SocInterventie0107
09-03-2007
14:25
Pagina 55
BOEKEN
55 BOEKEN
Wetenschappelijke Raad voor het
VUILHEID, BEHOEFTIGHEID, ZIEKTE,
Regeringsbeleid. De verzorgings-
ONWETENDHEID, LEDIGHEID – EN DE
staat herwogen. Over verzorgen,
HEDENDAAGSE UITDAGINGEN AAN HET
verzekeren, verheffen en verbin-
VERHEFFEN EN HET VERBINDEN
den. Serie WRR Rapporten, nr. 76. Den Haag, Amsterdam: WRR,
De allergrootste sociale interventie
kabinet-Pierson aan het begin van
Amsterdam University Press, 2006,
in West-Europa en de VS mag
de twintigste eeuw met een reeks
278 p., € 39,50
toch wel de verzorgingsstaat
sociale wetten de grondslag legde
ISBN 90 5356 926 X
heten. Gaat hij in 2007 met pen-
van de latere verzorgingsstaat. Of
sioen, 65 jaar nadat Lord William
heeft zijn conceptie al plaatsge-
H. Beveridge in 1942 het rapport
vonden ergens tussen 1597 en
met zijn eigen naam in de titel uit-
1601, met de Elizabethaanse Poor
bracht dat de uitdaging formuleer-
Law? Daarin draait het immers om
de voor het naoorlogse Groot-
‘the obligation to set the poor to
Brittannië? Na de warfare state de
work and to care for the lame,
welfare state. Tegelijk is Beveridge
impotent, old and blind, which the
(1879-1963) zo grondig beïnvloed
law of 1597 imposed on every
door de Fabian Society, upper
parish [...] is the origin of a securi-
middle-class intellectuelen sinds de
ty that was universal to all subjects
voorvorige eeuwwisseling onder
of the Crown, although it took
wie Beatrice Potter Webb, met wie
some while to be translated into
hij reeds in 1909 het Poor Laws
practice’, zoals E.P. Hennock met
Report samenstelde, dat hij tot
een historische knipoog (mijn cur-
deze kring gerekend wordt – en
sivering) noteerde in 1965.
dan is de verzorgingsstaat weer
Zeker, het Beveridge Report is een
ouder. Die antedatering geldt ook
voorbeeld van machtig politiek-
voor Nederland waar het liberale
strategisch inzicht, met een lange
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
SocInterventie0107
BOEKEN
56
09-03-2007
14:25
Pagina 56
voorgeschiedenis. De welfare state
sociaal minimum, de Wet op de
Deense socioloog Gosta Esping-
zou, aldus Beveridge, na de oorlog
Arbeidsongeschiktheid en de Wet
Anderson maakte de klassieke
de strijd moeten aanbinden met
Werkloosheidsvoorziening. Met de
driedeling van de liberale, de cor-
squalor (vuilheid), want (behoef-
Algemene Bijstandswet, van
poratistisch-conservatieve en de
tigheid), disease (ziekte), ignoran-
Veldkamp en partijgenote Marga
sociaaldemocratische verzorgings-
ce (onwetendheid) en idleness
Klompé, als sluitstuk (1965).
staat. De eerste, ook wel het
(ledigheid, werkloosheid). Toen de
Algemene en werknemersverzeke-
Angelsaksische model geheten,
sociaaldemocraten in 1945 aan de
ringen, opgebracht uit geplafon-
houdt het erop dat de economie
macht kwamen, wisten zij met de
neerde premies, als aanvullingen
en de arbeidsmarkt voldoende in
argumenten van Beveridge conser-
op de collectieve voorzieningen
staat zijn tot de dekking van risi-
vatieven en andere twijfelaars over
die uit progressieve belastingop-
co’s. Volgens de tweede grijpt de
te halen om mee te doen aan de
brengsten werden gefinancierd.
verzorgingsstaat pas in wanneer
welfare state. Die zou het concur-
Met elkaar een evenwichtig pakket
de primaire samenlevingsverban-
rentievermogen van de Britse
dat preludeerde op wat drie
den risico’s niet kunnen bestrijden
industrie versterken wanneer de
decennia later het poldermodel
of ondervangen. En de sociaalde-
extra kosten van de arbeid
ging heten. Werkgevers en werk-
mocratische variant legt de klem-
(gezondheidszorg, pensioenen)
nemers slagen er in ons land rede-
toon op de beschermende en her-
niet langer bestreden zouden wor-
lijk in om sociale arrangementen in
verdelende functies door de staat.
den uit private kassen (corporate
het leven te roepen en die in zor-
De corporatistisch-conservatieve
ledgers of voluntary associations).
gelijke tijden weer in te snoeien –
en de sociaaldemocratische variant
Door er wettelijk verplichte publie-
zie het Akkoord van Wassenaar uit
zijn allebei gestalten van het zoge-
ke voorzieningen van te maken,
1982. Veldkamp kreeg om die
heten Rijnlandse model.
