Voorzitter Drs. Jan T. van Heerikhuize

Jaarverslag 2008





6OORWOORD Voor u ligt het jaarverslag over 2008. Aan de hand van interne en externe beschrijvingen krijgt u een beeld van de inhoudelijke ontwikkelingen 2008 in en rond het Praktijkonderwijs. Het tweede jaar waarin de gekozen weg zoals vastgelegd in de ontwikkelagenda ‘PrOvisie’ verder is uitgewerkt. Inhoudelijk betekent dit dat de uitwerking van het concept van de netwerkschool verdieping en verbreding heeft gekregen. Verdieping in de wijze waarop we het concept van het Praktijkonderwijs vorm kunnen geven in de scholen en uiteindelijk in het primaire proces met de leerlingen. Verbreding in de wijze waarop scholen en regio’s richting onderlinge verbondenheid ontwikkelen en zich verankeren in de lokale en regionale gemeenschap. Inhoudelijk hebben we ons versterkt met diverse projecten die door een groot aantal scholen in het veld worden gedragen. Vanuit het platform Praktijkonderwijs vormt de kwaliteitszorg in Stimulans de motor voor de doorontwikkeling. Een doorontwikkeling die nog duidelijker moet maken dat we met recht kunnen beweren dat Praktijkonderwijs, tien jaar na de invoering van de Wet op het Voortgezet Onderwijs en de wording van het Praktijkonderwijs, meer is dan een schoolsoort maar een concept van passend onderwijs waarin de leerling centraal staat. In Passend Onderwijs wordt nagedacht hoe er voor alle zorgleerlingen in het onderwijs een passend traject van onderwijs en begeleiding geboden kan worden. Praktijkonderwijs is bij een uitstek een onderwijssoort en schoolconcept waar passend onderwijs voor de leerling centraal staat. Uitgangspunt is voor ons dat de expertise van het Praktijkonderwijs een onmisbare schakel is in het spectrum van het voortgezet onderwijs en vele andere partijen delen dat met ons. De ontwikkelingen in het Praktijkonderwijs staan niet op zichzelf, ze vinden plaats in een maatschappelijk en onderwijskundig speelveld met diverse partijen en actoren. In dit jaarverslag besteden we aandacht aan de relaties met de omgeving vanuit de vereniging. Zoals een goede school een lokale en regionale verankering kent heeft ook de vereniging een stevige positie in het speelveld van de landelijke ontwikkelingen. Het bestuur en het platform hebben het Praktijkonderwijs aan diverse tafels vertegenwoordigd. Op diverse niveaus wordt het Praktijkonderwijs vertegenwoordigd in de discussies rond o.a. passend onderwijs, het onderwijsnummer, de WAJONG etc.. Van MKB tot de onderwijscommissie van de Tweede Kamer, van VO Raad tot het ministerie van OCW en SZW. 

Binnen de vereniging is duidelijk geworden welke organisatiestructuur nodig is om, met behoud van onze huidige kracht en verbondenheid, de uitdagingen van de toekomst aan te kunnen pakken. Uitdagingen die voor ons allen als Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs én haar scholen veel inspanningen vragen, en nog zoveel meer kansen bieden. We hopen met het scholenveld en de partners op dynamische en constructieve wijze verder te kunnen bouwen aan het Praktijkonderwijs. Tot slot een woord van dank aan allen die in 2008 op enigerlei wijze een bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van het Praktijkonderwijs. Het verschijnen van het jaarverslag zal tevens de periode zijn waarop ik afscheid zal nemen als voorzitter van het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs. Met bijzonder veel genoegen kijk ik terug op de ruim 6 jaar waarin ik als voorzitter dienstbaar mocht zijn aan een unieke en krachtige vereniging. Een vereniging die in staat blijkt om iedere keer weer te zoeken naar hetgeen bindt i.p.v. hetgeen onderscheid brengt. Dit alles in het belang van de emancipatie van de doelgroep en de schoolsoort. Graag wil ik u bedanken voor het vertrouwen in de afgelopen jaren en succes wensen met de vereniging en de ontwikkeling van het Praktijkonderwijs. Voorzitter Drs. Jan T. van Heerikhuize



6ERENIGING $OEL • • • •

Belangenbehartiging van de onderwijssoort op alle niveaus en bij alle instanties Aanspreekpunt en gesprekspartner tijdens processen rond onderwijsinhoudelijke vernieuwing Gezamenlijk streven naar onderwijskundige vernieuwing en verdere professionalisering door uitwisseling, ondersteuning en scholing Goede communicatie tussen alle leden ten behoeve van een herkenbaar en goed georganiseerd Praktijkonderwijs

!CTIVITEITEN

De vereniging onderhoudt contacten met: • andere landelijke werkverbanden, • ondersteunende centra en instellingen, • organisaties die de belangen van de onderwijssoort behartigen, • het voortgezet onderwijs. Vervolgens: • geeft de vereniging informatie aan derden over de doelgroep, • organiseert studie- en informatiedagen, • voorziet vakorganisaties van gegevens ten behoeve van beleidsvoorstellen.

