wandeling + fietsroute

Wandeling

wandeling + fietsroute ‘Koninklijke kilometers’ in Den Haag en omgeving

Een wandeling en fietsroute langs koninklijke plaatsen in Den Haag en Wassenaar

Fietsroute

Verdere informatie over deze en andere wandelingen is verkrijgbaar bij: VVV SCHEVENINGEN Gevers Deynootweg 1134 (nabij winkelcentrum Palace Promenade) 2586 BX Den Haag VVV DEN HAAG / HAAGS UITBURO Hofweg 1 (tegenover het Binnenhof) 2511 AA Den Haag VVV CITY MONDIAL Wagenstraat 193 (nabij Station Hollands Spoor) 2512 AW Den Haag Tourist info: 0900 3403505 (€ 0,45 p/m) Internet: www.denhaag.com E-mail: [email protected]

Bronvermelding: - Haagse Huizen van Oranje, P. Wander, tweede druk 1982 - Waar Hagenaars kerkten, C.H. Dumas, 1983 - Het Haagse grachtenboek, W. de Koning-Gans, 1999 - Het Koninklijk Huisarchief, B. Woelderink en M. Loonstra, 1989 - Den Haag Sculptuur, R. van Ditzhuyzen, 1999 - Historische wandeling door koninklijk Den Haag, Den Haag Marketing & Events, vierde druk 1998 - Kunst- en Antiekwandeling Den Haag, Den Haag Marketing & Events, tweede druk 1999 - Het huijs int bosch, M. Loonstra Colofon

Ook in deze serie zijn verschenen: - WANDELING LANGS JUGENDSTIL IN DEN HAAG (verkrijgbaar in Nederlands en Engels); - WANDELING LANGS NEGEN EEUWEN HAAGSE ARCHITECTUUR (verkrijgbaar in Nederlands en Engels); - KUNST- EN ANTIEKWANDELING DEN HAAG (verkrijgbaar in Nederlands en Engels).

Uitgever: Den Haag Marketing & Events, Postbus 85456, 2508 CD Den Haag

Den Haag Mariahoeve

Tekst: Marianne van der Zalm-Waterreus Fotografie: Arjan de Jager e.a. Vormgeving: Zizo, Den Haag Druk: Drukkerij Edauw & Johannissen, Scheveningen Met dank aan: Remco Dörr © Copyright 2007. Alle in deze brochure vermelde gegevens zijn onder voorbehoud. Den Haag Marketing & Events kan op geen enkele wijze verantwoordelijk worden gesteld voor de gevolgen van eventuele druk- en/of zetfouten. Overname van gegevens is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voorburg ’T Loo

Den Haag Centraal

DEN HAAGCENTRUM 2

Den Haag Laan van Nieuw-OostIndi

DEN HAAGBEZUIDENHOUT 3 LeidschendamVoorburg

Den Haag Hs

VOORBURG 4

Voorburg

Den Haag, koninklijke stad aan zee

Welkom in koninklijk Den Haag Den Haag, de op twee na grootste stad van Nederland, onderhoudt sedert meer dan 400 jaar nauwe banden met de Oranjes. Het begon met Willem de Zwijger, die op 7 september 1559 het hoge ambt van stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht aanvaardde. Tot het einde van de 18e eeuw kozen de stadhouders, prinsen van Oranje, Den Haag als hun residentie. Na bijna 20 jaren ballingschap tijdens de Franse overheersing, keerden in 1813 de Oranjes terug naar Den Haag. Deze terugkeer bracht een nieuwe staatsvorm met zich mee; het Koninkrijk der Nederlanden onder een regerende vorst uit het huis Oranje-Nassau. Tot 1830 zetelde de vorst beurtelings in Den Haag en Brussel. Na de onafhankelijkheid van België vestigde koning Willem I zich voorgoed in Den Haag. Anno 2004 is Den Haag nog steeds een koninklijke residentie, waar vele paleizen en gebouwen getuigen van een koninklijk verleden. Maar ook het heden speelt een grote rol. In 1981 verhuisden koningin Beatrix en haar gezin naar paleis Huis ten Bosch. De zonen van de koningin genoten hun middelbare schoolopleiding op het 1e VCL in Scheveningen en de kroonprins betrok in 1995 het pand op Noordeinde 66. Zowel de verloving van prins Constantijn met prinses Laurentien in december 2000 als de verloving van kroonprins Willem Alexander met Máxima Zorreguietta op 31 maart 2001 werden bekend gemaakt op paleis Noordeinde. Na hun huwelijk vestigde het koninklijk paar zich op het landgoed De Horsten in Wassenaar.

deel uit van het dagelijks leven in Den Haag. Dit is te zien aan de hofauto's en de paarden en koetsen van de koninklijke stallen die regelmatig aan het verkeer deelnemen. Maar ook de officiële ontvangsten en het aanbieden van de geloofsbrieven op paleis Noordeinde maken hiervan een belangrijk deel uit. Het leukst is natuurlijk om een van de leden van de Koninklijke Familie tegen te komen. Het huwelijk van kroonprins Willem Alexander met Máxima Zorreguietta heeft weer een geheel nieuwe dimensie aan het Koningshuis gegeven. Reden voor Den Haag Marketing & Events om een wandeling aan te bieden, die ongeveer twee uur duurt en u, als een ontdekkingstocht, langs vele koninklijke en historische aspecten zal voeren. Daarnaast kunt u ook nog eens via de vele landgoederen naar De Horsten fietsen; het koninklijke landgoed waar het vorstelijk paar zich heeft gevestigd. Den Haag Marketing & Events wenst u vele ‘koninklijke momenten’ toe!

Den Haag Marketing & Events heeft een wandeling en een fietsroute samengesteld, die u brengt langs vele paleizen en gebouwen. De meeste van deze gebouwen zijn in de loop der eeuwen door stadhouders, regerende vorsten en hun familieleden bewoond geweest. De aanwezigheid van de Oranjes en hun woningen heeft niet alleen in het verleden het stadsbeeld bepaald, maar is nog steeds van invloed. Het hofleven maakt een belangrijke 1 www.denhaag.com

Wandeling Welkom in koninklijk Den Haag, de op twee na grootste gemeente van Nederland

Willem van Oranje was niet alleen stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, hij was ook lid van de Raad van State en de Orde van het Gulden Vlies. Hij kwam in opstand tegen het beleid van de zoon van Keizer Karel V, Philips II en werd leider van de opstand tegen Spanje. In 1584 werd hij in opdracht van Philips II in Delft vermoord. Door zijn vastberaden optreden tegen de Spanjaarden kreeg Willem de Zwijger de titel Vader des Vaderlands.

met circa 475.000 inwoners. Den Haag heeft al meer dan 400 jaar nauwe banden met het Huis van Oranje. Sinds 1981, met de komst van Koningin Beatrix en haar gezin, is Den Haag weer Koninklijke Residentie. U begint de wandeling 'Koninklijke Kilometers' (circa twee uur) op het Plein, dat op de kaart staat aangegeven met een #. Geadviseerd wordt om de route vanaf het

2

kaartje te lopen. Leuk is het om de wandeling te onderbreken voor een bezoek aan het Haags Historisch Museum of te genieten van een heerlijk kopje koffie of drankje in een van de typisch Haagse etablissementen. Plein Vroeger de kooltuin van het grafelijk kasteel werd het veld in 1663 openbare wandelruimte en later het paradeplein waar het appèl voor de wacht geslagen werd. Het Plein kent nog enkele belangrijke gebouwen; zoals op nr. 4 het Ministerie van Defensie, het voormalige logement voor de afgevaardigden van Rotterdam. Boven het rechterdeel draagt dit pand het Wapen van Rotterdam. Het voormalig logement van de afgevaardigden van Amsterdam vindt u op nr. 23 met op de gevel het wapen van Amsterdam, thans in gebruik door de Tweede Kamer. De voorgevel van het nieuwe complex van de Tweede Kamer der Staten Generaal (bouwjaar 1988-1992, architect Pi de Bruin), is grotendeels tussen de oude Binnenhofbebouwing en de Lange Poten gelegen. Naast dit complex op nr. 2a vormt het voormalige Ministerie van Justitie (bouwjaar 1876-1883, bouwmeester C.H. Peters) één van de mooiste uitingen van de neorenaissance in ons land. Samen met de nieuwbouw van de Tweede Kamer en het oude Ministerie van Koloniën op nr. 1 (bouwjaar 1859-1861, bouwmeester W.N. Rose) maken deze gebouwen deel uit van het regeringscentrum en zijn hier enkele politieke partijen gehuisvest. 2 Den Haag, koninklijke stad aan zee

1

Standbeeld Willem I Midden op het Plein, waaronder een parkeergarage is gelegen, staat het 4.30 meter hoge bronzen standbeeld van stadhouder prins Willem I, beter bekend als Willem de Zwijger (1843, Louis Royer). Hij werd in 1533 geboren in Duitsland op slot Dillenburg als Graaf van Nassau. In 1544 erfde hij het soevereine vorstendom Oranje in Zuid-Frankrijk (vandaar de naam Oranje-Nassau) en de familiespreuk ‘je maintiendrai’, die nog steeds wordt gehandhaafd. Op de rechterkant van het standbeeld is het Oranjewapen en de tekst ‘je maintiendrai’ te lezen.