aldus de sociaaldemocraten, zou-
reden in de jaren zeventig niet een
‘De’ verzorgingsstaat kunnen we
den de arbeiders gezonder, welva-
volledig verzorgingsstatelijke rege-
dus niet anders dan breed definië-
render en dus hoger gemotiveerd
ling voor elkaar. Die kwam er wel
ren. Zo deden bijvoorbeeld de
en productiever worden, hetgeen
in Denemarken, en al eerder in
Amerikanen Wilensky en Lebeaux,
de vraag naar Britse producten
Bismarcks autoritaire verzekerings-
in hun befaamde handboek uit
alleen maar ten goede kon komen.
staat die een dam opwierp tegen
1965. Volgens hen gaat het om
De voorstanders wonnen. De
de opkomende arbeidersbeweging.
‘door de overheid beschermde
Nederlandse epigoon van het
Dat alles neemt niet weg dat in
minimumnormen van inkomen,
Britse rapport, van de Commissie-
1957, het jaar van de introductie
voeding, gezondheid, huisvesting
Van Rhijn, haalde het vlak na de
van de AOW en een decennium
en onderwijs, voor iedere burger
oorlog zelfs in twee versies niet,
vóór Veldkamp, het woord ‘ver-
gegarandeerd als een politiek
opboksen als de bijbehorende
zorgingsstaat’ alvast was gedepo-
recht, niet als liefdadigheid.’ Onze
inzichten moesten tegen de
neerd door de socioloog, senator
eigen Piet Thoenes hield het in
bestaande werkgevers-werkne-
en de eerste vrouw in de Sociaal-
1962 op ‘de maatschappijvorm,
mersarrangementen en de vrijwilli-
Economische Raad, Hilda Verweij-
die gekenmerkt wordt door een op
ge voorzieningen in eigen kring,
Jonker. Nu dus vijftig jaar geleden.
democratische leest geschoeid sys-
die de staat op afstand hielden.
teem van overheidszorg, dat zich –
Gerard Veldkamp slaagde er pas in
Vraag twee: bestaan er meerdere
bij handhaving van een kapitalis-
de jaren zestig als KVP-minister
verzorgingsstaten? Historisch en in
tisch productiesysteem – garant
van Sociale Zaken en Volks-
verschillende landen en arrange-
stelt voor het collectieve sociale
gezondheid in een vangnet aan
menten? Jawel. We kennen de
welzijn van haar onderdanen.’
regelingen tot stand te brengen.
twee uitersten van het residuele en
De verzorgingsstaat als herverde-
Zie de Algemene Kinderbijslagwet,
het institutionele model (Richard
lingsinstrument. Meer mensen
de Ziekenfondswet, de Wet op het
Titmuss, Fabian-aanhanger). De
meer kansen bieden, en wellicht
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
SocInterventie0107
09-03-2007
14:26
Pagina 57
de onderklassen de meeste. Abram
Naast de levering van agogische
de partijen: de VVD in de Partij
de Swaan voegde daar in 1989
diensten vervult de welzijnssector
voor de Vrijheid, het CDA in de
iets opmerkelijks aan toe. Hij
aldus een omvattende ‘systemi-
ChristenUnie en de PvdA in de
beschreef in vier eeuwen de ont-
sche’ rol, als het agentschap of de
Socialistische Partij. Deze contra’s
wikkelingen in de Verenigde
zaakbehartiger van de verzorgings-
verlangen correcties op de traditio-
Staten, Pruisen, Groot-Brittannië,
staat.
nele verdediging van én op de
Frankrijk en Nederland inzake de
Daarmee zijn de homeostaserisi-
ingrepen in de verzorgingsstaat
inrichting van het onderwijs, de
co’s van de verzorgingsstaat dui-
door de kabinetten-Kok en
gezondheidszorg, het welzijn,
delijk. De kostendruk mag niet te
-Balkenende. In de verlichte media
sociale zekerheid en oudedags-
hoog worden, net zomin als het
worden deze partijen alledrie con-
voorzieningen. De Swaan gaat in
aantal gebruikers te groot, de
servatief genoemd, waar ze zich
argumenten voor de collectivise-
keren tegen Europa en tegen
ring van arrangementen mogen
nieuwkomers, tegen abortus,
bijbehorende collectivisering en
het niet afleggen tegen die voor
euthanasie en homohuwelijk, en
civilisatie: de groei van liefdadig-
de individualisering, de privatise-
tegen enige modernisering van de
heid naar sociaal bewustzijn, en de
ring en de vermarkting van verze-
verzorgingsstaat.
expansie van de verzorgingsstaat
keringen en voorzieningen.
