Wat doe ik als bestuurder met (mogelijke) funderingsproblemen?
Schrikbeeld in veel gemeenten
Rotterdam Amsterdam Haarlem Dordrecht Weesp Zevenaar Schiedam Zaanstad Echten (Fr) Spakenburg
Maar hoe zit het in uw gemeente? 2007.10.10 Eerste uitgave 2012.03.19 KCAF
1
A. Inhoud
Paragraaf A B C D E F G H I J K L M N
Omschrijving Inhoud Inleiding Typen fundering Grondwater en houten paalfunderingen Grondwater en funderingen op staal Combinatie houten fundering en fundering op staal Wat zijn de risicogebieden in Nederland? Welke signalen kunnen wijzen op problemen? Grondwater algemeen Verstoringen van het grondwater Wat kan er met grondwater/funderingen fout gaan? Bacteriële aantasting Wat kunt u daaraan doen? Zorgplicht of tijdbom?
2
B. Inleiding Funderingsproblemen in mijn gemeente? In veel dorpen en steden heeft men te maken met funderingsproblemen. Houten palen rotten weg, gebouwen beginnen te scheuren en raken langzaam, maar steeds sneller, in verval. Tot voor 10 à 15 jaar geleden waren dat incidenten, vervelend voor de betrokkenen, maar voor de gemeenschap in z’n geheel geen reden om ongerust over te worden. Maar dat is nu veranderd. Het probleem begint in toenemende mate de kop op te steken in díe delen van Nederland waar huizen en gebouwen op houten heipalen zijn gebouwd. En ook op staal gefundeerde panden blijven in die gebieden niet altijd van problemen verschoond. . Heeft u als bestuurder ook te maken met de funderingsproblematiek? Dan kan dit document voor u van belang zijn. Wat te doen? Is verdere schade te voorkomen? Wat kan de oorzaak zijn? Waar en hoe moet het grondwaterpeil worden gemeten? Wanneer werd in uw gemeente de riolering aangelegd, hoe was het onderhoud en hoe goed is het rioleringssysteem nu? Veel lekkage? Moeten zettingen van gebouwen worden gemeten? Is uitgebreid funderingsonderzoek nodig? Worden trillingen veroorzaakt door bijvoorbeeld drempels in wegen en straten? Zijn de waterpeilen in de loop van de jaren veranderd? Bevinden zich in uw gemeente straten met drainages en hoe zijn die ingesteld ten opzichte van de bovenkant van de houten funderingen? Wat worden voor u de consequenties van de nieuwe Waterwet? Zijn er grote wateronttrekkingen in uw gebied bijvoorbeeld voor drinkwater of andere doeleinden? En als er (nog) geen problemen in uw gemeente zijn, waar zou u toch op moeten letten? Hoe gaat u om met uw zorgplicht? Deze publicatie poogt op een aantal van deze vragen antwoord te geven, gebaseerd op onze kennis en ervaring. We hopen u hiermee van dienst te zijn en hopen daarbij vooral dat door goed en snel ingrijpen van u, waar nodig en mogelijk, de bewoners van uw gemeente zo min mogelijk met de bijzonder ingrijpende en kostbare consequenties van bezwijkende funderingen te maken zullen krijgen. Aan adviezen en publicaties van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) kunnen geen rechten worden ontleend.
Ing. Ad van Wensen
[email protected] www.kcaf.nl
© Dit is een oorspronkelijke publicatie van de Stichting Platform Fundering Nederland (SPFN) welke met toestemming van het bestuur van de SPFN (14.12.2011) is overgenomen door het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en geüpdatet.
3
C. Typen fundering
Fundering op staal Bij een fundering op staal zit onder de dragende muur een verbrede gemetselde voet of betonvoet die direct op de er onderliggende bodem draagt. De term 'op staal' is misleidend, aangezien (op eventueel wapeningsstaal na) geen staal gebruikt wordt.
Fundering op houten palen waarboven een horizontaal houten roosterwerk of een betonbalk waarop de dragende muur staat.
