Vorming met kansengroepen: praktijkvoorbeelden en reflecties. vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen

Vorming met kansengroepen: praktijkvoorbeelden en reflecties vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen

Voorwoord Voor u ligt een portfolio, waarin vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen alle praktijkvoorbeelden heeft gebundeld die ze de voorbije vijf jaar heeft ontwikkeld om kansengroepen, specifiek mensen in kansarmoede, met vorming te bereiken. Vormingplus investeert al jaren in het sensibiliseren rond de zogenaamde „armoedecultuur‟. We nemen talrijke activiteiten op in ons regulier vormingsaanbod die het maatschappelijk debat voeden: vertoning van de film „Grensland‟, daklozenwandeling in Brussel, nieuwjaarsconferentie rond kansengroepen, lezingen over armoede(bestrijding),… Maar onze ambities reiken verder. Vanuit praktijkervaringen met kansengroepen ontwikkelden we een methodiek om deze groepen naar het (regionale) vormingsaanbod toe te leiden. De weg daar naartoe was vaak lastig, een proces van „trial and error‟. We zijn nog niet op onze bestemming; het vormingsaanbod bereikbaar maken voor iedereen in de regio is een bekommernis waar we blijven op hameren. Na een uiteenzetting van de doelstellingen en de methodische uitgangspunten belichten we de verschillende praktijkvoorbeelden. Tevens beoordelen we de resultaten van deze acties, vooral op korte termijn. De gevolgen op lange termijn werden nog niet systematisch onderzocht. Zoals u zal kunnen lezen werken we vaak samen met intermediaire partners uit de welzijnssector. Zonder de steun van deze organisaties, die hun cliënten naar het vormingsaanbod toeleiden, zou niets van dit alles mogelijk geweest zijn. Wij danken hen hiervoor en hopen in de toekomst verder samen te werken om onze bestemming te bereiken.

3

Inhoud Voorwoord .................................................................................................................. 3 1. Doelstellingen ......................................................................................................... 7 2. Methodische uitgangspunten .................................................................................. 9 2.1. Vormingmethodes ............................................................................................ 9 2.2. Drempelverlagende methodes ....................................................................... 10 2.3. Actieve ondersteuning van lokale initiatieven ................................................. 11 3. Werkvormen in de praktijk .................................................................................... 13 3.1. Inclusief vormingsaanbod .............................................................................. 13 Buurtcentrum Overleie Kortrijk .......................................................................... 13 OCMW en Cultureel Centrum Wevelgem .......................................................... 14 3.2. Exclusief vormingsaanbod ............................................................................. 15 3.2.1. Eenmalige workshop ............................................................................... 15 Black Box ....................................................................................................... 15 Communicatie-en assertiviteitstraining - ‟t Kringske Izegem .......................... 16 Verwendag - Unie der Zorgelozen Kortrijk ..................................................... 17 3.2.2. Vormingstrajecten.................................................................................... 18 Kansenacademie en kooktraject – OCMW Toeternietoe Roeselare .............. 18 Ontdek je eigen stijl! Haal het beste uit jezelf! - OCMW Waregem ................ 20 Kruiden en stijltraject- ‟t Koeterke Izegem ..................................................... 21 Communicatie, fototentoonstelling en gemeenteraadsverkiezingen met poetsvrouwen - BIK Kuurne ........................................................................... 23 Communicatietraining - vrijwilligersgroep Mosselbank Kortrijk ...................... 25 4. Bibliografie ............................................................................................................ 27

5

1. Doelstellingen Als we spreken over vorming of educatie, dan hebben we het over die leerprocessen, die bewust en met een zekere bedoeling , zijn opgezet. Deze „doeloriëntatie‟ zegt iets over de richting waar je naar toe werkt1. Wij formuleren twee doelstellingen. Bij vormingsactiviteiten streven we leereffecten na op het vlak van nieuwe kennis, inzichten, vaardigheden en/of attitudes die mensen versterken in hun dagelijkse leven, zowel op persoonlijk, sociaal, cultureel, economisch, maatschappelijk en politiek gebied. Gunter Gehre spreekt over vier globale oriëntaties in het leren.2 ‘Leren is je als persoon ontwikkelen’. Opgroeien, identiteit opbouwen, worden wie we zijn: o Het vervullen van ontwikkelingstaken (van taal verwerven, over vader leren worden, tot aanvaarden dat je lichaam aan kracht verliest). o Socialisatieprocessen: zorgen dat individuen zich thuis voelen in een gemeenschap, dat ze er hun plaats in weten te verwerven. o Emancipatie: bevrijdend leren, zelfwaarde, kracht en tegenmacht ontwikkelen, kansen op reële ontplooiing optimaliseren. ‘Samen leren is gemeenschap vormen’. Verandering en de bijhorende leerprocessen krijgen pas betekenis binnen een sociale context. We komen deze gedachte tegen in uitdrukkingen als „sociaal kapitaal‟ of „lerende organisatie/samenleving‟. Leren overstijgt per definitie het (intra)persoonlijke. ‘Leren is de kern van culturele ontwikkeling’. Leren is altijd ook nieuwe kennis creëren, is nieuwe kunde of overtuiging ontwikkelen. Leren is de ervaring op begrip brengen, de werkelijkheid verstaan, er iets aan toevoegen. Is nieuwe antwoorden, nieuw weten, nieuwe interpretaties in de samenleving beschikbaar maken. We kunnen de geschiedenis lezen als een aaneenschakeling van leerprocessen, waarbij niet zelden een strijd werd gevoerd om de interpretatie van de werkelijkheid - en ook die strijd heeft tot kennisontwikkeling geleid. „Leren is de hefboom voor de creatie van de welvaart’. In een tijd waarin de roep om innovatie vaak weerklinkt, wekt het geen verwondering dat leren, en tegelijk ook kennis en creativiteit, als bron voor welvaart worden gezien. In de omslag naar een competentiebenadering zie je zo het thema van de „inzetbaarheid in economische termen‟ heel snel opduiken. De „goesting‟ in vorming wordt aangewakkerd. We stimuleren mensen met armoede-ervaring om deel te nemen aan vormingstrajecten van vormingplus, in samenwerking met organisaties uit de welzijnssector. Bovendien ondernemen we ook gezamenlijke pogingen ze op langere termijn warm te maken voor en toe te leiden naar het reguliere vormingsaanbod van vormingplus of andere partners in de regio, zoals Centra voor Basiseducatie, verschillende verenigingen, etc.

