VWO

>>> Ik en Geld (2014) Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO

Voorwoord Veel scholen besteden al aandacht aan financiële educatie. Het is niet alleen door ‘de crisis’ dat dit onderwerp hoog op de agenda staat . Het is ook een aspect van burgerschap dat –los van het morele vraagstuk (hoe verdien je je geld?)- veel verschil maakt: "w ie zichzelf op financieel gebied goed weet te redden, heeft meer vrijheid en autonom ie om eigen keuzes te maken". Dit is een belangrijke vaardigheid in de 21s te eeuw. Ik en Geld laat leerlingen op een aansprekende en actieve manier nadenken over diverse financiële vraagstukken die direct gerelateerd zijn aan de eigen belevingswereld. De vijf lessen zijn in 2012 in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Banken ontwikkeld door Codename Future. Na een pilot op 10 scholen is het materiaal op punten aangescherpt en is in de handleiding de specifieke koppeling gemaakt -met opdrachten uit bestaande methodes Economie voor de onderbouw (VMBO en Havo/VWO). De lessen kunnen deels het lesprogramma van Economie vervangen maar zijn ook los daarvan inzetbaar, bijvoorbeeld in mentoruren of bij Mens en Maatschappij -lessen. In de lessen is op verschillende plekken gebruik gemaakt van materiaal van de Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB, Edgie) en het Nibud. We bedanken deze organisaties en ook uitgeverijen Noordhoff, ThiemeMeulenhoff en Malmberg die voor dit schooljaar een koppeling hebben gemaakt in de digit ale versie van hun economiemethodes naar de modules van Ik en Geld. >>> Ik e n Geld 2014 | Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO

2

Inhoudsopgave 1. 1.1 1.2 1.3

Het lespakket ............................................................................................4 Gebruik....................................................................................................... 4 Omvang en locatie van de les ......................................................................... 4 Aanpak ....................................................................................................... 4

2. Doe len.......................................................................................................5 2.1 Doelgroep en niveau ..................................................................................... 5 2.2 (Kern)doelen ............................................................................................... 5 3.

Inhoud van de lessen .................................................................................6

4.

Aansluiting lesmethodes op ‘Ik e n Geld’ .....................................................8

5.

Samenwerkingspartne rs ............................................................................8

6. 6.1 6.2 6.3 6.4

Praktische zake n .......................................................................................9 Aanvragen wachtwoorden .............................................................................. 9 Inlogprocedure ............................................................................................. 9 Workspace-tips ............................................................................................ 9 Docentmateriaal ......................................................................................... 10

7.

Module 1 Mijn levensstijl ..........................................................................11 Leerdoelen ................................................................................................ 11 Voorbereiding ............................................................................................ 11 Lesinhoud ................................................................................................. 11

8.

Module 2 Mijn inkomsten .........................................................................15 Leerdoelen ................................................................................................ 15 Voorbereiding ............................................................................................ 15 Lesinhoud ................................................................................................. 15

9.

Module 3 Mijn uitgaven ............................................................................17 Leerdoelen ................................................................................................ 17 Voorbereiding ............................................................................................ 17 Lesinhoud ................................................................................................. 17

10. Module 4 Mijn bank ..................................................................................19 Leerdoelen ................................................................................................ 19 Voorbereiding ............................................................................................ 19 Lesinhoud ................................................................................................. 19 11. Module 5 Mijn toekomst ...........................................................................22 Leerdoelen ................................................................................................ 22 Voorbereiding ............................................................................................ 22 Lesinhoud ................................................................................................. 22

>>> Ik e n Geld 2014 | Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO

3

1. Het lespakket 1.1. Gebruik Ik en Geld bestaat uit vijf lessen. Het eerste deel van de les gaan leerlingen zelfstandig doorwerken (±25 min) en het tweede deel dat klassikaal wordt nabesproken (15+min). De lessen kunnen los van elkaar gegeven worden. Het zijn zelfstandige eenheden die eenvoudig kunnen worden ingepast in de gebruikte economiemethode. 1.2. Omvang en locatie van de les De modules gaan uit van 50 minuten lestijd. Voor het eerste deel hebben leerlingen toegang nodig tot een computer (idealiter in tweetallen). Afhankelijk van de voorzieningen op school vindt dit deel van de les plaats met eigen laptop s, in de mediatheek of een computerlokaal. Het tweede deel en de afsluiting gebeurt via het digibord of een beamer, bij voorkeur in een leslokaal. 1.3. Aanpak De lessen zijn opgenomen in de Workspace van Codename Future. Deze digitale leeromgeving vormt het hart van de lessen waar de kennisoverdracht plaatsvindt (http://codenamefuture.nl/). Structuur van de modules Deel 1: Introductie e n Ke nnisoverdrac ht

Een individueel deel in het computerlokaal Leerlingen werken de eerste helft van de les alleen of in tweetallen zelfstandig aan de lesstof.

Eerder klaar? Huiswerk?

