WarmBouwen – De Voorsprong 1.
Algemene kenmerken van het concept Naam concept WarmBouwen Marktsegment Renovatie van woningen Doelgroep Woningcorporaties, commerciële beleggers (particulier & institutioneel) Concept leverbaar in provincie Alle Min. Seriegrootte 30 nabijgelegen/gestapelde woningen Max. seriegrootte 100-150 nabijgelegen/gestapelde woningen Omschrijving van het concept WarmBouwen is een innovatief concept voor het duurzaam renoveren van woningen. WarmBouwen is gebaseerd op het principe van accumulatie (opslag) van thermische energie. Met WarmBouwen wordt de buitengevel van een woning thermisch geactiveerd en zodoende in balans gebracht met de gemiddelde temperatuur van de ondergrond. De kracht van WarmBouwen ligt in de eenvoud van het concept. Het bestaat slechts uit twee essentiële onderdelen (zie bijlage 1): 1) een Warmte Koude Opslag (WKO) systeem (bodemlussen is een alternatief); 2) een nieuwe buitengevel met daarin geïntegreerd een netwerk van waterleidingen, dat een grote mate van overeenkomst vertoont met een vloerverwarmingsnetwerk. In de winter wordt warm water (uit de warme bron van de WKO) door het netwerk van waterleidingen (verwerkt in de nieuwe buitengevel) gepompt. Door thermische geleiding neemt de nieuwe buitengevel hierdoor de temperatuur van het water van circa 12-14 graden Celsius aan (ook als het buiten -10 is). Als gevolg hiervan is het standaard altijd 17-19 graden Celsius in de woning (12-14 graden + interne warmtelast van mensen, lampen en apparaten), zonder dat de ketel/warmtepomp/micro-wkk aan is geweest. Het water uit de warme bron koelt af doordat het rondgepompt wordt door de buitengevel van de woning. Het koude water wordt opgeslagen in de koude bron van de WKO. In de zomer wordt dit proces omgedraaid. Koud water (uit de koude bron van de WKO) wordt door het netwerk van waterleidingen gepompt. Door thermische geleiding wordt de nieuwe buitengevel gekoeld. Deze koeling wordt aan de woning afgegeven, waardoor de woning de hele zomerperiode gratis van koeling wordt voorzien. Het water uit de koude bron warmt op doordat het rondgepompt is door de buitengevel van de woning. Het warme water wordt opgeslagen in de warme bron van de WKO. Op bovenstaande manier zorgt WarmBouwen ervoor dat maar liefst 70% van de warmtebehoefte van een woning wordt bespaard. Dit beperkt dus ook 70% van de energielasten voor de bewoner. Daarnaast wordt een woning voor 100% van gratis koeling voorzien. Dit draagt bij aan het comfort en het kwaliteitsniveau van een woning. Door een hogere kwaliteit en meer comfort blijft de woning langer voldoen aan de wensen en eisen die mensen in de toekomst aan hun woning zullen stellen. Hierdoor is de woning langer te verhuren is en levert deze meer op bij eventuele verkoop. WarmBouwen is een alternatief voor het traditioneel isoleren van een woning. WarmBouwen is gebaseerd op accumulatie i.p.v. isolatie en kan vrij worden gecombineerd worden met alle mogelijke warmte opwek en warmte afgifte systemen.
2.
