vwo

Nieuw Nederlands 4e editie – vwo 5/6

Docentenhandleiding

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1

Inleiding................................................................................................................2

Hoofdstuk 2 (Nieuw) Nederlands in de vernieuwde Tweede Fase ..........................................3 2.1 Achtergrond .......................................................................................................................3 2.2 Examenprogramma Nederlandse taal en literatuur havo/vwo..............................................3 Hoofdstuk 3 Jaarplanning..........................................................................................................6 3.1 Jaarplanning voor 5 en 6 vwo.............................................................................................6 3.2 Planning per cursus/hoofdstuk............................................................................................7 Hoofdstuk 4 Opmerkingen per cursus ......................................................................................8 4.1 Cursus Lezen.....................................................................................................................8 4.2 Cursus Schrijven ..............................................................................................................13 4.3 Cursus Spreken ...............................................................................................................20 4.4 Cursus Argumenteren ......................................................................................................27 4.5 Cursus Formuleren...........................................................................................................31 4.6 Cursus Spellen.................................................................................................................33 4.7 Cursus Documenteren en onderzoeken............................................................................35 4.8 Cursus Woordenschat ......................................................................................................38 4.9 Cursus Samenvatten........................................................................................................40 4.10 Cursus Taalbeschouwing .................................................................................................42 4.11 Cursus Eindexamen .........................................................................................................45 Hoofdstuk 5

Nieuw Nederlands van A-Z .................................................................................47

Hoofdstuk 6

Auteurs gezocht..................................................................................................61

© Noordhoff Uitgevers bv, 2009

1


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 1 Inleiding Nieuw Nederlands 5/6 vwo is het tweede deel van de twee vwo-boeken Nieuw Nederlands Tweede Fase. Nieuw Nederlands een taalvaardigheidmethode waarmee de leerlingen de belangrijkste taalvaardigheden lezen, schrijven en spreken ontwikkelen. De exameneisen van het vwo vormen het uitgangspunt van deze methode. Maar het examen is niet de enige pijler. De maatschappelijke relevantie van een goede mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid en daarnaast de kennis van het taalsysteem zijn twee andere uitgangspunten. Nieuw Nederlands biedt een degelijke en stevige basis voor succesvolle vervolgstudie. Inrichting van het boek Het boek bestaan uit elf cursussen: Lezen, Schrijven, Spreken, Argumenteren, Formuleren, Spellen, Documenteren en onderzoeken, Woordenschat, Samenvatten en schematiseren, Taalbeschouwing en Eindexamen. De cursussen bestaan uit hoofdstukken en paragrafen. Elke paragraaf heeft eenzelfde opbouw: theorie gevolgd door opdrachten, eventueel afgesloten met een praktijkopdracht of de mogelijkheid een D-toets te geven. Voor in het leerlingenboek vindt u een overzicht met het kopje ‘Hoe zit Nieuw Nederlands in elkaar?’ waarin wordt uitgelegd hoe het boek is opgebouwd. Uitgangspunten Samenhang De uitleg die in alle cursussen op elkaar is afgestemd, de vaste opbouw van elk hoofdstuk en paragraaf en de expliciete verwijzingen naar relevante voorkennis, zorgen ervoor dat leerlingen de samenhang ervaren tussen de verschillende vaardigheden. Wat de leerling in de ene cursus leert, ondersteunt de leerstof in een andere cursus. Degelijke examenvoorbereiding Naast lees-, spreek- en schrijfvaardigheid komen ook de traditionele vaardigheden aan bod zoals spellen, formuleren en briefconventies, etc. Zowel de onderwerpkeuze als de werkwijze van dit boek zorgen ervoor dat de leerling goed voorbereid is voor de volgende stap in zijn studie: universitair of HBO-vervolgonderwijs. Heldere theorie en instructies Alle theorie en opdrachtinstructies zijn kort en helder. Zo is er veel ruimte voor relevante voorbeelden en opdrachten waardoor de leerling leert door te doen. Toetsen In het Docentenpakket vindt u toetsen bij de cursussen Lezen, Schrijven, Argumenteren, Formuleren, Spellen, Woordenschat, Samenvatten en schematiseren en Taalbeschouwing. Daarnaast zijn zowel in de I-clips als in het Docentenpakket D-toetsen voor deze cursussen beschikbaar. Nieuw Nederlands en ICT Bij het leerlingenboek horen twee ICT-componenten: 1. I-clips. Dit is digitaal oefenmateriaal bij een aantal cursussen uit het leerlingenboek. Er is materiaal bij de cursussen Lezen, Schrijven, Argumenteren, Formuleren, Spellen, Woordenschat en Taalbeschouwing. Dit materiaal sluit prima aan op het boek en is bedoeld om leerlingen zelfstandig mee te laten werken. Alle theorie uit het leerlingenboek is ook digitaal in de I-clips opgenomen. Via het Docentenpakket heeft u vrije toegang tot alle I-clips die er bij Nieuw Nederlands zijn geschreven. 2. Literatuurwebsite. Deze website is een complete literatuurmethode. U vindt hier een overzichtelijke literatuurgeschiedenis met opdrachten en illustratieteksten, een overzicht van de literaire begrippen van A-Z, Alle benodigdheden voor het leesdossier, een cursus Fictie schrijven, filmmateriaal van het literaire festival Crossing Border, en nog veel meer. Via het Docentenpakket heeft u als docent vrije toegang tot de website.


2


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 2 (Nieuw) Nederlands in de Vernieuwde Tweede Fase

2.1

1

Achtergrond

De Vernieuwde Tweede Fase is in augustus 2007 van start gegaan. Voor het vak Nederlands heeft dat enige veranderingen tot gevolg. De grootste daarvan is dat scholen meer vrijheid hebben hun schoolexamenprogramma’s in te richten. De tweede grote verandering is dat het cijfer voor literatuur weer mee mag tellen binnen het cijfer voor Nederlands. Scholen kunnen er ook voor kiezen geïntegreerd literatuuronderwijs aan te bieden. In dat geval zal dat vak een apart cijfer opleveren, dat deel uitmaakt van het combinatiecijfer voor de kleine vakken in het gemeenschappelijke deel. Een derde verandering is dat er geen echt verschil meer is tussen het havo- en het vwoexamenprogramma. Havo- en vwo-leerlingen moeten dezelfde vaardigheden hebben, alleen moeten de vwo-leerlingen deze beter en grondiger beheersen. Vwo-leerlingen moeten met name op het gebied van literatuur en argumenteren de vakterminologie beter beheersen.

2.2

Examenprogramma Nederlandse taal en literatuur havo/vwo

2.2.1

Het eindexamen

Het eindexamen bestaat uit het Centraal Examen en het Schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Leesvaardigheid Domein B Mondelinge taalvaardigheid Domein C Schrijfvaardigheid Domein D Argumentatieve vaardigheden Domein E Literatuur Domein F Oriëntatie op studie en beroep. 2.2.2

De examenstof

Domein A: Leesvaardigheid Subdomein A1: Analyseren en interpreteren 1. De kandidaat kan: - vaststellen tot welke tekstsoort een tekst of tekstgedeelte behoort; - de hoofdgedachte van een tekst(gedeelte) aangeven; - relaties tussen delen van een tekst aangeven; - conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de auteur; - standpunten en soorten argumenten herkennen en onderscheiden; - argumentatieschema’s herkennen. Subdomein A2: Beoordelen 2. De kandidaat kan een betogende tekst of betogend tekstgedeelte op aanvaardbaarheid beoordelen en in deze tekst drogredenen herkennen.

1

Bij het schrijven van dit hoofdstuk is gebruik gemaakt van Handreiking Schoolexamen Nederlands havo/vwo, SLO, 2007.


3


Docentenhandleiding

Subdomein A3: Samenvatten 3. De kandidaat kan teksten en tekstgedeelten beknopt samenvatten. Domein B: Mondelinge taalvaardigheid 4. De kandidaat kan ten behoeve van een voordracht, discussie of debat (ter keuze van de school): - relevante informatie verzamelen en verwerken; - deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; - adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers. Domein C: Schrijfvaardigheid 5. De kandidaat kan ten behoeve van een gedocumenteerde uiteenzetting, beschouwing en betoog: - relevante informatie verzamelen en verwerken; - deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek, tekstsoort en conventies voor geschreven taal; - concepten van de tekst reviseren op basis van geleverd commentaar. Domein D: Argumentatieve vaardigheden 6. De kandidaat kan een betoog: - analyseren; - beoordelen; - zelf opzetten en presenteren, schriftelijk en mondeling. Domein E: Literatuur Subdomein E1: Literaire ontwikkeling 7. De kandidaat kan beargumenteerd verslag uitbrengen van zijn leeservaringen met een aantal door hem geselecteerde literaire werken. - Minimumaantal: havo 8; vwo 12 waarvan minimaal 3 voor 1880. - De werken zijn oorspronkelijk geschreven in de Nederlandse taal. Subdomein E2: Literaire begrippen 8. De kandidaat kan literaire tekstsoorten herkennen en onderscheiden, en literaire begrippen hanteren in de interpretatie van literaire teksten. Subdomein E3: Literatuurgeschiedenis 9. De kandidaat kan een overzicht geven van de hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis, en de gelezen literaire werken plaatsen in dit historisch perspectief. Domein F: Oriëntatie op studie en beroep 2.2.3 Het centraal examen Het centraal examen heeft betrekking op domein A en domein D voor zover het analyseren en beoordelen betreft. - De CEVO stelt het aantal en de tijdsduur van de zittingen van het centraal examen vast. - De CEVO maakt indien nodig een specificatie bekend van de examenstof van het centraal examen. Wat het centraal examen betreft verandert er voor Nederlands in de vernieuwde Tweede Fase eigenlijk niets. 2.2.4 Het schoolexamen Het schoolexamen heeft betrekking op:


4


Docentenhandleiding

1. de domeinen en subdomeinen waarop het centraal examen geen betrekking heeft; Dit betekent dat het schoolexamen tenminste moet gaan over Mondelinge taalvaardigheid, Schrijfvaardigheid, Argumentatieve vaardigheden (voor zover het gaat om het zelf opzetten en presenteren van een betoog), Literatuur en Oriëntatie op studie en beroep. 2. indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: een of meer domeinen of subdomeinen waarop het centraal examen betrekking heeft; Dit betekent dat het schoolexamen ook mag gaan over Leesvaardigheid, en over Argumentatieve vaardigheden voor zover het gaat om het analyseren en beoordelen van betogen. Het is aan de school of ze van deze mogelijkheid gebruik wil maken. 3. indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen, die per kandidaat kunnen verschillen. Dit betekent dat van het examenprogramma en het schoolexamen ook onderdelen van het vak Nederlands deel uit kunnen maken die niet als domein in het examenprogramma genoemd staan. Bijvoorbeeld: taalkunde, massamedia, drama, creatief schrijven, spelling of grammatica. Het is aan de school of ze van deze mogelijkheid gebruik wil maken. Dat deze onderdelen “per kandidaat kunnen verschillen” wil zeggen dat de school bij een keuze voor taalkunde niet automatisch verplicht is dit onderdeel dan ook meteen aan alle leerlingen aan te bieden. Waar een en ander op neerkomt is het volgende: -

Schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid blijven belangrijke onderdelen van het schoolexamen. In de oude situatie vormden de cijfers voor die twee onderdelen het hele schoolexamencijfer, in de verhouding 60-40 procent. In de Vernieuwde Tweede Fase zullen beide onderdelen minder zwaar wegen, maar wel een substantieel deel van het schoolexamencijfer blijven uitmaken. Het is aan de scholen zelf om te bepalen hóe zwaar de onderdelen meewegen. Het domein argumentatieve vaardigheden kan zowel bij schrijf- als bij spreekvaardigheid aan bod komen. Als er op een school niet gekozen is voor geïntegreerd literatuuronderwijs, weegt het cijfer gehaald voor literatuur mee in het cijfer voor Nederlands. Scholen/secties zijn verder vrij om ook andere gebieden van het vak Nederlands als onderdeel van het schoolexamen op te nemen. Bijvoorbeeld: taalkunde/grammatica, spelling of taalbeschouwing.


5


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 3 Jaarplanning 3.1

Jaarplanning voor 5 en 6 vwo

In de jaarplanning die u maakt, kunt u uitgaan van uw eigen voorkeur. Er is niet een bepaalde route door Nieuw Nederlands die de enige juiste is. Er zijn verschillende mogelijkheden. U dient met drie zaken rekening te houden: - Nieuw Nederlands is vooral een taalvaardigheidmethode. Het is aan u te bepalen waar, wanneer en hoe u met literatuur omgaat in de jaarplanning. - Ten tweede is het verstandig uit te gaan van de geschatte studielasturen. Vuistregel is dat een blok waar tien studielasturen voor staan, overeenkomt met twee volledige lesweken; een blok waar vijftien studielasturen voor staan, zal een lesweek meer kosten. - Wij hebben bij elke cursus aangegeven welke cursussen o.i. al gedaan moeten zijn, voordat de leerling aan die cursus begint. Studielast Er staat voor Nederlands in 4 t/m 6 vwo een studielast van 480 uur. Scholen kunnen dit naar eigen inzicht verdelen over de drie jaren. Gemiddeld komt het neer op 160 studielasturen per jaar. De complete studielast van het boek 5/6vwo komt neer op ruim 220 uur. Als we uitgaan van 10 SLU = 2 weken, biedt Nieuw Nederlands 5/6vwo dus stof voor 44 weken. cursus Lezen Schrijven

Spreken * Argumenteren Formuleren Spellen Documenteren en onderzoeken Woordenschat Samenvatten Taalbeschouwing

Eindexamen

hoofdstuk 1 Een tekst beoordelen 2 Mengvormen van tekstsoorten 3 Oefenen met teksten 1 Informerende teksten 2 Opiniërende teksten 3 Betogende teksten 4 Brieven 1 Discussiëren 2 Debatteren 3 Gesprekken 1 Het beoordelen van argumentatie 1 Correct formuleren 2 Aantrekkelijk formuleren 1 3 Aantrekkelijk formuleren 2 1 Herhalingsopdrachten werkwoordspelling 2 Herhalingsopdrachten overige spellingregels 1 Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag

SLU 5 5 12 7 20 7 10 15 15 15 10 3 2 10 2 6

2 Gegevens verzamelen 3 Verslaglegging 1 Moeilijke woorden 2 Woordenschat Eindexamen 1 samenvatten 1 Klank: fonetiek en fonologie 2 Betekenis: semantiek 3 Structuur: syntaxis 4 Opperlans 1 De eindexamentekst met vragen 2 De eindexamensamenvatting

5 5 8 6 6 7 7 7 3 12 6

al eerder gedaan

Argumenteren Argumenteren

5

In dit schema is goed te zien dat er alleen voor Betogende teksten en Debatteren al enig voorwerk


6


Docentenhandleiding

verricht dient te zijn, namelijk de cursus Argumenteren. * -

3.2

Het doorwerken van een de hoofdstukken van de cursus Spreken zal neerkomen op een studielast van zo’n vijftien uur. Het uitvoeren van een complete ronde van debatten of discussies kost echter veel meer tijd. Een en ander is afhankelijk van de grootte van de klas, van de hoeveelheid debatten/discussies per les, en de grootte van een debat-/discussiegroep. Die extra tijd is niet in onderstaande planningen meegerekend. In die planningen is er uitgegaan van de studielast die het doorwerken van het hoofdstuk kost.

Planning per cursus/hoofdstuk

Hierna vindt u twee verschillende jaarplanningen. Ze zijn bedoeld ter oriëntatie. Kies een planning die het best aansluit bij de schoolpraktijk die u kent. Aangezien het schooljaar van 6 vwo korter is dan het schooljaar van 5 vwo, is er voor 5 vwo meer studielast opgenomen in de jaarplanningen dan voor 6 vwo. Jaarplanning 1 5 vwo

6 vwo

Lezen hfst.1 en 2 Spellen hfst. 1 Formuleren hfst. 1 en 2 Schrijven hfst. 4 Spreken hfst. 3 Schrijven hfst. 1 Taalbeschouwing hfst. 4 Woordenschat hfst. 1 Taalbeschouwing hfst. 1 t/m 3 Spellen hfst. 2 Documenteren en onderzoeken hfst 1 t/m 3 Samenvatten hfst. 1 Formuleren hfst. 3

Lezen hfst. 3 Argumenteren hfst. 1 Schrijven hfst. 3 Spreken hfst. 1 of 2 Schrijven hfst. 2 Woordenschat hfst. 2 Het eindexamen hfst. 1 en 2

118 slu

88 slu

Jaarplanning 2 5 vwo

6 vwo

Spellen hfst. 1 en 2 Formuleren hfst. 1 t/m 3 Schrijven hfst. 4 Lezen hfst.1 Taalbeschouwing hfst. 1 Spreken hfst. 3 Schrijven hfst. 1 Lezen hfst. 2 Taalbeschouwing hfst. 2 en 4 Argumenteren hfst. 1 Woordenschat hfst. 1 Taalbeschouwing hfst. 3 Lezen hfst. 3

Documenteren en onderzoeken hfst 1 t/m 3 Woordenschat hfst. 2 Samenvatten hfst.1 Spreken hfst. 1 of 2 Schrijven hfst. 2 Schrijven hfst. 3 Het eindexamen hfst. 1 en 2

119 slu

87 slu


7


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 4 Opmerkingen per cursus 4.1

Cursus Lezen

Opbouw cursus 1 2 3

4.1.1.

