de

lerares altijd al.”

van een bergwandeling, waarbij de klassieke

gebruikelijke categorieën”, herinnert hij zich

Personaliseren: het is haast een mantra in het onderwijsveld. Leerlingen moeten veel meer op maat bediend worden in hun

richting gaven, me stimuleerden, inspi­reerden.

> 5

“Personaliseren raakt de ziel van ons onderwijs” Dick Lieftink, bestuursvoorzitter van de Bisschop Möller Stichting, koepel van 31 katholieke basisscholen in Friesland: “Personaliseren een mode­ verschijnsel? Zo zie ik dat absoluut niet! Het is juist heel fundamenteel, het raakt aan de ziel van het katholiek onderwijs. Voor mij heeft het alles te maken met het

Erik Borgman

mensbeeld dat je koestert. Wij verzetten ons tegen een mechanistische opvatting, waarbij onderwijs er slechts voor bedoeld

Dus dat het onderwijs nu zoekt naar nieuwe

wel vraagt hoe het met je gaat, maar

is om kinderen bepaalde competenties

manieren om die individuele benadering te

­intussen alleen maar naar de monitor staart.

bij te brengen. Wij stellen heel de mens

versterken, juicht Borgman van harte toe.

Dan weet je: hier klopt iets niet. In het

centraal, willen bijdragen aan een brede

Toch spreekt de theoloog ook meteen een

onderwijs geldt hetzelfde.”

vorming van de persoon. Daar draait het

belangrijke bedenking uit: laat zo’n persoon-

“Een leerling voortdurend monitoren is niet

uiteindelijk om. Hoe onze scholen daar

lijke relatie zich wel vangen in een systeem,

goed; het kind krijgt daardoor het gevoel

vervolgens precies vorm aan geven is aan

een methode? “Mensen zijn volgens mij

onder curatele te staan. Kinderen worden

hen. Je moet niet enerzijds personalisme

helemaal niet gebaat bij zelfs maar het idee

alleen zelfstandig als ze zich soms aan het

prediken en vervolgens een blauwdruk

dat er een weg voor hen uitgestippeld is,

toeziend oog kunnen onttrekken. Volledige

willen opleggen.”

ook al is die individueel. Het leven bestaat

doorzichtigheid is de grootste dictatuur.

nu eenmaal uit situaties waarin je zelf je weg

Bovendien dreigt een situatie waarin leer­

moet vinden. Het is niet ideaal, maar juist

lingen nauwelijks nog samenwerken en

dan kan het soms mogelijkheden scheppen.

de leerkracht de enige is die het geheel

Het maakt creatief.”

­overziet. Willen wij een samenleving waar

Wantrouwen

Ook is Borgman sceptisch over de centrale rol die ICT speelt in het hedendaagse gepersonaliseerde leren. Moeiteloos kan een

6

iedereen zogezegd rechtstreeks met zijn chef en niet met collega’s in gesprek is?”

Jazzorkest

Zo kan al te zeer op maat gesneden onder-

docent beschikken over zeer gedetailleerde

wijs ertoe leiden dat de leerzame dynamiek

informatie over de prestaties van iedere

van het groepsonderwijs verloren gaat,

leerling. Maar is die informatie betrouw­

vreest Borgman. Wat je dan overhoudt is

baarder dan de menselijke inschatting?

een muziekles, waarin iedereen op eigen

En wat doet het met hun verstandhouding

tempo zijn of haar deuntje speelt: een

als de leraar de vorderingen van de leerling

ka­kafonie dus. Moet de leerkracht dan een

op de voet volgt via een dashboard op een

klassieke dirigent zijn, die de individuele

computerscherm? “We kennen ook de

stemmen tot een harmonisch koor maakt?

verschrikking van de dokter die in het

“Nee, die tijd is voorbij. Dat past ook

ziekenhuis langskomt, en die voor de vorm

gewoon niet bij hoe onze samenleving

coverstory

vandaag de dag is. Iemand die wacht op de dirigent heeft een groot probleem, want er blijkt geen dirigent te zijn.” “Ik gebruik liever het beeld van het jazz­ orkest. Daar bestaat de muziek in feite uitsluitend uit improvisaties ten opzichte van elkaar. De een doet iets, de ander antwoordt. Soms neemt de een de lead, soms de ander. De weg wordt gezamenlijk gezocht, zelfs wat goede muziek is blijkt een wisselwerking. Er is geen partituur, maar het is zeker niet willekeurig. Er zijn afspraken,

“We moeten niet doorslaan in individualisme”

“Voor verschillen is lang te weinig oog geweest”

Arend Eilander, bestuursvoorzitter van

Johan van Keulen, locatiedirecteur van

PricoH, koepel van acht christelijke

de christelijke praktijkschool De Faam

het is niet zo dat alles zomaar goed is, of

basis­scholen in Hoogeveen: “De term

in Zaandam: “Het is een open deur, maar

personali­seren behoeft vulling. Als je eronder

zeker in het praktijkonderwijs en in het

dat je niets hoeft te kunnen. Maar je kunt

verstaat dat je elk kind serieus neemt, en

vmbo zie je dat elk kind zo verschillend is.

ook leren doordat je door anderen vooruit

vertrekt bij waar het kind zich bevindt, dan

Daar is lang te weinig oog voor geweest.

getrokken wordt.”

is het feitelijk al een oud didactisch principe.

Mensen zijn in het verleden vaak vreselijk

Wat is in deze metafoor de plaats van de

Maar tegenwoordig gaat het vooral over

gehinderd in hun ontwikkeling doordat ze

docent? Die speelt mee, is orkestleider,

het ontwikkelen van individuele leertrajec-

niet in het systeem pasten. Dus een indivi-

gangmaker. “De leraar moet overzicht hebben

ten voor kinderen. Wat ik mij afvraag: is ons

duele aanpak is hoognodig. Wij zijn er druk

en soms net de goede noot in­brengen.

onderwijs daar wel op toegerust? En moeten

mee bezig dat te realiseren. Natuurlijk

Niet iemand die erbuiten staat, uit de hoogte

we het willen? De kracht van meer groeps-

denken we nog steeds te weten wat kinderen

aanstuurt, beoordeelt. Je moet begrijpen

gewijze benaderingen is nu net dat je

nodig hebben. Maar vroeger dachten we

dat je onderdeel bent van de situatie. Dat je

kinderen leert omgaan met hun medemens,

bijvoorbeeld: iedereen heeft drie uur per

al doende de toekomst aan het vinden bent

dat zij leren van elkaar, dat zij leren geven

week rekenles nodig. Waarom eigenlijk?

met die kinderen. En evenmin de uitkomst

en nemen – belangrijke waarden binnen

Niemand die het kan uitleggen. We kunnen

weet. Dat heb ik tegen op die metafoor van

het christelijk onderwijs. Natuurlijk moeten

het wél uitleggen aan een leerling die stage

de expeditieleider naar de bergtop. Ook

we ons programma zoveel mogelijk

loopt in een winkel en niet bij de kassa

leraren en schoolbestuurders zien de berg-

afstemmen op individuele behoeften. Maar

mag zitten omdat hij slecht rekent. Die zal

top niet. We weten feitelijk niet waarvoor

we moeten niet doorslaan in individualisme.

ook absoluut gemotiveerd zijn, zeker

we kinderen opleiden, wat ze straks precies

Voor mij betekent een persoonlijke benade-

wanneer we zijn lessen toespitsen op

nodig gaan hebben, wat die snel verande-

ring: ieder kind echt zien. ’s Ochtends bij

rekenen met geld. Dat is de grote stap die

rende samenleving van ze zal vragen. De

de deur staan om het te begroeten, weten

we moeten maken.”

grote paradox van het onderwijs is dat we

dat zijn oma net ontslagen is uit het zieken-

mensen op het onverwachte voorbereiden.”

huis, dat soort dingen. Dáár begint het.”

Roeping

Gepersonaliseerd onderwijs, besluit de theoloog, zou daarom méér moeten ­betekenen dan kinderen, weliswaar elk langs z’n eigen weggetje, naar steeds dezelfde eindbestemming te helpen – het diploma, een goede baan. Dat is te smal. “Zeker in het christelijk onderwijs moeten we bovenal inzien dat ieder mens een eigen roeping heeft, en proberen hen te helpen die te vinden. Daar moet het om draaien.”

•

7

Tekst: Marijke Nijboer, Bert van der Kruk en Peter Louwerse | Fotografie: Ruben Schipper en Fotoburo Brabant

2015 VIERING

Petra van Wijnen Bestuurslid van basisscholen De Bron (Bruchem) en De Rank (Kerkwijk)

‘We hebben als onderwijs veel te geven’ “Ik vind het heel mooi dat ze dit doen, de dag met een viering beginnen. Ik verwacht dat ook wel van een organisatie die het christelijk geloof als basis heeft. Maar toch: vaak schieten zulke momenten van bezinning erbij in. Heel vaak gaat het om praten, vergaderen, besturen. Maar uiteindelijk moeten we steeds weer terug naar de basis: kinderen meegeven dat ze mogen zijn wie ze zijn. Het christelijk geloof heeft op dat punt een meerwaarde. Mooi dat Erik Borgman de kunst van het geven benadrukte: we hebben in het onderwijs veel te geven. Niet vanuit onszelf; we krijgen veel en houden ook veel over. In het school­ bestuur vragen we ons weleens af: kunnen we het wel, doen we het goed? Dat zal bij leerkrachten niet anders zijn. En ja, denk ik dan: we kunnen het, we mogen het.”

8

Guido de Bruin en Erik Borgman tijdens de viering in de Goede Herderkerk in Naarden.

VERUS 2015

#VERUS2015 TRENDING TOPIC Aanwezigen bij de workshop De sociale kant van samenwerken en fuseren.

WORKSHOP: AANSPRAKELIJK­­­HEID VAN SCHOOL­INSTELLING EN BESTUURDERS

Henk Post over de verbinding in de samenleving.

Erik Renkema ‫@‏‬erikrenkema · Mei 21 Omgaan met elkaar, stilte, bezinning op drijfveren, liefdevol leiderschap: eigen aan christelijk onderwijs? #verus2015 #paulvangeest

Annet de Ruiter Penningmeester van de Van Brienenoordschool in Rotterdam

‘Dit is wel een aandachtspuntje voor ons’ WORKSHOP: VERBINDING “Interessant om te horen, vooral omdat wij een eenpitter zijn. Onze school heeft geen bureau dat zich overal in kan verdiepen, dus ook niet in de vraag hoe het precies met aansprakelijkheid zit. Daarom heb ik wat aantekeningen gemaakt. Bijvoorbeeld over vrijwilligers en de WEGAS-verzekering. Dat is wel een aandachtspuntje voor onze

IN DE SAMENLEVING

José de Jong Directeur van cbs Op Dreef in Bruinisse

Elisabeth v Seventer‫‏‬ @JijbentUniek · Mei 21 Mooie workshop ‘Pedagogische tact’ van Luc Stevens. #verus2015 ‘Het gaat niet om je competenties als leraar, maar het gaat om wie je bent.’ Josje Verbeeten ‫@‏‬josjeverbeeten · Mei 21 Leuke eerste kennismaking #verus2015 Narratieve identiteitsbenadering of te wel: wat is het verhaal van jouw school?

