vrouwen en mannen in belgië

vrouwen en mannen in belgië

g e n d e r s tat i s t i e k e n e n g e n d e r i n d i c at o r e n tweede editie

vrouwen en mannen in belgië

g e n d e r s tat i s t i e k e n e n g e n d e r i n d i c at o r e n tweede editie 2011

Colofon

Uitgever:

Auteurs:

Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen:

Ernest Blerotstraat 1

Hildegard Van Hove

1070 Brussel

Geraldine Reymenants

T. +32 (0)2 233 41 75

Nicolas Bailly

F. +32 (0)2 233 40 32

Jeroen Decuyper

[email protected] www.igvm.belgium.be

Lay-out en druk: Gevaert Graphics

In samenwerking met: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie

Verantwoordelijke uitgever:

FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

Michel Pasteel, Directeur Instituut voor de gelijkheid

WTC III

van vrouwen en mannen

Simon Bolivarlaan 30 1000 Brussel

Depotnummer: D/2011/10.043/28

Inhoudstafel 1 Lijst van afkortingen...........................4

Hoofdstuk 3: Inkomen en armoede..... 59

Inleiding..................................................6

3.1

Loonkloof.......................................................63

Dankwoord.............................................8

3.2

Inkomsten van zelfstandigen........................67

Hoofdstuk 1: Bevolking.................... 11

3.3

Pensioenkloof................................................69

1.1

Leeftijdsverdeling..........................................13

3.4 Leefloon.........................................................77

1.2

Vruchtbaarheid..............................................15

3.5 Inkomenskloof...............................................83

1.3

Sterfte.............................................................17

3.6 Financiële afhankelijkheidsgraad.................84

1.4

Levensverwachting........................................21

1.5

Huwelijken en echtscheidingen....................23

Hoofdstuk 4: Betaalde arbeid.......... 91

1.6

Wettelijke samenwoning...............................35

1.7

Burgerlijke staat............................................36

1.8

Gezinssamenstelling......................................39

4.1 Arbeidssituatie van de bevolking op beroepsactieve leeftijd..................................93

4.2 Segregatie van de arbeidsmarkt.................111

4.2.1 Horizontale segregatie......................111

Hoofdstuk 2: Migratie....................... 41

4.2.2 Verticale segregatie...........................119

2.1

Immigratie.....................................................43

4.3 Deeltijds werk..............................................123

2.2

Gemengde huwelijken..................................47

4.4 Tijdelijke contracten....................................133

2.3

Asielaanvragen en erkenningen....................51

4.5 Jobstudenten...............................................135

Inhoudstafel 2 Hoofdstuk 5: Ondernemerschap..... 139

Hoofdstuk 9: Gezondheid................ 225

5.1 Zelfstandigen...............................................141

9.1 Gezondheidstoestand..................................227

5.2 Starters.........................................................147

9.2 Zwangerschap en abortus...........................237

5.3 Werkgevers...................................................150

9.3 Gezondheidskosten.....................................243

Hoofdstuk 6:

Hoofdstuk 10: Criminaliteit............ 247

Combinatie arbeid-gezin.................... 151

10.1 Veroordelingen en straffen.........................251

6.1 Begeleidende maatregelen.........................153

10.2 Verdachten en slachtoffers..........................261

6.2 Beleving en praktijk....................................165

10.3 Onveiligheid.................................................263

Hoofdstuk 7: Tijdsbesteding.......... 177

Hoofdstuk 11: Partnergeweld........ 271

11.1 Partnergeweld.............................................275

Hoofdstuk 8: Besluitvorming......... 193

11.2 Specifieke vormen van geweld tussen

8.1 Politieke macht............................................195

8.2 Rechterlijke macht......................................209

8.3 Federale overheid........................................213

8.4 Andere besluitvormingsinstanties..............219

ex-partners...................................................293

11.3 Andere vormen van gendergerelateerd geweld...........................295

3 Hoofdstuk 12: Mobiliteit................ 299

Hoofdstuk 14:

Wetenschap en technologie............ 333

12.1 Betrokkenheid van vrouwen en mannen

op de fiets....................................................311

12.4 De veiligheid van vrouwen en mannen

op de autosnelwegen..................................309

14.1 Onderzoek en ontwikkeling........................335

14.2 Academische wereld....................................339

14.3 Informaticaspecialisten...............................343


bij verkeersongevallen................................301


op de motor.................................................313

Hoofdstuk 15: ICT-gebruik.............. 345

15.1 Computergebruik........................................347

15.2 Internetgebruik............................................357

12.5 Rijden onder invloed van alcohol...............317 Bijlagen............................................. 365

Hoofdstuk 13: Opleiding................. 319

Lijst van tabellen....................................................366

13.1 Opleidingsniveau van de Belgen................321

Lijst van grafieken..................................................378

13.2 Levenslang leren..........................................327

Bibliografie.............................................................384

Inhoudsindex.........................................................390

Lijst van afkortingen 4 ADSEI

Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

Belfirst Financial Reports and Statistics on Belgian and Luxembourg Companies BIVV

Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid

CGVS

Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen

cRZ

Centrum voor relatievorming en zwangerschapsproblemen

FOD

Federale overheidsdienst

GIB

gewaarborgd inkomen voor bejaarden

ICT

informatie- en communicatietechnologie

IGO

inkomensgarantie voor ouderen

IGVM

Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

NAR

Nationale Arbeidsraad

NBB

Nationale Bank van België

PDOS

Pensioendienst voor de overheidssector

POD

Programmatorische overheidsdienst

RIZIV

Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering

RSVZ

Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen

RSZ

Rijksdienst voor Sociale Zekerheid

RVA

Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening

RVP

Rijksdienst voor Pensioenen

SILC

Enquête naar de Inkomens en Levensomstandigheden (Statistics on Income and Living Conditions)

TBO

tijdsbudgetonderzoek

WIV

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid

lijst van afkortingen

5

Inleiding 6 1

Artikel 4 van de wet van 12 januari 2007 strekkende tot controle op de toepassing van de resoluties van de wereldvrouwenconferentie die in september 1995 in Peking heeft plaatsgehad en tot integratie van de genderdimensie in het geheel van de federale beleidslijnen (B.S. 13 februari 2007).

Genderstereotypen en opvattingen over sekserolpatronen zijn alomtegenwoordig in onze maatschappij: vrouwen hebben meer auto-ongevallen dan mannen, mannen leven minder lang dan vrouwen, de daders van geweld zijn meestal mannen en de slachtoffers zijn hoofdzakelijk vrouwen. Alvast één van deze uitspraken kan worden weerlegd dankzij de gegevens die in deze publicatie worden bijeengebracht. “Meten is weten.” Dat was het uitgangspunt van de eerste editie van de publicatie Vrouwen en mannen in België, en dit blijft ook de leidraad van deze tweede editie. In deze publicatie wordt een heel aantal genderstatistieken en -indicatoren samengebracht. Het gaat bijvoorbeeld over de verschillende participatie van vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt, hun verschillende tijdsbesteding en hun verschillend surfgedrag op internet, het aantal vrouwen en mannen in topfuncties, enzovoort. Het betreft in deze publicatie in de eerste plaats gegevens die de voorbije jaren werden geproduceerd of samengesteld door de federale overheidsdiensten. Sinds 2007, in het kader van de zogenaamde wet gender mainstreaming, zijn zij verplicht om al hun statistieken uit te splitsen naar geslacht en om genderindicatoren op te stellen.1 De hier verzamelde gegevens laten ons toe om een beeld te schetsen van de huidige samenleving, wat soms opmerkelijke vaststellingen oplevert: in 2010 was iets meer dan de helft van de bevolking jonger dan 65 jaar man, terwijl 58% van de 65-plussers vrouw was; in 2010 telden we voor elke drie afgesloten huwelijken twee echtscheidingen; in 2010 was 10,4% van de vrouwen weduwe en was slechts 2,6% van de mannen weduwnaar. De bedoeling van deze publicatie is om op een objectieve manier de verschillen tussen vrouwen en mannen voor te stellen, en om zo de maatschappelijke gender(on-)gelijkheid zichtbaar te maken. Met betrekking tot armoede, bijvoorbeeld, tonen de gegevens aan dat meer dan een derde van de vrouwen afhankelijk zijn van het inkomen van de personen waarmee ze samenleven, wat voor slechts 10% van de mannen het geval is.

Dit verschil tussen vrouwen en mannen is het meest uitgesproken bij de gepensioneerden: gepensioneerde vrouwen hebben vijf keer meer kans om in armoede te leven dan gepensioneerde mannen. Het louter opsplitsen van gegevens naar sekse geeft echter vaak slechts een partieel beeld van de verschillen tussen vrouwen en mannen. Daarom is het interessant om ook andere categorieën, zoals leeftijd, gezinssituatie of opleidingsniveau, in de analyse op te nemen. Deze methodologie laat bijvoorbeeld toe om vast te stellen dat de genderstereotiepe verschillen tussen vrouwen en mannen al op jonge leeftijd vorm krijgen. De gemiddelde tijdsbesteding van tieners is daarvan een sprekend voorbeeld. Op een schooldag doen meisjes tussen 12 en 18 jaar een derde meer huishoudelijk werk dan jongens, op zondag doen ze anderhalve keer zoveel dan jongens, en op zaterdag het dubbele. Het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen streeft ernaar om zoveel mogelijk genderstatistieken en -indicatoren te verzamelen, onder andere via sensibilisering van de federale overheidsdiensten, en om deze gegevens te verspreiden onder een zo breed mogelijk publiek. Deze publicatie is daarvan het resultaat. Hierbij is in het bijzonder aandacht besteed aan de toegankelijkheid van de informatie, onder andere via het gebruik van overzichtelijke tabellen en grafieken. In deze publicatie komt een aantal nieuwe thema’s aan bod, zoals tijdsbesteding, mobiliteit en partnergeweld. Bepaalde domeinen blijven echter nog onderbelicht, bij gebrek aan onderzoek of analyse, of omdat bepaalde gegevens slechts deels openbaar zijn. Het verzamelen en analyseren van cijfergegevens blijft dus een permanente uitdaging – een uitdaging die het Instituut aanneemt, bijvoorbeeld via het uitvoeren van onderzoek over specifieke thema’s, om op die manier beter de maatschappij waarin wij leven te begrijpen en de blijvende ongelijkheden in het licht te stellen.

inleiding

7

Dankwoord 8 Deze publicatie was nooit mogelijk geweest zonder de inbreng van heel veel mensen. In de eerste plaats gaat onze bijzondere dank uit naar de collega’s van de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Lydia Merckx, Freddy Verkruyssen, Anja Termote, Pieter Vermeulen, Geneviève Geenens, Patrick Lusyne, Michel Willems, Leila Bellamammer, Lien Tam Coo en Yvette Charlier. Verder danken wij onze contactpersonen binnen de verschillende overheidsdiensten die ons cijfers, toelichtingen en feed back bezorgden. Zonder hen zou deze publicatie aanzienlijk dunner zijn uitgevallen. Voor het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen waren dat Ann Michiels, Tine Van Valckenborgh, Valentine Audate en Anja De Wilde. Voor het Federaal Planbureau waren dat Greet De Vil, Koen Hendrickx, Bart Hertveldt, Bart Van den Cruyce, Maritza Lopez-Novella, Sylvie Varlez en Natacha Zuinen. Voor de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg waren dat Tom Bevers, Valérie Gilbert, Marilyne Despiegeleire, Arnaud Collard, Dietert De Vos, Valérie Burnel, Martine Vancorenland en Geneviève Meunier. Voor de POD Maatschappelijke Integratie waren dat Alain Dupont en Frédéric Swaelens. Voor de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening waren dat Richard Van der Auwera, Thierry Tuts en Lut vanden Meersch. Voor de FOD Personeel en Organisatie was dat Serge Colmant. Voor het Ministerie van Defensie waren dat Baudouin Somers en Philippe Stuyts. Voor de FOD Justitie waren dat Erwin De Causemaeker, Ann Renders, Karel Berteloot, Samuel Deltenre, Cindy Hanard en Ellen Van Dael. Voor de FOD Buitenlandse Zaken waren dat Dirk Achten en Karen Van Vlierberge. Voor het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid waren dat Jean Tafforeau en Herman Van Oyen. Voor de FOD Volksgezondheid was dat Christiane Hauzeur. Voor de Federale Politie waren dat

Marc Vandendriessche en Gunther Vanhemelrijck. Voor het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid waren dat Walter De Pauw, Yvan Casteels, Emmanuelle Dupont en Nathalie Focant. Voor de Rijksdienst voor Pensioenen was dat Hilde Hofman. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest waren dat Michel Van der Stichele en Walter Claes. Voor de Vlaamse Gemeenschap waren dat Tom Doesselaere en Christel Claesen. Voor het Waalse Gewest waren dat Rudy Jansemme, Marilyn Bossart en Jacques Hazard. Voor de POD Federaal Wetenschapsbeleid was dat Bernard Hausse. Voor de Nationale Bank van België was dat Cécile Buydens en voor de Nationale Arbeidsraad Jean-Paul Delcroix. Verder werkten we samen met Danièle Meulders, Síle O’Dorchai, Kim Fredericq Evangelista en Zouhair Alaoui Amine van het Département d’Économie Appliquée van de Université Libre de Bruxelles (DULBEA); met Elke Valgaeren van onderzoeksinstituut SEIN van de Universiteit Hasselt; met Inès de Biolley en Kim Hendrickx van Cap-Sciences humaines van de Université catholique de Louvain; met Jérôme Pieters, Patrick Italiano, Marc Jacquemain, Marie-Thérèse Casman, Frédéric Heselmans en Ivan Toussaint van het Centre d’Étude de l’Opinion van de Université de Liège (CLEO); met Anne-Marie Offermans; met Sabine Hellemans en Ann Buysse van de vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie van de Universiteit Gent; en met Ignace Glorieux en Theun-Pieter van Tienoven van onderzoeksinstelling TOR van de Vrije Universiteit Brussel. De indicatoren in deze publicatie zijn gebaseerd op de lijst die in 2005 werd uitgewerkt door onderzoeksinstituut SEIN van de Universiteit Hasselt. Binnen het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen was er de zeer gewaardeerde administratieve ondersteuning van Charlotte Van den Bergh, Aurora Van Hamme en Christel Delvael. Liesbet Vanhollebeke las mee de drukproeven na en Julie Wuytens bleef onvermoeibaar vertalen.

dankwoord

9

Hoofdstuk 1 bevolking

Hoofdstuk 1 Bevolking

hoofdstuk 1

12 TABEL 1: Bevolking naar geslacht en leeftijdscategorie (toestand op 01/01/2010)

0-17 jaar 18-64 jaar 65+ jaar Totaal

Vrouwen 1.082.489 3.369.251 1.075.944 5.527.684

Aantal Mannen 1.131.667 3.396.339 784.215 5.312.221

Totaal 2.214.156 6.765.590 1.860.159 10.839.905

Aandeel Vrouwen Mannen 48,89% 51,11% 49,80% 50,20% 57,84% 42,16% 50,99% 49,01%

Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving. TABEL 2: Gemiddelde leeftijd van de bevolking naar geslacht (toestand op 01/01/2010) Vrouwen 42,1 jaar

Mannen 39,5 jaar

Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving.

Bevolkingsstatistieken bieden een eerste inzicht in de levenssituatie en -omstandigheden van vrouwen en mannen in België.

1.1

Leeftijdsverdeling

Op 1 januari 2010 waren er 10,8 miljoen Belgen, waarvan 5,5 miljoen vrouwen en 5,3 miljoen mannen. Dit numerieke verschil tussen vrouwen en mannen is volledig toe te schrijven aan de langere levensverwachting van vrouwen. Doordat vrouwen langer leven, zijn ze in de oudere leeftijdscategorieën in de meerderheid. (tabel 1 en 6) De langere levensverwachting heeft ook een effect op de gemiddelde leeftijd van de Belgische vrouwen: 42,1 jaar, ten opzichte van 39,5 jaar bij mannen. De gemiddelde leeftijd van de hele Belgische bevolking was in 2010 40,8 jaar. (tabel 2)

bevolking

13

hoofdstuk 1

14 TABEL 3: Evolutie van het vruchtbaarheidscijfer (1999-2008) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1,62 1,67 1,67 1,65 1,67 1,72 1,76 1,80 1,82 1,85

Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving. TABEL 4: Gemiddelde leeftijd van de vrouw bij de geboorte van het eerste kind (2008) 28,0 jaar Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving.

1.2

Vruchtbaarheid

De demografische betekenis van vruchtbaarheid is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw. België heeft een laag vruchtbaarheidscijfer, maar het neemt de laatste tien jaar wel toe. In 1999 had een Belgische vrouw gemiddeld 1,62 kind; in 2008 is dat gestegen tot 1,85. (tabel 3) Gemiddeld is een Belgische vrouw 28 jaar bij de geboorte van haar eerste kind. (tabel 4)

bevolking

15

hoofdstuk 1

16 TABEL 5: Sterftecijfer (per duizend) naar geslacht en leeftijd (2007-2009)

Geboorte 10 jaar 20 jaar 30 jaar 40 jaar 50 jaar 60 jaar 70 jaar 80 jaar 90 jaar 100 jaar

Vrouwen 2,849 0,119 0,216 0,373 0,934 2,804 5,675 12,825 44,132 155,932 378,378

Mannen 3,571 0,119 0,852 0,891 1,632 4,687 11,060 24,150 69,862 195,031 412,844


1.3

Sterfte

Tabel 5 geeft de gemiddelde sterftecijfers weer voor de jaren 2007 tot en met 2009 voor de leeftijden 0, 10, 20, enzoverder. De cijfers voor de tussenliggende leeftijden kunnen worden teruggevonden op de website van de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie (ADSEI). Het sterftecijfer geeft het aantal overlijdens per duizend inwoners weer. Bij borelingen ligt het sterftecijfer relatief hoog, maar verder stijgt het met de leeftijd. Vrouwen hebben pas op hun 51e een even hoge kans om te overlijden als in hun eerste levensjaar; bij mannen is dat al op hun 48e. Het laagste sterftecijfer ligt voor vrouwen op de leeftijd van 4 jaar, en voor mannen op de leeftijd van 9 jaar. (tabel 5)

bevolking

17

hoofdstuk 1

18 Grafiek 1: Sterftekans van mannen in verhouding tot de sterftekans van vrouwen naar leeftijd (in jaar) (2007-2009) 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100 105

Algemeen genomen is de sterftekans voor mannen hoger dan voor vrouwen. Enkel op de leeftijd van 6, 7 en 9 jaar hebben jongens minder kans om te overlijden dan meisjes. Grafiek 1 geeft weer hoeveel groter die kans om te overlijden is voor mannen dan voor vrouwen per leeftijd. Een sterftekans van 1 betekent dat de sterftekans van mannen gelijk is aan die van vrouwen. Tussen 19 en 35 jaar hebben mannen minstens tweemaal meer kans om te overlijden dan vrouwen. Op 17, 22 en 24 jaar heeft een man meer dan 3 keer meer kans om te overlijden dan een vrouwelijke leeftijdsgenoot; op de leeftijd van 20 jaar hebben mannen zelfs bijna 4 keer meer kans dan vrouwen om te overlijden. Bij zestigers ligt de sterftekans van mannen opnieuw in de buurt van het dubbele van vrouwen. (grafiek 1)

bevolking

19

hoofdstuk 1

20 TABEL 6: Evolutie van de levensverwachting bij geboorte naar geslacht (in jaar) (2000-2009)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Vrouwen

Mannen

Verschil tussen de levensverwachting bij geboorte van vrouwen en mannen

80,92 81,17 81,19 81,19 81,86 81,86 82,15 82,21 82,32 82,43

74,58 74,92 75,08 75,35 75,97 76,14 76,51 76,74 76,77 77,15

+6,34 +6,25 +6,11 +5,84 +5,89 +5,72 +5,64 +5,47 +5,55 +5,28

Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving. TABEL 7: Afhankelijkheidsgraad van ouderen (toestand op 01/01/2010) Vrouwen 31,93%

Mannen 23,09%

Totaal 27,49%


2

De afhankelijkheidsgraad is hier gedefinieerd als de niet-meer-actieve bevolking (65-plussers) in verhouding tot de actieve bevolking (18-64-jarigen). De Internationale Arbeidsorganisatie definieert de actieve leeftijd als 15 tot en met 64 jaar. Voor België, met een leerplicht tot 18 jaar, is die ondergrens niet erg realistisch.

1.4

Levensverwachting

In 2009 was de gemiddelde levensverwachting van vrouwen bij geboorte meer dan 82 jaar, en bij mannen iets meer dan 77 jaar. De gemiddelde levensverwachting neemt ieder jaar toe, omdat mensen gezonder leven en de gezondheidszorg steeds beter wordt. De levensverwachting van mannen stijgt iets sneller dan die van vrouwen, waardoor het verschil tussen hun beider levensverwachtingen kleiner wordt. (tabel 6) Een laag geboortecijfer leidt in combinatie met een lange levensverwachting tot vergrijzing: een steeds groter deel van de bevolking behoort tot de niet-meer-actieve groep. Een manier om dit in cijfers weer te geven is de afhankelijkheidsgraad van ouderen. Die geeft het percentage 65-plussers weer ten opzichte van de bevolking op actieve leeftijd.2 In 2010 was de afhankelijkheidsgraad van oudere vrouwen 31,93% en die van oudere mannen 23,09%. Dit betekent dat er voor elke tien vrouwen op actieve leeftijd meer dan drie vrouwen boven de 65 jaar waren; en voor elke 10 mannen op actieve leeftijd, meer dan twee ouderen. (tabel 7)

bevolking

21

hoofdstuk 1

22 TABEL 8: Evolutie van het aantal huwelijken en echtscheidingen (2000-2010)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Huwelijken

Echtscheidingen

45.123 42.110 40.434 41.777 43.326 43.141 44.813 45.561 45.613 43.303 42.159

27.002 29.314 30.628 31.355 31.405 30.840 29.189 30.081 35.366 32.606 28.903


1.5

Huwelijken en echtscheidingen

Tabel 8 geeft het aantal huwelijken en het aantal echtscheidingen weer voor de periode 2000-2010. Tussen 2002, toen er nauwelijks meer dan 40.000 huwelijken werden afgesloten, en 2008 steeg het aantal huwelijken jaarlijks; in 2009 en 2010 daalde het opnieuw licht. Tegenover elke drie afgesloten huwelijken stonden er in 2010 twee echtscheidingen. (tabel 8, grafiek 2) Tabel 9 focust in het bijzonder op homohuwelijken en homoseksuele echtscheidingen. Sinds 1 juni 2003 kunnen in België personen van hetzelfde geslacht met elkaar huwen, en dus ook scheiden. In 2004 huwden 1.244 mannen met een andere man. Dit aantal gaat jaarlijks licht achteruit. Het aantal vrouwen dat een huwelijk afsluit met een vrouw is sinds 2004 daarentegen gestegen, in die mate dat in 2010 meer vrouwen een homohuwelijk afsloten dan mannen. Vrouwen verbreken echter ook vaker een homohuwelijk. (tabel 9, grafiek 3)

bevolking

23

hoofdstuk 1

24 Grafiek 2: Evolutie van het aantal huwelijken en echtscheidingen (2000-2010) 50.000

Huwelijken

45.000

Echtscheidingen

40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2000

2001

2002

2003

2004


2005

2006

2007

2008

2009

2010

TABEL 9: Evolutie van het aantal personen dat huwt met iemand van hetzelfde geslacht, en uit de echt scheidt van iemand van hetzelfde geslacht* (2004-2010) Homohuwelijk 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vrouwen 894 894 1.057 1.111 1.035 999 1.102

Mannen 1.244 1.160 1.191 1.189 1.148 1.133 1.062

Homoseksuele echtscheiding Vrouwen Mannen 9 9 21 8 42 17 111 73 170 151 213 158 252 197

* Het Rijksregister registreert niet de homohuwelijken als dusdanig, maar wel het aantal personen dat daarbij is betrokken. De oneven cijfers in de tabel zijn te wijten aan het feit dat sommige partners niet zijn ingeschreven in het Rijksregister, of het gevolg van ongelijke registratie in de betrokken gemeenten. Bron: ADSEI op basis van het Rijksregister.

bevolking

25

hoofdstuk 1

26 Grafiek 3: Evolutie van het aantal personen dat huwt met iemand van hetzelfde geslacht, en uit de echt scheidt van iemand van hetzelfde geslacht* (2004-2010) Vrouwen die huwen met 1.400 vrouwen 1.200

Mannen die huwen met mannen

1.000

Vrouwen die uit de echt scheiden van vrouwen

800

Mannen die uit de echt scheiden van mannen

600 400 200 0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

* Het Rijksregister registreert niet de homohuwelijken als dusdanig, maar wel het aantal personen dat daarbij is betrokken. Bron: ADSEI op basis van het Rijksregister.

In België trouwt men op veeleer latere leeftijd, en die leeftijd stijgt bovendien jaarlijks. De gemiddelde leeftijd bij het eerste huwelijk lag in 2010 voor vrouwen op 29,7 jaar en voor mannen op 32,1 jaar. Voor alle huwelijken samen, met inbegrip van tweede, derde en eventueel volgende huwelijken, ligt de gemiddelde leeftijd nog hoger. (tabel 10) TABEL 10: Gemiddelde leeftijd bij het huwelijk en bij het eerste huwelijk naar geslacht (in jaar) (2005-2010) Huwelijk 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vrouwen 32,1 32,7 32,7 32,9 33,2 33,4

Bron: ADSEI, Thematische Directie Maatschappij.

Mannen 35,1 35,7 35,7 35,9 36,2 36,4

Eerste huwelijk Vrouwen Mannen 28,5 30,8 28,8 31,2 29,0 31,4 29,2 31,8 29,7 32,1 29,7 32,1

bevolking

27

hoofdstuk 1

28 Bij een echtscheiding heeft het huwelijk gemiddeld 14 tot 15 jaar geduurd. Op het moment van de echtscheiding zijn mannen gemiddeld een drietal jaar ouder dan vrouwen. (tabel 11) TABEL 11: Evolutie van de gemiddelde leeftijd bij echtscheiding naar geslacht en van de gemiddelde duur van een huwelijk (in jaar) (2000-2010)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vrouwen

Mannen

Duur huwelijk

38,9 39,5 39,4 39,8 40,1 40,4 40,8 41,1 41,6 41,5 41,8

41,2 41,9 41,8 42,2 42,5 42,9 43,3 43,6 44,0 44,1 44,4

14,4 14,7 14,5 14,6 14,7 14,8 14,9 15,0 15,0 14,6 14,7


Het merendeel van de huwelijken (63%) zijn eerste huwelijken, voor beide partners. Bij 33% van de huwelijken is minstens één van beide partners gescheiden, en betreft het voor hem of haar dus een tweede of volgende huwelijk. (tabel 12, grafiek 4) TABEL 12: Verdeling huwelijken naar type huwelijk (2010) Type huwelijk Twee ongehuwden Gescheiden vrouw met gescheiden man Ongehuwde vrouw met gescheiden man Gescheiden vrouw met ongehuwde man Eén van beiden is gescheiden, de ander is weduwe/weduwnaar Andere Onbekend Totaal Bron: ADSEI, Thematische Directie Samenleving.

63,22% 15,12% 9,81% 8,51% 1,36% 0,80% 1,19% 100,00%

bevolking

29

hoofdstuk 1

30 Grafiek 4: Verdeling huwelijken naar type huwelijk (2010) 1,36% 0,80%

1,19%

Twee ongehuwden Gescheiden vrouw met gescheiden man

8,51%

Ongehuwde vrouw met gescheiden man 9,81%

15,12%

Gescheiden vrouw met ongehuwde man

63,22%

Eén van beiden is gescheiden, de ander is weduwe/weduwnaar Andere Onbekend


31

Aantal -20 jaar 20-29 jaar 30-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70+ jaar Totaal

Vrouwen 672 19.956 11.840 6.042 2.901 602 146 42.159


bevolking

TABEL 13: Verdeling huwelijken naar leeftijd (2010) Verdeling Mannen 100 15.005 14.310 7.109 3.943 1.308 384 42.159

Vrouwen 1,59% 47,34% 28,08% 14,33% 6,88% 1,43% 0,35% 100,00%

Mannen 0,24% 35,59% 33,94% 16,86% 9,35% 3,10% 0,91% 100,00%

32 hoofdstuk 1

Tabel 13 geeft het aantal huwelijken in 2010 weer naar leeftijd van de huwelijkspartners. Vrouwen trouwen op jongere leeftijd dan mannen: bij bijna de helft van de huwelijken was de vrouw jonger dan 30 jaar, tegenover 36% van de mannen. Mannen blijven echter meer tot op latere leeftijd (opnieuw) trouwen. (tabel 13, grafiek 5) Grafiek 5: Verdeling huwelijken naar leeftijd (2010) 25.000

Vrouwen Mannen

20.000

15.000

10.000

5.000

0 -20 jaar

20-29 jaar

30-39 jaar

40-49 jaar


50-59 jaar

60-69 jaar

70+ jaar

TABEL 14: Evolutie van het aantal personen dat een verklaring aflegt van wettelijke samenwoning, en van een stopzetting van wettelijke samenwoning (2000-2010) Verklaring van wettelijke samenwoning

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Tussen personen van verschillend geslacht

Tussen personen van hetzelfde geslacht

4.397 20.380 8.239 10.470 17.802 29.811 33.366 47.790 61.900 65.406 69.946

747 1.047 719 793 927 1.150 1.239 1.725 2.121 2.155 2.245

Bron: ADSEI op basis van het Rijksregister.

Stopzetting van wettelijke samenwoning

Totaal

Tussen personen van verschillend geslacht

Tussen personen van hetzelfde geslacht

Totaal

5.144 21.427 8.958 11.263 18.729 30.961 34.605 49.515 64.021 67.561 72.191

192 1.529 3.802 3.648 4.340 5.956 8.927 11.493 15.625 19.487 24.632

28 56 120 548 423 432 522 547 745 821 1.028

220 1.585 3.922 4.196 4.763 6.388 9.449 12.040 16.370 20.308 25.660

bevolking

33

Grafiek 6: Evolutie van het aantal personen dat een verklaring aflegt van wettelijke samenwoning, en van een stopzetting van wettelijke samenwoning (2000-2010) Verklaring van wettelijke samenwoning

80.000 70.000

Stopzetting van wettelijke samenwoning

60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000

0

9

20 1

8

20 0

7

20 0

6

Bron: ADSEI op basis van het Rijksregister.

20 0

5

20 0

4

20 0

3

20 0

2

20 0

1

20 0

20 0

0

0

20 0

hoofdstuk 1

34

1.6

Wettelijke samenwoning

Tabel 14 geeft het aantal personen weer dat in de periode 2000-2010 een verklaring van wettelijke samenwoning aflegde, of van de stopzetting daarvan. Samenlevingsovereenkomsten kunnen ook worden afgesloten tussen, bijvoorbeeld, samenlevende broers of zussen; het hoeft dus niet noodzakelijk om partners te gaan. Beide partijen mogen echter niet verbonden zijn door een huwelijk of door een andere wettelijke samenwoning. Het Rijksregister registreert enkel het aantal personen dat is betrokken bij een samenlevingsovereenkomst, of de stopzetting daarvan, en niet het aantal samenlevingsovereenkomsten als dusdanig. Sinds 2002 is het aantal wettelijke samenwoningsovereenkomsten sterk toegenomen. Maar ook het aantal stopzettingen ervan gaat in stijgende lijn. Deze tendens geldt zowel voor de samenlevingsovereenkomsten die zijn afgesloten tussen personen van verschillend geslacht als tussen personen van hetzelfde geslacht. Het valt evenwel op dat samenlevingsovereenkomsten tussen personen van hetzelfde geslacht verhoudingsgewijs meer worden stopgezet. (tabel 14, grafiek 6)

bevolking

35

hoofdstuk 1

36

1.7

Burgerlijke staat

Tabel 15 geeft de burgerlijke staat weer. ‘Ongehuwd’ betekent dat men nog nooit gehuwd is geweest. De bevolkingspiramide (grafiek 7) geeft de burgerlijke staat naar leeftijd. Er zijn meer ongehuwde mannen, doordat er in de jongere leeftijdscategorieën iets meer mannen zijn, maar vooral doordat ze gemiddeld later trouwen. Vrouwen zijn dan weer oververtegenwoordigd bij de weduwen en de gescheidenen, omdat ze minder vaak hertrouwen, maar vooral omdat ze gemiddeld langer leven. In de bevolkingspiramide valt op dat er in de categorie 65- tot 85-jarigen een belangrijk aandeel weduwen en gescheiden vrouwen is. Langer leven blijkt dus voor heel wat vrouwen samen te gaan met alleen komen te staan. (tabel 15, grafiek 7) TABEL 15: Bevolking naar burgerlijke staat (toestand op 01/01/2010) Aantal Ongehuwd Gehuwd Weduwe/-naar Gescheiden Totaal

Vrouwen 2.242.329 2.221.974 572.684 490.697 5.527.684


Verdeling Mannen 2.544.712 2.220.538 138.243 408.728 5.312.221

Vrouwen 40,57% 40,20% 10,36% 8,88% 100,00%

Mannen 47,90% 41,80% 2,60% 7,69% 100,00%

Grafiek 7: Bevolking naar burgerlijke staat (toestand op 01/01/2010) 100+ jaar

Ongehuwde vrouwen

MANNEN

VROUWEN 90 jaar

Gehuwde vrouwen

80 jaar

Weduwen

70 jaar

Gescheiden vrouwen

60 jaar

Ongehuwde mannen

50 jaar Gehuwde mannen 40 jaar Weduwnaars 30 jaar Gescheiden mannen

20 jaar 10 jaar 0 1.000.000

500.000


0

500.000

1.000.000

bevolking

37

hoofdstuk 1

38 TABEL 16: Indeling in huishoudtypes (2001-2007) en het groeipercentage (2007 ten opzichte van 2001) Groeipercentage 2007 t.o.v. 2001

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Alleenwonende vrouwen

17,4%

17,5%

17,6%

17,6%

17,7%

17,8%

17,8%

+2%

Alleenwonende mannen

14,2%

14,5%

14,8%

15,1%

15,3%

15,4%

15,6%

+10%

Echtparen zonder inwonende kinderen

22,1%

21,9%

21,7%

21,5%

21,4%

21,2%

21,1%

-5%

Echtparen met ongehuwde, inwonende kinderen

29,4%

28,6%

27,7%

26,9%

26,2%

25,6%

25,0%

-15%

Moeders met ongehuwde, inwonende kinderen, al dan niet samenwonend met anderen

8,6%

8,8%

9,1%

9,3%

9,5%

9,7%

9,8%

+14%

Vaders met ongehuwde, inwonende kinderen, al dan niet samenwonend met anderen

2,8%

3,0%

3,2%

3,4%

3,6%

3,8%

4,1%

+46%

Samenlevende personen die noch gehuwd, noch ouder-kind zijn

4,7%

4,9%

5,1%

5,3%

5,5%

5,6%

5,8%

+23%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

0,8%

+0%

Samenlevende personen waarbij er meer dan één echtpaar is, of meer dan één ouder-kindrelatie Totaal

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Bron: ADSEI, Dienst Demografie, Rijksregister. TABEL 17: Aantal alleenwonenden (toestand op 01/01/2009) Vrouwen 822.762

Mannen 725.182

Totaal 1.547.944


1.8

Gezinssamenstelling

Een laatste bevolkingskenmerk dat hier aan bod komt, is gezinssamenstelling. Officiële gegevens over huishoudens geven de gezinssamenstelling niet altijd goed weer. De registraties in het Rijksregister zijn gebaseerd op de volgende elementen: personen die samenwonen op hetzelfde adres en een gemeenschappelijk huishouden hebben, huwelijken tussen deze personen en ouder-kindrelaties. Een gehuwd koppel met of zonder kinderen is bijvoorbeeld zonder problemen onder te brengen in de indeling. Ongehuwd samenwonenden en nieuw samengestelde gezinnen kunnen moeilijker worden gecategoriseerd. Mensen die feitelijk samenwonen, maar niet op hetzelfde adres gedomicilieerd zijn, komen bijvoorbeeld afzonderlijk in de categorieën van alleenstaanden terecht. Een alleenstaande vader die samenwoont met een alleenstaande moeder en hun respectievelijke kinderen vormen samen een ‘huishouden met meerdere familiekernen’ (m.a.w. samenlevende personen waarbij er meer dan één echtpaar is, of meer dan één ouderkindrelatie). Helemaal moeilijk wordt het wanneer die beide ongehuwde partners ouder zijn van dezelfde kinderen. Als de kinderen dan bijvoorbeeld fiscaal ten laste zijn van de vader, kan dat als een alleenstaande vader met inwonende ‘anderen’ (zijnde de moeder) worden gecategoriseerd. Het aantal alleenstaande ouders ‘stricto sensu’, d.w.z. zonder inwonende anderen, kunnen in deze indeling niet worden afgelezen. Tabel 16 toont de evolutie van het aandeel huishoudens dat tot een bepaald type behoort. Met bovenstaande opmerking in het achterhoofd, merken we op dat vooral de ‘nieuwe’ gezinsvormen exponentieel toenemen: ongehuwde moeders, ongehuwde vaders (al dan niet alleenstaand) en samenwonenden. De categorieën alleenwonenden nemen eveneens toe. België telt in 2009 meer dan 1,5 miljoen alleenwonenden. Iets meer dan de helft ervan zijn vrouwen. (tabel 16 en 17)

bevolking

39

hoofdstuk 1

40 Dit hoofdstuk kwam tot stand in samenwerking met de Dienst Demografie van de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie (ADSEI). Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: Website ADSEI: www.statbel.fgov.be

Hoofdstuk 2 migratie

Hoofdstuk 2 Migratie 42 hoofdstuk 2

TABEL 18: Aantal en aandeel immigraties naar geslacht (2007)

Vrouwen 12.965 30.323 22.386 65.674

Belgen Europeanen (niet-Belgen) Niet-Europeanen Totaal

Aantal Mannen 23.518 33.910 23.307 80.735

Totaal 36.483 64.233 45.693 146.409


Bron: ADSEI. Grafiek 8: Aandeel immigraties naar geslacht (2007) Belgen Europeanen (niet-Belgen) Niet-Europeanen Totaal 0% 10% 20% Vrouwen Mannen

Bron: ADSEI.

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Een kleine 10% van de Belgische bevolking bestaat uit personen die de Belgische nationaliteit bezitten, maar afkomstig zijn uit het buitenland of ouders hebben die de Belgische nationaliteit niet bezitten. Dit fenomeen is echter niet zo gemakkelijk in statistieken te vatten. Wanneer iemand de Belgische nationaliteit verkrijgt, wordt diens afkomst vaak ‘onzichtbaar’, omdat er niet altijd informatie is over de nationaliteit bij geboorte, of over de nationaliteit van de ouders bij geboorte. Dit hoofdstuk gaat daarom niet over allochtonen, maar over migratie. Er wordt dieper ingegaan op immigratie en het migratiesaldo, op gemengde huwelijken en op asielaanvragen en erkenningen als vluchteling. De gegevens zijn afkomstig van de ADSEI en van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS).

2.1

Immigratie

De meerderheid van de vrouwen en mannen die zich in de loop van 2007 vanuit het buitenland in België vestigden, had ofwel de Belgische ofwel een andere Europese nationaliteit. Van de mannelijke immigranten was een kleine 30% Belg, van de vrouwelijke bijna 20%. Van alle immigranten samen was 55,1% man. Bij de immigranten van buiten Europa is de verhouding tussen vrouwen en mannen bijna gelijk: 49% tegenover 51%. (tabel 18, grafiek 8)

migratie

43

hoofdstuk 2

44 Wanneer er rekening wordt gehouden met de mensen die vertrekken uit België, en het aantal emigranten wordt afgetrokken van het aantal immigranten (d.i. het migratiesaldo), vormen vrouwen bij de nietEuropeanen zelfs de meerderheid, namelijk 56,1%. Het negatieve getal bij de Belgen voor zowel vrouwen als mannen geeft weer dat er voor deze categorie een negatief migratiesaldo is: in 2007 zijn er meer vrouwen en mannen met de Belgische nationaliteit uit België vertrokken, dan dat er zich vanuit het buitenland in België hebben gevestigd. (tabel 19) TABEL 19: Migratiesaldo naar geslacht* (2007)

Belgen Europeanen (niet-Belgen) Niet-Europeanen Totaal * Immigranten – emigranten. Bron: ADSEI.

Vrouwen -3.781 19.829 11.964 28.012

Aantal Mannen -5.351 23.336 9.360 27.345

Totaal -9.132 43.165 21.324 55.357


Tabel 20 geeft de top 10 van de nationaliteiten van de immigranten weer. Vrouwelijke en mannelijke immigranten zijn grotendeels afkomstig uit dezelfde landen. De grootste categorie bestaat uit Belgen die uit het buitenland terugkeren. De buurlanden Frankrijk en Nederland staan zowel voor vrouwen als voor mannen op de tweede en derde plaats. Uit Polen komen er meer mannen naar België, uit Marokko meer vrouwen. (tabel 20) TABEL 20: Tien meest frequente nationaliteiten van immigranten naar geslacht, en de subtotalen voor de drie meest frequente werelddelen (2007) Vrouwen België Frankrijk Nederland Marokko Polen Roemenië Duitsland Turkije Verenigde Staten Bulgarije Europa (zonder België) Afrika Azië Totaal Bron: ADSEI.

Mannen 12.965 6.134 5.332 4.237 3.665 2.404 1.677 1.575 1.240 1.161 30.323 7.871 4.236 65.674

19,7% 9,3% 8,1% 6,5% 5,6% 3,7% 2,6% 2,4% 1,9% 1,8% 46,2% 12,0% 6,5% 100,0%

België Frankrijk Nederland Polen Marokko Roemenië Duitsland Turkije Italië Bulgarije Europa (zonder België) Afrika Azië Totaal

23.518 6.135 6.038 5.728 3.594 3.087 1.708 1.605 1.561 1.464 33.910 7.062 3.565 80.735

29,1% 7,6% 7,5% 7,1% 4,5% 3,8% 2,1% 2,0% 1,9% 1,8% 42,0% 8,7% 4,4% 100,0%

migratie

45

hoofdstuk 2

46 TABEL 21: Aantal gemengde huwelijken naar geslacht (2006)

Belgische vrouwen met buitenlandse mannen Belgische mannen met buitenlandse vrouwen Belgische vrouwen met Belgische mannen Buitenlandse vrouwen met buitenlandse mannen

Aantal

Aandeel t.o.v. totale aantal huwelijken

4.327 4.095 34.229 2.162

9,7% 9,1% 76,4% 4,8%

Bron: ADSEI, Dienst Demografie, publicatie ‘Huwelijken en echtscheidingen 2006’, p. 64 e.v.

2.2

Gemengde huwelijken

Een kleine 20% van de huwelijken in 2006 was gemengd, in die zin dat één van beide partners Belg was en één van beiden niet-Belg. Dit percentage is ongeveer evenredig opgebouwd uit huwelijken waarbij de man uit het buitenland komt en die waarbij de vrouw uit het buitenland komt. (tabel 21) Tabel 22 geeft de top 10 weer van de meest voorkomende nationaliteiten van de niet-Belgische huwelijkspartners en de procentuele aandelen van de verschillende werelddelen. In de eerste plaats kan worden vastgesteld dat de buitenlandse bruiden uit een grotere verscheidenheid aan herkomstlanden komen dan de buitenlandse bruidegoms: 71,5% van de mannelijke buitenlandse huwelijkspartners komt uit de top 10-landen, tegenover slechts 57,7% van de vrouwelijke. Eén derde van de buitenlandse mannen in een gemengd huwelijk heeft een Noord-Afrikaanse nationaliteit, bij de vrouwen is dat slechts 16%. Bij de buitenlandse vrouwen die met een Belgische man trouwen komen enkele Centraal- en Oost-Europese nationaliteiten in de top 10 voor: een kleine 20% van de buitenlandse bruiden zijn afkomstig uit Centraalen Oost-Europese landen (met inbegrip van de ex-Sovjet-Unie-landen). In de top 10 van de buitenlandse bruidegoms vinden we geen enkel Centraal- of Oost-Europees land terug. (tabel 22)

migratie

47

hoofdstuk 2

48 TABEL 22: Tien meest frequente nationaliteiten van buitenlandse huwelijkspartners naar geslacht, en de verdeling over de werelddelen van herkomst (2006) Nationaliteit van buitenlandse mannen die met een Belgische vrouw huwden Top 10 Werelddeel Marokko 27,0% Europa (+ Turkije en Rusland) Frankrijk 9,8% Noord-Afrika Nederland 8,9% Afrika (zonder Noord-Afrika) Italië 8,0% Amerika Algerije 4,9% Azië Turkije 4,7% Andere Tunesië 2,4% Totaal Verenigd Koninkrijk 2,1% D.R. Congo 1,9% Spanje 1,9% Andere 28,5% Totaal 100,0%

44,7% 34,9% 10,5% 3,6% 5,4% 0,8% 100,0%

migratie

49

Marokko Frankrijk ex-Sovjet-Unie Nederland Italië Polen Duitsland D.R. Congo Portugal Turkije Andere Totaal

Nationaliteit van buitenlandse vrouwen die met een Belgische man huwden Top 10 Werelddeel 13,6% Europa (+ Turkije en Rusland) 11,1% Noord-Afrika 8,5% Afrika (zonder Noord-Afrika) 6,3% Amerika 6,0% Azië 4,3% Andere 2,4% Totaal 2,0% 1,9% 1,6% 42,3% 100,0%

Bron: ADSEI, Dienst Demografie, publicatie ‘Huwelijken en echtscheidingen 2006’, p. 64 e.v.

