Vrouwen zwaar ondervertegenwoordigd in besturen en raden van toezicht
Vrouwen domineren het onderwijs, maar mannen delen de lakens uit. Vrouwelijke bestuurders en toezichthouders zijn anno 2014 nog zwaar in de minderheid, blijkt uit een inventarisatie van het Onderwijsblad. Maar een quotum? Topvrouwen zelf willen er niet aan.
zouden in 2012 veertig procent van de
Tekst Karen Hagen, Arno Kersten, Robert Sikkes Beeld Joost Grol en Typetank
Het karige aantal vrouwelijke schooldi-
topfuncties moeten bekleden. Dat vereist quota, zei ze in de Volkskrant. ‘Als je het niet wettelijk verplicht, blijf je hangen in goede bedoelingen. Maar de afgelopen 25 jaar is gebleken dat dit niet werkt.’
Maatregelen recteuren baarde bijna dertig jaar geleden
Een transfer in het hoger beroepson-
komt het nog zo weinig voor, in alle
menigeen zorgen. Slechts 1 procent van
derwijs: Jet de Ranitz stapt over van de
onderwijssectoren. Het blijkt dat mannen
de mavo-, havo- en vwo-directeuren was
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten
anno 2014 nog altijd de lakens uitdelen in
vrouw, bij de adjuncten lag het aandeel op
naar Inholland. Daarmee is Inholland
de colleges van bestuur en raden van toe-
6 procent. Onder de titel ‘De laatste direc-
vanaf december de derde grote hbo-instel-
zicht. Amper een kwart van de bestuur-
trices’ verscheen in 1986 een onderzoek
ling met een vrouwelijke collegevoorzitter,
ders en nog geen derde van de toezicht-
naar de positie van vrouwelijke directeu-
naast Fontys en de Hogeschool Utrecht. Of
houders zijn vrouw, en dat in een sector
ren in het ‘algemeen voortgezet onder-
de vierde, als je het gezamenlijke bestuur
die op de werkvloer – voor de klas – zo
wijs’. Het percentage vrouwelijke direc-
van de Hogeschool en Universiteit van
sterk gefeminiseerd is.
teuren moet in verhouding staan tot het
Amsterdam meetelt.
De cijfers verbleken bij de doelstelling die
aantal vrouwelijke docenten per sector,
Niemand kijkt er meer van op: een vrouw
toenmalig FNV-voorzitter Agnes Jonge-
stelden de onderzoekers. Met vrijblijvend-
aan het roer van een schoolbestuur. Toch
rius in 2008 naar voren bracht: vrouwen
heid zouden we er niet komen. Daarom
16
Onderwijsblad18
22 november 2014
genwoordigd.
werd de minister van Onderwijs tot
Illustratief is een bij-
stevige maatregelen aangespoord. Met
eenkomst van de toe-
wettelijke regels moest het bevoegd gezag
zichthoudersvereniging
desnoods verplicht worden tot voorkeurs-
voor het onderwijs, VTOI.
benoemingen bij (gelijke) geschiktheid. Het was nog de tijd van de tweede femi-
Daar werd onlangs een rap-
nistische golf. Ook AOb-voorloper ABOP
port besproken over de branchecode
bracht een boekje uit over het fenomeen,
voor het voortgezet onderwijs in het bij-
met de veelzeggende titel ‘Schoolmanager
zijn van vooral veel heren. De vraag die
gezocht (v)’. Een van de vrouwen die des-
universiteiten en hogescholen, en van de
aan de orde kwam: Hoe kan het toch dat
tijds bij beide publicaties betrokken was,
twintig grootste instellingen per sector
er zo weinig vrouwen zijn te vinden in de
heeft het glazen plafond in het onder-
in het mbo, voortgezet en basisonderwijs.
besturen van vo-scholen? Toen een vrou-
wijs wel doorbroken. Sterker nog, volgens
Slechts een kwart van de universiteitsbe-
welijke aanwezige zich hardop afvroeg of
hogeschoolvoorzitter Geri Bonhof bestaat
stuurders is vrouw, vier van de veertien
het een kwestie was van onwil, volgde een
het plafond niet meer (zie interview).
zijn voorzitter. Bij de grotere besturen in
oorverdovende stilte. Tot een man zijn
Geen van de drie vrouwelijke bestuurders
het mbo, vo en po ligt het aandeel vrou-
hand opstak en een vraag stelde over een
die in dit verhaal aan het woord komen,
welijke collegeleden rond een vijfde. In de
ander onderwerp. g
ziet heil in een quotum.