3

Plein 23 Voormalig logement voor de afgevaardigden van Amsterdam bij de Staten Generaal en de Staten van Holland (bouwjaar 1737-1741, bouwmeester De Moucheron). Het wapen van Amsterdam boven het middendeel stamt nog uit deze tijd. Na jaren in ballingschap te hebben geleefd tijdens de Franse overheersing keerde in 1813 de familie van Oranje-Nassau in Nederland terug. Van 1814 tot 1820 bewoonden de moeder van Koning Willem I, samen met haar dochter Louise van Brunswijk, in de wintermaanden dit pand. In afwachting van het gereedkomen van een geheel nieuw te bouwen paleis aan het Korte Voorhout namen in het pand van 1825 tot 1828 prins Frederik (tweede zoon van Koning Willem I) en zijn vrouw prinses Louise van Pruisen hun intrek. De volgende tien jaar stond het huis ter beschikking van prinses Marianne, gehuwd met prins Albert van Pruisen. Zij verbleef hier maar zelden. 1839 bracht de laatste vorstelijke bewoner naar het Plein: erfprins Willem III nam met zijn bruid Sophie van Wurtemberg zijn intrek. Hier werden ook hun eerste twee zonen, Willem en Maurits, geboren. In 1849, toen Willem III zijn vader opvolgde, verhuisde het gezin naar het Noordeinde. Van 1912 tot 1984 had het de functie van Ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarna was het lange tijd het onderkomen van de rijksdienst voor de beeldende kunst. Nu is in het trotse gebouw een dependance van de Tweede Kamer gehuisvest. Mauritshuis. Naast de Litéraire Sociëteit De Witte staat één van de mooiste musea van ons land, het

Mauritshuis (1633-1644, bouwmeesters J. van Campen en P. Post). Het werd in de 17e eeuw gebouwd voor Johan Maurits van Nassau, gouverneur van Nederlands Brazilië. Omdat de kosten voor de bouw werden betaald uit de opbrengsten van de uit Brazilië geïmporteerde

suiker, werd het gebouw ook wel het "suikerpaleisje" genoemd. In 1822 schonk koning Willem I zijn privé-collectie schilderijen aan de staat, welke werd ondergebracht in het Mauritshuis. Sindsdien heeft het de functie van "Koninklijk Kabinet van Schilderijen".

4

Torentje van de Minister President Als u linksaf richting Binnenhof loopt ziet u rechts een middeleeuws torentje, het kantoor van de minister president. Gebouwd in de 14e eeuw als zomerhuisje voor Philips de Goede, heeft het de tussenliggende eeuwen gefungeerd als strategisch hoekpunt met echte schietschijven, tot café en later gevangenis. Rond 1560 vond een ingrijpende verbouwing 3 www.denhaag.com

‘Koninklijke kilometers’ in Den Haag en omgeving

plaats en werden de vier ramen geplaatst. Vanaf eind 18e eeuw doet het dienst als kantoorruimte voor staatslieden, zoals de liberaal J.R. Thorbecke. Sinds de toenmalige Minister

vierkante toren, gebouwd in de 17e eeuw in opdracht van prins Maurits: de Mauritstoren. In 1626 betrok Frederik Hendrik, samen met zijn vrouw Amalia van Solms, het kwartier en werd de woning aanzienlijk verfraaid. Hun zoon prins Willem II werd daar geboren.

huis gegeven. Op Prinsjesdag spreekt het staatshoofd in de Ridderzaal de troonrede uit. Na de Franse overheersing werd de Troonrede tot 1904 iedere derde dinsdag in september in de vergaderzaal van de voormalige Tweede Kamer uitgesproken. Sinds 1904, na de renovatie van de "Grote Zaal", vindt deze ceremonie in de Ridderzaal plaats. Het staatshoofd verschijnt op het Binnenhof in de Gouden Koets, vergezeld door leden van het Koninklijk Huis, hofhouding en detachementen van de krijgsmacht. Langs de route staat een erewacht opgesteld.

President Lubbers zijn intrek nam in het torentje kreeg het de naam; het Torentje van …… En dat is tot op heden zo gebleven! U loopt onder de Grenadierspoort door, die toegang geeft tot het Binnenhof. Op Prinsjesdag is dit de poort waar de Gouden Koets maar ternauwernood onderdoor kan en ieder jaar weer veel ervaring van de koetsier vraagt.

5

Ridderzaal De oudste delen van het Grafelijk Kasteel en de Ridderzaal dateren uit de 13e eeuw. In de loop der eeuwen is er aan het Binnenhof steeds weer verbouwd en bijgebouwd. Al vanaf 1585 vinden hier de vergaderingen van de Staten Generaal plaats. Midden op het Binnenhof staat het in de 13e en 14e eeuw gebouwde kasteel van de graven van Holland, de Ridderzaal. De voormalige "Grote Zaal" wordt sedert 1904, na een langdurende renovatie, Ridderzaal genoemd. Onder de Ridderzaal (Binnenhof 8a), in een van de middeleeuwse kelders, is de ingang naar het bezoekerscentrum Binnenhof. Hier worden rondleidingen en presentaties over de geschiedenis en huidige gang van zaken van het Binnenhof, regering en konings-

4 Den Haag, koninklijke stad aan zee

8

Monument graaf Willem II

Stadhouder Willem III, gehuwd met Mary Stuart liet het stadhouderlijk kwartier weer uitbreiden en wel met een vleugel van vier vensters aan het Buitenhof. Dit gehele complex in nu het onderkomen van de Raad van State.

7

6

Eerste Kamer Rechts van de Ridderzaal ziet u het gebouw van de Eerste Kamer der Staten Generaal, (1562 en 1657, bouwmeester P. Post) Op de hoek van het zgn. Stadhouderlijk kwartier staat een

Voormalige Tweede Kamer Aan de linkerkant staat het voormalige gebouw van de Tweede Kamer, eind 18e eeuw gebouwd als paleis voor stadhouder Willem V. (bouwjaar 1777-1793, architect Gunckel) Slechts twee jaar heeft hij hier kunnen wonen. In 1795 kwam er een einde aan het stadhouderlijk bewind en moest de familie vluchten naar Engeland. De prachtige balzaal werd tijdens de Franse overheersing geheel onttakeld en als militair instituut gebruikt. Pas weer in 1815 opende koning Willem I voor het eerst een vergadering der Staten Generaal in de voormalige balzaal van zijn vader, die tot 1992 de functie van Tweede Kamer behield. Onlangs is de zaal gerenoveerd en weer in ere hersteld als zaal voor representatieve doeleinden.

Midden op het Binnenhof staat een neogotische fontein (architect P.J.H. Cuypers) die eind 19e eeuw werd geschonken door vooraanstaande Hagenaars als blijk van waardering voor de renovatie van het Binnenhof. Het vergulde beeldje (architect L. Jünger) stelt de roomse koning Willem II voor, samen met de graven Floris IV en Floris V, één van de stichters van de Ridderzaal in de 13e eeuw.

Buitenhof Door de Stadhouderspoort verlaat u nu het Binnenhof en komt u op het Buitenhof. Rechts ziet u het standbeeld van koning Willem II, ook wel de Held van Waterloo genoemd, vanwege 5 www.denhaag.com


zijn optreden tijdens de veldtochten tegen Napoleon. Het is een replica van het origineel, dat in 1884 in de stad Luxemburg werd onthuld. Langs de Hofvijver staat een zuil met een goudkleurige bol en ooievaar (1924, architecten Berlage en Ingenhousz) ter nagedachtenis van "de 25-jarige regeering van koningin Wilhelmina". Het Buitenhof was sinds de middeleeuwen het voorplein van het grafelijk kasteel. Het werd door smalle straatjes verbonden met het dorp Die Haghe en rechts door de Gevangenpoort met de Plaats. De Gevangenpoort was van de 14e eeuw tot medio 19e eeuw in gebruik als gevangenis. Sinds 1882 is het gebouw museum.

9

Galerij Willem V Op Buitenhof 35 vindt u het eerste museum van het land, het gebouw (bouwjaar 1773-1774) waar stadhouder Willem V zijn verzameling schilderijen onderbracht, die voor het publiek te bezichtigen was. Tussen 11.00 en 13.00 uur konden de burgers van Den Haag dit moois bekijken. In de Franse tijd werden de schilderijen naar Parijs overgebracht, doch na de terugkeer van de Oranjes zorgde kroonprins Willem II ervoor dat de collectie weer terug kwam en in het Mauritshuis werd ondergebracht. De huidige schilderijengalerij, dependance van het Mauritshuis, toont een zo getrouw mogelijke reconstructie van de oorspronkelijke verzameling.

leden van het Koninklijk Huis uitgegeven. Koningin Beatrix heeft hier een einde aan gemaakt. Wie nu voor het predikaat in aanmerking wil komen, wordt aan een streng onderzoek onderworpen. Het predikaat kan slechts worden uitgereikt door het staatshoofd en wordt alleen bij Koninklijke Beschikking, voor 25 jaar, verleend. Na die periode wordt opnieuw bekeken of de titel werkelijk verdiend is.