"ESTUUR Het bestuur bestaat uit een dagelijks bestuur, de voorzitter, de secretaris de penningmeester en twee leden, en een algemeen bestuur waarin alle regio’s en de onderwijsvakbonden vertegenwoordigd zijn. De regiovertegenwoordigers onderhouden de contacten met de scholen in de diverse regio’s, vertegenwoordigen deze scholen tijdens de bestuursvergaderingen en doen binnen de regio’s verslag van deze vergaderingen. Bureau Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs Postbus 90900 5000 GA Tilburg 06 517 40 118 [email protected] 

(ET)NDIVIDUEEL/NTWIKKELINGSPLAN)/0 -ICHAEL Een schoolloopbaan in het Praktijkonderwijs is voor iedere leerling anders. Om een goede individuele ontwikkeling mogelijk te maken is immers maatwerk nodig, dat aansluit bij de vraagstellingen die de leerling oproept. Het werken met een Individueel Ontwikkel Plan (IOP) is daarbij van essentieel belang. In het IOP worden de leer- en ontwikkelingsmogelijkheden van de leerling gekoppeld aan en geïntegreerd met het basisprogramma. Het IOP wordt zo de kern van de aanpak van de individuele ontwikkeling en begeleiding van de leerling. Het IOP wordt nadrukkelijk in interactie met de leerling samengesteld. In de individuele coachingsgesprekken tussen docent en leerling (waarbij ook de ouders betrokken kunnen worden) staat altijd de vraag centraal: ‘Wat wil je leren en doen op het dr Aletta Jacobs College?’ Tijdens die gesprekken wordt ook nagegaan welke elders verworven competenties de leerling al in huis heeft en welke plaats die krijgen in zijn ontwikkelingsproces. Op die manier wordt de leerling medeverantwoordelijk voor zijn eigen leerproces. (ET0ORTFOLIOTOONT BEELDVANTALENT

Het werken met een PrO - portfolio kan worden gezien als een leerling-volg-jezelf-systeem en geeft dus naast het IOP de ontwikkeling van de leerling weer. Mede met behulp van het portfolio kunnen Individuele Ontwikkelingsplannen worden bijgesteld tot een actieplan op leerling-niveau. Voor het verzamelen van bewijzen kan de leerling zowel het geleerde binnen als buiten de school gebruiken. Hierbij wordt dus een beroep gedaan op de inzet en creativiteit van de leerling. Met het portfolio willen we bovendien de zelfstandigheid van de Praktijkschool-leerling vergroten. Daarbij hoeven we de leerling niet meer leren wat hij/zij al kan. Met het portfolio vergroten we de mogelijkheid om recht te doen aan de verschillen tussen de leerlingen.

Michael: “Ik ben in de kas aan het werk geweest. Ik heb geschoffeld. Jos heeft een foto van me gemaakt. De foto bewaar ik in mijn portfolio. In het portfolio kun je zien welke technieken ik al goed kan. Eigenlijk weet ik nog niet of ik wel in het groen wil werken. Timmer- en schilderwerk vind ik ook erg leuk”.



$E!TLANT!MSTERDAM

DAM

VELDERT!MSTER

IJSTE"UITEN 0RAKTIJKONDERW

CHOOLVOOR EID /PDE!TLANT 3 EKLEINSCHALIGH $ D N A H N I D N HEIDHA TENZORGZAAM EI RUST IT IV RT O P S N A GA INGENOPTIMALE RL EE L EN D IE B L DESCHOO ONZEVERNIEUW IN N R U U CT U TR S EN ETPERSONEELKU H N A V D EI H EN BETROKK ETDESTEUNEN D APPIJ EI H G LI EI V EN INDEMAATSCH TS A LA P E G VI TE ZIJEENS ENVERWERVEN EN EI TMAAKT RO G IJ Z EN N ANG$E!TLAN EL B T O RO G N A DAARBIJV ENNAZORGZIJN CT NHAAR TA N CO ER D U / ETOEKOMSTVA D N A A T CH A D N RGENAA BOUWTMETZO N E N VA K ER W ER LEERLINGEN



+ENGETALLEN0RAKTIJKONDERWIJS 3!-%.34%,,).'0RAKTIJKONDERWIJSPEILINGIN 3AMENSTELLINGSCHOLENBESTAND0RAKTIJKONDERWIJS

4 scholen voor Praktijkonderwijs vallend onder schoolbesturen met alleen pro 12 zelfstandige scholen voor Praktijkonderwijs (eenpitters) 13 scholen voor Praktijkonderwijs vallend onder schoolbesturen met po en vo-scholen 31 scholen voor Praktijkonderwijs vallend onder schoolbesturen met alleen po scholen*) 54 scholen voor Praktijkonderwijs vallend onder schoolbesturen met alleen vo-scholen**) 114 Subtotaal *) waarvan 8 pro-scholen onder 2 po-schoolbesturen vallen **) waarvan 24 pro-scholen onder 10 vo-schoolbesturen vallen **) waarvan 4 naast VO ook MBO en/of HO bevatten

111 TOTAAL: zelfstandige scholen voor Praktijkonderwijs 3AMENSTELLING0RAKTIJKONDERWIJSVERBONDENAANEENSCHOLENGEMEENSCHAP

57 Praktijkonderwijs verbonden aan vmbo-scholen dan wel vo-scholengemeenschappen met vmbo 57 TOTAAL: afdelingen Praktijkonderwijs aan vo-scholen 10.500 Kosten per leerling Praktijkonderwijs (personeel + materieel, bron: Kerncijfers 2003-2007 OCW) 26942 Totaal aantal leerlingen waarvan 7123 leerlingen in het Praktijkonderwijs verbonden aan een scholengemeenschap en 19819 leerlingen bij zelfstandige scholen voor Praktijkonderwijs (bron: ILT 2008)