Een tekst beoordelen 1 Juistheid, volledigheid en betrouwbaarheid Mengvormen van tekstsoorten 1 Tekstsoorten Oefenen met teksten

Algemeen

In Nieuw Nederlands bedoelen we met ‘lezen’ de leesvaardigheid van zakelijke teksten. Dat bestaat uit een geïntegreerde aanpak van tekstoriëntatie, verschillende manieren van lezen, tekstanalytische en -interpretatieve vaardigheden, samenvatten als studievaardigheid, het beoordelen van teksten en een aparte cursus examentraining leesvaardigheid. Doel De cursus Lezen bereidt de leerlingen voor op het eindexamen leesvaardigheid. Bovendien wil de cursus de leerlingen voorbereiden op het deelnemen aan voor hen relevante communicatiesituaties waarin zij adequaat kunnen functioneren. Leerlingen moeten merken dat zij door het maken van de vragen en opdrachten bij de bronteksten bezig zijn om een lees- en studieprocedure op te bouwen die niet alleen binnen het vak Nederlands nuttig is, maar ook bij andere vakken en in buitenschoolse situaties waarin zij schriftelijk moeten communiceren. Uitgangspunten In het 4vwo-deel van Nieuw Nederlands zijn al verschillende zaken ten aanzien van het lezen van teksten en het beantwoorden van vragen over die teksten aan de orde geweest: leesstrategieën, schrijfdoelen, tekstsoorten, alineaverbanden. De cursus Lezen in Nieuw Nederlands 5/6vwo sluit hier op aan. Het beoordelen van teksten (op juistheid, betrouwbaarheid en volledigheid) en het omgaan met mengvormen van tekstsoorten, completeren de vaardigheden die o.i. nodig zijn om het Centraal Examen Nederlands goed te doen. Om te oefenen worden er in het derde hoofdstuk veel teksten met vragen aangeboden. Didactiek Het moet de leerlingen duidelijk zijn dat de vaardigheden die ze op een bepaald moment oefenen, deel zijn van een groter geheel, de leesstrategie of leesprocedure. Dit zicht op het geheel moet hun door boek en docent met regelmaat gegeven worden. In grotere opdrachten aan het eind van een hoofdstuk of cursus wordt de leerling geleerd om de complete procedure toe te passen. Aangezien dit de moeilijkste en belangrijkste stap van elke cursus is, is een goede ondersteuning van de docent gewenst, bijvoorbeeld in de vorm van het één keer voordoen van de gehele strategische handeling die door de leerlingen moet worden verricht. Het doel van deze aanpak die zich kenmerkt door de integratie van deelhandelingen tot een overkoepelende procedure, is de zelfstandige hantering van de leerling van deze procedure. Leerlingen leren zoveel mogelijk door veel opdrachten te maken. 4.1.2 Relatie met de eindtermen Hieronder staan de eindtermen met cursief de uitwerking van de CEVO erbij. © Noordhoff Uitgevers bv, 2009

8


Docentenhandleiding

Domein A: Leesvaardigheid Subdomein A1: Analyseren en interpreteren 1. De kandidaat kan: - vaststellen tot welke tekstsoort een tekst of tekstgedeelte behoort; o o

o o

de kandidaat kan vaststellen of een tekst of tekstgedeelte uiteenzettend, beschouwend of betogend is; bij uiteenzettende teksten of tekstgedeelten wordt objectief uitleg gegeven, worden indelingen aangeduid en worden samenhangen en processen verduidelijkt; bij beschouwende teksten of tekstgedeelten worden interpretaties, verklaringen en opinies ter overweging aangeboden; bij betogende teksten of tekstgedeelten wordt een beargumenteerd standpunt ingenomen; de kandidaat kan het schrijfdoel van een tekst of tekstgedeelte vaststellen; corresponderende schrijfdoelen bij uiteenzettende, beschouwende of betogende teksten zijn respectievelijk: informeren/uiteenzetten, ter overweging aanbieden en overtuigen / tot actie aanzetten; deze schrijfdoelen kunnen in combinatie met elkaar voorkomen. De kandidaat kan dan vaststellen wat het belangrijkste schrijfdoel is, c.q. vaststellen of de tekst / het tekstgedeelte voornamelijk een uitzettend, beschouwend of betogend karakter draagt.

- de hoofdgedachte van een tekst(gedeelte) aangeven; o

de kandidaat kan onderwerpen en hoofdgedachten van gehele teksten en tekstgedeelten aanwijzen of parafraseren voor zover expliciet aanwezig en verwoorden voor zover impliciet aanwezig

- relaties tussen delen van een tekst aangeven; de kandidaat kan inhoudelijke en functionele relaties benoemen die ex- of impliciet tussen tekstonderdelen aanwezig zijn; o inhoudelijke en functionele relaties zijn bijvoorbeeld: - verwijzingsrelaties; - de relatie van oorzaak-gevolg; - de relatie doel-middel; - de relatie van stelling-argument-subargument; - de relatie van algemene uitspraak-toelichting o

- conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de auteur; - standpunten en soorten argumenten herkennen en onderscheiden; o

de kandidaat kan standpunten en soorten argumenten herkennen en onderscheiden conform de eindterm onder domein D.

- argumentatieschema’s herkennen o

de kandidaat kan argumentatieschema’s herkennen conform de eindterm onder domein D.

Subdomein A2: Beoordelen 2. De kandidaat kan een betogende tekst of betogend tekstgedeelte op aanvaardbaarheid beoordelen en in deze tekst drogredenen herkennen. o o

de kandidaat kan een betogende tekst of betogend tekstgedeelte op aanvaardbaarheid beoordelen en in deze tekst drogredenen herkennen conform de eindterm onder D.

Subdomein A3: Samenvatten 3. De kandidaat kan teksten en tekstgedeelten beknopt samenvatten. o o o o

de kandidaat kan teksten en tekstgedeelten beknopt samenvatten, d.w.z. reduceren tot de hoofduitspraak of hoofduitspraken met bijbehorende ondersteuning of (belangrijke) ondergeschikte uitspraken; de maximale omvang van de samenvatting is ongeveer 10% van de oorspronkelijke tekst; de samenvatting moet een goed geformuleerde tekst zijn die los van de uitgangstekst te begrijpen valt; dit impliceert een eigen redactie met mogelijk een andere ordening dan de uitgangstekst, waarin echter wel plaats is voor woorden en zinswendingen uit de uitgangstekst.


9


Docentenhandleiding

Domein D: Argumentatieve vaardigheden 6. De kandidaat kan een betoog: - analyseren: o o

o

de kandidaat kan standpunten en argumenten identificeren en interpreteren; de kandidaat kan objectieve en subjectieve argumenten onderscheiden: - objectieve argumenten: op basis van controleerbare feiten, onderzoeksbevindingen en algemeen gedeelde waardeoordelen. - subjectieve argumenten: op basis van vermoedens of vooropgezette meningen, levensbeschouwelijke overtuigingen en persoonlijke waardeoordelen. de kandidaat kan de volgende argumentatieschema’s herkennen: - oorzaak en gevolg; - overeenkomst en vergelijking; - voorbeelden; - voor- en nadelen; - kenmerk of eigenschap.

-beoordelen: o

de kandidaat kan een betoog op aanvaardbaarheid beoordelen op basis van: - consistentie van gebruikte argumenten; - controleerbaarheid van feiten en argumenten; - correct gebruik van argumentatieschema’s en discussieregels. o de kandidaat kan drogredenen herkennen en vermijden in de eigen argumentatie: - drogreden: een onjuist gebruik van een argumentatieschema of een discussieregel; - onjuist gebruik van een argumentatieschema: - onjuist beroep op causaliteit; - het maken van een verkeerde vergelijking; - de overhaaste generalisatie; - de cirkelredenering. - onjuist gebruik van een discussieregel: - de persoonlijke aanval; - het ontduiken van de bewijslast; - het vertekenen van een standpunt; - het bespelen van publiek; - het autoriteitsargument. - zelf opzetten en presenteren, schriftelijk en mondeling: o de kandidaat kan materiaal verzamelen en ordenen voor het opzetten van een betoog; o de kandidaat kan een betoog op adequate wijze structureren en presenteren: - met een duidelijk standpunt dat voorzien is van argumenten; - met voldoende objectieve argumenten; - voldoende consistent en controleerbaar; - met vermijding van drogredenen. Nieuw Nederlands en de eindtermen Nieuw Nederlands breidt deze eindtermen uit met het aanleren van strategische kennis en vaardigheid in het lezen van zakelijke teksten, dat wil zeggen dat leerlingen leren om bepaalde relevante vragen aan een tekst te stellen in een bepaalde, zinvolle volgorde. Leerlingen moeten tekstonafhankelijke vraagstellingen kunnen koppelen aan bepaalde manieren van lezen. Deze aanpak wil overigens niet zeggen dat er geen tekstspecifieke vragen gesteld worden. Op het CE tekstbegrip worden die vragen ook gesteld. In de eindtermen wordt uitsluitend gesproken over beoordelend lezen op basis van argumentatieve vaardigheden, meestal na een fase van intensief lezen. Nieuw Nederlands besteedt ook ruime aandacht aan het leren beoordelen van teksten op hun bruikbaarheid in het kader van een bepaalde doelstelling na een fase van oriënterend of globaal lezen. (Zie hiervoor ook het domein


10


Docentenhandleiding

Documenteren.) Nieuw Nederlands biedt een Cursus Samenvatten en schematiseren aan die breder is dan een training voor het eindexamen geleid samenvatten. Samenvatten wordt gepresenteerd als een studievaardigheid bij uitstek, waarbij een leerling of student meer dan één manier van samenvatten tot zijn beschikking moet hebben. Aan de eindtermen van domein D Argumenteren wordt in ruime mate aandacht besteed binnen de Cursus Argumenteren, alsmede bij de Cursus Schrijven, Overtuigende teksten en de Cursus Spreken, Discussiëren en Debatteren. 4.1.3

Per hoofdstuk

Plaats in jaarplanning De hoofdstukken van de Cursus Lezen vereisen geen voorkennis. Het ligt wel voor de hand om ze te doen in de volgorde die in het boek staat. U kunt er voor kiezen om hoofdstuk 1 en 2 meteen na elkaar te doen; ze kunnen ook los van elkaar behandeld worden. Het derde hoofdstuk bevat wat langere teksten, waarmee tekstbegrip geoefend kan worden. U kunt dit hoofdstuk in één keer doen, u kunt het ook achter de hand houden en af en toe een opdracht uit het hoofdstuk laten maken. Het verdient aanbeveling om de instap-D-toets Lezen te laten maken, voor het geval dat enige kennis is ‘weggezakt’. Dit kan in de I-clips of met de gewone versie uit het Docentenpakket. De hoofdstukken Teksten beoordelen en Mengvormen van tekstsoorten kunnen apart gedaan worden, maar aangezien er voor beide niet al te veel studielast staat, kunnen ze ook goed gecombineerd worden. Het derde hoofdstuk Oefenen met teksten kan goed apart en zelfs in delen gedaan worden. Aandachtspunten - Laat de leerlingen de instap-D-toets Lezen in de I-clips maken. - Hoofdstuk 1 gaat over het beoordelen van teksten op juistheid, volledigheid, betrouwbaarheid en argumentatie. - Hoofdstuk 2 gaat over mengvormen van teksten. De laatste jaren wordt er op het Centraal Examen vaak gevraagd naar de tekstsoort en het (multiple choice) antwoord is dan bijvoorbeeld ‘beschouwing met betogende elementen’ of ‘betoog met beschouwende elementen’. - Hoofdstuk 3 bevat teksten met vragen om te oefenen. - In de I-clips zijn nog meer teksten te vinden om mee te oefenen. Planning per hoofdstuk Cursus Lezen 5 SLU les 0

in de klas

1

instap-D-toets bespreken

2

par. 1 Juistheid, volledigheid en betrouwbaarheid opdracht 1 opdracht 1 bespreken opdracht 2

3

hoofdstuk 1 Een tekst beoordelen 3 (4) lessen zelfstandig werken/huiswerk instap-D-toets Lezen (I-clips/klassikaal)

opdracht 1 afmaken opdracht 2 afmaken

Het hoofdstuk kan afgesloten worden met een toets uit het Docentenpakket.


11


Cursus Lezen 5 SLU

Docentenhandleiding

hoofdstuk 2 Mengvormen van teksten 3 lessen

les 1

in de klas par. 1 Tekstsoorten opdracht 1

zelfstandig werken/huiswerk opdracht 1 afmaken

2

opdracht 1 bespreken opdracht 2

opdracht 2 afmaken

3

opdracht 2 afmaken/bespreken


Cursus Lezen 12 SLU

hoofdstuk 3 Oefenen met teksten 6 lessen

les 1

in de klas opdracht 1


2


opdracht 2 afmaken

3

opdracht 2 bespreken

4

opdracht 3

opdracht 3 afmaken

5


opdracht 4 afmaken

6

opdracht 4 bespreken



12


4.2

Cursus Schrijven

4.2.1

Algemeen 1

Informerende teksten 1 Uiteenzetting + praktijk

2

Opiniërende teksten 1 Beschouwing + praktijk 2 Column + praktijk 3 Essay + praktijk

3

Overtuigende teksten 1 Betoog + praktijk

4

Brieven 1 Zakelijke brief + praktijk 2 Klachtenbrief + praktijk 3 Sollicitatiebrief + praktijk

Docentenhandleiding

De Cursus Schrijven bestaat uit vier hoofdstukken: Informerende teksten, Opiniërende teksten, Overtuigende teksten en Brieven. Dit laatste hoofdstuk is los te zien van de andere hoofdstukken. In Nieuw Nederlands 4vwo is de algemene schrijftheorie behandeld, waarbij aandacht was voor het kiezen van een benadering, het schrijven van een aantrekkelijke inleiding, een bouwplan maken, een slot schrijven, rekening houden met het publiek, een eerste versie schrijven, commentaar vragen en verwerken in (een) volgende versie(s). Die kennis kan worden geactiveerd door het maken van de instap-D-toets Schrijven. De Cursus Schrijven bereidt de leerlingen voor op het schoolexamen schrijven. Verder is de vaardigheid die zij in deze cursus opdoen toepasbaar bij het maken van werkstukken, bijvoorbeeld een profielwerkstuk. Ook in het hbo en wo zullen de leerlingen de in deze cursus aangeleerde vaardigheden nodig hebben. De ontwikkeling van iedere leerling kan zichtbaar gemaakt worden door de aanleg van een schrijfdossier. Of het schrijven van brieven deel uitmaakt van het schoolexamen, hangt van de keuze van de school/sectie af. Het schrijven van brieven heeft in ieder geval maatschappelijk gezien relevantie. Elke paragraaf wordt afgesloten met een totaalopdracht: Praktijk. Daarbij kunnen de leerlingen kiezen uit drie mogelijkheden om de desbetreffende tekstsoort te schrijven. Uitgangspunten In de Cursus Schrijven wordt uitgegaan van de volgende gedachten: - Leerlingen schrijven betere teksten wanneer zij kennis van zaken hebben gekregen over een onderwerp door middel van documentatie. Ook in latere schrijfsituaties zal documentatie altijd een rol spelen. - De schrijfproducten zijn logischer van opzet wanneer vooraf een bouwplan voor de tekst wordt gemaakt. - Goed schrijven is herschrijven: de minder goede kanten van een artikel kunnen worden verbeterd op grond van opmerkingen van anderen. - Teksten worden altijd geschreven voor een bepaalde lezersgroep. Van leerlingen mag verwacht worden dat zij kunnen schrijven voor een publiek van hun eigen niveau. Uitgaande van deze grondgedachten bieden we de leerlingen strategieën voor het genereren van informerende, opiniërende en betogende teksten, meestal op grond van verzamelde informatie. Daarbij wordt aandacht besteed aan alle stappen van het schrijfproces. Verder is de cursus geënt op


13


Docentenhandleiding

de teksttheorie, zoals die in de Cursus Lezen wordt besproken. Didactiek Er is – in tegenstelling tot de vorige edities – voor gekozen de niet-tekstspecifieke theorie in één, algemeen hoofdstuk in Nieuw Nederlands 4vwo te behandelen. Bij alle hoofdstukken van de Cursus Schrijven in Nieuw Nederlands 5/6vwo wordt er (terug)verwezen naar kennis van dat hoofdstuk. Het is daarom belangrijk de instap-D-toets Schrijven te doen, alvorens een van de hoofdstukken schrijven te doen (m.u.v. Brieven). Er is eenheid in theorie en strategie bij tekstbegrip, samenvatten, schrijven en argumenteren. Leerlingen leren zoveel mogelijk door veel opdrachten te maken. Het gebruik van de computer vergroot bij leerlingen het plezier in schrijven en verbetert in elk geval de vorm van hun schrijfproducten. Nieuw Nederlands schrijft nergens voor dat teksten met de computer gemaakt moeten worden, omdat de mogelijkheden daartoe per school nog steeds veel verschillen, maar de methode moedigt computergebruik wel aan. Schrijfvaardigheid wordt voorgesteld als een bekwaamheid die ook buiten de lessen Nederlands van pas komt. Voor iedere praktijkopdracht moet de leerling een gehele ‘schrijfronde’ maken: van onderwerpskeuze tot revisie van de uiteindelijke tekst. Elke slotopdracht leidt zo tot een eindproduct dat (samen met documentatie, eerdere versies en geleverd commentaar) in het schrijfdossier opgenomen kan worden. Een didactische vernieuwing sinds de invoering van de Tweede Fase is de aandacht voor het leveren van commentaar op schrijfproducten van medeleerlingen, die hun teksten op basis daarvan moeten reviseren. Bij dit onderdeel van het schrijfproces speelt de docent een belangrijke rol. Hij moet erop toezien dat steeds andere leerlingen elkaar becommentariëren. Verder zal hij de kwaliteit van het geleverde commentaar in het oog moeten houden. Alleen zo krijgt het ‘herschrijven’ namelijk werkelijk een functie. Het schrijfdossier De SLO verwacht dat de scholen in de Vernieuwde Tweede Fase het schrijfdossier in stand houden, hoewel dat niet langer verplicht is. In dat schrijfdossier zitten alle uitgevoerde schrijfopdrachten, dat wil zeggen - de opdracht - de documentatiemap - (het bouwplan) - de ingevulde commentaarformulieren - de definitieve netversie. Nieuw Nederlands biedt veel verschillende teksten aan om in het schrijfdossier op te nemen. Wij vinden dat in ieder geval de uiteenzetting, de beschouwing en het betoog minstens één maal geoefend moeten worden voordat het schrijfexamen plaatsvindt. Het schoolexamen schrijven Als het schrijfdossier ‘naar behoren’ is, kunnen de leerling het schrijfexamen doen. De leerlingen leggen voor het schoolexamen schrijven een documentatiemap aan. Geef hun daarvoor minimaal twee maanden de tijd. Als u zelf documentatie verstrekt, kunt u die eventueel door de leerlingen laten aanvullen (op vooraf door u genoemde deelonderwerpen). In elk geval moet de leerling het informatiemateriaal ruim van tevoren hebben, zodat hij zich op het onderwerp kan oriënteren. De leerling neemt de documentatiemap (en niet alle informatie!) mee naar het examen. Ons advies is in ieder geval geen informatie op diskettes toe te staan. Laat de systeembeheerder er voor zorgen dat op de computers alleen met Word gewerkt kan worden; m.a.w. Internet is afgesloten. Aan de hand van de documentatie bedenkt u een drietal opdrachten, waaruit de leerling op het


14


Docentenhandleiding

examen kan kiezen. U hoeft daarvoor niet alle verzamelde artikelen door te lezen, wanneer u de opdrachten tenminste ruim genoeg formuleert. U kunt vooraf globaal aangeven in welke richting de schrijfopdrachten gaan: noem mogelijke onderwerpen. De leerling krijgt de precieze schrijfopdrachten (opdracht, tekstsoort en publiek), pas tijdens de zitting, die langer zal duren dan op het centraal schriftelijk examen tot nu toe gebruikelijk is, bijvoorbeeld 3,5 uur. Een voorbeeld van een zitting 13.00 uur: acht leerlingen verschijnen in het computerlokaal. 1 Eerste versie schrijven: maximaal 2 uur De leerling krijgt de schrijfopdracht (die minimaal informatie verschaft over tekstonderwerp, schrijfdoel, tekstsoort en publiek), maakt aan de hand daarvan een bouwplan en schrijft vervolgens een tekst. 2 Commentaarronde: ½ uur U neemt de geprinte eerste versies in en verdeelt die over de aanwezige leerlingen. U bepaalt zelf wie wie becommentarieert. U laat een medeleerling commentaar geven; u kunt het ook zelf doen, wanneer maar weinig leerlingen tegelijk examen doen. 3 Definitieve versie: maximaal 1 uur De leerling past zijn eerste versie aan en levert bouwplan, eerste versie. Het cijfer dat u (met uw collega’s?) vaststelt, bepaalt het schoolexamencijfer Schrijven. Wij verwachten dat het cijfer voor het schoolexamen schrijven weliswaar geen 60% van het schoolexamencijfer meer zal zijn, maar dat het nog wel flink meetelt. 4.2.2

Relatie met de eindtermen

Uitwerking van de globale eindtermen voor het Schoolexamen door de SLO Hieronder staan de eindtermen met cursief de uitwerking van de SLO erbij. Domein C: Schrijfvaardigheid 5. De kandidaat kan ten behoeve van een gedocumenteerde uiteenzetting, beschouwing en betoog:

In een uiteenzetting heeft de schrijver primair als doel zijn publiek te informeren, nieuwe informatie en inzichten te bieden over een bepaald onderwerp. o In een beschouwing heeft de schrijver primair als doel het publiek aan het denken te zetten over verschillende kanten van een onderwerp, waarbij zijn mening meer naar voren komt dan in de uiteenzetting. o In een betoog heeft de schrijver primair als doel het publiek met behulp van argumenten te overtuigen van zijn standpunt. De formulering “uiteenzetting, beschouwing en betoog” geeft aan dat de docent zich niet kan beperken tot een van deze tekstsoorten, en de andere niet aan de orde laten komen. Dat een soortgelijke beperking bij mondelinge taalvaardigheid wel is toegestaan, komt voort uit het grote beslag dat onderwijs in mondelinge taalvaardigheid doet op de beschikbare lestijd. Het woord "gedocumenteerd" benadrukt nog eens extra dat bij alle te schrijven tekstsoorten relevante informatie verzameld en verwerkt moet worden. o

- relevante informatie verzamelen en verwerken; De leerlingen moeten leren relevante en betrouwbare informatie te selecteren uit diverse bronnen: schriftelijke (kranten, tijdschriften, weekbladen, boeken), mondelinge (interview) dan wel audiovisuele (internet, tv, radio). De geselecteerde inhouden moeten de leerlingen zo ordenen en verwerken dat ze bruikbaar zijn voor hun doel en publiek.

- deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek, tekstsoort en conventies voor geschreven taal; o Doel: de verschillende doelen die een schrijver heeft bij een uiteenzetting, beschouwing of betoog zijn hierboven al aangegeven. Publiek: de geschreven teksten moeten uitdrukkelijk niet alleen de docent als publiek hebben, zoals dat bij het vroegere opstel het geval was. Op die manier leren leerlingen niet om zich in te leven in verschillende publieksgroepen, en op basis daarvan publiekgericht te schrijven. Een eerste mogelijk publiek om te kiezen zijn de medeleerlingen: klasgenoten, leerlingen van andere klassen, lezers van de schoolkrant. o


15


Docentenhandleiding

Een tweede mogelijkheid is een buitenschools publiek dat de leerlingen niet al te vreemd is: ouders, oud-leerlingen, bewoners van de wijk, lezers van een door de leerlingen ook gelezen tijdschrift of krant. Een derde mogelijkheid: publieke instanties, diensten en instellingen, zoals gemeenten, Amnesty International, politieke partijen. o Tekstsoort: Het gaat om de tekstsoorten uiteenzetting, beschouwing en betoog. Maar de leerlingen moeten de presentatie van hun informatie ook afstemmen op de concrete tekstvorm die de uitwerking is van de tekstsoort. Bijvoorbeeld het verslag (van een onderzoekje) als vorm van uiteenzetting, het essay als vorm van beschouwing, en het ingezonden stuk als vorm van betoog. o Conventies van geschreven taal: Het gaat hier tenminste om: - een structuur die passend is bij de gekozen tekstsoort en tekstvorm; - correcte verwijzing naar bronnen; - adequate typografische verzorging; - correcte spelling, interpunctie en zinsbouw. o Adequaat presenteren: Bij alle teksten die ze schrijven moeten de leerlingen hun verzamelde en geordende informatie zo presenteren dat deze aansluit bij het doel van de tekst, dat ze aantrekkelijk en begrijpelijk is voor het gekozen publiek, en dat ze past bij de tekstsoort en tekstvorm.

- concepten van de tekst reviseren op basis van geleverd commentaar. De leerling moet in staat zijn om commentaar dat geleverd wordt op zijn tekst, te gebruiken om die tekst te verbeteren. Dit commentaar moet bij voorkeur niet alleen door de docent worden gegeven, maar ook door de medeleerlingen. Leerlingen leren dan om hun eigen en elkaars teksten te evalueren, en ze leren de criteria kennen en hanteren waaraan teksten moeten voldoen. Deze criteria moet de docent hen aanreiken of samen met hen opstellen.

Nieuw Nederlands en de eindtermen In Nieuw Nederlands komen de drie belangrijkste tekstsoorten in ruime mate aan de orde. Behalve de beschouwing worden in het hoofdstuk Opiniërende teksten de column en het essay behandeld. Alle paragrafen van de Cursus Schrijven worden afgesloten met een Praktijkopdracht, waarvan de uitvoering naar believen in het schrijfdossier opgenomen kan worden. 4.2.3

Per hoofdstuk

Het organiseren van het schrijfonderwijs kan op veel manieren: u kunt de leerling betrekkelijk zelfstandig aan de cursus laten werken en tussentijds nauwelijks controleren, maar het is ook mogelijk heel veel werk in contacturen te laten uitvoeren. Wij adviseren (in elk geval in het begin) op de volgende punten toezicht te houden: - Documentatie nodigt uit tot overschrijven; door de documentatie bij een aantal opdrachten beperkt te houden, kunt u behalve tijd sparen ook controleren in welke mate de leerlingen de (aangeleverde of verzamelde) teksten te veel gekopieerd hebben. Wanneer u leerlingen in groepen aan dezelfde opdracht laat werken met identieke documentatie, heeft u voldoende vergelijkingsmogelijkheden. - In de opdrachten wordt de leerlingen telkens gezegd dat ze commentaar moeten vragen van ‘een klasgenoot’. Wanneer leerlingen in groepen werken, kan het voordelen bieden van meer dan één leerling commentaar te krijgen. Zeker in het begin zijn de leerlingen nog te weinig kritisch. Een schrijver heeft dan meer aan het weliswaar enigszins oppervlakkige commentaar, als hij reacties van diverse leerlingen op zijn tekst met elkaar kan vergelijken. Op die manier kunt u bij gelegenheid ook nagaan welke leerlingen het becommentariëren beter in de vingers hebben dan andere (of serieuzer nemen dan andere). U kunt zelfs het nakijken laten meewegen in het (voortgangs)cijfer. - Het is van belang dat u ervoor zorgt dat leerlingen steeds van andere medeleerlingen commentaar krijgen. - Het verdient aanbeveling dat u de leerlingen vooraf wijst op de noodzaak van een goede planning. Spreek een duidelijke inleverdatum voor de slotopdracht af en laat de leerlingen steeds voordat ze aan een cursus beginnen een planning maken. - Geef bij ieder blok van tevoren duidelijk aan wat de leerlingen moeten inleveren als ze bezig zijn met de uitvoering van een slotopdracht.


16


Docentenhandleiding

Plaats in jaarplanning U kunt de eerste drie hoofdstukken van de Cursus Schrijven in de volgorde doen die u het beste lijkt. Wij raden wel aan eerst de instap-D-toets Schrijven te doen alvorens aan het eerste van die hoofdstukken te beginnen. Er kunnen paragrafen van hoofdstuk 2 Opiniërende teksten overgeslagen worden, zonder dat dit consequenties heeft voor het maken van de andere paragrafen en/of hoofdstukken. Hoofdstuk 4 Brieven staat los van de andere schrijfhoofdstukken en sluit ook niet rechtstreeks aan op de Algemene schrijftheorie. Aandachtspunten per hoofdstuk Hoofdstuk 1 Informerende teksten Voor het behandelen van dit hoofdstuk moet de instap-D-toets Schrijven gemaakt zijn. Zorg bij de Praktijkopdracht voor voldoende kopieën van de commentaarformulieren. Voor de uiteenzetting moet het Commentaarformulier Schrijven gebruikt worden Hoofdstuk 2 Opiniërende teksten Voor het behandelen van dit hoofdstuk moet de instap-D-toets Schrijven gemaakt zijn. Zorg bij de Praktijkopdracht voor voldoende kopieën van de commentaarformulieren. Voor de beschouwing moet het Commentaarformulier Schrijven gebruikt worden; voor de column en het essay de commentaarformulieren die specifiek voor deze teksten zijn. Hoofdstuk 3 Overtuigende teksten Voor het behandelen van dit hoofdstuk moet de instap-D-toets Schrijven gemaakt zijn. Zorg bij de Praktijkopdracht voor voldoende kopieën van de commentaarformulieren. Voor het betoog moet het Commentaarformulier Schrijven gebruikt worden. Hoofdstuk 4 Brieven De leerlingen moeten zelfstandig zakelijke brieven kunnen schrijven die voldoen aan de eisen die in het zakelijke verkeer gelden. Omdat leerlingen zelfstandig een goede zakelijke brief moeten kunnen schrijven, verdient het aanbeveling om ook elkaars brieven te laten corrigeren en becommentariëren. In deze cursus wordt de leerlingen met een uitgebreide opdracht geleerd hoe zij een brief moeten beoordelen. Als u de leerlingen in het kader van de sollicitatiebrief zelf personeelsadvertenties wilt laten zoeken en meenemen, moet u dit ruim (minimaal twee weken) van tevoren aankondigen, zodat zij de zaterdagkranten kunnen raadplegen. Als leerlingen met advertenties van internet komen, laat ze er dan een postadres bij zoeken (of desnoods verzinnen), zodat er wel met een brief gereageerd kan worden. Zorg bij de Praktijkopdrachten voor voldoende kopieën van het Commentaarformulier Zakelijke brief. U kunt voor de Praktijkopdrachten de leerlingen in groepen laten werken aan dezelfde opdracht. Dat spaart tijd bij het documenteren. Ook kan het voordelen hebben dat een leerling op één schrijfproduct van diverse medeleerlingen commentaar krijgt. Planning per hoofdstuk Cursus Schrijven 7 SLU

hoofdstuk 1 Informerende teksten 5 lessen

les 1

in de klas par. 1 Uiteenzetting opdracht 1

zelfstandig werken/huiswerk opdracht 2

2

opdracht 1 en 2 bespreken opdracht 3 maken praktijkopdracht Uiteenzetting

praktijkopdracht Uiteenzetting: documenteren


17


Docentenhandleiding

3

praktijkopdracht Uiteenzetting: documenteren, bouwplan

praktijkopdracht Uiteenzetting: documenteren, bouwplan

4

praktijkopdracht Uiteenzetting: eerste netversie schrijven

praktijkopdracht Uiteenzetting: eerste netversie schrijven

5

commentaar geven op elkaars eerste netversie

definitieve versie maken

Zorg bij de Praktijkopdrachten voor voldoende kopieën van de commentaarformulieren. Voor de uiteenzetting moet het Commentaarformulier Schrijven gebruikt worden. (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Schrijven)

Cursus Schrijven 20 SLU

hoofdstuk 2 Opiniërende teksten 12 lessen

les 1

in de klas par. 1 Beschouwing opdracht 1


2

opdracht 1 afmaken opdracht 1 en 2 bespreken

3

opdracht 3

4

praktijk Beschouwing


5

praktijk Beschouwing eerste netversie schrijven


6


definitieve versie schrijven

7

par. 2 Column opdracht 4

opdracht 5

8

praktijk Column

praktijk Column

9

par. 3 Essay opdracht 6

opdracht 7

10


11

praktijk Essay

praktijk Essay

12



Zorg bij de Praktijkopdrachten voor voldoende kopieën van de commentaarformulieren. Voor de beschouwing moet het Commentaarformulier Schrijven gebruikt worden; voor de column en het essay de commentaarformulieren die specifiek voor deze teksten zijn. (zie


18


Docentenhandleiding

Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Schrijven)

Cursus Schrijven 7 SLU

hoofdstuk 3 Overtuigende teksten 5 lessen

les 1

in de klas par. 1 Betoog opdracht 1

zelfstandig werken/huiswerk opdracht 1 afmaken opdracht 2

2

opdracht 1 en 2 bespreken opdracht 3

3

praktijkopdracht Betoog


4

praktijkopdracht Betoog eerste netversie schrijven


5


definitieve netversie schrijven

Zorg bij de Praktijkopdracht voor voldoende kopieën van het Commentaarformulier Schrijven (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Schrijven). Cursus Schrijven 10 SLU

hoofdstuk 4 Brieven 6 lessen

les 1

in de klas par. 1 Zakelijke brief opdracht 1


2

par. 2 Klachtenbrief opdracht 3 par. 3 Sollicitatiebrief eerste deel: het curriculum vitae opdracht 4 par. 3 Sollicitatiebrief tweede deel: opbouw sollicitatiebrief opdracht 5 ’n praktijkopdracht: zakelijke brief, klachtenbrief of sollicitatiebrief praktijkopdracht Brieven

opdracht 4 afmaken

praktijkopdracht Brieven: de eerste netversies door elkaar laten nakijken


3 4 5 6

praktijkopdracht Brieven praktijkopdracht Brieven

Zorg bij de Praktijkopdrachten voor voldoende kopieën van het Commentaarformulier Zakelijke brief (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Schrijven).


19


4.3

Cursus Spreken

4.3.1

Algemeen

1

Discussiëren 1 Doel, kern en discussiefasen 2 Discussiedeelnemers + praktijk

2

Debatteren 1 Doel en rollen 2 Onderwerp en stelling 3 Organisatie 4 Het waardedebat 5 Argumentatie en presentatie + praktijk

3

Gesprekken 1 Typen vragen 2 Onderhandelingsgesprek + praktijk 3 Adviesgesprek + praktijk 4 Reflectiegesprek + praktijk

Docentenhandleiding

In Nieuw Nederlands 4vwo en 5/6vwo komen in de Cursus Spreken alle voor het schoolexamen geschikte toetsvormen aan de orde: de presentatie in Nieuw Nederlands 4vwo, de discussie en het debat in Nieuw Nederlands 5/6vwo. Debat en discussie verschillen nogal in vorm en voorbereiding, vandaar dat van het onderdeel debat een aparte deelcursus is gemaakt. Daarnaast bevat de Cursus Spreken een hoofdstuk waarin drie soorten gesprekken behandeld worden. De Cursus Spreken bereidt de leerlingen voor op het schoolexamen mondelinge taalvaardigheid. De cursus volgt de eindtermen voor het vak Nederlands. Uitgangspunten De docent zal waarschijnlijk keuzes (moeten) maken uit de mogelijkheden die Nieuw Nederlands biedt. Om dat een verantwoorde keuze te laten zijn, bespreken we hieronder kort de vier vormen van spreekonderwijs die in de methode aan de orde komen. Starten met presenteren in 4vwo is logisch, omdat de presentatie, de voordracht, aan de basis ligt van de spreekvaardigheden: wie een goed betoog kan houden, komt in discussie en debat doorgaans ook heel aardig uit de verf. Bovendien is het de meest bekende vorm van spreekonderwijs. Daarnaast is de organisatie van de presentatie de minst bewerkelijke van de drie, maar tegelijkertijd wel de meest tijdrovende. Bij discussiëren maken leerlingen in de theorie kennis met het begrip ‘probleemoplossende’ discussie, en leren ze via de deelopdrachten uit welke fasen zo’n discussie bestaat. Zo werken we toe naar een complete discussie. Speciale aandacht wordt besteed aan de sociale interactie en de rol van de voorzitter daarbij. Bij debatteren moet de leerling uiteindelijk deelnemen aan een debat dat volgens bepaalde regels verloopt en waarbij de nadruk ligt op het overtuigen van de jury. Tijdens een debatronde heeft iedere leerling niet alleen gedebatteerd, maar ook in een jury gezeten. De nabespreking vindt met de hele klas plaats, aan de hand van vragen. Voorafgaand aan de slotopdracht wordt de leerling vertrouwd gemaakt met de opbouw van de debatbeurten, de rollen die ieder kan spelen worden uitgebreid besproken en via deelopdrachten worden onderdelen van het debat geoefend. Als u kiest voor discussie of debat kost dat minder lestijd dan dat u kiest voor de presentatie. Wel zijn de lessen ‘hectischer’ – het is aan u of dat een bezwaar is.