Projectkenmerken Project Opdrachtgever Plaats Projectnaam Soort bouwwerk Aantal eenheden Totaal aantal m2 Totaal aantal m3 Bijzondere kenmerken locatie
Soort selectieproces Projectteam
‘Fictieve portieketageflat’ Woningcorporatie *** Utrecht De Doorbraak Portiek etageflat, gebouwd tussen 1946-1964 50 3300 m2 GBO 66 m2 GBO per eenheid 3 8580 m 172 m3 per eenheid De ondergrond van locatie is geschikt voor Warmte-Koude Opslag (open systeem) of bodemlussen (gesloten systeem) Stichting WarmBouwen, Local, KBnG Architecten, DGMR, Roodenburg Installatiebedrijf, Navos Klimaattechniek, Gerwin van Vulpen - communicatieadviseur
3. Waardeprofiel van het concept Wat is de meerwaarde van het product of dienst? Primaire waarden bewoners: 1) Zeer laag energieverbruik Door de buitenschil van de woningen thermisch te activeren, wordt een grote energetische winst gerealiseerd. De warmtevraag t.b.v. ruimteverwarming wordt voor circa 70% beperkt en koeling wordt 100% gratis vanuit de WKO geleverd. 2) Hoger comfort Als gevolg van verwarming en koeling door middel van straling heeft een WarmBouwen woning een comfortniveau dat tenminste de komende 50 jaar aan de wensen en eisen van bewoners zal blijven voldoen. Hierdoor kan de eigenaar de woning voor lange termijn exploiteren. 3) Gezond binnenklimaat In tegenstelling tot sterk geïsoleerde woningen, wordt een WarmBouwen-woning natuurlijk geventileerd. Hierdoor vermijdt de eigenaar de investering en onderhoudskosten t.b.v. mechanische ventilatie en heeft de gebruiker geen overlast van de ongezonde aspecten van mechanische ventileren, zoals geluidsoverlast of vochtproblemen en een slechte luchtkwaliteit bij een defect. Bovendien bespaart de bewoner de elektriciteitskosten die mechanische ventilatie met zich meebrengt. Primaire waarden eigenaar: 1) Opwekinstallatie Voor het opwekken van de resterende 30% aan warmtebehoefte en de vraag naar warm tapwater, kan gewoon de bestaande (CV) installatie gebruikt worden. Bij vervanging van de bestaande installatie kan deze veel kleiner gedimensioneerd worden, omdat de piekbelasting na het toepassen van WarmBouwen beter in te schatten- en aanzienlijk kleiner is. WarmBouwen wordt separaat en onafhankelijk van het toegepaste warmte opweksysteem toegepast. Hierdoor kan een WarmBouwen woning meegaan met innovaties m.b.t. warmte opwekinstallaties. 2) Levensduur Door de energetische verbetering en de verbetering m.b.t. comfort en gezondheid, zal een WarmBouwen woning voor lange termijn voldoen aan de wensen aan eisen van de bewoners. Hierdoor kan een eigenaar de woning voor lange termijn exploiteren. De eigenaar heeft d.m.v. een langdurige, duurzame kwaliteitsimpuls geïnvesteerd in een levensduurverlenging voor de woning. De eigenaar is voor lange termijn verzekerd van een goede woning, met tevreden bewoners. De levensduurverlenging zorgt bovendien voor een aantrekkelijkere business case.
Wat is de meerwaarde voor de omgeving, het gebied? Verbeterde esthetische uitstraling De nieuwe, dunne buitengevel (ca. 10 cm dik) stelt de architect in staat om te differentiëren in de monoarchitectonische eigenschappen van de na-oorlogse woningvoorraad. Hierdoor ontstaat een nieuwe architectonische dynamiek in de wijk. De nieuwe gevel kan in verschillende soort materiaal worden uitgevoerd. Dit geeft de ontwerpende partijen de vrijheid om tot breed gedragen ontwerp te komen.