12 U passeert restaurant 't Goude Hooft; de oudste herberg van Den Haag. Vanaf de Middeleeuwen bestond Den Haag uit twee gedeelten: het grafelijke hof waar aan de Hofvijver en het Lange Voorhout de welgestelden en hofdignitarissen woonden en het dorp, rond de Grote Kerk en het stadhuis, waar de burgers hun onderkomen hadden.

11

Het oude stadhuis Het Oude Stadhuis, waarvan het oudste gedeelte is gebouwd rond 1565 in vroeg renaissance stijl, heeft de ingang aan de Dagelijkse Groenmarkt. Tot de 19e eeuw stonden hier dagelijks groentestalletjes. Het stadhuis was

U loopt de Gravenstraat in, die zijn naam ontleent aan de graven van Holland. Links ziet u de Passage (bouwjaar: 1882-1885), de enige van dit type nog in Nederland overdekte winkelstraat (winkelgalerij), zoals eind 19e eeuw in vele Europese en Amerikaanse steden in trek was.

10

Maison de Bonneterie Maison de Bonneterie, Gravenstraat 2, (bouwjaar 1913) is hét voorbeeld van een warenhuis zoals in het begin van de 20e eeuw in veel Europese steden werd gebouwd. Het warenhuis voert het predikaat Hofleverancier (zie boven de ingang). In 1814 werd voor het eerst het predikaat Hofleverancier verleend. Er zijn in de loop der tijden heel wat predikaten door


en Voorzichtigheid voorstellen met het wapen van Den Haag, de Ooievaar. Hier bevinden zich schitterende stijlkamers met fraaie plafondschilderingen. De Blauwe Kamer werd in 1733 gebouwd als rechtszaal. Later kwam hier de Gemeenteraad bijeen en in 1884 werd het de trouwzaal. In 1937 gaven prinses Juliana en prins Bernhard elkaar in de Blauwe Kamer het jawoord.

de werkruimte voor magistraten, schout en schepenen en burgemeesters en diende tevens als gerechtshof. In de 18e eeuw is de vleugel langs het Kerkplein gebouwd. Boven de voorgevel ziet u beelden die Gerechtigheid

Grote of Sint Jacobskerk Naast het "oude" stadhuis staat de Grote of St. Jacobskerk met een lange koninklijke traditie. Gebouwd in de 14e en 15e eeuw werd deze gotische kerk in de 19e en 20e eeuw een aantal malen gerestaureerd. Voor het laatst in 1986-1987. De kerk werd toen aangepast voor "multifunctioneel gebruik", zoals concerten, lunches, diners maar ook modeshows. Belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de Grote Kerk waren de doop van prins Willem II op 1 juli 1626 en die van prins Willem III op 15 januari 1651. Voor de inzegening van het huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Hendrik, op 7 februari 1901, werd de kerk feestelijk versierd en speciaal ter gelegenheid van de plechtigheid verwarmd. Hierdoor functioneerde het orgel tijdens de huwelijksvoltrekking niet zoals het behoorde. Op 7 januari 1937 traden prinses Juliana en prins Bernhard er in het huwelijk en een jaar later werd er hun oudste dochter Beatrix op 12 mei 1938 gedoopt. Op 10 januari 1967 vond het huwelijk van prinses Margriet met de heer prof. mr. P. van Vollenhoven in de kerk plaats en in hetzelfde jaar de doop op 2 september 1967 van kroonprins Willem Alexander. Lange tijd was het stil rond koninklijke gebeurtenissen in de Grote Kerk tot zaterdag 19 mei 2001 toen prins Constantijn er in het huwelijk trad met prinses Laurentien. Op 12 juni 2004 vond er onder grote belangstelling en met vele koninklijke genodigden de doop van prinses Catharina-Amalia plaats.

U vervolgt uw weg terug langs 't Goude Hooft, gaat linksaf de Hoogstraat in waar veel sjieke modezaken gevestigd zijn. Voordat u bij de derde straat naar links gaat, ziet u rechts de Waalse Kerk in 1807 gebouwd ter vervanging van de Hofkapel op het Binnenhof. De eerste steen werd gelegd door koning Lodewijk Napoleon. U komt in de Molenstraat (Hofkwartier). Een buurt die, wat betreft de straataanleg, zijn middeleeuws karakter nog heeft behouden. Dit was van de 14e tot 17e eeuw het handelscentrum van Den Haag, waar kleine ambachtslieden woonden en werkten. Halverwege aan de rechterkant passeert u de Koningspoort, die toegang geeft tot de achterzijde van de huizen aan het Noordeinde en paleis Noordeinde. Aan het eind van de Molenstraat komt u in de Prinsestraat, genoemd naar stadhouder Willem II, prins van Oranje (16261650).

13

Paleistuin met koninklijk huisarchief Aan het einde van de Prinsestraat komt u op de Prinsessewal (genoemd naar Louise de Coligny, de vierde vrouw van Willem de Zwijger) met aan de rechterkant de ingang van de Paleistuinen. Indien geopend loopt u dan gerust naar binnen en volg het pad naar links. Aan het eind komt u bij een vijver waarachter zich het Koninklijk Staldepartement bevindt. In de grond vlak voor de vijver is een voetcarillon aangebracht, dat u met de voet, lopend, springend of dansend kunt bespelen. Wanneer u het pad verder volgt, komt u bij het Koninklijk Huisarchief (bouwjaar 1895-1899) Dit gebouw herbergt de archieven van leden van het Koninklijk Huis en hun particuliere functionarissen. Op de gevel staat "Huisarchief en Bibliotheek". Dit gebouw biedt tevens plaats voor de opstelling van een aantal historische verzamelingen, die in een familiemuseum verenigd zijn. Zo is in de Miniatuurkamer een aanzienlijke verzameling miniaturen te zien die zijn bijeengebracht door koningin Sophie. Op de eerste etage bevindt zich het museum. Hier staan vitrines met eeuwenoude voorwerpen, uniformen en kos7 www.denhaag.com


tuums, gedragen door leden van het koninklijk huis en eeuwenoude voorwerpen. Ook een aantal bijzondere collecties kregen hier een plaats zoals 17e-, 18e- en 19e-eeuwse glasverzamelingen, cachets, een collectie snuifdozen en porselein. Op de galerij zijn huldeblijken, bijzondere geschenken en onderscheidingen opgesteld. De bibliotheek bevat niet alleen het hoofdbestanddeel boeken, maar ook muziekboeken waarvan de oudste partituren teruggaan tot de tijd van stadhouder Willem V. In het gebouw zijn vele portretten en bustes van de Oranjes te zien. Helaas is het Koninklijk Huisarchief niet voor het publiek geopend. We vervolgen onze wandeling over de Prinsessewal en komen halverwege, in de muur, een gedenksteen tegen waarop staat:

1591-1991 Louise de Coligny Prinses-weduwe van Oranje betrok in augustus 1591 het oude hof aan het Noordeinde. Haar zoon Frederik Hendrik stichtte hier De Princessetuin

Aan het eind van de Prinsessewal slaat u even rechtsaf de Hoge Wal op en loopt u langs het Koninklijk Staldepartement. De Hogewal maakt evenals de Prinsessewal sinds het begin van de 17e eeuw deel uit van de grachtengordel, die rond het dorp werd gegraven in opdracht van prins Maurits, zoon van Willem de Zwijger. Hoewel Den Haag de status van een dorp had, werd het strategisch gezien steeds belangrijker, mede omdat vele rijke en aanzienlijke personen zich er inmiddels hadden gevestigd. Maurits, opperbevelhebber van de republikeinse legers, drong aan op vestingwerken in de gedaante van muren, wallen en poorten, die als bescherming moesten dienen. Dit stuitte op felle tegenstand van andere Hollandse steden en vooral Delft. Zij waren bang dat Den Haag als stad de andere steden zou overvleugelen en concurrentie zou 8 Den Haag, koninklijke stad aan zee

aandoen. Wel kreeg Den Haag een zekere bescherming in de vorm van een grachtengordel. De eerste aanzet tot het graven van de grachtengordel werd in 1612 gegeven door prins Maurits.

14

Koninklijk Staldepartement De Koninklijke Stallen zijn gebouwd in 18761880 in opdracht van Koning Willem III met de bedoeling de koninklijke stallen, die verspreid over Den Haag lagen, te centraliseren. Het Koninklijk Staldepartement is belast met de zorg voor de voorbereiding en de uitvoering van al het vervoer van het staatshoofd, de diverse leden van het Koninklijk Huis en de organisatie daaromheen, de hofhouding. Gebeurde dat vroeger alleen met paard en rijtuig, later zijn daar de auto, trein en vliegtuig bijgekomen. Het Koninklijk Staldepartement omvat circa veertig personeelsleden, zoals chauffeurs, koetsiers, hoefsmid, zadelmaker, rijtuigschilder en - maker.

Hotel linksaf de Sophialaan in en komt u op plein 1813.