4
D. Grondwater en houten paalfunderingen
Bovenkant hoogste funderingshout is door bouwtoezicht bij de bouwvergunning vastgesteld ten opzichte van NAP (Normaal Amsterdams Peil). Dit met de wetenschap, die ook in oude studieboeken is terug te vinden, dat het bovenste funderingshout aangebracht behoort te worden op een niveau variërend van 20, 40 tot meer dan 60 cm onder de van nature laagst voorkomende grondwaterstand. Funderingshout onder het laagste grondwaterniveau Funderingshout behoort zo mogelijk 20-30 cm onder de laagst voorkomende grondwaterstand te zitten. Deze maat noemen we grondwaterdekking. Wordt de grondwaterdekking 10 cm of minder dan is de grondwaterdekking kritisch, omdat in de bovenste centimeters water te veel zuurstof bevat. Eis bij de beoordeling conform het funderingsonderzoeksprotocol F3O
Bij droogstand ontstaat paalrot (schimmelaantasting) Funderingspalen met een diameter van 20-25 cm verliezen bij een cumulatieve droogstand van 10-20 jaar hun draagvermogen. Bij kortere dunnere palen is deze termijn aanzienlijk korter. 5
E. Grondwater en funderingen op staal
Omdat funderingen op staal op een klei- veenlaag met de inklinking blijven meezakken, kan grondwateroverlast ontstaan voor deze woningen, omdat het grondwater te dicht bij het niveau komt van de houten vloer. In sommige situaties zijn de woningen zover gezakt, dat het vloerpeil van de woningen onder het trottoirniveau komt, zie foto hieronder.
6
F. Combinatie houten fundering en fundering op staal
Situatie 1900 De vloeren van de woning met houten fundering en de woning met fundering op staal liggen op gelijke hoogte.
Situatie 1980 Maaiveld gedaald, grondwater staat in de kruipruimte bij de woning met fundering op staal. Hierdoor rot de houten vloer.
Situatie 2007 Grondwater is verlaagd De houten vloer bij de fundering op staal is vervangen door een betonvloer. Nog meer gewicht. De woning gaat mogelijk nog harder zakken. Maar de houten funderingspalen staan droog en rotten weg
In dit soort situaties is het derhalve belangrijk om de woningen met funderingen op staal tijdig te voorzien van een nieuwe fundering en zo nodig op te vijzelen. 7
G. Wat zijn de risicogebieden in Nederland?
In bovenstaande figuur is het percentage klei en veen aangegeven onder het landoppervlak per gemeente. In deze gebieden staan zowel funderingen op houten palen als funderingen op staal. In deze (blauwe) gebieden lopen funderingen het meeste risico.
8
H. Welke signalen kunnen wijzen op problemen?
- Scheurvorming woningen/gebouwen - Ongelijkmatige zettingen - Zettingsverschillen tussen woningen met houten funderingen en funderingen op staal - Scheefstand woningen/gebouwen - Lage grondwaterstanden
9
I. Grondwater algemeen
Tekening TNO Bouw en Ondergrond
Het open water in sloten en singels wordt beheerst op een bepaald niveau ten opzichte van NAP (Normaal Amsterdams Peil). (Deze peilen zijn vastgelegd in peilbesluiten, normaliter door het waterschap) De ruimte tussen de sloten of singels wordt geïnfiltreerd met hemelwater en als een kwelsituatie aanwezig is ook van onderuit het watervoerend zandpakket. Hierdoor vertoont het grondwater normaliter een opbolling. Deze bolle lijn wordt de freatische grondwaterstand genoemd.
Door verlaging van het oppervlaktewater wordt ook het niveau van de grondwaterstand verlaagd!
Zie ook volgend blad
10
Bovenkant funderingshout staat onder de laagste grondwaterstand.
Door daling maaiveld en verlaging oppervlaktewater ontstaan lagere grondwaterstanden hierdoor ontstaat droogstand van de houten fundering. Gevolg paalrot.
