Meer bewegen door kwetsbare ouderen: over valkuilen & implementatieslakken UNO-VUmc symposium 9 December 2009 Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock de praktijk
Vu medisch centrum
Waar gaat deze lezing over? • Hoe gezond is bewegen voor ouderen eigenlijk? • Bewegen kwetsbare ouderen genoeg? • Wat leert de wetenschap ons over beweeggedrag van ouderen? • Wat kan de praktijk hier mee?
2
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Hoe gezond is Bewegen? Mate van bewijs
Gezondheidsparameters
Ontstaan van ziekten (primaire preventie)
Beloop van ziekten (tertiaire preventie)
Overtuigend bewijs positief effect (+++)
Lichaamsgewicht Vetpercentage Bloeddruk HDL/LDL cholesterol Glucosetolerantie Insulinegevoeligheid Botdichtheid Slaappatroon
Hart- en vaatziekten Diabetes mellitus II Osteoporose
Coronaire hartziekten Diabetes mellitus II
Beroerte Depressie Colonkanker Borstkanker
CARA Osteoporose Beroerte Angst en depressie Reumatoïde artritis Epilepsie Cystic fibrosis
Sterke aanwijzingen positief effect (++)
Aanwijzingen positief effect (+)
3
Coördinatie Reactiesnelheid,-vermogen Geheugen Psychosociaal welbevinden Zelfredzaamheid Zelfvertrouwen Zelfwaarde
American CollegeHopman-Rock of Sports Medicine. Med Sci Sports Exerc 1998;30:992-1008 Prof. Dr. Marijke Mosterd et al, 1996 Update Chodzko-Zajko et al, 2009
Artrose Bekkeninstabiliteit Nierziekten Lage rugpijn Ziekte van Parkinson Lichamelijke, verstandelijke en zintuiglijke handicap Woensdag 9 december 2009
1
Momenten van extra achteruitgang door niet bewegen
• 2 weken bedrust : ↓ spiermassa 10-12 %
• 3 weken bedrust : ↓ ademhalingsvolume 27% (3.3 l/min → 2.4 l/min)
4
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Gezondheid/Ziekte/ Veroudering
Functies
Participatie
Activiteiten
Persoonlijke en externe factoren
5
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Bewerkt naar WHO, ICF
Woensdag 9 december 2009
Major life events
condition
→
Partnerverlies, ziekte (griep), val, verhuizing, chirurgie, …
Critical zone time Dia met dank aan dr. Nico van Meeteren
6
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Event
→
Topp et al, 2002, Van der Sluis et al, 2007 Woensdag 9 december 2009
2
Prof. Archie Young (1986): “Not only can exercise reverse the effects of immobilization, it can readily produce a further 10 to 20% improvement in strength and aerobic power, effectively postponing functionally important thresholds for some 10 to 20 years.” Acta Med Scand Suppl. 1986; 711, 227-232.
De Fontein der Jeugd door Lucas Cranach de Oude
De boodschap is dat meer bewegen in feite verjongend werkt!!! 7
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Nelson et al, MSSE, 2007 Aanbevelingen voor preventieve en therapeutische interventies: Aeroob, kracht, lenigheid, balans 30 minuten per dag bewegen + oefeningen op minimaal 2 dagen/week
8
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Nederlandse Norm Gezond Bewegen Tenminste 30 minuten Tenminste vijf dagen per week Matig intensief Porties van tenminste vijf minuten Fitnorm Tenminste 20-30 minuten Tenminste drie keer per week Intensief
Twee maal per week spierversterkende en lenigheids oefeningen
In verpleeghuizen: Alle beetjes meer bewegen helpen!!! Bron: Trendrapport Bewegen en Gezondheid, Hildebrandt et al., 2004, 2008 9
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
3
Percentage dat voldoet aan gecombineerde normen per leeftijdscategorie 70 60 50 40 30 2000-2001 2002-2003 2004-2005 2006-2007 18-34 10
35-55
56-64
65-74
2008 75+
Bron: Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2006-2007, Hildebrandt et al., 2008 Flyer Bewegen in Nederland 2000-2008 (www.tno.nl)
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Trendcijfers Ouderen en Bewegen (Ooijendijk et al, Bewegen Gemeten, 2006) Percentage ouderen met chronische aandoeningen dat inactief/normactief is (gemiddelde 2003 en 2004) 50 40 55-64 65-74 75+
30 20 10 0
11
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
inactief
normactief
Woensdag 9 december 2009
Sociodemografische factoren Vrouwelijk geslacht Indicatief profiel voor ouderen Leeftijd > 75 jaar met verhoogd risico op Laag inkomen/lage SES bewegingsarmoede (De Vreede, Persoonskenmerken 2008) Lage subjectieve gezondheid/fitheid Depressie Laag zelfvertrouwen Tenminste 1 lichamelijke beperking Gedrag Roken Weinig/geen historie voor bewegen gedurende volwassenheid Sociaal culturele factoren Weinig sociale steun Fysieke omgevingsfactoren Geen stimulerende fysieke omgeving
12
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
4
Maar als ouderen gaan bewegen gaan ze toch ook meer vallen?.....?
13
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Vallen en valpreventie • 1 van iedere 3 zelfstandig wonende ouderen (65+) valt jaarlijks • 1 van iedere 2 verpleeghuis bewoners valt jaarlijks • Hoge medische kosten (> M€ 500 per jaar) • Hoge impact op ervaren kwaliteit van leven Uitdaging: • Valpreventie!