Musicologen kijken zoals bekend
en de professionalisering van de
Daarom opnieuw: wordt ‘de’ ver-
anders tegen het contrapunt aan
bijbehorende ‘regimes’. Het wel-
zorgingsstaat vandaag afgeser-
dan sociologen. De eersten zien er
zijnsvertoog drukt beide volgens
veerd? Of hij nou 50, of 65, 100
wiskundige, zo niet wiskunstige
hem scherp uit. Minstens even
of al 400 jaar bestaat. In Engeland,
(Hélène Nolthenius) variaties in,
belangrijk als het gedeelde inzicht
de uitvinder van de welfare state,
dissonanten zelfs die, aan het
dat de verzorgingsstaat wel
werd dat proces 25 jaar geleden
hoofdthema toegevoegd, het
betaald moet worden en de sterk-
ingezet door Margaret Thatcher en
geheel een geraffineerde hogere
ste schouders de zwaarste lasten
voortgezet door haar opvolgers
harmonie verlenen (Bach).
dienen te dragen, acht De Swaan
van verschillende politieke snit.
Sociologen denken met hetzelfde
het feit dat de collectivisering van
Een revolutie in drie bedrijven, van
begrip in termen van heftige
het welbegrepen eigenbelang deze
straf conservatief via sociaaldemo-
tegenstellingen die ook op een
arrangementen verteerbaar maakt.
cratisch en neoliberaal, zo vatte
hoger niveau disharmoniëren met
Met een beroep op innerlijke
Simon Jenkins het kortelings
de hoofdtrend (Van Dale: ‘verzets-
beschaving redt de verzorgings-
samen.
haard tegen heersende waarden-
staat het niet. In zijn analyse
De druk in ons land op de verzor-
systemen’. Men zie de koers van
schuiven verzorgingsstaat, bescha-
gingsstaat beslaat eveneens een
het Duitse sociologietijdschrift
ving en gebruikersutilitarisme soe-
kwarteeuw. De weerstand ertegen
Kontrapunkt).
pel ineen, en om dwingende ver-
is van recenter datum. Ze valt af te
De verzorgingsstaat is ambitieus
zorgingsarrangementen blijvend
lezen uit de uitslag van de verkie-
en ambivalent. Dat hij wankelt is,
van een brede legitimiteit te voor-
zingen voor de Tweede Kamer van
zeker voor Nederland, onzin. Maar
zien investeert de sociale staat vol-
2006. De voorzitter van de We-
zijn onderhoud vraagt wel een
gens De Swaan in welzijnsvoorzie-
tenschappelijke Raad voor het
voortdurende schikking en her-
ningen. Geen franje maar nood-
Regeringsbeleid (WRR), Wim van
schikking, in het licht van de eisen
zaak. Tal van groepen moeten
de Donk, meldde over die uitslag
van de tijd. Zes weken voor de
erbij gehouden worden, en de
in het tv-programma Buitenhof
verkiezingen bracht de WRR een
boel bij elkaar.
dat de verdedigers en de repara-
welsprekend rapport uit, tevens te
De verzorgingsstaat die aan prak-
teurs van de verzorgingsstaat elk
lezen als een advies aan een nieuw
tisch-ideologisch onderhoud doet,
hun contrapunt hebben gekregen
kabinet: De verzorgingsstaat her-
en waar nodig aan zelfmedicatie.
in nieuwe of stormachtig gegroei-
wogen. Over verzorgen, verzeke-
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
57 BOEKEN
zijn Zorg en de Staat vooral in op de naoorlogse gevolgen van de
SocInterventie0107
BOEKEN
58
09-03-2007
14:26
Pagina 58
ren, verheffen en verbinden. De
niveau) de school verlaat, scoort
en ook de woon- en werksegrega-
verzorgingsstaat heet in het eerste
onrustbarend hoog op de EU-
tie dragen heftig bij aan het
hoofdstuk een ‘overgedetermi-
ranglijst, terwijl de publieke uitga-
tegengestelde.
neerd begrip’. Een aanduiding die
ven in ons land aan het onderwijs
Tegelijk met het WRR-rapport las
ik alleen van Marx, Freud en
(van basis- tot hoger onderwijs) en
ik het journalistieke verslag van
Weber ken, en waarmee de WRR
het gezinsbeleid (waaronder kin-
Margalith Kleijwegt en Max van
gezegd wil hebben dat de verzor-
deropvang) tot de laagste van de
Weezel van vijftien jaar verwaarlo-
gingsstaat een incrementeel pro-
lijst behoren. Het rapport bepleit
zing van de verbindingsfunctie,
duct is waaraan geen grand design
hier een ‘zachtmoedige meritocra-
het sociale-bruggenonderhoud.
ten grondslag ligt, en die er dan
tie’. Zoals we die vroeger kenden
Deze auteurs schetsen met een
ook in verschillende landen anders
in de onderwijssociologie.