15

Onafhankelijkheids monument koning Willem I Ter herinnering aan de stichting van het Koninkrijk in 1813 werd in 1869 het Onafhankelijkheidsmonument onthuld. Hierop is te zien Willem, de eerste koning van het nieuwe

U kruist de Alexanderstraat. Beide straten zijn genoemd naar de kinderen van koning Willem II en koningin Anna Paulowna, Alexander en Sophie. Aan het eind komt u bij het VNG gebouw.

16

Zij hebben de zorg voor twintig koetspaarden, tien rijpaarden en ruim vijftig rijtuigen van afrijbrik tot Gouden Koets en een prachtige collectie gala-harnachementen die soms meer dan 100 jaar oud zijn. De rijtuigen van de Koninklijke Stallen worden nog regelmatig gebruikt, niet alleen de Gouden Koets, maar ook alle andere rijtuigen. Zoals bij de geloofsbrievenceremonie. Zowel de rij- als koetspaarden zijn Nederlandse fokproducten en horen thuis bij het Koninklijk Nederlands Warmbloed Paarden Stamboek en het Friesch of het Groninger Paarden Stamboek. U loopt terug naar de hoek Prinsessewal/Hogewal. Bij de stoplichten steekt u de straat over en komt u in de Anna Paulownastraat, genoemd naar de gemalin van koning Willem II, de Russische tsarendochter Anna Paulowna. Op het Anna Paulownaplein staat een bank met een beeld dat deze koningin voorstelt. Deze locatie is gekozen omdat dit koninklijk echtpaar een nauwe band met dit stadsdeel, het Mesdagkwartier, had. Hier slaat u rechtsaf de Bazarstraat in, steekt de Zeestraat over, slaat bij het Carlton Ambassador

vrouwen, die godsdienst en geschiedenis symboliseren met daaronder reliëfs die het uitsteken van de vlag en de aankomst van Willem in Scheveningen, na 19 jaar ballingschap, in 1813 weergeven. Aan de achterkant de Oranjegezinden, Gijsbert Karel van Hogendorp, Adam van der Duyn van Maasdam en Leopold van Limburg Stirum, grondleggers van het Koninkrijk.

Voormalige Willemskerk Gebouwd als manege in opdracht van koning Willem II in zijn geliefde Tudorstijl met aangrenzende dienstwoningen aan de Nassaulaan voor hofdignitarissen. In 1853 schonk Willem III de manege aan de Haagse hervormde gemeente, om het gebouw in te richten als kerk. Prinses Wilhelmina werd hier op 12 oktober 1880 gedoopt, haar dochter Juliana op 5 juni 1909. Na de tweede wereldoorlog verloor de Willemskerk door ontvolking van de binnenstad en ontkerkelijking haar functie als wijkkerk. Eind 1971 werd het gebouw, met uitzondering van de voorgevel, gesloopt. Achter de gerenoveerde voorgevel verrees een kantoorgebouw. Het gebouw kreeg de naam Willemshof en werd in 1975 in gebruik genomen door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

U gaat rechtsaf de Nassaulaan op en aan het eind over de brug rechtsaf de Mauritskade op. U vervolgt uw weg, steekt bij de stoplichten de Parkstraat over en komt nu op het Scheveningse Veer. Op de hoek met het Noordeinde is het weer tijd voor een korte stop. koninkrijk als de redder van het vaderland, die de rechterhand heft om de eed op de nieuwe grondwet af te leggen. De Nederlands Maagd met in haar hand de Nederlands vlag met wimpel en achter haar de Nederlandse leeuw. Daaronder de wapens van de Oranjes en de toenmalige negen provincies. Aan beide zijden

17

Prins Taverne De Prins Taverne, al sinds het eind van de 16e eeuw hier gevestigd, was ooit een geliefde "drenkplaats" voor leden van de koninklijke hofhoudingen.

9 www.denhaag.com


wanneer de koninklijke familie terugkeert uit ballingschap, stond het paleis enige jaren leeg. Koningin Wilhelmina gaf de voorkeur aan paleis het Loo in Apeldoorn en prinses Juliana en haar gezin namen weer hun intrek op paleis Soestdijk. In 1948 werd het getroffen door een brand, waarbij de balzaal en zolders in rook opgingen. Daarna is het tientallen jaren het onderkomen van het Instituut of Social Studies geweest. Na een grote restauratie begin tachtiger jaren herkreeg het paleis zijn koninklijke functie; als "werk- en ontvangstpaleis" voor koningin Beatrix. Het hek tussen de beide vleugels van het paleis is tijdens de restauratie geplaatst. Voor het paleis staat het ruiterstandbeeld (1845) van de Vader des Vaderlands, Willem de Zwijger.

Noordeinde Het Noordeinde is een exclusieve straat vol verrassingen uit het verleden. Niet alleen de straat zelf, maar ook achter de vele gevels en poortjes liggen "juweeltjes" verborgen. Op 102 bevindt zich het fraai gerestaureerde hofje van Severie (1768). Een straat met een koninklijk accent, waarin het werkpaleis van Koningin Beatrix domineert. Een straat waar leden van het Koninklijk Huis zich regelmatig, privé, vertonen. Ondergronds stroomt al eeuwen de Haagse Beek, die ontspringt bij de duinen in Kijkduin en eindigt in de Hofvijver.

18

Paleis Noordeinde Aan het eind van de straat ligt paleis Noordeinde (gebouwd in 1640, bouwmeesters Jacob van Campen en Pieter Post). Het Oude Hof, zoals het werd genoemd, was ooit in 1533 gebouwd voor een zekere Willem Goudt. In 1591 huurden de Staten van Holland het huis voor Louise de Coligny, de weduwe van Willem van Oranje, en haar kinderen. In 1609 gaven de Staten het als geschenk aan Frederik Hendrik en zijn moeder. In opdracht van Frederik Hendrik vond, in 1640, een grote verbouwing plaats. Tot de Franse overheersing diende het paleis als een der residenties van de stadhouders. Na de terugkeer van koning Willem I in 1813 werd het begin gemaakt met een grote verbouwing en uitbreiding aan de achterzijde


van het Paleis. Zowel koning Willem III, zijn tweede echtgenote koningin-moeder Emma als koningin Wilhelmina hebben op paleis Noordeinde gewoond. Wilhelmina en Juliana zijn er geboren. Na de Tweede Wereldoorlog,

tog van Saksen-Weimar-Eisenach. Na 1890 werd de zaal afgestaan aan verenigingen en instellingen en als kantoorruimte gebruikt. Bij de restauratie van paleis Kneuterdijk en belendende percelen ten behoeve van de Raad van State werd de Gotische Zaal weer in zijn oude luister hersteld. De zaal wordt thans gebruikt voor representatieve doeleinden, als zittingszaal, voor muziekuitvoeringen en diverse andere bijeenkomsten.

20 Wilhelminamonument Voor de zaal staat het Wilhelminamonument (1987), vervaardigd door beeldhouwster baronesse Charlotte van Pallandt. Het ontbreken van details en de forsheid symboliseren de ster-

Op 31 maart 2001 werd hier de verloving bekend gemaakt van kroonprins Willem Alexander met Máxima Zorregieta. In korte tijd verzamelde zich een menigte voor het paleis om een glimp van het verloofde paar op te vangen. Hun geduld werd later op de avond beloond met het spontane optreden van de prins met z'n verloofde. Velen konden de handen van het verloofde paar schudden. Zowel in 2002 na het overlijden van prins Claus, als in 2004 na het overlijden van koningin Juliana en prins Bernhard werd het paleis opengesteld voor een defilé langs de baar. Vanaf het paleis vertrok de rouwstoet naar de Nieuwe Kerk in Delft voor de bijzetting in de grafkelder van de Oranjes.

19

Gotische Zaal Aan de overkant van het paleis ziet u de Gotische Zaal (bouwjaar 1840-1842) van paleis Kneuterdijk. Een bouwwerk van de hand van koning Willem II, die een grote voorliefde had voor de anglo-neogotische stijl. Toen hij ruimte nodig had voor zijn schilderijenverzameling, moest dat dan ook een bouwwerk worden in die stijl. Door een lage vleugel was de zaal verbonden met paleis Kneuterdijk, waar de koning woonde. De zaal werd voor het eerst officieel gebruikt bij de huwelijksinzegening van zijn dochter prinses Sophie met de erfher-

ke persoonlijkheid en onverzettelijkheid van deze koningin. Achter het beeld staat in graniet de tekst van haar, in 1959, verschenen autobiografie gebeiteld: "Eenzaam maar niet alleen". 11 www.denhaag.com


21

Ruiterstandbeeld Willem de Zwijger Tegenover het paleis staat het 3,5 meter hoge bronzen ruiterstandbeeld van prins Willem I van Oranje, het oudste vrijstaande beeld in Den Haag (Franse Beeldhouwer Graaf van Nieuwerkerke, directeur van het Louvre).

Willem I staat afgebeeld als veldheer in wapenrusting met maarschalkstaf. Het beeld werd in opdracht van koning Willem II gemaakt. Onder het beeld is een marmeren plint met opschriften aan drie zijden. Een ervan luidt: Aan Prins Willem den Eersten door Koning Willem den Tweeden toegewijd.