53,2% 15,9% 10,7% 8,1% 11,2% 0,9% 100,0%

hoofdstuk 2

50 TABEL 23: Evolutie van het aantal en aandeel asielaanvragen naar geslacht (1999, 2004-2010) Aantal 1999 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Bron: CGVS.

Vrouwen 12.444 5.089 5.182 3.605 2.731 2.747 2.731 2.747

Aandeel Mannen 23.297 9.760 10.115 7.355 5.584 6.174 5.584 6.174

Vrouwen 34,8% 34,3% 32,9% 32,8% 32,8% 30,8% 30,8% 31,8%

Mannen 65,2% 65,7% 67,1% 67,2% 67,2% 69,2% 69,2% 68,2%

2.3

Asielaanvragen en erkenningen

De asielprocedure werd in de loop van 2007 aangepast. De Dienst Vreemdelingenzaken registreert de asielaanvragen en deze worden vervolgens onderzocht door het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Het CGVS beslist uiteindelijk over de erkenning als vluchteling. De gepresenteerde gegevens zijn gebaseerd op de statistieken van het CGVS. Ongeveer twee derde van de asielaanvragen worden gedaan door mannen. Vanaf 1999 daalde het aandeel van vrouwen, in 2009 bleef het stabiel en in 2010 nam het terug licht toe. In 2010 werd een kleine 32% van de aanvragen ingediend door vrouwen. (tabel 23, grafiek 9)

migratie

51

hoofdstuk 2

52 Grafiek 9: Evolutie van het aantal asielaanvragen naar geslacht (2004-2010) Vrouwen

12.000

Mannen 10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0 2004 Bron: CGVS.

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Ook bij de niet-begeleide minderjarigen zijn meisjes in de minderheid. In 2010 maakten zij slechts iets meer dan één vierde uit van de minderjarigen die een aanvraag deden. (tabel 24) Tot en met 2009 maakten vrouwen wel iets meer kans dan mannen om als vluchteling te worden erkend. In 2009 werd 25,1% van de asielaanvragen van vrouwen erkend, tegenover 23,9% van die van mannen. Terwijl het erkenningspercentage zowel voor vrouwen als voor mannen met ongeveer 6 procentpunt was gestegen in 2008, werd er de twee volgende jaren een daling ingezet die vooral bij de vrouwen zeer uitgesproken was: min 12,1 procentpunt, tegenover min 4,0 procentpunt bij de mannen. In 2010 werd nog 18,2% van de aanvragen van vrouwen en 23,2% van de aanvragen van mannen erkend. In dat jaar werd voor het eerst sinds 2007 een hoger percentage aanvragen van mannen dan van vrouwen erkend. TABEL 24: Asielaanvragen door niet-begeleide minderjarigen naar geslacht (2010) Meisjes 27,1% Bron: CGVS.

Jongens 72,9%

migratie

53

hoofdstuk 2

54

TABEL 25: Erkenningspercentage voor volwassenen en niet-begeleide minderjarigen (volgens de nieuwe procedure) naar geslacht* (2007-2010)

2007 2008 2009 2010**

Volwassenen Vrouwen Mannen 23,9% 21,1% 30,3% 27,2% 25,1% 23,9% 18,2% 23,2%

Minderjarigen Meisjes Jongens 31,0% 25,0% 50,9% 36,9% 73,5% 57,9% 56,5% 44,8%

* Bij de niet-begeleide minderjarigen gaat het om kleine aantallen, waardoor de percentages over de jaren heen sterk kunnen fluctueren zonder dat dit op een evolutie wijst. ** Voor de minderjarigen zijn deze cijfers gebaseerd op eigen berekeningen van het IGVM. Bron: CGVS. TABEL 26: Evolutie van het aantal en aandeel erkenningen naar geslacht (2004-2010) Aantal 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 2010*

Vrouwen 1.120 1.373 834 784 888 1.001 956

Aandeel Mannen 1.160 1.686 1.080 1.058 1.255 2.139 2.616

* Deze cijfers zijn gebaseerd op eigen berekeningen van het IGVM. Bron: CGVS.

Vrouwen 49,1% 44,9% 43,6% 42,6% 41,4% 31,9% 26,8%

Mannen 50,9% 55,1% 56,4% 57,4% 58,6% 68,1% 73,2%

De erkenningspercentages van niet-begeleide minderjarigen zijn telkens hoger dan die van volwassenen. In 2009 werden bijna drie vierde van de aanvragen van meisjes erkend, en meer dan de helft van de aanvragen van jongens. Ook hier lagen tussen 2007 en 2009 de percentages voor meisjes hoger dan die voor jongens. Bij minderjarigen was dit ook in 2010 nog het geval, met een erkenningspercentage van 56,5% bij de meisjes, tegenover 44,8% bij de jongens. (tabel 25) Door de hogere kans op erkenning voor vrouwen lag de verhouding tussen vrouwen en mannen bij de erkende vluchtelingen enkele jaren geleden minder ongelijk dan bij de aanvragen. In 2004 was nog bijna de helft van het aantal erkende vluchtelingen vrouw. De combinatie van de lagere aantallen aanvragen en het steeds dalende aandeel van vrouwen bij de erkenningen, leidde echter tot een steeds groter wordend verschil tussen het aantal erkenningen van vrouwen en mannen. In 2010 was het aandeel van de vrouwen onder de erkende vluchtelingen gedaald tot 26,8%. Of in absolute aantallen: er werden nog maar 956 vrouwen als vluchteling erkend, tegenover 2.616 mannen. (tabel 26, grafiek 10)

migratie

55

hoofdstuk 2

56 Grafiek 10: Evolutie van het aantal erkenningen naar geslacht (2004-2010) Vrouwen

3.000

Mannen 2.500

2.000

1.500

1.000

500

0 2004 Bron: CGVS.

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be - Partnerkeuze en huwelijkssluiting van allochtone mannen: een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het partnerkeuzeproces en het huwelijk van Marokkaanse, Turkse en Sikhmannen, Brussel: IGVM, 2009.

migratie

57

Hoofdstuk 3 inkomen en armoede

Hoofdstuk 3 Inkomen en armoede

hoofdstuk 3

60 Ongelijkheden in inkomen tussen vrouwen en mannen hangen met veel zaken samen. Enerzijds zijn deze ongelijkheden een gevolg van andere ongelijkheden, op de arbeidsmarkt of in de verdeling van betaalde en onbetaalde arbeid. Indirect zijn ze een gevolg van oude rolpatronen en het model waarop onze sociale zekerheid is geënt. Anderzijds houden inkomensverschillen ongelijkheden mee in stand; de mate waarin iemand bestaanszeker is, bepaalt immers grotendeels zijn of haar keuzemogelijkheden. In hoofdstuk 6 komt bijvoorbeeld ter sprake dat de kostprijs van kinderopvang voor mannen zelden een obstakel vormt om te gaan werken, of meer uren te gaan werken; voor vrouwen is dat soms wel het geval.

Inkomensindicatoren worden vaak gebruikt om armoede en bestaansonzekerheid in beeld te brengen. Een belangrijk aspect van armoede is immers het gebrek aan voldoende financiële middelen. Daarom zijn er in dit hoofdstuk ook een aantal armoede-indicatoren opgenomen. Het gaat uitsluitend om gebrek aan bestaansmiddelen. Andere armoede-indicatoren hebben betrekking op tewerkstelling, scholing, huisvesting, gezondheid en sociale participatie. In het kader van deze publicatie horen die eerder thuis in andere hoofdstukken. In dit hoofdstuk wordt de loonkloof besproken, de verschillen in inkomsten van zelfstandigen, de pensioenkloof, het aantal rechthebbenden op de inkomensgarantie voor ouderen en het leefloon, algemene inkomensverschillen en financiële afhankelijkheid.

inkomen en armoede

61

hoofdstuk 3

62 TABEL 27: Loonkloof in uur- en jaarlonen naar statuut (2008)

Privésector Arbeiders Bedienden 17% 25% 37% 36%

Loonkloof - uurlonen Loonkloof - jaarlonen

Publieke sector Contractuelen Statutairen 5% -1% 17% 11%

Totaal 10% 23%

Bronnen: Federaal Planbureau en ADSEI, Enquête naar de Structuur en de Verdeling van de Lonen. Grafiek 11: Loonkloof in uur- en jaarlonen naar statuut (2008) In uurlonen

Arbeiders privésector

In jaarlonen

Bedienden privésector Contractuele ambtenaren Vastbenoemde ambtenaren Totaal 0%

10%

20%

30%

40%

Bronnen: Federaal Planbureau en ADSEI, Enquête naar de Structuur en de Verdeling van de Lonen.

3.1

Loonkloof

De loonkloof tussen vrouwen en mannen bedraagt 10% over alle sectoren heen, berekend op basis van brutouurlonen. Dit algemene cijfer verbergt echter grote verschillen naar statuut. In de privésector bedraagt de loonkloof op basis van bruto-uurlonen bij bedienden 25% en bij arbeiders 17%. Bij statutaire ambtenaren is de loonkloof vrijwel onbestaande, maar bij de mensen die tewerkgesteld zijn bij de overheid met een arbeidscontract (de ‘contractuelen’) is ze nog 5%. Het grote verschil tussen de privésector en de overheidssector kan worden verklaard doordat de lonen veel sterker gereguleerd zijn bij de overheid. Naarmate er meer speling is in lonen, groeit ook de loonkloof tussen vrouwen en mannen. Om diezelfde reden is de loonloof bij bedienden in de privésector groter dan bij arbeiders. (tabel 27, grafiek 11) Vrouwen werken veel vaker deeltijds dan mannen. Los van de verschillen in uurloon, heeft deeltijds werken natuurlijk een enorme impact op de maandlonen en jaarlonen van mensen. In grafiek 11 wordt naast de loonkloof in uurlonen, ook die in jaarlonen weergegeven. De loonkloof wordt aanzienlijk groter als het effect van deeltijds werken erin wordt opgenomen. Dan blijkt dat arbeiders bedienden ‘bijbenen’; arbeidsters hebben aan het einde van het jaar 37% minder verdiend dan hun mannelijke collega’s, vrouwelijke bedienden 36%. Voor contractuele ambtenaren bedraagt de loonkloof in jaarlonen 17%, voor statutairen 11%. Gemiddeld verdienen vrouwen per jaar over de sectoren heen en ongeacht de arbeidsduur 23% minder dan mannen. (tabel 27, grafiek 11)

inkomen en armoede

63

hoofdstuk 3

64 Grafiek 12: Aandeel vrouwen en mannen in werkgelegenheid, bezoldigde werkdagen en loonmassa (2008) Vrouwen Aandeel in de werkgelegenheid

46,45%

Aandeel in de bezoldigde werkdagen

41,72%

Aandeel in de loonmassa

38,15%

Mannen

53,55%

58,28%

61,84%

0%

10%

20%

30%

Bronnen: RSZ en ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten.

40%

50%

60%

70%

De loonkloof kan ook worden berekend op basis van de verdeling van de totale loonmassa. Vrouwen ontvangen 38% van alle brutolonen, terwijl 46% van de werknemers vrouw is en alle vrouwen samen 42% van de werkuren voor hun rekening nemen. Omgerekend komt dit neer op een totale loonkloof van 8,4 miljard euro voor 2008. Dat wil zeggen dat alle vrouwelijke werknemers samen in België 8,4 miljard te weinig verdiend hebben in 2008. De gecorrigeerde totale loonkloof, gebaseerd op de verdeling van arbeidsuren, bedraagt 3,6 miljard. (grafiek 12)

inkomen en armoede

65

hoofdstuk 3

66 TABEL 28: Gemiddelde inkomsten (in euro) van zelfstandigen naar categorie en geslacht en de inkomstenkloof* (2009)

Zelfstandige in hoofdberoep Zelfstandige in bijberoep Zelfstandige na pensioenleeftijd

Vrouwen

Mannen

Inkomstenkloof

15.576,62 2.712,26 5.428,98

27.039,26 3.544,40 12.446,79

42% 23% 56%

* Het gaat om aangegeven nettoberoepsinkomsten. Dit zijn de brutoberoepsinkomsten, verminderd met de beroepsuitgaven, beroepslasten en eventuele beroepsverliezen. Bron: Website RSVZ. Grafiek 13: Gemiddelde inkomsten (in euro) van zelfstandigen naar categorie en geslacht (2009) Vrouwen Zelfstandige in hoofdberoep

Mannen

Zelfstandige in bijberoep

Zelfstandige na pensioenleeftijd 0 Bron: Website RSVZ.

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

3.2

Inkomsten van zelfstandigen

Ook bij zelfstandigen bestaat er een soort ‘loonkloof’: vrouwelijke zelfstandigen verdienen gemiddeld minder dan mannelijke. De gegevens moeten wel met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Het gaat immers om aangegeven netto-inkomsten, op basis waarvan de sociale bijdragen worden bepaald. De verschillen tussen vrouwen en mannen blijken echter erg groot te zijn. Bij de zelfstandigen in hoofdberoep bedraagt de kloof 42%; bij zelfstandigen die actief blijven na de pensioenleeftijd zelfs 56%. Bij de zelfstandigen in bijberoep is het verschil kleiner, maar bedraagt het nog altijd 23%. Om een vergelijking te maken met werknemers in de privésector, moet er worden gekeken naar de loonkloof in jaarlonen. Die bedroeg 37% bij arbeiders en 36% bij bedienden. (tabel 28, grafiek 13)

inkomen en armoede

67

hoofdstuk 3

68 TABEL 29: Gemiddeld pensioen volgens pensioenregeling naar geslacht, en pensioenkloof (maandbedrag in euro)* (2011)

Vrouwen

Mannen

Verschil in gemiddeld maandbedrag

Pensioenkloof

Zuiver werknemer Zuiver zelfstandige Zuiver overheid Werknemer + zelfstandige Werknemer + overheid Zelfstandige + overheid

922,65 634,87 2.059,00 934,85 1.685,13 1.673,52

1.243,29 941,04 2.453,00 1.075,82 2.255,81 2.198,75

320,64 306,17 394,00 140,97 570,68 525,23

26% 33% 16% 13% 25% 24%

Werknemer + zelfstandige + overheid

1.519,78

1.851,31

331,53

18%

Gemiddeld pensioen zonder onderscheid van regeling

1.131,76

1.466,85

335,08

23%

* De cijfers hebben betrekking op de toestand op 01/07/2010 voor de pensioenen zuiver overheid en op 01/01/2011 voor de overige pensioenen. De gemiddelde maandbedragen zijn gebaseerd op gemiddelde loopbanen. Bronnen: RVP en PDOS (bewerking Federaal Planbureau).

3.3

Pensioenkloof

Er zijn 1.075.944 vrouwen en 784.215 mannen in België 65 jaar of ouder (zie ook hoofdstuk 1). Samen maken ze ongeveer één zesde van de bevolking uit. Omdat het hoofdzakelijk om niet-meer-actieven gaat, vormen ze een wat aparte categorie als het over inkomen gaat. Het verschil tussen de gemiddelde pensioenmaandbedragen van vrouwen en mannen, met andere woorden de pensioenkloof, is een gevolg van verschillen in loopbanen en loon- en inkomstenongelijkheden. De pensioenkloof is tevens het gevolg van het socialezekerheidssysteem, waarin rechten nog steeds niet geïndividualiseerd zijn en waarin zeker voor de pensioenen grote verschillen bestaan naar statuut. Ten slotte leven vrouwen gemiddeld vijf jaar langer dan mannen. Er zijn dus meer hoogbejaarde vrouwen dan hoogbejaarde mannen. Terwijl de jong gepensioneerden al rechten hebben kunnen opbouwen gedurende hun volledige loopbaan, is dat voor hoogbejaarden niet het geval. Het huidige pensioensysteem is maar in voege getreden terwijl ze al aan het werk waren, of terwijl hun partner dat was. Tabel 29 geeft de gemiddelde pensioenbedragen weer voor vrouwen en mannen naar regeling, en de pensioenkloof. Gemiddeld genomen bedraagt de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen zonder onderscheid naar regeling 23%. Bij de zelfstandigen is de kloof het grootst: 33%. (tabel 29)

inkomen en armoede

69

hoofdstuk 3

70 TABEL 30: Verdeling van het aantal pensioengerechtigden over de categorieën van het pensioenbedrag, naar geslacht (maandbedragen in euro)* (2008)

0,01 - 249 250 - 499 500 - 749 750 - 999 1.000 - 1.249 1.250 - 1.499 1.500 - 1.749 1.750 - 1.999 2.000 - 2.249 2.250 - 2.499 2.500 - 2.749 2.750 - 2.999 3.000 en meer

Vrouwen

Mannen

12% 7% 9% 30% 17% 10% 5% 2% 2% 2% 2% 1% 1%

7% 3% 6% 16% 21% 16% 10% 7% 4% 3% 2% 1% 4%

* De cijfers hebben betrekking op de toestand op 01/01/2008 voor alle pensioengerechtigden over de verschillende regelingen heen. De frequentieverdeling van de overheidspensioenen op 01/01/2008 wordt benaderd via de verdeling op 01/07/2007 en 01/07/2008. Bronnen: RVP en PDOS (bewerking Federaal Planbureau).

Uit de verdeling van vrouwen en mannen over de categorieën van de pensioenmaandbedragen blijkt dat vrouwen sterk oververtegenwoordigd zijn in de lagere categorieën. Wie geen recht heeft op een pensioen is in deze verdeling niet opgenomen. 59% van de pensioengerechtigde vrouwen en 33% van de pensioengerechtigde mannen ontvangt maandelijks een bedrag kleiner dan 1.000 euro. Ongeveer de helft van hen ontvangt een bedrag kleiner dan 750 euro. 7% van de pensioengerechtigde vrouwen en 13% van de pensioengerechtigde mannen ontvangt maandelijks meer dan 2.000 euro. (tabel 30, grafiek 14) Grafiek 14: Verdeling van het aantal pensioengerechtigden over de categorieën van het pensioenbedrag, naar geslacht (maandbedragen in euro) (2008) 35%

Vrouwen

30%

Mannen

25% 20% 15% 10%

ee r

99

9

0 00 3.

2.

75

0

en

-2

m

.9

.7 4

99 2.

50

0

-2

.4

49

-2 0 25 2.

00

0

-2

.2

99

Bronnen: RVP en PDOS (bewerking Federaal Planbureau).

2.

1.

75

0

-1

.9

49 .7

99

-1 0

-1

50 1.

25 1.

0

0

-1

.4

49 .2

99 -9 1.

00

-7

49 0 75

0 50

-4 0 25

0,

01

-2

49

0%

99

5%

inkomen en armoede

71

hoofdstuk 3

72 TABEL 31: Verdeling van pensioengerechtigden, gemiddeld pensioen en pensioenkloof, naar pensioenvoordeel en geslacht (maandbedragen in euro) (2008) Verdeling

Rustpensioen Overlevingspensioen*

Gemiddeld maandbedrag (euro)

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Verschil in gemiddeld maandbedrag

48,05% 51,95%

98,51% 1,49%

998,99 1.006,58

1.329,00 952,79

330,01 -53,79

Pensioenkloof 24,8% -5,6%

* Al dan niet in combinatie met rustpensioen. In 2011 cumuleerden 53% van de vrouwen die recht hadden op een overlevingspensioen dit met een eigen rustpensioen. Bronnen: RVP en PDOS (bewerking Federaal Planbureau).

Het recht op pensioen is gebaseerd op de eigen loopbaan, op die van de overleden partner, of op beide. In het eerste geval spreekt men van een rustpensioen, in het tweede van een overlevingspensioen. Indien het eigen pensioenbedrag erg laag is, mag men een overlevingspensioen met een rustpensioen cumuleren. Tabel 31 geeft weer hoeveel van de pensioengerechtigde vrouwen en mannen recht hebben op een overlevingspensioen. Bij vrouwen is dat meer dan de helft; bij de mannen een magere anderhalf procent. Vrouwen met een overlevingspensioen zijn in verhouding iets beter af dan vrouwen met een rustpensioen. Mannen met een rustpensioen krijgen echter gemiddeld per maand nog 330 euro meer. Mannen die voor hun pensioen zijn aangewezen op de rechten die werden opgebouwd door hun overleden echtgenote ontvangen gemiddeld de laagste bedragen. (tabel 31)

inkomen en armoede

73

hoofdstuk 3

74 TABEL 32: Aantal gerechtigden op de inkomensgarantie voor ouderen en het gewaarborgd inkomen voor bejaarden, naar geslacht* (2011) Totaal IGO + GIB 102.508 Vrouwen 69.101 (100,0%) IGO 61.219 88,6% Basisbedrag Verhoogd basisbedrag 12.169 49.050 17,6% 71,0% enkel IGO + enkel IGO + IGO pensioen IGO pensioen 8.904 3.265 4.469 44.581 12,9% 4,7% 6,5% 64,5%

Mannen 33.407 (100,0%) GIB 7.882 11,4%

enkel GIB 1.580 2,3%

GIB + pensioen 6.302 9,1%

IGO 31.735 95,0% Basisbedrag Verhoogd basisbedrag 15.754 15.981 47,2% 47,8% enkel IGO + enkel IGO + IGO pensioen IGO pensioen 1.295 14.459 1.111 14.870 4,1% 45,6% 3,5% 46,9%

* 32 IGO-gerechtigde vrouwen en 13 IGO-gerechtigde mannen waren in de gegevens niet gespecifieerd naar categorie. Ze werden in deze tabel buiten beschouwing gelaten. Bron: RVP, Jaarlijkse statistiek van uitkeringsgerechtigden - editie 2008 (bewerking Federaal Planbureau).

GIB 1.672 5,0%

enkel GIB 345 1,1%

GIB + pensioen 1.327 4,2%

Wanneer ouderen onvoldoende bestaansmiddelen hebben, kunnen ze onder bepaalde voorwaarden een uitkering ontvangen, de inkomensgarantie voor ouderen (IGO), of een gewaarborgd inkomen voor bejaarden (GIB). Het GIB is de oude regeling: enkel wie er reeds recht op had en voor wie een IGO nadeliger zou uitvallen, ontvangt nog een GIB. Op zich zijn de bedragen niet erg hoog, maar ze mogen worden gecumuleerd met het (per definitie) ontoereikend pensioen. In tabel 32 wordt de indeling gegeven van vrouwen en mannen die recht hebben op een IGO of een GIB. Meer dan twee derde van de IGO- en GIB-gerechtigden is vrouw. In vergelijking met de mannen zijn de vrouwelijke rechthebbenden vaker alleenstaand (verhoogd basisbedrag), hebben ze vaker nog recht op de oude regeling (GIB) en gebeurt het vaker dat ze de uitkeringen niet kunnen cumuleren met een rust- of overlevingspensioen. In zekere zin kan het aantal IGO- en GIB-gerechtigden worden gelezen als een armoede-indicator. Binnen deze categorie is de positie van vrouwen nog zwakker dan die van mannen. 14.955 oudere vrouwen krijgen enkel een uitkering en geen pensioen, tegenover 2.751 mannen. In verhouding tot de populatie van de 65-plussers moet een groter aandeel van vrouwen een beroep doen op deze uitkeringen: 6,0% in vergelijking met 3,6% van de mannen. (tabel 32 en 33) TABEL 33: Aandeel IGO- en GIB-gerechtigden in de bevolking van 65 jaar en ouder, naar geslacht* (2011) Vrouwen 6,0%

Mannen 3,6%

* Er werd een schatting gemaakt van de bevolking op 01/01/2011 op basis van de gegevens van de voorgaande jaren. Bronnen: RVP en ADSEI.

inkomen en armoede

75

hoofdstuk 3

76 TABEL 34: Rechthebbenden op het leefloon, naar geslacht (2005-2010) Aantal 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vrouwen 46.086 47.275 48.162 50.242 54.231 54.275

Aandeel Mannen 31.806 32.355 32.958 35.464 40.365 40.639

Vrouwen 59,2% 59,4% 59,4% 58,6% 57,3% 57,2%

Mannen 40,8% 40,6% 40,6% 41,4% 42,7% 42,8%

Bron: POD Maatschappelijke Integratie. TABEL 35: Rechthebbenden op het leefloon, naar categorie en geslacht (2010)

Vrouwen 14.063 18.725

Aantal Mannen 14.109 21.891

Totaal 28.172 40.616

Met gezin ten laste (minstens 1 minderjarig kind)

21.487

4.639

26.126

39,6%

11,4%

Totaal

54.275

40.639

94.914

100,0%

100,0%

Samenwonend Alleenstaand

Bron: POD Maatschappelijke Integratie.

Verdeling Vrouwen Mannen 25,9% 34,7% 34,5% 53,9%

3.4

Leefloon

Wie over onvoldoende bestaansmiddelen beschikt, kan onder bepaalde voorwaarden een leefloon aanvragen. Opnieuw kunnen deze cijfers als armoede-indicatoren worden gelezen. 57,2% van de leefloongerechtigden is vrouw. Het aantal rechthebbenden neemt de laatste jaren telkens lichtjes toe. Het aandeel van vrouwen neemt lichtjes af. In verhouding komen er dus meer mannelijke leefloongerechtigden bij. (tabel 34) Bijna 40% van de vrouwen die een leefloon ontvangen, heeft minstens één minderjarig kind ten laste. Bij de mannen is dat maar één op tien. Meer dan de helft van de mannen die een leefloon ontvangen, is alleenstaand. In absolute aantallen zijn de leefloongerechtigde vrouwen en mannen die samenwonen of alleenstaand zijn min of meer vergelijkbaar. Enkel bij de alleenstaande ouders vinden we bijna vijf keer meer vrouwen dan mannen. (tabel 35, grafiek 15) Grafiek 15: Procentuele verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar categorie en geslacht (2010)

Vrouwen Mannen 0%

10% Samenwonend

20%

30%

Alleenstaand


40%

50%

60%

70%

Met gezin ten laste (minstens 1 minderjarig kind)

80%

90%

100%

inkomen en armoede

77

hoofdstuk 3

78 Grafiek 16: Verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar leeftijd en geslacht (2010) 11.000

Vrouwen

10.000

Mannen

9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0

-18 jaar

18-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar


35-39 jaar

40-44 jaar

45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

65-69 jaar

70+ jaar

Zowel bij vrouwen als bij mannen is de grootste categorie leefloongerechtigden tussen 20 en 24 jaar. Bij mannen neemt het aantal rechthebbenden vanaf 25 jaar af. Bij vrouwen zet de daling op 25 jaar zich niet verder door. Tot aan de pensioenleeftijd blijven er steeds vrij grote aantallen vrouwen een leefloon ontvangen. Grafiek 17 geeft de aantallen naar leeftijd weer, uitgesplitst naar categorie. Bij de rechthebbenden met een gezin ten laste, vinden we zowel bij vrouwen als bij mannen een uitgesproken piek die samenvalt met de leeftijd waarop mensen meestal voor kinderen zorgen, met een top tussen 35 en 44 jaar. Zoals reeds vastgesteld zijn er veel meer vrouwelijke rechthebbenden met een gezin ten laste dan mannelijke. Het aantal alleenstaande mannen die een leefloon ontvangen, daalt met het ouder worden. Bij vrouwen neemt het aantal alleenstaande rechthebbenden vanaf 35 jaar echter opnieuw toe, met een belangrijke categorie van 55 tot 64 jaar. Bij de samenwonende rechthebbenden zijn er heel wat jonger dan 25 jaar. Ook hier vinden we bij de vrouwen een relatieve piek tussen 50 en 64 jaar. (grafiek 16 en 17)

inkomen en armoede

79

hoofdstuk 3

80 Grafiek 17: Verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar leeftijd en geslacht (2010) 5.000

-18 jaar

4.500

18-19 jaar

4.000

20-24 jaar 25-29 jaar

3.500

30-34 jaar

3.000

35-39 jaar 2.500 40-44 jaar 2.000

45-49 jaar

1.500

50-54 jaar

1.000

55-59 jaar

500

60-64 jaar

0

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Samenwonend Bron: POD Maatschappelijke Integratie.

Mannen

Alleenstaand

Vrouwen

Mannen

Met gezin ten laste

65-69 jaar 70+ jaar

Tenslotte kan ook het aantal leefloongerechtigden in verhouding tot de bevolking op actieve leeftijd worden beschouwd. Van de vrouwen tussen 18 en 64 jaar ontvangt 1,55% een leefloon. Bij de mannen is dat maar 1,17%. (tabel 36) TABEL 36: Aandeel gerechtigden op het leefloon in de bevolking (18-64 jaar), naar geslacht (2010) Vrouwen 1,55%

Mannen 1,17%

Bronnen: POD Maatschappelijke Integratie en ADSEI.

inkomen en armoede

81

hoofdstuk 3

82 TABEL 37: Verhouding tussen het gemiddelde geïndividualiseerd inkomen van vrouwen ten opzichte van dat van mannen voor verschillende aspecten van het inkomen (in procenten) (2007)

Bruto-inkomen Netto-inkomen Inkomen uit economische activiteit Transfers van de staat

V/M 56% 63% 71% 77%

Bron: ADSEI, Statistics on Income and Living Conditions (SILC) (bewerking DULBEA). Grafiek 18: Verhouding tussen het gemiddelde geïndividualiseerd inkomen van vrouwen ten opzichte van dat van mannen voor verschillende aspecten van het inkomen (2007)

Bruto-inkomen

Netto-inkomen

Inkomen uit economische activiteit

Inkomen van vrouwen ten opzichte van dat van mannen (100%) Bron: ADSEI, Statistics on Income and Living Conditions (SILC) (bewerking DULBEA).

Transfers van de staat

3

Het volledige rapport kan worden aangevraagd bij het IGVM. Het project werd gefinancierd door de POD Federaal Wetenschapsbeleid, op vraag van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen en de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie.

3.5

Inkomenskloof

In de bovenstaande paragrafen werden verschillende soorten inkomens afzonderlijk bestudeerd. Op basis van de Enquête naar de Inkomens en Levensomstandigheden (SILC) van de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie kan er een globale analyse worden gemaakt van inkomensverschillen tussen vrouwen en mannen. De indicatoren in deze en in de volgende paragraaf zijn het werk van het onderzoeksteam DULBEA (Université Libre de Bruxelles) in het kader van het Belgian Gender and Income Analysis-project (BGIA).3 Vrouwen hebben gemiddeld maar 56% van het bruto-inkomen van mannen. Omdat hogere inkomens in verhouding meer worden belast dan lagere, is het verschil in netto-inkomen kleiner. Vrouwen hebben gemiddeld 63% van het netto-inkomen van mannen. Van alle inkomens uit arbeid samen (loon, inkomsten als zelfstandige, bijverdiensten, …) ontvangen vrouwen gemiddeld 71% van wat mannen verdienen. Voor inkomsten uit sociale zekerheid is het verschil het kleinst: 77%. Dat wil echter zeggen dat de sociale zekerheid de ongelijkheid mee versterkt: de gemiddelde vrouw ontvangt maar drie vierde aan sociale uitkeringen van wat de gemiddelde man ontvangt. (tabel 37, grafiek 18)

inkomen en armoede

83

hoofdstuk 3

84

3.6

Financiële afhankelijkheidsgraad

Armoederisicopercentages worden klassiek berekend op het niveau van het gezin. Gezinnen blijven echter niet steeds samen; bovendien bestaat er ook ongelijkheid binnen gezinnen, zodat de verschillende gezinsleden op langere termijn niet in dezelfde mate bestaansonzeker zijn. Om die geïndividualiseerde armoederisico’s in beeld te brengen ontwikkelde DULBEA de indicator ‘financiële afhankelijkheidsgraad’: in welke mate zijn vrouwen en mannen afhankelijk van het inkomen van de partner (of andere gezinsleden) om niet onder de armoedegrens te belanden? Voor alleenstaanden maakt het weinig verschil of het armoederisico wordt berekend op gezinsniveau, dan wel op individueel niveau: wie financieel afhankelijk is van andere gezinsleden, maar er alleen voorstaat, is arm. Tabel 38 geeft deze financiële afhankelijkheidsgraad naar geslacht en een aantal andere sociale kenmerken. Meer dan één derde van de vrouwen is aangewezen op het inkomen van huisgenoten. Bij mannen is dat maar één op tien. Voltijds werken blijkt een goede bescherming te bieden, al werkt die bescherming beter voor mannen dan voor vrouwen. Slechts 4% van de mannen en 7% van de vrouwen die voltijds werken hebben een individueel inkomen onder de armoedegrens. Het verschil tussen vrouwen en mannen is het grootst bij gepensioneerden: gepensioneerde vrouwen hebben vijf keer meer kans om onder de individuele armoedegrens te zitten dan gepensioneerde mannen. Ook bij werkzoekenden en andere inactieven lopen de cijfers voor vrouwen en mannen uiteen. Dit heeft grotendeels te maken met het socialezekerheidssysteem, waar bedragen meestal verschillen naar gezinssituatie en vrouwen verhoudingsgewijs vaker in de relatief weinig beschermde categorie van ‘samenwonenden’ terechtkomen. (tabel 38, grafiek 19)

Voor de verschillende leeftijdscategorieën bestaan er vrij grote verschillen tussen vrouwen en mannen in financiële afhankelijkheid. Bij jongeren vinden we een vrij grote financiële afhankelijkheid, die kan worden verklaard door het langer studeren. Vanaf 60 jaar ligt de financiële afhankelijkheidsgraad van vrouwen vijf maal hoger dan die van mannen. In de leeftijdscategorie 50 tot 59 jaar zijn er echter ook 4,5 keer meer vrouwen financieel afhankelijk dan mannen. (tabel 38, grafiek 19) De financiële afhankelijkheidsgraad van vrouwen daalt drastisch wanneer ze hoger opgeleid zijn. Meer dan de helft van de laagopgeleide vrouwen zit individueel onder de armoedegrens. Eén op vijf van de hoogopgeleide vrouwen zit echter, ondanks haar opleiding, nog steeds onder die grens. (tabel 38, grafiek 19)

inkomen en armoede

85

hoofdstuk 3

86 TABEL 38: Financiële afhankelijkheidsgraad naar geslacht en activiteitsstatus, leeftijd, opleidingsniveau, gezinssituatie en nationaliteit (2006)

Totaal Activiteitsstatus Voltijds werkend Deeltijds werkend Werkzoekend Gepensioneerd Andere inactieven Leeftijd -30 jaar 30-49 jaar 50-59 jaar 60-65 jaar 65+ jaar Opleidingsniveau Maximum lager secundair onderwijs Maximum hoger secundair onderwijs Hoger onderwijs

Vrouwen 36%

Mannen 11%

7% 14% 42% 46% 79%

4% 12% 28% 9% 53%

35% 24% 40% 50% 49%

26% 7% 9% 10% 9%

52% 39% 19%

14% 11% 9%

Gezinssituatie Alleenstaand Twee volwassenen (-65 jaar) zonder kinderen Twee volwassenen (65+ jaar) zonder kinderen* Meer dan twee volwassenen zonder kinderen Alleenstaande ouder Twee volwassenen met 1 kind Twee volwassenen met 2 kinderen Twee volwassenen met 3 of meer kinderen Meer dan twee volwassenen met kinderen Andere gezinsvormen Nationaliteit Belgen Overige EU-burgers Niet-EU-burgers

21% 40% 69% 48% 3% 29% 25% 29% 46% 28%

13% 11% 8% 16% 1% 6% 4% 5% 23% 40%

37% 42% 71%

11% 13% 34%

* Minstens één van beiden is 65 jaar of ouder. Bron: ADSEI, Statistics on Income and Living Conditions (SILC) (bewerking DULBEA).

inkomen en armoede

87

ds

tij d

rk en

we

0%

er ke W nd er kz oe ke Ge nd pe ns io An ne de er re d in ac tie ve n LE EF TI JD -3 0 ja ar 30 -4 9 ja ar 50 -5 9 ja ar 60 -6 5 ja M ar ax OP 65 im + LE um j ID aa M la ax IN r ge im GS rs um NI ec V u EA ho nd U ge ai rs ro ec nd un er da wi ir js on de Ho rw g i e js Tw ro ee nd vo er GE wi lw Z js a Tw IN sse SS ee ne IT vo n U ( lw -6 AT Al 5 as IE M lee ja se ee ar ne ns rd )z ta n an o an (6 nd 5+ tw d er ee ja kin ar vo de )z lw re on as n de se ne rk n in zo de nd re n er Al kin lee Tw de ns ee r e t a vo n Tw an lw Tw ee de as ee vo ou se vo lw ne de lw as n r se as m M ne se et ee ne n 1 rd m kin n an et m d et 2 tw kin 3 ee of de vo m re lw e n er as kin se ne de n re m n et An kin de de re re ge n zin sv or m NA en TI ON AL IT EI T Ov Be er ige lge n EU -b ur Ni ge et rs -E Ubu rg er s

Vrouwen sw

elt ijd

De

L

AA

AT US

ST

TO T TS

VI TE I

Vo l

TI

AC

hoofdstuk 3

88

Grafiek 19: Financiële afhankelijkheidsgraad naar geslacht en activiteitsstatus, leeftijd, opleidingsniveau, gezinssituatie en nationaliteit (2006)

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

Mannen

Bron: ADSEI, Statistics on Income and Living Conditions (SILC) (bewerking DULBEA).

Bij de opsplitsing naar gezinssamenstelling blijkt de financiële afhankelijkheidsgraad van vrouwen altijd hoger te liggen dan die van mannen, met uitzondering van de restcategorie ‘andere gezinsvormen’. Verrassend genoeg en in tegenstelling tot andere armoede-indicatoren, doen alleenstaande ouders het erg goed. Dat kan worden verklaard doordat zij binnen het socialezekerheidssysteem wel gezinscorrecties ontvangen en dat die bedragen ook daadwerkelijk aan hen worden uitgekeerd. Bij oudere koppels blijkt de financiële afhankelijkheidsgraad van vrouwen verder op te lopen tot zeven op de tien. Aangezien het over koppels gaat, worden de weduwen die een overlevingspensioen ontvangen hier buiten beschouwing gelaten. Bij gezinnen met kinderen ligt de financiële afhankelijkheidsgraad van vrouwen een stuk hoger dan bij alleenstaande vrouwen; die van mannen ligt net een stuk lager. Dit sluit aan bij andere vaststellingen, namelijk dat het hebben van kinderen over het algemeen een negatieve impact heeft op de arbeidsmarktpositie van vrouwen en een positieve op die van mannen. Vrij veel vrouwen uit de koppels zonder kinderen zitten onder de individuele armoedegrens (40%). Waarschijnlijk is een relatief groot deel van deze koppels al wat ouder en gaat het in feite om koppels waarvan de kinderen reeds uit huis zijn. (tabel 38, grafiek 19)

inkomen en armoede

89

hoofdstuk 3

90 Wat nationaliteit betreft, zijn Belgen meer bestaanszeker dan andere EU-burgers, en die weer meer dan niet-EU-burgers. Vrouwen hebben telkens aanzienlijk meer kans om onder de armoedegrens te zitten dan mannen. Zeven op de tien vrouwen van niet-Europese nationaliteit zijn aangewezen op het inkomen van gezinsleden om niet onder de armoedegrens te zitten. (tabel 38, grafiek 19)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - De Loonkloof tussen vrouwen en mannen in België. Jaarlijkse rapporten, Brussel: IGVM, 20072011. - Loonkloofwebsite: www.loonkloof.be - Gender en inkomen: analyse en ontwikkeling van indicatoren. Belgian Gender and Income Analysis (BGIA), Brussel: IGVM, 2011. - FOD Sociale Zekerheid (2005-2011), NAP Sociale inclusie, Indicatorenbijlage. - Website RSVZ: www.rsvz.be - Website POD Maatschappelijke Integratie: www.mi-is.be - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be

Hoofdstuk 4 betaalde arbeid

Hoofdstuk 4 Betaalde arbeid

hoofdstuk 4

92 De verschillen in het dagelijkse leven van vrouwen en mannen in België hebben voor een belangrijk deel te maken met de verdeling van werk. We spreken hier over ‘betaalde arbeid’, maar er bestaan ook grote verschillen in onbetaalde arbeid, en het ene staat niet los van het andere. Onbetaalde arbeid wordt besproken in het hoofdstuk over tijdsbesteding. In dit hoofdstuk wordt eerst een beeld geschetst van de bevolking op beroepsactieve leeftijd, vervolgens worden de verschillen in de arbeidsmarktpositie van loontrekkende vrouwen en mannen besproken en ten slotte wordt de situatie van jobstudenten onderzocht. De cijfers in dit hoofdstuk zijn grotendeels gebaseerd op de Enquête naar de Arbeidskrachten van de ADSEI.

4.1

Arbeidssituatie van de bevolking op beroepsactieve leeftijd

Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (International Labour Organisation, ILO) omvat de bevolking op beroepsactieve leeftijd alle personen van 15 tot 64 jaar. In die periode worden mensen geacht in staat te zijn om betaalde arbeid te verrichten. Voor België is die definitie te ruim, aangezien jongeren leerplichtig zijn tot 18 jaar. Omwille van de vergelijkbaarheid van de gegevens, respecteren we echter de internationale definitie.

betaalde arbeid

93

hoofdstuk 4

94 Grafiek 20: Verdeling van de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie en geslacht (2010) Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010.

Van de mannen tussen 15 en 64 jaar is 73,4% beroepsactief, van de vrouwen 61,8%. Deze groep ‘actieven’ kan verder worden opgedeeld in degenen die daadwerkelijk aan het werk zijn en de werkzoekenden. 67,4% van de mannen op beroepsactieve leeftijd is aan het werk, tegenover 56,5% van de vrouwen. Van de vrouwen tussen 15 en 64 jaar is 5,3% werkloos; voor de mannen is dat 6%. Ongeveer 14% van de werkende bevolking is zelfstandig. Eén op tien vrouwen die aan het werk zijn, is zelfstandige in hoofdberoep (of helper); voor de mannen is dat één op zes (zie ook hoofdstuk 5). Drie vierde van de loontrekkenden werkt in de privésector. In de publieke sector werken meer vrouwen dan mannen, maar mannelijke ambtenaren zijn in verhouding vaker vastbenoemd. In de privésector zijn zeven op tien vrouwen aan het werk als bediende, terwijl bij de mannen iets meer dan de helft als arbeider aan de slag is. (grafiek 20)

betaalde arbeid

95

hoofdstuk 4

96 TABEL 39: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie (2010)

Vrouwen 3.569.821 2.206.793

Aantal Mannen 3.607.013 2.649.335

Totaal 7.176.834 4.856.128

Niet-actieve bevolking (studenten, huisvrouwen of -mannen,…)

1.363.028

957.678

2.320.706

58,7%

41,3%

Werkenden (loontrekkenden en zelfstandigen) Werklozen Loontrekkenden (privé- en publieke sector) Privésector (arbeiders en bedienden) Arbeiders Bedienden Publieke sector (statutairen en contractuelen) Statutairen Contractuelen Zelfstandigen Zelfstandigen zonder personeel Zelfstandigen met personeel (werkgevers) Helpers

2.017.991 188.802 1.805.734 1.242.333 358.848 883.485 563.401 358.417 204.984 212.256 129.537 47.513 35.206

2.432.599 216.736 2.024.690 1.570.852 812.219 758.633 453.838 340.649 113.189 407.910 253.981 148.613 5.316

4.450.590 405.538 3.830.424 2.813.185 1.171.067 1.642.118 1.017.239 699.066 318.173 620.166 383.518 196.126 40.522

45,3% 46,6% 47,1% 44,2% 30,6% 53,8% 55,4% 51,3% 64,4% 34,2% 33,8% 24,2% 86,9%

54,7% 53,4% 52,9% 55,8% 69,4% 46,2% 44,6% 48,7% 35,6% 65,8% 66,2% 75,8% 13,1%

Bevolking op beroepsactieve leeftijd Actieve bevolking (werkenden en werklozen)

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010.

