WAR ZONE AMSTERDAM SAFE HAVEN (WZA) SAMENVATTING Dit jaar, tien jaar na 9/11, vindt de internationale manifestatie War Zone Amsterdam Safe Haven (WZA) plaats, van 1 september t/m 16 oktober 2011. WZA is een oefening in het voorstellen van oorlog in een hedendaagse Westerse stad, met Amsterdam als testcase. 28 Internationale kunstenaars en collectieven roeren verschillende thema's aan: oorlog en fictie; vrijheid en ideologie; burgerrechten en bescherming; oorlog als producent van dode lichamen, chaos, noodvoorraden, enz. Hun kunstwerken vormen het hart van een uitgebreid programma over oorlog en vrijheid. Vanuit kunst, politiek, publiek, wetenschap en het bedrijfsleven worden voorstellen ontwikkeld om polarisering, uitsluiting en conflictdreiging tegemoet te treden, te beperken en te beheersen. WZA bestaat uit: 28 nieuwe kunstwerken van internationale kunstenaars, waarvan een substantieel aantal afkomstig uit (voormalige) oorlogsgebieden. Zij maken speciaal voor deze manifestatie nieuw werk. Een manifestatie van deze werken in de openbare ruimte waarin de kunstenaars en collectieven de openbare ruimte bezetten in verschillende delen van de stad, ondergronds duiken in speciaal voor deze manifestatie ontsloten ruimtes en infiltreren in festivals en tentoonstellingen. De manifestatie is verspreid over de stad en dagelijks te bezoeken van 1 t/m 11 september en elke vrijdag, zaterdag en zondag van 16 september t/m 16 oktober 2011. Opinievorming en debat op diverse locaties en in samenwerking met diverse dag- en weekbladen en sociale media. Gesprekken zijn gaande met de redacties van uiteenlopende media (Vrij Nederland, AVRO, de Groene) over de publicatie van een artikelenreeks en de uitgave/distributie van een WarZine projectgids. Dit betekent een grote zichtbaarheid en brede discussie in de media. De projecten, voorstellen en ideeën komen samen in de diverse publieke symposia, debatten, en artikelen met de War Room als centraal informatieforum, evenals de website. Geplande data: rond 4 en 5 mei, juli en van 1 september t/m 16 oktober.
Een congres en diverse ontwerpstudio’s waarin kunstenaars, wetenschappers en beleidsmakers visionaire, utopische en haalbare voorstellen ontwikkelen voor de beheersing van conflicten in de hedendaagse stad, bijvoorbeeld in Amsterdam (i.s.m. brandweer, politie, terrorismebestrijding, rampenbestrijding, etc). Geplande datum: 8 september. Jongerenprogramma met intensieve workshops over taal, als wapen en als schuilplaats, resulterend in performances en guerilla poetry battles tussen 1 en 11 september en op diverse ondergrondse locaties gedurende de manifestatie. De manifestatie sluit af met een publicatie. Geplande datum: voorjaar 2012. Publieksdeelname: Deelname aan de manifestatie is gratis en kan op eigen gelegenheid. Een bijzondere ervaring bieden de begeleide expedities langs verborgen ondergrondse en bovengrondse locaties zoals een atoomkelder, brugkelders, ondergrondse gangenstelsels, schuilkerken, bouwputten, pleinen en parken. Er zijn verborgen locaties te zien die verder altijd gesloten blijven. WZA ontwikkelt diverse thema expedities onder leiding van bijzondere gidsen en vertellers: veteranen, vluchtelingen en journalisten . De expedities worden breed onder de aandacht gebracht in samenwerking met de diverse (media-)partners. Geplande data: 1 september t/m 16 oktober. WZA verwacht 75.000 à 100.000 bezoekers en een bereik van 1 miljoen mensen. De manifestatie wordt financieel gesteund door het VSB Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, het Amsterdams Fonds voor de Kunst, Stichting DOEN en de Mondriaan Stichting. Daarmee ligt er een mooie basis voor de verdere fondsenwerving, die nog steeds hard nodig is.
Er is geen publiek, er zijn alleen deelnemers
War Zone Amsterdam Safe Haven War Zone Amsterdam Safe Haven is een oefening in het voorstellen van het onvoorstelbare: oorlog in Amsterdam. Op het eerste gezicht een belachelijke en hachelijke onderneming om zo’n extreme situatie op de hoofdstad van ons land te projecteren. Oorlog ligt immers 65 jaar achter ons en is alleen voor een snel slinkende groep mensen een (dagelijkse) realiteit. Voor de meeste anderen is oorlog een zaak voor mensen uit een ver verleden of in verre oorden en op zijn hoogst interessant voor een documentaireavondje op televisie, of als decor voor een tragisch liefdesverhaal. Maar Nederland voert onder de verhullende term ‘vredes- of ontwikkelingsmissie’ allang weer oorlog, weliswaar niet op eigen grondgebied, maar dat is tot nu toe nog nooit het criterium geweest voor de definitie van oorlog. Wij Nederlanders hebben, op z’n zachtst gezegd, een problematische verhouding tot oorlog en onze eigen rol daarin. Amsterdam stond eeuwenlang bekend als het toevluchtsoord voor mensen die vervolgd werden vanwege hun religie, politieke kleur, cultuur of seksuele geaardheid en daar zijn Amsterdammers trots op. Sinds de aanslagen van 9/11, maar vooral sinds de moord op Theo van Gogh in 2004, is de stemming in de stad echter omgeslagen en gaandeweg verhard. Veel oorspronkelijke Amsterdammers zijn bang geworden voor de islamitische bewoners van de stad, die, in onze hedendaagse politieke realiteit, potentiële terroristen zijn. We zijn zelfs zo bang geworden dat we zonder protest toestaan dat er een technische infrastructuur wordt ontwikkeld waarmee al onze fysieke en digitale bewegingen, onze medische dossiers en nog veel meer traceerbare privégegevens jarenlang worden opgeslagen. Politici ter rechter-, midden- en linkerzijde gebruiken zonder enige gêne ronkende oorlogstaal, in een omkering van de beroemde uitspraak van de Pruisische generaal en militair strateeg Von Clausewitz: politiek is een voortzetting van oorlog met andere middelen geworden. Waartoe deze welbewust gecreëerde sfeer van angst bij de nationale dodenherdenking op de Dam vorig jaar toe leidde is bekend. Schreeuw + koffer + vermeende bom = massahysterie. De angst in de ogen van ‘s lands politieke leiders werd vilein vastgelegd door Volkskrantcolumnist Kader Abdolah. Waar moet dat naartoe met deze stad? War Zone Amsterdam Safe Haven trekt deze vraag, tien jaar na 9/11, tot in het extreme door en verplaatst de kunstenaars én het publiek naar een denkbeeldige oorlogssituatie in toekomstig Amsterdam. De manifestatie benoemt geen vijand, geeft geen antwoorden, maar vuurt vragen af op een mogelijke toekomst. Wat heeft een land nodig om de maatschappij te herijken en zich te realiseren wat het heeft en waar het voor staat? Een crisis? Een natuurramp? Een oorlog? Met hun installaties, performances, geluidswerken, foto's en teksten willen de kunstenaars de bezoekers en deelnemers tot een dergelijke bezinning prikkelen. Juist in het tolerante Amsterdam, juist in het veilige Nederland, waar oorlog veraf lijkt.