Werkblad met verwerkingsopdra cht

30 minuten

Een deel van de antwoorden van leerlingen wordt centraal opgeslagen. Deze antwoorden worden later voor de nabespreking getoond op het digibord. 5 – 10 minuten

Ke uze: a. werkblad maken tijdens de les (en bespreken in deel twee van de les). b. werkblad aan het eind van deel 2 van de les laten maken (en dan evt. als huiswerk). Dit werkblad print u vooraf, zodat u het direc t kan gebruiken. Aan dit werkblad werkt elke leerling zelfstandig. Het werkblad gaat in op een onderdeel van de les.

Deel 2: Digibordles met meningvorme nd onderdeel

Klassikaal dee l onde r begele iding van de doce nt, met behulp van een beame r of digibord In het klassikale deel worden onderdelen uit het eerste deel nabesproken. Daarnaast komt meningsvorming hier aan de orde. In dit deel komen de antwoorden terug die leerlingen in het eerste deel hebben ingevoerd.


15+ minuten (afhankelijk qua module: check de handouts)

4

2. Doelen 2.1. Doe lgroep De doelgroep bestaat uit leerlingen die voor het eerst economie krijgen. Bij de meeste scholen zullen dat leerlingen zijn uit het tweede leerjaar. Het ligt voor de hand de lessen in te zetten bij het vak economie. Ze kunnen ook gebruikt worden bij maatschappijleer of tijdens een mentoruur. Niveau: De inhoud van de lessen is voor VMBO en Havo/VWO in grote lijnen gelijk. Op een aantal punten zijn er verschillen, met name waar het gaat om rekenopdrachten (percentages, Excel). Dit is in de omschrijving van de les in de handleiding en in de PowerPoint aangegeven. 2.2. Ke rndoele n Ik en Geld sluit aan bij de volgende kerndoelen: Mens e n Maatschappij: 42. De leerling leert in eigen ervaringen en in de eigen omgeving effecten te herkennen van keuzes op het gebied van werk en zorg, wonen en recreëren, consumeren en budgetteren, verkeer en milieu. Wiskunde: 22. De leerling leert de structuur en de samenhang te doorzien van positieve en negatieve getallen, decimale getallen, breuken, procenten en verhoudingen en leert ermee te werken in zinvolle en praktische situaties. 23. De leerling leert exact en schattend rekenen en redeneren op basis van inzicht in nauwkeurigheid, orde van grootte, en marges die in een gegeven situatie passend zijn. 25. De leerling leert informele notaties, schematische voorstellingen, tabellen, grafieken en formules te gebruiken om greep te krijgen op verbanden tussen grootheden en variabelen. Eindterme n: Wat betreft de eindtermen bestaat er aansluiting bij een aantal VMBO eindtermen en dan met name wat betreft de exameneenheden K1, K4a, K4b. K3 en K5 komen indirect aan de orde. Voor HAVO/VWO is de aansluiting niet aan de orde. Ik en Geld biedt onderbouwleerstof gericht op financ iële zelf redzaamheid en gaat niet over het vak economie als zodanig. Leerdoe len financië le educatie: Er zijn twee leidinggevende documenten met leerdoelen f inanciële educatie, van Nibud en van WWJB. Het materiaal van Ik e n Geld sluit aan bij een groot deel van deze doelen. De doelen zijn in beide bestanden net anders geformuleerd. In de handleiding staan per module 3 of 4 leerdoelen uit het meest recente leerdoelendocument, namelijk dat van Nibud: Leerdoelen & competenties, herziene versie 2013. (de volledige versie van deze leerdoelen zijn te downloaden via de link)


5

3. Inhoud van de lessen De lessenserie Ik e n Ge ld bestaat uit 5 modulen van elk 50 minuten. Module 1: Mijn levensstijl

Leerdoe len  De leerlingen kunnen een inschatting maken van de prijs van een product.  De leerlingen onderkennen de invloed van reclame op hun bestedingen.  De leerlingen begrijpen dat versc hillende voorkeuren en prioriteiten tot verschillende keuzes leiden. Centrale begrippen waarde, merk, beïnvloeding (bew ust, onbewust), reclame, bestedingen, status, impulsiviteit, risico’s Beschrijving Wat is geld eigenlijk waard? Wat kun je kopen voor je geld? Ben je je bewust van de invloed van reclame en van hoeveel geld je eigenlijk uitgeeft? Daar gaat deze module over. Dit wordt gekoppeld aan de leefstijl / het bestedingspatroon van leerlingen (de geldtypetest van Stichting WWJB, www.edgie.nl).

Module 2: Mijn inkomsten

Leerdoe len  De leerlingen weten dat zij en de werkgever zich moeten houden aan bepaalde regels als ze werken.  De leerlingen weten de consequenties van hun bestedingsbeslissingen.  De leerlingen weten wat rente is.  De leerlingen kunnen uitrekenen hoe lang ze voor een spaardoel moeten sparen. Centrale begrippen inkomstenbronnen, natura, rente, loon, inkomen, zakgeld, belgeld, kleedgeld, rondkomen, minimumloon, regels over werk Beschrijving Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen hebben. Anders is het lastig om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baantje, belgeld, het zijn allemaal bronnen van inkomsten. In deze les gaan we in op die bronnen van inkomsten en hoe leerlingen ervan rond kunnen komen.