‘Het gaat inderdaad niet om de hoofddoeken’

school. Morgen is er een schoolreisje naar

“Mooi dat Henk Post zegt dat het niet om

De Efteling, en dan rijden er altijd ouders

de smalle identiteit gaat, dus niet om de

achter de bus aan. Als er onderweg iets

hoofddoeken. Het gaat erom dat je er als

gebeurt, zijn wij als school wel aansprakelijk.

christen moet zijn voor anderen, wat voor

Het gaat al jaren goed, maar toch – daar

identiteit ze ook hebben. En dat je kan laten

moet ik eens achteraan. Het is belangrijk

zien dat het geloof iets moois is. Bij het tot

om in de richting van ouders goed te

stand brengen van de verbinding kan je

communiceren wat er qua aansprakelijkheid

geloof je helpen. Daar haal jij je kracht uit.

wel en niet geregeld is. En om, zodra er

Ik heb veel leerlingen met hoofddoeken in

iets misgaat, dat altijd te melden aan de

de klas gehad. Graag, want dat zijn vaak

ver­zekering. Ik weet niet of dat nu gebeurt,

heel lieve leerlingen. Henk Post verwoordt

want iedereen heeft het altijd druk.”

het treffend: Waarom is die jongen, die veel

•

Nieke Jansen @NiekeJansen · Mei 21 Vieren en leren vandaag in breed gezelschap. Het volle Spant is klaar voor een frisse kijk op onderwijs. #verus2015

Jos van Genugten vertelt hoe je kunt beschouwen wat gaande is, op enige afstand van de drukke, dagelijkse arbeid.

radicaler is, wel welkom? En dat meisje, dat misschien veel rustiger is, niet? Alleen omdat ze een hoofddoek heeft? Een reformatorische vriendin kwam bij allemaal gehoofddoekte meisjes in de klas en ontdekte ineens dat die over een heleboel dingen hetzelfde denken als zijzelf. Er zijn meer overeen­ komsten dan verschillen.”

Bernard Goede en Imco Struiksma informeren aanwezigen over de aansprakelijkheid van scholen en bestuurders.

9

Tekst: Gerrit-Jan Meulenbeld | Fotografie: wUrck Rotterdam

Linda van Ravesteijn en Bert Reinders, Christelijk College Zeist

Focus op maatschappelijke betrokkenheid trekt kwijnende school uit dal HET CHRISTELIJK COLLEGE ZEIST HEEFT EEN MOEILIJKE SITUATIE BENUT OM EEN SUCCESVOL ONDERWIJSCONCEPT TE ONTWIKKELEN. “WE WILLEN DAT JONGEREN ALLE ASPECTEN VAN DE SAMENLEVING LEREN KENNEN EN WETEN HOE ZE MET MENSEN VAN VERSCHILLENDE LEEFTIJD EN ACHTERGROND OM GAAN”, VERTELT DOCENTE LINDA VAN RAVESTEIJN.

Het Christelijk College Zeist is een vmbo-

Behalve bovenschools directeur van CCZ is

Onze docenten zijn geen doorsneedocenten.

school in de Zeister wijk Kerckebosch. Een

hij ook directeur van een praktijkschool, ook

Docenten die alleen met hun vak bezig zijn,

paar jaar geleden hadden de school en de

van scholengoep CVO; daar ligt ook zijn

zijn bij ons niet op hun plaats. Een tweede-

buurt het erg moeilijk. De school leed onder

achtergrond.

graadsbevoegdheid is niet genoeg.

een slecht imago waardoor het leerling­ aantal terugliep, van 550 naar 230. Docenten hebben de handschoen opgepakt

Waardevolle plek

Leerlingen hebben veel aandacht nodig. Bij binnenkomst in het klaslokaal krijgen ze

Van oudsher heeft de school een sterk

bij ons eerst allemaal een hand. Wij willen

en gekeken naar wat de leerlingen echt

zorgprofiel. Het merendeel van de leerlingen

hun het vertrouwen geven dat ze een waarde­

nodig hebben. Rode draad in het onderwijs­

heeft een lwoo-beschikking, en veel ­leerlingen

volle plek in de samenleving kunnen hebben.

concept is maatschappelijke betrok­kenheid

komen uit milieus met sociale problematiek.

Nieuwe docenten zijn hier altijd op proef,

geworden. Inmiddels is het leerlingenaantal

“Dat betekent dat het docenten­corps altijd

om te zien of ze aan dat ‘extra’ inhoud

weer gestegen naar 330.

sterk is geweest in het begeleiden van

kunnen geven.”

Een van de docenten die aan de basis van

­individuele leerlingen. We zijn een hecht team

dat succes staan is Linda van Ravesteijn.

dat altijd een stapje extra zet voor de leer­

Zij wist als zesjarige al dat ze automonteur

lingen. Lesgeven kun je hier alleen met je hart

wilde worden en heeft dat vak jaren uitge­

doen, we zijn allemaal mensen-mensen”,

onderwijsconcept is de Doe-vakschool.

oefend. Maar er bleef iets knagen, vooral

vertelt Van Ravesteijn.

In de eerste twee leerjaren volgen leerlingen

als ze in aanraking kwam met jongeren.

Directeur Reinders beaamt dat. “We streven

drie dagen algemeen vormende vakken, en

Ze werd docent techniek, geeft rekenlessen

ernaar dat de klassen niet groter worden

twee dagen leren ze door te doen en maken

en is nu ook coördinator van de

dan achttien leerlingen en willen daarom ook

ze kennis met zoveel mogelijk sectoren.

Doe-vakschool. Directeur Bert Reinders

niet teveel groeien; 350 leerlingen vinden

De nadruk ligt op basiskennis, het ontwik­

kwam twee jaar geleden naar de school.

wij prima.

kelen van basisvaardigheden en een

10

Leren door te doen

Eén van de opbrengsten van het nieuwe

interview

De maatschappelijke betrokkenheid uit zich ook in de aandacht voor duurzaamheid. Het pannaveld wekt energie op en planten op het dak leveren stroom voor de wifi-hotspot.

“Lesgeven kun je hier alleen met je hart doen”

­basishouding, “en het leren ontdekken van wat bij je past”, vertelt Reinders. “Dat kan alleen door het te ervaren, bij voorkeur nog voor je in het derde en vierde leerjaar stage gaat lopen”.

Blik naar buiten

verenigd zijn en expertise en inzet uitwis­selen.

Vanuit de focus op maatschappelijke

Zo kunnen leerlingen van het eerste leerjaar

stage in een woonzorginstelling in de buurt,

betrokkenheid participeert de school in het

tijdens muzieklessen een aantal weken een

waar ze allerlei activiteiten met de bewoners

wijkinitiatief ‘Toast op oost’, waarbij leerlingen

muziekinstrument uitproberen van de

doen: wandelen, een boek voorlezen, een

in het verleden bijvoorbeeld rollatorcontroles

muziekschool die tijdelijk in school is gehuis-

spelletje of de bingo begeleiden. De leer­

deden. Onlangs hebben leerlingen van de

vest. De maatschappelijke betrokkenheid uit

lingen worden voorbereid door de school

afdeling Techniek fietsen van basisschool-

zich ook in de aandacht voor duurzaamheid.

en de instelling. “Het begint er al mee dat ze

leerlingen gecontroleerd voor hun verkeers­

Zo heeft de school een pannaveld dat

leren hoe ze iemand in een rolstoel een jas

examen, vogelhuisjes gemaakt voor een

­ nergie oplevert door de wrijving van spelers­ e

aandoen”, vertelt Van Ravesteijn. “Wij hadden

begraafplaats en picknickbanken voor een

bewegingen op te vangen. Ook leveren

al een maatschappelijke stage voordat die

nabijgelegen bos met bomen uit hetzelfde

planten op het dak de stroom voor een

verplicht werd. Die is er op gericht dat

bos. “Leerlingen zijn vanaf het allereerste

wifi-hotspot.

jongeren alle aspecten van de samenleving

begin betrokken bij het proces”, zegt

Het is allemaal niet zo ingewikkeld. Met de

leren kennen en weten hoe ze met mensen

Reinders.

blik naar buiten is er van alles mogelijk, maar

van verschillende leeftijd en achtergrond

Inmiddels is de school lid van het netwerk

dan moet die er wel eerst zijn.

om gaan.”

‘Samen voor Zeist’ waarin allerlei maat-

In het tweede leerjaar lopen leerlingen daarom bijvoorbeeld een maatschappelijke

•

schappelijke organisaties en bedrijven

11

column rubriek

“HOE VER

WIL JE GAAN?” Hoe ver wil je gaan als school? Veel organisaties bezinnen zich van tijd tot tijd op hun kerntaken. Voor scholen lijkt dat een vanzelfsprekendheid; je kerntaak is altijd het geven van ‘goed onderwijs’. Maar daarmee ben je er natuurlijk nog lang niet. Om te beginnen zul je moeten definiëren wat dat dan precies is; op zijn minst ruim voldoen aan de normen van de overheid, aan eigen normen die daar bovenuit stijgen. Het gaat om kennis en vaardigheden, brede vorming zelfs. Het gaat ook om het creëren van de goede condities, zodat kinderen dat goede onderwijs ten volle kunnen genieten; dus het realiseren van een omgeving met liefde en aandacht, naast discipline, veiligheid, rust en regelmaat. En wat als die kinderen dan met een lege maag naar school komen, of als je merkt dat wat je hun probeert mee te geven aan waarden en normen, thuis en op straat weer net zo hard wordt afgebroken? En als de buurt waarin de school staat verloedert, of als je merkt dat er in de wijk veel eenzame ouderen wonen naar wie niemand omkijkt? Of, om iets te noemen wat iedereen aangaat, als de school in deze geïndividualiseerde samenleving nog zo’n ­beetje de enige plek is waar gemeenschap gesticht en gevierd wordt? Als je er zo over nadenkt, worden die kerntaken van scholen, in het bijzonder scholen die op een christelijk geïnspireerde manier willen werken, veel ruimer. Daarbij past ook bijvoorbeeld het aangaan van een verbinding met de thuissituatie van de leerlingen door het brengen van huisbezoeken. Op Verus 2015 heb ik er daarom aandacht voor gevraagd. Om hierover het gesprek aan te gaan in scholen waar docenten nooit op huisbezoek gaan of waar het ooit is afgeschaft. En om er vooral mee door te gaan als het wel gedaan wordt, ook al kost het natuurlijk veel tijd en energie. Deze tijd vraagt van ons inzet tot ver buiten het schoolplein vanuit een brede opvatting over de kerntaken die samenhangen met goed onderwijs.

Wim Kuiper voorzitter Verus

Reageren? Mail naar [email protected]

12

•

dienstverlening in de praktijk

Tekst: Noël Houben

DIENSTVERLENING IN DE PRAKTIJK

Aanpoten mét resultaat DE INVOERING VAN DE WET GOED ONDERWIJS GOED BESTUUR IN 2011 BETEKENDE VOOR DE STICHTING KATHOLIEK ONDERWIJS VOLENDAM MEER DAN HET VERANDEREN VAN EEN PAAR DETAILS. HET NIEUWE UITVOERENDE BESTUUR BESLOOT DE PUNTJES OP DE ‘I’ TE ZETTEN BINNEN HET SAMENWERKINGS­ VERBAND VAN TIEN BASISSCHOLEN EN ÉÉN MIDDELBARE SCHOOL. VERUS TOONDE ZICH HIERBIJ EEN STEUN EN TOEVERLAAT.