1 2

Van den Eeckhaut, 2009, p.12-13. Gehre, 2005, p. 301-324.

7

2. Methodische uitgangspunten 2.1. Vormingmethodes Inhoudelijk wordt het vormingsaanbod sterk bepaald door de deelnemers zelf. De thema‟s kunnen zeer uiteenlopend zijn, maar sluiten steeds nauw aan bij de leefwereld van mensen in armoede. Ze vertrekken vanuit een al dan niet duidelijk gearticuleerde vraag of interesse die leeft bij de participanten. Soms echter is er een educatieve behoefte zonder expliciet naar vorming te vragen. Om die vage behoefte om te zetten in een educatieve vraag ontwikkelden wij de Black Box. Het is een nuttig instrument bij aanvang van een project. Het vormingsaanbod vertrekt niet alleen van eventuele tekorten maar wordt ook samengesteld vanuit de krachten, talenten en competenties van de deelnemers. Door deel te nemen aan deze activiteiten groeit bij die persoon (opnieuw) het besef een „competente actor‟ te zijn die grip heeft op zijn of haar situatie. Er komt ruimte vrij voor krachten in plaats van klachten.3 Het beeld van het schoolse leren wordt doorbroken door leersituaties te omkaderen met een passend onthaal en gelegenheid voor ontmoeting in de vertrouwde omgeving. De ontmoetingsfunctie is een vertrekbasis voor solidariteit en individuele emancipatie. Ontmoeting biedt een kans om gezellig samen te zijn, maar ook om van elkaar te leren. o Door ontmoeting tussen mensen met armoede-ervaring, komen er verbindingen „tussen gelijken‟ tot stand. De deelnemers leren elkaar kennen en vertrouwen, wisselen ervaringen uit, bieden elkaar praktische en emotionele steun, gaan vriendschappen met elkaar aan, vinden erkenning bij elkaar, etc. De groep die gevormd wordt staat centraal tijdens de werking. o Ontmoeting met mensen zonder armoede-ervaring (zoals met de procesbegeleider of andere mensen) brengt een wederzijdse verkenning van elkaars ervarings–en leefwerelden met zich mee. gebruik te maken van interactieve werkvormen. 4 Hoewel in elke groep aandacht besteed wordt aan inhoud en proces, schenken we tijdens specifieke projecten voor kansarmen expliciet aandacht aan het individuele en het groepsproces. Naast een inhoudelijke begeleider (docent) zorgen we in veel gevallen voor een procesbegeleider (van vormingplus). In sommige gevallen worden beide rollen ingenomen door dezelfde persoon. We zetten de competenties en taken van een procesbegeleider even op een rijtje. Ze ondersteunen en stimuleren het leerproces door deelnemers uit te nodigen tot het verwoorden van hun ervaringen, door wat men ziet en meemaakt te helpen benoemen, door te spiegelen en vragen te stellen. De relatie met de begeleiders is er een van „samen zoeken‟ waarin meningen, vooroordelen en leefwerelden bevraagd en verkend worden. Procesbegeleiders vervullen ook een belangrijke rol in het begeleiden van het individueel proces van elke deelnemer en tegelijkertijd het groepsproces. We

3 4

Baert & Droogmans, 2010, p. 103. Baert & Droogmans, 2010, p. 106.

9

herkennen gemeenschappelijkheden tussen de deelnemers en brengen deze aan het licht, we stimuleren hen om elkaar te ondersteunen, bemiddelen bij conflicten, etc.

2.2. Drempelverlagende methodes „Vorming in de vrije tijd,‟ is zeker niet evident voor wie in armoede leeft. Het leven van mensen in armoede kent een opeenstapeling van moeilijkheden waaraan zij dagelijks het hoofd moeten bieden. Ze ervaren niet altijd fysieke of mentale ruimte, tijd en energie om iets voor zichzelf te doen. Ze bouwen een strategie van „overleven‟ waarin (zomaar) tijd vrij maken en ontspanning vaak op de laatste plaats komen. Naast het gebrek aan tijd en energie is het vrijetijdsaanbod van de doorsnee burgers voor hen moeilijk toegankelijk. Ze ervaren talrijke financiële, psycho–sociale en culturele en taaldrempels.5 Door de geschikte randvoorwaarden te scheppen kunnen deze drempels verkleinen. Vormingplus kiest er bewust voor om een minimale financiële bijdrage van de deelnemers te vragen. Dit is belangrijk voor het zelfbeeld en engagement van de mensen in kansarmoede. Voor de specifieke projecten treffen we financiële afspraken met de intermediaire partners uit de welzijnssector. Voor het vormingsaanbod van vormingplus, waar we hen naar toe willen leiden, ontwikkelden we de volgende financiële acties om een blijvend engagement binnen vormingplus te garanderen. Er is een 50 % regeling van toepassing op de prijzen van de cursussen die door vormingplus worden georganiseerd en waar je je ook kan inschrijven. Voor wie geldt deze regeling? o Mensen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming van het ziekenfonds, studenten, werkzoekenden, mensen met een vervangingsinkomen omwille van langdurige ziekte, invaliditeit, uitkering, etc. komen in aanmerking voor deze korting. Tentoonstellingsbezoeken, uitstappen en introductiecursussen zijn daarin niet inbegrepen. o Mensen die aangesloten zijn bij organisaties die kansengroepen bereiken (verenigingen waar armen het woord nemen, buurthuizen of buurtwerkingen voor kansengroepen, CAW,...) krijgen deze reductie op voorwaarde dat er een formeel akkoord is over deze 50 % regeling tussen de organisatie en vormingplus. Individuen hoeven deze bewijslast niet te leveren. o Vormingplus is opgenomen in de vrijetijdspas in enkele regionale gemeenten en steden. Deze 50% regeling is ook hier van toepassing. Vlaamse werknemers kunnen goedkoper ons open aanbod volgen. Met opleidings– en cultuurcheques wordt de helft van de prijs betaald, tevens de helft van de waarde van de cheque (voor een cheque ter waarde van € 25 wordt bijvoorbeeld € 12,5 betaald). Indien de prijs een belemmering is om een cursus te volgen, kan een gemotiveerde aanvraag met loonfiche aan de directie verstuurd worden. Taaldrempels tenslotte vermoeilijken wegens voor de hand liggende redenen de deelname aan vormingswerk. Aandacht voor een duidelijke, klare taal in zowel promotie als de vorming zelf is een permanente uitdaging. Er zijn psycho-sociale en culturele drempels. Velen hebben van thuis uit weinig of niet deelgenomen aan vormingsactiviteiten in de vrije tijd en kennen dit niet. Zij hebben het gevoel dat ze er niet thuishoren. Ook het binnenstappen in een onbekende 5