Aandeel Vrouwen Mannen 49,7% 50,3% 45,4% 54,6%

Voor iedere arbeidssituatie kan worden nagegaan hoe het aandeel van vrouwen en mannen is. Het betreft dezelfde gegevens als in grafiek 20, maar ditmaal worden de percentages berekend binnen elke categorie. Terwijl het aantal vrouwen en mannen op beroepsactieve leeftijd min of meer gelijk is, gaat dat niet op voor de meeste andere categorieën. Een duidelijk overwicht aan vrouwen vinden we bij de helpers van zelfstandigen, met andere woorden de ‘meewerkende echtgenoten’, bij de contractuele ambtenaren en bij de niet-actieve bevolking. Mannen zijn dan weer sterk in de meerderheid bij de zelfstandigen met personeel, bij de arbeiders in de privésector en bij de zelfstandigen zonder personeel. (tabel 39, grafiek 21) Grafiek 21: Aandeel vrouwen en mannen in de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie (2010) Bevolking op beroepsactieve leeftijd

Vrouwen

Actieve bevolking

Mannen

Niet-actieve bevolking Werkenden Werklozen Loontrekkenden Privésector Arbeiders - privésector Bedienden - privésector Publieke sector Statutairen - publieke sector Contractuelen - publieke sector Zelfstandigen Zelfstandigen zonder personeel Zelfstandigen met personeel Helpers 0%

10%

20%

30%

40%


50%

60%

70%

80%

90%

100%

betaalde arbeid

97

hoofdstuk 4

98 Grafiek 22: Activiteits-, werkzaamheids- en werkloosheidsgraad naar geslacht (2010) 80%

Vrouwen

73,4% 67,4%

70%

Mannen

61,8% 60%

56,5%

50% 40% 30% 20% 8,6%

10%

8,2%

0% Activiteitsgraad

Werkzaamheidsgraad


Werkloosheidsgraad

Drie courante indicatoren om de arbeidssituatie van een land te meten zijn de activiteitsgraad, de werkzaamheidsgraad en de werkloosheidsgraad. De activiteitsgraad is het aandeel vrouwen en mannen dat aan het werk is of werkloos is (en actief werk zoekt) ten opzichte van de bevolking op beroepsactieve leeftijd. De werkzaamheidsgraad geeft het aandeel van de bevolking op beroepsactieve leeftijd weer dat effectief aan het werk is. De werkloosheidsgraad is het aandeel van de actieve bevolking dat werkloos is. Uit grafiek 22 blijkt dat er vooral in de activiteitsgraad (61,8% voor vrouwen, tegenover 73,4% voor mannen) en de werkzaamheidsgraad (56,5% voor vrouwen, tegenover 67,4% voor mannen) grote verschillen bestaan tussen vrouwen en mannen. (grafiek 22)

betaalde arbeid

99

hoofdstuk 4

100 TABEL 40: Werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (2010)

15-19 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar Totaal

Vrouwen

Mannen

Totaal

4,8% 40,6% 74,1% 77,2% 78,6% 77,9% 73,4% 65,7% 43,1% 14,4% 56,5%

6,9% 47,3% 80,9% 86,8% 87,6% 87,9% 86,5% 83,1% 63,3% 26,2% 67,4%

5,9% 44,0% 77,5% 82,0% 83,1% 83,0% 80,0% 74,4% 53,1% 20,2% 62,0%


De verschillen tussen vrouwen en mannen zijn nog meer uitgesproken als er rekening wordt gehouden met leeftijd en opleiding. In alle leeftijdscategorieën is de werkzaamheidsgraad van mannen hoger dan die van vrouwen. Over het algemeen ligt de werkzaamheidsgraad het hoogst tussen 30 en 49 jaar. Op oudere leeftijd zijn er minder mensen aan het werk. Voor vrouwen begint die daling in de werkzaamheidsgraad al op 45 jaar en zet dan vrij sterk door; voor mannen begint die pas op 50 jaar. Het verschil in werkzaamheidsgraad van vrouwen en mannen is dan ook aanzienlijk voor 50-plussers. Tussen 50 en 54 jaar is nog 83% van de mannen aan het werk, tegenover 66% van de vrouwen. In de leeftijdscategorie van 55 tot 59 jaar daalt de werkzaamheid bij mannen tot 63%, terwijl slechts 43% van de vrouwen in die leeftijdscategorie nog aan het werk is. (tabel 40, grafiek 23)

betaalde arbeid

101

hoofdstuk 4

102 Grafiek 23: Werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (2010) 100%

Vrouwen

90% Mannen

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 15-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40-44 jaar


45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

Over de jaren heen evolueert de werkzaamheid anders voor vrouwen dan voor mannen. Grafiek 24 geeft de evolutie weer in werkzaamheid naar leeftijd en geslacht van 1986 tot 2010. Terwijl de werkzaamheidsgraad voor mannen veeleer stabiel blijft, steeg ze voor vrouwen in die periode aanzienlijk, hoewel ze ook in 2010 voor alle leeftijdscategorieën lager ligt dan voor mannen. De evolutie voor de leeftijdscategorie 25-54-jarigen is vrijwel parallel met de algemene trend. Bij de jongeren is de werkzaamheid zowel voor vrouwen als voor mannen gedaald in het begin van de jaren 1990. Voor de categorie 55-64-jarigen neemt de werkzaamheid sinds 2001 toe voor vrouwen en mannen. Tabel 41 geeft de cijfergegevens weer voor de jaren 1990, 2000 en 2010. (tabel 41, grafiek 24) TABEL 41: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (1990, 2000, 2010)

15-24 jaar 25-54 jaar 55-64 jaar

Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen


1990 27,5% 31,7% 54,6% 88,3% 9,4% 34,3%

2000 25,3% 32,8% 67,2% 87,3% 16,7% 36,4%

2010 23,1% 27,3% 74,4% 85,5% 29,2% 45,6%

betaalde arbeid

103

hoofdstuk 4

104 4

In 1992 en 1999 werden er wijzigingen doorgevoerd in de vragenlijst, bovendien werd er in 1999 overgegaan op een permanente bevraging, gespreid over het hele jaar. Dit kan een breuk in de gegevens met zich meebrengen.

Grafiek 24: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (1986-2010)4 VROUWEN 80%

15-24 jaar

70%

25-54 jaar

60% 55-64 jaar

50% Totaal

40% 30% 20% 10% 0% 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MANNEN 100%

15-24 jaar

90% 25-54 jaar

80% 70%

55-64 jaar

60% Totaal

50% 40% 30% 20% 10% 0% 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010


betaalde arbeid

105

hoofdstuk 4

106 TABEL 42: Werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (2010)

Maximum lager onderwijs Lager secundair onderwijs Hoger secundair onderwijs Hoger onderwijs korte type Hoger onderwijs lange type Universitair onderwijs Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010.

Vrouwen 24,3% 35,3% 58,2% 79,4% 79,9% 79,5%

Mannen 38,9% 51,5% 72,6% 84,5% 83,8% 85,0%

Totaal 31,4% 44,0% 65,7% 81,4% 82,0% 82,5%

Opleidingsniveau heeft een grotere impact op de kansen dat iemand aan het werk is dan leeftijd. Over het algemeen zijn lager opgeleiden minder vaak aan het werk dan hoger opgeleiden. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Voor vrouwen is het verschil in werkzaamheidsgraad tussen laagopgeleiden en hoger opgeleiden echter nog groter dan bij mannen. In elke categorie zijn vrouwen minder aan het werk dan mannen, maar bij de hoger opgeleiden (vanaf hoger onderwijs van het korte type) zijn de genderverschillen minder uitgesproken dan bij lager opgeleiden. (tabel 42, grafiek 25) Grafiek 25: Werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (2010) 90%

Vrouwen

80%

Mannen

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Maximum lager onderwijs

Lager secundair onderwijs

Hoger secundair onderwijs

Hoger onderwijs korte type


Hoger onderwijs lange type

Universitair onderwijs

betaalde arbeid

107

hoofdstuk 4

108 5

Laagopgeleid = maximum lager secundair onderwijs; middenopgeleid = maximum hoger secundair onderwijs; hoogopgeleid = minstens hoger onderwijs van het korte type.

TABEL 43: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (1990, 2000, 2010)5 1990 27,8% 59,8% 51,0% 71,7% 75,5% 86,1%

Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen

Laagopgeleid Middenopgeleid Hoogopgeleid

2000 30,7% 55,2% 56,1% 74,4% 80,1% 88,9%

2010 30,8% 46,9% 58,2% 72,6% 79,5% 84,6%

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010. TABEL 44: Aantal huisvrouwen en -mannen binnen de beroepsactieve bevolking, en groeipercentage ten opzichte van 1986 (2010)

Huisvrouwen Huismannen

Aantal

Groeipercentage

472.492 15.705

-61% +165%


Tabel 43 geeft de werkzaamheid weer voor mannen en vrouwen naar opleidingsniveau voor de jaren 1990, 2000 en 2010. De werkzaamheidsgraad van laagopgeleide en middenopgeleide vrouwen stijgt in deze periode; voor hoogopgeleide vrouwen stijgt ze tussen 1990 en 2000, maar daalt ze opnieuw licht in 2010. Voor mannen blijft de werkzaamheid min of meer gelijk voor hoog- en middenopgeleiden, maar daalt ze vrij sterk voor laagopgeleiden. De werkzaamheidsgraad ligt steeds lager voor vrouwen dan voor mannen met hetzelfde opleidingsniveau. (tabel 43, grafiek 26) In de Enquête naar de Arbeidskrachten wordt ook de niet-actieve bevolking bevraagd. Een enigszins aparte categorie vormen de huisvrouwen/huismannen. 97% van alle ‘huismensen’ is vrouw, 3% man. Het aantal huismannen is echter sterk gestegen ten opzichte van 1986 en het aantal huisvrouwen is sterk gedaald. Tabel 44 geeft het aantal huisvrouwen en -mannen weer voor 2010 voor de bevolking vanaf 15 jaar en het groeipercentage ten opzichte van 1986. Het aantal huisvrouwen is met meer dan 60% afgenomen, terwijl het aantal huismannen meer dan verdubbeld is. (tabel 44)

betaalde arbeid

109

hoofdstuk 4

110 Grafiek 26: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (1990, 2000, 2010) 100%

1990

90% 2000

80% 70%

2010

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vrouwen Mannen Laagopgeleid

Vrouwen Mannen Middenopgeleid


Vrouwen Mannen Hoogopgeleid

4.2

Segregatie van de arbeidsmarkt

4.2.1 Horizontale segregatie Er is niet enkel een verschil in de mate waarin vrouwen en mannen aan het werk zijn; ze werken ook deels in verschillende sectoren. Tabel 45 geeft de sectoren weer gerangschikt naar de aanwezigheid van vrouwen. De zogenaamde ‘feminisatiegraad’ verwijst naar het aandeel vrouwen in de totale tewerkstelling: graad 1 bevat de sectoren waarin 0 tot 10% vrouwen zijn tewerkgesteld, graad 2 die met 10 tot 20% vrouwen, enzovoort. De gegevens in tabel 45 hebben betrekking op de totale tewerkstelling, en omvatten dus niet enkel loontrekkenden, maar ook zelfstandigen en helpers. Kleine sectoren waarvoor de Enquête naar de Arbeidskrachten onvoldoende betrouwbare gegevens bevat, zijn niet apart weergegeven; ze zijn opgenomen in de categorie ‘overige sectoren’. In de bouwsector (weg- en waterbouw, bouw van gebouwen, …) is er een duidelijk overwicht aan mannen. Ook in de industrie vormen mannen de meerderheid; de textielsector vormt hierop de enige – maar belangrijke – uitzondering. Vrouwen zijn duidelijk in de meerderheid in het onderwijs, de gezondheidszorg, de maatschappelijke dienstverlening en bij het huishoudpersoneel. (tabel 45)

betaalde arbeid

111

hoofdstuk 4

112 6

De gegevens omtrent de kleine sectoren (< 5.000), zoals bosbouw, het vervoer over water en de vervaardiging van tabaksproducten, zijn onvoldoende betrouwbaar, en werden daarom samen opgenomen in de categorie ‘overige sectoren’.

TABEL 45: Totale tewerkstelling in België per sector, naar feminisatiegraad (2007)6 Graad Graad 1

Graad 2

Sector Vrouwen 2.578 15.689

Aantal Mannen 32.393 188.350

Totaal 34.971 204.040

33 Reparatie en installatie van machines en apparaten

1.062

12.115

13.177

8,1%

91,9%

41 Bouw van gebouwen; ontwikkeling van bouwprojecten

7.206

76.473

83.679

8,6%

91,4%

27 Vervaardiging van metalen in primaire vorm

4.218

36.071

40.289

10,5%

89,5%

16 Houtindustrie en vervaardiging van artikelen van hout en van kurk, exclusief meubelen; vervaardiging van artikelen van riet en van vlechtwerk

2.578

18.770

21.348

12,1%

87,9%

49 Vervoer te land en vervoer via pijpleidingen

16.542

114.372

130.914

12,6%

87,4%

28 Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen

5.520

34.681

40.201

13,7%

86,3%

42 Weg- en waterbouw 43 Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden

Aandeel Vrouwen Mannen 7,4% 92,6% 7,7% 92,3%

25 Vervaardiging van producten van metaal, exclusief machines en apparaten

8.931

54.863

63.794

14,0%

86,0%

45 Groot- en detailhandel in en onderhoud en reparatie van motorvoertuigen en motorfietsen

12.560

70.116

82.675

15,2%

84,8%

38 Inzameling, verwerking en verwijdering van afval; terugwinning

4.302

21.916

26.218

16,4%

83,6%

30 Vervaardiging van andere transportmiddelen

1.752

8.811

10.563

16,6%

83,4%

23 Vervaardiging van andere nietmetaalhoudende minerale producten

4.923

24.149

29.072

16,9%

83,1%

29 Vervaardiging en assemblage van motorvoertuigen, aanhangwagens en opleggers

11.160

47.537

58.697

19,0%

81,0%

62 Ontwerpen en programmeren van computerprogramma's, computerconsultancy-activiteiten en aanverwante activiteiten

13.392

56.900

70.292

19,1%

80,9%

11 Vervaardiging van dranken

2.427

9.800

12.227

19,9%

80,1%

betaalde arbeid

113

hoofdstuk 4

114 Graad 3

Graad 4

20 Vervaardiging van chemische producten

11.719

45.276

56.995

20,6%

79,4%

36 Winning, behandeling en distributie van water

1.835

6.861

8.695

21,1%

78,9%

19 Vervaardiging van cokes en van geraffineerde aardolieproducten

2.133

7.744

9.877

21,6%

78,4%

22 Vervaardiging van producten van rubber of kunststof

5.139

18.544

23.683

21,7%

78,3%

31 Vervaardiging van meubelen 80 Beveiligings- en opsporingsdiensten

3.998 3.680

14.386 12.148

18.384 15.828

21,7% 23,2%

78,3% 76,8%

35 Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en gekoelde lucht

8.024

22.752

30.776

26,1%

73,9%

77 Verhuur en lease 17 Vervaardiging van papier en papierwaren

2.880 3.898

8.124 10.920

11.003 14.818

26,2% 26,3%

73,8% 73,7%

52 Opslag en vervoerondersteunende activiteiten

21.930

54.274

76.204

28,8%

71,2%

61 Telecommunicatie 51 Luchtvaart

12.106 3.492

29.613 8.471

41.719 11.963

29,0% 29,2%

71,0% 70,8%

26 Vervaardiging van informaticaproducten en van elektronische en optische producten

6.236

14.435

20.670

30,2%

69,8%

71 Architecten en ingenieurs; technische testen en toetsen

13.297

29.250

42.548

31,3%

68,7%

59 Productie van films en video- en televisieprogramma's, maken van geluidsopnamen en uitgeverijen van muziekopnamen

2.471

5.406

7.877

31,4%

68,6%

27 Vervaardiging van elektrische apparatuur

4.685

10.155

14.839

31,6%

68,4%

01 Teelt van gewassen, veeteelt, jacht en diensten in verband met deze activiteiten

17.598

37.860

55.458

31,7%

68,3%

46 Groothandel en handelsbemiddeling, met uitzondering van de handel in motorvoertuigen en motorfietsen

49.200

101.855

151.055

32,6%

67,4%

18 Drukkerijen, reproductie van opgenomen media

8.884

16.556

25.440

34,9%

65,1%

53 Posterijen en koeriers 10 Vervaardiging van voedingsmiddelen

15.207 33.465

27.940 59.265

43.148 92.729

35,2% 36,1%

64,8% 63,9%

63 Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie

2.464

4.193

6.657

37,0%

63,0%

73 Reclamewezen en marktonderzoek

6.498

10.660

17.158

37,9%

62,1%

70 Activiteiten van hoofdkantoren; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer

12.221

18.642

30.863

39,6%

60,4%

betaalde arbeid

115

hoofdstuk 4

116 Graad 5

93 Sport, ontspanning en recreatie 32 Overige industrie

9.937 5.346

14.599 7.686

24.536 13.032

40,5% 41,0%

59,5% 59,0%

66 Ondersteunende activiteiten voor verzekeringen en pensioenfondsen

12.765

17.865

30.630

41,7%

58,3%

68 Exploitatie van en handel in onroerend goed

9.641

12.864

22.505

42,8%

57,2%

90 Creatieve activiteiten, kunst en amusement

9.905

13.106

23.011

57,0%

43,0%

13 Vervaardiging van textiel

11.254

14.553

25.807

43,6%

56,4%

64 Financiële dienstverlening, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen

40.008

51.242

91.250

43,8%

56,2%

56 Eet- en drinkgelegenheden

55.218

66.502

121.720

45,4%

54,6%

60 Programmeren en uitzenden van radioen televisieprogramma's

3.920

4.593

8.513

46,0%

54,0%

58 Uitgeverijen 99 Extraterritoriale organisaties en lichamen

8.194 19.650

9.565 22.471

17.759 42.121

46,1% 46,7%

53,9% 53,3%

84 Openbaar bestuur en defensie; verplichte sociale verzekeringen

194.974

212.909

407.883

47,8%

52,2%

75 Veterinaire diensten

2.675

2.912

5.587

47,9%

52,1%

74 Overige gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten

7.870

8.103

15.973

49,3%

50,7%

Graad 6

65 Verzekeringen, herverzekeringen en pensioenfondsen, exclusief verplichte sociale verzekeringen

17.854

18.265

36.119

49,4%

50,6%

21 Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten

17.973

18.047

36.020

49,9%

50,1%

72 Speur- en ontwikkelingswerk op wetenschappelijk gebied

10.172

9.233

19.405

52,4%

47,6%

81 Diensten in verband met gebouwen; landschapsverzorging

39.435

33.897

73.332

53,8%

46,2%

79 Reisbureaus, reisorganisatoren, reserveringsbureaus en aanverwante activiteiten

6.833

5.714

12.547

54,5%

45,5%

91 Bibliotheken, archieven, musea en overige culturele activiteiten

7.431

6.200

13.631

54,5%

45,5%

94 Verenigingen

19.332

15.950

35.282

54,8%

45,2%

69 Rechtskundige en boekhoudkundige dienstverlening

36.849

28.776

65.625

56,2%

43,8%

82 Administratieve en ondersteunende activiteiten ten behoeve van kantoren en overige zakelijke activiteiten

15.711

12.228

27.939

56,2%

43,8%

47 Detailhandel, met uitzondering van de handel in auto's en motorfietsen

207.881

147.890

355.772

58,4%

41,6%

55 Verschaffen van accommodatie

12.719

8.514

21.233

59,9%

40,1%

betaalde arbeid

117

hoofdstuk 4

118 Graad 7

85 Onderwijs 78 Terbeschikkingstelling van personeel

286.996 23.894

127.169 10.328

414.164 34.222

69,3% 69,8%

30,7% 30,2%

Graad 8

86 Menselijke gezondheidszorg 93 Overige persoonlijke diensten 14 Vervaardiging van kleding

228.677 45.586 5.507

82.295 13.745 1.649

310.972 59.331 7.157

73,5% 76,8% 77,0%

26,5% 23,2% 23,0%

88 Maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting

127.379

27.081

154.460

82,5%

17,5%

87 Maatschappelijke dienstverlening met huisvesting

120.561

22.186

142.747

84,5%

15,5%

97 Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel

34.863

3.204

38.068

91,6%

8,4%

Overige sectoren (geen betrouwbare gegevens beschikbaar)

5.847

23.485

29.332

19,9%

80,1%

2.030.918

2.457.784

4.488.702

45,2%

54,8%

Graad 9

Graad 10

Totaal Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010.

4.2.2 Verticale segregatie Ook de verticale segregatie is een belangrijke indicator voor de positie van vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt. Vrouwen en mannen zijn deels tewerkgesteld in andere functieniveaus: over het algemeen zijn vrouwen oververtegenwoordigd in de lagere functies, mannen in de hogere. De moeilijkheden die vrouwen ondervinden om door te stoten naar de leidinggevende functies worden ook wel het ‘glazen plafond’ genoemd. In hoofdstuk 8 wordt dieper ingegaan op vrouwen in besluitvorming. Tabel 46 geeft weer in welke mate het aandeel van vrouwen bij de leidinggevenden in een sector een afspiegeling is van de mate waarin ze in die sector zijn tewerkgesteld. Algemeen zien we dat er zo’n 25% te weinig vrouwelijke leidinggevenden zijn in vergelijking met hun aandeel in de totale tewerkstelling. In het onderwijs, de culturele sector en in de sector van de financiële activiteiten en verzekeringen zijn er meer dan 30% te weinig vrouwelijke leidinggevenden. In de informatie- en communicatiesector en in de extraterritoriale organisaties en lichamen is er daarentegen een tekort aan mannelijke leidinggevenden. (tabel 46)

betaalde arbeid

119

hoofdstuk 4

120 7

Voor enkele sectoren zijn de percentages gebaseerd op cijfers < 5.000. Deze zijn minder betrouwbaar en moeten met grote voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Ze werden in deze tabel cursief gezet.

TABEL 46: Aandeel vrouwen in de totale tewerkstelling per sector, aandeel vrouwen bij bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel, relatief tekort aan vrouwelijke leidinggevenden in percentage en per 100 bedrijfsleiders (2010)7

Aandeel vrouwen

Aandeel vrouwen bij leidinggevenden

Relatieve tekort aan vrouwelijke leidinggevenden

Tekort aan vrouwen op 100 bedrijfsleiders

Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie

29,9% 15,0% 25,2%

21,3% 100,0% 23,2%

28,7% -568,0% 7,9%

9 -85 2

Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en gekoelde lucht

26,1%

22,3%

14,6%

4

Distributie van water; afval- en afval-waterbeheer en sanering

16,9%

24,1%

-42,9%

-7

Bouwnijverheid

7,9%

9,7%

-22,5%

-2

Groot- en detailhandel; reparatie van auto's en motorfietsen

45,7%

36,0%

21,2%

10

Vervoer en opslag

21,8%

19,8%

9,3%

2

Verschaffen van accommodatie en maaltijden

47,5%

38,7%

18,5%

9

Informatie en communicatie

27,8%

30,9%

-11,0%

-3

Sector

Financiële activiteiten en verzekeringen

44,7%

28,8%

35,6%

16

Exploitatie van en handel in onroerend goed

42,8%

14,3%

66,7%

29

Vrije beroepen en wetenschappelijke en technische activiteiten

45,4%

36,6%

19,5%

9

Administratieve en ondersteunende diensten

52,9%

39,0%

23,3%

14

Openbaar bestuur en defensie; verplichte sociale verzekeringen

47,8%

43,7%

8,6%

4

Onderwijs

69,3%

47,3%

31,7%

22

Menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

78,4%

58,0%

26,1%

20

Kunst, amusement en recreatie

43,8%

30,1%

31,2%

14

Overige diensten

66,3%

42,0%

36,7%

24

betaalde arbeid

121

hoofdstuk 4

122 Huishoudens als werkgever; niet-gedifferentieerde productie van goederen en diensten door huishoudens voor eigen gebruik

91,6%

100,0%

-9,2%

-8

Extraterritoriale organisaties en lichamen

46,7%

49,9

-6,9%

-3

Totaal

45,2%

34,1

24,6%

11


4.3

Deeltijds werk

Vrouwen werken vaker deeltijds dan mannen. Van alle loontrekkende vrouwen werkt 44,3% deeltijds; bij mannen is dat slechts 9,3%. Dit heet de deeltijdse arbeidsgraad. (tabel 47) Grafiek 27 geeft de evolutie weer in de deeltijdse arbeidsgraad naar geslacht. Over het algemeen is het deeltijds werken enorm toegenomen de laatste decennia, zowel bij vrouwen als bij mannen. In 1986 werkte slechts één vierde van de vrouwen en 2% van de mannen deeltijds. (grafiek 27) TABEL 47: Deeltijdse arbeidsgraad naar geslacht (2010) Vrouwen 44,3%

Mannen 9,3%


betaalde arbeid

123

hoofdstuk 4

124 Grafiek 27: Evolutie in de deeltijdse arbeidsgraad naar geslacht (1986-2010) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vrouwen

Mannen


8

PWA-ers, personen in het systeem van dienstencheques en gelegenheidswerkers zijn hier niet inbegrepen.

Iets minder dan de helft van alle loontrekkenden is vrouw, namelijk 46,9%. Die verhouding verschuift echter drastisch wanneer enkel de voltijdse werknemers in beschouwing worden genomen. Slechts 35% van de voltijdse werknemers is vrouw. Daarentegen maken vrouwen 81% uit van alle deeltijdse werknemers. Een beleid dat een andere impact heeft op voltijdse en deeltijdse werknemers, zal dus altijd indirect ook een genderimpact hebben. (tabel 48) TABEL 48: Sekseratio bij voltijdse en deeltijdse loontrekkenden (2010)8

Voltijds Deeltijds Totaal

Vrouwen 35,1% 80,8% 46,9%


Mannen 64,9% 19,2% 53,1%

Totaal 100,0% 100,0% 100,0%

betaalde arbeid

125

hoofdstuk 4

126 TABEL 49: Gemiddeld aantal gewoonlijk gepresteerde arbeidsuren per week voor deeltijdse loontrekkenden naar geslacht (2010) Vrouwen 24,1 uur

Mannen 24,8 uur

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010. TABEL 50: Verdeling van deeltijdse loontrekkenden volgens percentage deeltijds werk naar geslacht (2010) Percentage deeltijdse arbeid < 50% 50% 51% - 74% 75% 80% 81% - 95% Totaal

Vrouwen 9,8% 36,3% 12,9% 11,3% 26,3% 3,4% 100,0%


Mannen 14,2% 28,7% 10,7% 7,0% 36,8% 2,7% 100,0%

Totaal 10,6% 34,9% 12,5% 10,5% 28,3% 3,3% 100,0%

Niet alle deeltijdse loontrekkenden werken evenveel uren per week. Gemiddeld genomen werken deeltijds werkende mannen 24,8 uur per week, terwijl vrouwen 24,1 uur per week werken. Dat verschil is niet erg groot. Wanneer er wordt gekeken naar de categorieën van deeltijds werk, d.i. het percentage van een voltijdse betrekking dat men gewoonlijk per week werkt, bestaat er echter toch een aantal verschillen tussen de verdeling van vrouwen en mannen. Bij vrouwen zijn degenen die halftijds werken de grootste categorie (36%), gevolgd door degenen die 4/5 werken (26%). Bij mannen is het net omgekeerd: 37% van de deeltijds werkende mannen werkt 4/5, 29% werkt halftijds. (tabel 49 en 50, grafiek 28) Grafiek 28: Verdeling van deeltijdse loontrekkenden volgens percentage deeltijds werk naar geslacht (2010)

Vrouwen Mannen 0%

10% < 50%

20% 50%

30%

40%

50%

51% - 74%


60% 75%

70%

80% 80%

90%

100%

81% - 95%

betaalde arbeid

127

hoofdstuk 4

128 TABEL 51: Verdeling van deeltijds loontrekkende vrouwen en mannen naar reden van deeltijds werk (2010) Vrouwen

Mannen

Terbeschikkingstelling voorafgaand aan het brugpensioen, pensioen of vervroegd pensioen – mag enkel deeltijds werken

1,3%

4,7%

Vindt geen voltijds werk

10,1%

14,8%

Overgeschakeld van voltijds naar deeltijds omwille van bedrijfseconomische redenen

0,5%

2,1%

Een andere (deeltijdse) betrekking vult de hoofdactiviteit aan Combinatie met studies Gezondheidsredenen (arbeidsongeschiktheid) Beroepsredenen (werksfeer of -omstandigheden, stress, pesterijen, …) Zorg voor kinderen of afhankelijke personen, waarvan:

3,1% 2,1% 4,0% 0,7% 18,8%

6,4% 6,8% 7,0% 1,2% 4,5%

Ontbreken of het zich niet kunnen veroorloven van gepaste kinderopvang

6,0%

0,7%

Ontbreken of het zich niet kunnen veroorloven van gepaste opvang voor andere afhankelijke personen

0,9%

0,3%

Ontbreken of het zich niet kunnen veroorloven van gepaste kinderopvang EN van opvang voor andere afhankelijke personen

1,2%

0,4%

Andere redenen

10,7%

3,1%

Andere persoonlijke of familiale redenen Wenst geen voltijdse betrekking De gewenste job wordt enkel deeltijds aangeboden Andere redenen Totaal

33,0% 11,6% 10,2% 4,7% 100,0%

25,5% 8,4% 9,4% 9,3% 100,0%


Groter dan de verschillen in aantal gewoonlijk gepresteerde werkuren, zijn de verschillen in de redenen die vrouwen en mannen aanhalen voor hun deeltijds werk. Tabel 51 en grafiek 29 geven deze redenen weer. De zorg voor kinderen of andere afhankelijke personen wordt door 19% van de vrouwen aangehaald. Het is daarmee de tweede vaakst aangehaalde reden, na ‘andere persoonlijke of familiale redenen’. Minder dan 5% van de mannelijke deeltijders geeft zorg als reden op. Voor mannen zijn ‘geen voltijds werk gevonden’ (15%) en de combinatie met een andere betrekking, studies, of (brug-)pensioen samen (18%) belangrijke categorieën. Een kwart van de mannen verwijst echter ook naar ‘andere persoonlijke of familiale redenen’. (tabel 51, grafiek 29)

betaalde arbeid

129

130 hoofdstuk 4

Grafiek 29: Verdeling van deeltijds loontrekkende vrouwen en mannen naar reden van deeltijds werk (2010) vrouwen 4,7% 0,7% 0,5%

10,2%

18,8%

Zorg voor kinderen of afhankelijke personen Andere persoonlijke of familiale redenen

4,0%

Vindt geen voltijds werk 6,5%

Wenst geen voltijdse betrekking Combinatie met andere betrekking, studies of (brug-)pensioen

11,6% 33,0% 10,1%

Overgeschakeld van voltijds naar deeltijds omwille van bedrijfseconomische redenen Gezondheidsredenen (arbeidsongeschiktheid) Beroepsredenen (werksfeer of -omstandigheden, stress, pesterijen, …) De gewenste job wordt enkel deeltijds aangeboden Andere redenen

mannen 9,3%

4,6% Zorg voor kinderen of afhankelijke personen

9,4% 1,2%

25,5%

Andere persoonlijke of familiale redenen Vindt geen voltijds werk

7,0%

Wenst geen voltijdse betrekking

2,1%

Combinatie met andere betrekking, studies of (brug-)pensioen

Overgeschakeld van voltijds naar deeltijds omwille van bedrijfseconomische redenen Gezondheidsredenen (arbeidsongeschiktheid) Beroepsredenen (werksfeer of -omstandigheden, stress, pesterijen, …) De gewenste job wordt enkel deeltijds aangeboden Andere redenen

14,8%

17,8% 8,4%


betaalde arbeid

131

hoofdstuk 4

132 TABEL 52: Verdeling van loontrekkenden naar vast en tijdelijk werk en geslacht (2010)

Vast werk Tijdelijk werk Totaal

Vrouwen 90,4% 9,6% 100,0%

Mannen 93,2% 6,8% 100,0%

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010. TABEL 53: Verdeling van tijdelijk werkenden naar soort contract en geslacht (2010)

Uitzendarbeid Dienstencheque / PWA Opleiding, stage, leercontract Studentenarbeid (met studentencontract)

Aantal Vrouwen Mannen 26.444 37.595 22.210 4.946 5.216 10.975 8.808 6.463

Verdeling Vrouwen Mannen 15,2% 27,3% 12,7% 3,6% 3,0% 8,0% 5,1% 4,7%

Arbeidsovereenkomst van bepaalde duur of voor een bepaald werk

92.608

61.427

53,1%

44,6%

Andere arbeidsovereenkomst van bepaalde duur Gelegenheidswerk zonder formele arbeidsovereenkomst Totaal

17.378 1.637 174.302

14.778 1.480 137.663

10,0% 0,9% 100,0%

10,7% 1,1% 100,0%


4.4

Tijdelijke contracten

Vrouwen werken vaker met een tijdelijk contract dan mannen. Bijna 10% van de loontrekkende vrouwen heeft geen vast contract, tegenover 7% van de mannen. (tabel 52) Tabel 53 en grafiek 30 geven de verdeling weer van tijdelijk werkenden naar het soort contract. Veruit de grootste categorie zijn degenen die met een contract van bepaalde duur of voor een bepaald werk zijn tewerkgesteld. Mannen zijn in de meerderheid bij de uitzendkrachten en bij zij die in het kader van een opleiding, stage of leercontract werken. Vrouwen hebben een sterk overwicht bij degenen die werken in het PWA-stelsel of via dienstencheques. Op zich bieden uitzendarbeid en leercontracten meestal meer toekomstperspectieven dan het werken via dienstencheques of PWA. (tabel 53, grafiek 30)

betaalde arbeid

133

hoofdstuk 4

134 Grafiek 30: Verdeling van tijdelijk werkenden naar soort contract en geslacht (2010) Vrouwen Mannen 0%

10%

20%

30%

Uitzendkracht Dienstencheque / PWA Opleiding, stage, leercontract Studentenarbeid (met studentencontract)

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Arbeidsovereenkomst van bepaalde duur of voor een bepaald werk Andere arbeidsovereenkomst van bepaalde duur Gelegenheidswerk zonder formele arbeidsovereenkomst


4.5

Jobstudenten

Studentenarbeid is onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld van sociale bijdragen. De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid geeft cijfers over het aantal studentenjobs, de totale lonen en het totale aantal dagen waarop ze betrekking hebben. In tabel 54 worden deze gegevens voor het derde kwartaal 2010 weergegeven. Dit heeft betrekking op de zomermaanden, wanneer de meeste jobstudenten aan de slag zijn. In totaal zijn er meer vrouwelijke dan mannelijke jobstudenten: 201.209 vrouwen tegenover 181.617 mannen. Het totale loon van de vrouwelijke jobstudenten is ook iets hoger dan dat van de mannen. Maar mannelijke jobstudenten verdienen meer dan meisjes, zowel per dag (gemiddeld 5,28 euro meer) als per studentenjob (95,48 euro meer). Het procentuele verschil in dagloon bedraagt 7,40%; per studentenjob berekend, loopt dat verschil op tot 9,58%. De verklaring hiervoor moet hoofdzakelijk worden gezocht bij de horizontale segregatie: meisjes en jongens komen in andere sectoren terecht en krijgen andere taken toebedeeld. We kunnen bijvoorbeeld een onderscheid maken tussen ‘handarbeiders’ (manuele jobs) en ‘hoofdarbeiders’ (zogenaamd intellectuele jobs): meer dan 60% van de mannelijke jobstudenten werkt als handarbeider, terwijl 60% van de vrouwelijke jobstudenten als hoofdarbeider werkt. Het gemiddelde loon van een jobstudent die als handarbeider werkt bedraagt 961,17 euro; dat van een hoofdarbeider slechts 931,04 euro. We stellen echter vast dat mannelijke

betaalde arbeid

135

hoofdstuk 4

136 TABEL 54: Studentenarbeid in juli-augustus-september (derde kwartaal) naar geslacht (2010) Vrouwen

Mannen Totaal

Handarbeiders

Hoofdarbeiders

Totaal

120.084 109.384 1.682,1

201.209 181.250 2.742,6

110.187 112.017 1.499,0

71.430 68.924 1.036,4

181.617 180.941 2.535,3

13,1

14,0

13,6

13,6

14,5

13,9

Gemiddeld loon per studentenjob (in euro)

885,87

910,90

900,80

1.016,61

964,92

996,28

Loonkloof Gemiddeld dagloon (in euro) Loonkloof

67,77

65,03

66,09

66,50

71,37

Aantal arbeidsplaatsen Lonen (in euro) (x 1.000) Dagen (x 1.000) Gemiddelde duur studentenjob (in dagen)

Bron: RSZ (bewerking IGVM).

Handarbeiders

Hoofdarbeiders

81.125 71.866 1.060,4

9,58% 74,73 7,40%

jobstudenten die als handarbeider werken gemiddeld meer verdienen dan zij die als hoofdarbeider werken, terwijl het voor meisjes net omgekeerd is. Vrouwelijke jobstudenten die als handarbeider werken, verdienen het minst van alle categorieën. Het procentuele verschil in dagloon tussen vrouwelijke en mannelijke jobstudenten die als hoofdarbeider werken, bedraagt 2,21%; het verschil bij handarbeiders bedraagt 9,31%. (tabel 54)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be - Website FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: www.werk.belgie.be - Website RSZ: www.rsz.be

betaalde arbeid

137

Hoofdstuk 5 ondernemerschap

Hoofdstuk 5 Ondernemerschap

hoofdstuk 5

140 TABEL 55: Vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar hoedanigheid (toestand op 31/12/2009)

Vrouwen 267.650 46.549 314.199

Zelfstandige Helper Totaal

Aantal Mannen 590.259 30.184 620.443

Totaal 857.909 76.733 934.642

Aandeel Vrouwen Mannen 31,20% 68,80% 60,66% 39,34% 33,62% 66,38%

Verdeling Vrouwen Mannen 85,18% 95,14% 14,82% 4,86% 100,00% 100,00%

Bron: Website RSVZ. Grafiek 31: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar hoedanigheid (2004-2009) Vrouwelijke zelfstandigen

700.000 600.000

Mannelijke zelfstandigen

500.000 Vrouwelijke helpers

400.000 300.000

Mannelijke helpers

200.000 100.000 0 2004 Bron: Website RSVZ.

2005

2006

2007

2008

2009

5.1 9

Een zelfstandige oefent een beroepsactiviteit uit zonder door een arbeidsovereenkomst of statuut aan een werkgever te zijn verbonden; een helper staat een zelfstandige bij of vervangt deze in de uitoefening van zijn/haar beroep zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden aan die zelfstandige.

Zelfstandigen

In 2009 waren 934.642 personen aangesloten bij het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) als zelfstandige of als helper.9 Twee derde van de aangeslotenen bij het RSVZ is man. Ze maken de meerderheid uit van de zelfstandigen (69%), maar bijna 61% van de helpers is vrouw. Van de vrouwelijke aangeslotenen is ongeveer 15% helper, tegenover slechts 5% van de mannelijke aangeslotenen. Het aandeel van de helpers onder de vrouwelijke aangeslotenen daalt echter stelselmatig: in 2004 maakten helpers nog 21,5% uit van de vrouwelijke zelfstandigen. Sinds 2004 is het aantal vrouwelijke zelfstandigen met ongeveer 40.000 toegenomen, terwijl het aantal vrouwelijke helpers is gedaald. Deze tendens zien we ook bij de mannelijke aangeslotenen. (tabel 55, grafiek 31)

ondernemerschap

141

hoofdstuk 5

142 TABEL 56: Vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar aard van bezigheid (toestand op 31/12/2009)

Hoofdbezigheid Nevenbezigheid Actief na pensioen Totaal Bron: Website RSVZ.

Vrouwen 230.171 67.517 16.511 314.199

Aantal Mannen 431.868 138.345 50.230 620.443

Totaal 662.039 205.862 66.741 934.642


Verdeling Vrouwen Mannen 73,26% 69,61% 21,49% 22,30% 5,25% 8,10% 100,00% 100,00%

71% van de verzekeringsplichtigen voert zijn/haar zelfstandige activiteit uit in hoofdberoep; 65% van hen zijn mannen, tegenover 35% vrouwen. Bij de zelfstandigen in bijberoep is de vrouw-manverhouding gelijkaardig: 33% vrouwen, tegenover 67% mannen. Maar vrouwen maken slechts 25% uit van de zelfstandigen die actief zijn na het pensioen. Grafiek 32 geeft de evolutie van het aantal zelfstandigen weer naar de aard van de bezigheid. Bij de mannen gaat het om veel grotere aantallen dan bij de vrouwen. Enkel het aantal vrouwelijke zelfstandigen in bijberoep vertoont een duidelijke stijgende lijn: van 44.979 in 2004 naar 67.517 in 2009. Bij de mannen is er een lichte stijging in het aantal zelfstandigen in hoofdberoep (+23.892) en in bijberoep (+19.288). (tabel 56, grafiek 32) Grafiek 32: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar aard van bezigheid (2004-2009) 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0

Vrouwelijke zelfstandigen in hoofdberoep Mannelijke zelfstandigen in hoofdberoep Vrouwelijke zelfstandigen in bijberoep Mannelijke zelfstandigen in bijberoep Vrouwelijke zelfstandigen actief na pensioen Mannelijke zelfstandigen actief na pensioen 2004

2005

Bron: Website RSVZ.

2006

2007

2008

2009

ondernemerschap

143

hoofdstuk 5

144 TABEL 57: Vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Aantal Mannen 57.158 528 155.704 221.946 132.383 46.247 6.477 620.443

Vrouwen 23.773 173 34.347 118.229 95.759 37.717 4.201 314.199

Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije beroepen Diensten Diversen Totaal

Totaal 80.931 701 190.051 340.175 228.142 83.964 10.678 934.642

Vrouwen 7,57% 0,06% 10,93% 37,63% 30,48% 12,00% 1,34% 100,00%

Verdeling Mannen 9,21% 0,09% 25,10% 35,77% 21,34% 7,45% 1,04% 100,00%

Bron: Website RSVZ. Grafiek 33: Aandeel vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) 29,37%

Landbouw

24,68%

Visserij

81,93% 34,76%

Handel

65,24%

41,97%

Vrije beroepen

58,03%

44,92%

Diensten

55,08%

39,34%

Diversen

60,66%

33,62%

Totaal 0%

Mannen

75,32%

18,07%

Nijverheid

Vrouwen

70,63%

10%

20%

66,38% 30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Bron: Website RSVZ.