!CTIVITEITENBESPROKENINHETALGEMEENBESTUURVANHET,ANDELIJK 7ERKVERBAND0RAKTIJKONDERWIJS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Examenkosten Praktijkonderwijs Professionalisering en huishoudelijk reglement LWV-PrO Visie arbeidstoeleiding Standpunt Wajong ESF 2007-2013 en Werknemer in Opleiding en congres WIO Berichten vanuit het Platform Praktijkonderwijs en Stimulans Leerlingen met een beschikking Praktijkonderwijs in het VMBO? PrO-loopbanen? Passend Onderwijs in de regio Mededelingen uit de regio PrO Academie Visie en missie Praktijkonderwijs Netwerkscan Praktijkonderwijs Reactie Dijsselbloem Afstemmingsoverleg OCW Realisatie Onderwijstijd Huisvesting Praktijkonderwijs Benchmarking overhead Praktijkonderwijs Diplomering en kwalificatie Praktijkonderwijs Beloning inzet onderwijsnummer Kortlopend onderwijsonderzoek Planningsvrijheid Kennisnet Functioneel Taal en Rekenen Boekenfonds PrO leert door! Conferentie “Praktijkonderwijs in de regio” Conferentie “Praktijkonderwijs opbrengsten in beeld”

0AGEVIEWSWWW0RAKTIJKONDERWIJSNLPERDAG



&INANCIpN A Eigen vermogen van de vereniging per 31 december 2007 is € 2008 is € Resultaat - €

221.255,187.834,33.423,-

Het negatieve resultaat is o.a. tot stand gekomen door hogere loon- en administratiekosten, kosten voor bestuurlijke vernieuwing en een nagekomen nota voor Uitstroommonitor 2006-2007.

B Projecten Work @ Work Work @Work + Duale Trajecten Onderwijsnummer Platform Praktijkonderwijs (verschillende subsidies) Kringen voor kennis en kwaliteit Pro brengt opbrengsten in beeld Uitstroommonitor C Contributie inkomsten



€ 446.553 € 200.000 € 200.000 € 99.960 € 1.050.620 € 100.200 € 70.500 € 92.800 2007 is 2008 is

€ €

135.512,135.495,-

$E#OMPAGNIE(EERENVEEN

OR $ELOCATIEVO EN VE N RE EE ( ERWIJSTE OR0RAKTIJKOND VO L ELEMAAL O O CH 3 IE N PAG GEBOUWDATH M EK O # TI IS E $ ER E KT TI RA CA A ,O DERNENK RUIMTE TIGDINEENMO ES EV G IS ESCHOOLBIEDT S $ IJ T W H ER IC D ER N G N KO I IJ IS KT 0RA ERSONEEL PAGNIE LINGENENHETP ER LE E D N EORIE$E#OM A H V T N N SE E 4 ) EN K W IJ E KT D NAAR OORPRA TEN GMETPLAATSV IN EV G M O ORDENTOEGELA ER W LE EN E G G TI IN RL CH EE RA L K EN
/NZE AANEEN EN+RACHTIG,ER G IN RL EE L ANDERSLEREN  M   RO A ´N A ZO D R O EN H VO T T ISGESCHIK DERWIJSLAA EN0RAKTIJKON PRESTA ER L ET M EN B NTENDIEDELEER TEHEB U EI SP O G N M J A G ZI IT T U A D E OM MODERN ERT GEBASEERDOP K A P N A TIG,ERENHANTE A N CH EE RA R O + O EN V ER EN , G EZ 7EKI T+RACHTI ERLIN EZEAANPAKHEE $ EN ER EVING MAAKLE ET G B M ER O V ER JK LI LE E EN JK ZI LI N TIESAA NTREKKE IJJE #REpEREENAA N TE N U SP G ³BREINLEREN´B N A ET G H IT N U A E V JK N RI TE G N KDEINZICH DRIEBELA ROCESENBETRE RP EE L EN 7EKOPPELEN IG N IJ E N Z U IG H EZ N B VA EE R A AARZEM GENEIGENA ZEBEGRIJPENW LS A ER ET B EN ER RLINGENL BOD ONDERWIJS,EE ONDERWIJSAAN RD EE RI A EV G EN RIEENBIEDENE PRAKTIJKENTHEO



,760R/FESSIONEEL Op 10 december 2008 is het traject professionalisering LWV afgerond. Doel van dit traject is het LWV beter voor te bereiden op de ontwikkelingen in de regio. Het gaat hier om zaken als passend onderwijs, opzetten van netwerken ten behoeve van de zorg, arbeidstoeleiding en leren, en uitwisseling van kennis met elkaar. Ook de hoge werkdruk van het DB, de taakverdeling, het soms te informele karakter en onduidelijkheden in benoemingsprocedures waren aanleiding voor dit traject. In dit kader zijn de bestuursadviescommissies in het leven geroepen. Zij kunnen thema’s onderzoeken en zij adviseren aan het bestuur. De inhoudelijke thema’s worden door het Platform Praktijkonderwijs uitgevoerd en afgestemd met het bestuur. Doordat de Algemene Ledenvergadering het huishoudelijk reglement, de overgangsregeling en het bijbehorend contributievoorstel heeft aangekomen in december 2008 kunnen we vanaf 2009 met deze vernieuwingen op een professionele manier aan de slag.