14
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Vallen: een ernstig probleem! Maar zie Geeske Peters proefschrift 2009: voor iedere 30 minuten meer activiteit per dag nam de kans op herhaald vallen met 4% af
15
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
www.dwp.gov.uk
Woensdag 9 december 2009
5
Bewegen en vallen: een VALKUIL (Wijlhuizen et al., 2009) • Vallen en valangst: minder beweging buiten de deur Bewegen buiten
16
Minder conditie
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Vallen binnen
Woensdag 9 december 2009
Beweegstimulering bij ouderen
• Begin zo jong mogelijk met meer te bewegen • Indien oud en kwetsbaar: start in veilige omgeving met oefenen
17
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Groen=associate partner Gearceerd=collaborating Rood= later aangesloten
www.eunaapa.org 18
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
6
Kenmerken van succesvolle Nederlandse beweegprogramma’s voor ouderen (Tak, De Vreede, Hopman-Rock, 2008 TNO/EUNAAPA zie www.EUNAAPA.org
• Meerdere onderdelen (thuisoefeningen, groepsoefeningen en valpreventie)
• Recreatieve beweegactiviteit • Ruim locatieaanbod (sportschool/zaal, wijkgebouw, zorgcentrum) •10 tot 15 personen per instructeur •Gezondheidsbevorderende doelstellingen en oefeningen die zich richten op spierkracht, balans &coördinatie en flexibiliteit •Op maat •Meten fysieke aspecten en tevredenheid van deelnemers
19
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
CS-PFP units
FUNTEX: functionele training! Beter dan alleen krachttraining
56 54 52 50 48 46 44 42 40 Bij start
3 maanden
kracht training
FUNTEX
9 maanden Controle
De Vreede et al, JAGS, 2005 20
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Natuurlijk beloop van innovaties
100
% Doelgroep
80
70
60 35
40
15
20
7
0 bekend 21
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
bereid tot gebruik
gebruik
gebruik zoals bedoeld Woensdag 9 december 2009
7
Samenwerking tussen wetenschap en praktijk: Wie bakt de cake???
22
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Slakken!
Hardlopers!
23
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Nieuwe Nederlandse coalitie Fit for Life www.fitforlifenederland.nl PASEO coalitie is inmiddels een werkgroep
www.paseonet.org 24
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
8
Beweegstimulering in de eerste lijn Williams et al, Brit J Gen Pract, 2007: 17 verwijzingen, waarvan 1 patient daadwerkelijk meer gaat bewegen!
25
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Stiggelbout et al, Health Education Research, 2006 N=+/- 2000, gestart met een van 10 beweegprogramma’s Rood: significante voorspellers van gedragsbehoud na 6 mnd
Background Age/gender Knowledge Education
LAPSES
Marital status
QUALITY OF PROGRAMME
Yes/No
Lifestyle (alcohol, smoking)
Frequency
Health
Duration SELF-EFFICACY
ATTITUDE
INTENTION
- SOCIAL NORMS
MAINTENANCE
BARRIERS
RISK SITUATIONS
COPING RESPONSES
HABITS
26
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Wat motiveert ouderen om te gaan en te blijven bewegen? Competitie 6
5 Competition
MBvO HiB
4
Gezondheid en genezing
3
FysioSport Walking Sports
2
Health Weight reduction Social contacts
Recreation
Advice GP
1 Sports
FysioSport Walking Health
0 -4
-3
-2
-1
Fitness
0 Quality trainer
-1
MBvO
Pleasure
-2
Self esteem
1
Fitness
HiB
Weight reduction 2
3
Quality trainer Advice GP
Recreation Competition Self esteem
Relaxation
-3
Pleasure Relaxation
-4
Social contacts
Ontspanning en plezier
Stiggelbout e.a., JAPA, 2008 27
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
9
Barriers and motivators associated with Physical Activity change in older adults Review Preliminary results (Koeneman et al, to be submitted) Social and Environmental Demographics
Season
Gender
Social support
Race
Loneliness
Age
Intervention features
Education/Income
Group cohesion
Marital status
Physician advice
Retirement
Financial incentives
Social mobility
In groen: onderwerp van aandacht voor praktijkmensen? 28
Walkability / traffic
Social cohesion neighborhood
Public transport
Safety
Green / open spaces
Urban / shops / mall
Park (park features)
Connectivity
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Barriers and motivators associated with Physical Activity change in older adults Preliminary results (continued) Psychological Physiological
and
Health (functional ability) Perceived health
Outcome expectancies
Fatigue during and after exercise
Subjective norm
Other health behaviors
29
Optimism
Previous exercise behaviour
Perceived behavioural control Locus of control
Perceived benefits
Age expectations
Self efficacy
Imagery
Self regulatory strategies
Future orientation
Health goals / concerns
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Take Home boodschappen / discussie • Bewegen voor ouderen is belangrijk om ziektes en beperkingen te voorkomen en maatschappelijke participatie te verbeteren • Veel ouderen (vooral chronisch zieken en in instellingen) bewegen veel te weinig • Kwaliteit van programma’s en aanbieders is essentieel voor gedragsbehoud • Valpreventie= starten met bewegen in veilige omgeving • Bak eventueel je eigen cake maar wel met de juiste ingrediënten! • Monitor opbrengsten en geef positieve feedback • TIP: vrijwilligers inzetten om met mensen te wandelen?
30
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
10
Oude Chinese wijsheid:
Een pad ontstaat door er op te lopen
31
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
Bedankt voor uw aandacht ! Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock Programmamanager Bewegen en Gezondheid TNO Kwaliteit van Leven, Leiden •
[email protected] Co-director Body@Work onderzoekscentrum TNO VUmedisch centrum, Amsterdam •
[email protected] www.EUNAAPA.org www.paseonet.org www.fitforlifenederland.nl www.humankinetics.com/aacc-home 32
Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock
Woensdag 9 december 2009
11