Wat is de meerwaarde voor het proces van de projectorganisatie? Proces Bij toepassing van WarmBouwen worden enkel werkzaamheden aan de buitenkant van de woning verricht, waardoor bewoners gewoon kunnen blijven zitten. Voor de eigenaar scheelt dit niet alleen geld (uitplaatsingskosten à €10.000-€13.000 per woning), maar leidt dit ook tot een sneller proces door verminderde weerstand van bewoners
Wat is de inzet van middelen (in project en beheerfase) Communicatie Er wordt fors ingezet op een goed communicatieproces met de bewoners van de woningen. De renovatie wordt ten slotte uitgevoerd om de situatie voor de bewoners te verbeteren (goedkoper, hoger comfort, meer gezondheid). De bewoner staat centraal bij een WarmBouwen renovatie. Het consortium heeft dan ook uitgebreide ervaring met het betrekken, informeren en onderwijzen van bewoners. Gedragsverandering van de bewoner is integraal onderdeel van het WarmBouwen concept. Communicatie met de bewoner zal gedurende het gehele proces plaatsvinden (haalbaarheidsfase, ontwerpfase, realisatiefase en beheerfase). Woonlasten
Om de renovatie bedrijfseconomisch haalbaar te maken, wordt er gebruik gemaakt van het woonlastenmodel. Dat betekent dat de eigenaar (investeerder) een hogere huur van de woning kan vragen. Daar staat tegenover dat de bewoner lagere energielasten en meer comfort en gezondheid heeft. Op deze manier blijven de woonlasten voor de bewoner gelijk, maar kan er een terugverdienpotentieel voor de investeerder ontstaan. Beheerfase Het consortium blijft gedurende de gehele beheerfase betrokken bij het beheer van het WarmBouwen concept en staat in voor de gegarandeerde besparingen en kwaliteitsimpulsen. Door te monitoren en te optimaliseren wordt de prestatie van het concept voortdurend geoptimaliseerd tijdens de levensduur van de woning. 4. Bijdrage aan de energietransitie Potentie om grootschalig toegepast te worden binnen renovatieopgave van Nederland? WarmBouwen is bij uitstek geschikt voor het renoveren van de na-oorlogse, seriematige woningvoorraad, waarbij het eigendom (grotendeels) bij een partij ligt. Het concept is toepasbaar op verschillende type woningen, waarbij het beste resultaat wordt gehaald bij rijwoningen en flats (portiek etage, galerij of overige flats) met voldoende dichte gevel. Binnen de sociale huursector (doelgroep woningcorporaties) is de markt gigantisch. Er zijn ongeveer 2,4 mio sociale huurwoningen. Daarvan hebben ruim 1,6 mio woningen energielabel D of slechter en komen in aanmerking voor een WarmBouwen renovatie. Ruim 1,1 mio van deze 1,6 mio woningen zijn rijwoningen of flats. De marktomvang binnen de sociale huursector bedraagt daarmee 1,1 mio woningen. De marktomvang van de commerciële verhuursector komt hier nog bij. Deze is wel kleiner door o.a. een hogere mate van versnipperd eigendom en een betere gemiddelde energieprestatie van de woning. Door de enorme marktomvang, vergelijkbare kosten t.o.v. conventionele maatregelen ( zie paragraaf 7) en de hoge toegevoegde waarde (zie paragraaf 3) voor eigenaar en gebruiker is het aannemelijk WarmBouwen een grote potentie heeft om grootschalig toegepast te worden binnen de Nederlandse woningbouw.