20


Docentenhandleiding

Het hoofdstuk Gesprekken tenslotte, behandelt drie veel voorkomende gesprekssoorten: het onderhandelingsgesprek, het adviesgesprek en het reflectiegesprek. Deze komen o.i. niet in aanmerking voor toetsing voor het schoolexamen. Didactiek Ieder hoofdstuk opgezet volgens hetzelfde patroon: inleidende opdrachten en praktische deelopdrachten die uiteindelijk toewerken naar de praktijkopdracht, die als examenopdracht gebruikt kan worden. Zoals in de beschrijving van de eindexamens in de Tweede Fase gesuggereerd wordt, is een combinatie van verschillende toetsvormen mogelijk. Denk aan: een presentatie met discussie na, een presentatie met een debat, een debat met daarna een discussie met het publiek, enzovoort. De keus die u of uw sectie maakt, hangt dus af van de eisen die men stelt aan een spreekopdracht. Wat wil men de leerling bijbrengen? Wat is belangrijk in het programma van het vak? Welke afspraken met andere vakken zijn er gemaakt? Daarnaast is belangrijk wat er in de basisvorming aan spreekonderwijs is gedaan. Als de leerlingen daar al goed geleerd is hoe ze een betoogje moeten voorbereiden en houden, dan kan men in de Tweede Fase daar op voortborduren. Spreken en luisteren zijn behalve taalvaardigheden ook sociale vaardigheden. Dat wil zeggen, dat de leerling afhankelijk is van zijn medeleerlingen bij de ontwikkeling van zijn spreekvaardigheid. Er zal veel in groepjes gewerkt worden. Als u alle onderdelen klassikaal wilt aanpakken, kost de cursus te veel tijd en is het rendement lager dan wanneer leerlingen er in groepjes mee aan de slag gaan. Dat suggereert een andere lesorde. Met name tijdens de voorbereiding en uitvoering van discussies of debatten maken die lessen een levendige indruk. Als iedereen duidelijk is wat van wie op welke termijn wordt verwacht, kunnen die lessen het karakter krijgen van een ‘werkplaats’. Naast deze ‘werkplaatslessen’ is natuurlijk ook tijd voor instructie nodig en ten slotte zijn er de uitvoeringslessen. Planning is het belangrijkst: voor u aan de Cursus Spreken begint, dienen er keuzes gemaakt te worden en op basis hiervan (en van het aantal uren dat ter beschikking staat) verdient het aanbeveling een goede planning te maken. De leerlingen en u weten dan waar ze aan toe zijn. Daarmee voorkomt u veel (onnodige) chaos. Op deze wijze legt u de grenzen vast waarbinnen de leerling zelfstandig kan opereren. De beoordeling van spreekopdrachten is bijna per definitie globaal. Analytisch beoordelen is vrijwel onmogelijk, tenzij iedere prestatie op video wordt opgenomen en nauwkeurig bekeken wordt. Aangezien een spreekopdracht voor de meeste leerlingen al spannend genoeg is zonder opnameapparatuur lijkt dit laatste niet wenselijk. De uiteindelijke beoordeling bestaat uit twee delen: feedback en een cijfer. Bij de methode zijn beoordelingsformulieren gemaakt voor de presentatie, de discussie en het debat. Voor de discussie zelfs twee: voor de deelnemers en voor de voorzitter. De beoordelingsformulieren hebben als doel de leerling bij de beoordeling te betrekken. Dat is belangrijk, omdat het gericht bekijken van de prestaties van anderen een positieve invloed heeft op de eigen prestaties. Daarnaast is het belangrijk om leerlingen te leren feedback te geven en te ontvangen. Deze manier van nabespreken heeft veel voordelen: leerlingen leren van elkaar, leren elkaar feedback geven en leren reflecteren op hun eigen prestatie. Natuurlijk kan het een en ander niet zonder duidelijke sturing. U zult de grenzen van de nabespreking moeten bepalen. Dat hangt sterk samen met de sociale verhoudingen binnen de klas. Als die niet zo harmonieus zijn, zult u extra alert moeten zijn op kwetsende opmerkingen. Tips: -

Oefen met de klas voordat u een echte examenronde begint met beoordelen met behulp van een opdracht uit het leerlingenboek. Leer de leerlingen dat ze iedere beoordelende opmerking beginnen met ‘ik vind’ of ‘mij valt op’


21


-

Docentenhandleiding

en niet met ‘jij’. Degene die beoordeeld wordt, kan dan zelf bepalen wat hij met de opmerking doet; de sfeer wordt minder beschuldigend. Spreek af dat er positief geformuleerd wordt bij het geven van tips. Dus: ‘Misschien kun je de volgende keer dit zus of zo doen’ en niet: ‘Je moet wat minder eh zeggen.’ Accepteer geen opmerkingen die op de persoon gericht zijn, het moet gaan om de spreekopdracht.

Het is van het hoogste belang dat het klimaat in de klas veilig is, dat leerlingen zich niet in het nauw gedreven voelen, maar dat er geleerd kan worden. Dat vereist soms veel corrigerend gedrag van de docent, maar het is de investering waard. Op deze manier kunt u een waardevolle bijdrage aan het groepsproces leveren, waar u ook in andere lessen plezier van heeft. Het belangrijkste deel van de beoordeling is de nabespreking, toch moet er ook een cijfer gegeven worden voor de uitvoering van de opdracht. U kunt er voor kiezen het cijfer voor een groot deel door de klas te laten bepalen. Dat kan eigenlijk alleen, als u zeker bent van de veilige sfeer in de klas, als er geen sprake is van vriendjespolitiek. Het gaat tenslotte om een examencijfer. De beste balans is: goed luisteren wat in de klas tijdens de nabespreking gezegd wordt, de commentaarformulieren innemen en op grond van wat u gezien en gehoord hebt in onderlinge afweging een cijfer formuleren. Dat kan direct na afloop van de opdracht, verstandiger lijkt het om te wachten tot er wat leerlingen aan de beurt geweest zijn, zodat u wat kunt vergelijken. Tips en opmerkingen ten aanzien van cijfers voor spreekvaardigheid: - Het is belangrijk dat u het cijfer kunt onderbouwen. Daarvoor kunt u gebruik maken van uw eigen observaties en die van de leerlingen. Heeft een leerling veel hoge scores, ook volgens u, dan komt hij voor een hoog cijfer in aanmerking. Als u dat prettig vindt kunt u dat wel standaardiseren. - Laat u niet verleiden tot het onderling vergelijken van prestaties. Het is geen koehandel. U kunt wel door opmerkingen van leerlingen uw oordeel nog eens heroverwegen, maar ga niet met leerlingen ter plekke in onderhandeling. - Deel het cijfer mee aan de betrokkene(n) in een klein verband, niet met de hele klas erbij. Dat levert altijd een onzuivere discussie op (partijtrekken, vriendjespolitiek). - Meld van tevoren bij groepsopdrachten, dat de cijfers aan individuen gegeven worden. Dat betekent dat de een beter kan presteren dan de ander. - U kunt het uzelf makkelijker maken bij de beoordeling van de examenopdracht door ‘tussenstops’ in te stellen. Momenten, data waarop de leerlingen een gedeelte van het voorbereidende werk bij u moeten komen verantwoorden: de bronnenlijst, de documentatiemap, het spiekbriefje, enzovoort. U krijgt dan een heel aardig beeld van de manier waarop een leerling met zijn opdracht bezig is en u kunt hem tussentijds bijsturen. Het uiteindelijke cijfer is dan een logischer afronding en komt niet onverwacht uit de lucht vallen. Bovendien behoedt u op deze manier leerlingen voor een onvoldoende. 4.3.2.


Uitwerking van de globale eindtermen voor het Schoolexamen door de SLO Hieronder staan de eindtermen met cursief de uitwerking van de SLO erbij. Domein B: Mondelinge taalvaardigheid 4. De kandidaat kan ten behoeve van een voordracht, discussie of debat (ter keuze van de school): Mondelinge taalvaardigheid wordt onderwezen en getoetst aan de hand van tenminste een van deze vormen van mondelinge taalvaardigheid, ter keuze van de school. Uiteraard is het ook mogelijk om meer dan een gespreksvorm te onderwijzen en te toetsen, of combinaties van gespreksvormen zoals een voordracht gevolgd door een discussie, of een debat gevolgd door een discussie. Het debat heeft in de formuleringen van het nieuwe examenprogramma een gelijkwaardiger plaats gekregen als keuzemogelijkheid naast voordracht en discussie dan in het oude programma, waar het slechts werd aangeduid als een bepaald type discussie.

- relevante informatie verzamelen en verwerken;


22


Docentenhandleiding

Een voordracht, discussie of debat moet inhoud hebben, en deze inhoud moet voldoen aan zekere kwaliteitseisen. De leerlingen moeten leren relevante en betrouwbare informatie te selecteren uit diverse bronnen: schriftelijke (kranten, tijdschriften, weekbladen, boeken), mondelinge (interview) dan wel audiovisuele (internet, tv, radio). De geselecteerde inhouden moeten de leerlingen zo ordenen en verwerken dat ze bruikbaar zijn voor hun doel en publiek.

- deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; De gespreksvormen voordracht, discussie en debat stellen elk hun eigen eisen. Doel o Bij de voordracht onderscheiden we de informatieve en de betogende voordracht. Met een informatieve voordracht heeft een spreker primair als doel om zijn publiek nieuwe informatie en inzichten te bieden over een bepaald onderwerp. Met een betogende voordracht heeft de spreker primair als doel om zijn publiek met behulp van argumenten te overtuigen van zijn standpunt. o Bij de discussie is er een gezamenlijk doel van de discussiegroep. Dit kan beeldvormend zijn of besluitvormend. De beeldvormende discussie is gericht op het gezamenlijk verkennen en verhelderen van een onderwerp of probleem. In de besluitvormende discussie proberen de deelnemers overeenstemming te bereiken over een bepaalde oplossing van een probleem. o Het doel van het debat is het overtuigen van de jury en/of het publiek. Het heeft vaak het karakter van een wedstrijd: de debattant die zijn of haar stelling het meest o overtuigend verdedigt wordt door de jury of het publiek tot winnaar uitgeroepen. Publiek o Bij alle gespreksvormen wordt het publiek gevormd door de medeleerlingen. o Bij de voordracht vervullen deze tevens de rol van vragenstellers na afloop. o Bij het debat zijn ze behalve publiek ook jury, tenzij de docent niet voor een jury kiest, omdat hij bijvoorbeeld het wedstrijdkarakter van het debat minder wil benadrukken. o Bij alle drie de gespreksvormen vervullen medeleerlingen idealiter de rol van observator. Adequaat presenteren o Bij alle gespreksvormen moeten de leerlingen hun verzamelde en geordende informatie zo presenteren dat ze aansluit bij het gekozen doel, dat ze aantrekkelijk en begrijpelijk is voor het publiek, en dat ze past in de gekozen gespreksvorm (dus bijvoorbeeld geen lange monologen in een discussie). o De aantrekkelijkheid van de presentatie kan bij voordracht en debat worden verhoogd als de leerlingen gebruikmaken van audiovisuele hulpmiddelen als video en PowerPoint.

- adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers. Bij de voordracht gaat het om bijdragen van luisteraars: vragen en kritiek die luisterende medeleerlingen naar voren brengen. Adequaat reageren wil dan zeggen dat de spreker een afdoende antwoord geeft op de gestelde vragen en weet hoe hij of zij moet omgaan met vragen waarop hij het antwoord niet weet, die buiten de orde zijn, of die te lang duren. Bij de discussie gaat het om bijdragen van gespreksdeelnemers. Adequaat reageren wil dan bijvoorbeeld zeggen: - vragen om verheldering als je iets niet begrijpt; - andermans bijdragen verhelderen, samenvatten en aanvullen; - informatie geven als die ontbreekt; - anderen de ruimte geven, en soms dus even niet reageren; - voorstellen doen voor het verloop van de discussie. Bij het debat gaat het om de bijdragen van de gespreksdeelnemers in hun rol van tegenpartij: deze pleit tegen of voor de stelling waar jij voor of tegen bent. Adequaat reageren wil dan zeggen dat je met voldoende steekhoudende argumentatie de argumenten van de tegenpartij bestrijdt, en je daarbij houdt aan het voorgeschreven stramien van beurtwisselingen bij het debat. In het bovenstaande is bij voordracht en debat steeds sprake geweest van “de spreker” of “de debattant/debater”. Het is echter goed mogelijk, en uit een oogpunt van tijdwinst zelfs aan te raden, om de voordracht door een duo of trio te laten houden, en het debat door twee duo’s.

Nieuw Nederlands en de eindtermen Het verzamelen van relevante informatie en het verwerken daarvan komt in de Cursus Documenteren en onderzoeken aan de orde, alsmede bij alle Praktijkopdrachten van de Cursus Schrijven.


23


Docentenhandleiding

In Nieuw Nederlands 4vwo komen bij het hoofdstuk Presenteren zowel de informerende als de betogende voordracht aan de orde. Bij Debatteren en bij de andere hoofdstukken van de Cursus Spreken is er veel aandacht voor het publiek en de betekenis die feedback kan hebben. 4.3.3

Per hoofdstuk

Wat het schoolexamen betreft, zullen veel secties ervoor kiezen om één van de volgende gespreksvormen te kiezen: de presentatie, de discussie of het debat. Voor het doorwerken van het betreffende hoofdstuk zijn 15 studielasturen nodig, maar voor het doorlopen van een volledige cyclus presentaties, discussies of debatten is uiteraard meer tijd nodig. Een en ander hangt af van de grootte van de klas en van de het aantal debatten/discussies dat per leerling gevoerd moet worden. Welke keuze dan ook gemaakt wordt, in de beschikbare tijd moet – de leerling leren zijn eventuele spreekangst te overwinnen; – de leerling zich de vorm en inhoud van de uiteindelijke schoolexamenopdracht eigen maken, zowel theoretisch als praktisch; – de leerling een eindopdracht (schoolexamenopdracht) voorbereiden en volbrengen; – de leerling leren de prestaties van anderen te beoordelen. Plaats in jaarplanning Het ligt o.i. voor de hand om, ook als u in 4vwo presenteren al gedaan heeft, de presentatie/discussie/debatcyclus pas in het eindexamenjaar te laten plaatsvinden. In 5vwo kan er aandacht besteed worden aan het hoofdstuk Gesprekken. Er kan een begin gemaakt worden met enkele deelopdrachten uit de hoofdstukken Discussiëren en Debatteren. De vaardigheden van de Cursus Documenteren en onderzoeken zijn van belang voor de hoofdstukken Discussiëren en Debatteren. De Cursus Argumenteren moet gedaan zijn voordat met Debatteren begonnen wordt. De hoofdstukken kunnen in een willekeurige volgorde gedaan worden. Er kunnen paragrafen van het hoofdstuk Gesprekken overgeslagen worden, zonder dat dit consequenties heeft voor de andere gesprekken. Hoofdstuk 1 Discussiëren Bij discussiëren maken leerlingen in de theorie kennis met het begrip ‘probleemoplossende’ discussie, en leren ze via de deelopdrachten uit welke fasen zo’n discussie bestaat. Zo werken we toe naar een complete discussie. Speciale aandacht wordt besteed aan de sociale interactie en de rol van de voorzitter daarbij. Zorg voor voldoende feedbackformulieren (discussie en voorzitter). Hoofdstuk 2 Debatteren Bij debatteren moet de leerling uiteindelijk deelnemen aan een debat dat volgens bepaalde regels verloopt en waarbij de nadruk ligt op het overtuigen van de jury. Tijdens een debatronde heeft iedere leerling niet alleen gedebatteerd, maar ook in een jury gezeten. De nabespreking vindt met de hele klas plaats, aan de hand van vragen. Voorafgaand aan de slotopdracht wordt de leerling vertrouwd gemaakt met de opbouw van de debatbeurten, de rollen die ieder kan spelen worden uitgebreid besproken en via deelopdrachten worden onderdelen van het debat geoefend. In Nieuw Nederlands 5/6vwo is er ook aandacht voor het waardedebat: een debat over een filosofische, ethische of ideologische kwestie. In de laatste paragraaf worden er tips gegeven ten aanzien van de presentatie en de argumentatie. Zorg voor voldoende feedbackformulieren. Hoofdstuk 3 Gesprekken


24


Docentenhandleiding

Deze gespreksvormen zijn goed in de vijfde klas te doen. Er kan een keuze gemaakt worden uit de paragrafen 2 t/m 4. Paragraaf 1 moet wel voorafgaand aan (een van) de andere paragrafen behandeld worden. 3.4

Planning per hoofdstuk Cursus Spreken 15 SLU

hoofdstuk 1 Discussiëren 5 lessen + 1 les per 6 leerlingen

les 1

in de klas par.1 Doel, kern en discussiefasen Opdracht 1 t/m 3

zelfstandig werken/huiswerk

2

opdracht 6 voorbereiding afronden

3

par. 2 Discussiedeelnemers opdracht 4 en 5 start opdracht 6 opdracht 6 uitvoeren

4

opdracht 7 voorbereiden


5

opdracht 7 uitvoeren

6 t/m ??

start praktijkopdracht Discussiëren voorbereiden uitvoeren

praktijkopdracht Discussiëren voorbereiden

Zorg voor voldoende feedbackformulieren discussie en voorzitter. (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Spreken).

Cursus Spreken 15 SLU

hoofdstuk 2 Debatteren 8 lessen + 1 les per 6 leerlingen

les 1

in de klas par. 1 Doel en rollen opdracht 1


2

par. 2 Onderwerp en stelling opdracht 2 par. 3 Organisatie start opdracht 3 opdracht 4

opdracht 3 afmaken

4

par. 4 Het waardedebat opdracht 5 voorbereiden


5

opdracht 5 uitvoeren

6

par. 5 Argumentatie en presentatie

3


25


Docentenhandleiding

start opdracht 6 7

vervolg opdracht 6

8 t/m ??

start praktijkopdracht Discussiëren voorbereiden uitvoeren

start praktijkopdracht Discussiëren voorbereiden

Zorg voor voldoende formulieren voor het ballondebat (opdracht 1) Zorg voor voldoende feedbackformulieren presentatie. Zorg voor voldoende kolommenschema’s (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Spreken).

Cursus Spreken 15 SLU les 1

hoofdstuk 3 Gesprekken 6 lessen

in de klas par. 1 Typen vragen opdracht 1 par. 2 Onderhandelingsgesprek opdracht 2 en 3 praktijkopdracht Onderhandelingsgesprek


3

par. 3 Adviesgesprek opdracht 5 t/m 7

praktijkopdracht Adviesgesprek voorbereiden

4

praktijkopdracht Adviesgesprek

5

par. 4 Reflectiegesprek opdracht 8 en 9

6

praktijkopdracht Reflectiegesprek

2


praktijkopdracht Reflectiegesprek voorbereiden

26


4.4

Docentenhandleiding

Cursus Argumenteren

1

Het beoordelen van argumentatie 1 Verzwegen argumenten 2 Drie typen verzwegen argumenten 3 Drogredenen 4 Argumentaties beoordelen

4.4.1 Algemeen De Cursus Argumenteren is een ondersteunende cursus voor de cursussen Lezen, Schrijven en Spreken. De eindtermen uit de domeinen Leesvaardigheid en Argumentatieve vaardigheden vormen het uitgangspunt van de Cursus Argumenteren. Uitgangspunten De benadering van de argumentatieve vaardigheden in Nieuw Nederlands is tweeledig. Om te beginnen is er sprake van een geïntegreerde aanpak. Binnen de cursussen Lezen, Schrijven en Spreken er veel aandacht voor argumentatieve vaardigheden. Deze worden immers (ook) expliciet vermeld binnen deze domeinen. Zo worden op het eindexamen leesvaardigheid vragen over de argumentatie gesteld; leerlingen moeten een goed doortimmerd betoog kunnen schrijven en kunnen deelnemen aan een debat of discussie. Er is voor gekozen de stof ook in een aparte cursus aan te bieden. Daarvoor zijn een paar redenen te geven. Om te beginnen is de materie voor leerlingen relatief nieuw. In de onderbouwdelen is er nog geen systematische benadering geweest. Vanwege de (relatieve) moeilijkheidsgraad van de materie leek het goed om de leerlingen in een aparte cursus de benodigde basiskennis aan te reiken. In deze cursus ‘staat bij elkaar, wat bij elkaar hoort’ zodat de zelfstandig werkende leerling de cursus kan gebruiken als een klein naslagwerk. Voorop staat dat kennis van de argumentatietheorie een middel moet zijn en geen doel op zichzelf. De leerling ‘moet er wat aan hebben’ bij de vaardigheden lezen, schrijven en spreken en wat dat betreft moet de Cursus Argumenteren gezien worden als een ondersteunende cursus. Als theoretisch uitgangspunt voor de Cursus Argumenteren hebben we gekozen voor de pragmatisch-dialectische benadering van Van Eemeren e.a. (vakgroep taalbeheersing van de UVA). In die benadering wordt ervan uitgegaan dat argumentatie erop gericht is een verschil van mening met verbale middelen op te lossen. Didactiek Nieuw Nederlands is een methode waarmee de leerling zelfstandig kan werken. Toch stellen we voor in de Cursus Argumenteren wat meer klassikale elementen in te bouwen. Het is belangrijk dat docent en leerling ervaren waar mogelijke knelpunten zitten. Vanwege het lineaire karakter van de cursus is het verstandig mogelijke problemen met de stof eerst op te lossen voordat er verder gewerkt wordt. Het is niet onverstandig de vragen en opdrachten klassikaal na te kijken. Het is belangrijk dat de leerlingen ervaren dat kennis van de argumentatietheorie direct praktisch bruikbaar is. Daarom raden wij u aan uw lesmateriaal (toetsen, extra uitleg, extra voorbeelden) steeds zo actueel mogelijk te laten zijn. Uiterst bruikbare artikelen zijn de redactionele commentaren op brandende, eigentijdse kwesties. Ook de ingezonden brievenpagina biedt veel aanknopingspunten. 4.4.2


Uitwerking van de globale eindtermen voor het CE door de CEVO en voor het SE door de SLO Hieronder staan de eindtermen met cursief de uitwerking van de CEVO en de SLO erbij.