vlotte pen hoe Nederland radicaal
uitziet (zoals het fraaie hoofdstuk
Opwaartse mobiliteit en talent
veranderde van een toegankelijk
4 van het rapport met een berg
scouting, en er mag ook wel het
naar een ongeïnteresseerd, zo niet
vergelijkend empirisch materiaal –
nodige gerepareerd worden, bij-
onverschillig land dat een oord
Scandinavië, continentaal,
voorbeeld in het via het onderwijs
werd van opgeklopte tegenstellin-
Angelsaksisch, Zuid-Europese lan-
praktiseren van solidariteit en
gen waaraan de dienstdoende
den – aantoont).
sociale rechtvaardigheid, tegen
minister-president slechts met
De historisch gegroeide verzor-
een voortschrijdende ‘diplomacra-
moraliserende rijmpjes het zijne
gingsstaat plaatst ons in zijn huidi-
tie’ (de typering van het onderwijs
wist bij te dragen. Wat daaruit is
ge vormgeving voor interne en
als ‘jouw investering in jouw toe-
voortgekomen, in bijvoorbeeld
externe uitdagingen, stelt het rap-
komst’ tekende ik in 1993 op uit
Amersfoort en de Westelijke tuin-
port. Externe: de economische
de mond van de sociaaldemocrati-
steden in Amsterdam – Rotterdam-
internationalisering, met gevolgen
sche onderwijsminister Jo Ritzen).
Zuid laten de auteurs onbesproken
voor de werkgelegenheid en de
Niet alleen verheffing krijgt voor-
– is achteraf gezien volstrekt voor-
sociale zekerheid, en de bijbeho-
rang in het WRR-rapport. Ook het
spelbaar. Een even brede als lauwe
rende budgettaire en fiscale gevol-
overbruggen van sociale afstan-
toelatingspolitiek van gastarbeiders
gen. Externe prikkels ook die
den, oftewel de verbindingsfunctie
in de jaren zestig die bij de econo-
voortvloeien uit de Europese eco-
van de verzorgingsstaat. Uiteraard
mische neergang van de jaren
nomische en politieke integratie.
tussen rijk en arm, zoals vanouds,
zeventig massaal werden wegge-
Zo stelt de Lissabon-agenda hoge
nu ook tussen jong en oud (de
pamperd in de WW, de WAO en
eisen aan de verheffingsfunctie in
demografische stress), en vooral
de Bijstand, terwijl er aan hen
Nederland, lees: de noodzaak van
tussen auto- en allochtonen.
geen integratie-eisen werden
het opvoeren van de onderwijspar-
Telkens is in het rapport de brid-
gesteld; ze kregen geen benul bij-
ticipatie over de hele linie, vooral
ging-functie aan de orde zoals
gebracht van de Nederlandse
van die van nieuwkomers. Daar is,
Robert Putnam c.s. die in Better
opvoeding en het onderwijs. Het
dunkt me, reden voor: ons land
Together (2003) uiteenzetten:
grote-stedenbeleid, ooit zo kwiek
staat op de vierde plaats van
zoek naar kenmerken en activitei-
vormgegeven door D66 (drie pij-
onderen op de EU-ranglijst van de
ten van gemeenschappelijkheid
lers: economisch, fysiek en soci-
ongelijke onderwijskansen van
tussen deelgroepen, en leg daar
aal), werd gaandeweg de nek
allochtone en autochtone leerlin-
bruggen aan. Neem de buurt: dáár
omgedraaid door steeds meer ste-
gen (België doet het verreweg het
komt sociaal kapitaal tot stand.
den en buitenplaatsen tot de sub-
beroerdst).
Werk aan de winkel voor stads-
sidieruif toe te laten. Zie verder de
De WRR verdedigt de verheffings-
deel- en deelgemeenteprofessio-
vermarkting van het integratiebe-
ambitie met kracht. Het aantal
nals zoals buurt- en jongerenwer-
leid (want onttrokken aan de
jongeren in ons land dat zonder
kers. In de brede school worden
ROC’s). PvdA-politici die geen oog
startkwalificatie (geen mbo-2-
nog te weinig bruggen geslagen,
hadden voor de beroerde huisves-
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
SocInterventie0107
09-03-2007
14:26
Pagina 59
ting van migranten in rap verslech-
niet redt zonder investeringen in
tieve zorgkloof vraagt om meer
terende buurten. De opkomst van
de praktisch-ideologische identifi-
professionalisering, een wellicht
een tweede generatie die zich res-
catie met de verzorgingsstaat.
andere institutionele vormgeving
sentimenteel overidentificeert met
Laten we overigens de verbin-
van de zorg, ze stelt hogere eisen
traditionele islamwaarden, of wat
dingsfunctie op wijkniveau niet
aan de kwaliteit van de dienstver-
zij daarvoor houdt. En een minister
overdrijven. Uitgezonderd de min-
lening, en vraagt meer zorg op
van immigratie en integratie, de
der mobielen, gehandicapten en
maat.