Baert & Droogmans, 2010, p. 101-105.

vrijetijdsomgeving is een psycho–sociale drempel. In dit rijtje noemen we ook gevoelens van schaamte en schuld. „Middenklassers‟ hebben er vaak weinig begrip voor dat mensen die het financieel al moeilijk hebben, geld uitgeven aan vrije tijd. Anderzijds ervaren mensen in armoede ook veel negatieve druk vanuit hun eigen milieu. Cultuur en vrije tijd is niet voor „ons soort mensen‟.6 Samen met organisaties in de welzijnssector, die kansengroepen uitvoerig bereiken, trachten we psycho-sociale en culturele drempels het hoofd te bieden: Er worden vormingscursussen in de vertrouwde omgeving van de deelnemers georganiseerd. Een professionele of vrijwillige begeleider vergezelt gratis de persoon uit een kansengroep naar een vormingsactiviteit.

2.3. Actieve ondersteuning van lokale initiatieven Vormingplus is actief betrokken bij het ontwikkelen van lokale initiatieven die kansarmen toeleiden naar vrijetijdsparticipatie. Wij gebruikten onze expertise opdat ook vorming een plaats krijgt binnen deze acties. Voorbeelden hiervan zijn het verder uitbouwen van de vrijetijdspassen in Roeselare en Izegem.

6

Baert & Droogmans, 2010, p. 104-105.

11

3. Werkvormen in de praktijk Doorheen de praktijkvoorbeelden hebben we twee grote werklijnen ontwikkeld, een inclusief en exclusief vormingsaanbod. Onder inclusief verstaan we de educatieve activiteiten die bedoeld zijn voor kansarmen maar toegankelijk blijven voor reguliere cursisten. Exclusief vormingsaanbod wordt op maat van kansarmen gemaakt en staat ook enkel open voor deze doelgroep. Afhankelijk van de context en wensen van de partners in de welzijnssector kan voor één van beide werklijnen worden geopteerd. Het blijft voor ons een uitdaging om binnen die werklijnen in de toekomst op zoek te gaan naar meer diverse werkvormen (bijvoorbeeld culturele uitstappen) om kansarmen naar vorming toe te leiden.

3.1. Inclusief vormingsaanbod Buurtcentrum Overleie Kortrijk Praktische info Wanneer? 8 november 2006 + 2 juli 2007 + 4, 15 oktober 2007 + 13 juni 2008 + 26 januari 2009 Wie? 5 à 16 deelnemers Waar? Buurtcentrum Overleie, Kortrijk Samenwerkingspartners? Buurtcentrum Overleie, Kortrijk Beschrijving Sedert een aantal jaren organiseert vormingplus op regelmatige basis cursussen in de lokalen van Buurtcentrum Overleie. Het vormingspakket wordt samengesteld door buurtwerkers én wijkbewoners, en staat open voor iedereen. Vormingplus maakt gebruik van de locatie en reserveert de helft van de plaatsen voor deelnemers van het Buurtcentrum Overleie. Zo stonden onder meer „ontdek en kies je eigen stijl‟, „zomerse huidverzorging‟, „ayurvedische hoofdmassage‟ en „literair tafelen‟ al op het programma. Met deze cursussen willen we de persoonlijke, sociale en culturele competenties van de mensen versterken: de ontmoeting tussen kansarmen en mensen zonder armoede-ervaring staat hierin centraal. Voor vormingplus biedt deze formule het voordeel dat we niet-evident bereikbare groepen aanspreken en mensen laten kennismaken met het Buurtcentrum. Voorts is de samenwerking interessant om het publiek van het Buurtcentrum warm te maken voor educatie. Terugblik Door beide partners wordt deze samenwerking als erg positief ervaren. Zowel vormingplus als Overleie ervaren de open programmatie op locatie als een eenvoudige maar doeltreffende formule om een divers publiek te bereiken: de groep geïnteresseerde deelnemers bestaat uit een interessante mix van buurtbewoners en het reguliere vormingpluspubliek. De vlotte samenwerking groeide in de loop der jaren uit tot een soort „testcase‟. Na evaluatie werd beslist om deze samenwerking door te trekken naar andere Kortrijkse buurtcentra. In 2010 wordt daar verder aan gewerkt.