Meer weten over deze dienstverlening van Verus? Neem contact op met Jochem Duijnhouwer via 0348 74 41 25 en/of [email protected].

Dik Mooijer, voormalig bestuurder SKO Volendam

Jochem Duijnhouwer, adviseur Verus

“Mijn collega en ik werden in 2012

mensen van SKO Volendam heb ik sinds

benoemd in het tweekoppige uitvoerende

2012 onder andere aan een financieel

bestuur. We ontdekten al snel dat de

meerjarenbeleid gewerkt met een heldere

organisatie op enkele gebieden een

doelstelling. We zijn ook bezig geweest

professionaliseringsslag kon gebruiken.

met een functieboek en organisatie­

Een functiebouwwerk en HRM-functionaris

ontwerp, een strategisch beleidsplan,

ontbraken bijvoorbeeld. Het financieel

een personeelsbeleidsplan voor het

beheer lag in de vertrouwde handen van

basisonderwijs en straks gaan we aan

een ervaren administrateur, maar was

de slag met het voortgezet onderwijs.

niet transparant voor anderen. En dat

Verder hebben we het gesprek op gang

“Samen met collega’s van Verus en

terwijl de administrateur met pensioen

gebracht over de professionalisering van

ging. Daarnaast kregen we te maken met

de leerkrachten als gevolg van de nieuwe

krimp in het basisonderwijs, waardoor

onderwijs-cao’s. Ik leverde mijn bijdrage

een school moet sluiten. De middelbare

gemiddeld twee dagen per week in de

school behoefde juist uitbreiding. We

rol van bestuurssecretaris. Het was een

wilden bovendien zo snel mogelijk plaats-

intensief traject. Op de diverse deel-

maken voor een permanent uitvoerend

aspecten waarmee we in Volendam aan

bestuurder. Want dit werk is op den duur

de slag zijn geweest, bieden we wel

niet vol te houden voor twee vrijwilligers.

vaker ondersteuning. Maar zo integraal

We zijn zeer tevreden met de hulp die

als hier de afgelopen jaren is gebeurd:

Verus op deze en andere gebieden heeft

dat is uniek. Het was soms aanpoten,

geboden. Niet vreemd dus dat de

maar het resultaat mag er zijn.”

permanente bestuurder, die sinds februari

•

in dienst is, met Verus in gesprek is over verdere ondersteuning.”

13

Tekst: Mees Hakkenberg | Fotografie: Thinkstock

HOE ONDERWIJ EEN ROEPIN WERD Mijn verhaal Wat is het verhaal dat Nederlandse schoolleiders, bestuurders en toezichthouders onlangs vertelden of deelden om anderen te inspireren? Wat willen zij overbrengen op leerlingen, studenten, leraren, ouders en andere bij hun school of organisatie betrokken ­mensen? ‘Mijn verhaal’ is een rubriek waaruit u als lezer ook naar hartenlust

Leraren, medewerkers en schoolleiding van CSG Willem de Zwijger gingen in gesprek over vier vragen. In zijn opening beantwoordde Mees Hakkenberg die eerst zelf.

inspiratie mag putten. Deze keer:

Mees Hakkenberg rector CSG Willem de Zwijger in Schoonhoven, tijdens een inspiratiedag van schoolleiding, leraren en medewerkers onder begeleiding van Verus.

14

1. Wie, wat of welke gebeurtenis is bepalend of betekenisvol voor jou (geweest)? Waarom?

Ik heb dit mijn ouders nooit verweten. Het

Eigenlijk wilde ik helemaal niet in het onder-

met als bijgedachte dat ik later iets anders

wijs gaan werken. Je hebt van die docenten

zou gaan doen dan werken in het onderwijs.

hoorde bij die tijd. De horeca werd het dus niet. Dan maar de Pedagogische Academie,

die als kind al schoolmeestertje speelden. Ik

Maar toen ik klaar was met de opleiding en

in ieder geval niet. Rommelen in de keuken,

mijn vervangende dienstplicht moest vervullen,

taarten bakken of lekkere hapjes maken en

kon ik aan de slag in Rotterdam, waar een

uitserveren – dat deed ik als kind wel. Maar

groot tekort aan onderwijsgevenden was.

de horeca, dat vonden mijn ouders geen

Dat moest ik vijf jaar volhouden om niet

goed idee. Want dat betekende werken op

alsnog in militaire dienst te moeten. Het

zondag. En bij mij thuis, in de jaren zestig,

werden zeven prachtige jaren in Crooswijk,

werd de zondag anders beleefd dan nu.

toen één van de achterbuurten van

Als ik bijvoorbeeld op zaterdag met tennis

Rotterdam. Daarna ben ik gaan werken in

een halve finale speelde, gaf ik bij match-

het voortgezet speciaal onderwijs, met

point de overwinning weg, simpelweg

leerlingen die leer- of opvoedingsproblemen

omdat ik op zondag de finale niet mocht

hadden. Zestien jaar later werd ik directeur

spelen. Toen ik voor het eerst op zondag

van een vmbo-school in Spangen, ook al

tenniste, kneusde ik mijn duim. Het eerste

zo’n ‘probleemwijk’. Als ik terugkijk op die

wat ik dacht was: God straft onmiddellijk.

jaren, is dat de rode draad: werken met

mijn verhaal

JS NG “Geloven is niet dwang maar vrijheid”

‘probleemleerlingen’. Pas later realiseerde ik me dat ik dat van thuis heb meegekregen: sociale bewogenheid, oog hebben voor je medemens, vrijwilligerswerk, klaar staan voor

3. Wat wil jij leerlingen het liefste meegeven? Welke droom heb jij voor hen? Waarom?

Toen ik in de tweede klas van de hbs zat en

genomen van het geloof van ­geboden en verboden. Geloven is niet dwang maar vrijheid. Ik geloof niet in een God die mij voorschrijft wat ik wel of niet mag. Ik geloof

mensen in nood. Daar ben ik mijn ouders

een spreekbeurt moest houden, liet mijn

in een God die mij aan het denken zet over

nog steeds dankbaar voor.

docent mij na een halve minuut ophouden

wat ik wel of niet moet doen. Die mij een grote

en gaf mij een 1 omdat ik onverstaanbaar

verantwoordelijkheid geeft. Wat betekent

was. Deze docent zag niet de dyslectische

dit voor mijn werk? Ik leg dat vaak uit met

leerling die ik was. Hij zag een luie, slordige

de woorden evangelisch en missionair.

en domme leerling. Dit mogen we leerlingen

Evangelisch betekent voor mij de ander

niet aandoen. Deze ervaring is een drijfveer

overtuigen – van buiten naar binnen.

Het verhaal dat ik verteld heb, bepaalt ook

geweest om ervoor te zorgen dat leerlingen

Missionair is voor mij getuigen – van binnen

hoe ik herinnerd wil worden. Als iemand die

in het onderwijs tot hun recht komen en hun

naar buiten: er zijn in deze wereld, in wat er

oog had voor zijn medemens. Die de leer­

eigen waarden ontwikkelen. Wij moeten hen

gebeurt rondom je school en daarin je

lingen als mensen zag en benaderde. Die

daarin begeleiden, zodat ze volwassenen

verantwoordelijkheid nemen. Als christen

hen tot hun recht heeft laten komen en uit

worden die zich kunnen handhaven in de

in deze wereld staan en aan je houding en

hen heeft gehaald wat erin zat. Die hen heeft

maatschappij.

daden laten zien wat het geloof voor jou

2.  Hoe zou jij zelf herinnerd willen worden door de leerlingen, collega’s en/of ouders? Waarom?

laten groeien in hun eigenwaarde. Die hen heeft laten voelen dat ze er mogen zijn. Hetzelfde geldt in relatie tot ouders. Dat ik aandacht en betrokkenheid heb getoond. Want we hebben het meest waardevolle van die ouders in onze handen. Geef hun dan ook de waarde die daarbij past. Ik hoop dat ik dat ook heb waargemaakt in relatie tot de medewerkers. Dat ik tijd en aandacht voor

4. Hoe zie jij de relatie tussen je antwoorden op de vorige vragen en de identiteit van de school? Dus: wat vind jij vanuit jouw persoon en waarden belangrijk voor de identiteit van de school?

betekent. De ander in zijn waarde laten en niet jouw wil opleggen. Er zijn voor de ander.

•

Ik ben gaan beseffen dat mijn geloof een

hen heb gehad. Dat ik de mens achter de

steeds grotere rol is gaan spelen in mijn

functie heb gezien.

leven en dus ook in mijn werk. Ik heb afstand

15

FOCUS: CONTRACTEN IN HET VO

Wat leg je vast in een overeen­ komst?

16

focus

Tekst: mr. Kees Jansen, adviseur medezeggenschap Verus, en mr. Elise Visser-Buizert, advocaat Verus

NAGENOEG IEDEREEN SLUIT VRIJWEL DAGELIJKS WEL EEN OVEREENKOMST AF. IMMERS MET HET KOPEN VAN EEN BROOD BIJ DE BAKKER SLUIT U EEN KOOP­­ OVEREENKOMST MET DEZE BAKKER. MEER SPECIFIEK GERICHT OP HET ONDERWIJS DENKT U WAAR­SCHIJNLIJK AL GAUW AAN HET SLUITEN VAN EEN ARBEIDSOVER­ EENKOMST, EEN SERVICECONTRACT OF EEN OVEREENKOMST MET EEN VERVOERDER. IN DE FOCUS VAN DIT MAGAZINE WILLEN WE VERSCHILLENDE VORMEN VAN SAMEN­ WERKING ONDER DE AANDACHT BRENGEN EN DUS GAAT HET OM OVEREENKOMSTEN DIE TUSSEN SCHOOLORGANISATIES WORDEN GESLOTEN MET ALS DOEL SAMEN TE WERKEN BIJ HET ONDERWIJSAANBOD. WAT MOET ER DAN WORDEN AFGESPROKEN EN IN WELKE VORM LEGGEN WE DEZE AFSPRAKEN VAST? EN AAN WELKE EISEN MOETEN WE ONS HOUDEN?