grootste voorkeursstemmentrekker
alleenstaande ouders hebben
Deze twee zorgkloven hangen
aller tijden die tot dat alles krach-
bewoners nog wel andere, verder
uiteraard met elkaar samen. Alleen
tig bijdroeg.
reikende oriëntaties dan de buurt.
al omdat er in 2020 50% meer
De multiculturele verwildering is
Ze reizen veel, ver buiten hun
zorg geboden moet worden. Voor
anno 2006 compleet, aldus
buurt, letterlijk en figuurlijk (mail,
een deel valt die grotere vraag te
Kleijwegt en Van Weezel in Het
schotelantenne). Er zijn te veel
beantwoorden met slimmer wer-
land van haat en nijd. En toch
vragen die een bovenwijkse, inter-
ken, betere huisvestingsarrange-
kunnen, beargumenteren zij,
stedelijke aandacht vragen.
menten voor (aanstaande) zorgbe-
stadsdeel- en deelgemeentepolitici
59
hoeftigen, en met arbeidsmarktEr is meer in beweging rond de
technische en faciliterende oplos-
lijk weinig moeite en middelen de
(nationale) verzorgingsstaten. Al
singen (inderdaad: respectievelijk
bridging-activiteiten van de wijk-
lijkt het er niet op. De genoemde
selectieve immigratie van jongeren
bewoners zelf ondersteunen.
internationale ontwikkelingen en
en selectieve emigratie van oude-
Putnam noemt dat inside-out-
uitdagingen speelden geen enkele
ren). Maar de echte vernieuwing
steun. Een deel van de bewoners
rol in de recente verkiezingscam-
zal volgens de WRR moeten
brengt bridging naar hun anders-
pagnes. Weinig anders verging het
komen van het (verder) loslaten
culturele straatgenoten dagelijks in
de interne, binnenlandse uitdagin-
van de directe sturing van de care-
praktijk – elkaar groeten op straat,
gen waarop de WRR wijst. Aan de
sector via het huidige stelsel van
op elkaars kinderen passen, tijdens
verheffings- en verbindingsfuncties
aanbodfinanciering door dit nog
vakanties de huissleutels uitwisse-
van de verzorgingsstaat dienen
verder om te bouwen naar een
len. Af en toe door actie te voeren
tegenwoordig, volgens de onder-
stelsel van vraagfinanciering. Het
voor het behoud van hun buurt.
zoekers, de twee klassieke functies
rapport geeft interessante voor-
Met linking, naar ‘de politiek’,
van de verzorgingsstaat onderge-
beelden van het verleggen van
hebben bewoners minder op – en
schikt te worden: verzorgen en
grenzen (meer aandacht voor
dat maakt de steun van bestuur-
verzekeren. Die twee zijn vanzelf-
informele zorg bijvoorbeeld) en
ders en opbouwwerkers aan de
sprekendheden geworden – waar-
van het aanboren van andere
bruggenbouw door bewoners zelf
aan niettemin ook nieuwe eisen
bronnen (meer deeltijders in de
alleen maar noodzakelijker.
gesteld moeten worden.
zorg, ook mannen, andere levens-
Dit overbruggen van sociale
Bij de verzorgingsfunctie van de
loopregelingen, het inzetten van
afstanden rekent de WRR nadruk-
verzorgingsstaat attendeert het
onbenutte huisvestings- en fiscale
kelijk tot de verbindende verzor-
WRR-rapport op het ontstaan van
faciliteiten). Het is, terzijde, nog
gingsstaat waar het rijk en arm,
een dubbele zorgkloof. Bij de
maar de vraag of de nieuwe Wet
oud en jong, en interetnische ver-
kwantitatieve zorgkloof gaat het
Maatschappelijke Ondersteuning
bindingen op school en op de
om de voorspelbaar toenemende
(WMO) zal bijdragen aan het
werkvloer betreft, en in wijk en
zorg die samenhangt met de toe-
dichten van deze zorgkloven.
buurt. Dat blijkt onder meer uit de
genomen levensverwachting en de
En dan is er de verzekeringsfunc-
instemming die de Raad betuigt
vergrijzing (die behalve in een stad
tie. De garantie die de verzor-
aan de overtuiging van De Swaan
als Rotterdam nog versterkt wordt
gingsstaat vooral sinds de jaren
over de verzorgingsstaat die het
door de ontgroening). De kwalita-
zestig kenmerkt. Verzekeren is een
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
BOEKEN
en opbouwwerkers met betrekke-
SocInterventie0107
BOEKEN
60
09-03-2007
14:26
Pagina 60
doelmatige vorm van inkomensbe-
gebied van het verzekeren sporen
werken nu al langer door, er komt
scherming tegen risico’s die kun-
met de praktijk van decennia. Kees
een heel voorzichtige fiscalisering
nen leiden tot een voor individuen
Schuyt onderscheidt in een recente
van de AOW – en als het nieuwe
ondraaglijke schade, die bovendien
lezing over de dertig jaar die ‘Van
kabinet slim is, investeert het meer
ongelijk verdeeld zijn over verschil-
Algemene Bijstandswet naar Wet
in het praktisch-ideologische
lende bevolkingsgroepen (arbeids-
Werk en Bijstand’ omspannen vier
draagvlak van de verzorgingsstaat.