War Zone Amsterdam Safe Haven is geslaagd als we door middel van de kunstwerken, de mediapartners, het congres en de andere activiteiten een breed publiek hebben weten te bereiken en actief te mobiliseren. Dit doen we vol overtuiging met artistieke middelen, in het geloof dat kunstenaars een andere blik op de werkelijkheid van alledag bieden, waardoor er ruimte ontstaat voor een onafhankelijk denken, en voor een actieve deelname aan de inhoud en vormgeving van onze eigen toekomst. Is Amsterdam een war zone, of een safe haven? De keuze is aan de deelnemers.
2
Deelnemende kunstenaars en collectieven Maja Bajevic (Sarajevo, 1967/Parijs) Jože Barši (Ljubljana, 1955) Osman Bozkurt (Istanbul, 1970/ Istanbul) Sawsan Bou Khaled (Beiroet, 1975) Persijn Broersen/Margit Lukács (Delft, 1974/Amsterdam, 1973) i.s.m. Tu Zheng (ChongQing, 1975) Lana Cmajcanin (Sarajevo, 1984) Danny Devos (Vilvoorde, 1959/Antwerpen) Katja van Driel (Kleve, 1977/Amsterdam) Ronen Eidelman (Jaffa, 1971) Jamelie Hassan (London, Ontario, 1948) Khaled Hourani (Ramallah, 1965) IRWIN (Dusan Mandic, Ljubljana, 1954/Miran Mohar, Novo Mesto, 1958/Andrej Savski, Ljubljana, 1961/Roman Uranjek, Ljubljana, 1961/Borut Vogelnik, Kranj, 1959/Ljubljana) Adi Kaplan/Shahar Carmel (Kibutz Ein Hahoresh, 1967/Tel Aviv, 1958/Tel Aviv) Nesrine Khodr (Beiroet, 1973) Gert Jan Kocken (Ravenstein, 1971/ Amsterdam) Reine Mahfouz (Beiroet, 1975) Hwa Yeon Nam (Seoul, 1979) Pil and Galia Kollectiv (Jerusalem, 1975/1976/Londen, GB) Plastique Fantastique (David Burrows/Simon O'Sullivan, Londen, 1965/Norwich, 1967/Londen) Didem Özbek (Karabük, 1970/Istanbul) Sebastian Romo (Mexico City, 1973) Menachem Roth (Israel, 1975) Eran Sachs (Jerusalem, 1975/Jaffa) Sala-Manca Group ((Lea Mauas/Diego Rotman, Buenes Aires, 1974/1972/Jerusalem) Malkit Shoshan (Haifa, 1976/Amsterdam) TG42 (Joeri Vos, Haren, 1981/Isil Vos, Haren, 1986/Noel S. Keulen, Heerlen, 1978/Amsterdam) Alite Thijsen (Eibergen, 1956/Amsterdam) Philippe Van Wolputte (Antwerpen, 1982/Amsterdam).
3
Doelstelling Pilot project WZA is een manifestatie met (inter-)nationale uitstraling dat wordt opgezet als een pilot project en dat bij succes navolging zal krijgen in andere steden in het land en in het buitenland. De manifestatie heeft een aantal vernieuwende en experimentele elementen, die in deze combinatie voor het eerst uitgeprobeerd worden: -het aanpakken van een complex en gevoelig thema als oorlog; -de inzet van kunstenaars, wetenschappers, bewoners en mensen die daadwerkelijk oorlog hebben meegemaakt; -de samenwerking met een breed scala aan maatschappelijke, culturele en financiële partners; -een programmering die niet alleen verschillende generaties zal aanspreken, maar ook mensen van verschillende (etnische) achtergronden; -bijzondere locaties in de publieke ruimte en ondergronds; -het gebruik van vernieuwende interactieve audiovisuele middelen die worden ontwikkeld voor WZA; -daadwerkelijk streven naar een impact op de samenleving. WZA wil het thema oorlog en veiligheid breed agenderen, ook buiten de kunst. Doel van WZA is bij te dragen aan een verdiept begrip van de verworvenheden van de democratische rechtstaat waardoor we in vrede en vrijheid kunnen leven; wat het betekent om oorlog mee te maken, door het voor te stellen in de eigen stad; de manier waarop wij deel hebben aan de oorlog tegen terrorisme en aan de broeiende conflicten in onze samenleving en van de rol van kunst en kunstenaars in het maatschappelijk debat. In de manifestatie wil WZA visionaire, utopische en haalbare voorstellen ontwikkelen om polarisering, uitsluiting en conflictdreiging tegemoet te treden, te beperken en te beheersen. Kunst is een machtig middel om een wereld te creëren waarin alles mogelijk is, om het voorstellingsvermogen grenzeloos aan te spreken. Het gebruik van beeld, taal, geluid en performance kan goed dienen om een denkbeeldige situatie te creëren en daarop te reflecteren: het voorstellen van het onvoorstelbare, oorlog in Amsterdam. Om haar doelstellingen te verwezenlijken creëert WZA een samenspel van kunst, beleid en publiek. De kunstprojecten vormen het hart van een uitgebreid programma met kunst, lezingen, ontwerpstudio's, een mediacampagne (ondermeer in Vrij Nederland en Elsevier) en door bijzondere gidsen begeleide expedities langs de bijzondere locaties, zoals een atoombunker, schuilkerken, brugkelders, parken en pleinen. Grafisch weergegeven ziet het concept er zo uit:
4
Deze aanpak creëert een gelaagde aanwezigheid in de fysieke openbare ruimte en in de media. Het garandeert meerdere aanknopingspunten voor een breed publiek van verschillende generaties, waaronder ook jongeren. De manifestatie nodigt ook het publiek uit om via bijvoorbeeld media of expedities actief kennis te nemen van kunst en daagt professionals en geïnteresseerden uit om scenario’s te ontwikkelen voor conflicthantering. De samenwerking met media- en beleidspartners helpt om de maatschappelijke invloed van het project te vergroten en om de maatschappelijke rol van kunst te betonen. Thematische focus De kunstenaars zijn door de curator gevraagd, op basis van een achtdaagse intensieve crash course Amsterdam, hun visie te geven op oorlog in de hedendaagse stad, met Amsterdam als testcase. De kunstenaars roeren verschillende thema’s aan, die te groeperen zijn tot: Vrijheid en tolerantie; hoe verhoudt zich het verlangen naar universele waarden tot individuele vrijheid? Oorlog en fictie; persoonlijke getuigenissen uit heden, verleden en toekomst; science fiction performances en animatiefilms. Oorlog en kunst; positie en rol van de kunstenaar in een oorlogssituatie; vrijheid van expressie, verantwoordelijkheid, bescherming van (immaterieel) cultureel erfgoed.