22

Noordeinde 66 Links van het Paleis Noordeinde, op nummer 66, bevindt zich het voormalig woonhuis van kroonprins Willem Alexander, Hier woonde hij tot zijn huwelijk met Máxima Zorregieta. In 1995 betrok de prins dit huis, dat dateert uit 1757 en gebouwd is op de fundamenten van een oude behuizing uit de 16e eeuw. De woning heeft tot het eind van de 19e eeuw gediend als onderkomen voor landbestuurders. In 1898 werd het gekocht door koningin Emma en diende later als secretariaat van prins Hendrik, prinses Juliana en prins Bernhard. In 1993 verkocht prinses Juliana het pand voor fl. 750.000,- aan haar kleinzoon Willem Alexander. Op de bel-etage bevinden zich de representatieve ruimten voor ontvangsten en recepties en op de 1e en 2e etage de privé-vertrekken. Op de zolderetage is een groot dakterras. Het huis is vanuit paleis


Noordeinde binnendoor te bereiken. Aan beide zijden van de trap is het monogram van de prins aangebracht.

24

Pagehuis

echter nog verbouwd en ingericht worden en tot die tijd woonde de stadhouder aan het Lange Voorhout.

U loopt nu linksaf de Heulstraat in. Aan uw rechterhand passeert u sigarenmagazijn De Graaff, waar leden van het Koninklijk Huis hun sigaren kopen. In een ruimte, met de juiste temperatuur en vochtigheidsgraad, worden in een speciale doos de sigaren voor de Koninklijke Hoogheden bewaard.

26 Lange Voorhout 13

U komt nu op de Kneuterdijk, waar links een wit paleisje staat. Gebouwd in 1716 van de hand van de bekende architect Daniel Marot was het in de eerste helft van de 19e eeuw het onderkomen van koning Willem II en zijn gemalin Anna Paulowna. Voor de Tweede Wereldoorlog is het paleis verkocht en werd het verhuurd aan het rijk. Na een grootscheepse verbouwing maakt het nu deel uit van de Raad van State.

27

23

Ook nummer 13 is door een Oranje bewoond geweest. Prinses Sophie, dochter van koning Willem II, verbleef na haar huwelijk met de erfgroothertog van Saksen-Weimar meestal in Duitsland. Het huis aan het Lange Voorhout hield zij als een pied-à-terre aan.

Kloosterkerk U steekt over naar het statige Lange Voorhout, waar op de hoek met de Parkstraat de oudste kerk van Den Haag, de Kloosterkerk (nr. 2), staat. Ooit in de 14e eeuw gebouwd als klooster, waarvan dit bedehuis de kerk was. Na de Reformatie in 1588 werd in het koorgedeelte de geschutgieterij gevestigd. Met steun van de stadhouder namen de hervormden in 1617 de Kloosterkerk weer in gebruik. In 1625 lieten Frederik Hendrik en Amalia van Solms in deze kerk hun huwelijk inzegenen. De Kloosterkerk is de laatste eeuw enkele malen gerestaureerd. Er worden naast diensten ook concerten en cantatediensten georganiseerd.

Oorspronkelijk behoorde deze L-vormige brede laan tot het grafelijk gebied. In 1536 werd de laan in opdracht van keizer Karel V met linden beplant. Sinds de 16e eeuw verrezen hier statige woningen van de hofadel en hoge bestuursambtenaren. De bebouwing kreeg voornamelijk in de 18e eeuw haar huidige vorm. Op Prinsjesdag rijdt de stoet met Gouden Koets over het schelpenpad van paleis Noordeinde naar de Ridderzaal. Langs de gehele route staat een erewacht opgesteld.

Hoge Raad der Nederlanden Het huidige onderkomen van de Hoge Raad der Nederlanden op nummer 34 werd in 1733 gebouwd voor Adrienne Marguerite

Op Lange Voorhout 6 komen we langs het voormalige Pagehuis, een van de weinige 17deeeuwse trapgevels die Den Haag nog bezit. Vanaf 1748 tot medio 19e eeuw woonden hier de pages van het stadhouderlijk en later koninklijk hof.

25

Lange Voorhout 7 Nummer 7 aan de overkant heeft in de 18e eeuw enkele jaren als onderkomen gediend voor stadhouder Willem IV. Toen in 1747 prins Willem Hendrik Karel Friso het stadhouderschap over alle gewesten had aanvaard, kwam daarmee een einde aan het tweede stadhouderloze tijdperk. Zijn "ambtswoning", het stadhouderlijk kwartier aan het Binnenhof, moest 13 www.denhaag.com


Huguetan, dochter uit een bankiersfamilie. De bouwmeester was Daniel Marot. Twintig jaar later werden aan beide zijden nog twee panden gebouwd (architect Pieter de Swart). Toen in 1813 de zoon van de laatste stadhouder uit ballingschap terugkeerde vonden Willem I en zijn gezin, in afwachting van de restauratie van paleis Noordeinde, tot 1817 een voorlopig onderkomen in het 18e eeuwse huis aan het Lange Voorhout. Daarna maakte zijn zoon Willem II, in afwachting van de verbouwing van paleis Kneuterdijk, een aantal jaren gebruik van de woning. Van 1819 tot 1982 was de Koninklijke Bibliotheek er ondergebracht en sedert 1988 zetelt de Hoge Raad der Nederlanden in het pand.

28

Hotel des Indes Op de hoek van het Voorhout met de Vos in Tuinstraat bevindt zich een van de mooiste hotels van Den Haag; het statige Hotel des Indes (bouwjaar 1858, bouwmeester Roodenburg). Oorspronkelijk was het gebouwd (medio 19e eeuw) als stadsverblijf voor Baron van Brienen, die ook het landgoed Clingendael bezat. Sedert 1881 doet het dienst als hotel, waar tot 1940 veel Indiëgangers, tijdens hun verlof in Nederland, verbleven. In het fronton ziet u het wapen van Batavia. De vestibuletrappen en grote lounge kregen hun huidige aanzien bij een verbouwing aan het begin van de 20e eeuw. Voor de verbouwing was de huidige ingang een poort waar men met de koets naar binnen kon rijden. Waar nu de lounge is, keerden op een binnenplaats de koetsen. Hotel des Indes was en is nog steeds een verblijfplaats van talrijke vorstelijke personen, staatslieden en kunstenaars van internationale bekendheid.

Centrum 2005 Komend uit Hotel des Indes is het de moeite waard om even linksaf te slaan de Denneweg op. Een straat, die wordt bepaald door 18de- en 19deeeuwse gevels, in de middeleeuwen een van de uitvalswegen naar Scheveningen. Een straat met vele antiekzaken en gezellige restaurants. Op 14 Den Haag, koninklijke stad aan zee

nummer 56 vertoont de in Jugendstil uitgevoerde ijzeren gevelconstructie een kroon als herinnering aan de inhuldiging van Wilhelmina in het jaar 1898. Als u de tweede straat rechts inloopt komt u op de Hooigracht/Hooikade. Een van de weinig goed bewaard gebleven historische grachten van Den Haag. Het water maakt deel uit van de grachtengordel die begin 17e eeuw is gegraven. In dit gezellige deel met z'n vele restaurants waren Willem Alexander en Máxima in de tijd, dat hun vriendschap nog geheim gehouden moest worden, graag geziene gasten.

Swart), gebouwd voor Anthony Patras, afgevaardigde van Friesland bij de Staten Generaal. Keizer Napoleon logeerde hier één nacht in 1811 toen hij een bezoek bracht aan zijn broer Lodewijk Napoleon, Koning van Holland tijdens de Franse overheersing. En passant verleende de keizer Den Haag gedurende zijn verblijf stadsrechten omdat hij het beneden zijn waardigheid achtte om in een dorp te verblijven. In 1814 nam de moeder van Willem I, prinses Wilhelmina van Pruisen haar intrek in het huis, in afwachting van het gereedkomen van haar paleis op het Plein. In 1853 betrok prins Hendrik (zoon van Willem II) samen met zijn bruid prinses Amalia van Saksen Weimar het pand. Na het huwelijk van haar dochter Wilhelmina in 1901 tot aan haar dood in 1934 woonde hier koningin-moeder Emma. Vanaf 1953 tot 1984 vertrok de koninklijke familie op Prinsjesdag vanaf paleis Lange Voorhout voor de rijtoer naar de Ridderzaal. Duizenden trokken in 1962 voorbij aan de baar van koningin Wilhelmina, die was opgesteld in de vestibule; van hieruit vertrok de witte stoet naar Delft voor de bijzetting van de koningin in de Nieuwe Kerk. In 1990 is het pand aan de gemeente Den Haag verkocht. In het interieur bevindt zich nog fraai origineel stucwerk. Thans dient het als dépendance van het Gemeentemuseum Den Haag, waar een bijna volledig werkoverzicht van Nederlands bekendste graficus Maurits Cornelis Escher (1898-1972) wordt getoond onder de naam 'Escher in het Paleis'.