(ET0LATFORM0RAKTIJKONDERWIJS 3TIMULANS $UAAL 5ITSTROOMMONITOR 4AALEN2EKENEN Om de kwaliteit van het Praktijkonderwijs op een nog hoger plan te brengen, heeft het LWV het Platform Praktijkonderwijs ingesteld. Het bestaat uit drie schoolleiders Praktijkonderwijs (waarvan 2 tevens AB-lid) en een onafhankelijk voorzitter. Aan het Platform is een waarnemer vanuit de Inspectie toegevoegd. Het Platform richt zich in 2008 op onder meer: • Stimulans, waaronder het werken met ProZO!, het zelf-evaluatie instrument • Uitstroommonitor Praktijkonderwijs • Referentieniveaus taal en rekenen

3TIMULANS Aan Stimulans nemen in 2008 145 scholen deel (>80%). De scholen werken aan het versterken van de kwaliteit door te werken aan drie pijlers: a) zelfevaluaties en ontwikkelagenda’s, b) opbrengsten in beeld brengen en c) werken aan verslaglegging. Eind 2008 heeft zo’n tweederde van de scholen die meedoen aan Stimulans, een zelf-evaluatie uitgevoerd en een ontwikkelagenda opgesteld. Van de overige scholen verwacht de grote meerderheid binnenkort een eerste kwaliteitscyclus rond te maken. Voor het in beeld brengen van opbrengsten is het van belang dat de scholen in toenemende mate gaan werken met individuele ontwikkelingsplannen (IOP’s) en uitstroomprofielen. Het Platform stimuleert die ontwikkeling en heeft daarover contact met de Inspectie. Verder wordt overlegd met Edu’actief over de ontwikkeling van Prodigi en de Proscan om de vorderingen die de leerling maakt, ook zichtbaar te maken in een digitale leeromgeving. Met de VO-Raad is nauw contact daar waar het gaat over ‘Vensters voor verantwoording’: een vo-breed project waarin wordt gewerkt aan landelijke indicatoren die op termijn voor alle scholen – ook de scholen Praktijkonderwijs - op internet ontsloten gaan worden. Op het terrein van verslaglegging is eind 2008 in overleg met enkele scholen een voorbeeld jaarverslag gemaakt volgens de nieuwe regels rondom jaarverslaglegging.

$UALETRAJECTEN0RAKTIJKONDERWIJS In 2007-2008 is met zes scholen een pilotproject uitgevoerd rondom duale trajecten. De pilotscholen hebben zich gericht op de volgende vragen: • Welke plaats heeft het duaal traject in het Praktijkonderwijs in relatie tot onderwijskundige concepten als de netwerkschool en het boommodel? 

• Wanneer is een duaal traject passend bij de leerling en de school? • Hoe kun je de trajecten een plek geven in de school, wie doet wat? • Hoe regel je de samenwerking met werkgevers, met het mbo en hoe communiceer je over dit alles met ouders? Tijdens het pilotproject hebben de scholen zelf een ontwikkelplan rond deze vier kernvragen gemaakt. Vervolgens zijn de scholen bij het uitvoeren van dit plan begeleid vanuit een landelijke ontwikkelgroep. De scholen hebben in de zomer van 2008 rapportage uitgebracht over hun opbrengsten aan de landelijke ontwikkelgroep.

5ITSTROOMMONITOR In 2008 hebben bijna alle scholen Praktijkonderwijs (>80%) weer meegedaan met de uitstroommonitor. Door de monitor weten we waar de leerlingen die in 2007-2008 de school hebben verlaten, naar toe zijn gegaan. Van elke 100 leerlingen gaan er ongeveer 45 naar een vervolgopleiding, aan een ROC (bijvoorbeeld AKA) of een vmbo-school. Nog eens 45 leerlingen gaan aan het werk in een baan. Van de overige 10 leerlingen is de uitstroombestemming of onbekend, of nog niet bepaald. Dit uitstroompatroon is in 2007-2008 grotendeels vergelijkbaar als dat van 2006-2007. De toename van uitstroom naar een vervolgopleiding die zich leek voor te doen, lijkt daarmee dit jaar tot stilstand te zijn gekomen. Van alle leerlingen die uitstromen, heeft 24% een Wajong status. Dat betekent dat uit het Praktijkonderwijs jaarlijks zo’n 1100 jongeren instromen in de Wajong. Slechts een klein deel van de jaarlijkse instroom in de Wajong komt voort uit het Praktijkonderwijs.

2EFERENTIENIVEAUSTAALENREKENEN Eind 2008 hebben het LWV en het Platform in afstemming met de VO-raad een veldraadpleging taal en rekenen Praktijkonderwijs georganiseerd. Dit naar aanleiding van de bevindingen van Commissie-Meijerink eerder in 2008 over de wenselijkheid van het invoeren van referentieniveaus. Het advies van het LWV is tezamen met het algemene advies van de VO-raad eind 2008 aan de staatssecretaris aangeboden. Het Praktijkonderwijs ziet meerwaarde in het werken met referentieniveaus, mits deze gebruikt worden bij die leerlingen voor wie een uitstroom in de richting van mbo niveau 1 of de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo (veelal in combinatie met lwoo) in de rede ligt. Het relevante referentieniveau voor deze specifieke doeleinden (doorstroom naar mbo / vmbo) zou wat het Praktijkonderwijs betreft dan referentieniveau 1F kunnen zijn. Voor alle andere leerlingen Praktijkonderwijs, dus de leerlingen die niet uitstromen naar (vervolg)onderwijs, is het toepassen van referentieniveaus niet effectief. Voor al die leerlingen blijft onderwijs op maat, bijvoorbeeld aan de hand van een IOP noodzakelijk. 