Oorlog als producent van dode lichamen, noodvoorraden, wapens, loopgraven, schuilplaatsen, etc.
Nieuwe kunstproducties Op basis van hun intensieve bezoek aan Amsterdam, zijn de 28 internationale kunstenaars en kunstenaarscollectieven uitgenodigd om nieuw werk te maken, waarin zij reageren op oorlog en veiligheid in de hedendaagse stad, met Amsterdam als testcase. De kunstenaars komen voor een deel uit oorlogsgebieden en/of tonen in eerder werk interesse in de thematiek van deze manifestatie. Velen hebben internationale prijzen gewonnen en hebben binnen de internationale kunstwereld hun naam gevestigd. Toch is hun werk in Nederland nog niet veel te zien geweest. Naast warmongers zijn peacekeepers uitgenodigd, naast zwartkijkers optimisten. Veel kunstenaars uit niet-westerse landen zijn behalve kunstenaar ook curator en hebben organisatorische ervaring. Bijna alle kunstenaars hebben projecten in de openbare ruimte gedaan en kennen de obstakels van het werken buiten de veilige muren van het museum. De curator heeft veel kunstenaars ontmoet en gesproken tijdens reizen naar het Midden-Oosten, OostEuropa, Canada en binnen West-Europa voordat zij een definitieve selectie maakte. In het begin verwachtte zij sceptische of vijandige reacties van kunstenaars in landen waar nu oorlog is: niets bleek minder waar. Ze waren blij met de vraag om eens te kijken naar een ander land in oorlog - ook al is deze fictief - of misschien juist omdat deze fictief is. De deelnemers worden aangesproken op hun expertise als kunstenaar in een oorlogsgebied, op hun specifieke kennis en ervaring. Diverse kunstenaars ontwikkelen in hun werk concrete en meer utopische voorstellen om polarisering, uitsluiting en conflictdreiging tegemoet te treden en te beheersen. Hieronder volgt een aantal voorbeelden, gebundeld aan de hand van de strategieën participatie, provocatie, infiltratie en reflectie. Participatie DONTPANIC.EU The Conference 2011 is een hyperrealistische voorstelling van TG42 over de Oorlog tegen Angst, die het klassieke publieksparticipatietheater een nieuwe en actuele invulling geeft. De voorstelling vindt plaats in een ondergrondse ronde conferentiezaal, de muren hangen vol met tv-schermen met beelden van verwante acties in het buitenland; een live band speelt muziek. De spreker van de avond, bijgestaan door een wetenschapper, probeert zijn toehoorders in 40 minuten te overtuigen zich bij de beweging van de Oorlog tegen Angst aan te sluiten. De 60 deelnemers kunnen bij binnenkomst spreektijd kopen en vragen stellen en in discussie gaan. Aan het eind van de conferentie kunnen deelnemers zich aansluiten, of middels het invullen van een uitgebreid formulier, met veel vragen die de grenzen van de privacy opzoeken, het entreegeld terugvragen. De Mexicaanse Sebastian Romo betrekt de bewoners actief bij het samenstellen van een kennisarchief over onze huidige maatschappij, die Amsterdammers na een toekomstige oorlog in staat stelt de beschaving opnieuw op te bouwen. In samenwerking met het 4en5 mei comité Amsterdam wordt het publiek in mei opgeroepen actief te participeren in de samenstelling van het beeldarchief. Het archief krijgt vorm in een tegeltableau dat te bewonderen in een van de voormalige, voor de Koude Oorlog gebouwde schuilkelders in Amsterdam, die 5
speciaal voor het publiek wordt ontsloten. Het streven is in de loop van de komende jaren een definitief tegeltableau van duizenden fragmenten kennis te realiseren in een toekomstig station van de NoordZuidlijn. Het 4en5 mei comité Amsterdam zal ook de komende jaren betrokkenen blijven bij de realisatie hiervan. Provocatie Een ander soort opslag vormt de basisvoorraad die elke Palestijn in huis heeft en die door kunstenaar Khaled Hourani in een Amsterdamse winkel of supermarkt wordt geëxposeerd: 2-liter Colaflessen met olijfolie, blikvoer, jam, glazen potten met ingemaakte groenten, medicijnen en nog meer noodzakelijke spullen. In een Palestijnse versie van het supermarktmagazine Allerhande worden alle producten beschreven en aangeprezen. Deze producten worden vanuit Ramallah naar Nederland getransporteerd, een omkering van de noodhulp die vanuit het Westen mondjesmaat in de Palestijnse Gebieden wordt toegelaten. Het Britse collectief Plastique Fantastique creëert onder de titel ‘RaW NoZes!’ een performance fiction, waarin oude mythes botsen met nieuwe in de gedaante van een futuristisch mobiel altaar dat in processie van de Dam via het Rokin naar de Waag rijdt, locaties waar stadsbewoners in het verleden voor hun, soms bizarre, rechten opkwamen. In een aan het publiek uitgereikte fantasystrip ontwikkelt zich een verhaal over het verleden en de toekomst van de stad Amsterdam, waar een deel van de bewoners weet dat we allang in oorlog zijn. De onverwachte ontmoetingen tussen nietsvermoedende voorbijgangers en alleswetende performers zullen leiden tot een veelvoud aan atmosferen, verhalen en affecten in relatie tot de stedelijke omgeving en oorlog. Infiltratie De Israëlische en in Amsterdam woonachtige architect Malkit Shoshan bedacht voor haar infiltratie als gastredacteur van PLANAmsterdam, een uitgave van Dienst Ruimtelijke Ordening van de Gemeente Amsterdam, de titel The Almere Plot. De eerste bewoners van Almere, inmiddels de snelst groeiende gemeente van Europa, worden inmiddels geconfronteerd met dezelfde problemen die ze dachten ontvlucht te zijn. Shoshan onderzoekt in The Almere Plot -‘Plot’ zowel in de betekenis van perceel en kaart als van samenzwering- de geschiedenis en ontwikkelingen van de stad aan de hand van thema’s als verlossing en verleiding. Het oorspronkelijk Argentijnse en in Israël woonachtige kunstenaarscollectief Sala-Manca heeft het meest ambitieuze voorstel van alle bedacht: een re-enactment van het beruchte wereldkampioenschap voetbal Holland- Argentinië in 1978, met deelname van de oorspronkelijke spelers, inmiddels mannen van meer dan middelbare leeftijd. Destijds leidde het verzet tegen deelname door Freek de Jonge c.s. niet tot het afgelasten van de reis; wel weigerden de Nederlandse voetballers na afloop van de finale de hand van de generaals te schudden. Het Argentijnse team van toen wordt uitgenodigd om te komen sporten in onze imaginaire oorlogssituatie. Er vindt een Symposium plaats over Sport, Spektakel en Nationalisme: een unieke casus handelend over de relatie tussen sport en macht, nationale competitie en nationalisme, tussen compromis, wereldpolitiek, zaken, media en sport. Reflectie De Turkse Didem Özbek maakt een set speelkaarten van de 55 belangrijkste kunstwerken uit Nederlandse collecties die in geval van oorlog beschermd moeten worden. De kunstenaar liet zich inspireren door de Amerikaanse Archaeology Awareness Playing Cards, die aan soldaten in Irak en Afghanistan worden uitgedeeld. De noodzaak om cultuur te beschermen in tijden van oorlog verwijst naar het gegeven dat ook in tijden van vrede cultuur snel onder vuur ligt. De selectie van de kunstwerken wordt in samenwerking met het Kunsthistorisch Instituut van de Universiteit van Utrecht voorbereid. Hoewel het vernietigen van culturele goederen en van plaatsen waar godsdienstoefeningen plaatsvinden krachtens artikel 16 van het Aanvullend Protocol van de Verdragen van Genève uit 1949 als oorlogsmisdaad geldt, zijn de positie en verantwoordelijkheden van kunstenaars en culturele producenten tijdens oorlog en militaire conflicten nooit vastgelegd. Ronen Eidelman uit Israel neemt het initiatief voor The Amsterdam Conventions/The Artist in War Accord, een internationale ethische gedragscode voor de culturele sector in oorlogssituaties, die met partners als het Prins Claus Fonds, Mondriaan Stichting, Fonds BKVB en het European Cultural Fund ontwikkeld en ondertekend wordt.
Routes en expedities Via routes en expedities gaat het publiek op ontdekkingsreis langs de kunstwerken en verhalen in parken, pleinen, archieven en (atoom)bunkers uit de tijd van WO II en de Koude Oorlog en de vele brugkelders, schuilkerken, metrostations en bouwputten die de stad rijk is. Opleiding gidsen van speciale expedities Veteranen en andere ervaringsdeskundigen (zoals hulpverleners, vluchtelingen) worden getraind als gids van de expedities en nemen deel aan publieksgesprekken, denktanks en workshops. Door intensieve betrokkenheid bij de totstandkoming van de kunstwerken en de manifestatie biedt WZA de veteranen en andere oorlogsbetrokkenen de kans om hun ervaringen op een nieuwe manier een plek te geven en te 6
delen. Hun persoonlijke ervaringen en herinneringen in combinatie met de kunstwerken en performances bieden de bezoekers een directe, onvergetelijke ervaring. Werving vindt plaats via het Veteraneninstituut, De Basis in Doorn, Checkpoint, VluchtelingenWerk Nederland en Cogis. De gidsen zullen worden opgeleid door het WZA-team in samenwerking de kunstenaars en hulpverleners van Cogis. Audiovisuele media Verschillende verhalen over oorlog, over de manifestatie, zullen als audio visuele applicaties beschikbaar komen. Inzet vrijwilligers Mensen worden opgeroepen om op vrijwillige basis de manifestatie mede mogelijk te maken door vanaf het begin van de opbouw met de kunstenaars samen te werken aan de realisatie van de werken, als gids van speciale expedities te werken voor verschillende publieksgroepen langs de werken ondergronds- en bovengronds tot betrokkenheid na afloop van de manifestatie bij de verdere realisatie van het beeldarchief in een van de stations van de Noord/Zuidlijn en de rondleidingen naar het archief.