11
J. Verstoringen van het grondwater
Tekening TNO Bouw en ondergrond.
Lekke riolen verlagen de grondwaterstand Door gaten, scheuren, ontzette verbindingen, erosie etc. ontstaan lekken in de riolering waardoor het grondwater in het riool wegloopt en houten funderingen droog komen te staan. Gevolg paalrot!
Riolen die in een zandcunet liggen veroorzaken over grotere afstanden lagere grondwaterstanden.
Lekke riolen in gebieden met funderingen op staal die op klei staan of waar houten funderingen aanwezig zijn behoren direct hersteld te worden.
Lekke, drainerende riolen vormen in Nederland de grootste bedreiging voor houten funderingen.
12
K. Wat kan er met grondwater/funderingen fout gaan?
BEDREIGINGEN FUNDERINGEN
Fundering op staal
Fundering met houten palen
Lek riool
Onmiddellijk herstellen als binnenonderkant riool lager ligt dan de aanleghoogte van de fundering Onverantwoord Direct instellen op aanleghoogte fundering Gevaar voor verzakking!
Onmiddellijk herstellen
Gevaar voor grondverzakking
Tijdelijke droogstand
Gevaar voor grondverzakking
Mogelijk blijvende droogstand
Trillingen zo veel mogelijk voorkomen. Voor verkeerdrempels andere oplossing zoeken.
Trillingen zo veel mogelijk voorkomen. Voor verkeerdrempels andere oplossing zoeken.
Verlaging oppervlaktewater Onjuist afgestelde drainages Diepe parkeerkelder Tunnels Bouwputten Tijdelijke grondwateronttrekkingen Blijvende grondwateronttrekking en delfstofwinning Trillingen door: - verkeer - bouw - verkeersdrempels
13
Fundering met betonpalen
Onverantwoord Direct instellen op de juiste grondwaterdekking Blijvende verstoring grondwaterstand
Trillingen zo veel mogelijk voorkomen. Voor verkeerdrempels andere oplossing zoeken.
L. Bacteriële aantasting Naast schimmelaantasting door droogstand komt ook bacteriële aantasting voor. Vooral grenen palen die een dikke spintlaag (groeilaag) hebben zijn hier gevoelig voor. Na 1970 zijn grenenhouten funderingspalen niet meer gebruikt. Naar deze aantasting die onder water de paal tot aan de punt kan aantasten is veel laboratoriumonderzoek gedaan.(Bacpoles onderzoek) Gebleken is dat de bacterie een minuscule hoeveelheid zuurstof en voedingsstoffen nodig heeft om actief te worden. Eenmaal actief gaat deze aantasting onder water door. Zowel bij de punt van de paal als bij de kop heeft het grondwater een zogenaamde "potentiaalspanning". De theorie is dat als hier verschillen in ontstaan de aantasting met een factor 20-25 wordt versneld. Er is echter praktijkonderzoek noodzakelijk om deze theorieën te bewijzen. Voortbordurend op deze redenering kan verlaging van oppervlaktewater en/of grondwater deze versnelling veroorzaken. De les is wel dat we uiterst voorzichtig moeten omgaan met ons grondwater en het zo min mogelijk moeten verstoren.