Module 3: Mijn uitgaven

Leerdoe len  De leerlingen weten om welke uitgaven ze niet heen kunnen.  De leerlingen kunnen de totale werkelijke kosten van een aankoop berekenen, waarbij de aanschafprijs en bijkomende producten en kosten worden meegenomen.  De leerlingen kunnen inschatten of een bepaalde aanbieding echt een voordeel oplevert.  De leerlingen kunnen zich laten informeren (in winkels en/of op internet) voordat ze een product kopen. >>> Ik e n Geld 2014 | Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO 6

Centrale begrippen uitgaven, vaste lasten, eenmalig / incidentele uitgaven, persoonlijke uitgaven, huishoudelijke uitgaven, levensbehoeften, voorwaarden, overzicht, prijzen vergelijken, besparen Beschrijving Jongeren hebben nog niet veel uitgaven. Toch verliezen ze vaak het overzicht. Dat komt bijvoorbeeld door onverwachte bijkomende kosten of doordat de voorwaarden (bij een abonnement) niet goed zijn gelezen. Deze les gaat over verschillende soorten uitgaven en de keuzes die je hebt als je op het punt staat iets te kopen. Module 4: Mijn bank

Leerdoe len  De leerlingen weten wat de functie van een bank is.  De leerlingen kunnen hun uitgaven controleren.  De leerlingen kennen de (financiële) consequenties van rood staan, kopen op afbetaling en een lening afsluiten.  De leerlingen zijn op de hoogte van gevaren bij betalen, zoals skimming. Centrale begrippen bankzaken, spaarrekening, betaalwijzen (contant, giraal), betaalrekening, internetbankieren, krediet, schuld, lenen, rente, sparen, saldo, overzicht, rood staan, voorschieten Beschrijving Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de bank waar de meeste mensen gebruik van maken. In deze les wordt bovendien aandacht besteed aan geldezels, kopen op afbetaling, rood staan en lenen (van klasgenoten en vrienden).

Module 5: Mijn toekomst

Leerdoe len  De leerlingen weten dat er een minimumjeugdloon bestaat.  De leerlingen weten wat belasting is en waarom je dat betaalt.  De leerlingen die werken, zijn in staat zich op de hoogte te stellen van weten regelgeving omtrent arbeidstijden en de toegestane werkzaamheden.  De leerlingen weten met welke vaste lasten je te maken krijgt als je zelfstandig woont. Centrale begrippen: loon, minimumloon, loonstrook, belasting, brutosalaris, nettosalaris, belastingteruggave, eigen bedrijf, BTW, productprijs, omzet, winst, inkoopwaarde, be drijfskosten, reserveringen Beschrijving Deze les gaat over de toekomst en geldzaken: geld verdienen, belasting terugvragen, wet - en regelgeving rondom werk maar ook over het hebben van een eigen bedrijf (hoeveel verdien je? hoe bepaal je de prijs van een product?).


7

4. Aansluiting lesmethodes op Ik en Geld De thema’s in Ik e n Ge ld sluiten aan bij de meest gebruikte lesmethodes. Waar de lesmethodes over het algemeen veel kennis en achtergronden bieden, maakt Ik en Geld op een activerende en aansprekende manier de vertaling naar de persoonlijke financiële situatie van de jongeren. In de bijlage vindt u een overzicht waarin is weergegeven waar Ik en Ge ld aansluit bij lesmethodes economie. Het gaat om de volgende methodes: Malmberg

- Praktische economie, economie en M&O voor de onderbouw; leeropdrachtenboek (vierde druk, 2010) - Economisch bekeken; handboek VMBO-bk (6e druk, 2004) - Economisch bekeken; handboek Havo/VWO (6e druk, 2005)

Noordhoff Uitgevers

- Pin*code; VMBO-bk leerwerk-boeken A+B (5e editie, 2011) - Pin*code; 2 VMBO-T/ Havo leerboek (5e editie, 2011) - Pin*code; 2 Havo/VWO leerboek (5e editie, 2012)

Thieme Meulenhoff

- 200%; 2 VMBO-T/Havo leerwerkboek en leeropdrachtenboek (1e druk, 2013) - Percent Economie; leerwerkboek kgt (1e druk, 2007)

5. Samenwerkingspartners Ik en Geld is ontwikkeld in opdracht van de Nede rla ndse Ve reniging van Banke n (NVB) en in samenwerking met de Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) en het Nibud. De Nederlandse Vereniging van Banken behartigt de belangen van ongeveer 75 banken die in Nederland actief zijn. Veel van de leden ontwikkelen activiteiten voor het voortgezet onderwijs. Deze variëren van gastlessen tot projectweken en van lesmateriaal tot voorstellingen. Informatie hierover is te vinden op de websites van de verschillende banken. Om jongeren te bereiken heeft WWJB het eigen jongerenplatform: Edgie, waar jongeren kunnen mee discussiëren en op de hoogte worden gehouden van actuele financiële onderwerpen. Meer informatie over Stichting Weet Wat Je Besteedt: www.wwjb.org. Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) is een onafhankelijke organisatie die consumenten informeert en adviseert over geldzaken. In het lesmateriaal wordt herhaaldelijk verwezen naar resultaten uit het Nibud Scholieren Onderzoek (2012-2013). ( Dit is gelijk een link naar het hele rapport) Op verschillende plekken in de modules worden deze participanten genoemd of worden door hen ontwikkelde materialen gebruikt, zoals korte filmpjes, educatieve games en werkbladen.


