Vriendennieuws Editie 76 Herfst 2011 Sleepdienst als vriendendienst

Vriendennieuws Editie 76 Herfst 2011

Museumboot Tjerck Hiddes sleept Tres Hombres naar haar ligplaats. Foto: Roy Flem

Sleepdienst als vriendendienst De Tres Hombres is een bijzondere boot. De klassieke schoenerbrik dankt haar naam aan drie vrienden die samen het ideaal van transport over zee zonder CO2 nastreven. Hun leus is: van A naar B zonder CO2! Ze hebben daarbij de lat zeer hoog gelegd en bij de ombouw van het schip geen verbrandingsmotor aan boord gemonteerd. Ze weten dat als die aan boord is, vroeg of laat ze zich toch door het gemak ervan zullen laten verleiden. Maar de tijd van de vlettermannen die roeiend met meerdere boten een zeilschip naar de sluis of kade boegseerden is voorbij. Acta Marine biedt af en toe met een slepertje een helpende hand bij binnenkomst of vertrek. Maar het schikt dit bedrijf niet altijd. Als dan ook Nautische Monumenten geen boot beschikbaar heeft, dan zijn er gelukkig nog de buren, het Reddingmuseum met haar boten. Het lijkt me trouwens vervelend elke keer afhankelijk te moeten zijn van de medewerking voor een sleepje in de haven. Waarom niet een elektromotor voor de laatste paar honderd meter? Een sleepgenerator kan tijdens de zeilvaart de accu’s hiervoor opladen, in Den Helder is veel technische kennis aanwezig bij onderzeeboot elektromonteurs en het Waddenfonds is misschien wel gecharmeerd dit idee financieel te steunen! Henk Stapel

verzekeren? we blijven bij de tijd

HOTEL

40 sfeervolle kamers zonnig terras

RESTAURANT

ontbijt ● lunch ● diner

ZALEN

cursussen ● vergaderingen

BRIDGEHOTEL

verschillende verenigingen

(0223)68 688 0223 87788 88

E [email protected] ● I www.hotelwienerhof.nl

Parallelweg 7 ● 1781 EA Den Helder T 0223 - 616895 ● F 0223 - 613534

wel samen gaan

Waar water en vuur Inspectie en levering van brandblus- en veiligheidmaterialen voor de offshoreen chemische industrie, scheepvaart, overheid en bedrijfsleven

HOLLAND SAFETY BV Het Nieuwe Diep 36a - 1781 AD Den Helder Tel.: 0223 614999 - Fax: 0223 625093 Email: [email protected]. - www.holland-safety.nl

Bedrijfskleding Uniformering Met gerenommeerde merken als Havep Industriëel, Echo/KLM, Helly Hansen, Santino en Rucanor Wij zijn 6 dagen in de week open vanaf 11 uur in de ochtend, ‘s maandag zijn we gesloten.

Koperslagersweg 13 1786 RA Den Helder Vriendennieuws blz 2

Tel: 0223-691223 www.moc-bedrijfskleding.nl E-mail: [email protected]

KADE 60 Willemsoord 60B - 1781 AS Den Helder Tel 0223-682828 - www.kade60.nl

Nieuws uit het museum Verplaatsing schouwburg Sedert eind oktober beschikt Den Helder weer over een coalitie die een meerderheid in de raad heeft. Het college weet zich nu gesteund voor de uitvoering van een aantal plannen, waaronder de ontwikkeling van het stadscentrum van Den Helder. Onderdeel van dat plan is de verplaatsing van de schouwburg naar Willemsoord. Het is de bedoeling dat de nieuwe schouwburg in het gebouw naast het museum komt. Dit gebouw is echter bouwkundig verweven met dat van het museum en de schouwburg zal bijna een kwart van de oppervlakte (455 m2) van het museum (totaal 2000 m2) gaan gebruiken. Het museum heeft aangegeven positief te staan tegenover de komst van de schouwburg mits het gecompenseerd wordt voor het verlies aan oppervlakte, de zichtbaarheid van het museum gehandhaafd blijft, de bedrijfsvoering gescheiden blijft en voorzien wordt in de functies die verloren gaan zoals een werkplaats, depot, winkelruimte, koffieruimte, garderobe en opslagruimte. Ook het luchtbehandeling systeem en de CV-installatie van het museum moeten worden ontmanteld. Het museum ziet hier een kans voor een zuinig duurzaam energiesysteem ter vervanging van het bestaande. Binnenkort zal de directeur van de schouwburg in een ‘business case’ aantonen dat hij in staat is de huur te betalen uit de opbrengsten van de schouwburg. Indien dat het geval is