)NVOERINGONDERWIJSNUMMER Vanaf maart 2007 hebben vier partijen via de Werkgroep Invoering Onderwijsnummer Praktijkonderwijs (WIOP) nauw samengewerkt om dit traject succesvol te laten verlopen: • het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, directie Voortgezet Onderwijs, in Den Haag; • het agentschap Centrale Financiën Instellingen (CFI) in Zoetermeer; • de Informatie Beheer Groep (IB-groep) in Groningen; • het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs. Het jaar 2008 heeft vooral in het teken gestaan van het schaduwdraaien. Hieraan is meegewerkt door alle ongeveer 100 zelfstandige scholen voor Praktijkonderwijs die op 1 augustus 2006 zijn overgegaan naar de lumpsumbekostiging voortgezet onderwijs. Tot 1 augustus 2008 is op drie momenten de kwaliteit van de gegevenslevering gemeten met behulp van een zogeheten “foto”. Tijdens het invoeringstraject is door de vier ketenpartners aan het veld op allerlei manieren ondersteuning geboden, variërend van het toezenden van informatie, het gebruik van websites, het bieden van telefonische ondersteuning tot en met het bezoeken van individuele scholen. Vanaf 1 oktober 2008 is voor het Praktijkonderwijs de reguliere leerlingtelling vervallen en worden alle leerlinggegevens volledig electronisch uitgewisseld met de IB-groep. Als tegenprestatie voor de medewerking van de sector en het succesvol verlopen invoeringstraject, heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen een financiële bijdrage beschikbaar gesteld. Het bestuur van het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs heeft besloten deze bijdrage te gebruiken voor de verdere ontwikkeling van Kennisnet.



³T7ILDEVELD6ENLO

IJKONDERWIJS OOLVOOR0RAKT

NDER

TE6ENLODIEO

NSTREEKSCH E ³T7ILDVELDISEE

,IMBURGVALT$ EN D ID EN

.OORD IAAL/NDERWIJS EC P 3 ESCHOOL G N TI H IC 3T DE ¯JAAR$ N A V JD TI EF LE E GENIND SENAANLEERLIN ES L FT RINDE EE G L O O H SC ECREpRENWAA T G IN EV G M FO K ENLEE EILIGELEER WER V WIJS EN E RT EE B RO P AANHETONDER EN EM N TE L EE D GDACTIEF RDENUITGEDAA O ISOP W EN G N LI ER LE ODDATGERICHT B N A SA IJ W ER D ASSENDON EKTNAAREENP O Z TWOORD LD VE D IL 7 ³T ERELEERLINGAN ED I IJ RB A A W ESTEDING NENVRIJETIJDSB KE ER IK² W EN N O W K²±7ATKAN I IL W T A 7 ± ² BENIK EVRAGEN±7IE D P O EN EV G N KA



7ERKNEMER)N/PLEIDING7)/ Werknemer in opleiding is een opdracht van OCW aan KPC Groep om samen met de vereniging landelijk werkverband Praktijkonderwijs (VLWVPrO) en de WEC-Raad arbeidstoeleiding in het Praktijkonderwijs en het vso te ontwikkelen. Het doel is om met alle betrokken partijen arbeidstoeleiding zodanig vorm te geven dat deze kwetsbare groep leerlingen een duurzame arbeidsplek weet te vinden in de maatschappij of een goede doorstroming naar vervolgonderwijs. Werknemer in opleiding doet dit door scholen te ondersteunen bij de aanvraag en de uitvoering van ESF projecten. De individuele uitkomsten van deze projecten worden landelijk verspreid zodat alle scholen kunnen profiteren. Daarnaast worden er themamiddagen, voorlichtingsdagen een conferentie en ondersteuningsbijeenkomsten georganiseerd. (zie verder informatieklapper Wio en www.werknemerinopleiding.nl) Verder is een visie op arbeidstoeleiding ontwikkeld en worden op landelijk en regionaal niveau sterke initiatieven ontwikkeld om met verschillende partijen zowel op beleidsniveau als ook op lokaal niveau verbeterde netwerken ontstaan. Partijen die hierbij worden betrokken zijn: Ministerie OCW, Ministerie SZW (AG/SZW), MKB, MEE, SER, VNG, UWV/CWI (WERKbedrijf). Daarnaast is een initiatief genomen om op landelijk niveau een Platform Arbeidsparticipatie in te richten voor Praktijkonderwijs en vso.