Jongerenprogramma: guerrilla performance & poetry WZA organiseert een intensief jongerenprogramma met workshops van Poetry Circle Nowhere voor VOscholieren, resulterend in performances en een guerilla poetry battle en debatten Front/Taal en TAAL als Tool met jongeren van verschillende achtergronden en opleidingsniveaus, in samenwerking met jongerenorganisaties en studentenverenigingen. Poetry Circle Nowhere Het programma wordt uitgevoerd voor drie scholen voor het voortgezet onderwijs in Amsterdam Oost, West en Zuidoost. WZA werkt hiertoe samen met Poetry Circle Nowhere (PCN), een groep jonge performance dichters die taal gebruiken om de wereld om zich heen te duiden, die hun pen gebruiken om het leefklimaat, maatschappelijk, politiek en persoonlijk te beschrijven en te bespelen. Zowel het schrijven over het thema staat centraal als de ontwikkeling van individuele en/of groepsperformances. Op verzoek van de curator van WZA worden de performances voor de openbare ruimte ontwikkeld. Rode draad in de workhops is taal. Hoe kan taal dienen als wapen? Hoe kan taal troost bieden in een oorlogssituatie? Achtergrond De Poetry Circle Nowhere (PCN) is een groep jonge mensen die zich bezighouden met spoken word en performance poëzie. De PCN bestaat uit 9 performance dichters die taal gebruiken om de wereld om zich heen te duiden, die hun pen gebruiken om het leefklimaat, maatschappelijk, politiek en persoonlijk te beschrijven en te bespelen. Wat als Amsterdam in oorlog zou zijn? Dan zou de Poetry Circle op de barricade en in de ondergrondse vrijplaatsen van de stad dichten, de vrijheid bezingen en de ziel van het publiek beroeren. Misschien zou de Poetry Circle wel illegale poëziepamfletten maken en die door de stad distribueren. De dichters van de Poetry Circle zijn ervaren in het motiveren en stimuleren van jongeren om zich uit te drukken middels creatief schrijven. Zij geven regelmatig workshops op middelbare scholen en in buurthuizen. Doelstelling workshops Middelbare scholieren worden uitgedaagd middels taal te reflecteren op een denkbeeldige situatie. Taal is een zeer machtig middel om een wereld te creëren waarin alles mogelijk is, om het voorstellingsvermogen grenzeloos aan te spreken. Het gebruik van opdrachten zoals de freewrite en associatieoefeningen kunnen goed dienen om een denkbeeldige situatie te creëren en daarop te reflecteren: het voorstellen van het onvoorstelbare, oorlog in Amsterdam. De PCN wil niet alleen de scholieren in een denkbeeldige situatie trekken maar vooral ook de ervaring geven wat taal kan doen in zo’n situatie. Hoe kan taal dienen als wapen? Hoe kan taal troost bieden in een oorlogssituatie? Dat taal als wapen ingezet kan worden werd zichtbaar na 9/11 toen prominente spoken word artiesten en dichters de barricade opklommen, en zich met pen verzetten tegen de groeiende angst en haat voor moslims. De Amerikaans spoken word artiest Saul Williams creëerde met zijn gedicht ‘Not in my name’ een soundtrack voor de vele peace poetry festivals die naar aanleiding van 9/11 als poëtisch protest overal ter wereld plaatsvonden. Werkwijze De workshopleiders zullen een presentatie maken van performances waarin de taal in een oorlogssituatie naar voren komt, om het onderwerp bij de scholieren te introduceren. Aanvullend hierop zullen er 7
voorbeelden uit de geschiedenis aangehaald worden waarin de betekenis van taal in een oorlogssituatie duidelijk wordt gemaakt. Vervolgens worden de scholieren begeleid in het onder woorden brengen van hun eigen denkbeelden omtrent een toekomstige oorlog. Hierbij zullen de workshopmasters gebruik maken van vertel- en schrijftechnieken en verschillende opdrachten en zullen de jongeren gecoacht worden in een voordracht of ander eindresultaat van hun werk. Persoonlijke motivatie deelnemende dichter Najiba Abdellaoui. "Bij oorlogen horen leiders. Mensen die achter een katheder of op een kist gaan staan om hun waarheid te verkondigen, in de hoop dat de toehoorders erin meegaan. In die zin verschillen ze niet van performance dichters. Het grote verschil is dat deze ‘leiders’ hun woordkunst(je) voor zichzelf houden, er geen baat bij hebben als toehoorders in sprekers veranderen. Wij van het eerste en enige performance poetry gezelschap van Nederland, Poetry Circle Nowhere (PCN), geloven niet dat de kunst van het gesproken woord alleen behouden is aan politieke leiders, oorlogsheren, vrijheidsstrijders of performance dichters. PCN geeft daarom een serie workshops die toehoorders in sprekers veranderen. Want iedereen bezit de woorden om vanachter een katheder of op een kist mensen te raken, in beweging te brengen." Educatie- en participatietraject Het educatie- en participatietraject ziet er als volgt uit: ●Introductie van het thema d.m.v. performances van de leden van de Poetry Circle die speciaal voor WZA zijn ontwikkeld voor 9 klassen VO met leerlingen tussen 15-18 jaar (mei /juni); ●Schrijven - d.m.v. associatieve schrijfopdrachten de scholieren begeleiden in het schrijven van teksten verbonden aan het thema; ●De scholieren coachen in het vertalen van hun zelfgeschreven teksten in een performance, waarbij ze dans, muziek, spoken word en fysiek theater kunnen gebruiken (juni/juli); ●Een openbaar optreden van alle scholieren in de vorm van een guerilla poetry battle op in de periode 1 t/m 11 september; ●Een vervolgtraject met maximaal 9 x 3 talentvolle leerlingen waarin het thema wordt uitgediept en waarin de leerlingen werken aan een solo- of duo performance; ●Optredens van deze talenten in een of meerdere ondergrondse locaties tijdens de manifestatie van 1 september t/m 16 oktober 2011. Debatten Front/Taal en TAAL als Tool Hoewel we aan de ene kant steeds meer in een wereld van beelden leven, speelt taal ook nog steeds een belangrijke rol. Het debatteren neemt in het onderwijs, universiteiten en ook daarbuiten een steeds belangrijker plaats in. Oorlogvoeren is één, maar het met argumenten verantwoorden is een andere zaak. Taal wordt als wapen ingezet om te dreigen, te schaden en om te legitimeren. Taal wordt ook als instrument gebruikt: als poëzie, spoken word of om je persoonlijke mening te uiten. Woorden van presidenten, staatshoofden, maar ook gewone burgers spelen een grote rol in hedendaagse politieke beslissingen. De stem van iedereen telt mee. In een democratie is debatteren belangrijk: in het parlement, maar zeker ook daarbuiten. Jongeren, studenten krijgen in twee debatten de mogelijkheid zelf aan het woord te komen en de confrontatie aan te gaan met elkaar en anderen, o.a. wetenschappers en politici. Doelstelling debatten Amsterdamse studenten met verschillende etnische achtergrond gaan met elkaar in debat om met elkaar van gedachten te wisselen over het gebruik van taal en woorden in oorlogssituaties en als persoonlijk uitingsmiddel. Deze keer spreken niet de (televisie- en media-)beelden, maar wordt de taal en het taalgebruik geanalyseerd en bekritiseerd. Wat wordt door wie gezegd, hoe wordt iets gezegd, wanneer wordt iets gezegd, wie komt er wel en niet aan het woord? Naast direct betrokkenen (jongeren met verschillende achtergronden), komen ook taaldeskundigen en wetenschappers (Meertens Instituut) aan het woord. Op grond van analyse krijgen deelnemers en publiek inzicht in de kracht en macht van taal, zowel positief als negatief. Werkwijze Aan de hand van concrete voorbeelden uit kranten en andere media worden stellingen ontwikkeld die door voor- en tegenstanders worden verdedigd c.q. aangevallen. De overige aanwezige deelnemers wordt verzocht stelling te nemen: mee eens of oneens! Dit interactieve debat zal een levendige discussie opleveren waarbij respect getoond wordt voor ieders mening. De debatten maken onderdeel uit van het educatietraject en tijdens beide debatavonden zijn er performances van de spoken word artiesten/jongeren van Poetry Circle Nederland (PCN).