Totaal 8,66% 0,08% 20,33% 36,40% 24,41% 8,98% 1,14% 100,00%

De horizontale segregatie van vrouwen en mannen in bepaalde bedrijfstakken (zie hoofdstuk 4) vinden we ook bij de zelfstandigen terug. 38% van de vrouwelijke zelfstandigen en 36% van de mannelijke zelfstandigen werken in de handel. Vrouwen zijn voorts sterk vertegenwoordigd in de vrije beroepen (30%) en de diensten (12%), terwijl mannen veel vaker actief zijn in de nijverheid (25%), de bedrijfstak die onder andere de bouwsector omvat. In geen enkele bedrijfstak zijn vrouwen in de meerderheid; enkel in de dienstensector (45% vrouwen, tegenover 55% mannen) en de vrije beroepen (42% vrouwen, tegenover 58% mannen) vinden we een vrij groot aandeel vrouwen. In de nijverheidssector zijn vrouwen, met slechts 18%, sterk ondervertegenwoordigd. (tabel 57, grafiek 33) Vrouwelijke zelfstandigen hebben wel een overwicht in enkele subsectoren, zoals de textiel- en kledingnijverheid, de apothekers, de paramedici (psychologen, verplegers, vroedvrouwen, therapeuten, …), het privéonderricht, de wetenschap (m.n. zelfstandige geologen, scheikundigen, natuurkundigen, …) en de schoonheidszorg. Vrouwen maken daarentegen minder dan 10% uit van subbedrijfstakken als bosexploitatie, de metaal- en bouwnijverheid, hout- en meubelnijverheid, en security en bewaking.

ondernemerschap

145

hoofdstuk 5

146 TABEL 58: Vrouwelijke en mannelijke starters naar hoedanigheid (toestand op 31/12/2009)

Vrouwen 26.389 3.092 29.481

Zelfstandige Helper Totaal

Aantal Mannen 43.055 3.056 46.111

Totaal 69.444 6.148 75.592


Bron: Website RSVZ. Grafiek 34: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke starters (2004-2009) Vrouwen Mannen

60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2004 Bron: Website RSVZ.

2005

2006

2007

2008

2009


5.2

Starters

In 2009 sloten 75.592 personen zich aan bij het RSVZ, en begonnen zij met andere woorden te werken als hetzij zelfstandige (92%) hetzij helper (8%). 39% van de startende zelfstandigen is vrouw, tegenover minder dan 34% van de zelfstandigen in het algemeen. Bij de vrouwelijke starters zijn er minder helpers (10,5%) dan bij het geheel van de vrouwelijke zelfstandigen (15%). Bovendien is het aantal vrouwelijke starters sinds 2004 verhoudingsgewijs iets meer toegenomen dan het aantal mannelijke starters. Dat geldt zowel voor de zelfstandigen in hoofdberoep en in bijberoep als, vooral, voor de zelfstandigen die actief zijn na het pensioen, hoewel het voor die laatste categorie over zeer kleine aantallen gaat. (tabel 58, grafiek 34)

ondernemerschap

147

hoofdstuk 5

148 TABEL 59: Vrouwelijke en mannelijke starters naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009)

Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije beroepen Diensten Diversen Totaal Bron: Website RSVZ.

Vrouwen 944 8 2.943 10.234 9.096 3.346 2.910 29.481

Aantal Mannen 2.003 19 13.983 14.598 9.324 2.242 3.942 46.111

Totaal 2.947 27 16.926 24.832 18.420 5.588 6.852 75.592

Vrouwen 3,20% 0,03% 9,98% 34,71% 30,85% 11,35% 9,87% 100,00%

Verdeling Mannen 4,34% 0,04% 30,32% 31,66% 20,22% 4,86% 8,55% 100,00%

Totaal 3,90% 0,04% 22,39% 32,85% 24,37% 7,39% 9,06% 100,00%

Ook bij de startende zelfstandigen is er een horizontale segregatie. Vrouwelijke starters vinden we vooral terug in de handel (35%) en in de vrije beroepen (31%). Mannen gaan vooral in de handel (32%) en in de nijverheid (30%) van start. Opvallend is echter dat vrouwen de meerderheid uitmaken van de starters in de dienstensector (60% vrouwen, tegenover 40% mannen), en bijna de helft van de starters in de vrije en intellectuele beroepen (49% vrouwen, tegenover 51% mannen). Binnen die laatste bedrijfstak startten de laatste 5 jaar trouwens meer vrouwen dan mannen in enkele subsectoren, zoals artsen en chirurgen, tandartsen en apothekers, wat de vervrouwelijking van het medische beroep beklemtoont, en ook bij de dierenartsen, paramedici en in het privéonderricht en de letterkundige sector (letterkundigen, journalisten, vertalers, tolken, publicisten, …) zijn vrouwelijke starters in de meerderheid. Ook in de advocatuur zijn er sinds 2005 telkens meer vrouwelijke dan mannelijke starters. In de nijverheidssector blijven vrouwelijke starters ondervertegenwoordigd. De keramiek-, textiel- en kledingnijverheid vormen daarop een uitzondering. (tabel 59, grafiek 35) Grafiek 35: Aandeel vrouwelijke en mannelijke starters naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije beroepen

32,03%

67,97%

29,63% 17,39%

Totaal 0%

Mannen

82,61% 41,21%

58,79%

49,38%

50,62%

59,88%

Diensten Diversen

Vrouwen

70,37%

40,12%

42,47%

57,53%

39,00% 20%

61,00% 40%

60%

80%

100%

Bron: Website RSVZ.

ondernemerschap

149

hoofdstuk 5

150

5.3

Werkgevers

Op basis van de RSVZ-gegevens kan niet onmiddellijk worden afgeleid of de aangeslotenen al dan niet werkgever zijn, en met andere woorden met personeel werken. De Enquête naar de Arbeidskrachten bevat die informatie wel. Iets meer dan 1 op 3 mannelijke zelfstandigen is werkgever, terwijl minder dan 1 op 4 van de vrouwelijke zelfstandigen met personeel werkt. Het relatief groot aantal vrouwelijke zelfstandigen dat helper is, kan dit verschil deels verklaren. (tabel 60) TABEL 60: Aandeel vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen dat met personeel werkt (2010) Vrouwen 22,4%

Mannen 36,4%


Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: Website RSVZ: www.rsvz.be

Hoofdstuk 6 combinatie arbeid-gezin

Hoofdstuk 6 Combinatie arbeid-gezin

hoofdstuk 6

152 TABEL 61: Aantal vergoedingen voor het opnemen van tijdskrediet, aandeel en verdeling, naar geslacht (2010) Voltijds* Zorg

Halftijds Opleiding

Kind < 8 jaar

Palliatieve zorgen

Ziek familielid

Gehandicapt kind

Vrouwen Mannen

4.183 235

5 1

282 71

43 6

232 140

Vrouwen Mannen

94,7% 5,3%

83,3% 16,7%

80,4% 19,6%

87,8% 12,2%

62,4% 37,6%

Vrouwen Mannen

5,1% 0,5%

0,0% 0,0%

0,4% 0,1%

0,1% 0,0%

0,3% 0,3%

Brugpensioen

Aantal 91 99 Aandeel 47,9% 52,1% Verdeling 0,1% 0,2%

1/5de tijdskrediet

Totaal

Zonder motief

-50 jaar

50+ jaar

-50 jaar

50+ jaar

1.496 1.444

8.416 849

20.108 8.848

26.902 7.073

20.682 31.043

82.450 49.809

50,9% 49,1%

90,8% 9,2%

69,4% 30,6%

79,2% 20,8%

40,0% 60,0%

62,3% 37,7%

1,8% 2,9%

10,2% 1,7%

24,4% 17,8%

32,6% 14,2%

25,1% 62,3%

100,0% 100,0%

* Legende: kind < 8 jaar: uitkeringen wegens opvoeding van een kind jonger dan 8 jaar; palliatieve zorgen: uitkeringen wegens het verlenen van palliatieve zorgen; ziek familielid: uitkeringen wegens het verlenen van bijstand aan, of het verzorgen van een ziek gezins- of familielid; gehandicapt kind: uitkeringen wegens het verzorgen van een inwonend en thuis verzorgd gehandicapt kind; opleiding: uitkeringen wegens het volgen van een erkende opleiding of onderwijs; brugpensioen: uitkeringen in afwachting van (brug-)pensioen; zonder motief: uitkeringen zonder motief. Bron: RVA.

6.1

Begeleidende maatregelen

De maatregelen die de combinatie arbeid-gezin moeten vergemakkelijken, worden regelmatig aangepast. Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen het systeem van tijdskrediet in de privésector en loopbaanonderbreking in de overheidssector. Daarnaast bestaan er ook drie thematische verloven, namelijk ouderschapsverlof, verlof om medische bijstand en verlof om palliatieve zorgen. Vrouwen doen vaker een beroep op deze begeleidende maatregelen om de combinatie arbeid-gezin te vergemakkelijken, door een tijdelijke (voltijdse) onderbreking van de arbeid of door een tijdelijke vermindering van de arbeidsduur. Het opnemen van zorgtaken blijkt hierin een belangrijke factor te zijn. Mannen maken vooral aan het einde van hun loopbaan gebruik van deze mogelijkheden. Tabel 61 geeft de aantallen weer van vrouwen en mannen (werkzaam in de privésector) die tijdskrediet opnemen, opgedeeld in de verschillende categorieën. Verder geeft tabel 61 zowel het aandeel van vrouwen en mannen binnen elke categorie van het tijdskrediet, als de verdeling van vrouwen en mannen over deze categorieën. Op die manier kan er voor elk type van tijdskrediet worden nagegaan of het vooral door vrouwen dan wel door mannen wordt opgenomen. Tegelijk kan er worden nagegaan welk soort tijdskrediet vrouwen en mannen vooral opnemen. Het voltijdse tijdskrediet is verder opgedeeld naar de redenen voor opname. Bij deeltijds tijdskrediet (halftijds of 1/5de vermindering van arbeidsprestaties) wordt enkel de opdeling tussen min-vijftigers en vijftigplussers gemaakt. (tabel 61)

combinatie arbeid-gezin

153

hoofdstuk 6

154 TABEL 62: Verdeling van vrouwen en mannen die tijdskrediet opnemen naar percentage vermindering (voltijds, halftijds en 1/5de vermindering) (2010)

Vrouwen Mannen

Voltijds 7,7% 4,0%

Halftijds 34,6% 19,5%

1/5de vermindering 57,7% 76,5%

Totaal 100,0% 100,0%

Bron: RVA. TABEL 63: Zorg als motief bij voltijds tijdskrediet* (2010) Vrouwen 71,3%

Mannen 15,7%

* Zorg omvat: opvoeding van een kind jonger dan 8 jaar, het verlenen van palliatieve zorgen, het verlenen van bijstand aan of het verzorgen van een ziek gezins- of familielid en het verzorgen van een inwonend en thuis verzorgd gehandicapt kind. Bron: RVA.

Een 1/5-tijdse vermindering van de arbeidsprestaties is veel populairder dan een halftijdse vermindering. Voltijds tijdskrediet wordt in verhouding het minst opgenomen. In tabel 62 worden de percentages gegeven. Meer dan de helft van de vrouwen en meer dan drie kwart van de mannen die tijdskrediet opnemen, kiezen voor een systeem van 1 dag arbeidsvermindering per week. (tabel 62) Bij de redenen voor de opname van voltijds tijdskrediet hebben er vier te maken met zorgtaken: opvoeding van een kind jonger dan 8 jaar, het verlenen van palliatieve zorgen, het verlenen van bijstand aan of het verzorgen van een ziek gezins- of familielid en het verzorgen van een inwonend en thuis verzorgd gehandicapt kind. Tijdskrediet omwille van zorg blijkt een overwegend vrouwelijke aangelegenheid te zijn. Bijna 95% van het voltijds tijdskrediet dat wordt opgenomen wegens de opvoeding van kleine kinderen, wordt opgenomen door vrouwen. Ook de drie andere vormen van tijdskrediet wegens zorg, die in verhouding weliswaar weinig voorkomen, worden hoofdzakelijk door vrouwen opgenomen. Voor 71% van de vrouwen die voltijds tijdskrediet opnemen is zorg de motivatie; bij mannen is dat 16%. (tabel 61 en 63)


155

hoofdstuk 6

156 TABEL 64: Voorbereiding op pensioen als motief bij tijdskrediet* (2010)

Voltijds tijdskrediet Halftijds tijdskrediet 1/5de vermindering Totaal

Vrouwen 1,4% 70,5% 43,5% 49,6%

Mannen 5,0% 91,7% 81,4% 80,4%

* Voor voltijds tijdskrediet: uitkering in afwachting van het (brug-)pensioen; voor deeltijds tijdskrediet (halftijds en 1/5de vermindering): tijdskrediet opgenomen door 50-plussers. Bron: RVA.

Behalve voor het opnemen van zorgtaken, wordt tijdskrediet ook vaak gezien als een voorbereiding op het pensioen. In de RVA-cijfers zijn mensen in halftijds brugpensioen opgenomen. Bij het voltijds tijdskrediet bestaat er een categorie ‘in afwachting van het (brug-)pensioen’. In tabel 64 is getracht deze gegevens naast elkaar weer te geven. Helemaal zuiver is dit niet, aangezien er bij deeltijds tijdskrediet enkel een onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd. Vijftigplussers die deeltijds tijdskrediet opnemen omwille van zorg, bijvoorbeeld voor ouders of kleinkinderen, kunnen hier niet apart worden onderscheiden. Niettemin kan worden vastgesteld dat tijdskrediet door mannen grotendeels aan het einde van hun loopbaan wordt opgenomen. Van de mannen met halftijds tijdskrediet is meer dan 90% ouder dan vijftig jaar. (tabel 61 en 64)


157

hoofdstuk 6

158 TABEL 65: Aantal vergoedingen voor het opnemen van loopbaanonderbreking, aandeel en verdeling, naar geslacht (2010) Volledige onderbreking -50 jaar

50+ jaar

Vrouwen Mannen

3.560 873

1.457 435

Vrouwen Mannen

80,3% 19,7%

77,0% 23,0%

Vrouwen Mannen

6,8% 4,3%

2,8% 2,2%

Bron: RVA.

Vermindering van prestaties -50 jaar

50+ jaar Aantal 19.743 27.556 2.093 16.491 Aandeel 90,4% 62,6% 9,6% 37,4% Verdeling 37,8% 52,7% 10,4% 82,1%

Totaal

Totaal

-50 jaar

50+ jaar

23.303 2.966

29.013 16.926

52.316 19.892

88,7% 11,3%

63,2% 36,8%

72,5% 27,6%5

44,5% 14,9%

55,5% 85,1%

100,0% 100,0%

10 Tot eind 2001 was ‘loopbaanonderbreking’ de algemene benaming die ook werd gebruikt in de privésector.

In de overheidssector bestaat een andere regeling voor de vermindering van arbeidsprestaties, met name loopbaanonderbreking.10 Hier is het overwicht van vrouwen nog groter dan in de privésector: van alle vormen van loopbaanonderbreking samen wordt 72,5% opgenomen door vrouwen. Ook hier stellen we vast dat mannen voornamelijk aan het einde van hun carrière loopbaanonderbreking opnemen: 82% van de mannen in loopbaanonderbreking, tegenover ongeveer de helft van de vrouwen, is ouder dan 50 jaar en is nog deeltijds aan de slag. (tabel 65, grafiek 36) Grafiek 36: Verdeling van vrouwen en mannen naar type loopbaanonderbreking (2010) Volledige onderbreking -50 jaar Volledige onderbreking 50+ jaar

Vrouwen

Vermindering van prestaties -50 jaar Vermindering van prestaties 50+ jaar

Mannen

0%

Bron: RVA.

20%

40%

60%

80%

100%


159

hoofdstuk 6

160 TABEL 66: Aantal en aandeel vergoedingen voor het opnemen van thematische verloven, naar geslacht (2010) Volledige onderbreking

Vermindering prestaties

Totaal

Aandeel

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Ouderschapsverlof

7.231

984

30.822

12.907

38.053

13.891

73,3%

26,7%

Medische bijstand

1.310

268

5.045

2.252

6.355

2.520

71,6%

28,4%

Palliatief verlof Totaal

131 8.672

38 1.290

41 35.908

18 15.177

172 44.581

56 16.467

75,4% 73,0%

24,6% 27,0%

Bron: RVA.

De thematische verloven (ouderschapsverlof, medische bijstand en palliatieve zorgen) kunnen worden opgenomen door alle werknemers uit de privé- en de openbare sector. Het meest verspreid is het ouderschapsverlof. Iets minder dan drie kwart van alle thematische verloven wordt opgenomen door vrouwen; per type van thematisch verlof schommelt het aandeel van vrouwen tussen 71% en 75%. (tabel 66, grafiek 37) Grafiek 37: Aandeel vrouwen en mannen in de vergoedingen voor het opnemen van thematische verloven (2010) Vrouwen Ouderschapsverlof

Medische bijstand

Palliatief verlof

Totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Bron: RVA.

Mannen


161

hoofdstuk 6

162 TABEL 67: Personen in loopbaanonderbreking of tijdskrediet naar samenstelling van het huishouden en geslacht, en sekseratio (2010) Vrouwen Mannen Totaal Sekseratio (V/M) Eenpersoonshuishouden 6,81% 4,26% 11,07% 1,60 Koppel zonder kinderen 12,61% 6,36% 18,97% 1,98 Koppel met kinderen 29,82% 12,16% 41,98% 2,45 Eenoudergezin 14,84% 2,71% 17,55% 5,48 Overige 6,88% 3,55% 10,43% 1,94 Totaal 70,96% 29,04% 100,00% 2,44 Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten 2010. Grafiek 38: Personen in loopbaanonderbreking of tijdskrediet naar samenstelling van het huishouden en geslacht (2010) 3,55% 2,71%

6,88%

6,81%

4,26%

12,61% 14,84% 6,36% 12,16%

Alleenstaande vrouwen

Mannen met partner en kinderen

Alleenstaande mannen

Alleenstaande moeders

Vrouwen met partner (zonder kinderen)

Alleenstaande vaders

Mannen met partner (zonder kinderen) Vrouwen met partner en kinderen

Vrouwen - andere gezinssituatie Mannen - andere gezinssituatie

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten 2010. 29,82%

In tabel 67 wordt het opnemen van tijdskrediet of loopbaanonderbreking weergegeven naar de gezinssituatie van de betrokkenen. De gegevens zijn gebaseerd op de Enquête naar de Arbeidskrachten. In het totaal nemen bijna 2,5 keer meer vrouwen dan mannen tijdskrediet of loopbaanonderbreking. Bij de alleenstaanden is het genderverschil het kleinste; de sekseratio is daar 1,6. Het grootste verschil tussen vrouwen en mannen wordt gevonden bij de eenoudergezinnen: alleenstaande moeders nemen ongeveer 5,5 keer vaker tijdskrediet of loopbaanonderbreking dan alleenstaande vaders. Ook bij de koppels met kinderen is er een vrij groot verschil tussen de opname van tijdskrediet of loopbaanonderbreking door vrouwen en mannen. Overigens maken vrouwen met een partner en met kinderen, met ongeveer 30%, de grootste groep uit van zij die tijdskrediet of ouderschapsverlof nemen. (tabel 67, grafiek 38) In hoofdstuk 4 zagen we dat vrouwen een lagere activiteitsgraad hebben dan mannen. Op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten kan worden nagegaan welk aandeel van de vrouwen en mannen op actieve leeftijd, d.i. tussen 15 en 64 jaar, niet of minder werkt omwille van het opnemen van zorgtaken. Het gaat dan om mensen die ofwel inactief zijn, of werkloos zonder naar werk te zoeken omwille van het gebrek aan opvangmogelijkheden, of de arbeid tijdelijk hebben onderbroken (gebruik makend van een van de verschillende systemen), of deeltijds werken omwille van de zorg voor het gezin. De verminderde arbeidsmarktparticipatie wegens zorg bedraagt 6% bij vrouwen en minder dan 0,5% bij mannen. (tabel 68) TABEL 68: Verminderde arbeidsmarktparticipatie omwille van zorg naar geslacht* (2010) Vrouwen 6,29%

Mannen 0,28%

* Bij de bevolking op actieve leeftijd (15-64 jaar). Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten 2010.


163

hoofdstuk 6

164 TABEL 69: Flexibiliteit ten voordele van de werknemer naar geslacht (2010)

Doorgaans mogelijk Zelden mogelijk Niet mogelijk

Flexibiliteit in werkuren Vrouwen Mannen 52,3% 50,6% 18,8% 18,4% 28,9% 31,0%

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, tweede kwartaal 2010.

Flexibiliteit in werkdagen Vrouwen Mannen 39,5% 35,5% 15,6% 17,5% 45,0% 47,1%

6.2

Beleving en praktijk

Tegenover de maatregelen die de overheid neemt, staat de manier waarop mensen de combinatie arbeidgezin beleven. In 2005 werd in de Enquête naar de Arbeidskrachten een extra module opgenomen rond dit thema. Een aantal vragen met betrekking tot de combinatie arbeid-gezin werd opnieuw opgenomen in de Enquête naar de Arbeidskrachten 2010. In de mate van het mogelijke gebruiken we de meest recente gegevens; voor enkele, meer gedetailleerde indicatoren baseren we ons op de module uit 2005. De respondenten werden onder andere bevraagd over de flexibiliteit op hun werkplek. Flexibiliteit in werkuren is omschreven als de mogelijkheid om begin- en/of eindtijden van de werkdag om gezinsredenen aan te passen met minstens één uur; flexibiliteit in werkdagen is omschreven als de mogelijkheid om de werktijd zo te organiseren dat men om gezinsredenen volledige dagen vrij kan nemen zonder gebruik te maken van vakantiedagen of buitengewoon verlof. Vaak wordt de veronderstelling gemaakt dat vrouwen veeleer zouden kiezen voor een job waarin deze vormen van flexibiliteit mogelijk zijn. De verschillen tussen vrouwen en mannen blijken echter vrij klein. (tabel 69)


165

hoofdstuk 6

166 TABEL 70: Gebruik van kinderopvang voor jongste inwonende kind naar geslacht* (2010)

Ja Neen Totaal

Vrouwen 31,1% 68,9% 100,0%

Mannen 32,7% 67,3% 100,0%

* Bij de bevolking op actieve leeftijd, met inwonende kinderen jonger dan 15 jaar. Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, tweede kwartaal 2010. TABEL 71: Gebruik van kinderopvang naar gezinssituatie en geslacht* (2005)

Kleuterschool

Koppel met kinderen Vrouwen Mannen 15,7% 13,1%

Eenoudergezin Vrouwen Mannen 14,6% 16,7%

Crèches, kinderdagverblijven, onthaalouders, opvang buiten de schooluren

21,9%

16,5%

23,2%

25,2%

Partner, of een andere persoon die in het huishouden woont Familieleden, buren, vrienden (onbetaald) Geen kinderopvang en geen kinderen in de kleuterschool Specifieke situatie Totaal

9,8% 26,1% 21,8% 4,7% 100,0%

31,3% 19,5% 17,1% 2,5% 100,0%

1,7% 29,2% 25,9% 5,5% 100,0%

20,6% 24,8% 10,3% 3,4% 100,0%

* Wie vangt uw kind(-eren) op terwijl u werkt? Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.

Verder werden de respondenten bevraagd over het gebruik van kinderopvang. Uit tabel 70 blijkt dat in 2010 31% van de vrouwen en 33% van de mannen op actieve leeftijd die inwonende kinderen jonger dan 15 jaar hebben, gebruik maken van kinderopvang voor het jongste inwonende kind. In 2005 werd gevraagd welke (voornaamste) kinderopvang de respondenten gebruiken tijdens de werkuren. In tabel 71 wordt een onderscheid gemaakt naar gezinssituatie (koppels en eenoudergezinnen). Vrouwen kunnen veel minder een beroep doen op de partner of op een ander inwonend gezinslid dan mannen. 31% van de mannen met een partner en 21% van de alleenstaande vaders kunnen de opvang van hun kind(-eren) overlaten aan de (nieuwe) partner of aan een ander inwonend gezinslid. Van de vrouwen met partner kan slechts 10% een beroep doen op haar echtgenoot of vriend. Voor alleenstaande moeders is die mogelijkheid vrijwel onbestaande: voor slechts 2% van hen vangen (nieuwe) partners of andere gezinsleden de kinderen op. Zij kunnen wel iets vaker een beroep doen op familieleden, buren en vrienden. (tabel 70 en 71)


167

hoofdstuk 6

168 Grafiek 39: Gebruik van kinderopvang naar gezinssituatie en geslacht (2005) 60%

Informele opvang 50,8%

50% 40%

Betaalde opvang

45,4% 35,9% 30,8%

30%

25,2%

23,2%

21,9% 16,5%

20% 10% 0% Vrouwen

Mannen

Koppel met kinderen

Vrouwen

Mannen Eenoudergezin

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.

Als we de verschillende vormen van onbetaalde (informele) opvang optellen en vergelijken met de betaalde opvang, dan blijkt dat mannen veel vaker een beroep kunnen doen op onbetaalde opvang dan vrouwen: 51% van de vaders met partner en 45% van de alleenstaande vaders, tegenover 36% van de moeders met partner en 31% van de alleenstaande moeders. Dat neemt niet weg dat één op vier van de alleenstaande vaders hoofdzakelijk is aangewezen op betaalde opvang. De cijfers voor de alleenstaande moeders (23%) en de moeders met partner (22%) komen daar dicht bij in de buurt. (tabel 71, grafiek 39)


169

hoofdstuk 6

170 TABEL 72: Neemt (on-)betaald verlof om de kinderen op te vangen tijdens de vakanties* (2005)

Ja Neen Totaal

Vrouwen 22,2% 77,8% 100,0%

Mannen 13,3% 86,7% 100,0%

* Van de personen met inwonende kinderen jonger dan 15 jaar. Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005. TABEL 73: Tevredenheid over de combinatie arbeid-gezin naar geslacht (2005)

Wenst huidige regeling te behouden Wenst (meer uren) te werken Wenst minder uren te werken Totaal

Vrouwen 86,7% 5,6% 7,7% 100,0%

Mannen 91,7% 2,7% 5,6% 100,0%

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.

Voorts namen 22% van de moeders en 13% van de vaders tijdens de schoolvakanties en de periodes dat de crèches gesloten zijn, betaald of onbetaald verlof om de kinderen op te vangen. (tabel 72) De meeste respondenten blijken tevreden over de manier waarop werk en zorgtaken zijn georganiseerd. Mannen zijn echter meer tevreden dan vrouwen. Van de vrouwen zou 6% meer uren willen werken, of terug aan het werk willen gaan. 8% van de vrouwen zou liever minder uren werken. (tabel 73)


171

hoofdstuk 6

172 TABEL 74: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht* (2005) Vrouwen 12,2% 2,9% 1,9% 10,6% 1,9%

Mannen 5,4% 2,1% 3,1% 0,9% 1,5%

Andere reden die geen verband houdt met het gebrek aan geschikte opvangmogelijkheden

70,4%

86,9%

Totaal

100,0%

100,0%

Gebrek aan kinderopvangmogelijkheden overdag Gebrek aan kinderopvangmogelijkheden buiten de gewone uren Gebrek aan kinderopvangmogelijkheden overdag of buiten de gewone uren Kinderopvang is te duur De beschikbare kinderopvang is van onvoldoende kwaliteit

* Van de personen die aangeven dat ze liever (meer uren) zouden werken en minder tijd besteden aan zorgtaken. Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.

Gebrek aan betaalbare en kwaliteitsvolle kinderopvang speelt voor meer vrouwen dan mannen een rol in het minder uren werken of het niet gaan werken. Voor 30% van de vrouwen speelt een gebrek aan opvang op één of andere manier een rol; bij de mannen is dat slechts 13%. Terwijl meer dan 10% van de vrouwen vermeldt dat de beschikbare opvang te duur is, vormt dat voor mannen zelden een probleem. (tabel 74, grafiek 40) Grafiek 40: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht* (2005) 20%

19,0%

Gebrek aan (goede/kwaliteitsvolle) kinderopvang

18%

Kinderopvang is te duur

16% 14% 12%

12,1% 10,6%

10% 8% 6% 4% 0,9%

2% 0%

Vrouwen

Mannen

* Van de personen die aangeven dat ze liever (meer uren) zouden werken en minder tijd besteden aan zorgtaken. Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.


173

hoofdstuk 6

174 TABEL 75: Regelmatige zorg voor andere kinderen of voor zorgbehoevende (zieke, gehandicapte of oudere) familieleden of vrienden, naar geslacht (2010) Vrouwen 9,5%

Mannen 7,5%

Voor familieleden of vrienden van 15 jaar of ouder die door ouderdom, ziekte of handicap zorgbehoevend zijn

3,4%

2,4%

Voor andere kinderen en voor zorgbehoevende familieleden of vrienden Geen regelmatige zorg voor anderen Totaal

0,4% 86,7% 100,0%

0,2% 89,8% 100,0%

Voor andere kinderen jonger dan 15 jaar

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, tweede kwartaal 2010. TABEL 76: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare zorgopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht* (2005) Vrouwen 51,8%

Mannen 26,5%

Andere reden die geen verband houdt met het gebrek aan geschikte zorgopvang

48,2%

73,5%

Totaal

100,0%

100,0%

Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare zorgopvang

* Omwille van het kleine aantal mannen in de enquête dat minder of niet werkt omwille van de zorg voor anderen, moeten deze cijfers met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, Module combinatie van werk en gezin, tweede kwartaal 2005.

Naast de zorg voor de eigen kinderen, staat in 2010 13% van de vrouwen en 10% van de mannen regelmatig in voor de zorg voor andere kinderen, of voor zorgbehoevende familieleden of vrienden. (tabel 75) Bij de respondenten die in 2005 aangaven minder te werken dan gewenst, vindt de helft van de vrouwen en een kwart van de mannen dat er onvoldoende (zorg-)opvang voorhanden is. (tabel 76)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website RVA: www.rva.be - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be - Website IGVM: www.igvm.belgium.be


175

Hoofdstuk 7 tijdsbesteding

Hoofdstuk 7 Tijdsbesteding

hoofdstuk 7

178 11 De tabellen 77, 78, 79 en 81 werden samengesteld door Theun-Pieter van Tienoven en Ignace Glorieux (TOR, VUB). 12 In het rapport “Gender en tijdsbesteding” wordt een discriminantenanalyse gepresenteerd: Gender en tijdsbesteding: verschillen en evolutie in de tijdsbesteding van Belgische vrouwen en mannen (2005, 1999 en 1966), Brussel: IGVM, 2009, pp. 27-29.

Een goede manier om verschillen in het dagelijkse leven van vrouwen en mannen te bestuderen, is hun tijdsbesteding vergelijken. Hoewel mensen zich vaak niet bewust zijn van hun vastgeroeste gewoonten, kunnen die worden afgelezen in de patronen van hun wekelijkse tijdsbesteding. In 2009 publiceerde het IGVM het rapport Gender en tijdsbesteding, waarin de verschillen tussen vrouwen en mannen ter zake diepgaand werden geanalyseerd. In dit hoofdstuk wordt een kleine selectie uit die studie weergegeven.11 Wanneer er wordt gekeken naar de gemiddelde tijdsbesteding van vrouwen en mannen valt op dat er nog altijd genderstereotiepe patronen bestaan: vrouwen besteden opmerkelijk meer tijd aan huishoudelijk werk en persoonlijke verzorging; mannen werken meer uren buitenshuis en hebben veel meer vrije tijd. Dat wil niet zeggen dat deze stereotypen voor iedereen gelden; het gaat immers om gemiddelden. Er blijken trouwens meer vrouwen ‘af te wijken’ van het stereotiepe vrouwelijke patroon, dan mannen van het stereotiepe mannelijke.12

De voorbije decennia zijn de verschillen tussen vrouwen en mannen minder groot geworden. Werkten mannen in 1966 gemiddeld per week 27 en een half uur langer in een betaalde baan dan vrouwen, dan is dat verschil in 2005 geslonken tot 9 en een half uur. Ook de verdeling van huishoudelijk werk en de zorg voor de kinderen is minder ongelijk geworden: in 2005 waren vrouwen gemiddeld 10 uur per week langer bezig met huishoudelijk werk, in 1999 was dat verschil nog meer dan 11 uur, en in 1966 bedroeg het zelfs 28 uur en 20 minuten. Over het algemeen wordt er minder tijd besteed aan kinderzorg, omdat mensen ook minder kinderen hebben. Toch is ook het genderverschil afgenomen: eind jaren zestig besteden vrouwen gemiddeld 4,3 keer meer tijd aan kinderzorg en opvoeding dan mannen. In 1999 en 2005 is dat nog 2,6 keer meer tijd. Hoewel deze evolutie bemoedigend is, blijven er in de 21e eeuw nog altijd grote verschillen bestaan. Het verschil in vrije tijd tussen vrouwen en mannen is overigens nog toegenomen. (tabel 77)

tijdsbesteding

179

hoofdstuk 7

180 TABEL 77: Evolutie in gemiddelde tijdsbesteding per week naar geslacht, vanaf 19 jaar (1966, 1999, 2005) Duur per respondent (hh:mm) TBO’99

TBO’66

TBO’05

Vrouwen (n=1.051)

Mannen (n=1.025)

Vrouwen (n=3.071)

Mannen (n=2.939)

Vrouwen (n=2.309)

Mannen (n=2.187)

Betaald werk Huishoudelijk werk Kinderzorg & opvoeding Opleiding

16:20 34:49 3:46 1:32

43:48 6:29 0:52 2:11

15:28 25:02 3:06 2:31

26:13 13:46 1:12 2:22

15:27 23:47 2:54 2:30

25:02 13:52 1:07 2:03

Persoonlijke verzorging, eten & drinken

17:22

16:22

16:41

15:39

16:18

14:59

Slapen & rusten Sociale participatie Vrije tijd Verplaatsen

61:42 7:11 19:31 5:17

61:13 6:59 22:11 7:26

62:01 10:56 22:35 9:35

60:14 10:28 26:48 11:13

62:32 11:01 22:55 10:22

60:11 10:52 28:42 11:00

Verschillen TBO’66

Duur per respondent (hh:mm) Verschillen TBO’99 Verschillen TBO’05

Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen doen meer doen meer doen meer doen meer doen meer doen meer Betaald werk Huishoudelijk werk Kinderzorg & opvoeding Opleiding

28:20 2:54


1:00

1:02

1:19

0:29 0:12

1:47 0:28

2:21 0:09


27:28

10:45 11:16 1:54

0:39

2:40 2:09

0:09

4:13 1:38

9:35 9:55 1:47 0:27

5:47 0:38

Bronnen: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 1999 en 2005 (bewerking TOR, VUB); Tijdsbudgetonderzoek 1966, Philip J. Stone, Henry A. Murray Research Center, Massachusetts (analyses TOR, VUB).

tijdsbesteding

181

hoofdstuk 7

182 TABEL 78: Gemiddelde tijdsbesteding per week naar leeftijd van het jongste kind en geslacht, van 19 tot en met 65 jaar (2005) Duur per respondent (hh:mm) Geen kinderen of jongste kind ouder Jongste kind Jongste kind dan 25 jaar jonger dan 7 jaar tussen 7 en 25 jaar (leeftijd respondent 18-55 jaar)

Geen kinderen of jongste kind ouder dan 25 jaar (leeftijd respondent 56-65 jaar)

Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen (n=349) (n=313) (n=698) (n=621) (n=631) (n=612) (n=916) (n=861) Betaald werk Huishoudelijk werk Kinderzorg & opvoeding Opleiding

15:38 23:22 12:50 0:56

28:55 13:31 4:58 0:36

16:50 28:34 1:38 0:23

31:50 14:46 0:31 0:22

21:15 20:18 0:30 1:33

28:19 14:09 0:13 0:59

1:32 29:30 1:14 0:21

3:20 20:06 0:39 0:14


14:45

14:23

16:09

14:54

16:24

14:52

17:30

17:19


62:46 9:01 18:21 10:08

60:03 10:46 22:38 12:01

61:25 11:05 20:47 11:01

58:07 9:54 25:45 11:36

62:55 10:52 29:06 8:17

59:25 10:34 28:03 11:06

66:48 10:44 33:08 6:47

64:28 11:46 41:40 8:13

n=5.002 Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (analyses TOR, VUB).

Tabel 78 geeft de gemiddelde tijdsbesteding weer van vrouwen en mannen naar de leeftijd van het jongste kind. Bij vrouwen en mannen die geen kinderen jonger dan 25 jaar ten laste hebben, is er een onderscheid gemaakt tussen de jongere en de oudere generatie. Bij betaald werk valt op dat de 56- tot 65-jarigen nog weinig aan het werk zijn. Vrouwen zonder kinderen ten laste zijn het meest actief op de arbeidsmarkt: gemiddeld 21 uur en een kwartier per week. Vrouwen met nog jonge kinderen werken in verhouding het minst vaak buitenshuis. Zoals ook in andere studies is aangetoond, hebben kinderen voor mannen een omgekeerd effect: mannen met kinderen tussen 7 en 25 jaar zijn net het meest actief op de arbeidsmarkt. Het verschil in uren tussen vrouwen en mannen is het grootst in die categorie. Dat geldt ook voor het verschil in huishoudelijk werk. Wanneer er kinderen in huis zijn, doen vrouwen bijna het dubbele van mannen; anders doen ze ongeveer anderhalve keer meer. (tabel 78, grafiek 41)

tijdsbesteding

183

hoofdstuk 7

184 Grafiek 41: Gemiddeld aantal uren per week besteed aan betaald en onbetaald werk naar leeftijd van het jongste kind en geslacht, van 19 tot en met 65 jaar (2005) 60 50 40 30 20 10 0

Vrouwen

Mannen

Jongste kind jonger dan 7 jaar

Betaald werk

Vrouwen

Mannen

Jongste kind tussen 7 en 25 jaar

Huishoudelijk werk

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Geen kinderen of jongste kind Geen kinderen of jongste kind ouder dan 25 jaar ouder dan 25 jaar (leeftijd respondent 18-55 jaar) (leeftijd respondent 56-65 jaar)

Kinderzorg & opvoeding

Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (analyses TOR, VUB).

Wanneer er nog jonge kinderen zijn, besteden vrouwen gemiddeld bijna 13 uur per week aan kinderzorg en opvoeding en mannen bijna 5 uur. Wanneer de kinderen groter worden daalt dat drastisch tot respectievelijk anderhalf uur en een half uur. Hierbij moet er rekening mee worden gehouden dat een aantal van de activiteiten die je met of voor grotere kinderen doet in andere categorieën terechtkomt (zoals sociale participatie of huishoudelijk werk). (tabel 78, grafiek 41)

tijdsbesteding

185

hoofdstuk 7

186 TABEL 79: Gemiddelde werklast per week naar leeftijd van het jongste kind, arbeidssituatie en geslacht (2005) Duur per respondent (hh:mm) Verschil vrouwen Vrouwen Mannen t.o.v. mannen Naar leeftijd van het jongste kind (n=5.200) Jongste kind jonger dan 7 jaar Jongste kind tussen 7 en 25 jaar

51:50 47:02

47:24 47:07

+4:26 - 0:05


42:05

42:42

-0:37


32:17

24:07

+8:10

41:16

37:49

+3:27

50:53 47:02 32:49 40:31

48:48 .b 22:11 37:36

+2:05 . +10:38 +2:55

35:53

32:57

+2:56

Gemiddelda Naar arbeidssituatie (n=5.295) Voltijds werkend Deeltijds werkend Niet-werkend Gemiddeldc Totale bevolking (n=6.400) Gemiddeld

a Gemiddelde werklast voor vrouwen en mannen in de Belgische bevolking die niet inwonen bij ouder(s). b De steekproef omvat slechts 88 waarnemingen van deeltijds werkende mannen, wat een realistische weergave is van de omvang van deeltijds werk bij mannen, maar te weinig om in een analyse op te nemen. c Gemiddelde werklast voor vrouwen en mannen in de Belgische bevolking die niet schoolgaand zijn of studeren. Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (analyses TOR, VUB).

Tabel 79 toont de gemiddelde werklast naar de leeftijd van het jongste kind en naar de arbeidssituatie. De werklast is de som van de uren betaald werk, huishoudelijk werk en kinderzorg en opvoeding. Het lijkt er immers sterk op dat betaald werk en onbetaald werk elkaar ten dele uitsluiten: de uren die er in het ene worden gestoken, worden niet besteed aan het andere. Nochtans ligt de werklast voor vrouwen een stuk hoger dan voor mannen. De werklast is het hoogst voor vrouwen met jonge kinderen en voor voltijds werkende vrouwen. De idee van een ‘dubbele belasting’ is daaraan niet vreemd. Het verschil met mannen is het grootst voor de 55-plussers en de niet-actieven. De werklast van vrouwen en mannen ligt het dichtst bij elkaar als er geen kinderen zijn, of wanneer de kinderen tussen 7 en 25 jaar zijn. Uit tabel 78 en grafiek 41 weten we dat de samenstelling van de werklast wel verschilt. (tabel 79)

tijdsbesteding

187

hoofdstuk 7

188 TABEL 80: Huishoudelijk werk naar geslacht (2005) Duur per respondent (hh:mm) Huishoudelijk werka Maaltijdbereiding Afwassen Schoonmaken Wassen & strijken Klussen (excl. tuinieren) Tuinieren Boodschappen Administratie

Vrouwen (n=2.934)

Mannen (n=2.766)

6:09 2:10 4:35 2:50 0:56 0:44 3:19 0:50

2:27 1:08 1:35 0:15 2:35 1:45 2:25 0:55

a De lijst van huishoudelijke taken is niet uitputtend. n=5.700 Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (website www.time-use.be).

Vrouwen Mannen besteden … keer besteden … keer meer tijd aan meer tijd aan 2,5 1,9 2,9 11,3 2,8 2,4 1,4 1,1

Mannen nemen niet alleen veel minder huishoudelijk werk op zich, maar het gaat ook om andere soorten taken. Eten klaarmaken neemt op een week het meeste tijd in beslag, gevolgd door schoonmaken en boodschappen doen. Vrouwen wassen gemiddeld tweemaal meer af dan mannen, maken driemaal vaker schoon, en wassen en strijken elf keer meer dan mannen. Ze koken twee en halve keer meer dan mannen. Mannen zijn vooral bezig met klussen, eten maken en boodschappen doen. Ze klussen bijna drie keer meer dan vrouwen en werken twee en halve keer meer in de tuin. (tabel 80, grafiek 42) Grafiek 42: Gemiddeld aantal uren per week besteed aan huishoudelijk werk naar geslacht (2005) 25

Maaltijdbereiding Afwassen

20

Schoonmaken Wassen & strijken

15

Klussen (excl. tuinieren) 10

Tuinieren Boodschappen

5

0

Administratie

Vrouwen

Mannen

Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (website www.time-use.be).

tijdsbesteding

189

hoofdstuk 7

190 TABEL 81: Gemiddelde tijdsbesteding van tieners op een schooldag, zaterdag en zondag naar geslacht, van 12 tot en met 18 jaar (2005)

Schooldag

Duur per respondent (hh:mm) Zaterdag

Zondag

Meisjes (n=355)

Jongens (n=345)

Meisjes (n=180)

Jongens (n=160)

Meisjes (n=176)

Jongens (n=185)

Betaald werk Huishoudelijk werk Kinderzorg & opvoeding Opleiding

0:08 0:47 0:03 4:50

0:15 0:36 0:02 4:36

0:36 1:22 0:10 1:00

0:03 0:39 0:02 0:46

0:00 1:00 0:04 1:26

0:18 0:40 0:03 0:56


2:01

2:01

2:25

2:07

2:20

2:04


9:31 1:11 3:53 1:29

9:16 1:00 4:51 1:20

9:48 2:06 5:09 1:19

9:29 2:26 6:58 1:24

11:31 1:33 5:06 0:53

10:44 1:41 6:24 1:05

Duur per respondent (hh:mm) Verschillen schooldag Verschillen zaterdag Verschillen zondag Meisjes Jongens Meisjes Jongens Meisjes Jongens doen meer doen meer doen meer doen meer doen meer doen meer Betaald werk Huishoudelijk werk Kinderzorg & opvoeding Opleiding Persoonlijke verzorging, eten & drinken Slapen & rusten Sociale participatie Vrije tijd Verplaatsen

0:07n.s. 0:11* 0:01n.s. 0:14n.s. -

0:33* 0:43* 0:08n.s. 0:14n.s.

0:20* 0:01n.s. 0:30*

0:18*

0:16*

-

0:15n.s. 0:11n.s.

0:18*

0:19n.s. 0:58*

0:09n.s.

* Verschil is significant voor p≤0.05; n.s. verschil is niet significant. n= 700 Bron: ADSEI, Belgisch Tijdsbudgetonderzoek 2005 (analyses TOR, VUB).

0:47* 0:20n.s. 1:49* 0:05n.s.