8

6. Praktische zaken 6.1. Aanv ragen wachtwoorden Om toegang te krijgen tot de les hebben de leerlingen een individuele toegangscode nodig. Deelname is gratis. U verkrijgt de wachtwoorden door u in te schrijven op www.codenamefuture.nl/ikengeld of door telefonisch contact op te nemen. De contactgegevens vindt u hieronder. Eventueel kan Codename Future u ondersteunen bij de uitvoering van het project. Prijzen op aanvraag. Codename Future Binckhorstlaan 36 (kamer M3.34) 2516 BE Den Haag [email protected]

Algemene informatie voor scholen: Martijn Spekman 070 – 302 47 70 06 – 10 905 840 [email protected]

6.2. Inlogprocedure Het inloggen in de les gaat als volgt: 1. 2. 3. 4. 5.

Ga naar http://codenamefuture.nl/ ; Vul gebruikersnaam en wachtwoord in, rechts van de website bij ‘inloggen’; Ga naar het tabblad ‘School’; Ga naar het lesarrangement Ik en Geld 2014; Klik op de lestitel om de les te openen.

6.3. Workspace-tips De les opent altijd op de plaats waar je de vorige keer gebleven was. 

  

Leerlingen (en u ook) kunnen hun wachtwoord (niet hun gebruikersnaam) wijzigen via > Persoonlijk > Instellingen > Wachtwoord wijzigen. Bureaublad van de leeromgeving wijzigen? > Persoonlijk > Instellingen > Workspace. Is een leerling het wachtwoord vergeten? U kunt het als docent altijd terugvinden: > Organisatie > Gebruikers > naam invullen > Zoeken De leerlingen kunnen hun antwoorden zelf controleren door op ‘Antwoorden tonen’ te klikken, onderaan de pagina. Ze moeten dan wel eerst iets hebben ingevuld.


9

6.4 Docentmateriaal Voor docenten zijn er verschillende ondersteunende materialen ontwikkeld. Zo is er op verzoek van gebruikers in de pilot -fase een PowerPointpresentatie gemaakt die als handout geprint kan worden. Hieronder leest u meer. Digibord, Powe rPoint hand-out, handleiding, werkblade n De nabespreking in het digibordgedeelte wordt in de eerste plaats geleid door de inhoudelijke bespreekpunten op het digibord. Daarbij is een PowerPointpresentatie beschikbaar die als hand-out geprint kan worden. In de PowerPoint staat achtergrondinformatie en aanwijzingen voor een verdieping van de leerstof, een dia per paragraaf uit de digibordles . In de handleiding vindt u naast de inhoud van de lessen in de Workspace (inclusief links die de leerlingen volgen om de opdracht en te kunnen maken) aanwijzingen voor de voorbereiding van de les. Voor sommige onderwerpen is achtergrondinformatie toegevoegd. In het leerdoelenoverzicht (paragraaf 3, Inhoud van de lessen) staan bij iedere module de belangrijkste begrippen die aan de orde komen. Met name voor laagtaalvaardige leerlingen is het aan te raden deze begrippen eventueel extra toe te lichten en het begrip te controleren. De verwerkingsopdrachten op de werkb laden print u voorafgaand aan elke les.

Alle materialen (werkbladen/handouts) kunt u kosteloos downloaden op www.codenamefuture.nl/ikengeld.

Interessante achtergrondinformatie: Nibud Nibud WWJB

Leerdoelen Financiële Educatie, herziene versie 2013 Nibud Scholieren Onderzoek 2012-2013 MoneyMindSets (2011)


10

7. Module 1: Mijn levensstijl Leerdoele n  De leerlingen kunnen een inschatting maken van de prijs van een product.  De leerlingen onderkennen de invloed van reclame op hun bestedingen.  De leerlingen begrijpen dat verschillende voorkeuren en prioriteiten tot verschillende keuzes leiden. Voorbe reiding a. Leerlingen maken een geldtypentest. Deze test is ontwikkeld door WWJB en is te vinden op www.edgie.nl. Bij deze test hoort een handleiding met achtergrondinformatie over de geldtypen, de test en onderzoek dat WWJB heeft uitgevoerd onder jongeren van verschillende leeftijden. b. Print vooraf voor elke leerling een werkblad ‘Ik ben Ik’. Als u ervoor kiest de slogans uit de verwerkingsopdracht op te laten hangen in de klas, dan hebt u bovendien papier, tekenmateriaal en bevestigingsmateriaal nodig.