gaat het project verder en wordt uit de vijf nog overgebleven architecten één geselecteerd die vervolgens de opdracht krijgt zijn schets voor een nieuwe schouwburg nader uit te werken. Deze architect zal dan het museum benaderen zodat hij de eisen van het museum in zijn definitieve ontwerp kan betrekken. Er is mij door de wethouder van cultuur, de directeur van de schouwburg en de verhuurder verzekerd dat er rekening met de eisen van het museum zal worden gehouden. Zij zijn overtuigd van de waarde van het museum voor de stad en Willemsoord. Dat stelt mij in belangrijke mate gerust. Mijn ongerustheid is pas volledig verdwenen als de architect, die gebonden is aan een budget en bouwkundige beperkingen vanwege de monumentale status van het gebouwencomplex, er daadwerkelijk in slaagt de eisen van het museum te honoreren. De architect staat mijn inziens hier voor een grote uitdaging! Henk Stapel -

Vaartocht Vriendendag

Onder een stralende zon en veel bekijks trok een convooi van drie reddingsboten van de Museumhaven naar het fort Westoever. Door de inzet van de vrijwillige bemanningsleden was het mogelijk de vrienden deze vaartocht aan te bieden en de contacten tussen de vrienden en de vrijwilligers te verstevigen. Op de achter pagina nog meer over deze bijzondere dag. Gerhard Nijhuis.

Het vertrek van de vrienden naar Fort Westoever.

Hans Ringelberg www.reddingmuseum.nl wordt de komende maanden onderhouden vanuit Bahrein. Hans Ringelberg, die als vrijwilliger webmaster is, maakt het niet uit of hij dit werk vanuit zijn huis of vanuit een tijdelijke plaatsing elders doet. Sinds 1980 interesseert hij zich al voor computers. Om spelletjes te kunnen spelen moesten deze eerst zelf worden geprogrammeerd. Ook op zijn werk bij de Operationele School van de Koninklijke Marine en de Belgische Zeemacht in Den Helder heeft hij veel met computers te maken. Directeur Henk Stapel van het museum was zijn eerste commandant. Deze wist dat hij zich interesseerde voor webdesign en vroeg hem een website voor het museum te maken. Daarbij gaat het niet alleen om het programmeren maar ook om het grafisch ontwerp. Achter www.reddingmuseum.nl gaat een hele filosofie schuil. De website moet passen bij het museum. Het mag ook geen vervanger van het museum zijn, maar het moet de mensen uitnodigen het museum te bezoeken. Met o.a. praktische informatie. Het mooiste van het museum vindt Hans de locatie, aan het water, goed zichtbaar als je Den Helder binnenrijdt. En overal dichtbij. Ook vindt hij het goed dat het museum probeert het energieverbruik te verminderen d.m.v windmolens op het dak, zonnepanelen en LED-verlichting. Maritieme belangstelling had Hans al, maar het zeereddingwezen was hem onbekend. Nu is hij blij dat hij mee kan werken aan het bekend maken van het werk van de redders van nu. En van hun voorgangers die onder heel andere omstandigheden hun werk deden. Het is goed dat het museum er is. Met moderne middelen en op een interactieve manier de bezoekers informeert. Het zeereddingwerk is een stuk cultuur, net als Rembrandt! Wybe van der Wal Vriendennieuws blz 3