8
Mediacampagne, opinievorming en debat WZA stimuleert opinievorming over oorlog en veiligheid in de kranten, bladen, sociale media, radio en TV en werkt daartoe met een breed scala aan mediapartners zoals Vrij Nederland, Elsevier, de Groene, NRC, De Telegraaf, AVRO, AT5 en het Parool. Mediasamenwerking krijgt concreet vorm: Journalistieke samenwerking Journalistieke reportages naar aanleiding van de kunstwerken Publicatie van een fotoserie Thema reeks op basis van de kunstwerken Onderzoeken en publiekspolls Marketing samenwerking Lezersaanbiedingen, met bijvoorbeeld speciale expedities, productaanbiedingen of korting Uitgave van een speciale WarZine - projectgids en brede verspreiding onder de abonnees Productionele samenwerking Productie van communicatiemiddelen, zoals een audiotour, apps Verspreiding van communicatiemiddelen De projecten, voorstellen en ideeën komen samen in de diverse publieke symposia, debatten, en artikelen met de War Room als centraal informatieforum. Er wordt actief gebruik gemaakt van sociale media en de eigen website werkt als een centraal thema platform. Het publiek draagt - als actieve deelnemer - bij in de diverse debatten, artikelen en blogs. Op die manier wordt de specifieke bijdrage van kunstenaars en de manifestatie maatschappelijk verankerd voor de langere termijn.
Congres en ontwerpstudio’s Voor beleidsmakers bij de gemeentelijke brandweer, politie, projectmanagementbureau, risicobeheer, rampenbestrijding e.d. wordt een congres ontwikkeld met workshops van kunstenaars, wetenschappers en ervaringsdeskundigen als veteranen en vluchtelingen in ontwerpstudio’s. Het congres begint met lezingen van prominente keynote speakers als filosoof Slavoj Žižek (Geweld, 2008 en Living in the end times, 2010) en historicus Michael Burleigh (Blood and Rage. A Cultural History of Terrorism, 2008). Aan de hand van thema’s als angst, geweld en vrijheid wordt een radicaal ander beeld geschetst van de samenleving waarin wij leven en onze eigen rol en verantwoordelijkheid in de vormgeving van onze toekomst. Door de inzet van beeldend kunstenaars, wetenschappers en ervaringsdeskundigen wijken de ontwerpstudio’s af van de gangbare bedrijfstrainingen en workshops. De kunstenaars en kunsttheoretici doen onverwachte observaties, leggen ongebruikelijke verbindingen en stellen andere vragen. De ervaringsdeskundigen voegen een essentieel element van realiteitszin en geleefde ervaringen toe. Zowel subversief gedachtegoed als zware filosofie kunnen tot verrassende toepassingen leiden, zo liet het Israëlische leger zich bij het neerslaan van opstandelingen in Nablus inspireren op de theorie van de ‘omgekeerde geometrie’ van de Franse filosoof Gilles Deleuze. Kennisuitwisseling en gezamenlijke ontwikkeling van scenario’s met kunstenaars, denkers en mensen uit de praktijk voorziet daarmee in een behoefte van (semi-)overheden, organisaties en bedrijven die zich met strategie en innovatie bezig houden op gebied van veiligheid en defensie.
Publicatie De ambitie is om een publicatie uit te brengen rondom het thema die de manifestatie.voor een deel zal representeren, maar ook interessant moet zijn voor lezers die de manifestatie niet gezien hebben en die wel in het thema geïnteresseerd zijn. Eveneens moet de publicatie zich onderscheiden van het in november 2009 gepubliceerde themanummer van Open. Cahier voor kunst en het publieke domein van SKOR/NAi Uitgevers, dat als reader van de manifestatie fungeert. Waar in Open de nadruk gelegd wordt op de theorie, zal deze publicatie uitgaan van de kunsten en de rol van kunstenaars in het publieke debat. De voorkeur gaat uit naar twee aparte uitgaven in het Nederlands en Engels. Het gesprek met Valiz, boek- en culturele projecten over inhoud, opzet, uitgave en distributie van de publicatie is inmiddels gestart. N.B.. Het themanummer van Open. Cahier voor kunst en het publieke domein '2030 War Zone Amsterdam' zal (opnieuw) beschikbaar zijn als reader bij de manifestatie. 9
Communicatieplan De manifestatie is bedoeld voor een breed (inter-)nationaal en lokaal publiek, dat in het thema oorlog en veiligheid geïnteresseerd is. Dat gaat van kritische stadsbewoners tot toeristen, jongeren en buurtbewoners die door de reuring in hun wijk worden aangetrokken, journalisten, beleidsmakers, kunstliefhebbers en cultureel geïnteresseerd publiek. Naar verwachting trekt de manifestatie 75.000 à 100.000 bezoekers en worden via de media 1 miljoen mensen met het onderwerp bereikt. Deelname aan de manifestatie kan op eigen gelegenheid (gratis) of via begeleide expedities (betaald) langs de werken in de tentoonstelling, per bus, boot of fiets. De expedities bieden een bijzondere ervaring langs verborgen ondergrondse en bovengrondse locaties zoals atoomkelder, brugkelders, ondergrondse gangenstelsels, schuilkerken, bouwputten, pleinen en parken. Er zijn locaties te zien die verder altijd gesloten blijven. WZA ontwikkelt daartoe diverse soorten expedities (voor families, bedrijven, lezersgroepen) die breed onder de aandacht gebracht in samenwerking