Lesinhoud 1a. Introductie 1b. De waarde van geld Leerlingen schatten de prijs van verschillende producten en reageren op twee stellingen. De stellingen worden komen terug in de digibordles. 1c. Bewust en onbewust Veel gedrag is onbewust. Hoe (on)bewust denken leerlingen dat zij zelf zijn? 1d. Onbewuste invloed van reclame Javier Guzman legt in een kort filmpje uit wat reclame met je doet. Het filmpje komt terug in de digibordles om nader te bespreken. 1e. Weet jij wat je besteedt? Leerlingen vullen een aantal vragen in over hun bestedingspatroon. 1f. Wat voor een geldtype ben jij? Leerlingen beantwoorden de 26 stellingen van de geldtypetest op www.edgie.nl. De antwoorden worden gescoord op 6 dimensies en vertaald naar 4 types. Vooral de score op ‘impulsiviteit’ en ‘statusgerichtheid zijn bepalend voor de uitslag. De indeling die het WWJB hanteert, is van belang omdat de financiële risico’s van de verschillende leefstijlgroepen verschilt. Levensgenieters en trendsetters lopen de grootste kans op financiële problemen, terwijl de regelaar een zeer lage kans hierop heeft.


11

Samenvatting Ge ldtype ntest Trendsetter

Regelaar

Je ziet er goed uit. Je bent zelfverzekerd. Je hebt gevoel voor humor. Je geeft geld gemakkelijk uit. Je koopt mooie en dure spullen. Niet alleen omdat je ze mooi vindt, maar ook om indruk te maken op anderen. Als Trendsetter vind je het leuk om uit te gaan. Niets is je te gek. Je geeft graag een rondje aan vrienden. Je kunt slecht tegen kritiek. Je vindt het fijn om dingen te bezitten.

Je bent een koopjesjager en voorzichtig met geld uitgeven. Je krijgt graag advies. Je hebt je zaakjes

Tip: Zet geld opzij voor later. Geef niet meer uit dan je hebt.

goed op orde. Je zet voor- en nadelen op een rijtje voor je iets gaat doen. Jij weet altijd precies hoeveel geld je nog hebt. Je zorgt dat je altijd nog wat geld hebt voor als je plotseling iets moet kopen. Voor de Regelaar draait de wereld niet om geld. Je maakt je soms teveel zorgen. Tip: Probeer te genieten van de dingen die je doet en hebt!

Levensgenieter

Toekomstplanner

Jij leeft in het hier en nu. Altijd opgewekt en vrolijk. Je houdt van het goede leven en daarom wil je alles meemaken. Je doet graag leuke dingen met vrienden en gaat vaak uit. Je bent een gulle gever en zorgt goed voor de mensen om je heen. Als Levensgenieter maak je je geen zorgen over de toekomst. Geld heb je alleen maar nodig om leuke dingen te kunnen doen. Soms ben je ongeduldig en denk je niet goed na. Je koopt regelmatig spullen waar je later spijt van hebt.

Je kent graag veel mensen. Je vindt het belangrijk een goede eerste indruk achter te laten. Je kleedt je netjes. Je bedenkt van te voren hoe dingen moeten verlopen. Je houdt niet van onverwachte zaken. Je bent zuinig. Sommige mensen vinden je gierig. Geld uitgeven kan later nog.

Tip: Probeer zorgvuldig met geld om te gaan. Schrijf dingen op zodat je weet waar je geld heen gaat en hoe je kunt sparen voor de toekomst. Probeer te sparen voor grote aankopen.

Je weet wat je wilt en zorgt dat dat gebeurt. Je spaart voor de dingen die je wilt hebben. Je maakt geen schulden. Je kunt ontevreden worden, doordat je teveel op je geld let.

Tip: Het geluk ligt ook in de kleine dingen, geniet zo veel mogelijk van het leven!

Deze 4 geldtypen zijn gebaseerd op 6 kenmerken die iets zeggen over de houding van jongeren ten opzichte van geld: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

impulsiviteit statusgerichtheid behoefte aan zekerheid onafhankelijkheid leenaversie (weerzin tegen lenen) leenbereidheid

Impulsiviteit en statusgerichtheid zijn de toonaangevende dimensies waarin de geldtypen zijn onderverdeeld.


12

1g. Ik ben… De leerlingen zien hier de omschrijving van de groepen die WWJB hanteert. 1h. Geldproblemen? Leerlingen denken na over het gedrag van de geldtypen: welke geldtypen komen gemakkelijk in de problemen? 1i. Afsluiting Leerlingen die tijd hebben, schatten de kosten van een concertbezoek. De andere opdracht gaat over de Schone Kleren Campagne: wij willen graag goedkope kleding, maar wat is daarvan de consequentie?


13

X

1. Ik ben zuinig. 2. Ik denk goed na over mijn aankopen en vind goed advies belangrijk. 3. Ik vind het belangrijk hoe anderen tegen me aankijken.

X X X

4. Ik doe graag gezellige dingen met vrienden. 5. Ik geef geld makkelijk uit.

X X

6. Ik heb een gat in mijn hand. 7. Ik heb veel kans op schulden.

X X

8. Ik hou van orde en regelmaat. 9. Ik koop graag dure dingen. 10. Ik koop veel dingen in de uitverkoop.

X X X

11. Ik moet regelmatig geld lenen van anderen. 12. Ik spaar om zaken te kopen. 13. Ik vind geld niet belangrijk.

X X X

14. Ik denk goed na over wat ik doe. 15. Ik vind plezier in het leven belangrijk. 16. Ik weet precies hoe ik er financieel voor sta