29 Escher in Het Paleis U keert terug naar het Lange Voorhout waar Escher in Het Paleis op nr. 74 zeker een bezoek waard is (bouwjaar 1760-1764, architect P. de

30

Monumentale Bank koningin Emma Na het overlijden van koningin Emma ontstond het plan voor een monument om haar te eren. Na de dood van haar echtgenoot Willem III werd zij regentes voor de troonopvolgster, haar dochter Wilhelmina. Door het plichtsbesef en de grote toewijding die zij toonde, versterkte zij de positie van de monarchie. Zij werd bijzonder populair. Deze bank uit 1959 (architect Jan Wils) is opdragen aan koningin Emma en is één van de unieke monumentale banken van Den Haag.

U passeert het monument van hertog Karel Bernhard van Saksen-Weimar-Eisenach, door het huwelijk van zijn dochter Amalia met prins Hendrik, broer van Willem III, nauw verbonden met het Huis van Oranje. U steekt het Lange Voorhout over richting parlementsgebouwen.

31

Koninklijke Schouwburg Links aan het Korte Voorhout ziet u de Koninklijke Schouwburg (bouwjaar 1766-1774, architect P. de Swart) Ooit was het de bedoeling dat dit gebouw als paleis zou fungeren voor Carel van Nassau-Weilburg, gehuwd met Carolina, zuster van stadhouder Willem V. De bouw werd echter nooit voltooid en in 1804 kreeg een comité van aanzienlijke Hagenaars toestemming het gebouw als schouwburg in te richten. Onlangs heeft de 15 www.denhaag.com


Koninklijke Schouwburg een ingrijpende restauratie ondergaan en vierde het 200-jarig bestaan.

U gaat rechtsaf de Korte Vijverberg op en brengt een bezoek aan het Haags Historisch Museum (bouwjaar 1636) De eerste steen werd gelegd door de 10-jarige prins Willem II. Gebouwd voor de handboogschutters van St. Sebastiaan is hier sinds 1986 het Haags Historisch Museum gevestigd. Hier maakt u kennis met Den Haag en zijn bewoners door de eeuwen heen.

Lange Vijverberg Aan uw rechterhand ziet u de Lange Vijverberg, van oorsprong een duinmeertje, dat in de 14e eeuw is vergroot tot de huidige Hofvijver. De bebouwing is grotendeels uit de 18e eeuw, met als mooiste pand Huize Schuylenburch (nr. 8) gebouwd door Daniel Marot, thans de residentie van de Duitse ambassadeur. Wandelend langs de Hofvijver ziet u twee standbeelden. De zittende man stelt Johan van Oldenbarneveldt voor, die in 1619 op het Binnenhof na een conflict met stadhouder Maurits werd onthoofd. Dicht bij het Toernooiveld staat het beeldje van "Haagse Jantje", zoon van graaf Floris V (13e eeuw), die op vijftienjarige leeftijd overleed. Wie kent niet het liedje "In Den Haag daar woont een graaf en zijn zoon heet Jantje".

32

33

Kabinet der Koningin

tieve taken. Ook bewaart het Kabinet de koninklijke besluiten, de officiële, ondertekende wetsteksten en soortgelijke documenten. In het centrum van Den Haag eindigt de wandeling ‘Koninklijke Kilometers’. U kunt eventueel nog enkele koninklijke gebouwen bezoeken, die elders in de stad staan, of per fiets naar Landgoed De Horsten, een gebied al jaren in bezit van het Koninklijk Huis en residentie van kroonprins Willem Alexander, prinses Máxima en hun kinderen. De fiets kunt u huren bij het Centraal Station.

Haags Historisch Museum

Lopend richting Plein passeert u op nr. 3 het Kabinet der Koningin (gebouwd 1620). In de 19e eeuw woonde hier de antirevolutionaire staatsman Groen van Prinsterer. Het Kabinet der Koningin vormt de schakel tussen de landsregering en de koningin en is verantwoordelijk voor een groot aantal administra16 Den Haag, koninklijke stad aan zee

17 www.denhaag.com


Overige gebouwen met een koninklijke achtergrond Catshuis In 1643 kocht raadpensionaris Jacob Cats, in dit gebied van woeste duingrond, een stuk grond waarop hij een buitenhuis liet bouwen (Pieter Post), het huidige Catshuis, nu officieel woonhuis van de Minister President. In de 19e eeuw kocht Willem II de buitenplaats Zorgvliet, zoals het toen nog heette en deel uitmaakte van een enorm domein. Na zijn dood in 1849 bracht zijn weduwe Anna Paulowna daar regelmatig de winter door. Later erfde haar dochter Sophie het buiten, dat in haar bezit bleef tot de dood van de groothertogin in 1897. In 1902 werd het landgoed grotendeels verkocht. Een deel kwam in het bezit van de staat die het ter beschikking stelde van de Andrew Carnegiestichting. Hier verrees het Vredespaleis, dat in 1913 werd geopend. In 1920 werd, wat over was van het landgoed, door een stenen muur van 2100 meter lengte onttrokken aan de nieuwsgierige blikken van het publiek. Tijdens de oorlog liep het huis ernstige schade op bij bombardementen. Van 1948 tot 1955 was het in handen van de Verenigde Staten en hielden leden van de Amerikaanse kolonie er hun picknicks of vierden er Independance Day. In 1955 kocht de staat het park en in 1961 het Catshuis, waarna het als bestemming ambtswoning van de Minister President kreeg. Villa Nieuwe Parklaan Teruggekeerd uit Londen, na de tweede Wereldoorlog, woonde koningin Wilhelmina enige tijd aan de Nieuwe Parklaan 110, 112 en 114 in Scheveningen. Op 110 woonde de Koningin zelf, op 112 en 114 waren de administratieve diensten en leden van de hofhouding gevestigd. In haar autobiografie staat het volgende: "Ik achtte echter nog niet de tijd gekomen om mij op het Noordeinde te vestigen. Dit niet alleen om de schrijnende tegenstelling die mijn verblijf daar, in die grote ruimte en met die vele bediening, zou vormen met de noden van ons volk, maar ook omdat ik bezorgd was, dat een weidse paleisomgeving de ver18 Den Haag, koninklijke stad aan zee

trouwelijke omgang en de openhartigheid, die zich door de omstandigheden van de oorlog zo gelukkig hadden kunnen ontwikkelen, zou verstoren. Ik vond in Scheveningen twee villa's, aan de Parklaan, één voor de werkzaamheden die mijn omgeving te verrichten had, en één voor mijn persoonlijke bewoning". In de voorgevel onthulde op 31 augustus 1977 koningin Juliana een gedenksteen, die herinnert aan één van de meest markante vorstelijke verblijven in de residentie. Paviljoen Von Wied

gen. Na haar dood erfde haar zoon Frederik het paviljoen, maar hij verbleef liever op het landgoed De Paauw in Wassenaar. Ook zijn dochter Marie, gehuwd met prins Willem von Wied, had nauwelijks interesse in het gebouwtje. In 1918 vestigde zich de "Nieuwe of Littéraire Sociëteit de Witte" zich in het gebouw. In de Tweede Wereldoorlog liep het veel schade op door leegstand en verwaarlozing. In 1956 en 1971 werd het gerestaureerd totdat in 1994 een grondig restauratie en verbouwing plaatsvond ten behoeve van het Museum Beelden aan Zee. Hier is onder andere een aantal bronzen sculpturen van de Koninklijke familie te zien. Een groot aantal vorstelijke verblijven, die in de loop der eeuwen in opdracht van de Oranjes zijn gebouwd, is inmiddels weer geheel of gedeeltelijk afgebroken zoals het Huis Honselersdijk in Naaldwijk en het Huis Ter Nieuwburch in Rijswijk. Beide waren gebouwd in opdracht van stadhouder Frederik Hendrik. De buitenhuizen Buitenrust en Rustenburg bij de Scheveningseweg zijn begin 20e eeuw afgebroken ten behoeve van de bouw van het Vredespaleis. Hetzelfde lot onderging De Ruygenhoek, gelegen in de duinen, gebouwd in 1917 voor de koninklijke familie. Na haar troonsafstand in 1948 verbleef prinses Wilhelmina graag op dit buiten. Helaas is het door brand geheel verwoest.

In 1827 gaf koning Willem I zijn vrouw Wilhelmina voor haar verjaardag een paviljoen aan de zee cadeau. De koningin leed aan slapeloosheid en men hoopte dat een langdurige verblijf aan zee daar verandering in zou bren19 www.denhaag.com

Fietsroute U kunt een fiets huren bij Den Haag Centraal Station. Vanaf Centraal Station gaat u rechtsaf de Bezuidenhoutseweg op en fietst u tot aan de Laan van Nieuw Oost-Indië. Onderweg ziet u aan uw rechterhand het Ministerie van Buitenlandse Zaken (bouwjaar 1979-1987), ook wel de ‘aponrots’ (architect Apon) genoemd. Na de kruising staat het Ministerie van Landbouw en Visserij en aan de linkerkant het Ministerie van Economische Zaken. Halverwege passeert u het gebouw van de Sociaal Economische Raad (SER). De wijk aan de rechterkant is aan het einde van WO II gebombardeerd, waardoor u er veel nieuwbouw aantreft. U gaat bij de stoplichten van de kruising Bezuidenhoutseweg en Laan van Nieuw Oost Indië linksaf en fietst tot de eerste stoplichten langs het Haagse Bos.