7ORK 7ORK “Culturen op scholen zijn erg verschillend en scholen werken op hun eigen wijze aan vernieuwingen. Met het onderzoeksmatig werken in Work@Work zijn die verschillen aardig overbrugd. Gezamenlijk de goede vragen stellen en uitwisselen en vervolgens in de eigen context er de goede dingen mee doen wérkt! Een stuurgroep van ondersteuners en uitvoerders als platform om kennis uit te wisselen, heeft voor alle partijen stimulerend gewerkt.” • • • • • • • •

Versterken van de relatie met de omgeving Verbetering van de praktische competenties Invoering niveau 1 Een voorbeeld van beoordelen van competenties Werken aan kwaliteit Werken aan een transitieplan Activerende didactiek Toelichting op de poster 

!CTIEF.ETWERK $EMAATVANHET-+" Het midden- en kleinbedrijf omvat ongeveer 550.000 bedrijven. De gemiddelde personeelsomvang is 7 werknemers. De spreiding en samenstelling is divers. Er zijn heel verschillende functies en mogelijkheden. In deze tijd van economische crisis zijn ondernemers bezig met hun bedrijf overeind te houden. Toch zijn er ook nog bedrijven opzoek naar personeel. En daar zijn ook kansen om in te stromen. Om samen te werken met het MKB is maatwerk en partnerhouding belangrijk. Maatwerk om vooral vanuit het Praktijkonderwijs te zoeken wat er kan voor de leerling en de ondernemer. En partnerhouding is van belang om samen te werken. Veel ondernemers kennen het Praktijkonderwijs onvoldoende het is daarom belangrijk de bekendheid te vergroten door bedrijven uit te nodigen en te laten zien wat er allemaal gebeurd in het Praktijkonderwijs en wat de achtergrond is van de leerlingen. Het is uiteindelijk allemaal mensenwerk. De politiek zou meer oog moeten hebben voor erkenning van het praktijkdeel in de kwalificatie. Voor veel jongeren in het Praktijkonderwijs is de theorie lastig en daarmee ook het behalen van een Starkwalificatie. Om jongeren toch een erkenning te geven voor hun inzet en mogelijk ontwikkeling is MKB-Nederland van mening dat er ook een vorm van praktijkkwalificatie moet komen. Jongeren die willen maar meer gericht zijn op praktijkleren moeten deze kansen ook krijgen. Rob Slagmolen, secretaris arbeidsmarkt, MKB-Nederland.

-EERKANSOPWERKVOORJONGERENDOORREGIONALE SAMENWERKING Op woensdag 10 december 2008 ondertekenden UWV en Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs een convenant om tot nog meer samenwerking te komen. Op regionaal niveau worden kansen ontwikkeld voor arbeidsparticipatie voor jongeren die daar behoefte aan hebben. Het samenwerkingsverband van beide organisaties richt zich voornamelijk op jongeren die na het afronden van hun opleiding in het Praktijkonderwijs gaan werken, en nog net een zetje nodig hebben om die stap te zetten. Met het initiatief komen extra (re)-integratie-instrumenten beschikbaar voor jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt. Door de samenwerking kunnen de activiteiten op de scholen al vroegtijdig worden afgestemd op de overgang van school naar werk.



2EGIONALESAMENWERKING

Gekozen is voor een samenwerking op regionaal niveau zodat in de toekomst nog meer gebruik gemaakt wordt van de wederzijdse expertise. UWV houdt op regionaal niveau nu al nauw contact met netwerken waar ook scholen voor Praktijkonderwijs deel van uitmaken. Deze al veelbelovende regionale samenwerkingsverbanden kunnen met de ondertekening van het convenant nog verder uitgebreid worden. Specifieke aandacht is er voor ondersteuning, training en begeleiding van de jongeren.

-"/RAAD Het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs en de MBO-Raad zijn eerder een samenwerking aangegaan. De uitvoering van het - Handboek Samenwerking PrO-MBO – loopt nog steeds. Er wordt nu onderzoek gedaan naar de leerlingen die zijn doorgestroomd en hoe ze het maken in het MBO. Zes keer per jaar nemen we als toehoorder deel aan het Landelijke Werkverband Risicogroepen. De verslagen staan op http://www.educatie-arbeid.nl/archief/ Interessante lezingen waren er o.a. van Pieter Winsemius en Ton Eimers over de problematiek van leerlingen die moeite hebben om in het MBO overeind te blijven. Beiden introduceren ook nieuwe termen als het gaat om deze groepen te beschrijven: ‘overbelasten’ en ‘verhinderden’. Veel van de besproken problematiek heeft te maken met dezelfde uitingsvormen die leerlingen in het Praktijkonderwijs soms laten zien. De laatste tijd komen we via de AKA in beeld als Praktijkonderwijs, die als onderwijsvorm meer aandacht aan de zorg kunnen besteden, in die zin kunnen een netwerk partner worden. Interessant is de inbreng van Fieny Peereboom van MBO 2010 over de ontwikkelingen in de AKA. Het is duidelijk dat ook in het MBO men het een uitkomst vindt dat competenties aangeleerd worden via de AKA.