27


Docentenhandleiding

Domein B: Mondelinge taalvaardigheid 4. De kandidaat kan ten behoeve van een voordracht, discussie of debat (ter keuze van de school): Mondelinge taalvaardigheid wordt onderwezen en getoetst aan de hand van tenminste een van deze vormen van mondelinge taalvaardigheid, ter keuze van de school. Uiteraard is het ook mogelijk om meer dan een gespreksvorm te onderwijzen en te toetsen, of combinaties van gespreksvormen zoals een voordracht gevolgd door een discussie, of een debat gevolgd door een discussie. Het debat heeft in de formuleringen van het nieuwe examenprogramma een gelijkwaardiger plaats gekregen als keuzemogelijkheid naast voordracht en discussie dan in het oude programma, waar het slechts werd aangeduid als een bepaald type discussie.

- relevante informatie verzamelen en verwerken; Een voordracht, discussie of debat moet inhoud hebben, en deze inhoud moet voldoen aan zekere kwaliteitseisen. De leerlingen moeten leren relevante en betrouwbare informatie te selecteren uit diverse bronnen: schriftelijke (kranten, tijdschriften, weekbladen, boeken), mondelinge (interview) dan wel audiovisuele (internet, tv, radio). De geselecteerde inhouden moeten de leerlingen zo ordenen en verwerken dat ze bruikbaar zijn voor hun doel en publiek.

- deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; De gespreksvormen voordracht, discussie en debat stellen elk hun eigen eisen. Doel o Bij de voordracht onderscheiden we de informatieve en de betogende voordracht. Met een informatieve voordracht heeft een spreker primair als doel om zijn publiek nieuwe informatie en inzichten te bieden over een bepaald onderwerp. Met een betogende voordracht heeft de spreker primair als doel om zijn publiek met behulp van argumenten te overtuigen van zijn standpunt. o Bij de discussie is er een gezamenlijk doel van de discussiegroep. Dit kan beeldvormend zijn of besluitvormend. De beeldvormende discussie is gericht op het gezamenlijk verkennen en verhelderen van een onderwerp of probleem. In de besluitvormende discussie proberen de deelnemers overeenstemming te bereiken over een bepaalde oplossing van een probleem. o Het doel van het debat is het overtuigen van de jury en/of het publiek. Het heeft vaak het karakter van een wedstrijd: de debattant die zijn of haar stelling het meest o overtuigend verdedigt wordt door de jury of het publiek tot winnaar uitgeroepen. Publiek o Bij alle gespreksvormen wordt het publiek gevormd door de medeleerlingen. o Bij de voordracht vervullen deze tevens de rol van vragenstellers na afloop. o Bij het debat zijn ze behalve publiek ook jury, tenzij de docent niet voor een jury kiest, omdat hij bijvoorbeeld het wedstrijdkarakter van het debat minder wil benadrukken. o Bij alle drie de gespreksvormen vervullen medeleerlingen idealiter de rol van observator. Adequaat presenteren o Bij alle gespreksvormen moeten de leerlingen hun verzamelde en geordende informatie zo presenteren dat ze aansluit bij het gekozen doel, dat ze aantrekkelijk en begrijpelijk is voor het publiek, en dat ze past in de gekozen gespreksvorm (dus bijvoorbeeld geen lange monologen in een discussie). o De aantrekkelijkheid van de presentatie kan bij voordracht en debat worden verhoogd als de leerlingen gebruikmaken van audiovisuele hulpmiddelen als video en PowerPoint.

- adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers. Bij de voordracht gaat het om bijdragen van luisteraars: vragen en kritiek die luisterende medeleerlingen naar voren brengen. Adequaat reageren wil dan zeggen dat de spreker een afdoende antwoord geeft op de gestelde vragen en weet hoe hij of zij moet omgaan met vragen waarop hij het antwoord niet weet, die buiten de orde zijn, of die te lang duren. Bij de discussie gaat het om bijdragen van gespreksdeelnemers. Adequaat reageren wil dan bijvoorbeeld zeggen: - vragen om verheldering als je iets niet begrijpt; - andermans bijdragen verhelderen, samenvatten en aanvullen; - informatie geven als die ontbreekt; - anderen de ruimte geven, en soms dus even niet reageren; - voorstellen doen voor het verloop van de discussie. Bij het debat gaat het om de bijdragen van de gespreksdeelnemers in hun rol van tegenpartij: deze pleit tegen of voor de stelling waar jij voor of tegen bent. Adequaat reageren wil dan


28


Docentenhandleiding

zeggen dat je met voldoende steekhoudende argumentatie de argumenten van de tegenpartij bestrijdt, en je daarbij houdt aan het voorgeschreven stramien van beurtwisselingen bij het debat. In het bovenstaande is bij voordracht en debat steeds sprake geweest van “de spreker” of “de debattant/debater”. Het is echter goed mogelijk, en uit een oogpunt van tijdwinst zelfs aan te raden, om de voordracht door een duo of trio te laten houden, en het debat door twee duo’s.

Nieuw Nederlands en de eindtermen In Nieuw Nederlands wordt op veel manieren aandacht aan besteed aan de eindtermen met betrekking tot argumenteren. Uiteraard in de Cursus Argumenteren, waar in de twee hoofdstukken (één in Nieuw Nederlands 4vwo, één in 5/6vwo) de argumentatieve terminologie behandeld wordt. Ook in de Cursus Lezen is er aandacht voor (het beoordelen van) betogen. Het hoofdstuk Betogende teksten van de Cursus Schrijven is in zijn geheel gewijd aan het (opzetten van een) betoog. In de Cursus Spreken is er aandacht voor de betogende voordracht (n Nieuw Nederlands 4vwo) en voor debatteren. In de Cursus Documenteren en onderzoeken tenslotte, is er veel aandacht voor het verzamelen en ordenen van materiaal voor het opzetten van (o.a.) een betoog. 4.4.3

Per hoofdstuk

Plaats in de jaarplanning U kunt de Cursus Argumenteren in 5 vwo of in 6 vwo doen. Wij raden u wel aan de cursus te doen vóór u begint aan Schrijven hfst. 3 Overtuigende teksten en ook voordat u begint aan Spreken hfst. 2 Debatteren. Aandachtspunten per hoofdstuk Hoofdstuk 1 Het beoordelen van argumentatie Het is verstandig de leerlingen eerst de instap-D-toets Argumenteren te laten maken en die vervolgens in de eerste les te bespreken. De voor Argumenteren benodigde begrippen zijn dan weer bekend. In paragraaf 1 wordt ingegaan op de rol van verzwegen argumenten. Die spelen een cruciale rol bij het al of niet aanvaarden van een betoog. Het opsporen van verzwegen argumenten gebeurt door de redenering een ‘als ..., dan … -vorm’ te geven. Vanuit hun intuïtie zullen de leerlingen het verzwegen argument vanzelf juist invullen in de ‘als … , dan … -vorm’. In paragraaf 2 maken de leerlingen kennis met drie typen van verzwegen argumenten en dus met drie typen van argumentaties. Achtereenvolgens zijn dat: argumentatie die berust op een kenmerkrelatie, argumentatie die berust op een oorzaak-gevolgrelatie en argumentatie die berust op een vergelijkingsrelatie. Voor de beoordeling van de drie typen argumentatie leren de leerlingen een aantal kritische vragen te stellen waarmee iedere argumentatie benaderd kan worden. In paragraaf 3 worden twaalf klassieke drogredenen uitgelegd. Dat zijn achtereenvolgens: beroep op autoriteit beroep op traditie persoonlijke aanval cirkelredenering verschuiven van de bewijslast de ander woorden in de mond leggen jij ook-argument onjuist oorzakelijk verband verkeerde vergelijking overhaaste generalisatie voorkomen van en afwijkende mening stok achter de deur De behandeling van drogredenen is (om praktische redenen) niet uitputtend. In paragraaf 4 staat de beoordeling van argumentaties centraal. Dat beoordelen van argumentaties verloopt via een strategische aanpak.


29


Docentenhandleiding

Eerst wordt een oordeel gegeven over de (expliciete) argumenten. Een handig hulpmiddel dat leerlingen hier leren te hanteren zijn de begrippen feitelijke en niet-feitelijke argumenten. Van feitelijke argumenten kan vastgesteld worden of ze ‘waar’ zijn (en dus of ze overtuigend zijn of niet.) Niet-feitelijke argumenten zijn waar noch onwaar, men víndt ze waar of onwaar. In de praktijk hebben niet-feitelijke argumenten dus vaak ondersteuning nodig van andere argumenten. Vervolgens spelen de verzwegen argumenten een belangrijke rol in de beoordeling van een betoog. Ook kunnen de leerlingen nu drogredenen in een betoog herkennen. Met deze kennis kunnen leerlingen praktisch iedere argumentatie (los van de inhoudelijke kant) beoordelen. Ze leren een aantal kritische vragen te stellen die in iedere argumentatieve situatie bruikbaar zijn. Planning per hoofdstuk Cursus Argumenteren 10 SLU les 0

in de klas

1

instap-D-toets Argumenteren bespreken par. 1 Verzwegen argumenten opdracht 1 en 2

2

par. 2 Drie typen verzwegen argumenten opdracht 3 par. 3 Drogredenen (eerste zes) opdracht 4 par. 3 Drogredenen (laatste zes) opdracht 5 en 6

3 4

par. 4 Argumentaties beoordelen opdracht 7

5

opdracht 8

hoofdstuk 2 Argumentaties 10 lessen zelfstandig werken/huiswerk instap-D-toets Argumenteren maken

opdracht 8 afmaken



30


4.5

Docentenhandleiding

Cursus Formuleren 1

Correct formuleren 1 De standaardfoutenlijst

2

Aantrekkelijk formuleren 1 Praten op papier 2 Aanwijzingen voor het woordgebruik 3 Aanwijzingen voor de zinsbouw

3

Aantrekkelijk formuleren 2 1 Uitdrukkingen 2 Beeldspraak 3 Stijlfiguren

4.5.1 Algemeen De Cursus Formuleren is bedoeld als ondersteuning bij de Cursus Schrijven. Om de commentaarformulieren bij Schrijven goed te kunnen gebruiken, moeten de leerlingen op de hoogte zijn van de belangrijkste spelen stijlfouten. In Nieuw Nederlands 5/6 vwo ligt de nadruk niet langer op foutloos formuleren, maar op aantrekkelijk formuleren. Uitgangspunten In Nieuw Nederlands 4 vwo is de Cursus Formuleren voornamelijk gewijd aan het herkennen van ‘standaardfouten’. Deze stof wordt in Nieuw Nederlands 5/6 vwo in het eerst hoofdstuk herhaald. Daarnaast maakt de leerling kennis met het principe van het schrijven van verzorgde spreektaal. De leerling krijgt hiervoor een aantal praktische tips op het gebied van woordkeus en zinsbouw. Ter wille van de herkenbaarheid voor de leerling is het principe van het schrijven van verzorgde spreektaal ook uitgewerkt met veel voorbeelden die het karakter hebben van ‘zeg het niet zo, maar zo’. 4.5.2

Per hoofdstuk

Plaats in de jaarplanner Voor de Cursus Formuleren hoeft geen andere cursus te zijn doorgewerkt. Delen van deze cursus worden bekend verondersteld bij de diverse hoofdstukken van de Cursus Schrijven. Het ligt voor de hand deze cursus als een van de eerste te doen. Aandachtspunten per hoofdstuk Hoofdstuk 1 Correct formuleren In het eerste hoofdstuk worden de ‘standaardfouten’ uit Nieuw Nederlands 4 vwo herhaald. De lijst wordt met twee fouten uitgebreid, namelijk onjuiste inversie en het ontbreken van symmetrie. Hoofdstuk 2 Aantrekkelijk formuleren 1 Het tweede hoofdstuk gaat in op het schrijven van verzorgde schrijftaal. Hoofdstuk 3 Aantrekkelijk formuleren 2 In het derde hoofdstuk gaat het nadrukkelijk om hoe je een tekst kunt verfraaien door het gebruik van uitdrukkingen, beeldspraak en stijlfiguren. Planning per hoofdstuk Cursus Formuleren


hoofdstuk 1 Correct formuleren

31


3 SLU

Docentenhandleiding

3 lessen

les 0

in de klas

zelfstandig werken/huiswerk instap-D-toets Formuleren

1

par. 1 De standaardfoutenlijst opdracht 1

opdracht 2

2

opdracht 3 en 4

Hoofdstuk 1 en 2 kunnen samen afgesloten worden met een toets uit het Docentenpakket.

Cursus Formuleren 2 SLU les 1

in de klas par. 1 Praten op papier opdracht 1 par. 2 Aanwijzingen voor het woordgebruik opdracht 2

2

par. 3 Aanwijzingen voor de zinsbouw opdracht 4

hoofdstuk 2 Aantrekkelijk formuleren 1 2 lessen zelfstandig werken/huiswerk opdracht 3

Hoofdstuk 1 en 2 kunnen samen afgesloten worden met een toets uit het Docentenpakket.

Cursus Formuleren 10 SLU

hoofdstuk 3 Aantrekkelijk formuleren 2 6 lessen

les 1

in de klas par. 1 Uitdrukkingen opdracht 1 t/m 4


2

opdracht 5 en 6

3

par. 2 Beeldspraak opdracht 8

opdracht 8 afmaken

4

opdracht 9 start opdracht 10

opdracht 10 afmaken

5

par. 3 Stijlfiguren opdracht 11 t/m 14

opdracht 15 t/m 17

6

opdracht 18 en 19

opdracht 20



32


4.6

4.6.1

Docentenhandleiding

Cursus Spellen 1

Herhalingsopdrachten werkwoordspelling 1 Oefeningen persoonsvorm 2 Oefeningen overige werkwoordsvormen

2

Herhalingsopdrachten overige spellingregels 1 Oefeningen leestekens 2 Oefeningen hoofdletters en leestekens 3 Oefeningen meervoudsvorming 4 Oefeningen tussenklank in samenstellingen 5 Oefeningen verkleinwoorden 6 Oefeningen aaneenschrijven van woorden 7 Oefeningen liggend streepje 8 Oefeningen trema 9 Oefeningen apostrof 10 Oefeningen accenten 11 Oefeningen getallen 12 Oefeningen ‘sommige’ of ‘sommigen’? 13 Oefeningen probleemwoorden 14 Fouten herkennen

Algemeen

De Cursus Spellen is ondersteuning voor de hoofdstukken van de Cursus Schrijven. De samenvattingstekst van het Centraal Examen moet ook foutloos geschreven worden. In de Cursus Spellen uit Nieuw Nederlands 4 vwo zijn de belangrijkste spellingsregels behandeld. Deze theorie is terug te vinden in de I-clips. 4.6.2 Relatie met eindtermen Zowel bij het Centraal Examen (samenvatten) als bij het schoolexamen schrijven is spelling van belang. Secties kunnen zelfs een toets Spelling als schoolexamentoets in hun PTA opnemen. 4.6.3

Per hoofdstuk

Plaats in jaarplanning Voor de Cursus Spellen hoeft geen andere cursus te zijn doorgewerkt. Planning per hoofdstuk Cursus Spellen 2 SLU les 0

in de klas

1

par. 1 Oefeningen persoonsvorm opdracht 1 t/m 4

2

par. 2 Oefeningen overige werkwoordsvormen opdracht 5 t/m 8


hoofdstuk 1 Werkwoordspelling 2 lessen zelfstandig werken/huiswerk D-toets Spellen

33


Docentenhandleiding


Cursus Spellen 6 SLU les 1

in de klas par. 1 Oefeningen leestekens opdracht 1 en 2 par. 2 Oefeningen hoofdletters en leestekens opdracht 3 t/m 5

2

par. 3 Oefeningen meervoudsvorming opdracht 6 en 7 par. 4 Oefeningen tussenklank in samenstellingen opdracht 8 t/m 10

3

par. 5 Oefeningen verkleinwoorden opdracht 11 en 12 par. 6 Oefeningen aaneenschrijven van woorden opdracht 13 en 14 par. 7 Oefeningen liggend streepje opdracht 15 t/m 20

4

par. 8 Oefeningen trema opdracht 21 en 22 par. 9 Oefeningen apostrof opdracht 23 en 24 par. 10 Oefeningen accenten opdrachten 25 en 26 par. 11 Oefeningen getallen opdracht 27 en 28

5

par. 12 Oefeningen ‘sommige’ of ‘sommigen’? opdracht 29 en 30 par. 13 Oefeningen probleemwoorden opdracht 31 en 32

6

par. 14 Fouten herkennen opdracht 33 t/m 35

hoofdstuk 2 Overige spellingregels 6 lessen zelfstandig werken/huiswerk



34


4.7

Docentenhandleiding

Cursus Documenteren en onderzoeken 1

Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag 1 Wat is goed onderzoek? 2 De doelstelling 3 De vraagstelling + praktijk

2

Gegevens verzamelen 1 Betrouwbaarheid, validiteit en representativiteit 2 Interview 3 Enquête + praktijk

3

Verslaglegging 1 Vorm en structuur 2 Beschrijving van de resultaten 3 Conclusies trekken + praktijk

4.7.1 Algemeen In de Cursus Documenteren en onderzoeken hebben de leerlingen van 4vwo geleerd hoe ze een documentatiemap moeten maken. In Nieuw Nederlands 5/6 vwo wordt dieper ingegaan op het uitvoeren van een onderzoek. Uitgangspunten Met deze cursus willen we - de leerlingen leren hoe ze hun informatiebehoefte bepalen; - de leerlingen leren zoeken naar geschikte informatie; - de leerlingen leren om de gevonden informatie zo bruikbaar mogelijk te verwerken, op te slaan en weer te geven. 4.7.2

Per hoofdstuk

Aandachtspunten U moet de studielast van het aanleggen van een documentatie reëel inschatten. Als leerlingen naar bibliotheken moeten gaan, moeten telefoneren of brieven moeten schrijven, kost dat veel tijd. Natuurlijk moet er een redelijke verhouding bestaan tussen de tijd die aan het documenteren wordt besteed en het belang van de opdracht in het kader waarvan de documentatie plaatsvindt. De tijd voor het schrijven van een artikel mag bijvoorbeeld niet opgaan aan het documenteren voor dat artikel. Als uw school voldoende internetfaciliteiten kan bieden, zult u constateren dat uw leerlingen in vrij korte tijd (een kleine studielast) hun bronnen kunnen vinden. Het aanleggen van een documentatiemap wil de leerlingen voorbereiden op het doen van onderzoek in het kader van het hbo en wo of van het profielwerkstuk. Zo’n map is ook bruikbaar als u het voor de schrijfopdracht of voor discussie/debat in het kader van het schoolexamen gewenst vindt dat leerlingen een behoorlijke hoeveelheid documentatie bij zich hebben. U laat uw leerlingen zich dus één keer wat uitgebreider documenteren. Die informatie moet dan wel praktisch en overzichtelijk geordend zijn. Hoe dat kan, geeft dit onderdeel van de cursus duidelijk weer. Het zich uitgebreider kunnen documenteren is een vaardigheid die met name in het vervolgonderwijs van de leerlingen van groot belang zal blijken te zijn. De verschillende documentatiemappen kunt u deel uit laten maken van het schrijfdossier. Om dat niet al te zeer te laten uitdijen, kunt u de inhoud daarvan aan het eind van elk schooljaar laten selecteren door de leerlingen.