Consequenties

Bij de totstandkoming van overeenkomsten

Hier zullen de leerlingen en de oudergeleding

moeten partijen zich altijd afvragen wat ze

van de (G)MR graag over mee willen praten.

willen bereiken. Als er overeenstemming is

Vergeet daarbij de identiteit van de school

maken hebben met het sluiten van overeen-

over de bedoeling van de overeenkomst kan

niet. Wat mag er gevraagd worden van de

komsten tussen schoolbesturen niet zorg-

het handelen van de partijen in de fase van

samenwerkingspartner op dit terrein, en van

vuldig in acht worden genomen, kan dat

de totstandkoming van het contract daaraan

diens personeel?

leiden tot heel vervelende consequenties.

worden getoetst. Redelijkheid en billijkheid gelden nadrukkelijk ook in de fase voor het contract daadwerkelijk is gesloten. Daarom

Oplossingen

Wanneer de wettelijke bepalingen die te

Uit een recente uitspraak van de Raad van State blijkt dat wanneer de inhoud van de

De meest voorkomende vormen van

samenwerkingsovereenkomst niet (hele-

moeten beide partijen ook dan rekening

samenwerking vinden plaats tussen scholen

maal) aan de wettelijke bepalingen voldoet,

houden met de belangen van de andere

van het voortgezet onderwijs. Soms is dat

dit consequenties kan hebben voor de

partij, en kunnen onderhandelingen over

symbiose, tussen een praktijkschool en een

bekostiging.

de overeenkomst niet zomaar worden

vmbo-school. Ook de krimp-problematiek

afgebroken.

noopt soms tot oplossingen in de infrastruc-

Schoolbesturen doen er dan ook verstandig

turele sfeer. Dat kan betekenen dat leerlingen

aan, alvorens allerlei zaken in overeen­

een deel van de lessen elders volgen, of

komsten vast te leggen, zich door een van

Het aangaan van duurzame samenwerking

opleidingen worden uitgeruild, dit alles met

onze onderwijsjuristen te laten bijstaan. Een

met een andere onderwijsinstelling heeft

het doel het onderwijsaanbod in de regio

advies over de do’s en dont’s is de moeite

bijna altijd gevolgen voor de financiën. Als er

in stand te houden. De artikelen 25a en

waard en verdient zich dubbel en dwars

leerlingen heen en weer gaan van de ene

72 WVO zijn daarbij van groot belang.

terug.

school naar de andere, of als er opleidingen

Met het mbo worden vergelijkbare overeen-

worden uitgeruild, of als twee scholen

komsten gesloten. Dan moeten ook de

­gezamenlijk een gebouw betrekken, kan het

bepalingen van de Wet educatie en

niet anders of dat heeft financiële conse-

beroepsonderwijs in acht worden genomen.

Samenwerking heeft gevolgen

quenties voor beide partijen. En wie in een school financiën zegt, zegt personeel. Dit moet goed geregeld worden, vaak ook in samenspraak met (de personeelsgeleding) van de (G)MR, en soms is het zelfs nood­ zakelijk met vakbonden te overleggen. Natuurlijk zijn ook leerlingen en hun ouders hierbij betrokken. Zij zullen soms naar andere gebouwen moeten, of krijgen gastleerlingen die ze nog niet kenden in hun klas.

•

Wilt u meer weten over dit onderwerp? Download de pdf met het volledige focusartikel op www.verus.nl/ focus8-15. Eventuele vragen kunt u mailen naar mr. Kees Jansen, [email protected] of mr. Elise Visser-Buizert, [email protected] 17

Tekst: Peter Louwerse | Fotografie: Ruben Schipper

DEZE TIJD VAN UITSLUITING EN ANDERE GROTE MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN VRAAGT VAN KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS INCLUSIEF DENKEN EN HANDELEN. ZELFBEWUST, OOK AL IS EEN UITGESPROKEN CHRISTELIJKE OF KATHOLIEKE IDENTITEIT NIET MEER VANZELFSPREKEND. NIET HET VERSCHIL MET ANDERE DENOMINATIES DOET ERTOE, MAAR HET EIGENE. OP VERUS 2015 KLONK DIE BOODSCHAP IN DIVERSE TOONAARDEN.

VERUS 2015

Katholieke/ch inclusief denk DSDD I 

“Stimuleer radicaal denken”

Wim Kuiper

18

Met armoede en radi­calisering introduceerde de talkshow De School Draait Door in de eerste ronde twee actuele thema’s waar scholen mee te maken kunnen krijgen. “Als je mensen vastpint op één onderdeel van hun identiteit, stimuleer je dat zij zich in dat aspect van hun identiteit terug­­­­‑ trekken.”

voor de sportclub. “We hebben als school

Rijkdom toevoegen

is voor excursies. Rector Jean Wiertz van

een extra verplichting om rijkdom toe te voegen”, zei de bestuurder, daarbij vooral doelend op geestelijke rijkdom, zoals boeken uitlenen. Onder leiding van presentator Frank du Mosch gingen de panelleden Jan Wiertz, René Tromp, Paul van Geest en Dick den Bakker in debat. Niet overal in Nederland is de situatie zo schrijnend als in Rotterdam, maar toch. René Tromp, bestuurder van GPO-WN (25 gereformeerde basisscholen in West-Nederland) merkt dat er minder geld

In Nederland groeien 400.000 kinderen

het Eckartcollege in Eindhoven ziet steeds

op in armoede. In een gefilmde bijdrage

meer gezinnen met financiële zorgen.

vertelde collegevoorzitter Kees Terdu van

“De samenleving is niet zo maakbaar als

PCBO Rotterdam-Zuid wat dit veront­

we soms dachten”, meent Wiertz daarom.

rustende feit concreet betekent voor

Dat ontlokte hoogleraar theologie Paul van

­kinderen van de Bogermanschool in de

Geest de uitspraak: “Je kunt alleen achter

Rotterdamse achterstandswijk Hillesluis:

de komma wat dingen doen.” Wat niet

te weinig geld voor gezond eten, meerdere

wegneemt dat de schoolleiders het er

kinderen slapen dwars in bed, geen geld

roerend over eens zijn dat je als school in

V.l.n.r.: Dick den Bakker, René Tromp, Frank du Mosch, Jean Wiertz en Paul van Geest.

hristelijke identiteit is ken actie moet komen wanneer ze armoede

identiteit’. “Zo stimuleer je dat mensen zich

signaleert. “Het punt is alleen dat er veel

in dat aspect van hun identiteit terugtrekken.”

onzichtbare armoede is,” meent Tromp.

Wat kunnen scholen hier in de praktijk mee?

“Mensen hebben moeite om hun kwets-

Een protocol helpt niet, en extra geld ook

baarheid te tonen en dan is helpen moeilijk.’’

Niet labelen

Petra Stienen reageert.

niet. Wat dan wel? De school van Jean Wiertz leidt docenten op om beter om te gaan met jongeren die radicale ideeën koesteren.

Net zo actueel en minstens zo urgent is het

Volgens Dick den Bakker, d ­ irecteur onder-

probleem van de radicalisering van jongeren

wijs en identiteit van Verus, ontbreekt het in

met een moslimachtergrond. Arabiste Petra

schoolteams aan gesprekken over verschillen.

Stienen bracht vanuit de zaal nuancering in

Dat merkte Den Bakker onlangs tijdens een

de discussie. “Het is fantastisch dat mensen

studiedag over identiteit. “Sommige docenten

radicaal durven te denken. Dit betekent dat

liepen weg omdat hun standpunten niet

ze buiten de lijntjes durven te kleuren.”

werden geaccepteerd. Hoe kun je dingen

Ze noemde Steve Jobs een boegbeeld van

oplossen als je niet eens samen in gesprek

het radicale denken. “Ik vind dat je dit moet

gaat?”

aanmoedigen, maar je moet de docenten

Volgens Den Bakker demonstreert Terdu

wel de tools geven om daarmee om te

in Rotterdam-Zuid hoe inclusief christelijk

gaan.” Paul van Geest sloot daarop aan met

onderwijs kan zijn. “In Rotterdam zijn er

de opmerking “radicaliteit schuurt aan tegen

politieke partijen die groepen uitsluiten.

eigenheid. Maar pas op voor het labelen van

Terdu zegt: wij hebben als christelijk onder-

de ander, want dan gaat het fout.” Hij deed

wijs de taak om te verbinden.”

een oproep om de overeenkomsten tussen mensen te benoemen: leven, lijden, lief­ hebben en sterven. Mensen vastpinnen op één onderdeel van hun identiteit is vragen om problemen, meende Stienen, met een verwijzing naar het begrip ‘moorddadige

Paul van Geest

> 19

noemt Kentson de grondslag. “De identiteit is meer de invulling in de praktijk.” Hermans vindt dat elke schoolleider daar uitvoerig bij stil moet staan. “Identiteit is het ijkpunt van je besluiten. Het voorkomt dat je alleen reactief bezig bent.”

Leraren zijn je kapitaal

Hoe maak je de vertaalslag naar de praktijk, wilde Du Mosch weten. “Vanuit je eigen waarden,” antwoordde Makker. “Leerlingen V.l.n.r.: Chris Hermans, Ben Tiggelaar, Frank du Mosch, Saskia Makker en Joost Kentson.

laten terugkijken op een schooltijd die ertoe doet.” Daarbij is de rol van de leraar ­cruciaal,

DSDD II  “We zijn te braaf”

meent Kentson. “De leraren zijn je kapitaal.

Hoe ga je als katholieke of christelijke school op het vlak van de identiteit de verbinding aan met ouders, docenten en leerlingen? Dat was de centrale vraag van de tweede ronde van De School Draait Door. “De identiteitsvraag moet niet gaan over het anders zijn. Ik moet me afvragen wat de bedoeling van míjn leven is.”

vieren.” Volgens hoogleraar theologie

dat het vrijblijvend wordt.” Daar was

Chris Hermans, wetenschappelijk directeur

Tiggelaar het mee eens. “Identiteit staat of

van Verus, moet de identiteitsvraag niet

valt met de leraren.” Het blijft altijd nood­

gaan over het anders zijn: “Ik zeg wie ik zelf

zakelijk om over identiteit na te denken,

ben, en wat de bedoeling van míjn leven is.”

besloot Tiggelaar met een verwijzing naar

Zo kan een mens zijn verhouding tot de

een citaat van de beroemde management-

ander bepalen en verhelderen.

denker Stephen Covey: “De sleutel tot de

Hogere waarden

het is een opgave.” Én het is tegendraads.

Tegendraads

Het eigene van katholiek en christelijk

Maak het tastbaar, anders loop je het risico

mogelijkheid te veranderen is een onveranderlijk geloof in wie je bent, waar je heen gaat en wat je belangrijk vindt.”

onderwijs is volgens Hermans zeker ook gelegen in de bron, het evangelie. “Maar”, benadrukte hij, “het evangelie is geen bezit,

Tijdens zijn presentatie voorafgaand aan

Dat mag het christelijk en katholiek onderwijs

de De School Draait Door II was schrijver

daarom ook wel wat meer zijn. “We zijn te

en ‘managementgoeroe’ Ben Tiggelaar nog

braaf. Als we worden gedreven door de

uitgebreid ingegaan op het belang van

boodschap van Christus, moeten we lastige

hogere doelen. Mensen presteren volgens

vragen stellen.” Tiggelaar hield het christelijk

Tiggelaar doorgaans beter in een organisatie

en katholiek onderwijs een spiegel voor.

die hogere waarden nastreeft waar ze zelf

“We gaan te veel boven de religies staan”,

achterstaan. Gespreksleider Frank du Mosch

betoogde hij na het zien van een film over

kon daarna moeiteloos een brug­getje slaan

een school in Rotterdam waar de Bijbel

naar de hogere doelen van de panelleden:

naast de Koran en een aantal theekopjes

“Wat is jullie why, jullie waarom?”

staat. “We lijken ons te excuseren voor ons

Saskia Makker, voorzitter Verenigde Scholen

geloof. Tegenover de buitenwereld stralen

J.A. Alberdingk Thijm in Hilversum, wil vooral

we uit dat het niet veel voorstelt. Maar we

bijdragen aan de ontwikkeling van jonge

mogen Jezus Christus niet tekortdoen. Waar

mensen. De katholieke identiteit van de

staat Hij in het verhaal van onze christelijke

school is niet meer zo manifest als zestig

en katholieke scholen? Als je de bron niet

jaar geleden, toen leer­lingen van katholieke

identificeert, wat blijft er dan nog over?”

scholen (volgens hoogleraar Paul van Geest)

Maar volgens Joost Kentson, rector van het

herkenbaar waren aan de glimmende plekken

Oosterlicht College in Nieuwegein, ligt het

op de knieën van hun terlenka broek – van

genuanceerder. “Het is niet zo moeilijk om te

het knielen. “De identiteit is meer impliciet,”

zeggen: dit is onze identiteit, en daar moet

vindt Makker. ‘Niet zozeer kenbaar uit de

je het mee doen. Maar dat is exclusief

inhoud, maar meer uit het gedrag. Dus hoe

denken. Wij kiezen voor inclusief denken.”

we met elkaar omgaan, hoe we het leven

Wat Tiggelaar onder identiteit verstaat,

20

Je moet met hen bespreken wat hen drijft.