Welke ontwerp- en/of de uitvoeringsregels worden gebruikt om tot de oplossing te komen? 1) ontwerp de voorwaarden om tot evenwicht te komen in de opname van energie en afgifte van energie. 2) maak onderscheid tussen de gemiddelde evenwichtstemperatuur van het gebouw en de comforttemperatuur van de gebruiker zoveel als mogelijk per ruimte of sectie in het gebouw. 3) probeer in ontwerp en uitvoering de gemiddelde temperatuur van het gebouw zo dicht mogelijk bij die van het gebruik te krijgen. 4) ontwerp zodanig dat er rond de gemiddelde gebouwtemperatuur een zo klein mogelijk afwijking optreed tussen de seizoenen. 5) maak gebruik van een energie opslag door middel waarvan de grote temperatuurafwijkingen ten opzichte van de gemiddelde temperaturen kunnen worden afgevlakt en waarin deze warmte en koude kan worden opgeslagen 6) werk zo veel als mogelijk met stralingswarmte van lage temperatuur en dus met grote oppervlakten 7) vermijd daarmee zoveel als mogelijk de verwarming middels lucht 8) zoek bouwkundig eenvoudige, integrale oplossingen waarbij de verschillende levensduur van onderdelen helder van elkaar gescheiden zijn 9) ontwerp zodanig dat de temperatuur van de gebouwde schil van het gebouw het gehele jaar boven dauwpunt verkeert, opdat vrij transport van damp, vocht en ventilatie mogelijk is en waarmee een belangrijke voorwaarde voor een gezond binnenklimaat bereikt wordt 10) respecteer zo veel als mogelijk de bestaande architectuur, waar deze van waarde is
5. Hoe is uw marktbenadering? Wat is de doelgroep van uw concept? 1) Woningcorporaties 2) Commerciële woningbeleggers (institutioneel & particulier)|
Hoe is de marktbenadering van het concept? Waar wordt gebruik van gemaakt? Vanuit de uitgebreide netwerken van de partners binnen het consortium benaderen wij de markt. Door middel van acquisitiegesprekken wordt gezocht naar het eerste pilotproject. Het consortium is actief bezig om het WarmBouwen concept te introduceren bij opdrachtgevers. Dit blijkt o.a. uit: Website: www.warmbouwen.nl Artikelen en publicaties: http://www.duurzaamgebouwd.nl/20110726-warmbouwen-20-interview-metjetse-vink, http://www.duurzaamgebouwd.nl/20110726-de-voordelen-van-warmbouwen, Inzendingen innovatieprijzen: Provada Innovator Pitch 2011 (DGBC), Young Energy Award 2011
Geef een beschrijving van het verkoopproces van het concept Een afgevaardigde(n) van het WarmBouwen consortium heeft een afspraak de algemeen directeur of de directeur vastgoed van een woningcorporatie. In het gesprek wordt het WarmBouwen concept toegelicht (o.a. de voordelen en een raming van de kosten en opbrengsten bij toepassing). Samen met de klant wordt gekeken of er binnen de woningvoorraad van de betreffende corporatie complexen zijn die geschikt zijn voor het toepassen van WarmBouwen. Als er interesse is en een concreet project dat op de lijst staat voor renovatie, doet het consortium een aanbieding t.b.v. het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie (o.a. technisch, bedrijfseconomisch, juridisch, organisatorisch). Op basis van deze haalbaarheidsstudie beslist woningcorporatie of realisatie gewenst is. Indien corporatie de wens heeft om het concept toe te passen, doet het consortium een aanbieding voor het integraal ontwerpen, uitvoeren en beheren van de WarmBouwen renovatie.
Hoe geeft de aanbieder de klant inzicht in de te leveren oplossing (bijvoorbeeld 3D visualisatie) In de haalbaarheidsfase zorgt het consortium voor een uitgebreide 3D-visualisatie van de renovatie. Het betreft hier niet alleen tekeningen van het complex en de woningen, maar ook detailtekeningen van de oplossingen voor: dak, gevelopbouw, gevel, dakranden, negges, kozijnen, deuren, etc.) De klant krijgt zo een volledig beeld van de renovatie. Bovendien wordt in de haalbaarheidsstudie de technische, bedrijfseconomische, juridische en organisatorische haalbaarheid van de renovatie beschreven. De i.s.m. Universiteit Twente ontwikkelde proefopstelling zal dienen als demonstratiemodel.