13

OCMW en Cultureel Centrum Wevelgem Praktische info Wanneer? 15 oktober 2009 Wie? 6 deelnemers, waarvan 1 iemand van het OCMW Buurtwerking Wallaysplein (+ de OCMW–buurtwerker) Waar? Buurthuis Wallaysplein, Wevelgem Samenwerkingspartners? Cultureel Centrum Guldenberg Wevelgem, OCMW Buurtwerking Wallaysplein Wevelgem Beschrijving Het Wevelgemse cultureel centrum Guldenberg, OCMW Buurtwerking Wallaysplein en vormingplus boden in 2009 een educatief pakket aan, waarbij een boeiende publieksmix beoogd werd. Kansengroepen uit het Wallaysplein (een wijk met veel kansarme bewoners) en bezoekers van het cultureel centrum vormden de gemengde groep. Er werden een drietal activiteiten georganiseerd. We opteerden voor een eenmalige kookworkshop, een tweedelige cursus „ayurvedische hoofdmassage‟ en een huiskamergesprek met een interessante bekende Vlaming (in vormingpluskringen bekend onder de naam „Mange–Tout‟) die beide groepen kon aanspreken. De ontmoeting tussen mensen met en zonder armoede-ervaring stond hier voorop. Bovendien trachtten we een publiek, cliënten van het OCMW, warm te maken voor het vormingsaanbod van vormingplus of andere partners in de regio. Terugblik De eerste activiteit werd door een geroutineerde kok in goede banen geleid en door de deelnemers als positief geëvalueerd. Tijdens het koken vonden er ook gesprekken plaats over alledaagse beslommeringen. De recepten werden enthousiast onder de deelnemers verspreid. Toch was er sprake van een ongelijke mix van deelnemers: slechts 1 bewoner van het Wallaysplein volgde deze cursus, tegenover 6 mensen die vanuit het cultureel centrum toegeleid werden. De ontmoeting vond vooral tussen mensen zonder armoede-ervaring plaats. Het organiseren van vorming op het Wallaysplein vormde geen obstakel voor het publiek dat vanuit het cultureel centrum werd aangebracht. De mensen van het Wallaysplein zelf ervaarden wel talrijke drempels om de vorming, zelfs op hun vertrouwde plaats, te volgen. De tweede activiteit stond gepland in lokalen van het cultureel centrum. Wegens te weinig inschrijvingen is deze activiteit afgelast. Het bleek onhaalbaar om mensen uit het Wallaysplein warm te maken voor vorming op een andere locatie. Ook de derde activiteit is bij gebrek aan interesse geannuleerd. Deze projecten worden verder geëvalueerd en in de opvolging wordt gezocht naar oplossingen om mensen met en zonder armoede-ervaring beter te bereiken.

3.2. Exclusief vormingsaanbod 3.2.1. Eenmalige workshop Black Box Praktische info Wanneer? Periode januari – juni 2008 Wie? 5 à 16 deelnemers uit sociaal–economische projecten, cliënten van het OCMW, verenigingen in armoede, opleidingsorganisaties voor kansengroepen Waar? Lokalen van de deelnemers Samenwerkingspartners? Studenten van Sociaal–Cultureel werk KATHO-IPSOC, sociaal– economische projecten, OCMW‟s, verenigingen waar armen het woord nemen, opleidingsorganisaties voor kansengroepen Beschrijving De Black Box (cf. p. 4) peilt naar de interesses van de doelgroep en is op zich is een vormingsmoment van een tweetal uur. In samenwerking met studenten van het Sociaal– Cultureel Werk KATHO-IPSOC werd de Black Box tien keer uitgetest bij kansengroepen. Op basis van ondervindingen en kritische bemerkingen tijdens het gevoerde onderzoek werd de methodiek van de Black Box voor kansengroepen verfijnd. De welzijnssector werd een leerkans geboden aan de slag te gaan met dit instrument. Voor welzijnsorganisaties is een handleiding op dvd beschikbaar. Terugblik De Black Box is een krachtige methodiek om de interesses van een bepaalde doelgroep na te gaan. Hierna kan een vormingstraject worden uitgewerkt. Na toepassingen binnen kansengroepen bleken hun interesses weinig te verschillen van deze van de doorsnee vormingsdeelnemer. Het werkinstrument werd reeds een tiental keer, met succes, uitgevoerd bij organisaties in de regio. Daarnaast hebben een tiental organisaties de gebruiksvriendelijke en weinig tijdrovende Black Box op dvd aangevraagd.

15

Communicatie-en assertiviteitstraining - ’t Kringske Izegem Praktische info Wanneer? 26 november 2009 Wie? 14 deelnemers, regelmatige bezoekers van ‟t Kringske, een Vereniging waar Armen het Woord nemen (Izegem) Waar? Lokalen ‟t Kringske Samenwerkingspartners? ‟t Kringske Izegem Beschrijving 't Kringske is een Izegemse Vereniging waar Armen het Woord Nemen. Wekelijks ontmoeten een 25-tal mensen elkaar om ervaringen uit te wisselen en zo kansen te creëren om mensen uit hun isolement te halen. Op vraag van ‟t Kringske werd een communicatie– en assertiviteitsvorming op maat van de deelnemers uitgewerkt. Deze vormingstraining wou de communicatieve competenties van de cursisten versterken om te functioneren in onze huidige maatschappij. Terugblik Niet iedereen was aanvankelijk overtuigd van het nut van de training , maar een sterke nadruk op eigen ervaringen en sterktes vergrootte nadien wel de participatie. Door het maken van oefeningen vanuit de eigen leefsfeer en de actieve inbreng van de cursisten kregen de deelnemers stap voor stap zicht op de manier waarop communicatie verloopt en hoe daar respectvol en flexibel mee kan worden omgaan. Ze trainden zich in actief luisteren, communiceren en assertief gedrag maar ook in het geven en ontvangen van complimenten. Het enthousiasme bij de deelnemers was groot en eveneens de vraag om een vervolg op deze communicatie- en assertiviteitstraining. Het rustig, kordaat en genuanceerd „neen‟ zeggen en kritiek geven zonder de ander nodeloos te kwetsen en onbeleefd te zijn, zijn thema‟s die in de toekomst aan bod kunnen komen.