Reddingboot gekaapt. Het is 14 mei 1940. Het Duitse leger is Nederland binnengevallen, Rotterdam is gebombardeerd, Nederland moet capituleren. De Delftse en Groningse studenten Jo Bongaerts, Karel Dahmen, Harry Hack en Lou Meijers realiseren zich dat het de Duitsers ernst is met de bezetting van ons land. Zij willen naar Engeland om van daaruit tegen de vijand te kunnen vechten. Twee scholieren, Loet Velmans en zijn neef Dick Speijer, sluiten zich bij hen aan. In de haven zien ze de reddingboot Zeemanshoop van de NZHRM liggen. Aan een bewaker op de voorsteven vragen ze of hij hen naar Engeland wil brengen. 'Over mijn lijk', antwoordt hij. 'Jullie kunnen allemaal doodvallen.' Maar na enkele minuten draait hij om als een blad aan een boom. 'Goed dan', zegt hij. 'Zorg goed voor de boot. Veel succes.' En met de waarschuwing 'Pas op voor mijnen', springt hij van boord en loopt weg. Waarschuwingsschoten Op Scheveningen zijn veel vluchtelingen die naar Engeland willen. Binnen de kortste keren heerst er een grote drukte bij de Zeemanshoop. Omdat de ruimte beperkt is, kunnen er slechts enkele tientallen vluchtelingen aan boord worden toegelaten. Eén van de opvarenden, een sergeant lost met zijn geweer waarschuwingsschoten om te voorkomen dat het bootje overvol raakt. Terwijl de trossen van de boot al zijn losgegooid, probeert de Tsjech Zactichek nog op het dek te springen. Hij valt tussen de wal en het schip. Opvarenden van de Zeemanshoop halen hem binnenboord. De passagiers zijn voor een deel af-

De Zeemanshoop gered Vriendennieuws blz 4

komstig uit Den Haag en Scheveningen. De motoren willen niet starten. Hack van de Technische Hogeschool in Delft heeft wel enige ervaring, maar in deze motoren kan hij geen beweging krijgen. Eén van de omstanders op de wal is bereid om de motordrijver, die in de buurt woont, erbij te halen. Dankzij hem worden de motoren toch aan de praat gebracht. Omstreeks negen uur 's avonds kiest de Zeemanshoop zee. Op het eind van de 'koppes' (het havenhoofd) stapt de motordrijver van boord. Loet Velmans: 'Ik ben op de uitkijk gezet om naar mijnen uit te kijken. Op het nieuwsjournaal in de bioscoop had ik gezien hoe een mijn er ongeveer uitziet, namelijk als een cilinderachtige vorm die in het water drijft.' Doorgaan? Ze kunnen in de verte nog steeds de kust zien, als de motor begint te haperen en uiteindelijk uitvalt. De Zeemanshoop ligt stuurloos te dobberen op het water. Over het tumult dat dan ontstaat, schrijft Velmans later: 'Een jonkheer met een dubbele achternaam begint overspannen te schreeuwen. Hij eist dat we gaan terugkeren naar de haven 'in het belang van de vrouwen en kinderen'. Ook andere mensen beginnen te roepen. Maar de meesten betogen al even luidkeels dat het te gevaarlijk is om te keren, omdat niemand weet wat de Duitse bezetter met ons zal doen.' Ten slotte suggereert iemand om te gaan stemmen: doorgaan of terugkeren?. Maar voordat er zal worden gestemd, neemt een van de studenten de leiding in handen. 'Iedereen die op zijn beslissing wil terugkomen, zwemt gewoon terug naar de kust', roept hij.