met de diverse (media) partners. Dankzij persoonlijke verhalen van veteranen, vluchtelingen, journalisten wordt het publiek een indringende, onvergetelijke ervaring geboden. In de publiekscommunicatie creëert WZA een samenhangend 'safetynet' van informatie rondom de manifestatie door middel van een herkenbare mediacampagne met een geleidelijke opbouw, stapeling en herhaling van communicatiemiddelen. Bijzonder is het gebruik van ondergrondse, neutrale en bovengrondse communicatiestijlen tegelijk en de samenwerking met een breed scala aan culturele en maatschappelijke organisaties. WZA zet een grote diversiteit aan middelen in, zoals buitenreclame, citydressing, advertenties, teaser campagnes, social media en free publicity. WZA wil een prikkelende (betaalde en free publicity) campagne neerzetten die tegelijkertijd helder en samenhangend is. WZA heeft een duidelijk herkenbare stijl die zichtbaar is in de visuele identiteit, waarvan de eerste uitingen door ontwerpbureau Autobahn zijn ontworpen. Dit Utrechts ontwerpbureau heeft eerder aangetoond goed overweg te kunnen met onconventionele –maar niet minder effectievemanieren van communicatie. We onderscheiden 3 communicatieniveaus, die naar elkaar verwijzen en elkaar versterken: Ondergronds:
guerilla-achtige acties (graffiti, vlugschriften) ad hoc-activiteiten op straat pr-acties per kunstwerk/onderdeel
Neutraal:
informatieve projectcommunicatie projectgids, affiches, website
Bovengronds:
opiniërende, polemische communicatieacties resultaten, statements en evaluaties recensies, polls en uitkomsten daarvan
Het programma en de plattegrond worden verspreid via de WarZine – projectgids, die via diverse mediapartners breed verspreid wordt. Er wordt een War Room ingericht op een strategische plek in Amsterdam om de bezoekers van informatie te voorzien en de manifestatie een gezicht te geven. Daarnaast vormt de website de voornaamste bron van informatie, reflectie en verslaglegging. Na afloop verschijnt een publicatie waarin de manifestatie, de kunstwerken, relevante artikelen en de vooraf geformuleerde vraagstellingen worden vastgelegd. WZA biedt een unieke combinatie van elkaar versterkende factoren: 28 nieuwe werken van internationale kunstenaars, voor een deel uit oorlogs- en conflictgebieden, die het publiek het onderwerp intrekken met artistieke middelen; bijzondere boven en ondergrondse locaties, die anders niet voor het publiek toegankelijk zijn en die een ongekende - historische - infrastructuur blootleggen van defensie en veiligheid in de stad; samenwerkingspartners en een comité van aanbeveling die de urgentie van deze manifestatie onderkennen en ondersteunen, zoals het 4&5 mei comité Amsterdam, Amsterdams Historisch museum, Amsterdam Toerisme en Congres Bureau, De Parade en diverse kunst en mediapartners; een politieke en culturele context die de manifestatie juist nu des te urgenter maken.
10
Financiën WZA is een veelomvattende manifestatie, die zich onderscheidt door speciaal gemaakte kunstwerken op bijzondere locaties en een breed publiekscommunicatie programma. De begroting weerspiegelt deze ambitie. De begroting bedraagt 1,5 miljoen euro incl. BTW, opgebouwd uit de posten: producties van de kunstwerken; op en afbouw; communicatie; congres en lezingenprogramma; educatie en participatieprogramma, de publicatie en organisatie. Het leeuwendeel (65%) is specifiek begroot voor de ontwikkeling, productie en installatie van nieuwe werken op bijzondere locaties, die speciaal voor publiek ontsloten worden. Het gaat om 28 nieuwe werken, waaronder veel video- en podiumproducties die een professionele crew, casting, set en nabewerking vergen. Door de ongewone locaties in de openbare ruimte en ondergrondse ruimten die anders voor publiek gesloten zijn gelden er hogere productiekosten om ruimtes publieksvriendelijk en veilig te maken. Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan de brede publiekscommunicatie, opinievorming en debat. De begroting is opgesteld door onze zakelijk leider, in nauw overleg met kunstenaars en productieleider (die ook Sail 2010 leidde). Het begrote bedrag staat garant voor een professionele, efficiënte en effectieve uitvoering. Voor de financiering steunt de organisatie op de betrokkenheid van velen: cultuurfondsen, vermogensfondsen, financiële en materiële sponsors, samenwerkingspartners en publieksinkomsten. WZA zet zich in voor innovatieve financieringsvormen en verkent andere verdienmodellen voor de kunst, bijvoorbeeld voorverkoop en coproductie van de kunstwerken; publieksexpedities langs verborgen ondergrondse locaties; conceptuele dienstverlening en beleidsinzet van kunstenaars in bedrijfsworkshops en ontwerpstudio’s. Door de samenwerking met tal van maatschappelijke, culturele en financiële partners worden het bereik en de impact vergroot. Tegelijkertijd wordt daarmee de organisatorische uitvoering versterkt. De belangrijkste cultuurfondsen hebben inmiddels een substantiële bijdrage toegekend. Daarbij neemt
de Mondriaan Stichting onze manifestatie op als voorbeeldproject.