Verwendag - Unie der Zorgelozen Kortrijk Praktische info Wanneer? 26 januari 2008 Wie? 16 vrouwen Waar? Het Huis van de Unie der Zorgelozen Samenwerkingspartners? De Unie der Zorgelozen, een sociaal artistiek gezelschap uit Kortrijk Beschrijving In samenwerking met de Unie der Zorgelozen, een sociale beweging in Kortrijk, werd door vormingplus een verwendag voor zestien kansarme vrouwen op touw gezet. De vorming werd vormgegeven vanuit de interesses en capaciteiten van de deelnemers. Zij worden dagdagelijks met allerlei nieuwe trends van wellness geconfronteerd. Maar wellness en tijd maken voor zichzelf hoort vaak niet thuis in de wereld van kansengroepen. De zorg om te overleven staat centraal. Zestien vrouwen, verbonden aan de Unie, werden een dag lang verwend. ‟s Ochtends, na een halfuurtje relaxatie, werden ze één voor één voor de spiegel geplaatst door een imagoconsulente en uitgenodigd hun sterke kanten in de verf te zetten. Dat deed ook een fotograaf, die de hele dag aanwezig was en de deelnemers voor de camera trachtte te krijgen. Een maaltijd, klaargemaakt door het team van de Unie, bevorderde ‟s middags de groepssfeer. Een herboriste vertelde nadien hoe je met natuurlijke kruiden en keukenproducten een gezichtsmaskertje, een massageolie voor de handen en een kruidenbad voor de voeten kon bereiden. Een procesbegeleider van vormingplus coachte en volgde het hele gebeuren van dichtbij. Het informele leren stond hierbij centraal, om de persoonlijke en sociale competenties van de deelnemers te versterken en hun goesting in vorming aan te wakkeren. Terugblik De zestien deelnemers hebben werkelijk genoten van de verwendag en gingen tevreden en ontspannen naar huis. Aanvankelijk werd de camera geschuwd, maar enkele prettige vormingsmomenten in de loop van de dag veranderde deze instelling. Doorheen de dag versterkten de aangename activiteiten de innerlijke en uiterlijke mens. Vorming kan ook gewoon ontspannend zijn, een compleet nieuwe ervaring voor deze vrouwen.

17

3.2.2. Vormingstrajecten Kansenacademie en kooktraject – OCMW Toeternietoe Roeselare Praktische info Black Box Wanneer? 17 maart 2009 Wie? 8 deelnemers, OCMW- cliënten in budgetbegeleiding, een publiek van zgn. nieuwe armen, die door ziekte, ontslag, … in financiële problemen komen. Waar? OCMW Roeselare Samenwerkingspartners? Sociale dienst OCMW Roeselare Kansenacademie Wanneer? 21 april 2009, 2 + 19 mei 2009 + 2, 16 & 30 juni 2009 Wie? 4 à 10 deelnemers, OCMW- cliënten in budgetbegeleiding Waar? DC Schiervelde, CC De Spil, CAW Roeselare Samenwerkingspartners? Sociale dienst OCMW Roeselare Vormingstraject Kookreeks Wanneer? 1, 15, 29 oktober + 12 november 2009 Wie? 6 à 8 deelnemers per sessie, OCMW- cliënten in budgetbegeleiding Waar? CVO Roeselare Samenwerkingspartners? Sociale dienst OCMW Roeselare Beschrijving Op vraag van de sociale dienst van het OCMW Roeselare werkte vormingplus een vormingstraject uit op maat van hun cliënteel in budgetbegeleiding. Om de interesses van de doelgroep te weten te komen werd de Black Box ingeschakeld. Op basis van deze resultaten ging de Kansenacademie Toeternietoe van start. Een vast tijdstip, een vaste plaats, een eigen naam voor de academie en de regelmaat van de vormingsessies vergrootten de herkenning. Het ging om aparte vormingsessies waar mensen los op konden inschrijven, hoewel we hen stimuleerden om regelmatig in te schrijven. Allerlei onderwerpen werden, zij het met wisselend succes, aangeboden en waren inhoudelijk zeer uiteenlopend: klussen in huis, ontspanning, koken, bezoek aan De Spil, zeefdruk, … Met de Kansenacademie probeerden we de deelnemers niet alleen hun persoonlijke, sociale, culturele en maatschappelijke capaciteiten te versterken, maar hen ook „goesting in vorming‟ te laten krijgen. Uit de kansenacademie Toeternietoe bleek vrij snel dat koken het grootste aantal mensen kon bekoren. Daarom startte in oktober 2009 een kookcursus in het stedelijk CVO van Roeselare. De groep kwam 4 keer samen en stelde een menu samen, rekening houdend met een beperkt budget en gezonde ingrediënten. Tijdens het afsluitende publieksmoment konden buitenstaanders komen proeven.

Terugblik Net als in elk ander vormingplusproject met kansengroepen, ging de cursusinhoud en het groeiproces van het individu en de groep hand in hand. Tijdens de kooksessies was de groepssfeer ontspannen en de deelnemers enthousiast. Er werden stappen gezet om met plezier te koken in het bijzijn van de ganse groep. Ondertussen wisselden ze ervaringen uit en kwamen ze in aanraking met verschillende ideeën. Er werd gesproken over kinderen en opvoeden, over racisme (er was een Afrikaanse zwarte vrouw in de groep), over gezondheid, communicatie en de stijl van communiceren. Het publieksmoment tijdens de laatste sessie en het uitreiken van een „attest‟ gaf een positieve ondersteuning aan het „kunnen‟ van de deelnemers, die nadien afspraken maakten om andere vormingsactiviteiten te volgen.