Aan boord HMS Venomous En net zo snel als de muiterij is opgelaaid, dooft ze weer. De studenten zijn inmiddels met de motor aan de slag gegaan. Na verloop van tijd lukt het die weer te starten. De volgende morgen vliegt er een formatie bommenwerpers over. Of het Engelse of Duitse vliegtuigen zijn, kunnen de opvarenden niet ontdekken. Een van de passagiers vindt het achteraf een merkwaardige ervaring dat niemand honger of dorst had, hoewel overdag de zon voortdurend schijnt. 'Blijkbaar vergeet je dit door de voortdurende spanning.' Velmans: 'Het is al middag als we aan de horizon plotseling twee grote schaduwen zien opdoemen. In de felle zon kunnen we niet zien wat het precies voor dingen zijn, alleen dat ze snel op ons afkomen. Weinigen van ons maakten ooit zo snel achtereen zo veel angstaanjagende ogenblikken door. Eerst de motor die het in het zicht van de kust opgeeft, toen de vliegtuigen en daarna een mijn. Voor mij vormt het allemaal slechts onderdeel van een groot avontuur.' Lou Meijers: 'Dichterbij gekomen hijsen wij de Nederlandse vlag en de blauwe vlag met een knoop erin (iemand heeft eens gehoord dat dit wel eens een noodsignaal kan zijn). Vervolgens zetten wij de motor stop en we gaan wachten op instructies van een van de schepen die naar ons toe komen. Die geeft allerlei lichtseinen, waar natuurlijk niemand iets van snapt. De Britse destroyer Venomous zet hierop een sloep uit, in de veronderstelling dat onze motor defect is, om

Vluchtelingen aan boord HMS Venomous ons langzij te slepen...' Velmans: 'Engelse matrozen helpen de vrouwen en kinderen als eersten aan boord te klimmen. De vrouwen gillen als ze door de zeelieden op het dek worden getild. Iedereen lacht, hoewel er ook overvloedig tranen van opluchting worden geplengd. We worden formeel welkom geheten op Engelse bodem en uitgenodigd voor de thee.' Mijnenvelden 'Op de brug toont de kapitein ons de kaarten van de zee die we juist zijn overgestoken. Hij wijst op diverse mijnenvelden die net onder het wateroppervlak zijn gelegd. We zijn er simpelweg overheen gevaren, ons niet bewust van het gevaar. Slechts aan de ongewoon geringe diepgang van onze boot is het te danken geweest dat ons schip niet is opgeblazen.' Pas een halve eeuw later hoort Velmans wat een ongelooflijk geluk zij hebben gehad. In de Duitse marinearchieven bevindt zich het rapport van een kapitein van een Duitse onderzeeboot. Daarin staat vermeld dat hij op 15 mei 1940 HMS Venomous door zijn periscoop ziet, precies op het moment dat een groep burgers aan boord wordt genomen. 'Dat we het hebben overleefd, danken we aan het feit dat deze onderzeeër en nog een andere onderzeeboot in dezelfde regio hun voorraad torpedo's al bij een eerdere missie hebben verbruikt.' HMS Venomous brengt de opvarenden én de Zeemanshoop veilig naar Dover, zoals ze ook andere Nederlandse schepen met vluchtelingen naar Engeland oppikken.

Gift van 25 gulden Het duurt geruime tijd voordat de NZHRM duidelijkheid krijgt over de afloop van de kaping. De eerste aanwijzing is een gift van 25 gulden die de vader van een der passagiers zendt. In december 1941 stuurt NZHRM-secretaris De Booy via het Internationale Rode Kruis een brief naar zijn broer, marineattaché in Londen, met onder meer de volgende tekst: 'Alles wel, Neeltje Jacoba, Hilda, Arthur, Dorus Rijkers, enz. doen uitstekend werk'. Een maand later ontvangt hij het volgende antwoord uit Londen: 'Broertje van Hilda, Dorus Rijkers en Arthur is hier en maakt zich verdienstelijk.' Voor

De Booy was deze aanwijzing voldoende om te weten dat met het broertje de Zeemanshoop werd bedoeld. Eind juli 1945 sleept een Nederlandse mijnenveger de Zeemanshoop terug naar Nederland. De boot is flink beschadigd. Enige tijd vaart zij nog als het communicatievaartuig Hr Ms Zeemanshoop voor de marine. Daarna wordt zij op de Rijkswerf Willemsoord in Den Helder hersteld en tot 1976 vaart zij weer als reddingboot, vooral op het IJsselmeer. --In het kader van Open monumentendag 2011 hield Wout Smit op 10 september 2011 een lezing in het reddingmuseum over de kaping van de Zeemanshoop. Het bovenstaande is hiervan een bewerking. Samen met de Engelsman Bill Forster heeft Wout Smit vele gegevens over de kaping van de Zeemanshoop en haar opvarenden boven water gekregen. Door te Googlen op "Venomous Zeemanshoop vindt u deze gegevens op het web.