meeste sectoren doen raden van toezicht het wat dat betreft iets beter. Het aandeel
Onwil
vrouwelijke toezichthouders varieert van
Gaat het de goede kant op, of stokt de
27 procent (hbo) tot 37 procent (wo). Maar
vervrouwelijking in de bestuurskamer?
rvt-voorzitters zijn bijna allemaal grijze
Het schiet in elk geval niet heel erg op.
pakken; in dit gezelschap is een vrouw
hoger onderwijs
Het Onderwijsblad turfde het geslacht van
een zeldzame verschijning. In bestuurs-
Vrouwen zijn sterk
bestuurders en toezichthouders van alle
kringen blijven vrouwen sterk onderverte-
22 november 2014
Onderwijsblad18
2005 Rapport over raden van toezicht
ondervertegenwoordigd.
17
‘Laat nu maar meer vrouwen opstaan’ Judith Steenvoorden (45) is bestuursvoor-
“Ik had nooit bedacht om bestuursvoorzit-
zitter van ZAAM, een scholengroep voor
ter te worden, want ik had er ‘een beeld van
interconfessioneel voortgezet onderwijs
grijze heren’ bij. Toch ben ik nu ruim twee
in Amsterdam en omstreken. Er zitten in
jaar collegevoorzitter bij ZAAM. Proble-
totaal bijna 12 duizend leerlingen op de 22
men heb ik niet ervaren bij de overstap naar
verschillende scholen die onder de scho-
nieuwe functies. Ik dacht lang: Wat ben ik
lengroep vallen.
een zondagskind, omdat ik vaak gevraagd werd voor banen. Nu denk ik: Ik heb gewoon mijn kansen gepakt.
2008 Rapport mbo De zeer homogene samenstelling van de raden van toezicht is niet veranderd sinds 2005. Een vijfde van de leden is vrouw.
Vóór mijn huidige baan was ik regiodirecteur binnen de Amarantisgroep, totdat deze organisatie werd opgesplitst en ik bij ZAAM ging werken. Ik houd van organisaties waar
onderwijsbestuurders man is. Meer balans
je niet alleen op de winkel hoeft te passen.
is wenselijk. Het is goed voor de herken-
% vrouw in college van bestuur raad van toezicht
Dertien jaar geleden begon ik als econo-
baarheid tegenover de medewerkers, maar
miedocent in het onderwijs.
ook omdat er dan met verschillende ‘bril-
wo
24 %
37 %
Het glazen plafond bestaat dus niet, als je
len’ naar de organisatie wordt gekeken.
hbo
32 %
27 %
het mij vraagt. Laat vrouwen nu maar meer
Hoewel meer balans beter is, ben ik tegen
opstaan, solliciteren en van hun kracht uit-
een vrouwenquotum. Ik geloof dat je altijd
mbo*
18 %
30 %
gaan. Vaak zie ik ze twijfelen. Kan dit wel
de beste mensen op een plek moet zetten.
met mijn gezin, zijn mijn competenties wel
Toch heb ik goede hoop. Bij ZAAM zijn nu
goed? Mannen denken eerder: Dit doe ik,
meerdere vrouwen aangenomen, als direc-
want dat kan ik.
teur bijvoorbeeld. En dat is niet omdat ze
De cijfers zijn bijzonder. In een rapport las
vrouw zijn, maar omdat ze het beste bij de
ik dat de overgrote meerderheid van de
functie pasten.”