ongeschiktheid, langdurige werk-
fasen van telkens zeven jaar: ‘van
De vergrijzing en de ontgroening
loosheid) en waartegen niet indivi-
een absolute beschermingsgarantie
vragen om een aanpak van de
dueel te sparen valt. Verzekeren
in 1965 via emancipatiekanaal
bestaande pensioenvoorzieningen,
wordt een taak van de overheid
[van m.n. gescheiden vrouwen
en van de verzekerings- en
wanneer het voor de markt onmo-
met kinderen] en moreel gevaar
omslagsystematiek van de verzor-
gelijk of onaantrekkelijk is, bijvoor-
[vanwege niet-bedoelde gaten in
gingsstaat. Dat in de verkiezings-
beeld als de risico’s conjunctureel
de wet] tot en met het ambivalen-
strijd alleen de PvdA de noodzaak
zijn en de dekking ervan het alge-
te instrument voor een nog immer
van een nieuwe beleidslijn aan-
meen belang dient. Dat wil overi-
niet goed vlottende arbeidsmarkt
kaartte en haar lijsttrekker vervol-
gens niet zeggen dat de overheid
in 2005 [van vangnet naar tram-
gens als een schildpad het kopje
geen ‘dekkingssubgroepen’ kan
poline]’ (Schuyt, 2006: 21; de
schielijk introk, maakt een herbe-
onderscheiden: burgers, zelfstandi-
invoegingen zijn van mij). De actu-
zinning niet minder onontkoom-
gen, werkgevers, werknemers; en
ele en actieve verheffingsfunctie
baar. De WRR attendeert op drie
al evenmin dat zij burgers niet kan
(meer onderwijs en opleiding voor
relevante gegevens: de gegroeide
verplichten (tot een auto- en een
alle jongeren tot 23 jaar, maar ook
sociaal-culturele differentiatie, de
ziektekostenverzekering) of hen
volwasseneneducatie) contrasteert
toegenomen individualisering –
vermanen zich privé commercieel
hier met de passieve verzekerings-
gevarieerde leefstijlen en levenslo-
te verzekeren (brandverzekering).
functie.
pen – en de nieuwe gestalte van
Ik heb uit het rapport bepaald niet
Er zijn meer raakvlakken van de
Nederland als middenklasseland.
de indruk opgedaan dat de WRR
verzekeringsfunctie en de drie
Enkele andere raakvlakken van de
de verzekeringsfunctie wil uitbou-
andere. Een bevolkingspolitiek
functies van de verzorgingsstaat
wen. De Raad adviseert eerder het
voert de Nederlandse verzorgings-
zijn al uit het voorgaande af te lei-
voortzetten van de reeds op gang
staat bij voorkeur niet, maar het
den. De rem op vroegtijdige uittre-
gekomen verschuiving van een
faciliteren van de mogelijkheden
ding mag geen argument vormen
gegarandeerde inkomensbescher-
om kinderen te krijgen en op te
om jong-bejaarden met slopende
ming naar participatie en naar de
voeden is natuurlijk best mogelijk:
banen niet te ontzien, laat staan
bevordering van de uitstroom uit
door gratis kinderopvang (zie
de hand te lichten met een veel
‘passieve’ regelingen.
Scandinavië) en een fiscaal aan-
betere beroepsvoorbereiding van
Employability is dan de volgende
trekkelijke aanpak van de inko-
de 12- tot 23-jarigen die hun kan-
stap, aldus het rapport: liever
mensval die het krijgen van kinde-
sen op de arbeidsmarkt vergroot.
scholing dan uitkering (‘preventie
ren veroorzaakt. (In Denemarken
is de beste verzekering’). Tegelijk
is kinderopvang verplicht voor
De Nederlandse verzorgingsstaat
zouden de generatiegebonden
alleenstaande werklozen.) En er
hoeft niet zo te blijven als hij nu is.
neveneffecten van de oververze-
zijn er wel meer. De oververze-
Hij is niet willekeurig incrementeel,
kerdheid van de 55-plussers en de
kerdheid van de oudere generatie
maar doordacht tijd- en conjunc-
onderverzekerdheid van jongeren
wordt nu al voorzichtig aangepakt
tuurgebonden en bij voorkeur
en mensen in het spitsuur van hun
door de beperking van de routes
geleid door heldere politieke
werkzame leven aangepakt moe-
van vervroegde uittreding van
inzichten. De harde strijd tegen
ten worden.