Wybe van der Wal

Lezing Dhr Wout Smit over de kaping van de Zeemanshoop in het Reddingmuseum Vriendennieuws blz 5

13 SEPTEMBER 2012

EXHIBITION & CONFERENCE

Ondernemend, net als u U ziet kansen om uw onderneming te laten groeien. HLB ondersteunt u bij het realiseren daarvan.

Eq uip me nt S up ply - R enewa b le Ene rg y - O ff shore O il a nd G as E & P - Cont ra c t ing, Tran spor t & Ins tallation Cons truc ti on & Fa b r ic ati o n - Ma inten an ce - S a fet y & Trainin g - Com mu nic at ions - Person ell - Ed uc ation

Door te kijken naar de financiële mogelijkheden, door het beheersbaar houden van uw organisatie en door pro actief mee te denken vanuit ons vak.

WILLEMSOORD - DEN HELDER THE NETHERLANDS

We bieden een breed palet aan accountancy- en adviesdiensten aan DGA’s, het MKB, non profit organisaties en grotere, nationaal en internationaal opererende ondernemingen.

Where Energy Comes Together

Kijk voor meer informatie op www.hlb-schippers.nl Den Helder Drs. F. Bijlweg 7, 1780 AL 0223 62 82 84 [email protected]

www.northsea-energy.com

Uw evenement - waar dan ook heerlijk verzorgd! feliciteert het museum met de succesvolle restauratie van de Insulinde

Voor meer informatie over alle mogelijkheden van Kampanje Catering kunt u contact opnemen met De Kampanje, telefoon 0223 - 678 678. Bezoek ook eens onze website www.kampanjecatering.nl

Vriendennieuws blz 6

815003015_AdvCatering.indd 1

28-08-2008 15:40:55

De haringtrekkershoos. Tot aan het sluiten van de Afsluitdijk (1932) is voor de kust van Huisduinen/Den Helder/Texel het haringtrekken beoefend. Een vistechniek die we nu vooral van Afrika kennen. De Zuiderzeeharing trok in grote scholen door het Marsdiep naar de Zuiderzee om te paaien. Met een roeivlet met tien roeiers en een schipper werd een lang, staand net (een zegen) vanaf het strand recht de zee in geroeid. De zegen had een lengte van 150 tot 300 m. Soms nog langer. Als driekwart van de zegen tewater lag werd in een boog weer naar het strand geroeid. Als verder roeien niet meer ging, stapten de haringtrekkers overboord en trokken de zegen naar het strand. De ingesloten haring werd in de vlet gedaan en naar de afslag gebracht. De haringtrekkers stonden bij dit zware werk vaak tot aan hun middel in het water en droegen hoge, vetlederen waadpakken: de hozen.

Haringtrekkershoos in ons museum: Foto Wybe van der Wal Alweer jaren geleden, maakte ik met Harm Everhardus een rondje door het museum. Tijdens dat rondje trof ik een echte haringtrekkershoos aan. Die hoos moet in het reddingmuseum verzeild zijn geraakt omdat veel haringtrekkers ook roeiredders waren. Het leer is zo dik en vet, dat de broek thans rechtop blijft staan. Het zien van die hoos bracht bij mij een geschiedenis van jaren her naar boven. Het moet zich hebben afgespeeld rond 1930, op dit moment dus zo’n tachtig jaar geleden. Mijn opa, ook Piet Rieswijk, was beurtschipper. Na een bedrijfsongeval was hij genoodzaakt te stoppen met dit werk. Hij begon in 1910 een schoenmakerij. Aanvankelijk in de Vlootstraat in het oude Helder en later op de hoek van de Artilleriestraat en de Theodorus