Ben Tiggelaar

•

opinie

Tekst: Chris Hermans, wetenschappelijk directeur Verus | Fotografie: Ruben Schipper

KWALITEITSZORG:

Leraren zijn niet het probleem maar de oplossing DE ONDERNEMERSORGANISATIE VNO-NCW WEET HET ZEKER: PRESTATIEAFSPRAKEN IN HET HOGER ONDERWIJS ZORGEN VOOR BETERE BASIS­ KWALITEIT EN HOGER RENDEMENT. ALDUS EEN PERSBERICHT VAN EIND APRIL. IEDEREEN HEEFT RECHT OP EEN EIGEN MENING, MAAR IS ER ENIG BEWIJS DAT ER EEN RELATIE LIGT TUSSEN PRES­TATIEAFSPRAKEN EN KWALITEIT? NEE!

We weten wél zeker dat het huidige

De bevrijding uit deze houdgreep begint

worden indicatoren van kwaliteit in hun

systeem van kwaliteitszorg niet werkt.

met de constatering: leraren zijn niet het

onderlinge verband gezien omdat het

En dat komt doordat het ervan uitgaat dat

probleem maar de oplossing. Inspiratie

­integrale proces van kwaliteitszorg meer

leraren het probleem zijn. Diep in het DNA

voor deze gedachte ontleen ik aan Margriet

is dan de som van de losse indicatoren.

van kwaliteitszorg zit een wantrouwen in

Schneider, hoogleraar interne geneeskunde

het handelen van leraren. Die moeten

in Utrecht. In haar oratie Dat beloof ik!

Verwonder- en verbetertrajecten veronder-

worden gecontroleerd aan de hand van

beschrijft zij kwaliteitszorg als een proces

stellen een collectieve professionele verant-

indicatoren die meetbaar en objectief zijn.

van ‘verwonder- en verbetertrajecten’.

woordelijkheid. En ten slotte verantwoorden

De verantwoordelijkheid voor het verza­melen

Kwaliteitszorg begint bij verwondering van

buiten (ouders, samenleving) en naar binnen

van de gegevens voor deze indi­catoren ligt

de leraar dat ‘dingen niet gaan zoals ze

(organisatie) toe.

niet bij de leraren maar bij de organisatie.

zouden moeten gaan’. Deze verwondering

De indicatoren zijn volledig (we missen

is vrij gemakkelijk om te zetten in overzich-

Is dit een droom? Op veel plaatsen in het in

geen relevantie informatie). De verklaring

telijke kortetermijnverbeteringen binnen de

het onderwijs wordt hieraan gewerkt. Maar

van het rendement op basis van deze

eigen invloedssfeer. Leraren bepalen zelf

het lukt alleen als er een kanteling komt in

indicatoren maakt het handelen van de

de randvoorwaarden en de aanpak.

ons denken: leraren zijn niet het probleem

de leraren als team het rendement naar

maar de oplossing van kwaliteit(szorg).

leraren volkomen transparant. Als de managers vooraan in het proces aan de

Bij complexe problemen doen de leraren

juiste knoppen draaien, kunnen ze sturen

onderzoek naar het praktijkprobleem.

op rendementsverbetering. Rendement is

Zij komen zelf op basis van praktijkgericht

maakbaar. En via contracten met prestatie-­

onderzoek tot verbetertrajecten. Leraren

indicatoren zitten professionals gevangen

zoeken zelf naar de juiste indicatoren

in een (on)vrijwillige zelfbinding aan een

die de effecten van het leren inzichtelijk

systeem dat hen wantrouwt.

maken. Binnen de handelingscyclus

•

21

Ga jij je maar eens melden… 22

ga jij je maar eens melden…

Tekst: Guido de Bruin | Fotografie: Ruben Schipper

Een leerling die dat te horen krijgt, kijkt meestal niet zo blij. In Verus Magazine juist wel. Zoals deze keer Deborah Rutgers (12) uit groep 8 van de hervormde basisschool Koningin Juliana in Barneveld. Zij voelt directeur Ageeth Russcher aan de tand.

“Het is creatief werk” Waarom bent u directeur geworden?

“Ik ben heel lang juf geweest van groep 7 en 8. Dat vond ik erg leuk. Ik heb er niet van gedroomd om directeur te worden, maar het is op mijn pad gekomen. Toen er op een andere school een kleine directeursbaan vrijkwam, dacht ik: dat ga ik eens proberen.”

Wat vindt u leuk aan onderwijs?

“Dat je de hele dag met mensen werkt. Het is ook creatief werk: niet alles ligt vast, je kunt zelf iets van je lessen maken. Het is fijn om kinderen te zien groeien, en te zien dat ze bijvoorbeeld goed met elkaar leren omgaan.”

Wat was de eerste straf die u gaf?

“Ik geef niet vaak straf, maar laat kinderen die iets hebben gedaan wat niet mag, wel bij me komen om er met hen over te praten. Ik laat kinderen niet nablijven, dat helpt volgens mij niet.”

Nee, nablijven moeten we afschaffen. Weet u een leukere straf? “De leukste straf vind ik om kinderen de getallen van 1 tot en met 1000 te laten

opschrijven. Maar ik heb het liefst dat kinderen inzien dat ze straf verdiend hebben.”

Dus als je van u straf krijgt, dan heb je het echt verknald? “Dat denk ik wel ja.”

Is het moeilijk om schooldirecteur te zijn?

“Je moet veel verschillende dingen goed kunnen: financiële zaken regelen, allerlei regeltjes weten, plannen en met mensen omgaan. Je moet ook goed weten waar je met de school naartoe wilt en mensen daarin zien mee te krijgen.”

Zou u dit beroep opnieuw kiezen?

“Ik geloof dat de dingen op je pad komen. Misschien komt er wel eens iets anders. Ik vermoed dat ik ooit wel weer juf van groep 7 of 8 word. Of ik altijd in het onderwijs

•

blijf werken, weet ik niet. Ik houd het open.”

23

Verus verdiept

Geruchten of waarheid?

In actuele discussies worden veel praatjes verkondigd. “Duizend geruchten door elkaar, valse en ware, die een stroom aan praatjes rond doen waaien”, schreef Ovidius al. Verus Magazine zoekt uit waar het echt om gaat. Het praatje deze keer: gepersonaliseerd leren. 24

Verus verdiept Tekst: Nico Dullemans en Taco Visser (kader), adviseurs identiteit Verus | Fotografie: Thinkstock

GEPERSO­NALISEERD LEREN: EEN LEERZAME F(R)ICTIE ALS GEPERSONALISEERD LEREN ALLEEN MAAR BETEKENT DAT JE HET ONDERWIJS AFSTEMT OP DE AANLEG VAN DE LEERLING, ZIE JE PARADOXAAL GENOEG DE PERSOON VAN DE LEERLING OVER HET HOOFD. HOE HOUD JE GEPERSONALISEERD LEREN IN BALANS?

Maatwerk

door de gemeente zelf gesticht). En de

eigenlijk is de wens dezelfde: passend

Bijna dertig jaar geleden nam de gemeente-

eerste brede scholengemeenschap van

onderwijs, ofwel gepersonaliseerd leren.

raad van Amsterdam een nota aan met de

ons land, de toenmalige Osdorper School

veelzeggende titel Onderwijs op maat.

Gemeenschap, was ook haar werk. Allemaal

Ik heb niet onderzocht of dit de eerste keer

resultaten van eigen beleid, dat vrij snel na

was dat een overheid zich zo over het

de Tweede Wereldoorlog werd ingezet.

de medische zorg gepersonaliseerd zal

onderwijs uitsprak, maar het zou mij niets

Onze hedendaagse slagzinnen als ‘eruit

worden, want patiënten zijn immers uniek.

verbazen.

halen wat in de leerling zit’ en ‘ieder kind

Dat kan door hun genoom te lezen, wat

Deze stad liep daar namelijk mee voorop, dat

heeft recht op onderwijs dat aansluit bij zijn

tegenwoordig binnen een dag is gepiept en

wil zeggen: ze deed al langer pogingen het

kunnen en leerbehoeften’, hebben dus

niet veel kost. Maar de betekenis daarvan

eigen openbaar onderwijs meer te variëren,

tamelijk oude papieren. Die dateren al van

dringt pas door als het genoom van heel

in de hoop dat elk kind er zijn plekje zou

voor de oorlog, toen reformpedagogen zich

grote groepen patiënten en gezonde

vinden. Een vijfde van de openbare basis-

afkeerden van het klassikaal onderwijs dat

mensen ook gelezen wordt en met behulp

scholen heeft de montessorimethode, er zijn

nogal massaal oogde. Was het toen

van de wiskunde vergeleken. De over­

een paar daltonscholen en alle denkbare

misschien idealisme dat mensen dreef en

vloedige informatie van het genoom wordt

vormen van speciaal onderwijs (meestal

tegenwoordig meer ‘talentmanagement’,

zo gefilterd, waarna patronen (verbanden

Gepersonaliseerde zorg

Het is een trend. Ergens las ik dat ook

>

25

Personaliseren in de polder Het streven naar gepersonaliseerd leren lijkt prima te passen bij het hedendaagse ideaal van autonomie en zelfontplooiing. Maar, zo maakt Taco Visser duidelijk: gepersonaliseerd leren doe je niet alleen.

Er zijn conferentieruimtes, een biologische

­leerling door middel van ‘gemeenschaps­

winkel, restaurant en zorgboerderij, en er

leren’ leren om persoon te worden? Is

komt een stiltebelevingscentrum.

‘gepersonaliseerd leren’ dan het ontdekken

Individu of mens?

Als we beide hoevebeelden betrekken op ‘de leerling als persoon’, wat levert dat dan

van jouw persoonlijke identiteit?