14
M. Wat kunt u daaraan doen? Hoogte funderingshout in kaart brengen Hoogte bovenkant funderingshout in kaart brengen. Bovenkant hoogste funderingshout is vaak te vinden in de archiefstukken zoals: bouwvergunning, proefheistaat of oorspronkelijke bouwtekening. (Laat dit wel doen door een ervaren bouwkundige met deskundigheid op het gebied van oude funderingen.) Peilbuismetingen Bij voorkeur een peilbuis in of bij het rioolcunet en één zo dicht mogelijk bij de voor- en achtergevel. De peilbuizen maandelijks meten en registreren. Hierdoor kan men het verloop van het grondwaterniveau goed in beeld brengen en rioollekkages tijdig herstellen. Rioolscans Een rioolscan uitvoeren als er twijfels zijn over het functioneren van het riool of als peilbuismetingen bij de riolering te lage grondwaterstanden aangeven. Lekke rioleringen meteen repareren/vervangen. Instelhoogten drainages Instelhoogten drainages in kaart brengen in samenhang met de informatie bovenkant funderingshout. Uitgaan van een minimale grondwaterdekking van 20-30 cm. Zettingsmetingen Zettingsmetingen zijn nauwkeurigheidswaterpasmetingen die bijvoorbeeld om de 6 maanden worden uitgevoerd. Deze metingen dienen te worden uitgevoerd als er twijfels zijn over het functioneren van de fundering, dus als enige zetting aanwezig is. Plangrens is geen schadegrens Bij een bouwplan van welke orde dan ook wordt op papier keurig een plangrens getekend. De schadegrens die dit plan bij het bouwrijp maken, het uitvoeren of na realisering kan veroorzaken ligt vaak op aanzienlijke afstand vanaf de plangrens. Met name de invloed van grondwater is een zwaar onderkend fenomeen. Ruim buiten het plangebied kan schade ontstaan. Herstel grondwaterniveau Voorop staat dat het wegnemen van de oorzaak van de te lage grondwaterstand de beste optie is. Blijkt dat niet mogelijk, dan kunnen woningen in een badkuip gezet worden, zie publicatie “Studie grondwaterinfiltratie”. Goede afstemming Er dient een goede afstemming/coördinatie te zijn tussen de diverse afdelingen die bij dergelijke onderzoeken zijn betrokken.
15
N. Zorgplicht of tijdbom?
Te lage grondwaterstanden betekenen voor huiseigenaren een tijdbom onder de woning. Een probleem dat door burgers niet of nauwelijks is te voorzien omdat de deskundigheid ontbreekt . Bovendien hebben zij geen enkele invloed op dalende grondwaterpeilen, terwijl de overheid dat wel heeft. Gemeenten hebben een ambtelijk apparaat dat goed op de hoogte is (of hoort te zijn) van de technische omstandigheden die problemen kunnen veroorzaken. Het is derhalve een taak van de gemeente tijdig haar zorgplicht in te vullen.
Grondwateronderlast en daarmee de funderingsproblematiek is een onzichtbaar probleem totdat het te laat is. Deuren gaan klemmen, ramen kunnen niet meer open en er ontstaat scheurvorming. Natuurlijk is de fundering te herstellen, maar de schade blijft deels zichtbaar. De financiële schade zorgt vaak voor spanningen en sociale onrust. Door niets te doen ontstaat verpaupering. Het begint ermee dat bewoners het schilderwerk ook maar laten zitten. Woningen worden onverkoopbaar, de sociale problemen in de wijk nemen toe. Iets wat geen enkele politicus wil. We moeten zuinig zijn op de bestaande woningvoorraad: er is niet tegenop te bouwen als woningen die net 100 jaar of wat ouder zijn grotendeels gesloopt moeten gaan worden. Alleen bestuurders (politici) kunnen schade voorkomen door tijdig maatregelen te nemen en te zorgen voor de juiste randvoorwaarden. Er zal behoorlijk geïnvesteerd moeten worden om verdere schade te beperken. Anders ontstaat er een vrijwel onoplosbaar sociaal en volkshuisvestelijk probleem in veel steden in Nederland. Ten opzichte van de oude wet is in de nieuwe gemeentewet, de Wet op de waterhuishouding en de Wet Milieubeheer de zorgplicht uitgebreid. Van belang is dat zo veel mogelijk schade wordt voorkomen. Met deze publicatie hopen we een bijdrage te geven aan de invulling van de zorgplicht ten aanzien van oudere bebouwing en de kwetsbare funderingen. We zijn graag bereid u nader te informeren over het voorkomen van mogelijke funderingsproblemen, herstel van het grondwaterniveau, de aanpak van funderingsonderzoeken, de begeleiding daarvan en de voorlichting aan bewoners.
16