35


Docentenhandleiding

Plaats in jaarplanning Voor de Cursus Documenteren en onderzoeken hoeft geen andere cursus te zijn doorgewerkt. Planning per hoofdstuk Cursus Documenteren en onderzoek 5 SLU les 1

in de klas par. 1 Wat is goed onderzoek? opdracht 1 en 3

2

par. 2 De doelstelling opdracht 4 en 5 par. 3 De vraagstelling opdracht 6 en 7

3

praktijkopdracht Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag

Cursus Documenteren en onderzoeken 5 SLU les 1

in de klas par. 1 Betrouwbaarheid, validiteit en representativiteit opdracht 1 t/m 3

2

par. 2 Interview opdracht 4 t/m 6

3

par. 3 Enquête opdracht 7 en 8 start praktijkopdracht Gegevens verzamelen

4

praktijkopdracht afronden

Cursus Documenteren en onderzoeken 5 SLU les 1

in de klas par. 1 Vorm en structuur opdracht 1 en 2

2

par. 2 Beschrijven van de resultaten opdracht 3 t/m 5


hoofdstuk 1 Onderzoeksdoel en onderzoeksvraag 3 lessen zelfstandig werken/huiswerk opdracht 2


hoofdstuk 2 Gegevens verzamelen 4 lessen zelfstandig werken/huiswerk

verder met de praktijkopdracht

hoofdstuk 3 Verslaglegging 4 lessen zelfstandig werken/huiswerk

36


3

par. 3 Conclusies trekken opdracht 6 t/m 8

4

praktijkopdracht Verslaglegging


Docentenhandleiding


37


4.8

Cursus Woordenschat

1

Moeilijke woorden 1 Woorden rond het thema ‘Actualiteit’ 2 Woorden rond het thema ‘Filosofie’ en ‘ Psychologie’ 3 Woorden rond het thema ‘Geschiedenis’ 4 Uitdrukkingen 2

Docentenhandleiding

Woordenschat Eindexamen 1 Honderd woorden uit de vwo-examens 2001-2007 2 Dertig uitdrukkingen uit de vwo-examens 2001-2007

4.8.1 Algemeen Lange tijd is er bij het vak Nederlands in de bovenbouw niet zoveel aandacht besteed aan woordkennis – o.i. ten onrechte. Uitgangspunten Wij vinden het belangrijk dat leerlingen ook zonder woordenboek ‘moeilijke’ woorden begrijpen. Daarom hebben de leerlingen in 4 vwo met vijf woordraadstrategieën kennisgemaakt. In Nieuw Nederlands 5/6 vwo wordt aandacht besteed aan woorden rond thema’s die de laatste jaren in de eindexamenteksten zaten. Tenslotte is er aandacht voor losse woorden en uitdrukkingen uit de examens van de laatste jaren. 4.8.2

Per hoofdstuk

Plaats in jaarplanning Er hoeft geen andere cursus gedaan te zijn voordat met deze cursus begonnen wordt. De verschillende paragrafen kunnen ook los van elkaar gedaan worden. Ze zijn bijzonder geschikt voor ‘een les tussendoor’. Planning per hoofdstuk Cursus Woordenschat 8 SLU

hoofdstuk 1 Moeilijke woorden 6 lessen

les 1

in de klas par. 1 Woorden rond het thema ‘Actualiteit’ opdracht 1 t/m 3

zelfstandig werken/huiswerk opdracht 1 t/m 3 afmaken

2

par. 2 Woorden rond de thema’s ‘Filosofie’ en ‘Psychologie’ opdracht 4 t/m 6

opdracht 4 t/m 6 afmaken

3

par. 3 Woorden rond het thema ‘Geschiedenis’ opdracht 7 t/m 9


4

par. 4 Uitdrukkingen opdracht 10 en 11

opdracht 10 en11 afmaken

5

opdracht 12 en 13

opdracht 12 en 13 afmaken

6

opdracht 14


38


Docentenhandleiding


Cursus Woordenschat 6 SLU les 1

hoofdstuk 2 Woordenschat Eindexamen 4 lessen

in de klas par. 1 Honderd woorden uit de vwoexamens 2001-2007 opdracht 1 en 2 opdracht 3 en 4


3

opdracht 5 par. 3 Dertig uitdrukkingen uit de vwoexamens 2001-2007 opdracht 6

opdracht 6 afmaken

4

opdracht 7

2

opdracht 4 afmaken



39


4.9

Docentenhandleiding

Cursus Samenvatten 1

Samenvatten 1 Tekst verkennen 2 Hoofdzaken vaststellen 3 Samenvatting schrijven

4.9.1 Algemeen Samenvatten is een van de belangrijkste studievaardigheden. Wat is nu datgene dat ik moet onthouden, wat is uitleg, wat is illustratie, et cetera. In de Cursus Samenvatten is samenvatten als studievaardigheid het uitgangspunt. Uitgangspunten Wij zijn van mening dat het voortgezet onderwijs de toekomstige studenten van onze hogescholen een grotere dienst bewijst door hen te leren samenvatten. Een belangrijke studievaardigheid: onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken wordt er beter door ontwikkeld. Leerlingen worden in het proces van het maken van een samenvatting gedwongen tot het maken van scherpe keuzes. Didactiek Bij het maken van een samenvatting wordt een leerling voor drie hoofdproblemen gesteld: - Hoe breng ik de volledige tekstinformatie terug tot de hoofdgedachte van de tekst en de hoofdzaken die deze hoofdgedachte direct ondersteunen? - Hoe formuleer ik de geselecteerde informatie-elementen zo kort mogelijk? - Hoe combineer ik deze beknopt geformuleerde informatie-elementen tot een geheel dat door een ander begrepen kan worden, zonder dat hij de uitgangstekst kent? Als oplossing voor het eerste probleem sluiten wij aan bij leesstrategieën die zich baseren op kennis van tekststructuren van de lezer, met name diens kennis van vaste structuren en voorkeursplaatsen. In dit opzicht sluit de samenvattingsstrategie naadloos aan op de leesstrategie die in de Cursus Lezen is uitgelegd en geoefend. Daarnaast leren wij hem het aantal mogelijke hoofdzaken te beperken door te werken met deelonderwerpen. Voor het combineren van informatie-elementen gebruikt hij zijn kennis van tekstverbanden die hij toepast in zijn keuze van de geschikte signaalwoorden. 4.9.2 Relatie met eindtermen Bij het Centraal Examen is er de geleide samenvatting. Ook bij de tekst met vragen moet er geregeld samengevat worden: Formuleer in eigen woorden de hoofdgedachte van alinea x t/m … 4.9.3

Per hoofdstuk

Aandachtspunten Bij het samenvatten zullen leerlingen in de teksten strepen zetten, met accentueerstiften tekstgedeelten markeren, etc. Dat kan natuurlijk niet in het leerlingenboek. Om deze redenen zijn de teksten opgenomen in deze docentenhandleiding: u dient ze voor uw leerlingen te kopiëren, zodat zij er naar believen in kunnen strepen. Plaats in jaarplanning Voordat aan de Cursus Samenvatten begonnen wordt, is het verstandig de Cursus Lezen doorlopen te hebben. De strategie van het samenvatten vloeit deels voort uit de daar behandelde theorie. Planning per hoofdstuk Cursus Samenvatten 6 SLU


hoofdstuk 1 Samenvatten 4 lessen

40


les 1

Docentenhandleiding

in de klas par. 1 Tekst verkennen opdracht 1 par. 2 Hoofdzaken vaststellen start opdracht 2 Par. 3 Samenvatting schrijven opdracht 3


3

opdracht 4

opdracht 4 afmaken

4

opdracht 5

opdracht 5 afmaken

2

Zorg voor de lessen voor voldoende exemplaren van de teksten die samengevat moeten worden (zie Docentenpakket > Vwo 5/6 > Cursussen > Cursus Samenvatten). Het hoofdstuk kan afgesloten worden met een toets uit het Docentenpakket.


41


Docentenhandleiding

4.10 Cursus Taalbeschouwing

1

Klank: fonetiek en fonologie 1 Klanken maken 2 Uitspraak en versprekingen 3 Hiërarchie van klanken 4 Klanken leren onderscheiden en produceren 2

Betekenis: semantiek 1 Morfemen 2 Woorden 3 Zinnen

3

Structuur: syntaxis 1 Verplaatsing 2 De structuur van woordgroepen 3 De universele structuur voor woordgroepen + praktijk 4 De structuur van zinnen

4

Opperlans! 1 Wat is Opperlans?

4.10.1 Algemeen In de Vernieuwde Tweede Fase wordt er meer ruimte gegeven om andere aspecten van het vak Nederlands aan de orde te laten komen. Wij hebben ervoor gekozen enkele taalbeschouwelijke onderwerpen de revue te laten passeren. Uitgangspunten Met uitzondering van het vierde hoofdstuk Opperlans! staan de taalbeschouwelijke onderwerpen die in Nieuw Nederlands 5/6 vwo aan de orde komen, minder dicht bij de leerling dan bij de hoofdstukken Taalbeschouwing in de andere delen. Toch denken wij dat vwo-leerlingen zich ook hiervoor interesseren. Achtereenvolgens komen klank, betekenis en structuur aan de orde. Opperlans! is zeer geschikt voor een laatste les (of twee) voor de vakantie, een aardig tussendoortje, waarbij de leerlingen toch ook goed (en anders) naar taal kijken. 4.10.2 Relatie met eindtermen Scholen kunnen ervoor kiezen bepaalde onderdelen van het vak Nederlands op te nemen in het schoolexamenprogramma, ook als deze onderdelen niet als (deel van een) domein in het eindexamenprogramma genoemd worden. Omdat het behandelen van andere onderwerpen niet ten koste mag gaan van het bereiken van de andere eindtermen, kan er ook niet heel veel lestijd/studielast aan besteed worden. Wij kunnen ons voorstellen dat de docent een keuze uit de gegeven onderwerpen maakt. 4.10.3 Per hoofdstuk Plaats in jaarplanning Voor de hoofdstukken van de Cursus Taalbeschouwing geldt dat ze zonder kennis van andere hoofdstukken behandeld kunnen worden. Aandachtspunten per hoofdstuk Hoofdstuk 1 Klank: fonetiek en fonologie


42


Docentenhandleiding

De leerlingen moeten bij veel opdrachten geluiden produceren. Deze lessen zullen niet in absolute rust kunnen verlopen. Hoofdstuk 2 Betekenis: semantiek Voor opdracht 6 en 13 moeten de leerlingen gebruik kunnen maken van het internet. Planning per hoofdstuk Cursus Taalbeschouwing 7 SLU les 1

in de klas par. 1 Klanken maken opdracht 1 t/m 7

2

par. 2 Uitspraak en versprekingen opdracht 8 en 9

3

par. 3 Hiërarchie van klanken opdracht 10 t/m 12

4

par. 4 Klanken leren onderscheiden en produceren opdracht 13 en 14

5

opdracht 15

hoofdstuk 1 Klank: Fonetiek en fonologie 5 lessen zelfstandig werken/huiswerk


Cursus Taalbeschouwing 7 SLU

hoofdstuk 2 Betekenis: Semantiek 4 lessen

les 1

in de klas par. 1 Morfemen opdracht 1 t/m 5


2

par. 2 Woorden opdracht 7 t/m 11

opdracht 13

3

opdracht 12 par. 3 Zinnen opdracht 14 en 15

4

opdracht 16 t/m 18


Cursus Taalbeschouwing


hoofdstuk 3 Structuur: Syntaxis

43


7 SLU

Docentenhandleiding

5 lessen

les 1

in de klas par. 1 Verplaatsing opdracht 1 t/m 3

2

opdracht 4 par. 2 De structuur van woordgroepen opdracht 5

3

par. 3 Een universele structuur voor woordgroepen opdracht 6 t/m 8

4

opdracht 9 par. 4 De structuur van zinnen opdracht 10 en 11

5

praktijkopdracht Structuur: Syntaxis




Cursus Taalbeschouwing 3 SLU les 1

in de klas par. 1 Wat is Opperlans? opdracht 1 t/m 3 opdracht 5 t/m 7

2

opdracht 8 t/m 12

3

opdracht 13 en/of 14


hoofdstuk 4 Opperlans! 3 lessen zelfstandig werken/huiswerk opdracht 4

44


Docentenhandleiding

4.11 Cursus Eindexamen 1

De eindexamentekst met vragen 1 Aanpak 2 Tekst indelen 3 Functies van tekstgedeelten 4 Citeren 5 Iets met eigen woorden zeggen 6 Hoofdgedachte van een tekstgedeelte vinden 7 Vijf soorten vragen over argumentatie 8 Hoofdgedachte van de tekst vaststellen 9 Schrijfdoel of tekstsoort bepalen + praktijk

2

De eindexamensamenvatting 1 Geleide samenvatting + praktijk

4.11.1 Algemeen Hoe een school het schoolexamen ook inricht, 6 vwo wordt besloten met het Centraal Examen: een tekst met vragen en een tekst met een (geleide) samenvattingsopdracht. In dit hoofdstuk wordt de leerlingen inzicht geboden in wat zij tijdens dat examen kunnen verwachten en hoe een en ander beoordeeld wordt. Uitgangspunten Het directe doel is de leerling voor te bereiden op het eindexamen tekstbegrip. De cursus sluit direct aan op de theorie uit de voorafgaande hoofdstukken van de Cursus Lezen. Alle voor de leerlingen noodzakelijke informatie omtrent het eindexamen is opgenomen in deze cursus. Het leerlingenboek biedt één compleet voorbeeld van een eindexamen. 4.11.2 Per hoofdstuk Plaats in jaarplanning Voor de Cursus Eindexamen dienen eerst de cursussen Lezen en Samenvatten en schematiseren doorlopen te zijn. Het ligt voor de hand deze cursus als (een van de) laatste te doen. Planning per hoofdstuk Cursus Eindexamen 12 SLU les 1

2

in de klas par. 1 Aanpak opdracht 1 par. 2 Tekst indelen opdracht 2 opdracht 3 par. 3 Functies van tekstgedeelten opdracht 4

3

opdracht 5 t/m 8

4

par. 4 Citeren


hoofdstuk 1 De eindexamentekst met vragen minimaal 7 lessen zelfstandig werken/huiswerk

45


Docentenhandleiding

opdracht 9 t/m 11 par. 5 Iets met eigen woorden zeggen opdracht 12 t/m 14 5

6

7

par. 6 Hoofdgedachte van een tekstgedeelte vinden opdracht 15 par. 7 Vijf soorten vragen over argumentatie opdracht 16 t/m 24 par. 8 Hoofdgedachte van de tekst vaststellen opdracht 25 par. 9 Schrijfdoel of tekstsoort opdracht 26 en 27 praktijkopdracht Eindexamen

Cursus Eindexamen 6 SLU les 1

in de klas par. 1 Geleide samenvatting start opdracht 1

2

opdracht 1 afronden

3

start praktijkopdracht Geleide samenvatting

4




hoofdstuk 2 De eindexamensamenvatting 4 lessen zelfstandig werken/huiswerk

46


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 5 Nieuw Nederlands van A-Z AANSLUITING HO In het Hoger Onderwijs is het werken aan een case gemeengoed geworden. Nieuw Nederlands 4 (en 5/6) vwo bereidt hier op voor door aan het eind van de hoofdstukken van de cursussen Schrijven, Spreken en Taalbeschouwing een soortgelijke opdracht op te nemen: de Praktijkopdracht. Bij het uitvoeren van deze opdracht moeten de leerlingen ‘bewijzen’ dat ze het geleerde ook kunnen toepassen. ACTIEF LEREN Uitgangspunt van actief leren is dat leerlingen het meeste leren door zelf actief met de leerstof aan de slag te gaan. Kortom: leren door te doen. Bij actief leren spelen vaardigheden, zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid een belangrijke rol. Uitvoering van vaardigheden vereist echter ook kennis van zaken. Actief leren heeft pas rendement als kennis en vaardigheden op elkaar zijn afgestemd en een voortdurende wisselwerking hebben met elkaar. Belangrijke argumenten voor actief leren zijn: 1 motivatie van leerlingen 2 rekening houden met verschillen tussen leerlingen 3 snel veranderende samenleving 4 informatiemaatschappij 5 voorkomen van uitval 6 aansluiten bij vervolgonderwijs 7 afwisselender rol docent Nieuw Nederlands stimuleert actief leren. De cursussen in Nieuw Nederlands 4vwo richten de aandacht op de uitvoering van vaardigheden; de theorie dient om actief aan de slag te gaan. ACTIVERENDE WERKVORMEN Activerende werkvormen hebben tot doel leerlingen actiever bij de les te betrekken. De werkvormen stimuleren een actieve inbreng van alle leerlingen. Activerende werkvormen zijn niet per se vaardigheidsgericht zoals actief leren dat wel is (zie actief leren). De activerende werkvormen kunnen ook ingezet worden bij het verwerken van theorie, bij kennisgerichte opdrachten of om simpelweg opdrachten op een andere, actieve(re) manier na te kijken. Belangrijke argumenten voor activerende werkvormen zijn: 1 leerling is minder een consument en minder een toeschouwer 2 effectiever: meer aandacht per leerling bij de les 3 effectiever: meer leerlingen bij de les 4 afwisseling tussen luisteren en zelf iets doen 5 andere rol docent ACTUALITEIT Lesmethodes vernieuwen voortdurend. Voor het vak Nederlands is vernieuwing alleen al noodzakelijk om bij de tijd te blijven wat betreft de gebruikte teksten in bijvoorbeeld de Cursus Lezen. Bij de (praktijk-)opdrachten van de hoofdstukken van de Cursus Schrijven is de actualiteit van belang om zo leerlinggericht mogelijk te werken. Daarnaast is actualiteit in taallessen van belang omdat de taal zelf zich voortdurend vernieuwt en dus verandert. Dan gaat het niet alleen om spellingveranderingen maar ook om ontwikkelingen in schrijftaal onder invloed van sms en msn, alsmede om invloeden vanuit vreemde talen en taalvariaties zoals straattaal en groepstaal. In de hoofdstukken van de Cursus Taalbeschouwing is hier veel aandacht voor.