Samenwerkingspartners Het inhoudelijk programma is onder auspiciën van het Comité van Aanbeveling en de vele culturele en maatschappelijke partners ontwikkeld. Uitgangspunt is de steun van zoveel mogelijk organisaties te verwerven en een breed draagvlak te creëren. Momenteel zijn we in gesprek met diverse inhoudelijke partners en de redacties van uiteenlopende media over redactionele bijdragen en de uitgave/distributie van een WarZine. Dit betekent een grote zichtbaarheid en brede discussie in de media. Op korte termijn volgen gesprekken met instanties als De Basis in Doorn, het Veteraneninstituut, VluchtelingenWerk Nederland en Cogis voor de inzet van met name jonge veteranen, vluchtelingen en hulpverleners in het congres, de debatten en de expedities. De organisatie staat ook open voor andere partners die interesse hebben in samenwerking en die een meerwaarde aan de manifestatie geven. Programmapartners
status
4 en 5 mei Comité Amsterdam Amsterdam Museum Castrum Peregrini
toegezegd in gesprek toegezegd
CIMIC Civil-Military Cooperation, Ministerie van Defensie CoolPolitics De Parade De Verdieping/Trouw Koninklijke Tichelaar, Makkum Kunsten 92
projecten optredens guerilla poetry door Poetry Circle Nederland, gezamenlijke PR meerdere opties Maja Bajevic en randprogrammering Didem Ozbek, Ronen Eidelman, beleidscongres
toegezegd toegezegd toegezegd toegezegd toegezegd toegezegd
Kunsthistorisch Instituut, Universiteit van Utrecht en Universiteit van toegezegd
randprogrammering TG42 en Sawsan Bou Khaled Eran Sachs, congres en randprogrammering Sebastian Romo Didem Ozbek, Ronen Eidelman, beleidscongres Didem Ozbek en andere producties 11
Amsterdam Lloyd Hotel/Cultureel Ambassade PlanAmsterdam Sandberg Instituut Valiz, boek- en culturele projecten Vrede van Utrecht
toegezegd in gesprek toegezegd in gesprek toegezegd
Participatie partners Argan No Limit Nowhere Studio West Jongeren/studentenverenigingen
in gesprek toegezegd toegezegd in gesprek in gesprek
Locatiepartners Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer, afdeling Objectbeheer, KunstWerken Gemeente Amsterdam Olympisch Stadion Stadsarchief
toegezegd in gesprek toegezegd
Mediapartners ATCB / www.iamsterdam.com Vrij Nederland AT5 Het Parool Elsevier
toegezegd toegezegd in gesprek in gesprek in gesprek
Congres en workshops Dienst Ruimtelijke Ordening, Gemeente Amsterdam Project Management Bureau, Gemeente Amsterdam Brandweer Amsterdam Ministerie Buitenlandse Zaken Cogis, kennisinstituut voor de sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld The Amsterdam Conventions Prins Claus Fonds Mondriaan Stichting European Cultural Fund BKVB
Menachem Roth Malkit Shoshan undercover project publicatie programmering
Poetry circle Poetry Circle Poetry Circle Poetry circle Debatten Front/taal en Taal als tool
Verschillende werken Sala-Manca Gert Jan Kocken
toegezegd toegezegd toegezegd in gesprek toegezegd
toegezegd toegezegd toegezegd toegezegd
Ronen Ronen Ronen Ronen
Eidelman Eidelman Eidelman Eidelman
12
Organisatie Initiatiefnemer is de independent curator Brigitte van der Sande, die sinds 1995 het onderwerp kunst en oorlog met succes in verschillende vormen onderzocht en getoond heeft. Bestuur Stichting Mouflon Voorzitter|Jorinde Seijdel, hoofdredacteur van Open en voorzitter Stimuleringssubsidie van het Fonds BKVB in Amsterdam Penningmeester|Einte van der Wal, Director Indirect Tax, PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs Secretaris| Binna Choi, directeur van Casco, Office for Art, Design and Theory in Utrecht Projectteam Curator| Brigitte van der Sande Zakelijk leider| Esther Gottschalk Communicatie & marketing| Nienke van Beers Assistant curator| Dyveke Rood Hoofdredacteur publicatie Josjah Kunkeler Projectsecretaris| John Zuyderduyn Projectcoördinatoren| Lotte van Gelder en Dorothé Orczyk Medewerker projecten en pr Lisette Bockwinkel Educatie en participatie| Ad van Dam Productieleider| Evelien Heus Technisch producent| Rembrandt van Boswijk Ontwerp en advies| Autobahn Logistiek & catering| Hansje Lo-A-Njoe Video-verslaglegging|Rudolf Evenhuis Change agent| Kirsten van den Hul Stagiaires| Judith Seinen, Iris Ossenblok, Anne Arninkhof, Sasha van Aalst
13
Comité van Aanbeveling War Zone Amsterdam Safe Haven Rick van Amersfoort | Buro Jansen & Janssen, Amsterdam Armando | kunstenaar | Potsdam, Duitsland Dr John Armitage | Associate Dean & Head of Department of Media | Co-editor 'Cultural Politics' | School of Arts & Social Sciences, Northumbria University, Newcastle upon Tyne, GB David Barnouw | Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, Amsterdam Guus Beumer | directeur van Marres en NAiM/Bureau Europe, Maastricht Prof.dr. Henri Beunders | hoogleraar Geschiedenis van Maatschappij, Media en Cultuur | Erasmus Universiteit, Rotterdam Frits Bolkestein | oud-fractievoorzitter van de VVD en Europees Commissaris van 1999-2004, voorzitter van de Teldersstichting, de liberale denktank van Nederland gelieerd aan de VVD, Amsterdam Eppo Brongers | historicus | luitenant-kolonel b .d., Wijnandsrade, NL Susan Buck-Morss | hoogleraar Politieke Filosofie en Sociale Theorie | Cornell University, Ithaca, VS Jordan Crandall | kunstenaar | mediatheoreticus | initiator UNDER FIRE | Bijzonder Hoogleraar aan de Visual Arts Department at University of California | San Diego, VS Stan Douglas | kunstenaar | Vancouver, Canada Marlene Dumas | kunstenaar | Amsterdam Galit Eilat | directeur van de Israeli Centre for Digital Art | Holon, Israel Dr Frank Furedi | hoogleraar Sociologie aan de University of Kent, GB Alfredo Jaar | kunstenaar | New York, VS Alex de Jong | architect | OMA, Rotterdam James Kennedy | hoogleraar Nederlandse geschiedenis | Universiteit van Amsterdam Susan Meiselas | Magnum fotograaf | bijzonder hoogleraar Fotografie aan de Universiteit Leiden Gijs van Oenen | filosoof | universitair docent Faculteit der Wijsbegeerte | Erasmus Universiteit, Rotterdam Willem Schinkel | universitair docent in de theoretische sociologie | Erasmus Universiteit, Rotterdam Valerie Smith | Hoofd beeldende kunst, film en media van Haus der Kulturen der Welt, Berlijn Willem Velthoven en Jans Possel | Mediamatic, Amsterdam Nicole van Vessum | artistiek directeur De Parade | Amsterdam Janka Vukmir | voorzitter van the Institute for Contemporary Art, Zagreb, Kroatië
14