34

35

Haagse Bos met vijver Het Haagse Bos, waarvan nog zo'n 100 hectare is overgebleven, was het vroegere jachtdomein van de Graven van Holland. Bij de stoplichten (dus die vóór de grote kruising) gaat u bij de Leidsestraatweg het bos in. Deze weg is verboden voor auto's. U fietst nu in het Haagse Bos en ziet aan de rechterkant de vijver waar prins Willem-Alexander zijn vriendin Máxima tijdens het schaatsen in januari 2001 ten huwelijk heeft gevraagd. Vlak daarna komt u bij het paleis Huis ten Bosch, de residentie van H.M. koningin Beatrix. Paleis Huis ten Bosch Paleis Huis ten Bosch (bouwjaar 1645, bouwmeesters Jacob van Campen en Pieter Post) is oorspronkelijk gebouwd als zomerverblijf voor Frederik Hendrik en Amalia Van Solms. Tijdens de bouw stierf Frederik Hendrik, de zoon van Willem van Oranje. Ter nagedachtenis aan haar echtgenoot besloot Amalia van Solms in de Oranjezaal (Koepelzaal) beschilderingen aan te brengen, die de belangrijkste momenten uit het leven van de ‘Stedendwinger’ moesten vereeuwigen. Rond 1750 werden in opdracht van stadhouder Willem IV twee vleu-


gels (bouwmeester Marot) aan de zaal gebouwd en stadhouder Willem V liet er een Japanse en Chinese kamer in aanbrengen. In 1772 werd koning Willem I er geboren. Tijdens de Franse overheersing werd het paleis voor het publiek opengesteld, waardoor paleis Huis ten Bosch als het eerste in ons land van staatswege gestichte museum kan worden beschouwd. Lodewijk Napoleon en zijn vrouw Hortense de Beauharnais hebben het één jaar als zomerverblijf gebruikt. Na de terugkeer van de Oranjes werden de zomers op het paleis doorgebracht. Vooral koningin Sophie, de eerste vrouw van koning Willem III, hechtte zich bijzonder aan het paleis. Haar huwelijk verliep niet vlekkeloos en om die reden vestigde zij zich in 1855 voorgoed op paleis Huis ten Bosch. Hier ontving zij deelnemers aan congressen of individuele onderzoekers. Op 3 juni 1877 overleed Sophie in het paleis, dat tot 1981, toen koningin Beatrix zich er met haar gezin vestigde, zelden meer werd gebruikt. In 1899 vond in paleis Huis ten Bosch de eerste Vredesconferentie plaats. Op initiatief van tsaar Nicolaas II kwamen 26 staten bijeen en werd het plan voor de bouw van het Vredespaleis gelanceerd. Het had weinig gescheeld of het paleis was tijdens WO II door de Duitsers afgebroken omdat het plaats moest maken voor een anti-tankgracht door het Haagse Bos. Het paleis heeft tijdens de oorlog door bomscherven aanzienlijke schade opgelopen. Na de oorlog vond een grote restauratie plaats, waarbij ook de tuin opnieuw werd aangelegd. De tuin was het geschenk van het Nederlandse volk ter gelegenheid van de koperen bruiloft van prinses Juliana en prins Bernhard in 1949. Na WO II werd het paleis voor representatieve doeleinden gebruikt. Op paleis Huis ten Bosch vonden in 1967 twee bijzondere gebeurtenissen plaats: de festiviteiten ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven en rond de doop van prins Willem-Alexander. Beide keren vertrok de stoet vanaf dit paleis naar de Grote of St. Jacobskerk. In opdracht van de Rijksgebouwendienst werd

het paleis voor de bewoning van koningin Beatrix geheel gerestaureerd en gerenoveerd. De rechtervleugel - Haagse vleugel - bevat logeervertrekken en dienstruimten en de linkervleugel - Leidse vleugel - wordt bewoond door koningin Beatrix. De representatieve ruimten zijn in het middengedeelte met als middelpunt de Oranjezaal van Amalia van Solms. Als u het Haagse Bos uitkomt, gaat u via de fietstunnel onder de Rijksstraatweg door. U volgt het fietspad met de Rijksstraatweg aan uw rechterhand.

36

38

Kasteel Oud-Wassenaar Ook Kasteel Oud-Wassenaar is minder oud dan het lijkt. Het werd gebouwd in de jaren 1876-1879 voor de stalmeester van koning Willem III. Na zijn dood werd het als hotel in gebruik genomen. Het kasteel werd verblijfplaats voor vele buitenlandse vorsten en in

Landgoed Duindigt Aan uw linkerkant ligt het 18de-eeuwse Landgoed Duindigt. De oorspronkelijke bebouwing is tijdens WO II verwoest, toen het vele malen werd gebombardeerd door de geallieerden. Het doel was een einde te maken aan het lanceren van V1- en V2-raketten, die vanaf deze plek werden afgeschoten. Op het terrein werd in 1906 Draf- en Renbaan Duindigt aangelegd.

Direct na het viaduct slaat u linksaf en fietst u de Zijdeweg op. Ongeveer halverwege slaat u bij het bordje ‘Landgoederenroute’ rechtsaf het Sparrenlaantje in. U volgt nu deze bordjes en komt bij Kasteel Wittenburg, als woonhuis gebouwd aan het einde van de 19e eeuw.

37

wordt aangegeven. Hier gaat U linksaf de oprijlaan van het kasteel op.

Kasteel Wittenburg Bij de bouw is gebruik gemaakt van sloopmateriaal van historische panden uit o.a. Amsterdam en Den Haag. In 1948 deed couturier Erwin Dolder zijn intrede op Kasteel Wittenburg. Hij had als opdracht de japon te vervaardigen die koningin Juliana in september 1948 bij haar inhuldiging in Amsterdam zou dragen. Voor deze speciale opdracht werd de toren van het kasteel uitgezocht, omdat de gehele toren afsluitbaar was, zodat het onmogelijk zou zijn om stiekem door het sleutelgat te kijken. Het kasteel dient tegenwoordig als ontvangstcentrum voor het bedrijfsleven.

U volgt de landgoederenroute totdat links op de oranje routebordjes Kasteel Oud-Wassenaar

de naoorlogse jaren logeerden hier belangrijke gasten als sir Winston Churchill en generaal Montgomery. In januari 1967 vierden prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven hier hun huwelijksfeest. Tegenwoordig dient het kasteel als locatie voor feesten en bijeenkomsten. U passeert het kasteel en komt op de Lindelaan. Aan het einde bij de T-splitsing slaat u linksaf. Aan het plein stond het inmiddels gesloopte koetshuis van Kasteel Oud-Wassenaar. Alleen een fraaie pergola en de oude dienstwoning herinneren nog aan die tijd. U bent nu op de Groen van Prinstererlaan en gaat linksaf de OudWassenaarseweg op. Aan het eind van deze weg gaat u linksaf en komt u op de Laan van Hoogwolde. U volgt nu weer de landgoederenroute. U passeert een zwart hek dat toegang geeft tot park Rust en Vreugd. Links staat, op de 21 www.denhaag.com


plaats waar vroeger een landhuis stond, een groot flatgebouw. Er tegenover staat de uit 1916 daterende Wilhelminapomp. Aan het einde van de lange weg (de Van Ommerenlaan) gaat u rechtsaf de Rust en Vreugdlaan op, daarna neemt u het eerste weggetje aan uw linkerhand en bent u op het Landgoed Wiltzangk, gesticht in 1912. Dit park hoorde bij de 18de-eeuwse buitenplaats Backershagen.

39

Backershagen Rechts staat op een hoge heuvel, verscholen in het groen, de theekoepel van Backershagen. Het gebouw uit 1770 wordt ook wel de ‘geheimzinnige koepel’ genoemd. Dit omdat de trap naar de eerste etage achter een paneel verscholen zit. Verderop ziet u aan de linkerkant het witte Backershagen-huis. Dit huis heeft dezelfde vorm als het uit circa 1730 stammende huis, dat diende als buitenhuis voor Cornelis Backer, Schepen van Amsterdam. Hij besloot om ook de naam van zijn vrouw Maria van der Hagen aan het landgoed te verbinden. In 1846 ging Backershagen over in het bezit van prins Frederik, die ook al het aangrenzende Landgoed De Paauw in zijn bezit had. In 1852 stond Frederik het landgoed af aan prins Hendrik (zoon van Willem II) die een buitenverblijf voor zijn vrouw Amalia van SaksenWeimar zocht. Backershagen kwam, na een zeer ingrijpende verbouwing, na de oorlog in handen van de Rijksgebouwendienst, die het in 1955 aan de Republiek Indonesië ter beschikking stelde. In 1961 werd het wederom verkocht en in 1974 werd het huis door een brand grotendeels verwoest. Alleen de muren bleven staan. Inmiddels is het huis geheel in oorspronkelijke staat hersteld.

Aan het einde gaat u bij de T-splitsing linksaf. Aan de kant van de weg ziet u een jachtpaal met daarop de tekst: ‘Eigen jagt van ZKH prins Frederik’. Deze paal markeerde het jachtgebied van de prins. Bij de eerste houten brug gaat u rechtsaf Landgoed De Paauw op. U volgt het fietspad, steekt het bruggetje over en u staat voor landhuis De Paauw.