47


Docentenhandleiding

Belangrijke argumenten voor actualiteit in taallessen zijn: 1 motivatie leerlingen 2 herkenbaarheid voor de leerling 3 onmiddellijk nut in het hier en nu 4 beter inspelen op taalveranderingen BEOORDELEN Belangrijke doelen van beoordelen zijn: 1 leervorderingen zichtbaar maken 2 motivatie en discipline bevorderen 3 selectie en kwalificatie: voldoende informatie verzamelen voor overgang en niveaubepaling In Nieuw Nederlands 4vwo worden leerlingen bij het maken van opdrachten van de cursussen Schrijven en Spreken op product en proces beoordeeld: leerlingen beoordelen zichzelf en/of elkaar op vorm en inhoud, op product en proces door hierover gerichte vragen te beantwoorden aan de hand van commentaar- of feedbackformulieren. Diverse hoofdstukken hebben een D-toets: aan de hand daarvan kan de leerling beoordelen of, en in hoeverre hij de nieuwe vaardigheden/stof beheerst. Voor de hoofdstukken van de cursussen Lezen, Argumenteren, Formuleren, Spellen, Woordenschat, Samenvatten en Taalbeschouwing zijn meerdere toetsen te vinden in het Docentenpakket. CURSUSSEN De leerstof is verdeeld over elf cursussen, die op hun beurt bestaan uit een aantal hoofdstukken. De cursussen zijn achtereenvolgens: Lezen Schrijven Spreken Argumenteren Formuleren Spellen Documenteren en onderzoeken Woordenschat Samenvatten en schematiseren Taalbeschouwing Eindexamen Een hoofdstuk bestaat uit een aantal lessen dat over hetzelfde onderwerp gaat en bij elkaar hoort. Een hoofdstuk heeft een duidelijk begin- en eindpunt. Als een hoofdstuk is afgerond, wordt de leerling geacht de vaardigheid en/of de leerstof te beheersen. DOCENTROLLEN Bij een activerende didactiek kunnen vier rollen voor de docent worden onderscheiden: - de instructeur: de docent is de bron van kennis en opdrachtgever van leeractiviteiten - de trainer: de docent werkt via het overdragen van kennis aan vaardigheden door deze vaardigheden voor te doen en door leerlingen te laten oefenen en toepassen - de begeleider: de docent zorgt voor omstandigheden waarin leerlingen optimaal kunnen leren - de coach: de docent begeleidt de leerling door gerichte vragen te stellen en nauw aan te sluiten bij individuele leerbehoeftes en knelpunten De inzet van een of meer van deze rollen is afhankelijk van de leerstof. In principe is het mogelijk om in één les alle vier rollen afwisselend in te zetten. Belangrijke argumenten voor verschillende docentrollen zijn: 1 effectiviteit: door de docentrol en het leerdoel op elkaar af te stemmen


48


Docentenhandleiding

2 verschillende docentrollen zijn een voorwaarde van activerende didactiek 3 variatie in het werk als docent DOMEINEN Het examenprogramma Nederlandse taal- en letterkunde bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Leesvaardigheid; Domein B Mondelinge taalvaardigheid; Domein C Schrijfvaardigheid; Domein D Argumentatieve vaardigheden; Domein E Literatuur; Domein F Oriëntatie op studie en beroep. D- TOETS Veel hoofdstukken worden afgesloten met een D-toets: aan de hand daarvan kan de leerling beoordelen of, en in hoeverre hij de nieuwe vaardigheden/stof beheerst. De D-toetsen zijn zowel wat niveau als opzet betreft, te vergelijken met de toetsen die in het Docentenpakket zitten. Ze worden zowel als 'gewone' toets in het docentpakket aangeboden, als D-toets in de I-clips. Let op, dit zijn dus dezelfde toetsen. EXAMENSTOF De examenstof is omschreven in eindtermen. De eindtermen zijn ingedeeld in domeinen en subdomeinen. Domein A: Leesvaardigheid Subdomein: Analyseren en interpreteren De kandidaat kan 1 tekstsoorten vaststellen op grond van het belangrijkste schrijfdoel. • De teksten behoren tot de tekstsoorten uiteenzetting, beschouwing en betoog. Een uiteenzetting houdt in dat objectief uitleg gegeven wordt, indelingen worden aangeduid en samenhangen en processen worden verduidelijkt. Een beschouwing houdt in dat interpretaties, verklaringen en opinies ter overweging worden aangeboden. Een betoog houdt in dat een duidelijk standpunt wordt bepaald dat met voldoende steekhoudende argumentatie wordt gerechtvaardigd. • Bij schrijfdoelen kan gedacht worden aan informeren, uiteenzetten, ter overweging aanbieden, overtuigen en tot actie aanzetten. 2 onderwerpen en hoofdgedachten van gehele teksten en tekstgedeelten aanwijzen of parafraseren voor zover expliciet aanwezig en verwoorden voor zover impliciet aanwezig. 3 inhoudelijke en functionele relaties benoemen die ex- of impliciet tussen tekstonderdelen aanwezig zijn. • Inhoudelijke en functionele relaties zijn bijvoorbeeld: verwijzingsrelaties; de relatie van oorzaak-gevolg; de relatie doel-middel; de relatie van stelling-argument-subargument; de relatie van algemene uitspraak-toelichting. 4 teksten analyseren conform de eindtermen 19 tot en met 21 van het domein Argumentatieve vaardigheden. Subdomein: Beoordelen 5

De kandidaat kan een oordeel geven over een tekst of tekstgedeelte conform de eindtermen 22 en 23 bij het domein Argumentatieve vaardigheden.


49


Docentenhandleiding

Subdomein: Samenvatten 6 • •

De kandidaat is in staat teksten en tekstgedeelten beknopt samen te vatten, d.w.z. te reduceren tot de hoofduitspraak (hoofduitspraken) met bijbehorende ondersteuning of (belangrijke) ondergeschikte uitspraken. De maximale omvang van de samenvatting is ongeveer 10% van de oorspronkelijke tekst. De samenvatting moet een goed geformuleerde tekst zijn die los van de uitgangstekst te begrijpen valt. Dit impliceert een eigen redactie met mogelijk een andere ordening dan de uitgangstekst, waarin echter wel plaats is voor woorden en zinswendingen uit de uitgangstekst.

Domein B: Mondelinge taalvaardigheid Subdomein: Een voordracht met vragen na De kandidaat kan 7 relevante inhoudselementen verzamelen, ordenen en formuleren, en daarbij gebruik maken van schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT. 8 de inhoud op een voor de doelgroep adequate wijze presenteren en daarbij zonodig gebruik maken van audiovisuele hulpmiddelen. • Het gaat bij de voordracht om een uiteenzetting, beschouwing of betoog. Een uiteenzetting houdt in dat objectief uitleg gegeven wordt, indelingen worden aangeduid en samenhangen en processen worden verduidelijkt. Een beschouwing houdt in dat interpretaties, vergelijkingen, verklaringen en opinies ter overweging worden aangeboden. Een betoog houdt in dat een duidelijk standpunt wordt bepaald dat met voldoende steekhoudende argumentatie wordt gerechtvaardigd. 9 inhoudelijk en vormelijk adequaat reageren op vragen en kritiek die door luisterende medekandidaten naar voren worden gebracht. Subdomein: Een discussie De kandidaat kan 10 relevante inhoudselementen verzamelen, ordenen en formuleren, en daarbij gebruik maken van schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT. 11 inhoudelijke bijdragen leveren, zoals (voorlopige) meningen en standpunten, argumenten pro en contra, oplossingen. • De discussie kan betrekking hebben op een of meer van de drie fasen die bij besluitvormingsprocessen in groepen een rol spelen, namelijk: beeldvorming; oordeelsvorming; besluitvorming. • De discussie kan het karakter hebben van: een groepsdiscussie; een debat; een combinatie van groepsdiscussie en debat. • Bij de groepsdiscussie ligt de nadruk meer op coöperatie, bij het debat meer op het beargumenteerd verdedigen dan wel bestrijden van een bepaald standpunt. 12 de gespreksbijdragen presenteren op een adequate wijze. 13 inhoudelijk en vormelijk adequaat reageren op bijdragen van andere deelnemers. Het betreft hier: • het adequaat volgen en beoordelen van bijdragen van anderen; • het nemen van initiatief; • het geven van informatie; • het stellen van problemen;


50


• • •

Docentenhandleiding

het samenvatten, het verhelderen van bijdragen; het vragen om verheldering; het zodanig deelnemen aan de gedachtewisseling dat aan alle deelnemers mogelijkheden geboden worden om aan de gedachteontwikkeling bij te dragen.

Domein C: Schrijfvaardigheid Subdomein: Informatie verzamelen en verwerken De kandidaat kan 14 vanuit verstrekte en/of verzamelde informatie relevante inhoudselementen ontwikkelen, kiezen en ordenen voor een te schrijven tekst. 15 hierbij gebruik maken van schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT. Subdomein: Informatie verstrekken De kandidaat kan 16 de verkregen informatie verwoorden in overeenstemming met het gegeven doel en in een voor het aangeduide publiek adequate stijl, met een correct gebruik van de regels van de spelling, de interpunctie en de zinsbouw, en van inhouds- en vormconventies. • Het gaat bij het schrijven op basis van verzamelde informatie om de tekstsoorten: uiteenzetting; beschouwing; betoog. Een uiteenzetting houdt in dat objectief uitleg gegeven wordt, indelingen worden aangeduid, en samenhangen en processen worden verduidelijkt. Een beschouwing houdt in dat interpretaties, vergelijkingen, verklaringen en opinies ter overweging worden aangeboden. Een betoog houdt in dat een duidelijk standpunt wordt bepaald dat met voldoende steekhoudende argumentatie wordt gerechtvaardigd. • De drie tekstsoorten kunnen in allerlei vormen worden gegoten, bijvoorbeeld: artikel; ingezonden stuk; notitie (= paragraafsgewijs kort stuk); essay. • De inhoudsconventies zijn afhankelijk van de gegeven tekstsoort, doel en publiek. • Bij vormconventies gaat het in ieder geval om: correcte verwijzingen naar bronnen; een adequate typografische verzorging. Overige vormconventies zijn afhankelijk van de gekozen tekstsoort. • Bij schrijfdoelen kan gedacht worden aan: informeren; uiteenzetten; ter overweging aanbieden; overtuigen; tot actie aanzetten. • Bij publiek moet gedacht worden aan een lezerspubliek dat breder is dan de leraar: medekandidaten (bijvoorbeeld klasgenoten of lezers van de schoolkrant); een buitenschools publiek (bijvoorbeeld ouders, wijkbewoners, natuurbeschermers, lezers van een bepaalde krant of een bepaald tijdschrift). 17 zijn tekst reviseren, mede op basis van geleverd commentaar. • opmerking: Het commentaar kan vaker dan een maal gegeven worden en leiden tot meer dan één revisie van een tekst. 18 bij het formuleren, reviseren en presenteren gebruik maken van de mogelijkheden van ICT, waaronder tekstverwerking en telecommunicatie.


51


Docentenhandleiding

Domein D: Argumentatieve vaardigheden Subdomein: Analyseren van een betoog De kandidaat kan 19 standpunten en argumenten identificeren en interpreteren. 20 verschillende argumenten onderscheiden, zoals argumenten op basis van feiten, geloof, gevolgen, gezag, intuïtie, nut of wetenschap. 21 typen redeneringen onderkennen op basis van: • oorzaak en gevolg; • voor- en nadelen; • overeenkomst of vergelijking. Subdomein: Beoordelen van een betoog De kandidaat kan 22 een betoog op aanvaardbaarheid beoordelen: • op grond van type redenering, consistentie, controleerbaarheid en relevante gegevens over de bron; • op grond van benodigde ondersteuning, geldigheid van redeneringen en correct gebruik van typen redeneringen. 23 drogredenen onderkennen zoals: • onjuist beroep op causaliteit; • het maken van een verkeerde vergelijking; • het autoriteitsargument; • de overhaaste generalisatie; • de cirkelredenering; • de persoonlijke aanval; • het ontduiken van de bewijslast; • het vertekenen van een standpunt; • het bespelen van publiek. Subdomein: Opzetten van een correct en overtuigend betoog De kandidaat kan 24 materiaal verzamelen en ordenen voor het opzetten van een betoog. 25 een betoog op adequate wijze structureren en presenteren. Domein E: Literatuur Subdomein: Literaire ontwikkeling 26 27

De kandidaat is in staat leerervaringen op te doen door het lezen van een gevarieerd aanbod aan teksten, zodat hij in aansluiting op zijn persoonlijke voorkeuren zijn leessmaak kan ontwikkelen. De kandidaat is in staat aan de hand van literaire teksten een aantal leerervaringen op te doen ten aanzien van aspecten van de maatschappij, op grond waarvan hij zijn visie op de werkelijkheid en zijn plaats daarin kan ontwikkelen.

De kandidaat kan 28 op grond van de leerervaringen, genoemd in eindterm 26 en 27, van zijn persoonlijke leeservaringen beargumenteerd verslag uitbrengen aan de hand van een persoonlijke selectie van 8 werken. • De werken moeten oorspronkelijk in de Nederlandse taal geschreven zijn en een erkende literaire kwaliteit hebben. • De selectie van werken moet naast proza of toneel ook poëzie bevatten.


52


Docentenhandleiding

29

adequate tekstbenaderingswijzen hanteren, waarmee minder direct toegankelijke teksten of genres gelezen kunnen worden. • Wezenlijke aandachtspunten daarbij zijn: het inlevingsvermogen van de kandidaat; het oog krijgen voor het bestaan (in heden en verleden) van geheel verschillende opvattingen over aard en functie van literatuur. • Het is noodzakelijk aandacht te besteden aan het leesproces en de wijze waarop een literaire tekst kan worden benaderd. Men zou hierbij bijvoorbeeld kunnen denken aan het leren omgaan met: ironie; dubbele bodems; historiciteit; experimentele vormen; poëtisch taalgebruik. • Een tekst kan op verschillende wijzen benaderd, begrepen en gewaardeerd worden: vanuit de lezer(s); de opvattingen van de auteur; biografische gegevens; de maatschappelijke context; de conventies die voor het betreffende genre gelden; tijdgenoten, e.d. 30 relevante achtergrondinformatie verzamelen en selecteren, en daarbij gebruik maken van schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT. • relevante achtergrondinformatie: bekende naslagwerken voor Nederlandse literatuur; voor de kandidaat toegankelijke letterkundige publicaties; recensies en besprekingen in dag- en weekbladen en audiovisuele bronnen (boekenprogramma's, interviews met auteurs, enzovoort). 31 zijn persoonlijke leeservaring beschrijven, verdiepen en evalueren. • De beschrijving: In de beschrijving geeft de kandidaat een persoonlijke reactie op het werk, motiveert zijn boekkeuze en geeft de inhoud kort weer. • De verdieping is gekoppeld aan een specifieke verwerkingsopdracht. De opdracht kan gericht zijn op: het bespreken van de belangrijkste passages; de bespreking van lezersactiviteiten, zoals het opbouwen van verwachtingen en het zich identificeren met bepaalde verhaalpersonen; de analyse van de eigen respons in relatie tot de tekst of ter beschikking gestelde achtergrondinformatie; de vergelijking van de eigen leeservaring met die van medekandidaten of professionele lezers (critici, docent); de karakterisering van de personages; de analyse van de spanningsopbouw; de behandeling vanuit de biografie van de schrijver en diens opvattingen; de vergelijking met andere werken van de betreffende auteur; de vergelijking met andere auteurs of literaire werken; de behandeling vanuit cultuurhistorische of maatschappelijke context. • De evaluatie houdt een eindoordeel in over het boek en een evaluatie van de eigen leeservaring en verdieping, waarbij de kandidaat onder meer aandacht besteedt aan wat hij moeilijk, verwarrend of onduidelijk vond. Opmerking: De beschrijving, verdieping en evaluatie van (fragmenten uit) literaire werken kan plaatsvinden rond een bepaald thema of aspect van de maatschappij. Subdomein: Literaire begrippen De kandidaat kan 32 literaire tekstsoorten onderscheiden en aangeven waarin deze zich qua leesdoel en leeswijze onderscheiden van niet-literaire en non-fictionele tekstsoorten. 33 het gangbare begrippenapparaat toepassen.


53


•

-

34 •

Docentenhandleiding

Tot het gangbare begrippenapparaat behoort o.m.: algemeen: fictie, literatuur, lectuur, thema, motief, metafoor, symbool, ironie, literaire stijl, poëtica; proza: verteller, perspectief, verteltijd/vertelde tijd, fabel/sujet, vooruitwijzing/terugverwijzing, ruimte, personage, genre of tekstsoort; poëzie: bladspiegel (wit), rijm, metrum, ritme, enjambement, dichtvorm. Opmerking: Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat het begrippenapparaat in dienst staat van de reflectie op en de communicatie over literatuur. Het dient niet apart te worden geëxamineerd. met behulp van zijn kennis van literaire begrippen, genoemd in eindterm 33 (fragmenten uit) literaire teksten analyseren, interpreteren en waarderen. Dit t.a.v. verhalend proza, toneelstukken en poëzie.

Domein F: Oriëntatie op studie en beroep 35

De kandidaat heeft informatie ingewonnen over vervolgopleidingen waarin het vak Nederlandse taal en letterkunde een rol speelt.

36

De kandidaat is nagegaan in hoeverre hij een studiehouding, belangstelling en vaardigheden bezit die wenselijk dan wel noodzakelijk worden geacht voor zulke vervolgopleidingen.