0:08n.s. 1:18* 0:12n.s.

tijdsbesteding

191

hoofdstuk 7

192 De genderstereotiepe verschillen tussen vrouwen en mannen zitten er al van jongs af aan in. Tabel 81 geeft de gemiddelde tijdsbesteding van tieners weer voor een schooldag, een zaterdag en een zondag. Meisjes tussen 12 en 18 jaar doen op een schooldag een derde meer huishoudelijk werk dan jongens, op zondag doen ze anderhalve keer zoveel als jongens en op zaterdag het dubbele. Jongens hebben meer vrije tijd dan meisjes: op een schooldag hebben ze een uur meer vrije tijd. In het weekend loopt dat op: op zaterdag is het verschil bijna twee uur. Meisjes studeren meer, maar enkel op zondag is dat verschil ook statistisch significant. (tabel 81)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Gender en tijdsbesteding: verschillen en evolutie in de tijdsbesteding van Belgische vrouwen en mannen (2005, 1999 en 1966), Brussel: IGVM, 2009. - Gender en inkomen: analyse en ontwikkeling van indicatoren (hoofdstuk 5, Analyse van ongelijkheden in tijd tussen vrouwen en mannen in België), Brussel: IGVM, 2011. - Website Belgisch tijdsbudgetonderzoek: www.time-use.be - Website onderzoeksgroep TOR, Vrije Universiteit Brussel: www.vub.ac.be/TOR - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be

Hoofdstuk 8 besluitvorming

Hoofdstuk 8 Besluitvorming

hoofdstuk 8

194 Een gelijke participatie van vrouwen en mannen in machtsstructuren en besluitvorming is één van de strategische doelstellingen van het actieplatform dat tijdens de vierde Wereldvrouwenconferentie in Peking (1995) werd aangenomen. De deelname van vrouwen aan de macht is enerzijds een noodzakelijke voorwaarde om de genderdimensie in het beleid te integreren, en dus om gelijkheid van vrouwen en mannen te realiseren. Anderzijds is gelijkheid in besluitvorming ook een vereiste voor rechtvaardigheid of democratie: het is immers fundamenteel onrechtvaardig wanneer vrouwen niet meebeslissen. Genderindicatoren in verband met besluitvorming zijn relatief eenvoudig: vrouwen en mannen worden geteld en hun aantallen worden in verhouding weergegeven. Er bestaan vanzelfsprekend ook meer complexe indicatoren, waarbij de inhoud van beleidsinitiatieven en -beslissingen van vrouwen en mannen in de analyse wordt opgenomen. We mogen immers niet ontkennen dat ook mannen een genderbewust beleid kunnen uitstippelen en uitvoeren. Die meer verfijnde indicatoren vallen echter buiten de scope van deze publicatie. In een eerste paragraaf worden de gegevens beschreven in verband met de politieke besluitvorming; in de tweede die met betrekking tot de rechterlijke macht; de derde paragraaf behandelt de federale overheidsadministratie; ten slotte worden de Nationale Arbeidsraad, de Nationale Bank van België en het bedrijfsleven besproken.

13 Op de website www.belgium.be wordt onder de hoofding ‘Over België’ een beknopte toelichting gegeven bij de staatsstructuur.

8.1

Politieke macht

In België zijn er quotawetten van kracht die de evenwichtigheid van kieslijsten regelen. De invoering van deze genderquota, die gelden voor het federale, regionale, provinciale en gemeentelijke niveau, kunnen worden gezien als een sleutelfactor voor het versterken van de politieke deelname van vrouwen. In de leeswijzer zijn verschillende publicaties van het IGVM opgenomen waarin deze quotawetten meer in detail worden besproken. België heeft een vrij complexe staatsstructuur. In het totaal telt het land zes parlementen en zes regeringen. Bovendien is er een zekere asymmetrie in de landsdelen.13

besluitvorming

195

hoofdstuk 8

196 TABEL 82: Aantal en aandeel parlementsleden naar geslacht* (2009-2010) Aantal

Aandeel

Vrouwen 85

Mannen 136

Vrouwen 38,5%

Mannen 61,5%

Kamer van Volksvertegenwoordigers

58

92

38,7%

61,3%

Senaat

Federaal Parlement

27

44

38,0%

62,0%

Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

39

50

43,8%

56,2%

Parlement van de Duitstalige Gemeenschap

7

18

28,0%

72,0%

Parlement van de Franse Gemeenschap

34

60

36,2%

63,8%

Vlaams Parlement Waals Parlement

49 26

75 49

39,5% 34,7%

60,5% 65,3%

* Voor de regionale parlementen betreft het de situatie na de verkiezingen van 7 juni 2009; voor het Federaal Parlement betreft het de situatie na de verkiezingen van 13 juni 2010. Bronnen: IGVM; De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: IGVM, 2010.

14 Federatie WalloniëBrussel sinds het voorstel van resolutie betreffende het gebruik van de benaming ‘Federatie WalloniëBrussel’ in de communicatie van de Franse Gemeenschap, goedgekeurd door het Parlement van de Franse Gemeenschap op 25 mei 2011. (Het gebruik van de term ‘Franse Gemeenschap’ verwijst naar de geldende terminologie op het moment van de verkiezingen die in deze publicatie in beschouwing worden genomen.)

Tabel 82 en grafiek 43 tonen het aantal en aandeel vrouwen en mannen voor de verschillende parlementen: het Federaal Parlement, dat is opgedeeld in de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat, het Vlaams Parlement, het Waals Parlement, het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, het Parlement van de Franse Gemeenschap14 en het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap. Het betreft het aantal vrouwelijke en mannelijke mandatarissen dat de eed heeft afgelegd na de betreffende verkiezingen. Voor de meeste parlementen ligt het aandeel vrouwen tussen 30% en 40%. Uitschieter in positieve zin is het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dat 43,8% vrouwelijke leden telt. Ook het Vlaams Parlement scoort met bijna 40% vrouwelijke mandatarissen hoog. Het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap doet het met 28% vrouwelijke leden relatief slecht. (tabel 82, grafiek 43) Grafiek 43: Aandeel parlementsleden naar geslacht* (2009-2010) Vrouwen

Federaal Parlement Kamer van Volksvertegenwoordigers

Mannen

Senaat Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Parlement van de Duitstalige Gemeenschap Parlement van de Franse Gemeenschap Vlaams Parlement Waals Parlement 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

* Voor de regionale parlementen betreft het de situatie na de verkiezingen van 7 juni 2009; voor het Federaal Parlement betreft het de situatie na de verkiezingen van 13 juni 2010. Bronnen: IGVM; De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: IGVM, 2010.

besluitvorming

197

hoofdstuk 8

198 TABEL 83: Aantal en aandeel regeringsleden naar geslacht* (2009-2011) Aantal Federale regering** Brusselse Gewestregering Duitstalige Gemeenschapsregering Franse Gemeenschapsregering Vlaamse regering Waalse Gewestregering

Vrouwen 6 2 1 3 4 1

Aandeel Mannen 13 6 3 4 5 7

Vrouwen 31,6% 25,0% 25,0% 42,9% 44,4% 12,5%

Mannen 68,4% 75,0% 75,0% 57,1% 55,6% 87,5%

* Voor de gemeenschaps- en gewestregeringen betreft het de samenstelling aan het begin van de legislatuur 2009-2014; voor de federale regering betreft het de samenstelling van de regering Di Rupo I bij haar eedaflegging (06/12/2011). Regeringsherschikkingen tijdens de legislatuur worden niet in beschouwing genomen. ** De staatssecretarissen zijn hierbij inbegrepen. Bronnen: IGVM; De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: IGVM, 2010.

Tabel 83 en grafiek 44 geven het aantal en aandeel vrouwen en mannen weer in de verschillende regeringen van België. In vergelijking met het aandeel vrouwelijke parlementsleden, zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in de regeringen. De Vlaamse regering (44,4% vrouwen) en de Franse Gemeenschapsregering (42,9% vrouwen) vormen daarop een uitzondering. Vooral de Waalse Gewestregering doet het met slechts één vrouwelijke minister op acht erg slecht. (tabel 83, grafiek 44) Grafiek 44: Aandeel regeringsleden naar geslacht* (2009-2011) Federale regering**

Vrouwen

Brusselse Gewestregering

Mannen

Duitstalige Gemeenschapsregering Franse Gemeenschapsregering Vlaamse regering Waalse regering 0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

* Voor de gemeenschaps- en gewestregeringen betreft het de samenstelling aan het begin van de legislatuur 2009-2014; voor de federale regering betreft het de samenstelling van de regering Di Rupo I bij haar eedaflegging (06/12/2011). Regeringsherschikkingen tijdens de legislatuur worden niet in beschouwing genomen. ** De staatssecretarissen zijn hierbij inbegrepen. Bronnen: IGVM; De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: IGVM, 2010.

besluitvorming

199

hoofdstuk 8

200 TABEL 84: Aantal en aandeel ministers voor enkele belangrijke bevoegdheden naar geslacht* (1999-2011) Aantal** Eerste Minister Vice-Eerste Minister Minister van Ambtenarenzaken*** Minister van Begroting Minister van Binnenlandse zaken Minister van Buitenlandse zaken Minister van Landsverdediging Minister van Financiën Minister van Justitie Minister van Sociale zaken Minister van Werk

Vrouwen 0 12 4 1 3 0 0 0 2 5 6

Aandeel Mannen 7 22 3 6 5 9 7 7 6 3 3

Vrouwen ,0% 35,3% 57,1% 14,3% 37,5% ,0% ,0% ,0% 25,0% 62,5% 66,7%

Mannen 100% 64,7% 42,9% 85,7% 62,5% 100% 100% 100% 75,0% 37,5% 33,3%

* We namen hiervoor de zeven laatste regeringen in beschouwing, d.i. vanaf de regering Guy Verhofstadt I (12/07/1999– 19/05/2003) tot en met de regering Elio Di Rupo I (06/12/2011–…). ** Een minister die in twee regeringen dezelfde bevoegdheid heeft, wordt dubbel geteld. Bij een ministerwissel tijdens een legislatuur worden beide ministers geteld. Indien een minister verschillende bevoegdheden combineert tijdens één regeerperiode, dan wordt dit apart in de tellingen opgenomen. Vice-Eerste ministers worden geteld binnen die functie en binnen hun andere bevoegdheid. *** In de regering Elio Di Rupo I is een staatssecretaris bevoegd voor ambtenarenzaken, en wordt de bevoegdheid voor deze regering daarom niet mee opgenomen in de telling. Bron: IGVM.

Voor de federale regering werd voor de periode 1999-2011 nagegaan in welke mate de belangrijke ministerposten door vrouwen, dan wel mannen werden waargenomen. We stellen een duidelijke segregatie in de bevoegdheden vast. In de periode 1999-2011 was geen enkele vrouwelijke minister bevoegd voor buitenlandse zaken, financiën en landsverdediging. België heeft ook nog nooit een vrouwelijke eerste minister gehad. Bevoegdheden zoals sociale zaken, ambtenarenzaken en werk, blijken in de laatste regeringen daarentegen vaker door vrouwelijke dan mannelijke ministers te worden waargenomen. Ter informatie vermelden we nog dat ook gelijke kansen een bij uitstek ‘vrouwelijke’ bevoegdheid is, hoewel ze in de regeringen Verhofstadt II en III door een man werd waargenomen. (tabel 84)

besluitvorming

201

hoofdstuk 8

202 TABEL 85: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in het Europees Parlement en in de Europese Commissie* (2011) Aantal

Aandeel

Vrouwen 256

Mannen 480

Vrouwen 34,8%

Mannen 65,2%

Belgische delegatie in het Europees Parlement

8

14

36,4%

63,6%

Europese Commissie

9

18

33,3%

66,7%

Europees Parlement

* Toestand op 16/02/2011. Bronnen: Websites Europees Parlement en Europese Commissie.

Het Europese niveau wordt op beleidsvlak steeds belangrijker. Daarom geven we ook enkele cijfers met betrekking tot de vrouwelijke vertegenwoordiging in het Europees Parlement en de Europese Commissie. Van de 736 Europese parlementsleden is 34,8% vrouw. België doet het iets beter dan dit gemiddelde: 8 van de 22 leden van de Belgische delegatie (36,4%) is vrouw. De Europese Commissie, die bestaat uit 27 leden, telt exact een derde vrouwelijke commissarissen. België heeft voor de periode 2010-2014 een man afgevaardigd. Sinds het ontstaan van de Europese Commissie in 1958 was dat overigens altijd het geval. (tabel 85)

besluitvorming

203

hoofdstuk 8

204 TABEL 86: Aantal en aandeel van vrouwen in bestuursorganen van provincies* (2011)

Antwerpen Henegouwen Limburg Luik Luxemburg Namen Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Waals-Brabant West-Vlaanderen Totaal aandeel vrouwen

Gouverneur

Bestendige deputatie

Provinciegriffier

V M M M M M M M V M 20,0%

1/6 2/6 1/6 1/6 2/6 2/6 1/6 3/6 1/6 1/6 25,0%

M M V V M M M M V M 30,0%

Provincieraadsleden 35/84 34/84 29/75 39/84 21/56 14/56 34/84 33/84 20/48 29/84 288/739

41,7% 40,5% 38,7% 46,4% 37,5% 25,0% 40,5% 39,3% 41,7% 34,5% 39,0%

* Toestand op 18/11/2011. Bronnen: Agentschap voor Binnenlands Bestuur van de Vlaamse overheid; Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; Direction générale opérationnelle des Pouvoirs locaux, de l’Action sociale et de la Santé van de Service public de Wallonie; websites provincies.

Op het niveau van de provincies wordt het bestuur waargenomen door een gouverneur, de deputatie en de provincieraad. De gouverneur, die wordt benoemd door de gewestregering, staat aan het hoofd van de provincie. De deputatie is de uitvoerende macht op provinciaal niveau, en bestaat uit 6 gedeputeerden, naast de provinciegriffier, die de secretaris van de deputatie is, en de gouverneur, die de deputatie voorzit. De provincieraad is het wetgevende orgaan van de provincie. Het aantal leden ervan is afhankelijk van het aantal inwoners van de provincie. Het aandeel vrouwelijke provincieraadsleden varieert tussen 25% (Namen) en 46% (Luik). Gemiddeld ligt het aandeel op 39%. De deputatie van Vlaams-Brabant is evenredig samengesteld uit drie vrouwen en drie mannen. De deputaties van Henegouwen, Luxemburg en Namen tellen twee vrouwelijke leden; de andere provincies tellen slechts één vrouwelijke gedeputeerde. Enkel in Limburg, Luik en Waals-Brabant is de provinciegriffier een vrouw; in de andere provincies wordt die functie door een man waargenomen. Twee van de tien provinciegouverneurs zijn vrouw: de gouverneurs van Waals-Brabant en Antwerpen. (tabel 86)

besluitvorming

205

hoofdstuk 8

206 TABEL 87: Aandeel vrouwen in lokale besturen naar provincie en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest* (2011)

Antwerpen Brussels Hoofdstedelijk Gewest Henegouwen Limburg Luik Luxemburg Namen Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Waals-Brabant West-Vlaanderen Totaal aandeel vrouwen

Burgemeesters** 10,1% 26,3% 7,5% 11,1% 11,0% 13,9% 2,6% 9,2% 12,3% 7,7% 10,9% 10,3%

Schepenen 31,0% 39,2% 29,1% 31,9% 27,2% 26,1% 27,6% 30,6% 31,0% 37,7% 32,0% 30,7%

Gemeenteraadsleden 34,5% 42,5% 34,1% 33,7% 38,7% 31,1% 34,7% 33,5% 34,4% 38,2% 35,2% 35,1%

* Toestand op 17/02/2011 (lokale besturen in Vlaanderen en Waals Gewest) / 21/02/2011 (lokale besturen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). ** De waarnemende burgermeesters zijn hierbij inbegrepen. Bronnen: Agentschap voor Binnenlands Bestuur van de Vlaamse overheid; Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; Direction générale opérationnelle des Pouvoirs locaux, de l’Action sociale et de la Santé van de Service public de Wallonie.

Vrouwelijke burgemeesters zijn nog steeds veeleer uitzonderingen. Iets meer dan 10% van de burgemeesters is vrouw. De variatie tussen provincies is echter erg groot: in de provincie Namen is er slechts 1 vrouwelijke burgemeester (2,6%); de provincie Luxemburg scoort met 13,9% vrouwelijke burgemeesters het hoogst. Het aandeel vrouwelijke schepenen en gemeenteraadsleden varieert minder sterk over de provincies. Voor het hele land is 30,7% van de schepenen vrouw. De gemeenten van Waals-Brabant scoren het hoogst met 37,8% vrouwelijke schepenen. 35,1% van de gemeenteraadsleden in België is vrouw, met Waals-Brabant (38,2% vrouwelijke gemeenteraadsleden) als koploper. De negentien gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest doen het telkens beter dan het nationale gemiddelde, met meer dan een kwart (26,3%) vrouwelijke burgemeesters, bijna 40% vrouwelijke schepenen en 42,4% vrouwelijke gemeenteraadsleden. (tabel 87)

besluitvorming

207

hoofdstuk 8

208 TABEL 88: Aantal en aandeel magistraten naar geslacht (2010) Zetel Aantal Vrouwen

Federaal Parket Hof van Cassatie Hoven van beroep* Arbeidshoven* Rechtbanken van eerste aanleg Arbeidsrechtbanken Rechtbanken van koophandel Vredegerechten* Politierechtbanken* Strafuitvoeringsrechtbanken Totaal

5 171 22 331 81 48 57 27 5 747

* De toegevoegde rechters zijn hierbij inbegrepen. Bron: FOD Justitie.

Mannen

22 195 34 275 52 62 135 79 5 859

Parket Aandeel

Vrouwen

18,5% 46,7% 39,3% 54,6% 60,9% 43,6% 29,7% 25,5% 50,0% 46,5%

Mannen

81,5% 53,3% 60,7% 45,4% 39,1% 56,4% 70,3% 74,5% 50,0% 53,5%

Aantal

Aandeel

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

7 1 31 6 296 46

16 14 77 19 271 42

30,4% 6,7% 28,7% 24,0% 52,2% 52,3%

69,6% 93,3% 71,3% 76,0% 47,8% 47,7%

5 392

5 444

50,0% 46,9%

50,0% 53,1%

15 Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010.

8.2

Rechterlijke macht

In de rechterlijke macht is er de laatste jaren een stille revolutie aan de gang. Terwijl het beroep van rechter en advocaat vanouds mannenberoepen waren en de weigering om een vrouwelijke juriste, Marie Popelin, toe te laten tot de balie zelfs aan de wieg stond van de vrouwenbeweging in België, zien we de laatste jaren een geleidelijke vervrouwelijking van de rechterlijke macht optreden. Zo was in 2010 48,7% van de advocaten en juridische adviseurs vrouw.15 Uit tabel 88 blijkt dat deze vervrouwelijking zich ook doorzet in de magistratuur. We maken een onderscheid tussen de zetel of ‘zittende magistratuur’, met andere woorden de rechters, en de ‘staande magistratuur’, d.i. het parket of openbaar ministerie. In 2010 was meer dan 46% van alle magistraten vrouw. Het verschil tussen het globale aandeel vrouwen bij de zetel en dat bij het parket is verwaarloosbaar, maar het aandeel vrouwelijke magistraten varieert wel sterk over de verschillende hoven en rechtbanken, en per type rechtbank soms tussen rechters en parketmagistraten.

besluitvorming

209

hoofdstuk 8

210 Grafiek 45: Aandeel magistraten naar geslacht (2010) Vrouwen

Federaal Parket

Mannen

Hof van Cassatie Hoven van beroep* Arbeidshoven* Rechtbanken van eerste aanleg Arbeidsrechtbanken Rechtbanken van koophandel Vredegerechten* Politierechtbanken* Strafuitvoeringsrechtbanken Totaal 0%

10%

20%

*De toegevoegde rechters zijn hierbij inbegrepen. Bron: FOD Justitie.

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Bij de Arbeidsrechtbanken is 61% van de rechters en 52% van de parketmagistraten vrouw; bij het Hof van Cassatie is dat respectievelijk slechts 19% en 7%. Ook bij de Rechtbanken van eerste aanleg zijn er meer vrouwelijke dan mannelijke magistraten, met 55% vrouwelijke rechters en 52% vrouwelijke parketmagistraten. Bij de Strafuitvoeringsrechtbanken, die in 2006 werden opgericht en bevoegd zijn voor beslissingen inzake vervroegde invrijheidsstelling, is de vrouw-manverhouding gelijk. Bij het Federaal Parket, de Vredegerechten en de Politierechtbanken, en bij de parketten van de Hoven van beroep en de Arbeidshoven zijn er een kwart tot een derde vrouwelijke magistraten. Het Hof van Cassatie, de Hoven van beroep en de Arbeidshoven staan hiërarchisch boven de andere rechtbanken. Wellicht moet de lagere aanwezigheid van vrouwen daar worden geïnterpreteerd als (de restanten van) een glazen plafond. (tabel 88, grafiek 45)

besluitvorming

211

hoofdstuk 8

212 TABEL 89: Aantal en aandeel leidinggevenden binnen de federale overheid naar geslacht (2011) Aantal Vrouwen 7 13 3

Voorzitter van het directiecomité Directeur-generaal Directeur

Aandeel Mannen 31 66 12

Vrouwen 18,4% 16,5% 20,0%

Mannen 81,6% 83,5% 80,0%

Bron: FOD Personeel & Organisatie. Grafiek 46: Aandeel leidinggevenden binnen de federale overheid naar geslacht (2011) Vrouwen Mannen

Voorzitter van het directiecomité

Directeur-generaal

Directeur 0% Bron: FOD Personeel & Organisatie.

10%

20% 30% 40%

50% 60% 70%

80% 90% 100%

16 Van de 82.457 federale ambtenaren zijn er 43.350 vrouwen (52,6%) en 39.107 mannen (47,4%) (toestand op 01/01/2011). Bron: FOD Personeel & Organisatie, 2011.

8.3

Federale overheid

Van een vervrouwelijking van de topfuncties binnen de federale overheidsadministratie is voorlopig nog weinig sprake. Tabel 89 geeft de verdeling weer voor de drie hoogste niveaus binnen de federale overheidsadministratie. Het betreft de voorzitters van het directiecomité, directeurs-generaal en directeurs voor het geheel van de federale overheidsdiensten, programmatorische overheidsdiensten en parastatale instellingen. Nauwelijks één vijfde van de federale topambtenaren is vrouw, terwijl vrouwen meer dan de helft van het totale personeelsbestand van de federale overheidsadministratie uitmaken.16 Rekening houdend met de voorbeeldfunctie van de overheidssector, is dit een veeleer mager resultaat. (tabel 89, grafiek 46)

besluitvorming

213

hoofdstuk 8

214 TABEL 90: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in diplomatieke loopbanen (toestand op 31/12/2010) Aantal Diplomaten* Consuls Attachés voor Internationale Samenwerking* Totaal

Vrouwen 74 53 10 137

Mannen 359 99 59 517


* De stagiairs zijn hierbij inbegrepen. Bron: FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Grafiek 47: Aandeel vrouwen en mannen in diplomatieke loopbanen (toestand op 31/12/2010) Vrouwen

Diplomaten*

Mannen

Consuls Attachés voor Internationale Samenwerking* Totaal 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

* De stagiairs zijn hierbij inbegrepen. Bron: FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

70%

80%

90%

100%

De ambtenaren met een diplomatieke loopbaan nemen bij het overheidspersoneel een aparte plaats in: zij vertegenwoordigen België in het buitenland en behartigen de Belgische belangen in de ontvangende staat. Omdat deze functies lange tijd sterk gericht waren op mannen en er impliciet vanuit werd gegaan dat de echtgenote bepaalde taken op zich nam, heeft het lang geduurd voor vrouwen hier hun weg vonden. De oproep naar vrouwen toe om deel te nemen aan diplomatieke examens lijkt echter vruchten af te werpen. Was in 2005 slechts 18,5% van de ambtenaren in een diplomatieke functie vrouw, dan is hun aandeel vijf jaar later gestegen tot bijna 21%. Bij de diplomatieke loopbanen dient een onderscheid te worden gemaakt tussen de diplomaten, de consuls en de attachés voor internationale samenwerking. De diplomaten hebben een veeleer politieke functie: hun taak bestaat vooral uit vertegenwoordigen, onderhandelen, informeren en rapporteren. Consuls hebben daarentegen veeleer een administratieve opdracht, met name consulaire dienstverlening, waaronder het bijstaan van Belgen in het buitenland, en het beheer van de ambassade of het consulaat. Slechts 17% van de diplomaten is vrouw, tegenover 35% vrouwelijke consuls, wat voor beide categorieën een lichte vooruitgang betekent ten opzichte van 2005. De attachés voor internationale samenwerking zijn verantwoordelijk voor de opvolging van samenwerkingsprogramma’s en humanitaire projecten in een partnerland. Ongeveer 1 op 7 van deze ontwikkelingsattachés is vrouw, tegenover ongeveer 1 op 9 in 2005. (tabel 90, grafiek 47)

besluitvorming

215

hoofdstuk 8

216 TABEL 91: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in hogere functies in diplomatieke loopbanen* (toestand op 31/12/2010) Aantal Diplomaten Consuls Attachés voor Internationale Samenwerking Totaal

Vrouwen 2 5 0 7

Mannen 18 11 8 37

* Administratieve klasse 1 Bron: FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Aandeel Vrouwen Mannen 10,0% 90,0% 31,3% 68,8% ,0% 100,0% 15,9% 84,1%

Dat het diplomatieke corps langzaam vervrouwelijkt, blijkt ook uit het feit dat de man-vrouwverdeling bij de stagiairs, d.i. zij die zijn geslaagd voor het selectie-examen en een stage van twee jaar doorlopen om zich voor te bereiden op een diplomatieke benoeming, evenwichtiger is. 31% van de stagiairs-diplomaten is vrouw, en zelfs de helft van de kandidaten-attaché internationale samenwerking is vrouw. Het aandeel vrouwen bij de hogere functies binnen de diplomatie ligt lager dan het algemene vrouwelijke aandeel. 10% van de diplomaten in de administratieve klasse 1 (de hoogste bevorderingsgraad) en 31% van de consuls in de administratieve klasse 1 is vrouw. Van de 8 attachés voor internationale samenwerking in de administratieve klasse 1 is er geen enkele vrouw. (tabel 91)

besluitvorming

217

hoofdstuk 8

218 TABEL 92: Aantal vrouwen en mannen in de Nationale Arbeidsraad (2011)

Voorzitter Dagelijks bestuur* Plenaire raad (werkende leden) voor de werknemersorganisaties voor de werkgeversorganisaties

Vrouwen 0 2 5 4 1

Mannen 1 7 21 9 12

* Het dagelijks bestuur bestaat uit de voorzitter, 4 ondervoorzitters, de secretaris en 4 adviseurs die paritair worden gekozen. Bron: Nationale Arbeidsraad. TABEL 93: Aantal vrouwen en mannen in de bestuursorganen van de Nationale Bank van België (2011)

Gouverneur Vicegouverneur Directeurs Regentenraad College van Censoren Totaal Bron: Website Nationale Bank van België.

Vrouwen 0 1 1 3 1 6

Mannen 1 0 5 7 9 22

8.4

Andere besluitvormingsinstanties

Belangrijke beslissingen in verband met de arbeidsmarkt en de relaties tussen werkgevers en werknemers worden in ons land geregeld door de Nationale Arbeidsraad (NAR), waarin werkgeversen werknemersorganisaties zijn vertegenwoordigd. Het dagelijks bestuur ervan bestaat uit 8 mannen, waaronder de voorzitter en de secretaris, en 2 vrouwen. In de plenaire raad vinden we een gelijkaardige vertegenwoordiging van vrouwen, namelijk 5 vrouwen op 26 werkende, of stemgerechtigde, leden. We merken op dat vooral de werknemersorganisaties vrouwelijke vertegenwoordigers afvaardigen. (tabel 92) De Nationale Bank van België is een belangrijk orgaan voor de financiële stabiliteit van het land, in Europese context. De Nationale Bank heeft een specifieke structuur: het Directiecomité staat in voor het dagelijks bestuur van de Nationale Bank; de Regentenraad vertegenwoordigt de Belgische sociaal-economische wereld en bepaalt algemene kwesties met betrekking tot de Nationale Bank; het College van Censoren ziet toe op de begroting van de Nationale Bank en is het auditcomité ervan. Het Directiecomité is samengesteld uit 7 directeurs, waarvan 2 vrouwen. Eén van deze vrouwelijke directeurs voert bovendien de titel van vicegouverneur van de Nationale Bank. De (mannelijke) gouverneur van de Nationale Bank zit het Directiecomité voor. De Regentenraad is samengesteld uit 3 vrouwelijke en 7 mannelijke regenten. Het College van Censoren bestaat uit 1 vrouw en 9 mannen. (tabel 93)

besluitvorming

219

hoofdstuk 8

220 TABEL 94: Aandeel vrouwen en mannen in de raden van bestuur van topondernemingen (2006)

Beursgenoteerde ondernemingen Alle beursgenoteerde ondernemingen BEL20 Niet-beursgenoteerde ondernemingen Top 100 omzet Top 50 omzet Top 50 aantal werknemers Topondernemingen financiële sector Top 50 omzet Top 25 omzet Top 25 aantal werknemers 5 grootste banken Topondernemingen mediasector Top 50 omzet Top 25 omzet Top 25 aantal werknemers Topondernemingen culturele sector Top 50 omzet Top 25 omzet Bron: Belfirst (bewerking SEIN).

Vrouwen

Mannen

6,9% 6,2%

93,1% 93,8%

7,1% 7,9% 6,9%

92,9% 92,1% 93,1%

5,8% 3,3% 6,2% 6,1%

94,2% 96,7% 93,8% 93,9%

10,6% 9,4% 5,2%

89,4% 90,6% 94,8%

15,6% 11,0%

84,4% 89,0%

17 Vrouwen aan de top, Brussel: IGVM, 2009.

In 2008 verrichte het onderzoeksinstituut SEIN (Universiteit Hasselt) in opdracht van het IGVM een onderzoek naar de aanwezigheid van vrouwen aan de top.17 Eén van de domeinen die daarin aan bod kwamen, is het bedrijfsleven. Tabel 94 en 95 en grafiek 48 geven de resultaten beknopt weer. Het aandeel vrouwen in de raden van bestuur van belangrijke ondernemingen ligt rond de 7%, en dat geldt zowel voor beursgenoteerde ondernemingen als voor de 100 niet-beursgenoteerde ondernemingen met de grootste omzet. Binnen specifieke sectoren schommelt het aandeel vrouwen in de raden van bestuur tussen 3% (in de top 25 qua omzet in de financiële sector) en 16% (in de top 50 qua omzet in de culturele sector). Deze cijfers liggen zo laag omdat in heel wat ondernemingen geen enkele vrouw zetelt in de raad van bestuur. Van alle beursgenoteerde bedrijven heeft 62% geen enkele vrouw in de raad van bestuur; in 29% van de beursgenoteerde bedrijven zetelt er maar één vrouw in de raad van bestuur. Bij de 100 grootste niet-beursgenoteerde ondernemingen is het nog slechter gesteld: bij 71% ervan zetelen er geen vrouwen in de raad van bestuur. Dank zij de recente wetgevende initiatieven met betrekking tot de verplichte aanwezigheid van vrouwen in de raden van bestuur van overheidsbedrijven en beursgenoteerde ondernemingen zullen deze cijfers in de toekomst wellicht sterk verbeteren. (tabel 94 en 95, grafiek 48)

besluitvorming

221

hoofdstuk 8

222 TABEL 95: Aandeel topondernemingen met geen enkele, één, of meer vrouwen in de raad van bestuur (2006)

Beursgenoteerde ondernemingen Alle beursgenoteerde ondernemingen BEL20 Niet-beursgenoteerde ondernemingen Top 100 omzet Top 50 omzet Top 50 aantal werknemers Bron: Belfirst (bewerking SEIN).

geen vrouw

1 vrouw

2 of meer vrouwen

62,3% 44,4%

29,0% 38,9%

8,7% 16,7%

71,0% 66,0% 66,7%

20,0% 22,0% 22,9%

9,0% 12,0% 10,4%

Grafiek 48: Aandeel beursgenoteerde ondernemingen met geen enkele, één, of meer vrouwen in de raad van bestuur (2006) 8,7% Geen vrouw 29,0%

1 vrouw 62,3%

2 of meer vrouwen

Bron: Belfirst (bewerking SEIN).

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - De deelname van vrouwen en mannen aan de Belgische politiek, Brussel: IGVM, 2006. - De politieke deelname van vrouwen na de verkiezingen van 10 juni 2007, Brussel: IGVM, 2008. - Vrouwen aan de top, Brussel: IGVM, 2009. - De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: IGVM, 2010.

besluitvorming

223

Hoofdstuk 9 gezondheid

Hoofdstuk 9 Gezondheid

hoofdstuk 9

226 In gezondheidsverschillen tussen vrouwen en mannen spelen niet alleen sociale factoren en verschillen in levensstijl een rol. Biologische verschillen hebben een even belangrijke impact. Zo zijn vrouwen en mannen niet in even grote mate vatbaar voor bepaalde aandoeningen. In dit hoofdstuk wordt de gezondheidstoestand van vrouwen en mannen besproken, vervolgens het aantal tienerzwangerschappen en abortussen en ten slotte wordt er stilgestaan bij de gemiddelde gezondheidskosten.

9.1

Gezondheidstoestand

In hoofdstuk 1 werd ingegaan op de gemiddelde levensverwachting van vrouwen en mannen. De levensverwachting is internationaal de meest gebruikte gezondheidsindicator, die telkens wordt uitgesplitst naar geslacht. Op Europees niveau wordt de levensverwachting ook gekoppeld aan de levensverwachting in goede gezondheid. Er wordt dan nagegaan tot welke leeftijd vrouwen en mannen gemiddeld gespaard blijven van ernstige gezondheidsproblemen. De berekening gebeurt op basis van de enquêtevraag: ‘Hebben langdurige gezondheidsproblemen u belemmerd bij uw dagelijkse activiteiten in de afgelopen 6 maanden?’ Tot 2001 werden deze gegevens verzameld via de volkstelling. Inmiddels wordt de indicator berekend op basis van de SILC-enquête. De berekening op basis van een beperkte steekproef is vanzelfsprekend minder betrouwbaar dan die op basis van de hele populatie. In tabel 96 zijn de meest recente gegevens (2009) naast die van 2001 en 2007 geplaatst. Omwille van de verschillende bronnen die zijn gebruikt, moet tabel 96 met enige voorzichtigheid worden gelezen. Wat de levensverwachting in goede gezondheid betreft is het verschil tussen vrouwen en mannen niet zo groot: in 2001 lag deze voor vrouwen 1,5 jaar hoger dan voor mannen. In 2007 was dat nog iets minder dan 5 maanden. In 2009 was de situatie voor het eerst omgekeerd: de levensverwachting in goede gezondheid lag ongeveer 2,5 maanden hoger voor mannen dan voor vrouwen.

gezondheid

227

hoofdstuk 9

228 18 Van Oyen et al. (2005), “Composite health measures in Belgium based on the 2001 Census”, in: Archives Public Health, jg. 63, pp. 107-126.

TABEL 96: Levensverwachting, en levensverwachting in goede gezondheid (in jaar)* (2001, 2007, 2009)

2001

2007

2009

Levensverwachting in goede gezondheid Levensverwachting Verschil Levensverwachting in goede gezondheid Levensverwachting Verschil Levensverwachting in goede gezondheid Levensverwachting Verschil

Vrouwen 59,5 81,7 22,2 63,7 82,2 18,5 63,5 82,4 18,9

Mannen 58,0 75,4 17,4 63,3 76,7 13,4 63,7 77,2 13,5

* Doordat er een combinatie is gemaakt van verschillende bronnen, moeten deze gegevens met enige voorzichtigheid worden gelezen. Bronnen: Gegevens 2009 en 2007: Eurostat op basis van SILC (Levensverwachting in goede gezondheid) en ADSEI (Levensverwachting); Gegevens 2001: Van Oyen et al. (2005) op basis van de volkstelling.18

De periode van minder goede gezondheid vangt voor mannen en vrouwen dus ongeveer op dezelfde leeftijd aan. De algemene levensverwachting ligt voor vrouwen echter hoger dan voor mannen. Met andere woorden: vrouwen brengen aan het einde van hun leven een langere periode door waarin ze gezondheidsproblemen ervaren. Op basis van de gegevens voor 2009 komt deze periode overeen met bijna 19 jaar voor vrouwen, tegenover 13 jaar en 6 maanden voor mannen. (tabel 96, grafiek 49) Grafiek 49: Levensverwachting, en levensverwachting in goede gezondheid (in jaar) (2009) 90

Levensverwachting

80 70

18,9

13,5

63,5

63,7

Vrouwen

Mannen

waarvan in goede gezondheid

60 50 40 30 20 10 0

Bronnen: Levensverwachting in goede gezondheid: Eurostat op basis van SILC; Levensverwachting: ADSEI.

gezondheid

229

hoofdstuk 9

230 TABEL 97: Subjectieve gezondheid naar geslacht (2008)

Goed tot zeer goed Matig tot zeer slecht

Vrouwen 78,2% 21,8%

Mannen 82,5% 17,5%

Bron: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Jean Tafforeau, Subjectieve gezondheid. TABEL 98: Chronische aandoeningen naar geslacht* (2008)

Lage rugproblemen Hoge bloeddruk Ernstige hoofdpijn, migraine Depressie Osteoporose Chronische angst Permanent letsel door ongeval Langdurige vermoeidheid Diabetes Kanker Coronaire hartziekte Hartinfarct Prostaatklachten

Vrouwen 18,9% 14,4% 12,1% 6,4% 6,2% 5,8% 4,6% 4,5% 3,5% 1,7% 1,4% 0,4% -

Mannen 14,5% 11,0% 4,0% 3,4% 1,2% 3,3% 5,8% 2,6% 3,3% 1,6% 2,1% 0,8% 3,1%

* Meer aandoeningen, zie: www.iph.fgov.be. Bron: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Johan Van der Heyden, Chronische aandoeningen.

In de vierjaarlijkse gezondheidsenquête wordt aan mensen gevraagd hoe ze zelf hun gezondheid beoordelen. Vrouwen geven vaker dan mannen aan dat hun gezondheid matig, slecht of zeer slecht is. (tabel 97) Tabel 98 geeft een aantal frequente chronische aandoeningen weer en het percentage vrouwen en mannen dat zelf aangeeft hieraan te lijden. Lage rugproblemen en hoge bloeddruk zijn de meest frequente kwalen, zowel voor vrouwen als voor mannen, al liggen de percentages voor vrouwen telkens hoger. 18,9% van de vrouwen lijdt aan lage rugproblemen tegenover 14,5% van de mannen. 14,4% van de vrouwen lijdt aan hoge bloeddruk, terwijl dit bij de mannen 11% is. Kanker en diabetes komen min of meer even vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Er zijn drie keer meer vrouwen dan mannen die aan migraine lijden en vijf keer meer vrouwen kampen met osteoporose. Depressie komt bijna twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Mannen hebben dan weer tweemaal meer kans op een hartinfarct en hebben ook meer kans op coronaire hartziektes of permanente letsels ten gevolge van een ongeval. Bij deze cijfers moet er rekening mee worden gehouden dat wat mensen zelf als kwalen aangeven niet steeds overeenkomt met de diagnose die een arts zou stellen. (tabel 98)

gezondheid

231

hoofdstuk 9

232 TABEL 99: Psychische problemen naar geslacht* (2008) Vrouwen 23,4% 12,1% 9,0% 8,0%

Slaapproblemen Depressieve symptomen Somatische symptomen Angstsymptomen

Mannen 17,8% 5,5% 4,5% 4,2%

* Na correctie voor leeftijd. Bron: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Lydia Gisle, Mentale gezondheid. Grafiek 50: Psychische problemen naar geslacht* (2008) 25%

Vrouwen

20%

Mannen

15% 10% 5% 0%

Slaapproblemen

Depressieve symptomen

Somatische Angstsymptomen symptomen

* Na correctie voor leeftijd. Bron: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Lydia Gisle, Mentale gezondheid.

19 De volledige bevraging wordt beschreven in: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Lydia Gisle, Mentale gezondheid (www.iph.fgov.be).

In de gezondheidsenquête werden mensen ook gevraagd naar hun psychologisch welbevinden en naar een aantal typische symptomen die samengaan met psychische problemen, zoals moeilijkheden om in slaap te raken, zich slap voelen, zich misselijk voelen, geen seksuele interesse meer hebben, negatieve gedachten, vlug huilen, angstaanvallen enzovoort.19 Slaapproblemen komen heel frequent voor. In de week voorafgaand aan het interview hadden 23,4% van de vrouwen en 17,8% van de mannen hier last van. Hoewel tabel 98 betreffende chronische aandoeningen aantoont dat slechts 6,4% van de vrouwen en 3,4% van de mannen aangeeft ooit een depressie gehad te hebben, liggen de scores voor de symptomen van depressie heel wat hoger: 12,1% van de vrouwen en 5,5% van de mannen vertoonden symptomen van depressie in de week voorafgaand aan het interview. Een constante is wel dat in beide gevallen het percentage bij de vrouwen dubbel zo hoog ligt als bij de mannen. Ten slotte lijden vrouwen ook tweemaal vaker aan angstsymptomen en lichamelijke klachten die samengaan met psychische problemen. (tabel 99, grafiek 50)

gezondheid

233

hoofdstuk 9

234 TABEL 100: Zelfmoordgedachten en -pogingen naar geslacht* (2008)

Zelfmoordgedachten (hele leven) Zelfmoordgedachten (afgelopen jaar) Zelfmoordpoging (hele leven) Zelfmoordpoging (afgelopen jaar)

Vrouwen 13,5% 3,6% 5,9% 0,4%

* Na correctie voor leeftijd. Bron: WIV, Gezondheidsenquête België 2008: Lydia Gisle, Mentale gezondheid. TABEL 101: Zelfdodingen naar geslacht (2006) Aantal Vrouwen 540

Mannen 1.394

Bron: ADSEI, Dienst Demografie.

Aandeel Vrouwen Mannen 27,9% 72,1%

Mannen 8,7% 3,2% 3,2% 0,4%

13,5% van de vrouwen en 8,7% van de mannen heeft ooit zelfmoordgedachten gehad. 5,9% van de vrouwen en 3,2% van de mannen ging ooit over tot een zelfmoordpoging. Wanneer er enkel naar het jaar voorafgaand aan het interview wordt gekeken, zijn de verschillen tussen vrouwen en mannen veel kleiner. Zowel bij vrouwen als bij mannen ondernam 1 op de 250 een zelfmoordpoging in het afgelopen jaar. Het aantal mensen met zelfmoordgedachten in het afgelopen jaar ligt acht tot negen maal hoger dan het aantal pogingen. (tabel 100) De cijfers in deze paragraaf zijn gebaseerd op de verklaringen van mensen die werden geïnterviewd. Verschillen tussen deze subjectieve inschattingen van mensen en de diagnoses die een arts zou stellen, hebben deels te maken met de sociale onwenselijkheid van bepaalde zaken. Zelfmoordgedachten of -pogingen, depressies, gezondheidsproblemen en zich zwak voelen zijn doorgaans geen zaken waar mensen ‘trots’ op kunnen zijn. Ze zullen ze eerder verzwijgen en het belang ervan ontkennen, zeker naarmate de problemen zich verder in het verleden situeren. Gezien de bestaande seksestereotypen kan worden verwacht dat de sociale druk om gezondheidsproblemen in het algemeen en psychische problemen in het bijzonder te ontkennen voor mannen groter is dan voor vrouwen. Van vrouwen wordt immers veel meer getolereerd dat ze zich zwak en kwetsbaar opstellen. Dit lijkt bevestigd te worden door de vergelijking van de cijfers over zelfmoordgedachten met de cijfers over feitelijke zelfdoding. Het aandeel van mannen dat in 2008 in de gezondheidsenquête aangaf zelfmoordgedachten gehad te hebben, ligt bijna 5 procentpunt lager dan dat van vrouwen. De verdeling naar geslacht van het aantal mensen dat in 2006 effectief een einde aan zijn leven maakte, geeft echter een totaal ander beeld: 72,1% van de zelfdodingen gebeurt door mannen. (tabel 101)

gezondheid

235

hoofdstuk 9

236 TABEL 102: Aantal en aandeel tienerzwangerschappen, bevallingen en abortussen (2008) Aantal 10-14 jaar 15-19 jaar 128 5.872 105 2.588 23 3.284

Zwangerschappen Abortussen Bevallingen

Aandeel 10-14 jaar 15-19 jaar 100,0% 100,0% 82,0% 44,1% 18,0% 55,9%

Bron: cRZ. Grafiek 51: Evolutie van het aandeel zwangerschappen dat wordt onderbroken bij tieners (10-19 jaar) (1997-2008) 60% 50%

30%

39%

38%

40% 37%

40%

40%

49%

45%

41% 40%

46%

49%

45%

20% 10% 0%

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Bron: cRZ.