degenen die daarnaast een goed
vuil, behoeftigheid, ziekte, onwe-
Deze adviezen van de WRR op het
pensioen ontvangen: ouderen
tendheid en ledigheid is gepas-
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
SocInterventie0107
09-03-2007
14:26
Pagina 61
Theater! Geen lijsttrekkers die hier-
den verzorgen, verheffen en ver-
heid en zorg, en door pleidooien
over met elkaar en met de kiezers
binden elkaar af als de meest
voor onderwijs en samenhang.
aan de praat gingen, hen probeer-
dominante functie in het maat-
Daarbij moeten we in aanmerking
den te overtuigen en tegendraadse
schappelijk debat en het beleids-
nemen dat de in- en externe uit-
oplossingen niet schuwden. Dát is
discours’ (p. 51).
dagingen het vermogen van de
de taak van politici: de keuzen
Bedachtzaam is het rapport in al
verzorgingsstaten in de EU in ver-
verdedigen van de afgelopen en
zijn scherpzinnigheid bovenal. Een
schillende mate beïnvloeden om
de komende legislatuur. Ze lieten
oproep om bepaalde verzorgings-
landseigen arrangementen in te
het na. Uit misplaatste vrees voor
statelijke zekerheden te herover-
richten en te onderhouden, en
de kiezers die, zo blijkt uit de per-
wegen is wat anders dan het pre-
daarmee de kansen om een eigen
manente 21 minutes-enquête, in
senteren van modieuze, halfbere-
koers te voeren. Wat betreft de
meerderheid juist doordrongen zijn
deneerde verwachtingen ten aan-
externe (Europese, globale) uitda-
van de noodzaak van een grondi-
zien van ‘de markt’, net zoals van
gingen – zorg en zekerheid – kan
ge discussie over de genoemde
de belofte van minder ambtenaren
Nederland zich ook in de toekomst
binnen- en buitenlandse vragen
die tot nu toe steevast uitdraait op
redelijk zelfstandig en onafhanke-
aan de verzorgingsstaat!
meer quango’s (zelfstandige
lijk profileren, aldus de WRR, bij
De bijdrage die de WRR met dit
bestuursorganen), of de terughun-
verheffen en verbinden kan dat
rapport levert aan het publieke
kering naar communitaristische
niet zonder het risico te lopen
debat, logenstraft de angsthazerij
zeden die nooit bestaan hebben.
zichzelf in de vingers te snijden.
van de protagonisten van de drie
Laat staan de troebele mix van dit
Nederland kan eisen stellen op het
verkiezingscampagnes in deze
trio. Die kunnen we alleen weer-
punt van verzorgen en verzekeren
eeuw en van de politieke debatten
staan door heldere politieke debat-
wanneer het door ‘Europa’
die het Europa-referendum bege-
ten.
gevraagd wordt zijn neen tegen de
leidden. In dit opzicht staat De
Europese Grondwet (2005) te her-
verzorgingsstaat herwogen aan de
L I T E R AT U U R
overwegen, aldus de Amsterdamse
zijde van de nuchtere meerderheid
Hennock, E.P. (1965) ‘The Poor
politicoloog Jos de Beus. Een slim-
van de Nederlandse bevolking, die
Law Era. The Origins of the
me concessie van de contrapunters
net als het WRR-rapport oog heeft
Social Services.’ A Series of
in ons land: die buitenlanden moe-
voor de even historische als wisse-
New Society, nr. 5. Londen:
ten afblijven van onze pensioen-
lende samenhang van de vier
fondsen en onze ziektekostenver-
functies ‘verzorgen’, ‘verzekeren’,
zekeraars mogen niet worden
‘verheffen’ en ‘verbinden’. Het
overgenomen door buitenlandse
rapport: ‘Waar tegenwoordig ver-
gokkapitalisten.
zorgingsstaat bijna gelijkgesteld
Maar zover is (politiek) Nederland
wordt met sociale zekerheid, blijkt
(2006) Het land van haat en
nog niet. De interne uitdagingen
bij nadere analyse dat het ade-
nijd. Hoe Nederland radicaal
aan de verzorgingsstaat kregen in
quater is om te spreken over ver-
veranderde. Amsterdam: Vrij
2006 amper aandacht. De externe
schillende perioden waarin dan
al helemaal niet. De lijsttrekkers
weer de ene functie sterk in de
meden ze consequent, en de
belangstelling stond, en dan weer
Cohen (2003) Better Together:
media nagenoeg. Politici legden
de andere. Andere functies zijn in
Restoring the American
vooral hun oor te luisteren, ver-
zo’n periode niet weg, maar blij-
Community. New York: Simon
grootten bij voorkeur de genoe-
ven wat op de achtergrond.
& Schuster.
gens van hun deel van de kiezers
Verzekeren mag de afgelopen
en gingen met overdreven kleinig-
decennia sterk op de voorgrond
heden hun collega’s te lijf.
treden, in eerdere perioden wissel-
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
New Society. Jenkins, S. (2006) Thatcher and Sons. A Revolution in Three Acts. Londen: Allen Lane. Kleijwegt, M. & M. van Weezel
Nederland, Balans. Putnam, R., L.M. Feldstein & D.