Onderwijsblad18
22 november 2014
Alle cijfers online via www.aob.nl
vo*
20 %
33 %
po*
23 %
35 %
*Op basis van de twintig grootste besturen
18
‘Vrouwelijke bestuurders zijn altijd heel zichtbaar’ Geri Bonhof (60) is veertien jaar hbo-bestuurder, waarvan de laatste elf jaar bestuursvoorzitter van de Hogeschool Utrecht, met zo’n 3500 medewerkers en 36.500 studenten een van de grootste hbo-instellingen van het land. “Vrouwelijke bestuurders zijn altijd heel zichtbaar. Ik heb in het verleden veel algemene ledenvergaderingen van de Vereniging Hogescholen gehad waarbij ik de enige vrouw was. Er is de laatste jaren wel het een en ander aan het veranderen, dat zie ik gewoon om me heen. Ik geloof niet zo in een glazen plafond. Het gaat langzaam, maar er zijn wel degelijk veranderingen. Toen ik in 2003 voorzitter werd van de HU was ik de enige vrouwelijke collegevoorzitter van een grote hogeschool, nu zijn het er binnenkort drie (HU, Fontys en vanaf december Inholland, red). En de vrouwelijke bestuurders in het hbo doen het ook goed. Het is tegenwoordig veel vanzelfsprekender dan vroeger om thuis afspraken te maken over een taakverdeling. Belangrijk is ook dat er een kweekvijver is, zodat de stap naar een bestuursfunctie niet een te grote sprong wordt. De managementlaag onder het bestuur is een plek waar je je kunt ontwikkelen, daar komt al veel vrouwelijk talent terecht. Ik geloof ook niet dat vrouwen minder ambitieus zijn of liever andere prioriteiten stellen dan mannen. Bij raden van toezicht is de man-vrouwverhouding ook meer een issue geworden. Ik weet dat headhunters in sommige gevallen de opdracht krijgen van raden van toezicht om specifiek uit te kijken naar vrouwelijk talent. Die headhunter moet dan ook niet in de oude kringen blijven rondkijken. Een quotum is niet nodig, er is genoeg talent, zeker in het hoger onderwijs. Ik zou nooit benoemd willen worden op een functie omdat ik vrouw ben. Toen ik lang geleden een leidinggevende functie kreeg in het voortgezet onder-
2014 Rapport over 2012 Rapport hbo
universiteiten en umc’s
Van de 79 leden van
De meeste instellingen
colleges van bestuur zijn
voldoen niet aan een
er negentien vrouw. Er
evenwichtige m/v-verdeling.
zijn vier hogescholen met
Uit vergelijking met eerder
twee vrouwen en 22 hoge-
onderzoek blijkt bovendien
scholen zonder vrouwen
dat er hierin weinig
in het bestuur.
verandering is.
wijs, had ik last van het beeld dat ik die baan zou hebben gekregen omdat ik vrouw ben.”
22 november 2014
Onderwijsblad18
19
‘Een quotum? Dat is een gewetensvraag’ Adri van der Wind (66) zwaait eind dit jaar
anderen, terwijl mannen soms wat meer de
Een quotum bij het benoemen van vrouwen?
af als voorzitter van MBO Utrecht, een
confrontatie kiezen.
Dat vind ik een gewetensvraag. Natuurlijk is
instelling met een kleine 4500 studenten.
Ik ben behoorlijk werkverslaafd, maar ik
kwaliteit het belangrijkste, dat zal iedereen
Haar opvolger staat al klaar: een vrouw.
heb niet het idee dat ik er veel voor heb
beamen. Maar diversiteit in topfuncties is
Van der Wind is ook toezichthouder in het
moeten laten. Ik heb een gezin en heel veel
ook belangrijk. Het moet wat mij betreft een
voortgezet onderwijs.
kleinkinderen. Belangrijk is dat je thuis
aandachtspunt zijn voor raden van toezicht
goede afspraken kunt maken met je
bij de werving van een bestuurder. Mijn
partner.
indruk is dat dit ook steeds vaker gebeurt,
“Ik heb wel eens de indruk dat vrouwen misschien iets eerder dan mannen denken:
en dat er de laatste jaren meer vrouwen
Op die functie solliciteer ik maar niet, want
worden benoemd bij besturen in het onder-
die is te hoog gegrepen. Ik zit ook nog vaak
wijs. Er is wel een achterstand uit het verle-
in kringen die gedomineerd worden door
den, die trek je niet zomaar recht.
mannen, dat klopt. Maar ik heb er geen last
Dat mijn opvolger weer een vrouw is, is niet
van. Er zijn soms dominante sprekers in een vergadering en meestal zijn dat mannen. Maar dat er geen ruimte is voor het vrouwelijk geluid, dat maak ik niet mee. Er is verschil tussen een vrouwelijke en
2014 Monitor onderwijsbestuur vo 71 procent van de vo-besturen bestaat
toevallig. De raad van toezicht heeft in de overwegingen meegenomen dat ze in een tweehoofdig bestuur graag diversiteit wil, ook naar geslacht.” H
helemaal uit
mannelijke stijl van leidinggeven. Hoewel
mannen.
er natuurlijk ook mannen zijn met een vrouwelijke stijl, en hanengedrag komt ook voor bij vrouwen. Ik denk dat het vrouwelijke element is dat je de verbinding zoekt met
20
Onderwijsblad18
22 november 2014