9.2

Zwangerschap en abortus

In 2008 werden er in België 6.000 tienermeisjes zwanger. 128 van hen waren jonger dan 15 jaar. Van de meisjes tussen 10 en 14 jaar koos 82% voor een abortus, bij de 15- tot 19-jarigen was dat 44,1%. Over de jaren heen neemt het aandeel tienerzwangerschappen dat wordt afgebroken geleidelijk aan toe, van 37,3% in 1997 tot 49% in 2006 en 2007. In 2008 daalde het aantal abortussen bij tieners. (tabel 102, grafiek 51)

gezondheid

237

hoofdstuk 9

238 TABEL 103: Aantal en verdeling abortussen naar leeftijd (2009)

10-14 jaar 15-19 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar Totaal

Aantal abortussen 79 2.595 4.808 4.376 3.612 2.389 928 82 1 18.870

Verdeling 0,4% 13,8% 25,5% 23,2% 19,1% 12,7% 4,9% 0,4% 0,0% 100,0%

Bron: Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, Verslag ten behoeve van het Parlement: 1 januari 2008 – 31 december 2009.

In 2009 werden er in België 18.870 zwangerschappen afgebroken. In absolute aantallen komen de meeste abortussen voor in de leeftijdscategorieën waarin ook veel zwangerschappen voorkomen: tussen 20 en 30 jaar. Bijna de helft van de abortussen situeert zich in deze leeftijdscategorieën. De laagste aantallen vinden we in de uiterste leeftijdscategorieën: 10 tot 14 jaar en 45 tot 49 jaar. (tabel 103, grafiek 52) Grafiek 52: Verdeling abortussen naar leeftijd (2009) 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 10-14 jaar

15-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40-49 jaar

50-54 jaar


gezondheid

239

hoofdstuk 9

240 TABEL 104: Aantal abortussen en abortusratio naar leeftijd (2008)

10-14 jaar 15-19 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar Totaal

Aantal abortussen

Abortusratio (per 100 zwangerschappen)

105 2.588 4.629 4.346 3.445 2.516 901 64 1 18.595

82,0% 44,1% 19,7% 8,9% 8,2% 13,1% 22,5% 26,0% 11,1% 12,9%

Bronnen: Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, Verslag ten behoeve van het Parlement: 1 januari 2008 – 31 december 2009; ADSEI, bevolkingsstatistieken (bewerking IGVM).

In 2008 bedroeg de algemene abortusratio 12,9%. Dit betekent dat bijna 13% van alle zwangerschappen tijdens dat jaar werd afgebroken. Dit cijfer ligt beduidend hoger in de erg jonge en de oudere leeftijdscategorieën. Boven de 45 jaar opteerde ongeveer één op de drie zwangere vrouwen voor een abortus, onder de 20 jaar ongeveer één op twee. Tussen 25 en 35 jaar ligt de abortusratio het laagst: bij meer dan 90% van de zwangerschappen kiest de vrouw ervoor het kind te houden. (tabel 104, grafiek 53) Grafiek 53: Aantal abortussen per 100 zwangerschappen naar leeftijd (2008) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

10-14 jaar

15-19 jaar

20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40-44 jaar

45-49 jaar

50-54 jaar

Bronnen: Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, Verslag ten behoeve van het Parlement: 1 januari 2008 – 31 december 2009; ADSEI, bevolkingsstatistieken (bewerking IGVM).

gezondheid

241

hoofdstuk 9

242 Grafiek 54: Evolutie van het aantal abortussen (2004-2009) 19.000

18.870

18.500

18.595 18.033

18.000 17.640

17.500 17.000 16.694

16.500 16.021

16.000 15.500 15.000

2004

2005

2006

2007

2008

2009


Het aantal abortussen is de laatste 6 jaar onafgebroken gestegen: van 16.021 in 2004 tot 18.870 in 2009. (grafiek 54)

9.3

Gezondheidskosten

Een andere indicator van gezondheid zijn de gemiddelde gezondheidskosten. Gemiddeld liggen de uitgaven van het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) voor geneeskundige verzorging op een jaar 441,4 euro hoger voor vrouwen dan voor mannen. Dit heeft uiteraard te maken met het feit dat vrouwen langer leven en dat die extra jaren doorgaans niet in goede gezondheid worden doorgebracht. Wanneer we per leeftijdscategorie kijken, stellen we vast dat de gezondheidskosten vanaf 80 jaar sterk oplopen en ook vanaf die leeftijd gemiddeld hoger liggen voor vrouwen dan voor mannen. Tussen 60 en 80 jaar liggen de gezondheidskosten voor mannen dan weer gemiddeld bijna 300 euro hoger. Ook bij jonge kinderen blijken jongetjes vaker ziek dan meisjes. In de vruchtbare leeftijd, tussen 20 en 40 jaar, liggen de gezondheidskosten voor vrouwen dan weer hoger. (tabel 105, grafiek 55)

gezondheid

243

hoofdstuk 9

244 TABEL 105: Gemiddelde kostprijs van de geneeskundige verzorging naar leeftijd en geslacht (in euro) (2009)

0-9 jaar 10-19 jaar 20-29 jaar 30-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70-79 jaar 80-89 jaar 90+ jaar Totaal Bron: RIZIV.

Vrouwen 738,6 731,7 1.154,3 1.438,7 1.517,3 2.053,9 2.776,2 4.490,4 8.070,2 13.304,0 2.264,8

Mannen 938,9 701,8 722,3 915,9 1.257,3 1.978,1 3.053,9 4.779,2 7.232,6 10.983,8 1.823,4

Grafiek 55: Gemiddelde kostprijs van de geneeskundige verzorging naar leeftijd en geslacht (in euro) (2009) 14.000

Vrouwen

12.000

Mannen

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000

Bron: RIZIV.

l aa To t

ar ja + 90

ar

ar

ja 9 80 -8

ja 9 70 -7

ja 9 60 -6

-5 9 50

ar

ar ja

ar ja 9 40 -4

ar

ar ja 30 -3 9

ja 9 20 -2

ar ja 9 10 -1

09

ja

ar

0

gezondheid

245

hoofdstuk 9

246 Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Zwanger op het werk: de ervaringen van werkneemsters in België, Brussel: IGVM, 2010. - Website Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: www.iph.fgov.be

Hoofdstuk 10 criminaliteit

Hoofdstuk 10 Criminaliteit

hoofdstuk 10

248 20 Voor meer informatie, zie: website Dienst voor het Strafrechtelijk beleid (www.dsb-spc.be).

Op een correcte manier omgaan met statistieken in verband met criminaliteit is niet eenvoudig. Allereerst moet men rekening houden met misdrijven die ongeregistreerd blijven: slachtoffers doen niet altijd aangifte en sommige zaken blijven onopgemerkt. Gegevens worden bovendien lokaal verzameld en dan doorgegeven, wat voor een zekere vertraging zorgt. In het centraal strafregister zijn recente statistieken daardoor onvolledig en worden ze regelmatig aangevuld, of zelfs aangepast. Wanneer iemand bijvoorbeeld in eer wordt hersteld, verdwijnen gegevens met betrekking tot die persoon immers uit het register.20 Daarnaast bestaan er grote verschillen tussen de bronnen. Parketstatistieken en politiestatistieken zijn vanuit een andere praktijk opgebouwd. Parketstatistieken hanteren de categorieën van het Strafwetboek. Die komen niet steeds overeen met het aanvoelen van de leek en hebben soms eerder archaïsche benamingen. Politiestatistieken leunen aan bij de dagelijkse politiepraktijk. Er worden extra categorieën gebruikt, zoals verschillende types van diefstallen, waartussen het Strafwetboek niet steeds een onderscheid maakt. Iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is; politiestatistieken spreken daarom van ‘verdachten’, parketstatistieken van ‘veroordeelde individuen’. Dat er een verschil bestaat tussen beide mag duidelijk zijn: niet iedere verdachte wordt uiteindelijk veroordeeld, en als dat wel gebeurt, is dat gewoonlijk na een behoorlijk tijdsinterval.

De uitsplitsing naar geslacht van daders en slachtoffers is een vrij nieuwe opgave. In parketstatistieken is het geslacht van eventuele slachtoffers niet terug te vinden. Bij de politie wordt dit wel geregistreerd, maar er moet rekening mee worden gehouden dat er een relatief groot aantal feiten werd geregistreerd waarbij het geslacht van de dader of het slachtoffer niet bekend is, of niet werd geregistreerd. Dit alles neemt niet weg dat er de laatste jaren grote inspanningen zijn geleverd om de kwaliteit van de criminaliteitsstatistieken in ons land en de termijn waarop ze beschikbaar zijn te verbeteren. Dit hoofdstuk is dan ook aanzienlijk uitgebreid ten opzichte van de eerste editie van deze publicatie.

criminaliteit

249

hoofdstuk 10

250 TABEL 106: Evolutie van het aantal en aandeel veroordelingen naar geslacht (2000-2005)

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Vrouwen 21.088 23.097 23.635 27.630 29.959 25.419

Aantal Mannen Onbekend 109.025 682 115.376 557 116.372 586 149.617 644 159.786 769 157.345 920

Totaal 130.795 139.030 140.593 177.891 190.514 183.684

Bron: Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, parketstatistieken.

Vrouwen 16,1% 16,6% 16,8% 15,5% 15,7% 13,8%

Aandeel Mannen Onbekend 83,4% 0,5% 83,0% 0,4% 82,8% 0,4% 84,1% 0,4% 83,9% 0,4% 85,7% 0,5%

Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

21 Het betreft hier enkel veroordelingen van individuen. Veroordelingen van rechtspersonen werden buiten beschouwing gelaten.

10.1 Veroordelingen en straffen Over de jaren heen is er een stijgende tendens in het aantal veroordelingen, maar de verhouding tussen vrouwen en mannen blijft min of meer gelijk. In 2005 was 85,7% van de veroordeelden een man.21 (tabel 106, grafiek 56) Grafiek 56: Evolutie van het aantal veroordelingen naar geslacht (2000-2005) Vrouwen

180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0

Mannen

2000

2001

2002

2003


2004

2005

criminaliteit

251

hoofdstuk 10

252 TABEL 107: Aantal veroordelingen naar type misdrijf en geslacht (2003) Vrouwen 22.481

Mannen 114.674

Onbekend 466

Totaal 137.621

Onopzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit

3.137

11.314

37

14.488

Diefstal en afpersing

Verkeer

1.063

8.691

63

9.817

Opzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit

239

4.935

19

5.193

Bedrogmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw

656 411

4.247 2.835

20 31

4.923 3.277

Slijterijen van dranken / dronkenschap (behalve inzake verkeer)

288

2.173

9

2.470

Misdaden en wanbedrijven tegen de collectieve veiligheid

102

2.268

27

2.397

Misdaden en wanbedrijven tegen het gezag van de overheid

121

1.864

13

1.998

76 87 76 28.737

1.702 1.492 948 157.143

7 5 25 722

1.785 1.584 1.049 186.602

Wapens, munitie en springstoffen Geweldmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Vreemdelingen (bv. toegang tot het grondgebied) Totaal Bron: Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, parketstatistieken.

Tabel 107 geeft het aantal veroordelingen weer naar type misdrijf en geslacht. Tabel 108 en grafiek 57 geven per type misdrijf het aandeel van vrouwen en mannen weer bij de veroordeelden. Tabel 109 presenteert hoe de vrouwen en mannen die een veroordeling opliepen, verdeeld zijn voor de verschillende types misdrijven. De overgrote meerderheid van de veroordelingen heeft betrekking op verkeersovertredingen, zowel voor vrouwen als voor mannen: 78,2% van de veroordelingen van vrouwen en 73% van de veroordelingen van mannen vallen binnen deze categorie. De tweede grootste categorie misdrijven is ‘onopzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit’, gevolgd door ‘diefstal en afpersing’. Voor ieder type misdrijf zijn er veel meer mannelijke dan vrouwelijke veroordeelden. Voor sommige categorieën is het genderverschil echter minder groot dan voor andere. In tabel 108 en grafiek 57 kan worden afgelezen dat het aandeel van vrouwen bij de veroordeelden nog het grootst is bij de ‘onopzettelijke misdaden’: meer dan één op vijf veroordeelden is daar vrouw. Op de tweede plaats komt verkeer, gevolgd door de categorieën die te maken hebben met bedrog, oplichterij en valsheid in geschrifte. Vrouwen zijn opvallend weinig betrokken bij geweldmisdrijven: geweld gepleegd op andere personen, op eigendommen, terrorisme, het dragen van wapens,… In deze categorieën daalt het aandeel van vrouwen tot ongeveer 5%. (tabel 106, 107, 108 en 109, grafiek 57)

criminaliteit

253

hoofdstuk 10

254 TABEL 108: Aandeel vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003) Vrouwen 16,3%

Mannen 83,3%

Onbekend 0,4%

Totaal 100,0%


21,7%

78,1%

0,2%

100,0%

Diefstal en afpersing

10,8%

88,5%

0,7%

100,0%

Opzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit

4,6%

95,0%

0,4%

100,0%

Bedrogmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw

13,3% 12,5%

86,3% 86,5%

0,4% 1,0%

100,0% 100,0%

Slijterijen van dranken / dronkenschap (behalve inzake verkeer)

11,7%

88,0%

0,3%

100,0%

Misdaden en wanbedrijven tegen de collectieve veiligheid

4,3%

94,6%

1,1%

100,0%

Misdaden en wanbedrijven tegen het gezag van de overheid

6,1%

93,3%

0,6%

100,0%

Wapens, munitie en springstoffen Geweldmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Vreemdelingen (bv. toegang tot het grondgebied) Totaal

4,3% 5,5% 7,2% 15,4%

95,4% 94,2% 90,4% 84,2%

0,3% 0,3% 2,4% 0,4%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Verkeer


Grafiek 57: Aandeel vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003) Verkeer

Vrouwen


Mannen Onbekend

Diefstal en afpersing Opzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit Bedrogmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw Slijterijen van dranken / dronkenschap (behalve inzake verkeer) Misdaden en wanbedrijven tegen de collectieve veiligheid Misdaden en wanbedrijven tegen het gezag van de overheid Wapens, munitie en springstoffen Geweldmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Vreemdelingen (bv. toegang tot het grondgebied) Totaal 0%

10%

20%

30%


40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

criminaliteit

255

hoofdstuk 10

256 TABEL 109: Verdeling van veroordeelde vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003)

Verkeer Onopzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit Diefstal en afpersing Opzettelijke misdaden en wanbedrijven tegen de lichamelijke integriteit Bedrogmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw Slijterijen van dranken / dronkenschap (behalve inzake verkeer) Misdaden en wanbedrijven tegen de collectieve veiligheid Misdaden en wanbedrijven tegen het gezag van de overheid Wapens, munitie en springstoffen Geweldmisdaden en -wanbedrijven tegen de eigendom Vreemdelingen (bv. toegang tot het grondgebied) Totaal Bron: Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, parketstatistieken.

Vrouwen 78,2% 10,9% 3,7% 0,8% 2,3% 1,4% 1,0% 0,4% 0,4% 0,3% 0,3% 0,3% 100,0%

Mannen 73,0% 7,2% 5,5% 3,1% 2,7% 1,8% 1,4% 1,4% 1,2% 1,1% 0,9% 0,6% 100,0%

Tabel 110 geeft de evolutie weer van het aantal gedetineerden en veroordeelden onder elektronisch toezicht en van de verhouding tussen vrouwen en mannen voor deze categorieën. Het gaat hierbij telkens om de situatie op 1 maart van het betreffende jaar. Deze manier van meten wordt gehanteerd omdat een gevangenispopulatie vanzelfsprekend een zeker verloop kent. Over de jaren heen is er een licht stijgende tendens in de cijfers merkbaar, maar de verhouding tussen vrouwen en mannen blijft min of meer stabiel. Het aandeel vrouwen bij de gedetineerden bevindt zich rond de 4%. Bij de veroordeelden onder elektronisch toezicht blijft het aandeel van de vrouwen tussen 4,4% en 7%. (tabel 110) TABEL 110: Evolutie van het aantal en aandeel gedetineerden en veroordeelden onder elektronisch toezicht naar geslacht* (20052009)

2005 2006 2007 2008 2009

Gedetineerden Aantal Aandeel Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen 391 8.939 4,2% 95,8% 403 9.170 4,2% 95,8% 447 9.503 4,5% 95,5% 451 9.353 4,6% 95,4% 395 9.710 3,9% 96,1%

* De cijfers hebben betrekking op de toestand op 1 maart van het jaar. Bronnen: ADSEI en FOD Justitie.

Elektronisch toezicht Aantal Aandeel Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen 12 263 4,4% 95,6% 22 304 6,7% 93,3% 43 569 7,0% 93,0% 39 518 7,0% 93,0% 32 577 5,3% 94,7%

criminaliteit

257

hoofdstuk 10

258 TABEL 111: Evolutie van het aantal en aandeel interneringen naar geslacht* (2001-2005)

2001 2002 2003 2004 2005

Aantal Vrouwen Mannen 25 293 31 309 30 315 37 340 46 352

Aandeel Vrouwen Mannen 7,9% 92,1% 9,1% 90,9% 8,7% 91,3% 9,8% 90,2% 11,6% 88,4%

* Er is geen rekening gehouden met de enkele gevallen van interneringen waarbij het geslacht van de geïnterneerde niet werd genoteerd. Bron: Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, parketstatistieken.

Tabel 111 heeft betrekking op het aantal interneringen en de verhouding hiervan tussen vrouwen en mannen in een bepaald jaar. Internering is een juridische maatregel voor personen met een psychische aandoening of geestesziekte die een misdaad of wanbedrijf pleegden en hierbij als een gevaar voor de maatschappij worden beschouwd. Bij geïnterneerden ligt het aandeel vrouwen iets hoger dan bij de gedetineerden en de veroordeelden onder elektronisch toezicht. Het varieert tussen 7,9% in 2001 en 11,6% in 2005. De aantallen zijn evenwel te klein om hier echt een evolutie in waar te nemen. (tabel 111)

criminaliteit

259

hoofdstuk 10

260 TABEL 112: Verdachten en slachtoffers van geweldmisdaden naar geslacht (2008)

Moord Doodslag Verkrachting Groepsverkrachting Grijpdiefstal Handtasroof

Verdachten Vrouwen Mannen 13% 87% 11% 89% 2% 98% 3% 97% 4% 96% 4% 96%

Slachtoffers Vrouwen Mannen 25% 75% 25% 75% 87% 13% 89% 11% 86% 14% 91% 9%

Bron: Federale Politie, Directie van de Operationele Politionele Informatie.

10.2 Verdachten en slachtoffers De politiestatistieken bieden naast gegevens over verdachten ook gegevens over slachtoffers. De feiten waarbij het geslacht van de verdachte of van het slachtoffer niet werd genoteerd, werden hier buiten beschouwing gelaten. Het merendeel van de verdachten is man, maar dat betekent niet dat de slachtoffers altijd vrouw zijn. Bij moord en doodslag is drie vierde van de slachtoffers man. De percentages vrouwelijke verdachten liggen er op 13% en 11%, wat relatief hoog is, vergeleken met andere misdrijven. Bij seksuele misdaden, zoals verkrachting en groepsverkrachting, zijn bijna alle daders man. Meer dan één op de tien slachtoffers is ook man. Bij grijpdiefstallen en handtassenroof is 96% van de verdachten man en respectievelijk 14% en 9% van de slachtoffers. Een grijpdiefstal is een diefstal, met of zonder geweld, waarbij de dief op een openbare of voor het publiek toegankelijke plaats, de buit zeer snel wegneemt van de persoon, terwijl het slachtoffer er zich van bewust is. (tabel 112)

criminaliteit

261

262 hoofdstuk 10

TABEL 113: Algemeen onveiligheidsgevoel naar geslacht (2008-2009) Altijd 2% 1%

Vrouwen Mannen

Vaak 8% 5%

Soms 33% 23%

Zelden 36% 41%

Nooit 21% 30%

Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor. Grafiek 58: Algemeen onveiligheidsgevoel naar geslacht (2008-2009) 45%

Vrouwen

40%

Mannen

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Altijd

Vaak

Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor.

Soms

Zelden

Nooit

10.3 Onveiligheid Om een zicht te krijgen op de niet-geregistreerde criminaliteit organiseert de Belgische federale politie een tweejaarlijkse bevraging bij de bevolking, de Veiligheidsmonitor. Hierin wordt aan mensen gevraagd hoe veilig of onveilig ze zich voelen, of ze in aanraking zijn gekomen met bepaalde vormen van criminaliteit en zo ja, of ze de politie van deze feiten op de hoogte hebben gebracht en aangifte hebben gedaan. Het gaat om een telefonische enquête. Grafiek 58 geeft het algemeen onveiligheidsgevoel weer. Vrouwen die werden bevraagd, gaven in verhouding vaker aan zich onveilig te voelen dan mannen. 33% van de vrouwen voelt zich soms onveilig, 8% vaak en 2% altijd. 57% van de vrouwen en 71% van de mannen voelt zich zelden of nooit onveilig. Er werd ook gevraagd of mensen ooit vermijden om ’s avonds de straat op te gaan. Hier is het genderverschil groter. 66% van de mannen tegenover 39% van de vrouwen heeft er nooit een probleem mee om in het donker de straat op te gaan. 11% van de vrouwen en 3% van de mannen blijft altijd thuis. (tabel 113 en 114, grafiek 58 en 59)

criminaliteit

263

hoofdstuk 10

264 TABEL 114: Vermijden om bij duisternis de straat op te gaan naar geslacht (2008-2009)

Vrouwen Mannen

Altijd 11% 3%


Vaak 12% 6%

Soms 18% 11%

Zelden 20% 15%

Nooit 39% 66%

Grafiek 59: Vermijden om bij duisternis de straat op te gaan naar geslacht (2008-2009) 70%

Vrouwen

60%

Mannen

50% 40% 30% 20% 10% 0%

Altijd

Vaak


Soms

Zelden

Nooit

criminaliteit

265

hoofdstuk 10

266 TABEL 115: Slachtoffer zijn van persoonsdelicten naar geslacht (2008-2009)

Diefstal algemeen Lichamelijk geweld algemeen Vluchtmisdrijf in het verkeer Seksuele delicten

Vrouwen 6% 3% 3% 5%

Mannen 5% 5% 4% 0,4%

Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor. TABEL 116: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers van persoonsdelicten (2008-2009)

Diefstal algemeen Lichamelijk geweld algemeen Vluchtmisdrijf in het verkeer Seksuele delicten Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor.

Vrouwen 57% 38% 44% 93%

Mannen 43% 62% 56% 7%

Van de bevraagde personen gaf 5% van de mannen en 6% van de vrouwen aan het slachtoffer geweest te zijn van diefstal in het afgelopen jaar. Mannen worden vaker het slachtoffer van lichamelijk geweld: 5% tegenover 3% voor vrouwen. 5% van de vrouwen geeft aan het slachtoffer geworden te zijn van seksueel geweld. Bij mannen was dit 0,4%. (tabel 115) De genderverhouding bij de slachtoffers van misdrijven is heel erg ongelijk bij seksuele delicten: 93% van de bevraagde personen die aangaven het slachtoffer geweest te zijn van een dergelijk delict waren vrouwen. Verder zien we dat bij lichamelijk geweld en vluchtmisdrijf in het verkeer de mannen iets meer vertegenwoordigd zijn onder de slachtoffers, terwijl vrouwen dan weer een iets groter deel uitmaken van de slachtoffers van diefstal. (tabel 116)

criminaliteit

267

hoofdstuk 10

268 TABEL 117: Melding en aangifte van persoonsdelicten naar geslacht* (2008-2009)

Diefstal met bedreiging of geweld Diefstal zonder bedreiging of geweld Diefstal buitenshuis, slachtoffer afwezig Lichamelijk geweld Bedreiging lichamelijk geweld Vluchtmisdrijf in het verkeer Seksuele delicten Andere delicten

Vrouwen 82% 55%

Melding Mannen 45% 40%

23%

14%

Totaal 67% 49% 41% 40% 32% 17% 8% 38%

Vrouwen 75% 50%

Aangifte Mannen 42% 36%

38%

29%

16% 6%

9% 18%

* De gegevens naar geslacht worden enkel gegeven wanneer ze statistisch significant verschillen van elkaar. Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor.

Totaal 59% 45% 37% 33% 28% 11% 7% 29%

Wanneer mensen slachtoffer worden van een misdrijf, melden ze dit niet altijd bij de politie. Over het algemeen zetten de vrouwelijke slachtoffers die stap vaker dan de mannelijke. Een officiële aangifte doen blijkt nog een extra drempel, zowel voor vrouwen als voor mannen. Deze cijfers liggen telkens nog wat lager dan de meldingen. De agent bij wie men terechtkomt, speelt hierin echter ook een rol: die kan weigerachtig staan, of mensen net aanmoedigen. Tabel 117 geeft de percentages weer van slachtoffers die een melding of een aangifte doen. In het onderzoeksrapport van de Veiligheidsmonitor worden verschillen tussen vrouwen en mannen enkel vermeld wanneer die statistisch significant zijn. Omdat het vaak om vrij kleine aantallen in een steekproef gaat, is dat regelmatig niet het geval. Dat betekent dat er op basis van de enquêtegegevens niet mag worden veralgemeend naar de hele bevolking. De aangiftebereidheid van vrouwen en mannen ligt vaak erg ver uit elkaar. Bij een diefstal met bedreiging of geweld doet 75% van de vrouwelijke slachtoffers aangifte, tegenover slechts 42% van de mannelijke. De aangiftebereidheid bij lichamelijk geweld ligt een stuk lager: slechts 38% van de vrouwelijke slachtoffers en 29% van de mannelijke slachtoffers doet hiervan aangifte. Slachtoffers stappen het minst vaak naar de politie wanneer het om seksueel geweld gaat. Bovendien is dit de enige categorie van misdrijven waarin de aangiftebereidheid van vrouwen lager is dan die van mannen. Slechts 6% van de vrouwelijke slachtoffers van seksuele delicten doet aangifte bij de politie. Doordat het aantal mannelijke slachtoffers van seksuele delicten erg klein is, heeft de aangifte van enkele mannen tot gevolg dat het percentage een stuk hoger ligt dan dat van de vrouwen. Ondanks de kleine aantallen, bleek dit verschil statistisch significant. (tabel 117, grafiek 60)

criminaliteit

269

hoofdstuk 10

270 Grafiek 60: Aangifte van persoonsdelicten naar geslacht (2008-2009) Vrouwen

Diefstal met bedreiging of geweld

Mannen

Diefstal zonder bedreiging of geweld

Totaal

Diefstal buitenshuis, slachtoffer afwezig Lichamelijk geweld Bedreiging lichamelijk geweld Vluchtmisdrijf in het verkeer Seksuele delicten Andere delicten 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

* De gegevens naar geslacht worden enkel gegeven wanneer ze statistisch significant verschillen van elkaar. Bron: Federale Politie, Veiligheidsmonitor.

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website Federale Politie: www.polfed-fedpol.be - Website Dienst voor het Strafrechtelijk beleid: www.dsb-spc.be

80%

Hoofdstuk 11 partnergeweld

Hoofdstuk 11 Partnergeweld

hoofdstuk 11

272 De strijd tegen partnergeweld is een belangrijk actiedomein van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. Het is echter niet zo eenvoudig om dit fenomeen in cijfers te vatten. In hoofdstuk 10 werd er reeds op gewezen dat de bereidheid om aangifte te doen van een misdrijf niet erg groot is bij slachtoffers van geweld. Die bereidheid wordt alleen maar kleiner wanneer er een intieme relatie met de dader bestaat en wanneer het om seksueel geweld gaat. Daardoor zijn cijfers in verband met partnergeweld bijna altijd onderschattingen van het fenomeen. De afgelopen jaren zijn er heel wat inspanningen geleverd om meer en betere cijfergegevens te verzamelen in verband met partnergeweld. In 2006 werd er via twee ministeriële omzendbrieven (Col. 3/2006 en 4/2006) een nieuw registratieformulier voor politiediensten ingevoerd om geweld tussen partners, ex-partners of gezinsleden op een correcte en gedetailleerde manier te bevragen. In 2007 liep er ook een registratieproject rond huiselijk geweld in drieëntwintig spoedgevallendiensten van ziekenhuizen verspreid over het land.

Registreren wanneer politiediensten, gezondheidsdiensten of hulpverleners in contact komen met slachtoffers van partnergeweld is een manier om een zicht te krijgen op de omvang van het fenomeen. Vanzelfsprekend is het verzamelen van gegevens hierbij slechts een afgeleide doelstelling en blijft het hoofddoel het goed begeleiden van slachtoffers (en daders) en het voorkomen dat probleemsituaties verder escaleren. Een andere manier om cijfers te verzamelen, is via enquêtes bij de bevolking. Het IGVM liet in de loop van 2009 een brede enquête uitvoeren naar geweld binnen relaties. De resultaten daarvan worden uitgebreid weergegeven in de publicatie Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld. De cijfers uit dit hoofdstuk zijn afkomstig van de federale politie, de parketten, het registratieproject van de FOD Volksgezondheid bij spoedgevallendiensten en de enquête van het IGVM.

partnergeweld

273

hoofdstuk 11

274 TABEL 118: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar ernst van het geweld (2009)

Matig Ernstig Heel ernstig Totaal

Vrouwen 5% 5% 5% 15%

Mannen 5% 3% 2% 10%

Bron: Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010, pp. 84-85.

22 De vragen werden gesteld aan personen die op het moment van de enquête een partner hadden, of in de afgelopen 12 maanden een relatie hadden gehad of nog contact hadden met een ex-partner.

11.1 Partnergeweld De enquête die in opdracht van het IGVM werd uitgevoerd, werd telefonisch afgenomen bij een representatieve steekproef van de Belgische bevolking tussen 18 en 75 jaar. Wanneer ernaar wordt gevraagd, geeft 15% van de vrouwen en 10% van de mannen aan in de afgelopen 12 maanden het slachtoffer geweest te zijn van geweld door de partner of ex-partner.22 Voor 5% van de vrouwen en 2% van de mannen gaat het om heel ernstige vormen van geweld. De ernst van het partnergeweld wordt gedefinieerd op basis van de aard en de frequentie van het geweld. (tabel 118) Partnergeweld wordt onderverdeeld in een aantal vormen. Verbaal geweld omvat bijvoorbeeld schelden en beledigingen. Psychologisch geweld omvat onder andere het controleren van het sociale leven van de partner, het beperken van de contacten met vrienden en familieleden, intimidaties en bedreigingen. Economisch geweld is het inpalmen van inkomsten of spaargelden, of het opzadelen met schulden. Fysiek geweld omvat onder andere slaan, schoppen, bijten, wurgen, met een voorwerp gooien, een wapen gebruiken, opsluiten of buitensluiten. Seksueel geweld verwijst naar onterende voorstellen of gedwongen seksuele handelingen. Omdat er bij de bevraging erg weinig mensen aangaven slachtoffer te zijn van economisch geweld (3 vrouwen en 1 man), werd deze vorm bij psychologisch geweld gerekend.

partnergeweld

275

hoofdstuk 11

276 Grafiek 61: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar aard van het geweld (2009) Vrouwen Verbaal en/of psychologisch geweld

Mannen

Fysiek geweld (al dan niet samen met psychologisch geweld)

Seksueel geweld (al dan niet samen met psychologisch of fysiek geweld) 0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%


1% van de vrouwen was slachtoffer van seksueel geweld door de partner, al dan niet in combinatie met fysiek en psychologisch geweld. Er gaven geen mannen aan het slachtoffer te zijn van seksueel geweld door de partner. 2% van de vrouwen en 1% van de mannen was het slachtoffer van fysiek geweld, al dan niet in combinatie met psychologisch geweld. Verbaal en psychologisch geweld komt het vaakst voor: 12% van de vrouwen en 10% van de mannen gaf aan hiervan het slachtoffer te zijn. (tabel 119, grafiek 61) TABEL 119: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar aard van het geweld (2009)

Verbaal en/of psychologisch geweld Fysiek geweld (al dan niet samen met psychologisch geweld) Seksueel geweld (al dan niet samen met psychologisch of fysiek geweld) Totaal

Vrouwen 12% 2% 1% 15%

Mannen 10% 1% 0% 11%


partnergeweld

277

hoofdstuk 11

278 TABEL 120: Ervaring met geweld en partnergeweld in de loop van het volwassen leven naar geslacht (2009)

Ooit slachtoffer Partner was de dader van ergste feiten

Vrouwen 45% 31%

Mannen 51% 6%

Bron: Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010, p. 28, p. 48. Grafiek 62: Ervaring met geweld en partnergeweld in de loop van het volwassen leven naar geslacht (2009) 60%

Ooit slachtoffer

50%

Partner was de dader van ergste feiten

40% 30% 20% 10% 0%

Vrouwen

Mannen

Bron: Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010, p. 28, p. 48.

Mensen werden ook gevraagd of ze in de loop van hun volwassen leven, dat wil zeggen vanaf de leeftijd van 18 jaar, ooit het slachtoffer waren geweest van geweld. Mannen geven vaker aan ooit met geweld geconfronteerd te zijn, namelijk 51% tegenover 45% van de vrouwen. Wanneer er wordt doorgevraagd naar wat zij ervaren hebben als de ergste feiten van geweld, dan blijkt dat bij bijna één op drie vrouwelijke slachtoffers de partner de dader was; bij mannen is dat maar één op 17. (tabel 120, grafiek 62)

partnergeweld

279

hoofdstuk 11

280 TABEL 121: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat hun verhaal toevertrouwt aan anderen naar geslacht (2009)

Hebt u met iemand over dit feit of deze feiten gesproken? Met niemand Met familie of vrienden Met arts, gezondheidswerker, of hulpverlener Met advocaat, of politie

Vrouwen

Mannen

34% 42% 15% 6%

56% 17% 3% 1%

Bron: Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010, pp. 92-93. Grafiek 63: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat hun verhaal toevertrouwt aan anderen naar geslacht (2009) Hebt u met iemand over dit feit of deze feiten gesproken? Vrouwen

Met niemand Met familie of vrienden

Mannen

Met arts, gezondheidswerker, of hulpverlener Met advocaat, of politie

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%


Slachtoffer zijn van partnergeweld is nog steeds een taboe: meer dan de helft van de mannelijke slachtoffers en een derde van de vrouwelijke slachtoffers praat er met niemand over. Voor wie zijn verhaal wel aan anderen toevertrouwt, houdt de meerderheid het bij de informele sfeer van familie, vrienden, buren of collega’s. In tweede instantie richt men zich tot artsen en hulpverleners. Advocaten en politie worden slechts door een kleine minderheid aangesproken. Het is opvallend hoe het taboe slachtoffer te zijn telkens zwaarder weegt voor mannen dan voor vrouwen. Mannen spreken er nog minder over dan vrouwen en doen op die manier ook geen beroep op steun uit hun eigen omgeving, of op professionele hulp. Het feit dat mannen gemiddeld eerder slachtoffer zijn van minder zware vormen van partnergeweld kan dit verschil maar voor een deel verklaren. (tabel 121, grafiek 63)

partnergeweld

281

hoofdstuk 11

282 TABEL 122: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat aangifte doet bij de politie (2009) Zelf naar de politie gaan 3,3% Bron: Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010, p. 97. TABEL 123: Aantal geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie (2000, 2005, 2010) en gemiddeld aantal registraties per dag (2010)

Fysiek geweld Psychologisch geweld Economisch geweld Seksueel geweld Totaal

2000

2005

2010

Gemiddeld per dag in 2010

6.431 16.332 186 10 22.763

12.382 19.558 586 47 32.573

21.579 20.684 1.752 122 44.137

59 57 5 0,33 121

Bron: Federale Politie, Rapport criminaliteitsstatistieken 2000-2010, p. 13.

Schrikbarend weinig slachtoffers van partnergeweld doen hiervan aangifte bij de politie: slechts 3,3%. (tabel 122) Niettegenstaande het kleine percentage slachtoffers dat aangifte doet bij de politie, is het aantal klachten dat de politie binnenkrijgt niet gering. Tabel 123 geeft het aantal registraties naar categorie weer voor 2000, 2005 en 2010. De sterke stijging mag niet worden gelezen als een afspiegeling van een reële toename van partnergeweld; het feit dat er veel beter wordt geregistreerd, vindt zijn weerslag in de cijfers. Bovendien is er een aantal politiezones die van de strijd tegen partnergeweld een prioriteit maken. Hoge cijfers zijn hier dus niet noodzakelijk een slecht teken. Gemiddeld kwamen er in 2010 per dag 59 klachten binnen bij de politie in verband met fysiek geweld door de partner of ex-partner, 57 in verband met psychologisch geweld, 5 in verband met economisch geweld en om de drie dagen een klacht in verband met seksueel geweld. Voor de vier categorieën samen registreerde de politie in 2010 dagelijks gemiddeld 121 klachten. (tabel 123)

partnergeweld

283

hoofdstuk 11

284 TABEL 124: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie naar geslacht* (2008)

Fysiek geweld Psychologisch geweld Economisch geweld Seksueel geweld

Slachtoffers Vrouwen Mannen 85% 15% 44% 56% 76% 24% 97% 3%

Verdachten Vrouwen Mannen 12% 88% 31% 69% 20% 80% 4% 96%

* De percentages hebben enkel betrekking op het aantal registraties waarbij het geslacht van het slachtoffer en de verdachte duidelijk werd vermeld. Bron: Federale Politie, Directie van de Operationele Politionele Informatie.

Zoals tabel 124 en grafiek 64 en 65 duidelijk weergeven, zijn vrouwen eerder slachtoffer van partnergeweld en mannen eerder dader. Vooral bij seksueel en fysiek geweld is dit heel erg duidelijk. Bij psychologisch geweld is het verschil tussen vrouwen en mannen niet zo uitgesproken, met andere woorden mannen zijn ook slachtoffer van systematische pesterijen binnen een relatie. Het taboe om erover te spreken brengt wellicht met zich mee dat de cijfers voor mannelijke slachtoffers nog meer onderschattingen zijn van de realiteit dan de cijfers voor vrouwelijke slachtoffers. (tabel 124, grafiek 64 en 65)

partnergeweld

285

hoofdstuk 11

286 Grafiek 64: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie, aandeel vrouwen* (2008) vrouwen 100%

Verdachte

80%

Slachtoffer

60% 40% 20% 0%

Fysiek geweld

Psychologisch geweld

Economisch geweld

Seksueel geweld


Grafiek 65: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie, aandeel mannen* (2008) mannen 100%

Verdachte

80%

Slachtoffer

60% 40% 20% 0% Fysiek geweld

Psychologisch geweld

Economisch geweld

Seksueel geweld


partnergeweld

287

hoofdstuk 11

288 Grafiek 66: Relatie met de dader bij geregistreerd intrafamiliaal geweld in spoedgevallendiensten (2007)

Partner Ex-partner (Stief-)ouder Kind Broer of zus

Bron: FOD Volksgezondheid, Registratrieproject intrafamiliaal geweld in spoedgevallendiensten.

In 2007 liep er onder impuls van de FOD Volksgezondheid een uniek registratieproject in de spoedgevallendiensten van 23 ziekenhuizen, verspreid over het land. Enerzijds werd er geregistreerd wanneer artsen het vermoeden hadden dat het om een geval van intrafamiliaal geweld ging, anderzijds werden vermoedelijke slachtoffers en hun begeleiders gevraagd een aantal vragen te beantwoorden. Er werden in het totaal 404 gevallen geregistreerd van vermoedelijk intrafamiliaal geweld. In 301 gevallen werd dit vermoeden bevestigd en werd er medewerking verleend aan het invullen van de vragenlijst. Dit zijn geen erg grote aantallen. Niettemin presenteren we de gegevens, omdat ze een uniek licht werpen op de gevolgen van intrafamiliaal geweld en in feite een aanvulling vormen op enquêtegegevens en politiestatistieken. Intrafamiliaal geweld is ruimer dan partnergeweld en omvat ook kindermishandeling, oudermishandeling en geweld tussen broers en zussen. In drie vierde van de gevallen was de dader echter de partner of de expartner. Vier op de vijf slachtoffers is vrouw. (grafiek 66)

partnergeweld

289

hoofdstuk 11

290 In meer dan de helft van de gevallen van intrafamiliaal geweld in het registratieproject kloppen slachtoffers aan bij de spoedgevallendienst met breuken. Soms zijn die zo erg dat een hospitalisatie vereist is. Er worden ook regelmatig sporen van dwang teruggevonden. Verder zijn slachtoffers bewerkt met voorwerpen of wapens, of werden ze gewurgd of verstikt. In één van de 404 gevallen overleed het slachtoffer. (grafiek 67) Grafiek 67: Klinische vaststellingen bij vermoeden van intrafamiliaal geweld door spoedgevallenarts (2007) Breuken (minder dan 24u hospitalisatie) Breuken (24u of langer hospitalisatie) Sporen van dwang Verstikking of wurging Gebruik van wapens of andere voorwerpen Hersenschudding en/of bewusteloosheid Brandwonden Verdrinking Dood van het slachtoffer Niet gespecificeerd 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%


40%

45%

50%

23 Dit cijfer zou hoger liggen, als er enkel rekening wordt gehouden met de slachtoffers die aan het werk zijn.

Wanneer de spoedartsen het vermoeden hebben van intrafamiliaal geweld, wordt er uiteindelijk maar in vier op de tien gevallen een medisch attest uitgeschreven dat kan worden gebruikt om klacht in te dienen bij de politie of in een rechtszaak. In één op de zes gevallen is een hospitalisatie vereist. In één op de tien gevallen is het slachtoffer tijdelijk werkonbekwaam.23 Slechts één op de acht slachtoffers wordt verder opgevolgd door de huisarts. De cijfers voor psychische of sociale ondersteuning zijn vergelijkbaar. (grafiek 68) Grafiek 68: Gevolg dat wordt gegeven aan medische vaststellingen bij vermoeden van intrafamiliaal geweld door spoedgevallenarts (2007) Medische verstrekkingen zonder hospitalisatie Hospitalisatie Opvolging door de behandelende arts Medisch attest voor juridische redenen Tijdelijke werkonbekwaamheid van maximum 7 dagen Tijdelijke werkonbekwaamheid van meer dan 7 dagen Psychische ondersteuning Sociale ondersteuning Geen enkel gevolg Niet gespecificeerd 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%


35%

40%

45%

50%

partnergeweld

291

hoofdstuk 11

292 In één op de twintig gevallen van het geregistreerde intrafamiliaal geweld stelt de arts vast dat het slachtoffer verkracht is. Wanneer aan slachtoffers wordt gevraagd wat hen is overkomen, vermelden ze dat ze ongewenst zijn aangeraakt, werden geconfronteerd met zedenschennis en pornografie, en dat er werd geprobeerd hen te verkrachten. (grafiek 69) Grafiek 69: Verklaringen van het slachtoffer en klinische vaststellingen in verband met seksueel geweld bij geregistreerd intrafamiliaal geweld in spoedgevallendiensten (2007) 7%

Klinische vaststelling door arts

6%

Verklaring slachtoffer

5% 4% 3% 2% 1% 0% Klinische vaststelling verkrachting

Poging tot verkrachting

Ongewenste aanrakingen

Zedenschennis; pornografie


24 Stalking wordt in de politiestatistieken ‘belaging’ genoemd.

11.2 Specifieke vormen van geweld tussen ex-partners Een aantal vormen van geweld komt hoofdzakelijk voor tussen ex-partners. De politie registreert klachten in verband met het weigeren van het recht op persoonlijk contact, de niet-betaling van onderhoudsgeld en stalking.24 Gemiddeld per dag zijn er dat respectievelijk 37, 6 en 64. De daders van stalking zijn niet altijd ex-partners, hoewel dat vaak zo is. In drie vierde van de gevallen is het slachtoffer vrouw, in één vierde man. Het weigeren van het recht op persoonlijk contact en de niet-betaling van onderhoudsgeld zijn indicaties dat de omgang tussen ex-partners na een scheiding niet goed verloopt. Mannen maken zich hoofdzakelijk schuldig aan het niet betalen van onderhoudsgeld, vrouwen aan het weigeren van persoonlijk contact. (tabel 125 en 126) TABEL 125: Specifieke vormen van geweld tussen ex-partners (2010)

Weigering recht op persoonlijk contact Niet-betaling onderhoudsgeld Stalking

Aantal 13.447 2.280 23.291

Gemiddeld per dag 37 6 64

Bron: Dienst politiestatistieken, Rapport criminaliteitsstatistieken 2000-2010, p. 13.

partnergeweld

293

hoofdstuk 11

294 TABEL 126: Slachtoffers en verdachten van specifieke vormen van geweld tussen ex-partners naar geslacht (2008)

Weigering recht op persoonlijk contact Niet-betaling onderhoudsgeld Stalking

Slachtoffers Vrouwen Mannen 37% 63% 81% 19% 73% 27%

Verdachten Vrouwen Mannen 73% 27% 7% 93% 22% 78%

Bron: Federale Politie, Directie van de Operationele Politionele Informatie. TABEL 127: Andere vormen van gendergerelateerd geweld (2010)

Verkrachting Aanranding van de eerbaarheid Groepsverkrachting Mensenhandel - seksuele uitbuiting Schijnhuwelijken Gedwongen huwelijken Vrouwelijke genitale verminking

Aantal 2.911 3.432 235 118 2.218 13 1

Gemiddeld per dag 8 9 0,6 0,3 6 0,036 0,003

Bron: Dienst politiestatistieken, Rapport criminaliteitsstatistieken 2000-2010, p. 13.