61 BOEKEN
seerd door garanties voor zeker-
SocInterventie0107
09-03-2007
Rossem, M. van (2006) ‘Het pol-
14:26
Pagina 62
Bowen Paulle. Anxiety and
wereld van de projecten – alsof dit
dermodel in internationaal
Intimidation in the Bronx and the
de enige invloed is waaraan men-
perspectief’. In: M. van
Bijlmer. An ethnographic compa-
sen blootstaan. De recensent komt
Rossem, Heeft geschiedenis
rison of two schools. Amsterdam:
tot de conclusie dat de schrijver
nut? Utrecht: Het Spectrum,
Dutch University Press, 2005,
van de dissertatie probeert om een
p. 273-297.
312 p., € 24,50
landschap te bekijken door het
ISBN 90 3619 332 0
sleutelgat van een deur. De ecolo-
Schuyt, K. (2006) ‘Kameleontisch beleid, stekelige wetenschap.’
Het boek is volgens de inleiding
met andere woorden twijfelachtig.
van wetenschap en beleid.
een enigszins aangepaste versie
Maar erger nog, niemand hoeft uit
Den Haag: SCP, p. 11-26.
van het proefschrift van de auteur
de resultaten van de dissertatie
Swaan, A. de (1989) Zorg en de
BOEKEN
62
gische validiteit van de studie is
In: SCP, Werken op de grens
met dezelfde titel als de ondertitel
lessen te trekken. Helaas geldt dit
Staat. Welzijn, onderwijs en
van het hier besproken boek:
dezer dagen voor een groot aantal
gezondheidszorg in Europa en
Jeugdcriminaliteit in agogisch per-
onderzoeksprojecten.
de verenigde Staten in de
spectief. De doelgroep lijkt daar-
nieuwe tijd. Amsterdam: Bert
mee beperkt tot hulpverleners en
De hier besproken dissertatie van
Bakker.
dat correspondeert met de mede-
Bowen Paulle, is precies het tegen-
deling op de achterflap: voor iede-
deel. De ecologische validiteit is
verzorgingsstaat. Sociologische
re hulpverlener. Dit doet het boek
juist het handelsmerk van deze
proeve van een terugkeer naar
tekort. Het leest zo gemakkelijk
studie. Het boek is doordesemd
domineesland. Leiden:
weg dat het voor iedereen met
van praktijkvoorbeelden en bevat
Stenfert Kroese.
een interesse voor jeugdcriminali-
waardevolle lessen voor leraren,
teit een absolute aanrader is.
leerlingen, ouders, onderwijsin-
(1965) Industrial Society and
In het februarinummer (2007) van
specteurs, politici, beleidsmakers
Social Welfare. The Impact of
het Maandblad voor Geestelijke
en onderzoekers. Juist om deze
Industrialization on the Supply
Volksgezondheid (MGV) ver-
redenen mag het boek van Paulle
and Organization of Social
scheen een opmerkelijke boekbe-
niet onbesproken blijven.
Welfare Services in the United
spreking. De recensent bespreekt
Bowen Paulle beschrijft van bin-
States. New York: The Free
een dissertatie waarin vier zorgver-
nenuit hoe de sociale relaties op
Press, 1965.
nieuwingsprojecten voor mensen
twee middelbare scholen in twee
met langdurige, ernstige psychi-
achterstandswijken in New York en
sche beperkingen in de GGZ met
in Amsterdam begrepen kunnen
elkaar worden vergeleken. Over
worden. Paulle ging ‘under cover’
de dissertatie worden harde noten
en werkte van 1996 tot 2002 als
gekraakt: tussen de vier zorgver-
onderwijzer op twee ‘zwarte’
nieuwingsprojecten zijn slechts
scholen in respectievelijk de Bronx
marginale verschillen te ontdek-
en de Bijlmer en verrichtte er etno-
ken; de meetinstrumenten die de
grafisch onderzoek. De emoties,
onderzoeker gebruikt, brengen de
de ‘collectieve elektriciteit’, de
subtiele veranderingen bij de cliën-
dreiging, het flirten, het machoge-
ten niet in beeld; de onderzoeker
drag, de ongeschreven regels, de
erkent dat de beperkingen of han-
informele relaties, de coalities, de
dicaps van cliënten samenhangen
lichaamstaal, worden met veel
met de omgeving, maar in het
gevoel voor contexten weergege-
onderzoek reduceert hij deze
ven. Het boek begint meteen met
omgeving tot de professionele
een ijzingwekkende sfeertekening
Thoenes, P. (1962) De elite in de
Wilensky, H.L. & C.N. Lebeaux
A.L.T. Notten
SOCIALE INTERVENTIE - 2007 - 1