19

Ontdek je eigen stijl! Haal het beste uit jezelf! - OCMW Waregem Praktische info Wanneer? 12, 19, 23 november 2009 + 3 december 2009 Wie? 8 deelnemers, afhankelijk van de dienstverlening van de sociale dienst van het OCMW Waar? Lokalen CC De Schakel Waregem, kapperschool Sint–Theresia–Instituut, Kringloopwinkel Waregem Samenwerkingspartners? Sociale dienst OCMW Waregem Beschrijving Op uitnodiging van de sociale dienst van het OCMW Waregem kwamen acht vrouwen samen die gedurende een aantal weken de uitdaging aangingen om hun eigen stijl te ontdekken en te kiezen. Bij deze module „Kies je eigen stijl. Haal het beste uit jezelf!‟ was Vormingplus partner en trajectbegeleider. Met een imagoconsulente en een vormingplusmedewerker zochten de deelnemers hoe ze (letterlijk) meer kleur in hun leven kunnen brengen. Dit vormingstraject wou ook de persoonlijke en sociale competenties van deze vrouwen verstevigen. Bij heel wat vrouwen zorgen problemen (van financiële, relationele of psychische aard) vaak voor een verlaagd zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen of een verwaarlozing van hun uiterlijk en dit zorgt er ook voor dat ze weinig contact met anderen hebben. Zo komen ze makkelijk in een vicieuze cirkel terecht, waar ze soms moeilijk zelf uit raken. In de eerste twee bijeenkomsten maakten ze kennis met kleur, gezichtsverzorging en gezichtsopmaak. Tijdens de derde bijeenkomst lieten de deelnemers zich verwennen in de kappersschool Sint–Theresia–Instituut. In de Kringloopwinkel van Waregem kwamen ze nog eens samen ter afronding. Daar leerden ze wat belangrijk is bij de keuze van kledij en waar je zoal kunt opletten in je algemene voorkomen . De reeks werd afgesloten met een fotosessie, daar kwam de voorzitter van het OCMW ook zelf de diploma's uitreiken en sprak hij zijn waardering voor het project uit. Een receptie zorgde voor de spreekwoordelijke kers op de taart. Terugblik Tijdens deze vormingsmomenten was er steeds aandacht voor de eigen beleving van de cursisten. Hoewel sommige deelnemers zichzelf eerst niet durfden bekijken op foto of in de spiegel, deden ze allen mee aan de fotosessie, gesteund door de andere deelnemers om hun aanvankelijke vrees te overwinnen. Iedereen kon zo even in het middelpunt staan en er nog van genieten ook. “Wanneer ik er goed uitzie, voel ik me ook beter. En dan kan ik meer dingen aan”, was een markante uitspraak van een deelneemster. Bovendien was de vorming ook gewoon prettig. De vrouwen lieten zich met plezier verwennen, waar ze anders nauwelijks of geen tijd voor namen. De onwennigheid en afstand van in het begin maakte geleidelijk aan plaats voor een ontspannen groepssfeer. De deelneemsters vonden steun en respect bij elkaar om ook andere persoonlijke ervaringen uit te wisselen. Al vlug werden afspraken gemaakt om nog meer samen te komen. De uitreiking van hun diploma‟s werd door de deelnemers beschouwd als een waardering van hun kunnen. “Dit is het enige echte diploma dat ik in mijn leven heb behaald, blijkbaar kan ik toch iets.” beklemtoonde een deelneemster.

Kruiden en stijltraject- ’t Koeterke Izegem Praktische info Vormingstraject Kruiden Wanneer? 14, 29 april 2008 + 13 mei 2008 + 19 juni 2008 Wie? 17 deelnemers, mensen in armoede Waar? De Lochting (biohoeve en sociale werkplaats) Samenwerkingspartners? Inloopcentrum ‟t Koeterke van CAW Izegem, serviceclub Kiwanis Vormingstraject Stijlvol, van binnen en van buiten Wanneer? 18, 25 november 2008 + 2 december 2008 Wie? 11 deelnemers, mensen in armoede Waar? JOC Izegem Samenwerkingspartners? Inloopcentrum ‟t Koeterke van CAW Izegem, serviceclub Kiwanis Vormingstraject Stijlvol, van binnen en van buiten Wanneer? 22, 29 mei 2009 + 5 juni 2009 Wie? 5 deelnemers, mensen in armoede Waar? Bibliotheek Izegem Samenwerkingspartners? Inloopcentrum ‟t Koeterke van CAW Izegem, ‟t Kringske (vereniging waar armen het woord nemen), Den Omgang (begeleidingscentrum voor mensen met psychische problemen) Beschrijving Vormingstraject Kruiden Vormingplus ontwikkelde op vraag van het CAW Izegem en Kiwanis een vormingsaanbod voor mensen van het inloopcentrum ‟t Koeterke, een ontmoetingsplaats voor mensen met beperkte financiële middelen die zich om verschillende redenen vereenzaamd voelen. Het startmoment was een gesprek waarbij gepeild werd naar interesses. Daaruit bleek een grote belangstelling te bestaan voor het kweken en gebruiken van kruiden. Drie namiddagen lang leerden bezoekers van 't Koeterke in De Lochting wat er met kruiden in de keuken en het huishouden kan worden aangevangen. De deelnemers leerden koken met kruiden, kruidenproducten en kruidenhapjes bereiden (zalfjes, koekjes, …). Hierin werden ze begeleid door een herboriste en een procesbegeleider van vormingplus. Met zichtbare trots presenteerden ze tijdens het publieksmoment het resultaat van de voorbije weken aan de pers. Naast de specifieke kennisoverdracht stond de aandacht voor het versterken van persoonlijke en sociale competenties van deze mensen centraal. Vormingstrajecten Stijlvol, van binnen en van buiten De deelnemers kwamen drie keer bijeen. Kennismaking met kleur vond eerst plaats, gevolgd door gezichtsverzorging –en opmaak in de tweede sessie. In een derde werd gefocust op de algemene presentatie, waaronder ook de keuze van de kledij. Het geheel werd afgesloten met een fotosessie, in aanwezigheid van de pers.