11.3 Andere vormen van gendergerelateerd geweld Hoewel mannen soms ook slachtoffer worden van partnergeweld en vrouwen soms ook dader zijn, blijft partnergeweld gendergerelateerd. Vrouwen hebben meer kans om er slachtoffer van te worden. Een aantal factoren speelt hierin een rol. In de eerste plaats zijn er de fysieke verschillen tussen vrouwen en mannen, waardoor vrouwen dikwijls minder sterk zijn dan hun partner. Seksestereotiepe rollenpatronen plaatsen vrouwen in een passieve rol. Ten slotte zijn er nog de maatschappelijke verschillen, waardoor heel wat vrouwen zich financieel-economisch minder onafhankelijk kunnen opstellen. Behalve partnergeweld zijn er nog andere vormen van gendergerelateerd geweld. Een aantal ervan kwam reeds ter sprake in hoofdstuk 10 bij de geweldmisdaden. Tabel 127 geeft opnieuw een overzicht van de registraties bij de politie. Gemiddeld registreert de politie per dag 8 verkrachtingen en 9 aanrandingen van de eerbaarheid. Groepsverkrachtingen komen bijna dagelijks voor. Meer dan 100 gevallen van mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting werden geregistreerd in 2010, naast 13 gedwongen huwelijken en 1 genitale verminking. (tabel 127)

partnergeweld

295

hoofdstuk 11

296 TABEL 128: Slachtoffers en verdachten van andere vormen van gendergerelateerd geweld naar geslacht* (2008)

Verkrachting Aanranding van de eerbaarheid met geweld of bedreiging Aanranding van de eerbaarheid zonder geweld of bedreiging Groepsverkrachting Mensenhandel - seksuele uitbuiting Schijnhuwelijken Gedwongen huwelijken Vrouwelijke genitale verminking

Slachtoffers Vrouwen Mannen 87% 13% 86% 14% 82% 18% 89% 11% 100% 0% 60% 40% g.g. g.g. g.g. g.g.

Verdachten Vrouwen Mannen 2% 98% 2% 98% 2% 98% 3% 97% 29% 71% 49% 51% g.g. g.g. g.g. g.g.

g.g.: geen gegevens beschikbaar * De percentages hebben enkel betrekking op het aantal registraties waarbij het geslacht van het slachtoffer en de verdachte duidelijk werd vermeld. Bron: Federale Politie, Directie van de Operationele Politionele Informatie.

Seksueel geweld wordt voor 98% gepleegd door mannen. De grote meerderheid van de slachtoffers is vrouw, maar dat neemt niet weg dat 11% tot 18% van de slachtoffers van seksueel geweld man is. Alle slachtoffers van mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting waren vrouw, maar ook 3 op de 10 verdachten is vrouw. Schijnhuwelijken zijn min of meer gelijk verdeeld aan de kant van de verdachten, maar vrouwen worden er wel vaker het slachtoffer van, namelijk 60% tegenover 40% mannelijke slachtoffers. (tabel 128)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: IGVM, 2010. - Geweld wat nu?, Brussel: IGVM, 2010. - Website IGVM: www.igvm.belgium.be - Website Belgische federale politie, rubriek criminaliteitsstatistieken en rubriek Veiligheidsmonitor: www.polfed-fedpol.be - Website Dienst voor het Strafrechtelijk beleid: www.dsb-spc.be

partnergeweld

297

Hoofdstuk 12 mobiliteit

Hoofdstuk 12 Mobiliteit

hoofdstuk 12

300 25 De BELDAM-enquête van de FOD Mobiliteit en Vervoer en de POD Federaal Wetenschapsbeleid, over de dagelijkse mobiliteit van de Belgen, zal eind 2011 ongetwijfeld nieuwe interessante gegevens aan het licht brengen.

Personenvervoer heeft de afgelopen decennia grote veranderingen gekend. Heel wat studies geven aan dat er op dit gebied aanzienlijke verschillen zijn tussen vrouwen en mannen.25 De genderstatistieken van de federale overheid inzake de mobiliteit van de Belgen houden momenteel voornamelijk verband met de verkeersveiligheid, die vaak een afspiegeling is van een verschillend gebruik van vrouwen en mannen van vervoersmiddelen en van een verschillend gedrag op de weg.

12.1 Betrokkenheid van vrouwen en mannen bij verkeersongevallen De overgrote meerderheid van de personen die betrokken raken bij een verkeersongeval is man (65,3%). Van de bestuurders die betrokken zijn in een ongeval is 68,8% man, van de passagiers maar 40,7%. Zowel vrouwen (78,5%) als mannen (92%) zijn vaker als bestuurder van een voertuig betrokken bij een ongeval dan als passagier (respectievelijk 21,5% en 8%). Het feit dat heel wat bestuurders alleen in de wagen zitten en vrouwen vaker passagier zijn dan mannen speelt in deze cijfers uiteraard een rol. (tabel 129, grafiek 70 en 71) TABEL 129: Vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009)

Type gebruiker Bestuurder Passagier Totaal Bronnen: ADSEI; BIVV.

Aantal Vrouwen Mannen 27.359 60.455 7506 5147 34.865 65.602

Vrouwen 31,2% 59,3% 34,7%

Aandeel Mannen 68,8% 40,7% 65,3%

Totaal 100,0% 100,0% 100,0%


mobiliteit

301

hoofdstuk 12

302 Grafiek 70: Aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009) Vrouwen

Bestuurder

Mannen Passagier

Totaal 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Bronnen: ADSEI; BIVV. Grafiek 71: Verdeling van vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009) Bestuurder

Vrouwen

Passagier Mannen 0%

10%

Bronnen: ADSEI; BIVV.

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

26 De cijfers van dodelijke ongevallen zijn gebaseerd op het aantal slachtoffers dat ter plaatse of binnen de 30 dagen na het ongeval overlijdt. Gewonden zijn ‘ernstig gewond’ als ze langer dan 24 uur in het ziekenhuis moeten verblijven. 27 Betrokkenen van wie het geslacht niet bekend is, worden niet in aanmerking genomen. Het gaat om 1.094 gevallen, ofwel 1,1%. Elke persoon die betrokken is bij een ongeval en die niet wordt geregistreerd als overleden of ernstig of lichtgewond, wordt beschouwd als ‘niet gewond’.

Wat de ernst van ongevallen betreft, zien we dat mannen veel vaker betrokken zijn bij dodelijke ongevallen (75%, tegenover 25% vrouwen), ongevallen met ernstige gewonden (69%) of zonder gewonden (74%).26 Bij de ongevallen met lichtgewonden is 59% van de betrokkenen man, tegenover 41% vrouwelijke betrokkenen. (tabel 130, grafiek 72) TABEL 130: Aantal en aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval met gewonden, naar ernst van de verwondingen (2009)27

Ernst van de verwondingen Overleden Ernstig gewond Lichtgewond Niet gewond Totaal Bronnen: ADSEI; BIVV.

Vrouwen 234 1.860 22.992 9.778 34.865

Aantal Mannen 705 4.150 32.625 28.122 65.602

Totaal 939 6.010 55.617 37.900 100.467

Vrouwen 24,9% 30,9% 41,3% 25,8% 34,7%

Aandeel Mannen 75,1% 69,1% 58,7% 74,2% 65,3%

Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

mobiliteit

303

hoofdstuk 12

304 Grafiek 72: Aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval met gewonden, naar ernst van de verwondingen (2009)

Vrouwen Overleden

Mannen

Ernstig gewond

Lichtgewond

Niet gewond

Totaal 0%

10%


20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90% 100%

Als de leeftijd van de personen die betrokken raken bij een verkeersongeval in beschouwing wordt genomen, dan zien we dat mannen in alle leeftijdscategorieën meer gevaar lopen dan vrouwen om ernstig gewond te raken of te overlijden bij een verkeersongeval. Meisjes lopen tussen hun 15 en 24 jaar het meeste kans om betrokken te raken in een zwaar verkeersongeval. Voor mannen komt de piek iets later en is hij veel meer uitgesproken. Tussen 20 en 34 jaar lopen mannen meer dan drie keer meer kans dan vrouwen om betrokken te raken in een zwaar verkeersongeval. Boven de leeftijd van 55 jaar wordt dit verschil tussen vrouwen en mannen kleiner. Uit hoofdstuk 1 bleek overigens dat mannen tussen 19 en 35 jaar in het algemeen (d.i. voor alle doodsoorzaken samen) meer dan tweemaal zoveel kans hebben dan vrouwen om te overlijden. (tabel 131, grafiek 73)

mobiliteit

305

hoofdstuk 12

306 TABEL 131: Aantal en aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een dodelijk ongeval of een ongeval met zwaargewonden, naar leeftijdscategorie (2009)

Leeftijdscategorie 0-4 jaar 5-9 jaar 10-14 jaar 15-19 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70-74 jaar 75-79 jaar 80-84 jaar 85-89 jaar 90-94 jaar 95+ jaar Bronnen: ADSEI; BIVV.

Vrouwen 25 37 57 201 226 171 117 135 150 159 132 129 108 99 111 118 72 34 6 1

Aantal Mannen 31 58 122 477 719 554 407 424 407 402 322 199 180 118 142 133 94 44 7 2

Totaal 56 95 179 678 945 725 524 559 557 561 454 328 288 217 253 251 166 78 13 3

Aandeel Vrouwen Mannen 44,4% 55,6% 38,9% 61,1% 31,8% 68,2% 29,6% 70,4% 23,9% 76,1% 23,6% 76,4% 22,3% 77,7% 24,2% 75,8% 26,9% 73,1% 28,3% 71,7% 29,1% 70,9% 39,3% 60,7% 37,5% 62,5% 45,6% 54,4% 43,9% 56,1% 47,0% 53,0% 43,4% 56,6% 43,6% 56,4% 46,2% 53,8% 33,3% 66,7%

Grafiek 73: Aantal vrouwen en mannen betrokken bij een dodelijk ongeval of een ongeval met zwaargewonden, naar leeftijdscategorie (2009) 800

Vrouwen

700

Mannen

600 500 400 300 200 100 0

0-4 jaar

5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar


mobiliteit

307

TABEL 132: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers op autosnelwegen, naar weggebruikertype (gewogen cijfers) (2008) Vrouwen 1% 11% 13% 39% 39% 43% 20% 29%

Vrachtwagen Motorfiets Lichte vrachtwagen Personenauto Voetgangers Autobus / autocar Onbekend Andere

Mannen 99% 89% 87% 61% 61% 57% 80% 71%

Bronnen: ADSEI; BIVV. Grafiek 74: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers op autosnelwegen, naar weggebruikertype (gewogen cijfers) (2008) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Vrouwen Mannen

re de An

d be

ke n

r au to bu

s/

an tg Vo e

On

ca

rs ge

ut o ne

na

n so Pe r

Au to

Lic

ht ev

ra c

ht wa ge

ts fie M ot or

tw ag e

n


Vr ac h

hoofdstuk 12

308

28 De gegevens in deze paragraaf zijn ontleend aan het “Themarapport Autosnelwegen” (2010) van het BIVV.

12.2 De veiligheid van vrouwen en mannen op de autosnelwegen28 In het algemeen zijn mannen vaker betrokken bij ongevallen op de autosnelweg. Er zijn echter duidelijke verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke slachtoffers naar weggebruikertype; het aandeel slachtoffers per type van vervoermiddel weerspiegelt in grote mate het verschillend gebruik van elk type voertuig door vrouwen en mannen. Vrouwen vertegenwoordigen bijvoorbeeld slechts 1% van de slachtoffers onder vrachtwagenchauffeurs, 11% bij de slachtoffers bij motorbestuurders en 13% bij de chauffeurs van lichte vrachtwagens. Daarentegen maken vrouwen 39% uit van de slachtoffers van ongevallen met auto’s en met voetgangers, en 43% van de ongevallen met autobussen. (tabel 132, grafiek 74)

mobiliteit

309

hoofdstuk 12

310 TABEL 133: Evolutie van het aantal en aandeel dodelijk gewonde fietsers (overleden binnen de 30 dagen na het ongeval), naar geslacht (1991-2007) Aantal 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gemiddelde Bronnen: ADSEI; BIVV.

Vrouwen 51 36 33 51 33 28 38 45 37 45 31 23 32 18 28 31 24 34,4

Mannen 115 111 104 100 95 92 84 90 85 89 97 81 77 60 43 60 64 85,1

Aandeel Vrouwen Mannen 30,7% 69,3% 24,5% 75,5% 24,1% 75,9% 33,8% 66,2% 25,8% 74,2% 23,3% 76,7% 31,1% 68,9% 33,3% 66,7% 30,3% 69,7% 33,6% 66,4% 24,2% 75,8% 22,1% 77,9% 29,4% 70,6% 23,1% 76,9% 39,4% 60,6% 34,1% 65,9% 27,3% 72,7% 28,8% 71,2%

29 De gegevens in deze paragraaf zijn ontleend aan het “Themarapport Fietsers: verkeersongevallen met fietsers 20002007” (2009) van het BIVV. 30 2008/19, Glorieux, I., J. Minnen en T-P. van Tienoven, Tijdsbesteding in België. Veranderingen in tijdsbesteding tussen 1999 en 2005 (tabellenboekje), Brussel: Onderzoeksgroep TOR, Departement Sociologie, 2008.

12.3 De veiligheid van vrouwen en mannen op de fiets29 Tussen 1991 en 2007 waren 71% van de dodelijke slachtoffers bij ongevallen met fietsers mannen, tegenover 29% vrouwelijke slachtoffers. Dit aanzienlijke verschil is slechts ten dele toe te schrijven aan het feit dat mannen zich iets vaker dan vrouwen verplaatsen met de fiets (gemiddeld 41 minuten per week voor mannen, tegen 34 minuten voor vrouwen).30 Per minuut op de fiets lopen mannen tweemaal meer kans op een ongeval dan vrouwen. In 2002 was het verschil tussen het aantal vrouwelijke en mannelijke slachtoffers het grootste (22% vrouwelijke slachtoffers, tegenover 78% mannelijke slachtoffers) en in 2005 het kleinste (39% vrouwelijke slachtoffers, tegenover 61% mannelijke slachtoffers). Als we de cijfers van 1991 vergelijken met die van 2007, zonder rekening te houden met de soms grote schommelingen tussen de verschillende jaren, dan zien we dat het aantal vrouwelijke slachtoffers is gedaald van 51 in 1991 naar 24 in 2007 (-53%) en het aantal mannelijke slachtoffers van 115 naar 64 (-45%). (tabel 133, grafiek 75)

mobiliteit

311

hoofdstuk 12

312 Grafiek 75: Evolutie van het aantal dodelijk gewonde fietsers (overleden binnen de 30 dagen na het ongeval), naar geslacht (19912007) 140

Vrouwen

120

Mannen

100 80 60 40 20 0

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007


31 De gegevens in deze paragraaf zijn ontleend aan het “Themarapport Motorrijders: ongevallen met een motorfiets 20002007” (2009) van het BIVV.

12.4 De veiligheid van vrouwen en mannen op de motor31 89% van de motorrijders die het slachtoffer zijn van een ongeval zijn mannen. Vrouwen vertegenwoordigen slechts 5% van de bestuurders van een motor die slachtoffer worden van een ongeval, maar 76,5% van de passagiers van een motor die betrokken zijn bij een ongeval zijn vrouwen. (tabel 134, grafiek 76) TABEL 134: Aantal en aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar geslacht en het feit of ze bestuurder dan wel passagier waren (2007)

Type gebruiker Bestuurder Passagier Totaal Bronnen: ADSEI; BIVV.

Aantal Vrouwen Mannen 191 3.592 273 84 464 3.676


mobiliteit

313

hoofdstuk 12

314 Grafiek 76: Aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar geslacht en het feit of ze bestuurder dan wel passagier waren (2007) 100%

Vrouwen

90%

Mannen

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Bestuurder

Passagier

Totaal

Bronnen: ADSEI; BIVV. TABEL 135: Aantal en aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar ernst van de verwondingen en geslacht (2007)

Ernst van de verwondingen Overleden (binnen 30 dagen) Ernstig gewond Lichtgewond Totaal Bronnen: ADSEI; BIVV.

Aantal Vrouwen Mannen 3 133 76 759 384 2.784 463 3.676


Van de 136 personen die in 2007 ten gevolge van een motorongeval overleden, waren er slechts 3 (2,2%) vrouwen. Ook de overgrote meerderheid van de licht- en zwaargewonde slachtoffers van een motorongeval zijn mannen. Als vrouwen betrokken zijn bij een motorongeval, raken ze meestal slechts lichtgewond. (tabel 135, grafiek 77) Opnieuw weerspiegelen deze cijfers genderverschillen bij motorbestuurders: dat zijn in meerderheid mannen. Grafiek 77: Aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar ernst van de verwondingen en geslacht (2007) 100%

Vrouwen

90%

Mannen

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Overleden (binnen 30 dagen)


Ernstig gewond

Lichtgewond

Totaal

mobiliteit

315

hoofdstuk 12

316 TABEL 136: Aandeel vrouwelijke en mannelijke bestuurders onder invloed van alcohol (2003, 2005, 2007) Vrouwen 1,03% 0,74% 1,08%

2003 2005 2007

Mannen 3,97% 2,80% 2,47%

Bron: BIVV, Observatorium voor de verkeersveiligheid. Grafiek 78: Aandeel vrouwelijke en mannelijke bestuurders onder invloed van alcohol (2003, 2005, 2007) 4,5%

Vrouwen

4,0%

Mannen

3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0%

2003

2005

2007

Bron: BIVV, Observatorium voor de verkeersveiligheid.

32 De gegevens in deze paragraaf zijn ontleend aan de “Nationale gedragsmeting: rijden onder invloed van alcohol 2007” (2009) van het BIVV. De cijfers zijn gebaseerd op politiecontroles. De steekproef van bestuurders bij wie de gegevens werden verzameld, bestaat hoofdzakelijk uit mannen tussen 26 en 54 jaar.

12.5 Rijden onder invloed van alcohol32 De nationale gedragsmeting betreffende rijden onder invloed van alcohol in 2007 toont aan dat 2% van de bestuurders onder invloed rijdt. Er zijn wat dit betreft echter grote verschillen tussen vrouwen en mannen: het aandeel bestuurders onder invloed van alcohol is duidelijk hoger bij mannen (2,5%) dan bij vrouwen (1%). Deze tendens wordt bevestigd door regressieanalyses, die aangeven dat de kans dat vrouwen onder invloed rijden maar 41% bedraagt van die kans bij mannen. De drie edities van de nationale gedragsmeting “Rijden onder invloed van alcohol” (2003, 2005 en 2007) tonen systematisch aan dat bestuurders onder invloed hoofdzakelijk mannen zijn. Het verschil tussen mannen en vrouwen lijkt niettemin kleiner te zijn geworden tussen 2003 en 2007. Dit heeft voornamelijk te maken met een vermindering van het aandeel mannelijke bestuurders onder invloed van alcohol, terwijl het aandeel vrouwelijke bestuurders onder invloed min of meer stabiel is gebleven tussen 2003 en 2007. (tabel 136, grafiek 78)

mobiliteit

317

hoofdstuk 12

318 De gegevens in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op de registraties van de politie en het parket. Ze werden verwerkt door de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, en aangeleverd of gepubliceerd door het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV). Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid: www.bivv.be - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be - Website FOD Mobiliteit en Vervoer: www.mobilit.fgov.be

Hoofdstuk 13 opleiding

Hoofdstuk 13 Opleiding

hoofdstuk 13

320 Onderwijs en opleiding zijn in grote mate gemeenschapsaangelegenheden; we zullen er in deze publicatie dan ook niet gedetailleerd op ingaan. Dit hoofdstuk wil vooral een algemeen beeld geven van het opleidingsniveau van Belgische vrouwen en mannen en van de genderverschillen met betrekking tot levenslang leren.

13.1 Opleidingsniveau van de Belgen De jongere generaties zijn gemiddeld steeds hoger opgeleid. Het opleidingsniveau van de Belgische bevolking hangt daardoor in sterke mate samen met leeftijd. Algemeen kunnen we stellen dat het opleidingsniveau daalt met de leeftijd: slechts 18% van 25-34-jarigen is laagopgeleid, terwijl 45,5% van de 55-64-jarigen en 66% van de 65-plussers laagopgeleid is. 44% van de 25-34-jarigen is hoogopgeleid, tegenover een kwart van de 55-64-jarigen en 14% van de 65-plussers. ‘Laagopgeleid’ wordt omschreven als maximum een diploma van het lager secundair onderwijs behaald hebben; ‘hoogopgeleid’ als minimum een diploma van het hoger onderwijs van het korte type behaald hebben. De mensen die maximum een diploma van het hoger secundair onderwijs hebben behaald, zijn ‘middenopgeleid’. Deze tendens vinden we terug bij zowel vrouwen als mannen, maar bij vrouwen is de evolutie nog meer uitgesproken. In de leeftijdscategorie 65+ is meer dan 70% van de vrouwen en bijna 60% van de mannen laagopgeleid, terwijl slechts 11,3% van de vrouwen en 18,6% van de mannen hoogopgeleid is. Bij de 25- tot 44-jarigen zijn vrouwen opvallend hoogopgeleid (49% van de 25-34-jarigen en 43% van de 35-44-jarigen), terwijl mannen vaker een middenniveau van opleiding hebben (respectievelijk 42% en 40,5%). Bij de 45-54-jarigen is er een vrij evenwichtige verhouding tussen het aantal laag-, gemiddeld en hoogopgeleiden (30% tot 35%), zowel bij vrouwen als bij mannen.

opleiding

321

hoofdstuk 13

322 TABEL 137: Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) 25-34 jaar Vrouwen Mannen Laagopgeleid 113.511 136.688 Middenopgeleid 239.584 295.679 Hoogopgeleid 344.431 267.755 Totaal 697.526 700.122

35-44 jaar Vrouwen Mannen 146.794 182.716 283.084 313.792 324.077 277.869 753.955 774.377



65+ jaar Vrouwen Mannen 765.249 466.675 195.014 178.270 122.817 147.471 1.083.080 792.417

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2010. TABEL 138: Verdeling van de Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) 25-34 jaar Vrouwen Mannen Laagopgeleid 16,3% 19,5% Middenopgeleid 34,3% 42,2% Hoogopgeleid 49,4% 38,3% Totaal 100,0% 100,0%

35-44 jaar Vrouwen Mannen 19,5% 23,6% 37,5% 40,5% 43,0% 35,9% 100,0% 100,0%




65+ jaar Vrouwen Mannen 70,7% 58,9% 18,0% 22,5% 11,3% 18,6% 100,0% 100,0%

Als we de twee uiterste leeftijdscategorieën vergelijken, zien we dat het aandeel hoogopgeleide vrouwen meer dan verviervoudigd is (van 11% bij 65+-ers naar 49% bij 25-34-jarigen), terwijl dit bij mannen slechts verdubbelde (van 19% naar 38%). Het aandeel laagopgeleide vrouwen daalde drastisch tot minder dan een vierde (van 71% naar 16%), terwijl dit aandeel bij mannen slechts tot een derde afnam (van 59% naar 19%). Samenvattend kunnen we zeggen dat het opleidingsniveau van vrouwen meer gestegen is dan dat van mannen. De jongere generaties vrouwen zijn gemiddeld zelfs hoger opgeleid dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. (tabel 137 en 138, grafiek 79)

opleiding

323

Grafiek 79: Verdeling van de Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) Laagopgeleid Middenopgeleid

25-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar


55-64 jaar

Mannen

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Hoogopgeleid

Mannen

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Vrouwen

hoofdstuk 13

324

65+ jaar

Als we voor elke leeftijdscategorie het aandeel mannen en vrouwen in de verschillende opleidingsniveaus vergelijken, komen we tot weinig verrassende vaststellingen: vrouwen zijn in de meerderheid bij de laagopgeleide 65-plussers, terwijl mannen de meerderheid vormen van de hoogopgeleiden in die leeftijdscategorie. Bij de 45- tot 64-jarigen is het aandeel vrouwen en mannen voor alle opleidingsniveaus min of meer gelijk. In de jongste leeftijdscategorieën zijn vrouwen in de meerderheid bij de hoogopgeleiden, terwijl mannen de meerderheid vormen bij de gemiddeld tot laagopgeleiden. In nauwelijks twee generaties tijd is het verschil in opleidingsniveau tussen vrouwen en mannen in grote mate verschoven in het voordeel van vrouwen. (tabel 139) TABEL 139: Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) 25-34 jaar Vrouwen Mannen Laagopgeleid 45,4% 54,6% Middenopgeleid 44,8% 55,2% Hoogopgeleid 56,3% 43,7% Totaal 49,9% 50,1%





65+ jaar Vrouwen Mannen 62,1% 37,9% 52,2% 47,8% 45,4% 54,6% 57,7% 42,3%

opleiding

325

hoofdstuk 13

326 TABEL 140: Aandeel werknemers dat een opleiding heeft gevolgd, aantal opleidingsuren en opleidingskosten, naar sector en geslacht (2010) Gemiddelde Gemiddeld aantal Werknemers opleidingskost opleidingsuren (in euro) Landbouw Industrie Winningsindustrie Verwerkende industrie Energie en water Bouw Handel, transport en communicatie Transport (bv. post) Communicatie Handel en reparatie Horeca

Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen 9,7% 4,9% 19,7 17 881 1.141 41,7% 44,0% 25,4 27,3 1.403 1.545 26,5% 29,0% 21,3 31,1 1.489 1.086 38,7% 42,3% 24,4 26,2 1.227 1.341 76,9% 66,3% 31,6 37,3 2.482 3.199 18,9% 17,6% 23,3 25 1.102 955 33,2% 34,1% 23,3 40,6 1.181 2.092 48,7% 38,9% 33,1 54,7 1.695 2.679 45,4% 43,9% 25 30,8 1.655 2.168 30,0% 29,0% 19,2 26,1 902 1.296 17,1% 14,2% 17,3 18,4 659 633

Financiële dienstverlening, vastgoed, en overige zakelijke dienstverlening

32,6%

35,8%

29,7

30,5

1.883

2.095

Financiële dienstverlening en verzekeringen Vastgoed en overige zakelijke dienstverlening Overige diensten

56,1% 23,6% 56,2%

60,9% 26,2% 39,6%

27,5 31,8 21,9

26,3 34,3 30,4

2.355 1.456 614

2.421 1.805 955

Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

60,5%

45,3%

21,9

31

607

936

Collectieve, sociale en persoonlijke diensten

16,9%

19,6%

22,1

25,7

833

1.107

Bronnen: NBB, Balanscentrale.

13.2 Levenslang leren In 2010 was het aandeel vrouwelijke werknemers dat een opleiding volgde in de meeste economische sectoren hoger dan het aandeel mannelijke werknemers dat een opleiding volgde. In de sectoren ‘Energie en water’, ‘Transport’ en ‘Gezondheidszorg en sociale diensten’ loopt dat verschil op tot 10 procentpunt en meer. Met betrekking tot het gemiddelde aantal opleidingsuren zien we echter dat in de overgrote meerderheid van de sectoren mannen langer durende opleidingen volgen dan vrouwen. De sector ‘Financiële diensten en verzekeringen’ en de landbouwsector zijn de enige twee sectoren waarin het gemiddelde aantal opleidingsuren van vrouwen dat van mannen overtreft. Bovendien is de gemiddelde kostprijs van de opleidingen van vrouwen, met uitzondering van drie sectoren (Winningsindustrie, Bouw en Horeca), lager dan die van mannen. (tabel 140)

opleiding

327

hoofdstuk 13

328 TABEL 141: Evolutie van het aantal uren waarvoor terugbetaling werd gevraagd in het kader van betaald educatief verlof, naar geslacht (1995-2009)

1995/1996 1996/1997 1997/1998 1998/1999 1999/2000 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009

Vrouwen 936.871 837.676 638.142 655.439 907.139 1.145.342 1.200.458 1.301.185 1.399.835 1.482.139 1.500.936 1.381.243 1.502.091 1.655.209

Aantal opleidingsuren Mannen Totaal 2.747.427 3.684.298 2.453.356 3.291.032 2.145.065 2.783.207 2.321.571 2.977.010 2.565.742 3.472.881 2.869.388 4.014.730 2.942.025 4.142.483 3.179.887 4.481.072 3.753.521 5.153.356 3.409.578 4.891.718 3.180.209 4.681.145 2.842.901 4.224.143 2.912.980 4.415.072 2.843.693 4.498.902

Vrouwen 25,43% 25,45% 22,93% 22,02% 26,12% 28,53% 28,98% 29,04% 27,16% 30,30% 32,06% 32,70% 34,02% 36,79%

Bron: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, Directie Betaald Educatief Verlof.

Aandeel Mannen 74,57% 74,55% 77,07% 77,98% 73,88% 71,47% 71,02% 70,96% 72,84% 69,70% 67,94% 67,30% 65,98% 63,21%

Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Het betaald educatief verlof is een recht van werknemers in de privésector om erkende opleidingen te volgen en afwezig te zijn van het werk met behoud van loon. Gevolgde opleidingen hoeven niet noodzakelijk in overeenstemming te zijn met het uitgeoefende beroep en kunnen ook van algemene aard zijn. Dit systeem is bedoeld om sociale ongelijkheid tegen te gaan, waaronder de minder voordelige positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Als we het aandeel vrouwen en mannen analyseren dat tussen 1995 en 2008 betaald educatief verlof heeft genoten, zien we dat vrouwen in deze hele periode slechts een kwart tot één derde van de uren voor hun rekening nemen waarvoor een vergoeding werd gevraagd. We merken echter dat tussen 1995/1996 en 2008/2009 de verhouding tussen vrouwen en mannen die betaald educatief verlof hebben genoten, minder ongelijk is geworden. (tabel 141, grafiek 80)

opleiding

329

Grafiek 80: Evolutie van het aantal uren waarvoor terugbetaling werd gevraagd in het kader van betaald educatief verlof, naar geslacht (1995-2009) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Vrouwen

00 9

00 8 20 0

8/ 2

00 7 20 0

7/ 2

00 6 20 0

6/ 2

00 5 20 0

5/ 2

00 4 20 0

4/ 2

00 3 20 0

3/ 2

00 2 20 0

2/ 2

00 1 20 0

1/ 2

00 0 20 0

0/ 2

99 9 19 9

9/ 2

99 8 19 9

8/ 1

99 7

7/ 1

19 9

6/ 1

5/ 1

99 6

Mannen

19 9

19 9

hoofdstuk 13

330

Bron: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, Directie Betaald Educatief Verlof.

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be - Website FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: www.werk.belgie.be - Website Vlaamse onderwijsstatistieken en publicaties: www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken - Website van de Administration générale de l’enseignement et de la recherche scientifique van de Federatie Wallonië-Brussel: www.enseignement.be

opleiding

331

Hoofdstuk 14 wetenschap en technologie

Hoofdstuk 14 wetenschap en technologie

hoofdstuk 14

334 In het verleden was wetenschap, en dan vooral exacte en toegepaste wetenschappen, een waar mannenbastion. De laatste decennia komt daar weliswaar verandering in, maar de genderverschillen blijven dikwijls groot. Zowel de instroom van meisjes naar deze studierichtingen, als de doorstroming naar (hogere) onderzoeksfuncties blijven knelpunten.

14.1 Onderzoek en ontwikkeling Technologie en innovatie zijn prioriteiten in het Europees beleid. In het kader van de ‘Europa 2020’-strategie worden indicatoren berekend in verband met de investeringen van Lidstaten in ‘Research & Development’ (R&D). In het Nederlands wordt dit ‘Onderzoek en Ontwikkeling’ (O&O) genoemd. De Belgische cijfers worden verzameld door de POD Federaal Wetenschapsbeleid. Ze zijn in detail te raadplegen op de website www.belspo.be. De berekeningen van de personeelsaantallen gebeuren op basis van voltijdse equivalenten. Dat wil zeggen dat deeltijds werkende onderzoekers (in meerderheid vrouwen) in de telling maar worden meegerekend naar rata van hun percentage deeltijd. Iemand die 4/5 werkt, wordt geteld als 0,8, een halftijdse kracht als 0,5 en een voltijdse onderzoeker als 1.

wetenschap en technologie

335

hoofdstuk 14

336 Grafiek 81: Aantal onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten, naar geslacht (2009) 16.000

Vrouwen

14.000

Mannen

12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

Ondernemingen

Overheid

Bron: Website POD Federaal Wetenschapsbeleid.

Hoger onderwijs

Private non-profit

In het totaal is 31,6% van de onderzoekers, uitgedrukt in voltijdse equivalenten, vrouw. Er bestaan echter grote verschillen naar sector. Van de onderzoekers aan universiteiten en hogescholen is 42,2% vrouw. In ondernemingen is dat aandeel maar de helft, namelijk 21%. De overheidssector situeert zich daar tussenin met 32,5% vrouwelijke onderzoekers, in voltijdse equivalenten. De erg kleine sector van de private nonprofit, doet het relatief goed met 40,8%. (tabel 142, grafiek 81) TABEL 142: Aantal en aandeel onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten, naar geslacht (2009)

Aantal Vrouwen Mannen Totaal Aandeel Vrouwen Mannen

Ondernemingen

Overheid

Hoger onderwijs

Private non-profit

Totaal

3.756 14.116 17.872

916 1.904 2.820

7.277 9.975 17.252

115 167 282

12.064 26.162 38.225

21,0% 79,0%

32,5% 67,5%

42,2% 57,8%

40,8% 59,2%

31,6% 68,4%



337

hoofdstuk 14

338 Over het algemeen is er een geleidelijke toename in het aandeel vrouwelijke onderzoekers waar te nemen. Al zijn de cijfers voor 2009 iets lager dan die voor 2008. (grafiek 82) Grafiek 82: Evolutie van het aandeel vrouwelijke onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten (2002-2009) 50%

Ondernemingen

45%

Overheid

40%

Hoger onderwijs

35%

Private non-profit

30%

Totaal

25% 20% 15% 10% 5% 0%

2002

2003

2004

2005

2006

2007


2008

2009

14.2 Academische wereld Bij de hogeschool- en universiteitsstudenten zijn de meisjes in de meerderheid met 54,8%. In de richtingen van exacte wetenschappen, wiskunde, informatica daalt hun aandeel echter tot 30,1% en bij de ingenieursstudies tot 23%. (tabel 143 en 144) TABEL 143: Hogeschool- en universiteitsstudenten naar geslacht (2009)

Totaal

Vrouwen 54,8%

Mannen 45,2%

Bron: Website Eurostat. TABEL 144: Wiskunde-, wetenschappen-, informatica- en ingenieursstudenten naar geslacht (2009)

Wetenschappen, wiskunde en informatica Ingenieursstudies Bron: Website Eurostat.

Vrouwen 30,1% 23,0%

Mannen 69,9% 77,0%


339

hoofdstuk 14

340 TABEL 145: Academisch personeel naar graad en geslacht (2007)

Graad A Graad B Graad C Graad D Totaal

Vrouwen 11% 25% 31% 48% 35%

Bron: Europese Commissie, She-Figures 2009, p. 75.

Mannen 89% 75% 69% 52% 65%

Bij het academisch personeel daalt het aandeel vrouwen met het niveau. Van de assistenten en predoctorale onderzoekers (graad D) is 48% vrouw. Van de postdoctorale onderzoekers (graad C) is 31% vrouw. Dat aandeel daalt tot 25% bij de docenten en hoofddocenten (graad B) en 11% bij de hoogleraren (graad A). (tabel 145, grafiek 83) Grafiek 83: Academisch personeel naar graad en geslacht (2007) 100%

Vrouwen

90%

Mannen

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Graad A

Graad B

Graad C

Bron: Europese Commissie, She-Figures 2009, p. 75.

Graad D


341

hoofdstuk 14

342 TABEL 146: Informaticaspecialisten naar geslacht (2007, 2010)

Vrouwen Mannen Totaal

Aantal 14.027 72.001 86.028

2007 Aandeel 16,3% 83,7% 100,0%

Aantal 19.276 89.645 108.921

Bron: ADSEI, Enquête naar de Arbeidskrachten, 2007 en 2010.

2010 Aandeel 17,7% 82,3% 100,0%

14.3 Informaticaspecialisten Het merendeel van de informaticaspecialisten is man: 82,3%. Het aandeel vrouwelijke informaticaspecialisten is de laatste jaren evenwel licht gestegen van 16,3% in 2007 tot 17,7% in 2010. (tabel 146)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: - Vrouwen aan de top, Brussel: IGVM, 2008. - She Figures 2009. Statistics and Indicators on Gender Equality in Science, Brussel: Europese Commissie, 2009. - Website POD Federaal Wetenschapsbeleid: www.belspo.be - Website Eurostat: epp.eurostat.ec.europa.eu - Website ADSEI: www.statbel.fgov.be


343

Hoofdstuk 15 ict-gebruik

Hoofdstuk 15 ICT-gebruik

hoofdstuk 15

346 De Algemene Directie Statistiek en Economische informatie organiseert jaarlijks een enquête naar het ICT-gebruik van huishoudens en individuen. Het doel van deze enquête is de digitale kloof in beeld brengen. De digitale kloof heeft een genderdimensie: mannen gebruiken gemiddeld vaker een computer en internet dan vrouwen. Maar deze kloof is vooral leeftijds- en opleidingsgebonden: het verschil is immers het grootst tussen jongeren en ouderen en tussen hoger en lager opgeleiden. ICT vindt echter met rasse schreden ingang in de samenleving, zodat de verschillen ieder jaar kleiner worden. De cijfers hebben betrekking op Belgen van 16 tot 74 jaar.

15.1 Computergebruik 59% van de vrouwen en 69% van de mannen gebruikt dagelijks een computer. Wanneer het wekelijkse computergebruik als maatstaf wordt genomen, dan stijgen deze percentages tot 73% van de vrouwen en 80% van de mannen. 18% van de vrouwen en 12% van de mannen heeft nog nooit gebruik gemaakt van een computer. Deze groep wordt evenwel elk jaar kleiner. In 2006 was nog bijna een derde van de vrouwen en een vierde van de mannen ‘computeranalfabeet’. (tabel 147 en 148, grafiek 84 en 85) TABEL 147: Frequentie van computergebruik naar geslacht (2010)

Dagelijks Minstens 1 maal per week, minder dan dagelijks Minstens 1 maal per maand, minder dan wekelijks Minder dan 1 maal per maand Nooit Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

Vrouwen 59% 14% 2% 7% 18%

Mannen 69% 11% 2% 5% 12%

ict-gebruik

347

hoofdstuk 15

348 Grafiek 84: Frequentie van computergebruik naar geslacht (2010) 80%

Vrouwen

70%

Mannen

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Dagelijks

Minstens 1 maal per week

Minstens 1 maal per maand

Minder dan 1 maal per maand

Nooit

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen. TABEL 148: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte (2006-2010)

Vrouwen Mannen

2006 31% 24%

2007 28% 21%

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

2008 26% 20%

2009 21% 15%

2010 18% 12%

Grafiek 85: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte (2006-2010) 35%

Vrouwen Mannen

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

2006

2007

2008

2009


2010

ict-gebruik

349

hoofdstuk 15

350 TABEL 149: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte naar leeftijd (2010)

16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar

Vrouwen 1% 9% 43%

Mannen 1% 6% 30%

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen. TABEL 150: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte naar opleidingsniveau (2010)


Vrouwen 50% 14% 8%


Mannen 36% 18% 3%

Het computergebruik hangt sterk samen met leeftijd en met opleidingsniveau. In de jongste leeftijdscategorie (16-24 jaar) heeft maar 1% van de vrouwen en de mannen nog nooit een computer gebruikt. De digitale kloof groeit met de leeftijd: bij de 55-plussers heeft 43% van de vrouwen en 30% van de mannen geen enkele ervaring met computers. We merken ook op dat het genderverschil zich situeert bij de oudere leeftijdscategorieën. (tabel 149) De digitale kloof tussen vrouwen en mannen neemt af naarmate het opleidingsniveau stijgt. 50% van de laagopgeleide vrouwen en 36% van de laagopgeleide mannen gebruikt nooit een computer. Bij de hoogopgeleiden is er echter nog steeds een genderverschil: 8% van de hoogopgeleide vrouwen is ‘computeranalfabeet’; bij de hoogopgeleide mannen is dat slechts 3%. Bij zij die een gemiddelde opleiding genoten, ligt het genderverschil in de andere richting: 18% van de mannen, tegenover 14% van de vrouwen maken nooit gebruik van een computer. (tabel 150)

ict-gebruik

351

hoofdstuk 15

352 TABEL 151: Aandeel vrouwen en mannen dat dagelijks een computer gebruikt naar leeftijd (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010)

16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar

Vrouwen 86% 79% 66%

Mannen 88% 84% 78%

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen. TABEL 152: Aandeel vrouwen en mannen dat dagelijks een computer gebruikt naar opleidingsniveau (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010)


Vrouwen 71% 75% 86%


Mannen 73% 83% 93%

Van de mensen die recent gebruik maakten van een computer, dat wil zeggen in de loop van de laatste drie maanden voorafgaand aan de enquête, maakt een vrij groot deel dagelijks gebruik van een computer. Ook hier bestaan er verschillen naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau, maar ze zijn minder uitgesproken. Bij de jongeren gebruikt 86% van de vrouwen en 88% van de mannen die recent een computer gebruikten deze dagelijks. Bij hoogopgeleide mannen loopt dat op tot 93%, maar zelfs bij de laagopgeleiden doet nog 71% van de vrouwen en 73% van de mannen die recent een computer gebruikten er dagelijks een beroep op. (tabel 151 en 152)

ict-gebruik

353

hoofdstuk 15

354 TABEL 153: Plaats van computergebruik naar geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010)

Thuis Op het werk In een onderwijsinstelling Bij iemand anders thuis Elders (bibliotheek, luchthaven, hotel, internetcafé, enz.) Uitsluitend op het werk Uitsluitend in een onderwijsinstelling Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

Vrouwen 94% 40% 11% 16% 8% 3% 0%

Mannen 95% 47% 11% 18% 12% 3% 0%

Wie een computer gebruikt, heeft er bijna altijd één thuis: dat geldt voor 94% van de vrouwen en 95% van de mannen. 40% van de vrouwen en 47% van de mannen gebruikt een computer op het werk. Rekening houdend met het feit dat mannen vaker een betaalde baan hebben dan vrouwen, zijn deze percentages zeer gelijklopend. Ongeveer 7 op 10 werkende vrouwen en mannen gebruikt (soms) een computer op het werk. Ook voor de andere plaatsen waar computers worden gebruikt, is er weinig verschil tussen vrouwen en mannen. Mannen maken iets vaker gebruik van een computer bij vrienden, familie, in een bibliotheek, of een internetcafé. 3% van de vrouwen en mannen gebruikt enkel op het werk een computer. Uitsluitend op school een computer gebruiken, komt niet voor. (tabel 153)

ict-gebruik

355

hoofdstuk 15

356 Grafiek 86: Frequentie van internetgebruik naar geslacht (2010) 70%

Vrouwen

60%

Mannen

50% 40% 30% 20% 10% 0%

Dagelijks

Minstens 1 maal per week

Minstens 1 maal per maand

Minder dan 1 maal per maand


Nooit

15.2 Internetgebruik De cijfers voor internetgebruik zijn zeer parallel aan die voor computergebruik, maar ze liggen telkens iets lager. 54% van de vrouwen en 66% van de mannen surft dagelijks op het internet. 71% van de vrouwen en 79% van de mannen doet dat minstens één keer per week. 21% van de vrouwen en 14% van de mannen heeft nog nooit gebruik gemaakt van internet. (tabel 154, grafiek 86) TABEL 154: Frequentie van internetgebruik naar geslacht (2010)

Dagelijks Minstens 1 maal per week, minder dan dagelijks Minstens 1 maal per maand, minder dan wekelijks Minder dan 1 maal per maand Nooit Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

Vrouwen 54% 17% 2% 5% 21%

Mannen 66% 13% 2% 5% 14%

ict-gebruik

357

hoofdstuk 15

358 De evolutie in internetgebruik gaat razendsnel: in 2005 had 43% van de vrouwen en 35% van de mannen nog nooit internet gebruikt; vijf jaar later is dat aandeel gehalveerd. (tabel 155, grafiek 87) TABEL 155: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet (2005-2010) 2005 43% 35%

Vrouwen Mannen

2006 37% 30%

2007 32% 25%

2008 30% 23%

2009 24% 17%

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen. Grafiek 87: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet (2005-2010) 50%

Vrouwen

45%

Mannen

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

2005

2006

2007

2008

2009

2010


2010 21% 14%

Opnieuw bestaat er een sterk verband tussen het internetgebruik enerzijds en leeftijd en opleidingsniveau anderzijds. Bij de 55-plussers heeft 50% van de vrouwen en 35% van de mannen nog nooit internet gebruikt. Bij de 25-54-jarigen is dat respectievelijk 11% en 8%, en van de jongste generatie heeft slechts 1% nog nooit internet gebruikt. Meer verfijnde leeftijdscategorieën zouden waarschijnlijk een meer geleidelijke overgang laten zien in de digitale kloof tussen jong en oud. De verschillen in opleidingsniveau zijn iets kleiner. 42% van de lager opgeleide vrouwen en 29% van de lager opgeleide mannen heeft nog nooit internet gebruikt; bij de hoogopgeleiden is dat nog 6% van de vrouwen en 2% van de mannen. (tabel 156 en 157) TABEL 156: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet naar leeftijd (2010)

16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar

Vrouwen 1% 11% 50%

Mannen 1% 8% 35%

Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen. TABEL 157: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet naar opleidingsniveau (2010)


Vrouwen 42% 14% 6%


Mannen 29% 9% 2%

ict-gebruik

359

hoofdstuk 15

360 TABEL 158: Online-activiteiten naar geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden gebruik maakten van internet) (2010)

Communicatie Informatie opzoeken

waarvan:

Informatie i.v.m. goederen en diensten Informatie i.v.m. gezondheid Informatie i.v.m. reizen Software downloaden (uitgezonderd spelletjes) Werk zoeken

Internetbankieren Verkoop van goederen en diensten Onlinecursus volgen Vrijetijdsbesteding Webradio of -tv Internetspelletjes met anderen waarvan: Spelletjes downloaden Uploaden eigen materiaal Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

Vrouwen 95% 92% 79% 54% 48% 19% 18% 62% 19% 3% 45% 24% 13% 10% 23%

Mannen 95% 91% 81% 41% 50% 35% 16% 69% 24% 7% 53% 33% 19% 18% 23%

De enquête peilt ook naar de aard van het internetgebruik. Tabel 158 geeft de online-activiteiten weer voor vrouwen en mannen die in de drie maanden voorafgaand aan de bevraging gebruik maakten van internet. Voor heel wat van deze online-activiteiten bestaan er geen grote genderverschillen. Bijna alle internetgebruikers communiceren via het internet. Vooral het gebruik van e-mail is vrij algemeen. Informatie opzoeken scoort het tweede hoogste. Vrouwen zoeken vaker informatie op in verband met gezondheid, mannen downloaden aanzienlijk meer software. Mannen doen ook vaker aan internetbankieren en gebruiken het internet vaker om goederen of diensten te verkopen, een onlinecursus te volgen, voor spelletjes, of voor webradio of -tv. Vrouwen zoeken iets vaker werk via het internet. Eigen foto’s en teksten uploaden naar het internet doen vrouwen en mannen evenveel. (tabel 158)

ict-gebruik

361

hoofdstuk 15

362 TABEL 159: Online-activiteiten naar leeftijd en geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden gebruik maakten van internet) (2010)

Software downloaden (uitgezonderd spelletjes)

Werk zoeken

Informatie opzoeken i.v.m. gezondheid

Webradio of -tv

Internetspelletjes met anderen

Spelletjes downloaden Bron: ADSEI, ICT-indicatoren bij huishoudens en individuen.