+ENNISNET±-ETELKAARENVOORELKAAR²NULEDENINDECOMMUNITY


%3&±%RZIJNVOORHETAANVRAAGTIJDVAKAPRILTOEKENNINGENVOOR PROJECTEN²Ø (IERVANIS0RAKTIJKONDERWIJS



(ET)NDIVIDUEEL/NTWIKKELINGSPLAN)/0 1UINTA dinsdag 24 maart 2009 Ik ben Quinta van Hoeyen en ik ben 17 jaar oud. Ik woon in Amersfoort. Ik zit op school bij Praktijkonderwijs Accent Nijkerk. En ik heb als hobby de computer en ik hou van dieren. Ik heb twee honden, een kat, twee parkieten, twee konijnen. Ik werk op maandagavond bij de Jumbo. Ik kom naar school met de fiets en ik zit in de AKA klas. AKA betekent Arbeidsmarkt geKwalificeerd Assistent. Daar werk ik aan mijn eigen IOP (Individueel OntwikkelingsPlan), dat ik zelf maak en dan zelf doe. Er staan doelen in mijn IOP. Zoals: theorie autorijbewijs halen. Economie module 5. Beter worden met Engels. Rekenen, omdat ik misschien achter de kassa wil werken. Voor mijn stage heb ik ook doelen. Ik wil bonnen leren maken. Ik moet leren om niet te schrikken van klanten, maar ze goed te helpen. Zo werk ik aan mijn IOP: Op school leer ik uit boekjes theorie autorijexamen. Thuis doe ik de cd. Ik volg de les autotheorie bij een rijinstructeur op school. Ik volg lessen Engels bij mijn mentor. In mei mag ik een Anglia examen doen. Ik werk uit boekjes Economie. Dan leer je rekenen. Ik loop stage bij de Intratuin in Amersfoort. Dat zit op de Amsterdamseweg 139. En ik loop daarbij 3 dagen stage op de dierenafdeling. Ik vind het leuk om bij de dierenafdeling te lopen. En ik weet elke ochtend wat ik er moet doen en dat vind ik makkelijk. Ik werk ook met collega’s. Als er nieuwe dieren komen, zoals nieuwe vissen en konijnen, cavia’s, parkieten, ratten, muizen en nog meer, die moet ik dan allemaal in de hokken neerzetten en de vissen in het water doen. Ik moet de vissen met mijn handen vast pakken en in het water zetten. En ik werk er ook aan om zelf klanten te gaan helpen en daarbij ook nog je eigen werk te doen. Dit zijn mijn taken: • Dieren eten en water geven. • Hokken schoonmaken. • Als er nieuwe dieren komen in het hok neerzetten. • Handel controleren en opruimen. • Spiegelen en op THT controleren. • Vissen vangen voor klanten. • Nieuwe vissen in het water doen. En mijn doel is om zelf klanten te gaan helpen.



Een portfolio: daar zitten al je bewijzen die je hebt in. Die mag je zelf uitkiezen, om jezelf te bewijzen dat je het kan. Ik heb vele bewijzen in mijn portfolio zitten en ik noem er een paar. • Ik heb bewijzen van Engelse toetsen • Bewijzen van Nederlandse toetsen • Opdrachten die ik gedaan heb (folder maken over een sport) • Presentaties van mijn stage en andere presentaties • Verslag van mijn stage • Mijn diploma Winkel van KC Handel Ik hoop in de toekomt bij Intratuin te kunnen werken en op de dierenafdeling. Misschien vijf dagen als het kan. En dat ik dan de zelfde dingen ongeveer kan doen. En ik wil helemaal zelfstandig een klant kan kunnen helpen.



0ROJECTENVANPARTNERSINAFSTEMMINGMET0R/ 0ROJECT%IJSINK A 0ROJECT%IJSINKHEEFTZICHBEZIGGEHOUDENMETDEVORMGEVINGVANDE OVERGANGVANSCHOOLNAARWERK Op basis van de conclusies worden voor de scholen, de overheid en voor het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs de volgende aanbevelingen gepresenteerd. !ANBEVELINGENVOORHET,ANDELIJK7ERKVERBAND0RAKTIJKONDERWIJS

Aan het Landelijk Werkverband Praktijkonderwijs wordt geadviseerd om het Individueel Transitieplan hoog in het vaandel te zetten en het mogelijk te maken dat scholen goed kunnen samenwerking met de keterpartners. Wijs scholen op het belang hiervan! Daarnaast moet de uitstroommonitor doorontwikkeld worden in de vorm van een nazorgmonitor. Verder is het van wezenlijk belang dat er onderzoek gedaan wordt naar de doorstroom van leerlingen vanuit het Praktijkonderwijs naar het ROC. )NDIVIDUEEL4RANSITIEPLAN

1. Neem het Individueel Transitieplan, bij alle ontwikkelingen en activiteiten, als uitgangspunt. 3AMENWERKINGMETKETENPARTNERS

2. Regel, in het kader van een warme overdracht, dat scholen voor Praktijkonderwijs indringend samenwerken met de ketenpartners. 2EGISTRATIEUITSTROOMLEERLINGEN

3. Voor het Praktijkonderwijs moeten meetinstrumenten als de uitstroommonitor doorontwikkeld worden, inbreng vanuit het veld is daarbij noodzakelijk 4. Een dergelijke monitor biedt belangrijke informatie voor de ketenpartners. Het verdient aanbeveling om de partners samen te laten monitoren. 5. Er moet nader onderzoek komen naar de groep schoolverlaters van het Praktijkonderwijs. Doel van dit onderzoek is om te kijken of gemeenschapsmiddelen die nu worden aangewend niet efficienter kunnen worden ingezet. Het ROC is vernatwoordelijk voor de vakinhoud van niveau 1 en de examinering. Het Praktijkonderwijs is verantwoordelijk voor arbeidstoeleiding en arbeidsplaatsing. 6. Er moet landelijk onderzoek gedaan worden naar de doorstroom van leerlingen naar het ROC vanaf 2006.