6. Hoe maakt u gebruik van de samenwerkende keten? Is er een beschrijving van de project overstijgende ketensamenwerking bij het concept? De participerende partijen binnen het WarmBouwen consortium vullen elkaar aan ten aanzien van kennis en expertise. Hieronder een beschrijving van de partners en de kennis en expertise die wordt geleverd door deze partners. Alle partners zijn gedurende volledige proces betrokken (haalbaarheidsfase, ontwerp, realisatie & beheer) Stichting WarmBouwen: Kennisexpert. Inhoudelijke technische kennis m.b.t. toepassen van het concept. Zorgt ervoor dat concept wordt uitgevoerd volgens de geldende ontwerp- en uitvoeringsregels. Local: Keten integrator. Integrale kennis van verschillende aspecten van de renovatie. Specialist met betrekking tot bedrijfseconomische prestatie, rendement op investering, business case voor de eigenaar en bewonerscommunicatie. Local heeft een speciale afdeling voor Asset Management Energie. KBnG: Architect. Verantwoordelijk voor ontwerp en architectonische uitdaging. Koppelt techniek aan esthetiek en praktische haalbaarheid. DGMR: Bouwfysicus. Gespecialiseerd in technische haalbaarheid en comfort- en gezondheidsaspecten. Levert met name kennis en ervaring m.b.t. energieprestatie en toe te passen en te combineren maatregelen. Roodenburg Installatie Bedrijf: Installateur. Zeer veel kennis en ervaring van installatietechniek binnen renovatieprojecten en energie management. Koppelt concept en ontwerp aan praktisch ontwerp en uitvoering. Navos: Specialist in klimaattechniek. Leverancier van innovatieve BioClina buizensysteem. Brengt specialistische kennis is m.b.t. het toepassen en integreren van het netwerk van waterleidingen in de nieuwe gevel. Gerwin van Vulpen: Communicatieadviseur. Zorgt voor PR, marketing en communicatie met gebruikers tijdens voortraject, realisatie en exploitatieperiode. Betrokken bij het realiseren van gedragsverandering en bewonerscommunicatie t.b.v. een juist gebruik van installaties.
Hoe werken de ketenpartijen samen om het concept voortdurend te verbeteren? Ketenpartijen zijn gedurende het gehele proces (haalbaarheidsfase, ontwerp, realisatie & beheer) betrokken en werken gedurende gehele proces samen, om zodoende tot een volledig op elkaar afgestemd ontwerp te komen. Ketenpartijen evalueren voor- tijdens en na elk project na en stellen verbeterpunten op t.a.v. proces, haalbaarheid, ontwerp, realisatie en beheer. Ketenpartijen komen op regelmatige basis samen om marktontwikkelingen te bespreken (techniek, prijs, nieuwe partners)
Met welke partij(en) uit de coalitie heeft de klant contact? Allen met de ketenintegrator.
Welke hulpmiddelen gebruiken de coalitiepartners in hun communicatie (bv. BIM, Lean bouwen) Proefopstelling Universiteit Twente, 3D tekeningen
Waarover zijn met de coalitiepartners vaste afspraken gemaakt m.b.t. de transacties binnen de keten? (bijvoorbeeld verdeling winst en risico, tarieven, etc) Het consortium heeft overeenstemming om de komende 5 jaar exclusief met elkaar samen te werken. Het consortium doet de klant 1 aanbieding die voorzien is van een totale ontwikkelsom. De klant hoeft dus ook maar 1 partij te voorzien van betaling. Deze aanbieding is volledig transparant.