16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar 16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar 16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar 16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar 16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar 16-24 jaar 25-54 jaar 55-74 jaar

Vrouwen 30% 18% 11% 27% 19% 3% 41% 57% 56% 37% 23% 8% 23% 12% 7% 15% 10% 6%

Mannen 46% 34% 30% 19% 18% 5% 24% 44% 48% 49% 33% 20% 44% 16% 5% 34% 16% 6%

Voor een aantal online-activiteiten worden de genderverschillen meer uitgesproken wanneer er een opsplitsing wordt gemaakt naar leeftijd. 46% van de jonge mannen downloadt software. Bij de oudere mannen is dat nog 30%, een percentage dat overeenkomt met het aandeel jonge vrouwen dat software downloadt. Van de oudere vrouwen doet slechts 11% dat. Ook op het gebruik van webradio en -tv zit zowel een leeftijds- als een gendereffect: jonge mannen doen het vaker dan oudere mannen en jonge vrouwen, en die laatste categorie gebruikt vaker webradio en -tv dan oudere vrouwen. Werk zoeken via het internet blijkt vooral een zaak van jonge vrouwen te zijn (27%). Informatie over gezondheid opzoeken is sterker genderdan leeftijdsgebonden: ook jonge vrouwen zoeken vrij vaak informatie over gezondheid op. Spelletjes downloaden en internetspelletjes spelen met andere deelnemers gebeurt vooral door jonge mannen en blijkt niet echt besteed aan de oudere generatie. (tabel 159)

Voor meer informatie over dit onderwerp, zie: Website ADSEI: www.statbel.fgov.be

ict-gebruik

363

bijlagen

Lijst van tabellen 366 Tabel 1: Tabel 2: Tabel 3: Tabel 4: Tabel 5: Tabel 6: Tabel 7: Tabel 8: Tabel 9: Tabel 10: Tabel 11: Tabel 12: Tabel 13: Tabel 14: Tabel 15: Tabel 16:

Bevolking naar geslacht en leeftijdscategorie (toestand op 01/01/2010) Gemiddelde leeftijd van de bevolking naar geslacht (toestand op 01/01/2010) Evolutie van het vruchtbaarheidscijfer (1999-2008) Gemiddelde leeftijd van de vrouw bij de geboorte van het eerste kind (2008) Sterftecijfer (per duizend) naar geslacht en leeftijd (2007-2009) Evolutie van de levensverwachting bij geboorte naar geslacht (in jaar) (2000-2009) Afhankelijkheidsgraad van ouderen (toestand op 01/01/2010) Evolutie van het aantal huwelijken en echtscheidingen (2000-2010) Evolutie van het aantal personen dat huwt met iemand van hetzelfde geslacht, en uit de echt scheidt van iemand van hetzelfde geslacht (2004-2010) Gemiddelde leeftijd bij het huwelijk en bij het eerste huwelijk naar geslacht (in jaar) (2005-2010) Evolutie van de gemiddelde leeftijd bij echtscheiding naar geslacht en van de gemiddelde duur van een huwelijk (in jaar) (2000-2010) Verdeling huwelijken naar type huwelijk (2010) Verdeling huwelijken naar leeftijd (2010) Evolutie van het aantal personen dat een verklaring aflegt van wettelijke samenwoning, en van een stopzetting van wettelijke samenwoning (2000-2010) Bevolking naar burgerlijke staat (toestand op 01/01/2010) Indeling in huishoudtypes (2001-2007) en het groeipercentage (2007 ten opzichte van 2001)

Tabel 17: Tabel 18: Tabel 19: Tabel 20: Tabel 21: Tabel 22: Tabel 23: Tabel 24: Tabel 25: Tabel 26: Tabel 27: Tabel 28: Tabel 29: Tabel 30:

Aantal alleenwonenden (toestand op 01/01/2009) Aantal en aandeel immigraties naar geslacht (2007) Migratiesaldo naar geslacht (2007) Tien meest frequente nationaliteiten van immigranten naar geslacht, en de subtotalen voor de drie meest frequente werelddelen (2007) Aantal gemengde huwelijken naar geslacht (2006) Tien meest frequente nationaliteiten van buitenlandse huwelijkspartners naar geslacht, en de verdeling over de werelddelen van herkomst (2006) Evolutie van het aantal en aandeel asielaanvragen naar geslacht (1999, 2004-2010) Asielaanvragen door niet-begeleide minderjarigen naar geslacht (2010) Erkenningspercentage voor volwassenen en niet-begeleide minderjarigen (volgens de nieuwe procedure) naar geslacht (2007-2010) Evolutie van het aantal en aandeel erkenningen naar geslacht (2004-2010) Loonkloof in uur- en jaarlonen naar statuut (2008) Gemiddelde inkomsten (in euro) van zelfstandigen naar categorie en geslacht en de inkomstenkloof (2009) Gemiddeld pensioen volgens pensioenregeling naar geslacht, en pensioenkloof (maandbedrag in euro) (2011) Verdeling van het aantal pensioengerechtigden over de categorieën van het pensioenbedrag, naar geslacht (maandbedragen in euro) (2008)

lijst van tabellen

367

Lijst van tabellen 368 Tabel 31: Verdeling van pensioengerechtigden, gemiddeld pensioen en pensioenkloof, naar pensioenvoordeel en geslacht (maandbedragen in euro) (2008) Tabel 32: Aantal gerechtigden op de inkomensgarantie voor ouderen en het gewaarborgd inkomen voor bejaarden, naar geslacht (2011) Tabel 33: Aandeel IGO- en GIB-gerechtigden in de bevolking van 65 jaar en ouder, naar geslacht (2011) Tabel 34: Rechthebbenden op het leefloon, naar geslacht (2005-2010) Tabel 35: Rechthebbenden op het leefloon, naar categorie en geslacht (2010) Tabel 36: Aandeel gerechtigden op het leefloon in de bevolking (18-64 jaar), naar geslacht (2010) Tabel 37: Verhouding tussen het gemiddelde geïndividualiseerd inkomen van vrouwen ten opzichte van dat van mannen voor verschillende aspecten van het inkomen (in procenten) (2007) Tabel 38: Financiële afhankelijkheidsgraad naar geslacht en activiteitsstatus, leeftijd, opleidingsniveau, gezinssituatie en nationaliteit (2006) Tabel 39: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie (2010) Tabel 40: Werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (2010) Tabel 41: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (1990, 2000, 2010) Tabel 42: Werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (2010) Tabel 43: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (1990, 2000, 2010) Tabel 44: Aantal huisvrouwen en -mannen binnen de beroepsactieve bevolking, en groeipercentage ten opzichte van 1986 (2010)

Tabel 45: Totale tewerkstelling in België per sector, naar feminisatiegraad (2007) Tabel 46: Aandeel vrouwen in de totale tewerkstelling per sector, aandeel vrouwen bij bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel, relatief tekort aan vrouwelijke leidinggevenden in percentage en per 100 bedrijfsleiders (2010) Tabel 47: Deeltijdse arbeidsgraad naar geslacht (2010) Tabel 48: Sekseratio bij voltijdse en deeltijdse loontrekkenden (2010) Tabel 49: Gemiddeld aantal gewoonlijk gepresteerde arbeidsuren per week voor deeltijdse loontrekkenden naar geslacht (2010) Tabel 50: Verdeling van deeltijdse loontrekkenden volgens percentage deeltijds werk naar geslacht (2010) Tabel 51: Verdeling van deeltijds loontrekkende vrouwen en mannen naar reden van deeltijds werk (2010) Tabel 52: Verdeling van loontrekkenden naar vast en tijdelijk werk en geslacht (2010) Tabel 53: Verdeling van tijdelijk werkenden naar soort contract en geslacht (2010) Tabel 54: Studentenarbeid in juli-augustus-september (derde kwartaal) naar geslacht (2010) Tabel 55: Vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar hoedanigheid (toestand op 31/12/2009) Tabel 56: Vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar aard van bezigheid (toestand op 31/12/2009) Tabel 57: Vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Tabel 58: Vrouwelijke en mannelijke starters naar hoedanigheid (toestand op 31/12/2009) Tabel 59: Vrouwelijke en mannelijke starters naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Tabel 60: Aandeel vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen dat met personeel werkt (2010)

lijst van tabellen

369

Lijst van tabellen 370 Tabel 61: Aantal vergoedingen voor het opnemen van tijdskrediet, aandeel en verdeling, naar geslacht (2010) Tabel 62: Verdeling van vrouwen en mannen die tijdskrediet opnemen naar percentage vermindering (voltijds, halftijds en 1/5de vermindering) (2010) Tabel 63: Zorg als motief bij voltijds tijdskrediet (2010) Tabel 64: Voorbereiding op pensioen als motief bij tijdskrediet (2010) Tabel 65: Aantal vergoedingen voor het opnemen van loopbaanonderbreking, aandeel en verdeling, naar geslacht (2010) Tabel 66: Aantal en aandeel vergoedingen voor het opnemen van thematische verloven, naar geslacht (2010) Tabel 67: Personen in loopbaanonderbreking of tijdskrediet naar samenstelling van het huishouden en geslacht, en sekseratio (2010) Tabel 68: Verminderde arbeidsmarktparticipatie omwille van zorg naar geslacht (2010) Tabel 69: Flexibiliteit ten voordele van de werknemer naar geslacht (2010) Tabel 70: Gebruik van kinderopvang voor jongste inwonende kind naar geslacht (2010) Tabel 71: Gebruik van kinderopvang naar gezinssituatie en geslacht (2005) Tabel 72: Neemt (on-)betaald verlof om de kinderen op te vangen tijdens de vakanties (2005) Tabel 73: Tevredenheid over de combinatie arbeid-gezin naar geslacht (2005) Tabel 74: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht (2005)

Tabel 75: Regelmatige zorg voor andere kinderen of voor zorgbehoevende (zieke, gehandicapte of oudere) familieleden of vrienden, naar geslacht (2010) Tabel 76: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare zorgopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht (2005) Tabel 77: Evolutie in gemiddelde tijdsbesteding per week naar geslacht, vanaf 19 jaar (1966, 1999, 2005) Tabel 78: Gemiddelde tijdsbesteding per week naar leeftijd van het jongste kind en geslacht, van 19 tot en met 65 jaar (2005) Tabel 79: Gemiddelde werklast per week naar leeftijd van het jongste kind, arbeidssituatie en geslacht (2005) Tabel 80: Huishoudelijk werk naar geslacht (2005) Tabel 81: Gemiddelde tijdsbesteding van tieners op een schooldag, zaterdag en zondag naar geslacht, van 12 tot en met 18 jaar (2005) Tabel 82: Aantal en aandeel parlementsleden naar geslacht (2009-2010) Tabel 83: Aantal en aandeel regeringsleden naar geslacht (2009-2011) Tabel 84: Aantal en aandeel ministers voor enkele belangrijke bevoegdheden naar geslacht (1999-2011) Tabel 85: Aantal en aandeel vrouwen en mannen in het Europees Parlement en in de Europese Commissie (2011) Tabel 86: Aantal en aandeel van vrouwen in bestuursorganen van provincies (2011) Tabel 87: Aandeel vrouwen in lokale besturen naar provincie en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2011)

lijst van tabellen

371

Lijst van tabellen 372 Tabel 88: Tabel 89: Tabel 90: Tabel 91:

Aantal en aandeel magistraten naar geslacht (2010) Aantal en aandeel leidinggevenden binnen de federale overheid naar geslacht (2011) Aantal en aandeel vrouwen en mannen in diplomatieke loopbanen (toestand op 31/12/2010) Aantal en aandeel vrouwen en mannen in hogere functies in diplomatieke loopbanen (toestand op 31/12/2010) Tabel 92: Aantal vrouwen en mannen in de Nationale Arbeidsraad (2011) Tabel 93: Aantal vrouwen en mannen in de bestuursorganen van de Nationale Bank van België (2011) Tabel 94: Aandeel vrouwen en mannen in de raden van bestuur van topondernemingen (2006) Tabel 95: Aandeel topondernemingen met geen enkele, één, of meer vrouwen in de raad van bestuur (2006) Tabel 96: Levensverwachting, en levensverwachting in goede gezondheid (in jaar) (2001, 2007, 2009) Tabel 97: Subjectieve gezondheid naar geslacht (2008) Tabel 98: Chronische aandoeningen naar geslacht (2008) Tabel 99: Psychische problemen naar geslacht (2008) Tabel 100: Zelfmoordgedachten en -pogingen naar geslacht (2008) Tabel 101: Zelfdodingen naar geslacht (2006) Tabel 102: Aantal en aandeel tienerzwangerschappen, bevallingen en abortussen (2008) Tabel 103: Aantal en verdeling abortussen naar leeftijd (2009) Tabel 104: Aantal abortussen en abortusratio naar leeftijd (2008) Tabel 105: Gemiddelde kostprijs van de geneeskundige verzorging naar leeftijd en geslacht (in euro) (2009)

Tabel 106: Evolutie van het aantal en aandeel veroordelingen naar geslacht (2000-2005) Tabel 107: Aantal veroordelingen naar type misdrijf en geslacht (2003) Tabel 108: Aandeel vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003) Tabel 109: Verdeling van veroordeelde vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003) Tabel 110: Evolutie van het aantal en aandeel gedetineerden en veroordeelden onder elektronisch toezicht naar geslacht (2005-2009) Tabel 111: Evolutie van het aantal en aandeel interneringen naar geslacht (2001-2005) Tabel 112: Verdachten en slachtoffers van geweldmisdaden naar geslacht (2008) Tabel 113: Algemeen onveiligheidsgevoel naar geslacht (2008-2009) Tabel 114: Vermijden om bij duisternis de straat op te gaan naar geslacht (2008-2009) Tabel 115: Slachtoffer zijn van persoonsdelicten naar geslacht (2008-2009) Tabel 116: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers van persoonsdelicten (2008-2009) Tabel 117: Melding en aangifte van persoonsdelicten naar geslacht (2008-2009) Tabel 118: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar ernst van het geweld (2009) Tabel 119: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar aard van het geweld (2009) Tabel 120: Ervaring met geweld en partnergeweld in de loop van het volwassen leven naar geslacht (2009) Tabel 121: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat hun verhaal toevertrouwt aan anderen naar geslacht (2009) Tabel 122: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat aangifte doet bij de politie (2009)

lijst van tabellen

373

Lijst van tabellen 374 Tabel 123: Aantal geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie (2000, 2005, 2010) en gemiddeld aantal registraties per dag (2010) Tabel 124: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie naar geslacht (2008) Tabel 125: Specifieke vormen van geweld tussen ex-partners (2010) Tabel 126: Slachtoffers en verdachten van specifieke vormen van geweld tussen ex-partners naar geslacht (2008) Tabel 127: Andere vormen van gendergerelateerd geweld (2010) Tabel 128: Slachtoffers en verdachten van andere vormen van gendergerelateerd geweld naar geslacht (2008) Tabel 129: Vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009) Tabel 130: Aantal en aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval met gewonden, naar ernst van de verwondingen (2009) Tabel 131: Aantal en aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een dodelijk ongeval of een ongeval met zwaargewonden, naar leeftijdscategorie (2009) Tabel 132: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers op autosnelwegen, naar weggebruikertype (gewogen cijfers) (2008) Tabel 133: Evolutie van het aantal en aandeel dodelijk gewonde fietsers (overleden binnen de 30 dagen na het ongeval), naar geslacht (1991-2007) Tabel 134: Aantal en aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar geslacht en het feit of ze bestuurder dan wel passagier waren (2007)

Tabel 135: Aantal en aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar ernst van de verwondingen en geslacht (2007) Tabel 136: Aandeel vrouwelijke en mannelijke bestuurders onder invloed van alcohol (2003, 2005, 2007) Tabel 137: Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) Tabel 138: Verdeling van de Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) Tabel 139: Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) Tabel 140: Aandeel werknemers dat een opleiding heeft gevolgd, aantal opleidingsuren en opleidingskosten, naar sector en geslacht (2010) Tabel 141: Evolutie van het aantal uren waarvoor terugbetaling werd gevraagd in het kader van betaald educatief verlof, naar geslacht (1995-2009) Tabel 142: Aantal en aandeel onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten, naar geslacht (2009) Tabel 143: Hogeschool- en universiteitsstudenten naar geslacht (2009) Tabel 144: Wiskunde-, wetenschappen-, informatica- en ingenieursstudenten naar geslacht (2009) Tabel 145: Academisch personeel naar graad en geslacht (2007) Tabel 146: Informaticaspecialisten naar geslacht (2007, 2010) Tabel 147: Frequentie van computergebruik naar geslacht (2010) Tabel 148: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte (2006-2010) Tabel 149: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte naar leeftijd (2010) Tabel 150: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte naar opleidingsniveau (2010)

lijst van tabellen

375

Lijst van tabellen 376 Tabel 151: Aandeel vrouwen en mannen dat dagelijks een computer gebruikt naar leeftijd (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010) Tabel 152: Aandeel vrouwen en mannen dat dagelijks een computer gebruikt naar opleidingsniveau (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010) Tabel 153: Plaats van computergebruik naar geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden een computer gebruikten) (2010) Tabel 154: Frequentie van internetgebruik naar geslacht (2010) Tabel 155: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet (20052010) Tabel 156: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet naar leeftijd (2010) Tabel 157: Aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet naar opleidingsniveau (2010) Tabel 158: Online-activiteiten naar geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden gebruik maakten van internet) (2010) Tabel 159: Online-activiteiten naar leeftijd en geslacht (ten opzichte van de Belgen die de laatste drie maanden gebruik maakten van internet) (2010)

377

Lijst van grafieken 378 Grafiek 1: Sterftekans van mannen in verhouding tot de sterftekans van vrouwen naar leeftijd (in jaar) (2007-2009) Grafiek 2: Evolutie van het aantal huwelijken en echtscheidingen (2000-2010) Grafiek 3: Evolutie van het aantal personen dat huwt met iemand van hetzelfde geslacht, en uit de echt scheidt van iemand van hetzelfde geslacht (2004-2010) Grafiek 4: Verdeling huwelijken naar type huwelijk (2010) Grafiek 5: Verdeling huwelijken naar leeftijd (2010) Grafiek 6: Evolutie van het aantal personen dat een verklaring aflegt van wettelijke samenwoning, en van een stopzetting van wettelijke samenwoning (2000-2010) Grafiek 7: Bevolking naar burgerlijke staat (toestand op 01/01/2010) Grafiek 8: Aandeel immigraties naar geslacht (2007) Grafiek 9: Evolutie van het aantal asielaanvragen naar geslacht (2004-2010) Grafiek 10: Evolutie van het aantal erkenningen naar geslacht (2004-2010) Grafiek 11: Loonkloof in uur- en jaarlonen naar statuut (2008) Grafiek 12: Aandeel vrouwen en mannen in werkgelegenheid, bezoldigde werkdagen en loonmassa (2008) Grafiek 13: Gemiddelde inkomsten (in euro) van zelfstandigen naar categorie en geslacht (2009) Grafiek 14: Verdeling van het aantal pensioengerechtigden over de categorieën van het pensioenbedrag, naar geslacht (maandbedragen in euro) (2008) Grafiek 15: Procentuele verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar categorie en geslacht (2010)

Grafiek 16: Verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar leeftijd en geslacht (2010) Grafiek 17: Verdeling van de rechthebbenden op het leefloon, naar leeftijd en geslacht (2010) Grafiek 18: Verhouding tussen het gemiddelde geïndividualiseerd inkomen van vrouwen ten opzichte van dat van mannen voor verschillende aspecten van het inkomen (2007) Grafiek 19: Financiële afhankelijkheidsgraad naar geslacht en activiteitsstatus, leeftijd, opleidingsniveau, gezinssituatie en nationaliteit (2006) Grafiek 20: Verdeling van de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie en geslacht (2010) Grafiek 21: Aandeel vrouwen en mannen in de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar arbeidssituatie (2010) Grafiek 22: Activiteits-, werkzaamheids- en werkloosheidsgraad naar geslacht (2010) Grafiek 23: Werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (2010) Grafiek 24: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar leeftijd en geslacht (1986-2010) Grafiek 25: Werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (2010) Grafiek 26: Evolutie in de werkzaamheidsgraad naar opleidingsniveau en geslacht (1990, 2000, 2010) Grafiek 27: Evolutie in de deeltijdse arbeidsgraad naar geslacht (1986-2010) Grafiek 28: Verdeling van deeltijdse loontrekkenden volgens percentage deeltijds werk naar geslacht (2010) Grafiek 29: Verdeling van deeltijds loontrekkende vrouwen en mannen naar reden van deeltijds werk (2010) Grafiek 30: Verdeling van tijdelijk werkenden naar soort contract en geslacht (2010) Grafiek 31: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar hoedanigheid (2004-2009)

lijst van grafieken

379

Lijst van grafieken 380 Grafiek 32: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke verzekeringsplichtigen naar aard van bezigheid (2004-2009) Grafiek 33: Aandeel vrouwelijke en mannelijke zelfstandigen naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Grafiek 34: Evolutie van het aantal vrouwelijke en mannelijke starters (2004-2009) Grafiek 35: Aandeel vrouwelijke en mannelijke starters naar bedrijfstak (toestand op 31/12/2009) Grafiek 36: Verdeling van vrouwen en mannen naar type loopbaanonderbreking (2010) Grafiek 37: Aandeel vrouwen en mannen in de vergoedingen voor het opnemen van thematische verloven (2010) Grafiek 38: Personen in loopbaanonderbreking of tijdskrediet naar samenstelling van het huishouden en geslacht (2010) Grafiek 39: Gebruik van kinderopvang naar gezinssituatie en geslacht (2005) Grafiek 40: Gebrek aan kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang als voornaamste reden om niet of minder te werken dan gewenst, naar geslacht (2005) Grafiek 41: Gemiddeld aantal uren per week besteed aan betaald en onbetaald werk naar leeftijd van het jongste kind en geslacht, van 19 tot en met 65 jaar (2005) Grafiek 42: Gemiddeld aantal uren per week besteed aan huishoudelijk werk naar geslacht (2005) Grafiek 43: Aandeel parlementsleden naar geslacht (2009-2010) Grafiek 44: Aandeel regeringsleden naar geslacht (2009-2011) Grafiek 45: Aandeel magistraten naar geslacht (2010) Grafiek 46: Aandeel leidinggevenden binnen de federale overheid naar geslacht (2011)

Grafiek 47: Aandeel vrouwen en mannen in diplomatieke loopbanen (toestand op 31/12/2010) Grafiek 48: Aandeel beursgenoteerde ondernemingen met geen enkele, één, of meer vrouwen in de raad van bestuur (2006) Grafiek 49: Levensverwachting, en levensverwachting in goede gezondheid (in jaar) (2009) Grafiek 50: Psychische problemen naar geslacht (2008) Grafiek 51: Evolutie van het aandeel zwangerschappen dat wordt onderbroken bij tieners (10-19 jaar) (1997-2008) Grafiek 52: Verdeling abortussen naar leeftijd (2009) Grafiek 53: Aantal abortussen per 100 zwangerschappen naar leeftijd (2008) Grafiek 54: Evolutie van het aantal abortussen (2004-2009) Grafiek 55: Gemiddelde kostprijs van de geneeskundige verzorging naar leeftijd en geslacht (in euro) (2009) Grafiek 56: Evolutie van het aantal veroordelingen naar geslacht (2000-2005) Grafiek 57: Aandeel vrouwen en mannen naar type misdrijf (2003) Grafiek 58: Algemeen onveiligheidsgevoel naar geslacht (2008-2009) Grafiek 59: Vermijden om bij duisternis de straat op te gaan naar geslacht (2008-2009) Grafiek 60: Aangifte van persoonsdelicten naar geslacht (2008-2009) Grafiek 61: Aandeel vrouwen en mannen dat aangeeft slachtoffer geweest te zijn van partnergeweld in de afgelopen 12 maanden, naar aard van het geweld (2009) Grafiek 62: Ervaring met geweld en partnergeweld in de loop van het volwassen leven naar geslacht (2009) Grafiek 63: Aandeel slachtoffers van partnergeweld dat hun verhaal toevertrouwt aan anderen naar geslacht (2009)

lijst van grafieken

381

Lijst van grafieken 382 Grafiek 64: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie, aandeel vrouwen (2008) Grafiek 65: Verdachten en slachtoffers van geregistreerde gevallen van partnergeweld bij de politie, aandeel mannen (2008) Grafiek 66: Relatie met de dader bij geregistreerd intrafamiliaal geweld in spoedgevallendiensten (2007) Grafiek 67: Klinische vaststellingen bij vermoeden van intrafamiliaal geweld door spoedgevallenarts (2007) Grafiek 68: Gevolg dat wordt gegeven aan medische vaststellingen bij vermoeden van intrafamiliaal geweld door spoedgevallenarts (2007) Grafiek 69: Verklaringen van het slachtoffer en klinische vaststellingen in verband met seksueel geweld bij geregistreerd intrafamiliaal geweld in spoedgevallendiensten (2007) Grafiek 70: Aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009) Grafiek 71: Verdeling van vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval als bestuurder of passagier (2009) Grafiek 72: Aandeel vrouwen en mannen betrokken bij een ongeval met gewonden, naar ernst van de verwondingen (2009) Grafiek 73: Aantal vrouwen en mannen betrokken bij een dodelijk ongeval of een ongeval met zwaargewonden, naar leeftijdscategorie (2009) Grafiek 74: Aandeel vrouwen en mannen bij de slachtoffers op autosnelwegen, naar weggebruikertype (gewogen cijfers) (2008) Grafiek 75: Evolutie van het aantal dodelijk gewonde fietsers (overleden binnen de 30 dagen na het ongeval), naar geslacht (1991-2007)

Grafiek 76: Aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar geslacht en het feit of ze bestuurder dan wel passagier waren (2007) Grafiek 77: Aandeel motorrijders betrokken bij een ongeval, naar ernst van de verwondingen en geslacht (2007) Grafiek 78: Aandeel vrouwelijke en mannelijke bestuurders onder invloed van alcohol (2003, 2005, 2007) Grafiek 79: Verdeling van de Belgische bevolking ouder dan 25 jaar, naar opleidingsniveau, leeftijd en geslacht (2010) Grafiek 80: Evolutie van het aantal uren waarvoor terugbetaling werd gevraagd in het kader van betaald educatief verlof, naar geslacht (1995-2009) Grafiek 81: Aantal onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten, naar geslacht (2009) Grafiek 82: Evolutie van het aandeel vrouwelijke onderzoekers naar sector in voltijdse equivalenten (20022009) Grafiek 83: Academisch personeel naar graad en geslacht (2007) Grafiek 84: Frequentie van internetgebruik naar geslacht (2010) Grafiek 85: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit een computer gebruikte (2006-2010) Grafiek 86: Frequentie van internetgebruik naar geslacht (2010) Grafiek 87: Evolutie van het aandeel vrouwen en mannen dat nog nooit gebruik maakte van internet (20052010)

lijst van grafieken

383

Bibliografie 384

Geraadpleegde literatuur ●

Bailly, N., De politieke deelname van vrouwen na de verkiezingen van 10 juni 2007, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2008.

●

Bevolking en huishoudens: huwelijken en echtscheidingen 2006, Brussel: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, 2009.

●

Casteels, Y. en H. Martensen, Themarapport Motorrijders: ongevallen met een motorfiets 2000-2007, Brussel: Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid. Observatorium voor de Verkeersveiligheid, 2009.

●

Descheemaeker, L. et al., Partnerkeuze en huwelijkssluiting van allochtone mannen: een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het partnerkeuzeproces en het huwelijk van Marokkaanse, Turkse en Sikhmannen, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009.

●

Dupont, E., Nationale gedragsmeting: rijden onder invloed van alcohol 2007, Brussel: Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid. Observatorium voor de Verkeersveiligheid, 2009.

●

Fiers, S. et al., De deelname van vrouwen en mannen aan de Belgische politiek, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2006.

●

Fox, A., Intrafamiliaal geweld: resultaten van de pilootstudie september tot december 2007, Brussel: Federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu, 2008.

●

Geweld wat nu?, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2010.

●

Gisle, L., Gezondheidsenquête, België 2008: mentale gezondheid, Brussel: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, z.d.

●

Glorieux, I., J. Minnen en T.P. van Tienoven, Tijdsbesteding in België. Veranderingen in tijdsbesteding tussen 1999 en 2005 (tabellenboekje), Brussel: Onderzoeksgroep TOR, Departement Sociologie, 2008.

●

Glorieux, I. en T.P. van Tienoven, Gender en tijdsbesteding: verschillen en evolutie in de tijdsbesteding van Belgische vrouwen en mannen (2005, 1999 en 1966), Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009.

●

Jacquemain, M. et al., Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2010.

bibliografie

385

Bibliografie 386 ●

Lembrechts, L. en E. Valgaeren, Zwanger op het werk: de ervaringen van werkneemsters in België, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2010.

●

Martensen, H. en N. Nuyttens, Themarapport Fietsers: verkeersongevallen met fietsers 2000-2007, Brussel: Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid. Observatorium voor de Verkeersveiligheid, 2009.

●

Meulders, D. et al, Gender en inkomen: analyse en ontwikkeling van indicatoren. Belgian Gender and Income Analysis (BGIA), Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2011.

●

NAP Sociale inclusie. Indicatorenbijlage, Brussel: Federale overheidsdienst Sociale Zekerheid, 2005-2011.

●

Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, Verslag ten behoeve van het Parlement: 1 januari 2008 – 31 december 2009, Brussel, 2010.

●

Nuyttens, N. en Y. Casteels, Themarapport Autosnelwegen, Brussel: Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid. Observatorium voor de Verkeersveiligheid, 2010.

●

She Figures 2009. Statistics and Indicators on Gender Equality in Science, Brussel: Europese Commissie, 2009.

●

Sliwa, S. et al., De politieke vertegenwoordiging van vrouwen na de verkiezingen van 7 juni 2009: een objectieve balans van de quota, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2010.

●

Tafforeau, J., Gezondheidsenquête, België 2008: subjectieve gezondheid, Brussel: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, z.d.

●

Valgaeren, E. et al., Vrouwen aan de top, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009.

●

Van der Heyden, J., Gezondheidsenquête, België 2008: chronische aandoeningen, Brussel: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, z.d.

●

Van Hove, H. et al., De Loonkloof tussen vrouwen en mannen in België. Jaarlijkse rapporten, Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2007-2011.

●

Van Oyen, H. et al. (2005), “Composite health measures in Belgium based on the 2001 Census”, in: Archives Public Health, jg. 63, pp. 107-126.

●

Veiligheidsmonitor 2008-2009, Brussel: Federale Politie, Directie van de Operationele Politionele Informatie, Dienst Beleidsgegevens, z.d.

bibliografie

387

Bibliografie 388

Geraadpleegde websites ● ●

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Loonkloofwebsite: www.loonkloof.be Website Administration générale de l’enseignement et de la recherche scientifique van de Federatie Wallonië-Brussel: www.enseignement.be Website ADSEI: www.statbel.fgov.be Website Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid: www.bivv.be Website Belgisch tijdsbudgetonderzoek: www.time-use.be Website cRZ: www.crz.be Website Dienst voor het Strafrechtelijk beleid: www.dsb-spc.be Website Europese Commissie: http://ec.europa.eu/ Website Europees Parlement: www.europarl.europa.eu Website Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu Website Federale overheid: www.belgium.be Website Federale Politie: www.polfed-fedpol.be Website FOD Mobiliteit en Vervoer: www.mobilit.fgov.be Website FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg: www.werk.belgie.be Website IGVM: www.igvm.belgium.be Website Nationale Arbeidsraad: www.cnt-nar.be

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Website Nationale Bank van België: www.nbb.be Website Onderzoeksgroep TOR, Vrije Universiteit Brussel: www.vub.ac.be/TOR Website POD Federaal Wetenschapsbeleid: www.belspo.be Website POD Maatschappelijke Integratie: www.mi-is.be Website Provincie Antwerpen: www.provant.be Website Provincie Henegouwen: www.hainaut.be Website Provincie Limburg: www.limburg.be Website Provincie Luik: www.provincedeliege.be Website Provincie Namen: www.province.namur.be Website Provincie Luxemburg: www.province.luxembourg.be Website Provincie Oost-Vlaanderen: www.oost-vlaanderen.be Website Provincie Vlaams-Brabant: www.vlaamsbrabant.be Website Provincie Waals-Brabant: www.brabantwallon.be Website Provincie West-Vlaanderen: www.west-vlaanderen.be Website RIZIV: www.riziv.be Website RSVZ: www.rsvz.be Website RSZ: www.rsz.be Website RVA: www.rva.be Website Vlaamse onderwijsstatistieken en publicaties: www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken

bibliografie

389

Inhoudsindex 390 aangiftebereidheid.................................................................................................. 268-270, 280-283 abortus............................................................................................................................ 226, 236-242 academisch personeel............................................................................................................ 340-341 activiteitsgraad................................................................................................................... 98-99, 163 afhankelijkheidsgraad................................................................................................................ 20-21 alcohol.................................................................................................................................... 316-317 alleenstaande ouders...........................................................................................................39, 77, 89 alleenstaanden...................................................................................................................39, 84, 163 allochtonen.......................................................................................................................................43 ambtenaren...................................................................................................... 62-63, 95-97, 213-215 arbeid......................................................................... 60-68, 83, 92-137, 139-176, 178-187, 326-329 armoede...................................................................................................................................... 60-90 armoederisico...................................................................................................................................84 asielaanvragen............................................................................................................................ 50-53 beroepsactieve bevolking...............................................................................................................108 besluitvorming........................................................................................................................ 194-223 bestaansonzekerheid.................................................................................................................. 60-90 bevolking.................................................................................................................................... 12-40 burgelijke staat........................................................................................................................... 36-37 combinatie arbeid-gezin......................................................................................... 152-175, 178-187

computer.................................................................................................................................................... 346-363 computeranalfabeet................................................................................................................................... 347-351 criminaliteit................................................................................................................................................ 248-270 daders.......................................................................................................................................... 248-261, 272-297 deeltijdse arbeid......................................................................................................................................... 123-131 depressie..................................................................................................................................................... 230-235 digitale kloof............................................................................................................................................... 346-359 diplomatie.................................................................................................................................................. 214-217 echtscheidingen.............................................................................................................................................. 22-30 educatief verlof........................................................................................................................................... 328-330 erkenningen als politiek vluchteling.............................................................................................................. 51-56 feminisatiegraad......................................................................................................................................... 111-118 financiële afhankelijkheidsgraad................................................................................................................... 84-89 gedetineerden............................................................................................................................................. 257-259 gendergerelateerd geweld........................................................................................................... 260-261, 266-297 geweld...........................................................................................................................252-256, 260-261, 266-270 gezinssamenstelling............................................................................................................................................. 39 gezondheid............................................................................................................................61, 226-246, 360-363 gezondheidskosten..................................................................................................................................... 243-245 glazen plafond.................................................................................................................................... 119-122, 211

inhoudsindex

391

Inhoudsindex 392 homohuwelijken............................................................................................................................................ 23-26 horizontale segregatie........................................................................................................ 111-118, 135, 145, 149 huisvrouwen / -mannen....................................................................................................................... 96, 108-109 huishoudelijk werk..................................................................................................................................... 178-192 huwelijken............................................................................................................................22-32, 46-49, 294-297 ICT............................................................................................................................................................... 346-363 informatica......................................................................................................................................... 114, 339-343 inkomen.......................................................................................................................................................... 60-90 inkomenskloof..................................................................................................................................................... 83 interneringen.............................................................................................................................................. 258-259 internet....................................................................................................................................................... 356-363 internetanalfabeten................................................................................................................................... 356-359 jobstudenten............................................................................................................................................... 135-137 kinderopvang...................................................................................................................................... 128, 166-173 leefloon........................................................................................................................................................... 76-81 leeftijd............................................................................................................................................................. 12-13 leidinggevenden................................................................................................................................. 119-122, 212 levenslang leren.......................................................................................................................................... 326-330 levensverwachting..................................................................................................................... 13, 20-21, 227-229 levensverwachting in goede gezondheid................................................................................................... 227-229

loonkloof................................................................................................................................................. 62-67, 136 loopbaanonderbreking............................................................................................................................... 153-163 meewerkende echtgenoten................................................................................................................................. 97 migratie........................................................................................................................................................... 42-57 misdrijven................................................................................................................................................... 248-269 mobiliteit.................................................................................................................................................... 300-317 nationaliteit......................................................................................................................................... 42-49, 86-90 ondernemerschap...................................................................................................................................... 140-150 ondernemingen........................................................................................................................... 220-223, 336-338 onderzoekers.............................................................................................................................................. 335-341 ongeval......................................................................................................................................... 230-231, 301-315 onveiligheidsgevoel.................................................................................................................................... 262-263 opleiding..................................................................................................................................................... 320-331 opleidingsniveau.............................................................................................. 86-88, 106-110, 320-325, 350-359 ouderen..................................................................................................................................20-21, 61, 74-75, 346 ouderschapsverlof.............................................................................................................................. 153, 160-163 overlijdens........................................................................................................................................................... 17 parlement................................................................................................................................................... 195-203 partnergeweld............................................................................................................................................ 272-297 pensioenkloof................................................................................................................................................. 68-75

inhoudsindex

393

Inhoudsindex 394 politieke vertegenwoordiging.................................................................................................................... 196-199 quotawetten....................................................................................................................................................... 195 rechtbanken................................................................................................................................................ 208-211 research & development................................................................................................................................... 335 rollenpatronen................................................................................................................................................... 295 samenlevingsovereenkomst................................................................................................................................ 35 schijnhuwelijken......................................................................................................................................... 294-297 sectoren................................................................................................................................. 63, 111-120, 135, 327 segregatie van de arbeidsmarkt......................................................................................... 111-122, 135, 145, 149 seksueel geweld........................................................................................................................... 260-261, 266-297 slaapproblemen.......................................................................................................................................... 232-233 stalking........................................................................................................................................................ 293-294 starters........................................................................................................................................................ 146-149 sterfte.............................................................................................................................................................. 16-19 technologie................................................................................................................................................. 334-343 tieners.......................................................................................................................................... 190-192, 236-237 tijdsbesteding............................................................................................................................................. 177-192 tijdskrediet.................................................................................................................................................. 152-163 topfuncties......................................................................................................................................................... 213 verkeersovertredingen....................................................................................................................................... 253

verkrachting................................................................................................................................. 260-261, 266-297 verlof.....................................................................................................153, 160-161, 163, 165, 170-171, 328-330 verticale segregatie..................................................................................................................................... 119-122 vruchtbaarheid............................................................................................................................................... 14-15 werkgevers................................................................................................................................................... 96, 150 werklast....................................................................................................................................................... 186-187 werkloosheidsgraad........................................................................................................................................ 98-99 werklozen........................................................................................................................................................ 96-97 werkzaamheidsgraad..................................................................................................................................... 98-99 wetenschap.................................................................................................................................. 116-121, 334-343 zelfmoord.................................................................................................................................................... 234-235 zelfstandigen.................................................................................................................66-69, 96-97, 111, 140-150 ziekenhuizen...................................................................................................................................................... 289 zorg..................................................128-131, 152-155, 157, 161, 163, 171-175, 179-182, 184-185, 187, 190-191

inhoudsindex

395

vrouwen en mannen in belgië

Recommend Documents