40 Landgoed De Paauw Oorspronkelijk stond hier een hofstede genaamd ‘Huys te Pau’. In 1770 werd het gekocht door Adriaan Pieter Twent, burgemeester van Gouda en later onder Lodewijk Napoleon, directeur-generaal van Waterstaat. Hij liet de bestaande bebouwing afbreken en het huis neerzetten, dat aan het huidige huis ten grondslag ligt. In 1800 liet hij er een portierswoning bij bouwen, maar in 1838 verkocht Twent het landgoed aan prins Frederik, die ook Landgoed Eikenhorst in zijn bezit had. Na 1840 werden er twee vleugels aan het huis gebouwd en prachtige tuinen aangelegd. In de witte balzaal trad op 18 juli 1871 de jongste dochter Marie in het huwelijk met vorst Willem von Wied. In 1881 stierf prins Frederik op De Paauw. Lange tijd werd het maar zelden gebruikt. In 1924 kwam het landgoed in het bezit van de gemeente Wassenaar en doet het dienst als raadhuis. Aan het eind van Landgoed De Paauw gaat u rechtsaf de Raadhuislaan op en komt u bij de Rijksstraatweg. Hier gaat u linksaf tot aan de kruising. U steekt de Lange Kerkdam over. En vervolgens steekt u ook de Rijksstraatweg over naar de Papeweg. U volgt het fietspad en ziet rechts een groot zwart smeedijzeren hek. Dit hek vormt de entree naar Landgoed de Horsten, waar prins Willem-Alexander met zijn gezin op Landgoed Eikenhorst woont. U wordt aangeraden om bij de kiosk een plattegrond en beschrijving van Landgoed De Horsten te kopen. Als de kiosk gesloten is, koop dan een 41 plattegrond uit de automaat. Uw fiets kunt u aan de rechterkant van het pad stallen. Vanaf de ingang zijn drie wandelroutes uitgezet: een gele route (1,7 km om de vijver), een witte route (4 km langs de Seringenberg) en een rode route (7,5 km). Landgoed De Horsten De Koninklijke Landgoederen De Horsten zijn het bezit van het Koninklijk Huis en horen al ruim 150 jaar bij elkaar. De landgoederen strekken zich uit over een oppervlakte van circa 400 hectare en bestaan uit de drie delen:

Raaphorst,Ter Horst en Eikenhorst. Raaphorst en Ter Horst waren van oorsprong ridderhofsteden uit de 13e eeuw. Eikenhorst behoorde tot het midden van de 16e eeuw tot Raaphorst, maar werd daarna een zelfstandige buitenplaats. Theepaviljoen De Horsten Al wandelend komt u bij het theepaviljoen De Horsten, het voormalige jachthuis van prins Frederik. Hij liet zijn jachtgebied afpalen en bij de ingang van het bos bij de Papeweg is nog zo'n hoekpaal te vinden. Hierop staat ‘Eigen jagt van Z.K.H. Prins Frederik’. Het schiethuis, zoals het vroeger werd genoemd, dateert uit 1861, is achthoekig van vorm en nog steeds sieren jachttrofeeën de muren. Tegen drie zijden van het huis zijn kleine rechthoekige, gelijkvormige ruimtes gebouwd. Tegen de vierde zijde is een lange overkapping aangebracht, van waaraf op bewegende doelen werd geschoten. Tegenwoordig kunt u hier genieten van een hapje en drankje.

Eikenhorst Rechts vanaf de Horstlaan ligt het landgoed Eikenhorst. In de 16e eeuw stond hier een hofstede, waarvan Hendrik van Raephorst de eigenaar was. Nadat de hofstede in de 17e eeuw was verkocht werd er een landhuis gebouwd. Prins Frederik liet het oude huis in 1845 afbreken. In de tachtiger jaren werd op dezelfde plaats een villa met de naam Eikenhorst

Tijdens de wandeling komt u een gevarieerd landschap tegen. Het bestaat uit zowel weilanden als bossen, hetgeen dit landgoed tot een uniek stukje natuur in de Randstad maakt. De vijver is ooit aan het einde van de 18e eeuw gegraven om zand te winnen. De Seringenberg De Seringenberg is een van de grootste attracties op Landgoed De Horsten. De ruim 20 meter hoge heuvel is opgeworpen in 1792 in opdracht van Adriaan Pieter Twent, eigenaar van Raaphorst. Pas rond 1897 werd melding gemaakt van de naam Seringenberg. De heuvel is beplant met paarse, heerlijk ruikende seringen, die gedurende enkele weken in mei bloeien. In de vorige eeuw was het uitzicht vanuit het huisje op de berg groter dan tegenwoordig. Zelfs de duinen en de zee waren toen zichtbaar. Het verhaal gaat dat koningin Wilhelmina de berg vroeger gebruikte om er rustig te kunnen schilderen. Ter Horst en de Horstlaan zijn nog steeds vanaf de berg te bewonderen. Het huisje op de berg is in 1995 grondig gerestaureerd.

gebouwd voor prinses Christina en haar gezin. Na het huwelijk van prins Willem Alexander met Máxima Zorregiueta op 2 februari 2002 vestigde het koninklijk paar zich op de Eikenhorst. Vanaf de Horstlaan heeft u een schitterend uitzicht over de venen en vogelrijke strandvlakte tussen Raaphorst en Ter Horst. Huize ter Horst, dat niet voor het publiek is geopend, is 23 www.denhaag.com


gelegen op de uitloper van een strandwal, waarop ook Voorschoten ligt. Van Ter Horst was het eerst sprake in 1203. De bezitting is dan in handen van het geslacht Van Wassenaer. U loopt nu het oude bos in, aangelegd aan het begin van de 18e eeuw. Met z'n formele strakke structuur, die bestaat uit rechte lanen en paden, kon men ver over het landgoed kijken. Dit gaf een imponerend en overweldigend gevoel en onderstreepte de grootsheid en de macht van de bezitter. Rond 1800 werd het park van Ter Horst uitgebreid met een nieuw stuk bos. Dit nieuwe bos heeft een stervormig padenpatroon. Om de paar jaar worden hier door vrijwilligers bomen bij de grond afgezaagd. Het hout wordt voor allerlei doelen gebruikt. De stobben lopen na de zaagbeurt weer opnieuw uit. Als u verder over het Molenpaadje loopt (genoemd naar de molen die in de 17e eeuw was gebouwd om de natte gronden te bemalen) komt u bij de rentmeesterwoning. Dit is het oudste gebouw op het landgoed. Het pad met oude eiken en beuken, waarop u nu wandelt, is mogelijk de oude oprijlaan van kasteel Raaphorst. Het oorspronkelijk in de 13e eeuw, door Dirk van Raephorst, gebouwde kasteel Raaphorst raakte in de 18e eeuw in verval. Vermoedelijk is de ruïne in de 19e eeuw door de toenmalige eigenaar prins Frederik opgeruimd. Nu rest nog de oude U-vormige gracht, die om het kasteel gelegen heeft. Achter de rododendrons verscholen liggen de oude fundamenten van Raaphorst. In de zomer wordt het gebied binnen de gracht beplant, 's winters ziet het er wat kaal uit. U bent weer terug bij uw fiets. Nadat u Landgoed De Horsten heeft verlaten, steekt u de Papeweg over. Bij de stoplichten slaat u linksaf de Rijksstraatweg op en volgt u het fietspad. Rechts ziet u Landgoed De Paauw. Als u fietst langs de vele prachtige panden, passeert u de theekoepel van Backershagen. Links ziet u Landgoed de Horsten, dat zich langs de Rijksstraatweg uitstrekt. Uiteindelijk komt u weer bij het viaduct van de Landscheidingsweg. Voor het viaduct steekt u links de Rijksstraatweg over en slaat u 24 Den Haag, koninklijke stad aan zee

gelijk rechtsaf. Fiets onder het viaduct door en u komt op de Hoogwerflaan. Op de hoek aan de rechterkant ziet u De Hoogwerf, een uit de 16e eeuw daterende voormalige boerderij. U bent nu in de villawijk Marlot, met z'n zeer verzorgde villa's en flats merendeels gebouwd in de stijl van de Nieuwe Haagse School. Het mooie park Marlot grenst aan het Haagse Bos. Aan het eind gaat u linksaf de Hofzichtlaan op waarna u bij de stoplichten naar rechts de Bezuidenhoutseweg opfietst. U passeert enkele sportvelden en komt weer bij het Haagse Bos. Tussen de bomen door kunt u de koepel en de achterkant van paleis Huis ten Bosch zien. Daarna komt u bij de achteringang van het paleis waar de Marechaussee de wacht houdt. Gelijk na de ingang ziet u het wachthuis met wapen van de Koninklijke Marechaussee. U fietst nu rechtsdoor, waarna u weer uitkomt bij het Centraal Station op het Koningin Julianaplein. Hier kunt u de fiets weer inleveren. Wij hopen dat u een leuke en informatieve tocht heeft gehad.

wandeling + fietsroute

Recommend Documents