21

Terugblik Vormingstraject Kruiden 'We maakten kruidenzalfjes en -koekjes, leerden hapjes en aperitieven klaarmaken en staken van alles op over de geneeskrachtige werking van een aantal kruiden of hoe we kruiden kunnen benutten in de strijd tegen insecten', getuigde een deelneemster. De deelnemers waren enthousiast en ontdekten gaandeweg hun capaciteiten. Bovendien zagen we de deelnemers op de receptie ook werkelijk naar voor treden met hun vaardigheden. De pers te woord staan was geen onoverkomelijk probleem meer. Ze waren gesterkt in hun assertiviteit en communicatieve vaardigheden. Deze positieve vormingservaring gaf hen zichtbaar een goed gevoel en zin in meer vorming. Vormingstrajecten Stijlvol, van binnen en van buiten De sessies werden door de deelnemers heel aandachtig gevolgd. Het in de spiegel kijken was een moeilijk proces dat mettertijd overwonnen werd. Ook het praten in groep en het waarderen van foto‟s van zichzelf, had tijd nodig, maar het aangename groepsproces, waarbij iedereen zichzelf kon en mocht zijn, faciliteerde dit. De deelnemers ontdekten dat vorming ook gewoonweg aangenaam kan zijn. Deze initiatieven van het Centrum Algemeen Welzijnswerk Midden–West–Vlaanderen en Kiwanis Izegem, krijgen in de toekomst een meer structurele onderbouw, waarin de stad, het OCMW en verschillende organisaties gaan samenwerken. Het overleg tussen deze gemeentelijke partners, de private organisaties en het nieuw cultureel- en ontmoetingscentrum de Leest is naar aanleiding van deze projecten opgestart.

Communicatie, fototentoonstelling en gemeenteraadsverkiezingen met poetsvrouwen - BIK Kuurne Praktische info Wanneer? Periode januari 2006 – december 2007 Wie? Langdurig werkloze en laaggeschoolde poetsvrouwen Verplichte communicatiecursus: 24 deelnemers Vrijwillige fototentoonstelling: 12 deelnemers Vrijwillig project gemeenteraadsverkiezingen : 6 deelnemers Waar? Lokalen van BIK (Buurt–Initiatieven–Kuurne vzw) Samenwerkingspartners? vzw BIK Beschrijving Vormingplus begeleidde drie projecten voor vzw BIK, die laaggeschoolde, langdurig werkloze vrouwen als poetsvrouw terug in het werkveld wil laten stappen (tewerkgesteld via dienstencheques). Met dit project werden de deelnemers niet alleen uitgenodigd hun mening te geven, maar ook met zichzelf naar buiten te komen en te werken aan hun zelfbeeld, uitstraling en assertiviteit. Het vergroten van hun persoonlijke, sociale, culturele, politieke en maatschappelijke talenten stond centraal. Daarnaast was er de wens om, indien mogelijk, deze mensen in contact te brengen met en hen voor te bereiden op deelname aan het open vormingsaanbod in de regio. Communicatiecursus Een eerste (verplichte) cursus draaide rond communicatie, in totaal vier bijeenkomsten. De klemtoon lag op het arbeidsreglement. De vrouwen trachtten er enerzijds inzicht in te krijgen en zich anderzijds communicatieve competenties eigen te maken. Het actief beluisteren van elkaars verhaal en het spreken voor een grote groep vormden cruciale aandachtpunten (de vrouwen werd naar hun opinie over hun eigen arbeidsreglement gevraagd). Fototentoonstelling De volgende (vrijwillige) stap in het project was het opzetten van een fototentoonstelling waarin de poetsvrouwen de hoofdrol speelden. De voorbereidingen daartoe verliepen gradueel. Een imagoconsulente liet iedereen voor de spiegel staan en naar zichzelf kijken. Zij wees er op hoe iedereen zijn sterke kanten (ook letterlijk) in de verf kan zetten. Vervolgens verschenen ze gedurende een half uur voor de lens van fotograaf Carl Lapeirre, die er met zijn ongedwongen, natuurlijke aanpak in slaagde de poetsvrouwen op hun gemak te stellen. Het resultaat was een reeks foto‟s die getuigden van een durf om te laten zien (de poetsvrouwen) en het gezien worden (de fotograaf) als mens en persoon met hart en ziel. Nadat de groep samen een tekst bij elke foto geschreven had, werd ook de speech voor de persconferentie opgemaakt. Het uiteindelijke resultaat van dit proces was een tentoonstelling, opgeluisterd door een opmerkelijke gast die dagelijks in de kijker staat, Miss Belgian Beauty 2007, Anne-Marie Ilie. Zij was bereid deze tentoonstelling te openen. De praktische organisatie van de opening van deze tentoonstelling lag in handen van studenten van het eerste jaar Bachelor Sociaal Werk van de IPSOC, die bij BIK stage liepen.