Leerzame frictie

Onderwijspedagoog Gert Biesta reikt naast

op? Van hoeve één zou je met behulp van

Winfried Böhm (zie Dullemans) een tweede

hedendaagse onderwijstaal kunnen zeggen,

kader aan om de hoevebeelden te duiden

dat koeien daar ‘gepersonaliseerd’ leren.

voor het onderwijs. Volgens hem lijkt veel

Toegepast op het onderwijs volgen leer­

onderwijs op hoeve één. Leeractiviteiten zijn

lingen een individuele leerroute, die veelal

erop gericht om leerlingen te kwalificeren,

digitaal plaatsvindt, op basis van de eigen

zodat zij een diploma halen en een beroep

leerbehoeften en leerkenmerken. Ze kunnen

vinden. In diverse publicaties brengt Biesta

In de Eemlandpolder boeren twee

naar behoefte sneller en langzamer gaan.

het onderwijs in herinnering dat de school

goede buren heel verschillend. In een

Gepersonaliseerd betekent hier echter

nog twee andere functies heeft: socialisatie

technisch hoogstaande megastal

­‘geïndividualiseerd’: geschikt gemaakt

(leren van culturele/maatschappelijke

boert hoeve ’t Witte Schaap volgens

voor het individu.

­ge­bruiken, normen, waarden en tradities)

een uniformerend, wereldeconomisch

Hoeve twee lijkt niet gericht op gepersonali-

en subjectificatie (persoonsvorming: een

industrieel model. Om maximaal te

seerd leren, maar op gemeenschapsleren.

verantwoordelijk handelende persoon

renderen worden de behoeften van de

De hoeve creëert ontmoetingen tussen

worden). Hoeve twee legt in de gemeen-

koeien efficiënt gemanaged. Het meest

diverse mensen: zorgenden, leerlingen,

schapsactiviteiten de nadruk op deze

opvallende is de melkrobot, die elke

volwassenen, stedelingen, bioconsumenten,

twee functies.

koe in de stal zodanig ‘kent’ dat hij die

conferentiegangers enzovoorts. Zijn al die

Gepersonaliseerd leren zou een mix moeten

‘op maat’ kan bedienen. Elke koe kan

ontmoetingen echter niet een vorm van

zijn van hoeve één en twee. Natuurlijk is

zich op haar tijd en snelheid laten

gepersonaliseerd leren? Omdat je meer als

(digitale) aansluiting op individuele leerbe-

melken.

mens dan als individu wordt gezien? Omdat

hoeften wenselijk. Maar het is ook nodig dat

De Eemlandhoeve heeft een bio­logisch,

een mens in de gemeenschap met anderen

leerlingen door middel van gemeenschaps-

diversiteitsbevorderend, op de regio

persoon wordt? Omdat ontmoeting van

leren persoon leren worden. Het is zoeken

en de gemeenschap gericht bedrijfs-

diversiteit tot identiteit leidt?

naar een leerzame frictie tussen kwalificatie,

model. De vleeskoeien kunnen de wei

Wat gepersonaliseerd leren is, hangt dus

socialisatie en persoonsvorming. Om die

in. Hun vlees wordt naar biologische

af van we bedoelen met het ‘persoon-zijn’

frictie uit te houden is er in scholen een

normen regionaal verkocht. Het land

van de leerling. Moet die door middel van

morele ruimte nodig waarin men het

is ingericht voor biodiversiteit. Er zijn

‘gepersonaliseerd leren’ zo effectief mogelijk

gesprek voert over goed onderwijs en

allerlei activiteiten, ook educatieve, om

leren om zich te kwalificeren voor het

gepersonaliseerd leren.

individuele stedelingen te verbinden

economische leven? En in hoeverre is er in

met het platteland om gemeenschaps­

dit beeld eerder sprake van individu-zijn in

ervaring op te doen.

plaats van persoon-zijn? Of moet een

26

Verus verdiept

“De school voedt jonge mensen op, geen hersenen”

tussen oorzaak en gevolg) herkend kunnen

Die kunnen nodig zijn om gefundeerd te

met wat de natuur van ons gemaakt heeft,

worden. Maar voor zulke (mondiale) data-

spreken over ‘de groep leerlingen’, maar in

onze aanleg. Als acteur hebben we te

banken ontbreekt nog de politieke wil.

individuele gevallen zijn ze niet zo bruikbaar.

maken met omstandigheden, voorwaarden

Terwijl de diagnoses dus nog een stuk beter

Bovendien, het is twijfelachtig of de hersen-

en verwachtingen. Denk aan scholen,

kunnen, wordt er toch geweldig veel druk

functie voldoende uitmaakt voor zo iets

­bedrijven en sportverenigingen die verwach-

gezet op de therapieën, om verschillende

veelzijdigs als het leren op school.

ten dat we de rol van leerling, werknemer,

redenen. De (farmaceutische) industrie wil

“De school voedt jonge mensen op, geen

voetballer spelen.

ten minste haar investeringen terugver­dienen,

hersenen”, schrijft Madeja in een van de

Natuur en samenleving geven ons mogelijk-

wetenschappers willen (en moeten) hun

kranten. Bedenk ook dat het natuurweten-

heden en perken ons in. We zijn hun

naam vestigen, zorgverleners moeten

schappelijk experiment per definitie een

producten. Maar daarmee is ons verhaal

behandelen, media zoeken het spektakel,

aanzienlijke vereenvoudiging van de werke-

nog niet af. Als persoon geven wij er kleur

en publiek en politiek zijn ongeduldig.

lijkheid is. En onderwijs is complex.

aan, een ieder op zijn eigen manier. Dit gaat

Leerchip

Persoon

Wetenschap en technologie bieden natuur-

geschiedenis door de natuur geschreven of

gedragsgeneticus Robert Plomin ons met

lijk grote kansen, ook voor het onderwijs.

door de maatschappij gedicteerd, hier ben

veel aplomb de leerchip in het vooruitzicht

Maar pas op, want behalve dat we indivi-

ik in de ware zin van het woord de auteur

stelt, omdat hij sterke verbanden vermoedt

duen, kinderen, als biologische wezens

van mijn eigen geschiedenis.”

tussen genen en (cognitief) gedrag. Zijn

kunnen zien (Wij zijn ons brein), zijn we ook,

De eigenlijke grond van opvoeding en

werk heeft nog geen resultaat, maar groot-

sociologisch bekeken, acteurs: we hebben

onderwijs is deze persoonswording, deze

schalig vergelijkend onderzoek naar het

rollen, we zijn functioneel.

zelfbestemming, rekening houdend met wat

genoom zal, verwacht hij, leiden tot een

Kinderen zijn leerlingen, zijn kinderen van

de natuur heeft meegegeven en de grenzen

betrouwbare voorspelling van iemands

ouders, zijn consumenten, doen aan sport,

die een samenleving stelt. Alleen in die

genetische kracht en zwakte. Daarna zal

maken deel uit van een jeugdcultuur. Maar

samenhang is onderwijs zinvol. Pas dus op

kunstmatige intelligentie (de chip, een kleine

behalve dat allemaal, zijn kinderen ook een

dat we de leerling slechts functioneel bena-

robot die op deficiënte hersencellen actief is)

persoon. Het is Winfried Böhm, een Duits

deren of dat we hem alleen maar proberen

voor compensatie zorgen.

pedagoog, die op dit fundamentele onder-

af te stemmen op zijn aanleg. Dan zien we

Michael Madeja, een neurofysioloog die in

scheid wijst: we zijn individu, acteur en

zijn persoon niet.

Duitsland op het snijvlak van neuroweten-

persoon.

schappen en onderwijs werkt, is een stuk

Dit onderscheid is geworteld in het persona-

terughoudender. Wetenschap gaat over

lisme, een cultuurkritische beweging in de

gemiddelden en waarschijnlijkheden.

jaren dertig van de vorige eeuw die uit diverse

Zo kan het gebeuren dat de Amerikaanse

over zijn bestemming die de mens in vrijheid kiest. Böhm schrijft: “Daar wordt mijn

•

bronnen putte, waaronder het christendom. Als individu moeten we rekening houden

27

ONDERWIJSTOEZICHT: WAARHEEN LEIDT DE WEG? DE WET OP HET ONDERWIJSTOEZICHT MOET IN DE UITWERKING OP ONDERDELEN ECHT BETER. DAT STELT DE ARCHITECT VAN DE WOT, FERDINAND MERTENS, IN ZIJN BOEK DE LANGE WEG NAAR EEN WET OP HET ONDERWIJS­TOEZICHT.

Tekst: Thérèse Penders, adviseur onderwijsrecht Verus

Nog niet eens zo heel lang geleden werd het

van de scholen buiten beeld blijven. Ook

toezicht nog uitgeoefend door indivi­duele

blijkt dat de focus op scholen die onder

functionarissen, veelal afkomstig uit het

de basiskwaliteit (dreigen te) zakken, ten

onderwijsveld zelf, die regionaal verschillend

koste kan gaan van de aandacht voor het

opereerden. Op grond van de vrijheid van

­onderwijsproces op de overige scholen

onderwijs ontbraken wettelijke normen over

(met een basisarrangement).

kwaliteit. Mertens schetst hoe geleidelijk

Moet de inspectie dan overgaan tot gedif-

aan het begrip ‘kwaliteit van het onderwijs’

ferentieerd toezicht (Toezicht in transitie)

zijn intrede deed in praktijk en wetgeving,

en een school beoordelen als ‘voldoende’,

naast de deugdelijkheidseisen, de minimum­

‘goed’, of – via een andere weg – excellent?

teveel gericht is op de kwaliteit van het

waarborgen voor het onderwijs.

Op deze wijze zouden de scholen maximaal

onderwijs in de zin van opbrengsten.

Met de WOT (2002) krijgt de inspectie naast

gestimuleerd worden zich te verbeteren.

Dat blijkt ook uit de voornoemde ­evaluatie:

het toezicht op – én de handhaving van – de

Het gaat niet langer om het oordeel of het

schoolleiders en bestuurders vinden dat

naleving van de wet- en regelgeving, ook de

onderwijs goed genoeg is (basiskwaliteit:

de ‘cognitieve opbrengsten’ nog te zwaar

taak toezicht te houden op de kwaliteit van

voldoet aan de deugdelijkheidseisen),

wegen ten opzichte van de ‘sociale

het onderwijs. De inspectie onderzoekt ieder

maar het oordeel over goed onderwijs

opbrengsten’.

jaar of er aanwijzingen zijn dat een school

voor iedere school.