Helderse haringvlet onder zeil op volle zee - olieverf H. A. Jaarsma Rijkersstraat. Mijn vader nam die zaak begin jaren dertig over. De haringtrekkers waren gewoon om hun hozen bij Rieswijk te brengen wanneer daar door scheurtjes lekkages in optraden. Mijn opa had een zekere faam in het repareren van die beschadigingen. Dat moest van binnenuit gebeuren. De hozen moesten dan worden omgestroopt en dat was een ware heksentoer. Soms op zaterdagavond laat werden de gerepareerde hozen teruggebracht naar het café waar die haringtrekkers dan verbleven. Mijn opa kwam dan altijd fluitend terug. Dat was het gevolg van de betaling, die in natura gebeurde met de opmerking: “Rieswijk d’r staat er eentje voor je hoor”. Begin jaren dertig nam mijn vader, Dirk Rieswijk, na een grondige opleiding de zaak van mijn opa over. Het gedoe met de hozen was voor pa een bron van ergernis. Temeer omdat diezelfde haringtrekkers voor grotere reparaties naar een andere schoenmakerij gingen.

Er kwam uiteindelijk een moment dat de haringtrekkers hun hozen weer op de toonbank slingerden met het verzoek om de gaatjes te dichten. Mijn vader pakte het hele spul weer bij elkaar en slingerde de stapel terug met de opmerking “Als je voor de zolen en hakken naar een ander gaat, doe je dat ook maar met dit werk”. De klanten waren met stomheid geslagen en gingen beledigd heen. Dat duurde echter niet lang. Na een paar weken kwamen ze brommend terug met de opmerking dat Rieswijk dan ook maar de andere reparaties moest doen. De schoenmakerij bestond in 2010 alweer honderd jaar. Thans als schoenmakerij Warmerdam op de hoek van de Bierstraat en Molengracht. Het is een mooi en bloeiend bedrijf maar hozen worden er nu gelukkig niet meer gebracht. Piet Rieswijk.

Haringtrekken aan strand van Huisduinen in 1925

Vriendennieuws blz 7

Indien onbestelbaar retour: Vriendennieuws, Willemsoord 60 G, 1871 AS Den Helder

Beste vriend(inn)en

Bezoek fort Westoever

De Vriendendag van 1 oktober is alweer voorbij. Het was een uitstekend geslaagde dag. Er was een groep van bijna veertig mensen, waarbij valt op te tekenen dat een aantal vrienden gehoor hebben gegeven aan onze oproep in ons vorige nummer om bekenden familie etc. te bewegen kennis te nemen van het Reddingmuseum en wat de Vrienden daarvoor doen. Er was ook een aantal belangstellenden aanwezig. Na een kop koffie en een kijkje in het museum, kwam de groep in de bovenzaal bijeen, waar directeur Henk Stapel een uiteenzetting gaf over de gang van zaken rond het museum. Dat waren hoofdzakelijk goede berichten. Groot aantal vrijwilligers, goede bezoekersaantallen etc. Enig minpunt is de verlaging van de subsidie van de Gemeente Den Helder met ongeveer € 30.000,- in het jaar 2013. Het museum denkt zelf door bezuinigingen en het niet inrichten van tijdelijke tentoonstellingen, een besparing van € 20.000,- te kunnen realiseren. Voor het tekort van de overige € 10.000,- zullen sponsoren gezocht worden. Na deze informatie ging men aan boord van drie reddingboten, die koers zetten naar Fort Westoever, waar dhr. André Koning ons aan de hand van beamerbeelden enthousiast vertelde over de forten en activiteiten van de Stichting Stelling Den Helder. Na een hapje en een drankje werd de terugtocht begonnen. Het einde liet even op zich wachten, een brug werd niet geopend maar het wachten was echter geen probleem, want het was uitzonderlijk mooi weer voor de tijd van het jaar. Al met al een geslaagde dag, vooral omdat van de belangstellenden er zich vier als Vriend met partner, dus acht nieuwe Vrienden aanmelden. We zijn daar blij mee. U ziet, het werkt. Breng uw enthousiasme over op anderen en we krijgen meer Vrienden. Ik roep u op het te proberen. Bij voorbaat alvast bedankt. Vriendelijk gegroet door Dick van Walsem.

Bestuur Stichting Vrienden van het Reddingmuseum Dorus Rijkers

C o l o f o n

Vriendennieuws blz 8