toekomstplanner

levensgenieter

regelaar

trendsetter

Module 1: Werkblad Ik ben ik – antwoorden

X X

8. Module 2: Mijn inkomsten Leerdoe len  De leerlingen weten dat zij en de werkgever zich moeten houden aan bepaalde regels als ze werken.  De leerlingen weten de consequenties van hun bestedingsbeslissingen.  De leerlingen weten wat rente is.  De leerlingen kunnen uitrekenen hoe lang ze voor een spaardoel moeten sparen. Voorbe reiding a. Print het werkblad of laat leerlingen sollicitatieformulieren verzamelen bij verschillende winkels / werkgevers uit de buurt. Dit soort formulieren zien er net even anders uit en zijn best moeilijk in te vullen doordat er vaak verschillende woorden gebruikt worden voor bijvoorbeeld ´voornaam en achternaam´. Je komt ook tegen: geboortenaam, meisjesnaam, familienaam’.

Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Eigen geld Leerlingen kijken een filmpje van Delta Lloyd: Hoe jongeren met geld omgaan. Welke jongere heeft de beste deal gesloten met zijn of haar ouders (100 euro, 1 euro, 65 euro). 1c. Inkomsten sorteren Dit is een praktische oefening als vervolg op 1b. 1d. Inkomstenbronnen Leerlingen maken kennis met de verschillende bronnen van inkomsten. De inkomstenbronnen zijn afgestemd op de leeftijdsgroep van de leerlingen. 1e. Zakgeld Leerlingen vergelijken hun eigen situatie met de situatie van leeftijdsgenoten via de website van het Nibud. Ook wordt duidelijk dat de hoogte van zakgeld niet zomaar te vergelijken is. De een moet er meer van betalen dan de ander. 1f. Vergoedingen Leerlingen geven aan of ze bel- en/of kleedgeld ontvangen en bedenken een voordeel en een nadeel van kleedgeld. De uitkomst wordt later op het digibord geprojecteerd. 1g. Loon Leerlingen vullen in of ze een baantje hebben en hoeveel ze daarmee verdienen. De uitkomst wordt later op het digibord geprojecteerd. De vragen kunnen worden beantwoord door de tabel (Bron: Rijksoverheid) goed te lezen. 1h. Rente VMBO krijgt algemene informatie over rente. Havo/VWO berekent rente op rente als je 1000 euro 10 jaar vastzet tegen 3%. Deze som komt voor VMBO terug in de digibordles, terwijl Havo/VWO een andere verdiepende som krijgt. 1i. Natura Leerlingen noemen 3 dingen die zij van hun ouders/verzorgers krijgen. >>> Ik e n Geld 2014 | Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO

15

1j. Rondkomen Leerlingen geven aan of ze kunnen rondkomen van hun inkomsten. Het resultaat komt terug op het digibord. Ze vullen ook in hoeveel geld ze maandelijks ontvangen uit de verschillende inkomstenbronnen. De waarde in euro van de spullen die ze in natura krijgen, is een schatting. 1k. Afsluiting Snelle leerlingen vullen de test in op de Spaarnavigator (Nibud), http://service.nibud.nl/spaarnavigator/startscherm.aspx. Een andere optie is dat ze kijken op de scholierensite van FNV Jong en een aantal vragen over veiligheid op het werk beantwoorden.


16

9. Module 3: Mijn uitgaven Leerdoe len  De leerlingen weten om welke uitgaven ze niet heen kunnen.  De leerlingen kunnen de totale werkelijke kosten van een aankoop berekenen, waarbij de aanschafprijs en bijkomende producten en kosten worden me egenomen.  De leerlingen kunnen inschatten of een bepaalde aanbieding echt een voordeel oplevert.  De leerlingen kunnen zich laten informeren (in winkels en/of op internet) voordat ze een product kopen. Voorbe reiding a. Leerlingen vullen op het werkblad in welke uitgaven zij zelf hebben aan snoep en snacks gedurende een week. Dit wordt nog inzichtelijker als u hen vooraf vraagt om bonnetjes te bewaren. Het werkblad is gemaakt door Stichting WWJB. U vindt de link naar de gratis download in paragraaf 6.4: doc ent materiaal.

Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Wat zou je doen… met een miljoen? Leerlingen bekijken een fragment van een filmpje en gaat over de vraag: ‘wat zou jij doen met een miljoen’? 1c. Soorten uitgaven De verschillende soorten uitgaven worden op een rijtje gezet: incidentele uitgaven, huishoudelijke uitgaven, persoonlijke uitgaven en vaste lasten. Dit onderdeel is gericht op kennisoverdracht. In blad 1d. gaan de leerlingen met deze kennis aan de slag. 1d. Ordenen Leerlingen verwerken de stof van 1c. 1e. Levensbehoeften Op de website van Nibud staat een stukje over prioriteiten stellen. Leerlingen lezen het stuk en geven aan wat bij hen op nummer 1 staat. 1f. De voorwaarden van een abonnement Leerlingen bekijken weer een filmpje van Uit de Min ( Humanitas). Wat kan er gebeuren als je de voorwaarden niet goed leest? 1g. Een mobieltje kopen Leerlingen geven aan wat voor hen belangrijke overwegingen zijn als ze een (andere) telefoon willen hebben. 1h. Bereken je dataverbruik Telefonie en het risico van veel dataverbruik wordt aan de orde gesteld. Steeds meer abonnementen zijn gebaseerd op het dataverbruik en minder op belminuten en SMS bundels. Maar hoeveel data verbruik je eigenlijk maandelijks? En als je over je datalimiet heen gaat, wat zijn da n de kosten? 1i. Een telefoonabonnement kiezen >>> Ik e n Geld 2014 | Docentenhandleiding VMBO/HAVO/VWO