De partners maken individueel een inschatting van de te maken kosten op het eigen expertisegebied. De ketenintegrator verwerkt de individuele offertes in een totaal aanbieding. De ketenpartners hanteren volledige transparantie m.b.t. het verdelen van winst en risico en het te hanteren tarief. 7. Waaruit blijkt dat het een project is met een bijzondere energieprestatie? Welke bijzondere energieprestatie is er in het project bereikt en welke bijzondere maatregelen (technisch, organisatorisch of anderszins) zijn daarvoor ingezet? Het is onmogelijk om met de bestaande modellen/rekenmethodieken een energielabel vast te stellen voor WarmBouwen. Bij het uitvoeren van een EPC berekening, wordt er uitgegaan van een gevelopbouw en een daarbij horende statische isolatiewaarde. WarmBouwen gaat uit van accumulatie in plaats van isolatie wat resulteert in een zeer dynamisch karakter van het temperatuursverloop in de gevel. T.g.v. de thermische accumulatie is het onmogelijk om een statische isolatiewaarde voor WarmBouwen te bepalen. Voorts is er geen EPC bewijs voor het WarmBouwen concept. Op basis van een bouwfysische benadering kan echter wel vastgesteld worden dat de buitengevel van de woning gedurende de koude periode van het jaar gratis op 12-14 graden gebracht kan worden. De hiervoor benodigde energie is in de zomer m.b.v. het netwerk van waterleidingen ingevangen en opgeslagen in de WKO. Op basis van deze standaard temperatuur van 12-14 graden Celsius i.c.m. de interne warmtelast van een woning kan vastgesteld worden dat er gedurende de gehele koude periode van een jaar nog tussen de 2 & 4 graden Celsius moeten worden bijgestookt met een warmte opwekinstallatie om de comfort temperatuur in de woning te bereiken. Dit zorgt voor een besparing van 70% op de verwarmingsbehoefte van een woning en voor 100% gratis koeling in de zomer.
Is het betaalbaar in verhouding met projecten die vanuit de heersende normen zijn gerealiseerd? Een kostenraming van het WarmBouwen consortium i.c.m. een wetenschappelijk onderzoek (Vink J.P., 2010, The Life Cycle Performance of Sustainable Renovation Concepts, Universiteit Twente) wijzen uit dat de investering in een WarmBouwen renovatie tussen de €20.000 en €25.000 per woning bedraagt. Deze investering is nagenoeg gelijk aan de investering die nodig is voor het uitvoeren van een standaardrenovatie (isolatie van schil, dak en vloer, dubbel glas, HR ketel & mechanische ventilatie) terwijl de geleverde prestatie en kwaliteit van WarmBouwen een stuk hoger ligt.
Doen de energieambities afbreuk aan de esthetisch en/of comfort kwaliteit van de woning? In tegendeel. De WarmBouwen gevel combineert energetisch rendement, esthetiek, comfort en gezondheid in 1 pakket. De energetische maatregelen voegen tegelijkertijd comfort toe aan de woning door het mogelijk maken van koeling. De energetische ingreep is tegelijkertijd ook een esthetische impuls voor de woning. De nieuwe gevel geeft de ontwerper namelijk de mogelijkheid om de woning te voorzien van een nieuwe esthetische uitstraling. WarmBouwen is toepasbaar met verschillende type gevels (baksteen, gevelplaten, putz facade, etc.)
Welke vernieuwende technieken zijn ingezet om die ambities te realiseren? WarmBouwen maakt geen gebruik van nieuwe of innovatieve technieken, maar combineert bestaande en zichzelf bewezen technieken op een innovatieve manier. WarmBouwen heeft een Nederlands en Europees octrooi toegekend gekregen op deze innovatieve combinatie.
In hoeverre is het realistisch dat theoretische prestaties ook daadwerkelijk behaald gaan worden? Zeer realistisch. Het concept is al met vele experts besproken (technisch, praktisch en financieel). Deze geraadpleegde experts zijn zeer enthousiast en zien vele mogelijkheden voor realisatie. De experts achten het haalbaar dat het concept energetisch doet wat het belooft. De stichting WarmBouwen is bezig om in samenwerking met DGMR een gelijkwaardigheidsverklaring omtrent EPC vast te stellen. Daarnaast is de stichting WarmBouwen in samenwerking met de Universiteit Twente bezig om een proefopstelling te ontwikkelen in het laboratorium om het daadwerkelijke effect van het concept te meten.
In hoeverre wordt er voldaan aan de verwachtingen van de klant? N.V.T - Er is nog geen project gerealiseerd.
8. Klantverwachting > N.V.T - Er is nog geen project gerealiseerd.
Bijlage 1 – afbeelding WarmBouwen - rijwoning