Om met Mertens te spreken: daar moet wat

onvoldoende kwaliteit levert, zowel onderwijs­ kundig als financieel (risicogericht). Het

Wat is goed onderwijs?

gebeuren. Het aangepaste wetvoorstel-van Bisschop e.a. biedt waarschijnlijk soelaas

De cruciale vraag is natuurlijk: wat is goed

door te kiezen voor een bredere opvatting

onderwijs? Het is niet aan de inspectie

van kwaliteit. De inspectie mag in dat voor-

om de norm voor goed onderwijs direct

stel geen oordeel meer geven over kwaliteit

of ­indirect (via het eigen toezichtkader) te

en heeft de taak om de kwaliteit in bredere

Volgens Mertens is anno 2014 de vraag

bepalen. Laat staan de norm te toetsen

zin te stimuleren. De inspectie houdt alleen

aan de orde welke risico’s in het onderwijs

én sancties op te leggen bij niet-naleving.

toezicht op de naleving van de wettelijke

de aandacht van het inspectietoezicht

Terecht wijst SGP-Kamerlid Bisschop erop

voorschriften. Dat is de weg voorwaarts.

verdienen. De laatste jaren is de aandacht

dat in de Kwaliteitswet (1998) al belang-

sterk uitgegaan naar de (zeer) zwakke

rijke elementen van de verbetercultuur in

Prof. dr. Ferdinand J.H. Mertens, De lange

scholen. Uit een recente evaluatie blijkt dat

­deugdelijkheidseisen zijn vervat.

weg naar een wet op het onderwijstoezicht,

de ontwikkelingen bij de grote meerderheid

Tot slot merkt Mertens op dat het toezicht

Oisterwijk: Wolfpublishers 2014.

kwaliteitsoordeel ’basiskwaliteit’ geeft aan dat de kwaliteit voldoende is.

Buiten beeld

28

•

Nieuwe wet zorgt voor problemen met invallers en onbevoegden

Advocaten en juristen van Verus zitten na een cursus over het onderwerp klaar voor al uw vragen over de Wet Werk en Zekerheid.

Tekst: Peter Louwerse | Fotografie: Nancy Zwaal

DE WET WERK EN ZEKERHEID STELT SCHOOLBESTUURDERS VOOR EEN ENORME PUZZEL. IN HET PO WORDT HET LASTIGER OM MET INVAL­ KRACHTEN TE WERKEN. IN HET VO ZORGT DE INZET VAN ONBEVOEGDE LEERKRACHTEN VOOR HOOFDBREKENS.

binnen twee jaar in vaste dienst nemen,

voortgaan”, zegt ze. “Het blijft relatief

tenzij er tussenpozen zijn van meer dan zes

gemakkelijk om korte vervangingen te

maanden. “Er is geen geld om al die inval-

­regelen. Maar het probleem is vooruit­

lers te benoemen”, zegt Jan Morsink, lid van

geschoven, niet opgelost.” Scholten van

het college van bestuur van Konot. En ook

Aschat ziet dat schoolbesturen naast

al heeft het po een jaar uitstel gekregen – de

­flexpools zogeheten ‘min-maxcontracten’

oude cao die afwijkt van de wettelijke regel

toepassen waarin het minimum- en maxi-

loopt nog een jaar door –, Konot heeft al

mumaantal uren van een leerkracht wordt

een aantal maatregelen in gedachten.

vastgelegd.

Konot neemt samen met acht andere katho-

In het vo ligt het probleem vooral bij de

lieke schoolbesturen in Twente deel aan een

onbevoegde docenten. Die mogen nu niet

zogeheten ‘megapool’, waarin de invallers

in vaste dienst zijn, maar wel een tijdelijk

worden ondergebracht. De flexwerkers

contract van twee jaar krijgen, met een

kunnen in twee jaar drie keer worden

uitloop van twee keer een jaar. Binnen die

­ingezet binnen één schoolbestuur, maar ze

periode kan de docent meestal zijn diploma

kunnen ook voor andere schoolbesturen

halen. Onder de nieuwe wet mag de

De Wet Werk en Zekerheid (WWZ), bedoeld

werken. Door de grootte van de onder-

­onbevoegde docent nog maar twee jaar

om flexwerkers meer zekerheid te geven,

wijspool (“de kracht van het getal”) hopen

in tijdelijke dienst zijn.

heeft ingrijpende gevolgen voor het

de schoolbestuurders genoeg vervangers te

“Er wordt van scholen veel creativiteit

Nederlandse onderwijs. Schoolbesturen

kunnen blijven inzetten. Verder richt Konot

verwacht als ze onbevoegden niet kwijt

zoeken naarstig naar oplossingen. Een van

een eigen invalpool op voor zes invallers van

willen”, zegt Scholten van Aschat. Een

die onderwijsinstellingen is Konot, een

0,6 fte die een vast dienstverband krijgen.

nieuwe cao zou de oplossing kunnen

katholiek schoolbestuur met 22 basis­ scholen in Twente.

‘Megapool’

Veel creativiteit verwacht

­brengen, denkt ze. “De huidige cao loopt eind augustus af. Het wordt spannend of

Bij Fenneke Scholten van Aschat, arbeids­

het gaat lukken. De onderhandelingen

jurist bij Verus, komen veel vragen van

lopen stroef.”

Door de invoering van de WWZ moeten

schoolbestuurders over de WWZ binnen.

scholen invalkrachten na de vierde oproep

“Het po kan nog een jaar op de oude voet

•

29

Tekst: Marijke Nijboer, Bert van der Kruk en Peter Louwerse | Fotografie: Ruben Schipper en Fotoburo Brabant

2015 THEATER: ONTMOET… BIJBELSE PERSONAGES OVER INSPIRATIE EN IDENTITEIT

Hijme Tieleman docent godsdienst op het Bogerman College in Sneek Petra Stienen

‘Het verhaal komt zo heel dichtbij’ “Leuk om de Bijbel op het podium eens heel anders voorbij te zien komen. Ik denk dat het een van de sleutels is om het verhaal te openen, voor leerlingen, maar ook voor collega’s. Er zit humor in, creativiteit. Het verhaal komt zo heel dichtbij. Er spreekt durf uit, om God voor te stellen als vrouw. Ook heel mooi om zo’n grote Bijbel op het podium te zetten en daar Maria, Jezus en Petrus uit te laten komen. Zo komen de verhalen letterlijk tot leven en maak je duidelijk dat de Bijbel geen stoffig boek is, maar over mensen gaat. Wij geven als docenten godsdienst ook weleens aan leerlingen de opdracht een Bijbelverhaal te herinterpre­ teren en vervolgens te spelen. Dan gaan ze helemaal los, vooral als je ze veel ruimte geeft. Dat heb ik hier net ook gezien. Kunnen we die theatermensen ook inhuren?” (dat kan, via Verus, [email protected], 06 23 63 38 49).

Awraham Soetendorp Een van de personages van Theater in Feite.

VERUS 2015

WORKSHOP: CRISISCOMMUNICATIE, SCHOOL IN DE MEDIA

#VERUS2015 TRENDING TOPIC

Bert Tuk voorzitter CvB CSG De Waard, Oud Beijerland

‘Een genuanceerde boodschap kan kennelijk tóch werken’ “De school van Wim Drenth figureerde onlangs in het programma ‘Project P: stop het pesten’ van Johnny de Mol. Drenth ging naar het programma van Humberto Tan om zijn verhaal te vertellen. Hij wilde kwijt dat de manier waarop het programma tot stand was gekomen, met stiekeme opnames gemaakt door een gepest meisje, tegen alle integriteitsprincipes in ging. Maar hij stelde

Tommy Hopstaken vertelt hoe een pakkend begin van uw presentatie direct de aandacht trekt.

WORKSHOP: EEN PAKKEND BEGIN VAN UW PRESENTATIE

Frits Hoekstra rector/bestuurder Bornego College, Heerenveen

‘Je moet eerst zorgen dat de mensen naar je willen luisteren’

ook het welbevinden van het meisje

“We kregen technieken aangereikt om

centraal. Drenth gaf ruiterlijk toe dat het

de aandacht te trekken van het publiek.

pesten door het programma was vermin-

Het was een heel aansprekende presentatie,

derd. Ik vond het heel bijzonder dat hij niet

die bij mij de basistechnieken uit de retorica

in de verdediging schoot, een neiging die

weer heeft wakker geroepen. Het gaat erom

velen zouden hebben. Bovendien bracht hij

dat mensen graag naar je willen luisteren,

een genuanceerde boodschap. Mij is tijdens

dat heb ik er vooral uit meegenomen.

een crisis op mijn school afgeraden om een

Ik besef nu dat ik meer tijd moet besteden

genuanceerde boodschap te communi­

aan het bedenken hoe ik de aandacht trek.

ceren. Het frappante is echter dat het Wims

Ik ben zelf geneigd snel de inhoud in te

verhaal juist sterker maakte.”

gaan, terwijl er eenvoudige technieken zijn

Petra Stienen ‫@‏‬petra_stienen · Mei 21 Elke ontmoeting is een kans. Bij elke ontmoeting zie je god in de pupillen vd ander. Awraham Soetendorp over Tekenen v Hoop bij #verus2015 Mark-Jan Zwart‫@ ‏‬jmzwart · Mei 21 Heftig verhaal van @petra_stienen. Terreur achter de voordeur eist 60 kinderen per jaar. ‘Huiselijk geweld klinkt te gezellig’. #verus2015

Anko van Hoepen @ankovanhoepen · Mei 21 Wat ongelooflijk inspirerend @BenTiggelaar_ BT te horen spreken, ook in rondetafelgesprek, over identiteit #verus2015 Peter Hulsen @Peter_Hulsen · Mei 21 Felicitaties aan @VerusNL en VKO met de fusie vandaag. Samen één in ­verscheidenheid! Goed om vandaag bij #verus2015 te zijn.

om de wens op te roepen bij het publiek om naar je te luisteren en vervolgens je verhaal goed neer te zetten. Je kunt beginnen met een anekdote die past bij je verhaal, of een stevige opmerking die mensen uitdaagt om te luisteren. Humor is ook een manier, maar daar moet je mee uitkijken: als je grap niet overkomt, gaat het mis. Ik heb over deze dingen eigenlijk nooit nagedacht. Ik heb de inhoud van de presentatie goed bewaard Jelle Koolstra en Wim Drenth tijdens de workshop Crisiscommunicatie

en ga deze tips zeker toepassen.”

•

Met je collega’s op de foto. Volop ruimte voor ontmoeting.

Frank du Mosch tijdens het in debat over het toerusten van de leraar met Albert Weishaupt en Joany Krijt.

rubriek kwestie juridische

Tekst: Emmanuel Naaijkens m.m.v. mr. Jolien Janse, advocaat bij Verus.

SOLLICITANTE

LOOG OVER OPLEIDING voor de vacature van tweedegraads docent Engels had een goede indruk gemaakt op de sollicitatiecommissie. Er lag bovendien een positieve ­referentie van een oud-collega.

gesprek was extra benadrukt dat de school waarde hechtte aan de bevoegdheid. De docente in spe liet het er niet bij zitten. Ze tekende bij de Commissie van Beroep voor het Christelijk VO beroep aan tegen het ontslag. De kern van haar

Het sollicitatiegesprek was prima verlopen. De kandidate

te gaan. In het sollicitatie­

Een sollicitante vertelt in strijd met de waarheid, dat ze staat ingeschreven voor een lerarenopleiding. De tijdelijke benoeming als leraar Engels raakt ze daardoor alsnog kwijt. De Commissie van Beroep verwerpt haar beroep.

betoog was dat alles op een misverstand berustte en dat er geen opzet in het spel was. De Commissie verklaarde het beroep van de sollicitante ongegrond omdat ze voorafgaand aan haar benoeming opzettelijk onjuiste informatie had verstrekt

Twee dagen later al werd de brief voor een tijdelijke benoeming van een jaar door beide partijen

aan haar toekomstige werkgever. De Commissie overwoog daarbij

getekend. Zes weken later zou het dienstverband ingaan.