23

Project gemeenteraadsverkiezingen Dezelfde groep poetsvrouwen blikte vooruit op de verkiezingen van 8 oktober 2006 en verzamelde vragen en verwachtingen voor toekomstige mandatarissen. Een aantal medewerkers van BIK maakten kennis met de Belgische politieke structuren en proefden van het lokale politieke gebeuren. Ze volgden de werking van de gemeenteraad, vormden een schaduwkabinet en gingen in gesprek met het college van burgemeester en schepenen. Voor de buurt werd een politiek ontbijt georganiseerd, waarop kandidaten van de verschillende partijen uitgenodigd waren. Veel deelnemers waren erg te spreken over de constructieve wijze waarop met de politici kon worden gediscussieerd. Terugblik De verplichte communicatiecursus was de ideale aanzet tot het vrijwillig volgen van de andere vormingssessies. Ondanks de aanvankelijke angst werd de fototentoonstelling door de deelnemers als heel positief ervaren. Ze hebben zichzelf op een heel andere manier leren en laten kennen en konden zich dankzij de fotoshoot even nestelen in de wereld van de BV's , een wereld die ze vroeger helemaal niet kenden. Ze kregen de kans voor de lens van een professionele fotograaf te poseren en werden zo zichtbaar in hun gemeente. Verschillende vrouwen verlegden hun grenzen en durfden zichzelf tonen en zichtbaar maken, een hele ontdekkingsreis naar hun echte 'ik'. Het was voor elk van hen niet alleen een persoonlijke uitdaging maar ook een groepsproces. Ze leerden elkaar beter kennen en ondersteunen om de uitdagingen aan te gaan. Terecht waren ze tijdens de tentoonstelling fier op zichzelf: ze durfden het aan zich zichtbaar te willen en durven maken. Doorheen deze drie projecten werd een groepsproces op gang gebracht: er werd gesleuteld aan de wijze van communiceren en het verhogen van de assertiviteit van de deelnemers. Spreken in publiek, kritiek geven zonder anderen nodeloos te kwetsen waren communicatieve vaardigheden die de deelnemers zich met vallen en opstaan hebben eigen gemaakt. Ook het verstevigen en ontwikkelen van een juister zelfbeeld was een aangenaam effect naarmate het project vorderde.

Communicatietraining - vrijwilligersgroep Mosselbank Kortrijk Praktische info Wanneer? Periode januari 2006 – januari 2007 Wie? 10 à 12 deelnemers, vrijwilligersgroep van de Mosselbank Waar? In een eerste fase in het „seinwachtershuisje‟(vergaderlokaal voor de vrijwilligerswerking Mosselbank in het conciërgehuis). In een tweede fase geïntegreerd in de werking van het Buurtcentrum Overleie. De vergaderingen gingen daar door. Samenwerkingspartners? Dienst Welzijn van de Stad Kortrijk, vrijwilligerswerking van de Mosselbank Beschrijving Op verzoek van de dienst Welzijn van de Stad Kortrijk bood vormingplus educatieve ondersteuning aan de vrijwilligerswerking van de Mosselbank, het sociaal appartementsblok aan de rand van het Koningin Astridpark in Kortrijk. Uit gesprekken bleek dat vrijwilligers vooral communicatieve problemen ondervonden: communiceren tijdens ziekenbezoeken, omgaan met kritiek, grenzen bewaken in hun vrijwilligersengagement,… In aansluiting op deze manifeste behoefte werden twee sporen gevolgd. Een eerste spoor kan omschreven worden als „geïntegreerde vorming‟, een leren in de context. Er werd stilgestaan bij concrete vragen, moeilijkheden en successen: hoe stellen we een agenda voor een vergadering op? Hoe maken we ons vergadertechnieken eigen? Bij het tweede spoor werden expliciete sessies belegd over vergadertechnieken, communicatietraining en omgaan met conflicten en kritiek. Zo gaven we de vrijwilligersploeg een duwtje in de rug om zelfstandig aan de slag te gaan: we ondersteunden en motiveerden hen in een proces van verzelfstandiging, zonder verdere ondersteuning van de buurtwerkster. Het ondersteunen en verhogen van communicatieve, persoonlijke en sociale competenties van vrijwilligers op maat, aansluitend bij eigen ervaringen en behoeften was een belangrijk doel. Ook het overdraagbaar maken van de leerpunten uit dit experiment naar andere wijkwerkingen in de stad en/of de regio vormde een belangrijke doelstelling. De opvolging van dit traject werd verzorgd door een externe klankbordgroep die samen met een interne groep zorgde voor een kritische insteek bij het project. Terugblik We citeren graag een reactie van Mireille, één van de vrijwilligers: "Ik heb vooral geleerd om rustig en geduldig met mensen om te gaan. Je bereikt zo veel meer. Met kwaad opvliegen bereik je niks.” Het zelfstandig functioneren van de groep is gedeeltelijk gerealiseerd. Reeds tijdens het traject werd duidelijk dat het volledig loslaten van deze groep geen goede optie was. Zeker met betrekking tot terugkerende activiteiten was een minimale opvolging noodzakelijk. Deze taak werd opgenomen door werknemers van het Buurtcentrum Overleie. In welke mate de leerpunten uit dit project ingezet werden in andere stedelijke werkingen is voor ons onvoldoende duidelijk.

25

4. Bibliografie Baert, H.,& Droogmans, A. (2010). Bind-Kracht door basisschakelmethodiek. Een opstap in armoedebestrijding. Tielt: uitgeverij Lannoo. Larock, Y., Cockx, F., Gehre, G., Van den Eeckhaut, G., Vanwing, T., & Verschelden, G. (2005). Spoorzoeken. Handboek sociaal-cultureel werk met volwassenen. Gent: Academia Press. Van den Eeckhaut, G. (2009). Leren in beeld brengen. Een praktijkboek voor vormingsinstellingen. Brussel: SoCiuS vzw.

27

UITGAVE februari 2010 CONTACTGEGEVENS vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen Wandelweg 11 8500 Kortrijk tel 056 260 600 fax 056 260 601 www.vormingplusmzw.be Rie Vanduren 056 260 602 [email protected] Annelies Velghe 056 260 602 [email protected]