17

Deze oefening draait om het invullen van gegevens in een vergelijkingsmodule en het interpreteren van de informatie die daaruit komt. 1j. Een gratis mobieltje? Leerlingen komen erachter dat een ‘gratis’ mob iel niet gratis is. In de eerste plaats omdat een abonnement zonder mobiel goedkoper is dan een abonnement met een ‘gratis’ mobiel. Sterker nog: je betaalt per saldo meer voor de telefoon dan wanneer je deze los koopt. 1j. Afsluiting Leerlingen die snel klaar zijn, maken een opdracht over *Bliep.


18

10. Module 4: Mijn bank Leerdoe len  De leerlingen weten wat de functie van een bank is.  De leerlingen kunnen hun uitgaven controleren.  De leerlingen kennen de (financiële) consequenties van rood staan, kopen op afbetaling en een lening afsluiten.  De leerlingen zijn op de hoogte van gevaren bij betalen, zoals skimming. Voorbe reiding a Print het werkbladen over 'skimmen'. Deze maken de leerlingen in tweetallen. Eventueel nog een groot exemplaar (A3 of groter) om op te hangen. De slogans om te waarschuwen tegen skimmen kunnen er dan omheen gehangen worden. Extra informatie: Skimmen is een groot probleem. Het kost de banken miljoenen euro’s per jaar. Je kunt een geldautomaat die geskimd is, herkennen aan een extra frontje voor de gleuf waar het pasje in moet. Bij de bovenste rij is de linker niet geskimd. Ook is er vaak een camera verborgen. In de middelste rij is de rechter geskimd. Er is een extra frontje en boven het beeldscherm zit een balk waar de camera in zit. Bij de onderste foto is de linker geskimd. Hier is een nieuwe mantel om de automaat gezet, waarin de skimapparatuur zit. Deze vorm van skimmen is moeilijk te herkennen. Ook de EMV-chip (het nieuwe pinnen) blijkt redelijk eenvoudig te skimmen te zijn. Lastig van deze vorm van skimmen is dat deze moeilijker aan de automaat te zien is.

Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Activiteiten van een bank In VMBO les bekijken leerlingen een filmpje over wat een bank doet. In de H/V les zoeken de leerlingen uit welke banken zijn aangesloten bij de NVB en wat zij precies aanbieden. Deze opdracht vraagt wat uitzoekwerk van leerlingen. Via de ledenlijst van de NVB (deze wordt regelmatig aangepast, leerlingen komen er via www.nvb.nl > vereniging > publicaties > ledenlijst) kijken ze op de website van een bank. Het gaat er vooral om dat ze zien wat voor soorten diensten er zijn en dat banken verschillen. 1c. Mijn bankzaken Leerlingen geven aan of ze hun eigen bankrekening en betaalpas hebben. 1d. Betalen Leerlingen geven aan welke vormen van betalen ze gebruiken. Tijdens de digibordles wordt er teruggekomen op de voordelen en de nadelen. Bijgaand achtergrondinformatie: Betaalvorm Munten/ biljetten Betaalpas

Voordelen Altijd duidelijk hoeveel geld je nog hebt. / Kan overal gebruikt worden. Veilig. / Bij verlies kun je de pas snel laten blokkeren, zodat je geen geld kw ijt raakt.

Nadelen Kun je eenvoudig kwijtraken. Niet verzekerd. / Zwaar. Moeilijk om overzicht te houden over hoeveel geld je nog hebt. Pincode vergeten. / Blokkering als je 3 keer een foute pincode hebt ingevuld.


19

iDeal

Snel. Veilig.

Overboeking

Veilig

Je moet internet beschikbaar hebben. Inloggegevens kunnen kwijtraken. Blokkering als je 3 keer een foute pincode hebt ingevuld. Overboeking duurt vaak 24 uur. Je moet internet beschikbaar hebben. Inloggegevens kunnen kwijtraken.

1e. Overzicht Bijzonder is dat de codes van bank tot bank verschillen. Op het afschrift of op interne t is wel altijd een legenda te vinden. Bij het afschrift in het lesmateriaal zijn de codes: AC = Acceptgiro TB = Terugboeking BA = Betaalautomaat MA = Machtiging 1f. Mijn saldo Leerlingen geven aan of zij inzicht hebben in hun bankzaken en of ze gemakkelijk lenen. De uitkomsten komen terug op het digibord en worden vergeleken met landelijke gegevens uit het Nibud Scholierenonderzoek 2012-2013. 1g. Sparen en rente Leerlingen zien dat banken werken met verschillende rentepercentages en begrijpen hoe je bepaalt wat de gunstigste regeling is (niet de hoeveelheid extra geld die je krijgt, die is afhankelijk van je inleg -maar de hoogte van de rente). 1h. Geld lenen kost geld Via de website www.berekenhet.nl zoeken leerlingen uit hoeveel je extra betaalt op een lening van 1300 euro. Hieronder staat het resultaat dat je vindt op de website: Koste n Lening Lening

€ 1.300

Effectieve rente

16 %

Looptijd

22 maand

Maandbedrag (termijn)

€ 67

Totale koste n

€ 1.474

1i. Filmpje Leerlingen kijken de eerste 7 minuten van een SchoolTV filmpje waarin een man uiteindelijk toch maar geen nieuwe TV koopt. 1j. Afsluiting Leerlingen lezen een hulpvraag van een leerling op Edgie en kiezen uit de tips de beste tip. Dit komt terug in de digibordles.