– samengevat – dat volgens bestaande jurisprudentie, een werk­

Maar zover is het niet gekomen, de kandidate heeft niet één dag

gever in beginsel mag afgaan op de juistheid van de door een solli-

voor de klas gestaan. Want nog geen drie weken na de onderteke-

citant verstrekte informatie.

ning van de benoemingsbrief besloot de werkgever per direct tot

De Commissie constateerde net als de werkgever dat de sollicitante

opzegging van het tijdelijk dienstverband. Dit op grond van een

helemaal niet stond ingeschreven bij de lerarenopleiding, terwijl zij dit

bepaling in de CAO VO (artikel 10.a.5. sub 7) dat een dienstverband

bij herhaling had verklaard tijdens de gesprekken. De leden van de

kan worden opgezegd als een sollicitant opzettelijk onjuiste of

sollicitatiecommissie hadden hierover een eensluidende verklaring

­on­volledige inlichtingen verstrekt, zonder welke handelwijze er

tegenover de Commissie van Beroep afgelegd, toen de Commissie

geen benoeming zou zijn geweest.

hen als getuigen hoorde. Aan het verzoek van de Commissie om een

Die onverwachte wending was het gevolg van het feit dat de

inschrijvingsbewijs te overleggen, had de sollicitante niet voldaan.

­sollicitatiecommissie later via een andere referent ter ore was

Ze liet slechts een kopie van een intakeformulier zien.

­gekomen dat de sollicitante de werkgever niet naar waarheid had

De Commissie van Beroep oordeelde daarom dat de sollicitante

geïnformeerd over haar studie. De kandidate had namelijk gemeld

de werkgever opzettelijk onjuist had geïnformeerd over haar studie.

– zowel mondeling als schriftelijk – dat ze was ingeschreven bij een

Ze had door haar gedrag bovendien het vertrouwen van de werk­

lerarenopleiding en spoedig zou afstuderen. Voor de sollicitatie­

gever ernstig geschaad en daarmee een grond gegeven voor het

commissie een belangrijke voorwaarde om met de kandidate in zee

beëin­digen van het dienstverband.

•

Heeft u vragen over dit onderwerp? Of over andere juridische zaken? Onze juristen staan u graag te woord. Neem contact op met de ­juridische helpdesk van Verus, T 0348 74 44 60, [email protected]. 32

ledenvoordeel

LEDENVOORDEEL: INKOOP

Er valt veel meer uit inkoop te halen Tekst: Noël Houben | Fotografie: Thinkstock

DE MEESTE SCHOLEN DENKEN PAS AAN HUN INKOOPBELEID WANNEER ER EEN AANBESTEDINGS­ PROCEDURE OF CONTRACTVERLENGING OP DE ROL STAAT. MET WAT EXTRA AANDACHT EN FOCUS VALT ER ECHTER VEEL MEER UIT INKOOP TE HALEN, BETOOGT VERUS-ADVISEUR PASCAL VAN ONNA.

reductie, om zo de financiële pijn deels op te vangen.” Stap twee is een gedegen analyse wat een school aan leveranciers in huis heeft en welke bedragen hiermee gemoeid zijn. “De derde stap is inzicht krijgen in de contracten zelf, zodat je deze tijdens de looptijd beter kunt monitoren, benutten en de risico’s kunt inschatten.”

Spendanalyse

Gemiddeld is tien procent van de leveran-

keuze te maken wanneer je een nieuw

ciers verantwoordelijk voor tachtig procent

contract afsluit. Maar ook om tijdig bij te

van de inkoopomzet bij scholen. “Er gaan

sturen als een leverancier niet doet wat hij

scholen vaak om actiever aan de slag te

dus grote bedragen naar een beperkt aantal

heeft beloofd.”

gaan met inkoop. Verus beschikt over

bedrijven”, zegt Van Onna. “Des te belang­ rijker is het om ook tijdens de looptijd van een contract de ogen en oren open te

Contractbeheer

Gebrek aan tijd en expertise verhindert

diverse diensten om leden te ondersteunen. Zo kunnen ze een spendanalyse aanvragen

Het begint er volgens Van Onna mee dat de

die inzicht geeft in de inkoopkosten en waar

houden. Biedt de leverancier voldoende

scholenorganisatie bedenkt wat ze met haar

eventueel winst te behalen valt. Van Onna:

kwaliteit? Zijn de facturen conform

inkoop wil bereiken. “Idealiter sluit dit nauw

“Voor praktische vragen is er een inkoop-

afspraak? Maken wij voldoende gebruik van

aan op het primaire proces. Stel dat de

helpdesk. Aanbestedings- en inkoop­

de expertise van dit bedrijf? Deze informatie

school te maken krijgt met krimp. Je zou bij

trajecten kunnen wij desgewenst voor

kun je gebruiken om een weloverwogen

de inkoop dan kunnen focussen op kosten-

scholen begeleiden. Meer waar voor schaars onderwijsgeld: dat is ons streven.”

•

Heeft u vragen over de ondersteuning van Verus bij inkoop en ­aanbesteding? Neem dan contact op met Pascal van Onna, 0348 74 44 36, [email protected]. Of kijk op www.verus.nl/ledenvoordeel/inkoop. 33

VAL KINDER MET EEN ZOM

IN DE RONDVRAAG ­PONEERT VERUS EEN STELLING. BETROKKENEN UIT HET ONDERWIJS GEVEN HUN MENING. Tekst: Loek Mulder

34

Robert Weijmans Conrector Zwijsen College Veghel

Ton van Haperen Docent economie Rythovius College Eersel en publicist

“Extra steuntje in de rug”

“Zomerscholen, het is iets om tegen te zijn”

“Doe dat zeker wel. Een aantal van onze leerlingen beseft aan het einde

Leerlingen en leraren verdienen rust

van het schooljaar soms té laat dat er

als de zon schijnt. Alles wat geleerd

net wat harder gewerkt had moeten

en gebeurd is, kan dan bezinken.

worden. Of ze komen door andere

Want die laatste maand voor de

omstandigheden in de knel met hun

vakantie is het bij velen wel op. Terwijl

eindresultaat. Juist deze leerlingen

in september de leerbaarheid weer

dragen wij voor. Onze boodschap is

enorm is.

dan ook: ‘Wat fantastisch dat jij mee

Toch biedt de zomerschool in onze

mag doen aan de Zomerschool,

bizarre afrekencultuur ook een uitweg.

­leraren hebben dus vertrouwen in jou!’

73.000 leerlingen doubleren een keer.

De Zomerschool heeft bij ons geleid

In havo-4 blijft zelfs achttien procent

tot een vermin­dering van het aantal

zitten. Dat zijn schokkende cijfers

zittenblijvers met meer dan 50%. Acht

wanneer we het met andere landen

van de tien Zomerschoolleerlingen

vergelijken. Onacceptabel dus. Als

blijken ook het jaar daarná succesvol

het niet anders kan, dan moet het de

te zijn. Dat betekent dat de zomer-

zomerschool maar de oplossing

school het extra steuntje in de rug

bieden. Doubleren kost namelijk jaar-

geeft om succesvol door te stromen

lijks ook nog eens 500 miljoen euro.

richting diploma.”

Grotendeels weggegooid geld.”

de rondvraag

REN NIET LASTIG MERSCHOOL Emiel van Doorn Ontwikkelingspsycholoog Stichting ter Bevordering van de Cognitieve Ontwikkeling (StiBCO)

Karin Slippens Moeder van Diede, volgde vorig jaar twee weken Summerschool op het Zwijsen College Veghel

Diede Slippens (17, havo 5), volgde vorig jaar twee weken Summerschool op het Zwijsen College Veghel

“Laat vakanties zijn waarvoor ze zijn bedoeld”

“Onze dochter kwam een paar puntjes tekort voor wiskunde en Engels”

“Het was natuurlijk wel balen”

“In veel landen om ons heen wordt beter onderwijs gegeven in minder tijd. En wat bedenken wij als oplos-

Al je vriendinnen hebben vakantie en jij moet nog even door, iedere dag van half negen tot een uur of drie. Maar ja,

sing? Een zomerschool voor de

We vonden het erg jammer dat ze

liever twee weken extra werken, dan

zittenblijvers en examentrainingen

vanwege dat kleine verschil zou

een heel jaar opnieuw, dat realiseerde

voor examenkandidaten. Laten we

­blijven zitten en een heel jaar over

ik me ook wel. Wilde ik overgaan, dan

onderwijs geven op die momenten

zou moeten doen. Doel van de

moest ik de Summerschool wel doen.

dat leerlingen in de klas zitten. En laat

Summerschool was de onvoldoendes

Al was deelname geen garantie voor

vakanties waarvoor ze zijn bedoeld:

weg te werken. Dat is gelukt. De

overgaan, want ik moest wel de toet-

buiten spelen, vriendschappen

training was bovendien sterk gericht

sen op de Summerschool halen.

opdoen, vakantiebaantjes, je vervelen.

op haar examenjaar. Dat heeft zeker

Het heeft me al met al echt geholpen.

Het is de tijd die kinderen nodig

zijn vruchten afgeworpen.

Ik kreeg bijna één-op-één begeleiding

hebben om zich op een niet school-

Natuurlijk vond Diede het in eerste

en de klas was klein. Omdat de

se-manier te ontwikkelen. Geen enkel

instantie helemaal niet leuk, maar ze

aandacht vooral was gericht op mijn

kind dat te horen krijgt dat het blijft

was wel blij met de extra begeleiding

zwakke vakken heb ik ook in het

zitten zegt uit zichzelf dat hij in de

en uiteindelijk vond ze het allemaal

afgelopen jaar waarin ik examen

vakantie aan school gaat werken.

wel prima. En omdat de Summer­

heb gedaan er zeker voordeel van

Als docenten, begeleiders en ouders

school samenviel met de periode van

gehad.”

hebben we deze oplossing bedacht.

projectweken en boeken inleveren

Maar laten we nu eens onze leerlingen

viel het aantal vakantiedagen dat ze

vragen naar hun eigen oplossing en

moest opofferen nogal mee.”

serieus naar hun antwoord luisteren.”

•

35

SINDS 21 MEI ZIJN WIJ

Verus voor goed onderwijs Wij zijn Verus, vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs. Verus verbindt en verenigt schoolleiders van meer dan 3500 scholen en bestuurders en toezicht­ houders van ruim 700 schoolorganisaties in het primair, voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs. Verus vertegenwoordigt hiermee ruim 1,3 miljoen leerlingen. Bijna 60% van de leerlingen in Nederland gaat naar een katholieke of christelijke school.

Brochure bestellen of downloaden

IDENTITEIT | BELANGENBEHARTIGING DIENSTVERLENING | LEDENVOORDEEL

Verus voor goed onderwijs

35362_VERUS corporate_WT.indd 1

Wilt u weten wat Verus voor u kan betekenen, vraag dan deze brochure aan via 0348 74 44 44 of [email protected] of download de pdf op www.verus.nl.

07-05-15 14:11

“Kwaliteit van onderwijs kan niet zonder visie op wat van waarde is”