Bron: www.eindexamenprogramma.nl FEEDBACK Bij de praktijkopdrachten van de hoofdstukken van de cursussen Schrijven en Spreken maken de leerlingen gebruik van commentaar- en feedbackformulieren om zo elkaars prestaties van feedback te voorzien. Op basis van het gegeven commentaar kunnen leerlingen het de volgende keer anders, beter doen. Bij de schrijfopdrachten kan het commentaar aanleiding geven tot het schrijven van een verbeterde tweede versie van de tekst. I-CLIPS De I-clips is extra, digitaal oefenmateriaal bij Nieuw Nederlands met extra opdrachten en ondersteunend lesmateriaal. Dit materiaal wordt aangeboden via www.schoolwise.nl en is toegankelijk met een wachtwoord. Voor zeven cursussen in elk hoofdstuk uit het leerlingenboek is extra materiaal beschikbaar: Lezen, Schrijven, Argumenteren, Formuleren, Spellen, woordenschat en Taalbeschouwing. Belangrijke argumenten voor het gebruik van I-clips zijn: 1 extra oefening bij de leerstof uit de cursussen 2 complete naslagfunctie voor behandeld lesmateriaal 3 motivatie en variatie JAARPLANNER In 3.2 van deze docentenhandleiding zijn twee verschillende jaarplanningen opgenomen. In deze jaarplanningen wordt voorstel gedaan hoe de stof in dit jaar te verdelen. LEERLINGROLLEN Bij groepsopdrachten is wederzijdse afhankelijkheid een voorwaarde om alle leerlingen bij de opdracht te betrekken. Deze wederzijdse afhankelijkheid wordt versterkt als iedere leerling een duidelijke rol heeft. Bijvoorbeeld: schrijver: noteert alle uitkomsten vrager: roept de docent erbij als dat nodig is materiaalchef: haalt en brengt benodigde spullen


54


Docentenhandleiding

organisator: verdeelt werk over groepsleden checker: controleert of iedereen de opdracht snapt of kan criticus: stelt lastige vragen opzoeker: raadpleegt naslagwerken uitvoerder: voert praktische handelingen uit scheidsrechter: beslist bij meningsverschillen of schakelt hulp in informant: loopt langs bij andere groepen om antwoorden te controleren of ideeën op te doen Belangrijke argumenten voor verschillende leerlingrollen zijn: 1 bevorderen wederzijdse afhankelijkheid in groepswerk 2 bieden van duidelijkheid, veiligheid en structuur 3 variatie in leeractiviteiten 4 bevorderen van verantwoordelijkheidsgevoel en sociaal-communicatieve vaardigheden In Nieuw Nederlands 4vwo komen de rollen op verschillende manieren aan de orde. Verschillende opdrachten – ook waar we er niet expliciet op wijzen – kunnen op deze manier worden uitgevoerd. LEERSTIJLEN Een leerstijl is de manier waarop een leerling het prettigst en gemakkelijkst leert. Leren gaat het beste als de leerling zijn eigen leerstijl kan toepassen. Om de horizon van leerlingen te verbreden, is het echter ook zinvol om leerlingen kennis te laten maken met andere leerstijlen. Afhankelijk van de leerstijl, ontwikkelt een leerling zijn eigen technieken en trucs om te leren Leerstijlen zijn divers. Bijvoorbeeld: leren door te horen, te zien, te voelen, te ruiken of door zelf iets te doen leren door exacte analyse leren door een globale benadering leren door extravert te zijn leren door introvert te zijn leren door reflectief te reageren leren door impulsief te reageren leren door de werkelijkheid open, intuïtief en associatief te benaderen leren door de werkelijkheid gesloten en gestructureerd te benaderen Niet alleen verschillen leerstijlen per leerling, ook doen de schoolvakken vaak een beroep op een bepaalde leerstijl. Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan verschillen in leerstijlen zijn: 1 veiligheid bieden aan leerlingen: eigen leerstijl laten benutten 2 effectiviteit: leerling leert beter als hij zijn leerstijl kan toepassen 3 horizon verbreden: leerling andere, misschien voor hem of haar betere leerstijlen laten ontdekken LEERSTRATEGIEËN Leerstrategieën zijn de stappen die de leerling zet om zijn leren effectiever en efficiënter te maken. Leerlingen kiezen strategieën die het beste bij hun leerstijl passen. Er zijn tal van leerstrategieën. Bijvoorbeeld: betekenis van een woord afleiden uit de tekst categoriseren (rijtjes maken) schematiseren, bijvoorbeeld oorzaak-gevolg vereenvoudigen door gebruik van metaforen concentreren onderwerpen of invalshoeken kiezen op basis van eigen interesses doelgericht lezen met behulp van een


voorkennis activeren concretiseren met voorbeelden betekenis geven door koppeling aan eigen ervaringen uit je hoofd leren aantekeningen maken jezelf moed inpraten ontspannen met muziek of sport je eigen vooruitgang bijhouden

55


leesstrategie vragen stellen om verheldering of verbetering samenwerken met klasgenoten

Docentenhandleiding

huiswerk plannen lastige woorden en zinnen niet gebruiken omschrijvingen geven

Belangrijke argumenten om aandacht te besteden aan leerstrategieën zijn: 1 structuur en veiligheid bieden aan leerlingen 2 effectiviteit: leerling leert beter als hij de bij hem passende leerstrategieën kan toepassen Leerstrategieën spelen een belangrijke rol in opdrachten in Nieuw Nederlands. Bijvoorbeeld: vragen stellen en doorvragen eigen onderwerpen en invalshoeken kunnen kiezen leesstrategieën schrijfstrategieën spreekstrategieën zoekstrategieën woordraadstrategieën strategieën om woorden te onthouden LESSENPLANNING In hoofdstuk 4 van deze docentenhandleiding zit voor elk hoofdstuk een zogenaamde planning per hoofdstuk. Aan de hand van die planningen kan de docent besluiten het hoofdstuk helemaal te doen, enkel opdrachten niet te doen, meer of minder zelfstandig te laten werken, et cetera. LITERATUUR Naast de taalvaardigheidboeken van Nieuw Nederlands is er vanaf schooljaar 2008-2009 ook een literatuurwebsite: www.nieuwnederlandsliteratuur.noordhoff.nl. De literatuurwebsite * is actueel * is geschikt als naslagwerk * bevat tal van analyse- en verwerkingsopdrachten proza en poëzie * bevat een complete geschiedenis van de Nederlandse literatuur; * geeft een overzicht van literaire begrippen; * bevat cursus fictie schrijven; * toont beeld- & geluidsfragmenten bij onder meer het literatuurfestival Crossing Border; * biedt aanvullend naslagmateriaal; * biedt docentenmateriaal als lesideeën, uitwerkingen, toetsen, etc. POSITIEVE FEEDBACK Uitgangspunt van positieve feedback is dat leerlingen beter leren als goed gedrag positief bevestigd wordt dan wanneer fout gedrag wordt afgekeurd. Ook kan positieve feedback worden gegeven als een leerling iets niet goed heeft gedaan. In dat geval wordt positieve feedback gegeven door de nadruk te leggen op de oplossing, en niet op het probleem. De feedback is in dat geval constructief; de leerling wordt een kans geboden om het goed te doen. Gebruik de volgende richtlijnen voor het geven van positieve feedback: 1 Beschrijf het actuele gedrag van de ander specifiek en concreet. 2 Gebruik de ik-vorm. 3 Richt de feedback op veranderbaar gedrag. 4 Spreek een wens uit: welk gedrag wilt u van de leerling zien? PRAKTIJKOPDRACHTEN


56


Docentenhandleiding

Alle hoofdstukken van de cursussen Schrijven, Spreken, Taalbeschouwing en Eindexamen worden afgesloten met een praktijkopdracht. Een praktijkenopdracht is verwant aan de in het Hoger Onderwijs gangbare ‘casus’. De leerlingen moeten door het uitvoeren van een praktijkopdracht laten zien, dat zij het geleerde in voldoende mate beheersen. PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING In de Vernieuwde Tweede Fase zijn secties Nederlands vrijer in de keuzes van vakonderdelen die voor het Schoolexamen meetellen. Ook de weging van de verschillende onderdelen is niet langer voorgeschreven. Literatuur kan bovendien weer meetellen ín het cijfer dat voor Nederlands gegeven wordt. De verwachting is dat op de meeste scholen veel aandacht besteed blijft worden aan schrijfen spreekvaardigheid. Wat daarbij komt, zal van school tot school verschillen. Zo zullen sommige secties meer aandacht gaan geven aan het literatuuronderwijs, andere zullen aandacht gaan geven aan grammatica, spelling en/of taalbeschouwing. In hoofdstuk 2 van deze docentenhandleiding staat informatie over de nieuwe mogelijkheden. REFLECTIE Door het gebruik van feedback- en commentaarformulieren bij de hoofdstukken van de cursussen Schrijven en Spreken geven én ontvangen de leerlingen kritisch commentaar bij de door hen geleverde prestaties. Hierdoor leren ze ook kritischer naar zichzelf te kijken en kunnen hun prestaties ook beter worden. REMEDIAL TEACHING Remedial teaching is onderwijs dat leerlingen – vaak individueel – krijgen aangeboden om specifieke leerproblemen aan te pakken en/of om leerachterstanden weg te werken. Remedial teaching kan plaatsvinden door de leerling extra oefenstof aan te bieden (meer van hetzelfde) of door de leerling met een andere onderwijskundige aanpak (zelfde leerstof, andere aanpak) te benaderen. Belangrijke argumenten voor remedial teaching zijn: 1 alle leerlingen bij de les houden 2 rechtdoen aan verschillen tussen leerlingen 3 rekening houden met individuele voorkeuren voor leerstijlen en leerstrategieën Leerlingen die extra oefenstof nodig hebben kunnen hiervoor het materiaal op de I-clips gebruiken. SAMENHANG TUSSEN VAKKEN Samenhang tussen vakken betekent dat de verschillende vak- en leergebieden vorm en inhoud van het onderwijs op elkaar afstemmen. Als een docent zelf schrijfopdrachten geeft (en dus niet die uit het boek overneemt), kan hij de leerlingen laten kiezen over welk onderwerp ze een uiteenzetting, beschouwing etc. willen schrijven. Dat kan dan ook een onderwerp zijn waar de leerlingen al bij een ander vak of bij hun profielwerkstuk al aandacht aan besteed hebben. Hetzelfde geldt voor de keuze bij de praktijkopdrachten van de hoofdstukken van de cursus Spreken. Zo is debatteren goed te combineren met maatschappijleer en geschiedenis. Presenteren kan in veel gevallen gebruikt worden bij het profielwerkstuk. Er zijn al scholen die bij de presentatie van de profielwerkstukken ook een cijfer voor spreekvaardigheid geven. De cursus Samenvatten en schematiseren is gericht op studievaardigheid: hoe maak je een goed overzicht van de te leren stof?


57


Docentenhandleiding

SCHOOLWISE www.schoolwise.nl is de website waar de I-clips worden aangeboden. Leerlingen en docenten moeten inloggen om met Schoolwise te werken. Belangrijke argumenten voor het werken Schoolwise zijn: 1 docenten kunnen met behulp van Schoolwise met de beschikbare onderdelen op de I-clips differentiëren, door bepaalde oefeningen wel of niet in te plannen voor een bepaalde leerling 2 Schoolwise biedt de docent inzicht in de uitvoering van de oefeningen op de I-clips, alsook over de resultaten daarvan 3 docenten kunnen binnen Schoolwise zelfgemaakt lesmateriaal aanbieden SCHRIJFDOSSIER De verwachting is dat de meeste secties Nederlands ook in de Vernieuwde Tweede Fase de leerlingen een Schrijfdossier laten aanleggen. In dat schrijfdossier worden de producten die de verschillende praktijkopdrachten hebben opgeleverd, bewaard. Hierbij moeten verschillende keuzes worden gemaakt: - Welke praktijkopdrachten moeten de leerlingen maken? - Worden alleen de opdrachten uit het boek gemaakt, komt de docent met actuele onderwerpen of mogen de leerlingen zelf onderwerpen aandragen? - Bij welke opdracht moet er eerst een documentatiemap gemaakt worden? - Mogen de leerlingen in sommige gevallen kiezen welke praktijkopdracht ze maken en welke niet? (Bijvoorbeeld: ‘Maak twee van de vier praktijkopdrachten van het hoofdstuk Activerende teksten.’) - Wordt alleen het eindproduct in het schrijfdossier opgenomen, of ook de documentatiemap, het bouwplan, de eerste versie en de in gevulde commentaarformulieren? - Wordt een als onvoldoende beoordeeld schrijfproduct in het dossier opgenomen, of moet het eerst verbeterd worden tot het ‘naar behoren’ is? STUDIEWIJZER Studiewijzers bevatten een instructie voor de leerling om zelfstandig te werken, in actieve samenwerking met zijn docent en/of klasgenoten. Met een studiewijzer kan de leerling zelf aan de slag, zonder volledig of voortdurend van de docent afhankelijk te zijn. Een studiewijzer geeft in leerlingentaal antwoord op zeven vragen: Volledige instructie 1 Welke opdracht ga ik precies doen? 2 Wat heb ik nodig voor deze opdracht? 3 Met wie werk ik samen? 4 Waar kan ik terecht als ik hulp nodig heb? 5 Hoeveel tijd heb ik voor de opdracht? 6 Hoe wordt de opdracht nagekeken of beoordeeld? 7 Wat ga ik doen als ik eerder klaar ben?

Voorbeeld Nieuw Nederlands, p. 103-106, opdr. 1 t/m 5 woordenboek zelf kiezen: alleen, in 2-tallen of in 3-tallen eerst een klasgenoot, daarna pas je docent 3 uur nakijken met antwoordenboek Meer oefenen

Een studiewijzer is een middel om actief en zelfstandig leren te bevorderen. Echter, een dichtgetimmerde studiewijzer, waarin de route en de tijd volledig zijn vastgelegd, werkt contraproductief en leidt dus vaak niet tot actief en zelfstandig leren. Belangrijke argumenten voor het gebruiken van een studiewijzer zijn: 1 bevorderen van actief en zelfstandig leren 2 keuzevrijheid bieden aan leerlingen voor bijvoorbeeld extra stof, verdieping of het werken aan een ander vak 3 meer ruimte voor docent om andere rollen uit te voeren, bijvoorbeeld begeleiding


58


Docentenhandleiding

In hoofdstuk 4 van deze handleiding staan planningen per hoofdstuk. Deze kunnen bij het maken van de studiewijzers gebruikt worden. TOETSEN Toetsen hebben tot doel om inzicht te krijgen in het niveau en de vooruitgang van de individuele leerling. Toetsen kunnen schriftelijk of digitaal worden afgenomen. Toetsen bieden variatie in vraagtypen en sluiten nauw aan bij de aangeboden leerstof. Toetsen kunnen ook gebruikt worden om Schoolexamencijfers te genereren. Een en ander is uiteraard afhankelijk van de keuzes die de secties Nederlands maken. Belangrijke argumenten voor toetsen zijn: 1 leereffect: leerling kan leren van de feedback op gemaakte toetsen 2 disciplinerend: toetsen versterken de motivatie om te leren 3 feedback op onderwijsaanpak: toetsen geven informatie over effectiviteit van de gevolgde aanpak in de lessen 4 kwalificerend: informatie verzamelen voor de overgang of groepsplaatsing Bij Nieuw Nederlands worden verschillende soorten toetsen aangeboden: D-toetsen: bij de hoofdstukken van de cursussen Lezen, Argumenteren, Woordenschat, Spellen en Formuleren. Hoofdstuktoetsen: bij de hoofdstukken van de cursussen Lezen, Argumenteren, Woordenschat, Spellen, Formuleren, Samenvatten en schematiseren en Taalbeschouwing. VERNIEUWDE TWEEDE FASE In hoofdstuk 2 van deze docentenhandleiding wordt de Vernieuwde Tweede Fase besproken: wat is er veranderd, wat kan hetzelfde blijven, welke nieuwe mogelijkheden voor het vak Nederlands liggen er? WEBQUEST Een webquest is een opdracht waarbij leerlingen onder meer gebruik maken van internet (het web) om een taak (een quest) uit te voeren. Een webquest bestaat meestal uit zeven onderdelen: 1 Inleiding 2 Opdracht 3 Werkwijze 4 Informatiebronnen 5 Beoordelingsschema 6 Terugblik 7 Informatie voor de docent Opdracht, werkwijze, informatiebronnen en criteria worden expliciet aan de leerling aangeboden zodat leerlingen de klus zelfstandig, zonder hulp van de docent, kunnen klaren. Belangrijke argumenten voor het werken met een webquest zijn: 1 handig leermiddel voor actief leren, vaak gratis beschikbaar 2 gebruik van actuele bronnen op internet 3 een webquest stimuleert door zijn gesloten aanpak systematisch werken 4 een webquest biedt keuzevrijheid aan leerlingen ZELFSTANDIG LEREN De zelfstandigheid van leerlingen op school kan in vier fasen toenemen: Fase 1: zelf werken Fase 2: zelfstandig werken Fase 3: zelfstandig leren Fase 4: zelfverantwoordelijk leren


59


Docentenhandleiding

Bij iedere fase neemt de verantwoordelijkheid van de leerling voor de inhoud en de aanpak toe. Het leren verschuift met andere woorden van meer docentgestuurd naar meer leerlinggestuurd. Zelfstandig leren is de derde van de vier fasen. Bij zelfstandig leren nemen de leerlingen zelf beslissingen over het wat en het hoe van het leren binnen door de docent gestelde kaders. Er is sprake van een gedeelde sturing van docent en leerling. De beslissingen kunnen betrekking hebben op zeven kenmerken van het leren: vaststelling leerdoel omvang en openheid van de opdracht gerichtheid op inhoud (cognitie) of proces (metacognitie) de rol van de docent de rol van de leerling feedback op leerinhoud en/of proces reflectie Belangrijke argumenten voor zelfstandig leren zijn: 1 hoger leerrendement 2 eisen van een snel veranderende samenleving 3 voorbereiden op vervolgonderwijs 4 afwisselender rol docent Nieuw Nederlands is zowel geschikt voor zelf werken, zelfstandig werken, zelfstandig leren als zelfverantwoordelijk leren.


60


Docentenhandleiding

Hoofdstuk 6 Auteurs gezocht De auteursteams van Nieuw Nederlands zijn flink gegroeid, maar wij blijven op zoek naar enthousiaste, ervaren en beginnende docenten die in een team en individueel kunnen werken. Iets voor u? Vindt u het leuk om actief en op een andere manier met uw vak bezig te zijn? Om samen te werken met collega’s van andere scholen in het land? En om materiaal te ontwikkelen dat uitgegeven wordt? Neem dan contact met ons op en informeer naar de mogelijkheden! Wij zijn op zoek naar docenten die • • • • • • •

een volledige of parttime baan in het voortgezet onderwijs hebben; met Nieuw Nederlands, een andere methode of met eigen materiaal werken; lesgeven in het vmbo of in het havo/vwo; lesgeven in de onderbouw en/of de bovenbouw; de lerarenopleiding volgen; Nederlands studeren en hun schrijftalent verder willen ontwikkelen; zich graag verder willen ontwikkelen.

Wilt u samen met dit team en Noordhoff Uitgevers praktisch, bruikbaar en inspirerend materiaal ontwikkelen voor deze doelgroep? Stuur dan uw cv naar Willemijn Muggen, projectleider Nederlands, e-mail: [email protected], telefoon: 050-522 61 92.


61

vwo

Recommend Documents