20

Module 4: Mijn bank – antwoordblad 3 Verwerking


21

11. Module 5: Mijn toekomst Leerdoe len  De leerlingen weten dat er een minimumjeugdloon bestaat.  De leerlingen weten wat belasting is en waarom je dat betaalt.  De leerlingen die werken, zijn in staat zich op de hoogte te stellen van wet - en regelgeving omt rent arbeidstijden en de toegestane werkzaamheden.  De leerlingen weten met welke vaste lasten je te maken krijgt als je zelfstandig woont. Voorbe reiding Het werkblad gaat over een eigen schoolkantine. Kopieer voldoende werkbladen vooraf. Aanvullend kunt u leerlingen een prijslijst uit de schoolkantine laten halen en / of de beheerder uitnodigen om feedback te geven op de plannen voor de eigen schoolkantine te geven. Hebben leerlingen met alle kosten rekening gehouden? En met de doelgroep? Dit werkblad is afkomstig van Stichting WWJB.

Lesinhoud 1a. Introductie 1b. Werken Leerlingen vullen in of ze eigen baas willen worden of in loondienst willen werken. Ook hoeveel ze denken te gaan verdienen. 1c. Rijk In het filmpje zijn alleen miljonairs opgenomen die hun geld zelf verdiend hebben. De meeste echt rijken der aarde hebben hun vermogen geërfd. (bijv. in Nederland: Charlene de Carvalho-Heineken (€ 5 miljard) en Erik Brenninkmeijer en familie (C&A, € 22 miljard)). 1d. Werken voor geld Leerlingen beantwoorden waar/niet waar vragen rondom werk en het verschil tussen werken in loondienst / eigen baas zijn / zwart werk. 1e. Belasting 1 Leerlingen kijken een filmpje over Sophie die belasting kan terugvragen. Ook het begrip bruto / nettoloon komt terug. Dit filmpje is niet openbaar toegankelijk, alleen via de ELO. 1f. Belasting 2 Leerlingen beantwoorden waar/nietwaar vragen over belasting. 1g. Poll In de poll stemmen leerlingen op de volgende poll. De resultaten komen terug in de digibord-les.

1h. Minim um loon Leerlingen lezen informatie over het minimu mloon. En denken na ove r de vraag of zij loonsverhoging zouden durven te vragen als ze erachter komen dat ze te weinig verdienen. Dit komt terug in het digibord. 1i. Loonstrook Leerlingen bekijken een loonstrookje en berekenen hoeveel er aan belasting is ingehouden en lezen af hoeveel dagen de werknemer heeft gewerkt . 1j. Een eigen bedrijf Wat betekent het om een eigen bedrijf te hebben? Aan de hand van het voorbeeld van Peters inkomen (winkel computerbenodigdheden) verkennen ze het verschil met een baan in loondienst. 1k. Omzet, kosten en winst Leerlingen oefenen met begrippen rondom omzet, winst, inkoopwaarde en bedrijfskosten. 1l. Winst berekenen Aan de hand van gegeven bedragen berekenen leerlingen de winst van een fictieve winkel. 1m. De pr ijs van een product De winkelier wil een product gaan verkopen. Leerlingen berekenen de BTW en bepalen zelf hoeveel er bij de inkoopprijs op moet voor verkoop. Het antwoord wordt in de digibordles nabesproken: kies je voor een hoge marge (en verkoop je misschien minder?) of ga je op een relatief lage prijs zitten zodat het in elk geval verkocht wordt…? 1n. Een huis financieren In de video wordt het afsluiten van een hypotheek besproken. Het is een verkorte versie van een video van Delta Lloyd. 1o. Kostgeld Het Nibud raadt ouders met thuiswonende, werkende, niet -studerende kinderen aan om kostgeld te vragen. Een discussie waard! 1p. Afsluiting Leerlingen die snel klaar zijn, doen een spel van het Nibud. De link is: http://service3.nibud.nl/kostt/. Vooraf bepalen leer lingen de duur van het spel. Bij tijdgebrek kunt u het spel 2 of 3 minuten laten spelen. Na afloop krijgen leerlingen feedback op hun beslissingen en inzicht in de consequenties van sommige keuzes (bijvoorbeeld dat je veel geld kwijt bent aan afhaalpizza als je niet investeert in een fornuis). Bij deze verwerkingsopdracht is GEEN nakijkmodel. Leerlingen bepalen zelf wie de ‘winnaar’ is.


23

VWO

Recommend Documents