B 6ANUITSTROOMMONITORNAARKWALITEITSBELEID Veel scholen in het Praktijkonderwijs vullen de uitstroommonitor in. De volgende stap is om met de daaruit verkregen gegevens te werken aan kwaliteitsbeleid. De gezamenlijke LPC hebben in 2008 onderzocht in hoeverre scholen de uitkomsten van de uitstroommonitor al gebruiken in het kader van hun kwaliteitsbeleid. Al werkend met de zes pilot scholen bleek dat de uitstroommonitor belangrijke input kan leveren voor kwaliteitsbeleid. Krachtiger is het wanneer de cijfers per school regionaal vergeleken worden. Dit project leverde doorkijkjes op over hoe de zes pilot scholen werken met de uitstroommonitor. Daarnaast was de opbrengst een aantal aanbevelingen vanuit de gebruikers voor scholen, voor kwaliteitsbeleid en ook voor de vormgeving van de monitor. De publicatie “van uitstroommonitor naar kwaliteitsbeleid” is verspreid onder alle scholen voor Praktijkonderwijs.

C 0RAKTIJKONDERWIJS±DENETWERKSCHOOL² De netwerkschool is een begrip binnen het Praktijkonderwijs. Bijna alle scholen werken met een netwerk. Maar wat is er nodig om een goed functionerend netwerk te hebben en te houden? Om antwoord op deze vraag te kunnen geven heeft APS in 2008 een aantal netwerken van scholen voor Praktijkonderwijs onder de loep genomen. In 2009 heeft dit project een vervolg rondom de vraag hoe die goed functionerende netwerken ingezet kunnen worden om te werken aan een stimulerend leer- en leefklimaat voor de leerlingen. De opbrengst van deze twee in elkaar overlopende projecten zal eind 2009 verspreid worden onder alle scholen voor Praktijkonderwijs. Voor meer informatie: Jacqueline Schoones [email protected]

D 0ASSEND0R/INDEREGIO Steeds meer leerlingen van het Praktijkonderwijs stromen door naar het MBO. Zowel voor de leerling als voor het ROC is het belangrijk dat deze doorstroom goed verloopt en dat er sprake is van zo weinig mogelijk uitval. Binnen het project Passend PrO in de regio is een handreiking ontwikkeld die ondersteuning kan bieden aan scholen voor Praktijkonderwijs in hun samenwerking met een ROC. De handreiking bevat aanbevelingen die gebaseerd zijn op ervaringen van diverse ROC’s met (leerlingen van) het Praktijkonderwijs, op literatuurstudie, maar vooral op de ervaringen die zijn opgedaan bij de 3 “good practices”. Deze handreiking is medio april te downloaden van de sites www.cps.nl en www. Praktijkonderwijs.nl



E )NTENSIEVELEERLINGBEGELEIDINGINHET0RAKTIJKONDERWIJS In het SER-advies ‘Niet de afkomst maar de toekomst (2007) werd ervoor gepleit om jongeren, ongeacht hun afkomst, stevig toe te rusten voor participatie en kansen te bieden op scholing, werk en inkomen. Een van de aanbevolen maatregelen in het advies betreft de intensivering van de leerlingbegeleiding in het voortgezet onderwijs met het oog op het voorkomen van voortijdig schoolverlaten: De raad beveelt aan dat de mogelijkheid van extra begeleiding door een professionele mentor of coach in beginsel toegankelijk is voor leerlingen op alle onderwijsniveaus die daaraan behoefte hebben. Ook de maatschappelijke initiatieven met mentoring of coaching door vrijwilligers verdienen navolging, volgens de Raad. In januari 2008 startte KPC groep in het kader van SLOA met het project ‘Intensivering leerlingbegeleiding’. Doel van was het beproeven, onderzoeken en concretiseren van de elementen die de effectiviteit van intensieve begeleiding door een buitenschools persoonlijk adviseur positief beïnvloeden. Vooral de effecten op welbevinden en. motivatie voor school en succesvolle transitie naar vervolgopleiding en arbeid werden onderzocht. In de brochure over het project worden de ervaringen van de vijf pilotscholen die hebben meegewerkt aan dit project geschetst. Uit de ervaringen blijkt dat deze vorm van leerlingbegeleiding het nodige van scholen vraag. In de rapportage ”Voorkom schooluitval met een buitenschoolspersoonlijk adviseur” worden een aantal belangrijke randvoorwaarden en tips gegeven aan scholen die met deze vorm van begeleiding aan de slag willen.

F 6ERHALENVANDOCENTENTUSSENPRAKTIJKENLEERTHEORIE Naar aanleiding van een studie van Collas en Bouhuijs, (Maastricht 2002) met de titel: De betekenis van leertheorieën voor ‘GOOD PRACTICES’ op praktijkscholen is een vervolgpublicatie gemaakt waarin docenten uit het Praktijkonderwijs zelf verhalen schrijven over de toepassing van de leertheorieën in hun dagelijkse praktijk. Hun verhalen zijn eigen ervaringen en reflecties op korte omschrijvingen van veel gebruikte leertheorieën, waaronder het behaviorisme, het cognitvisme en de handelingsgerichte leertheorie en de recentere leerfilosofie van het (sociaal) constructivisme. De verhalen en tips zijn ingezonden via de link http://digischool.kennisnet.nl/ Praktijkonderwijs . De publicatie van KPC Groep over dit SLOA Project met de titel ‘Wat werkt als leren moeilijk is?’ bestaat uit drie delen. In het eerste deel staan de verhalen van de docenten op de voorgrond. In het tweede deel geven enkele auteurs een reflectie en tips vanuit hun ervaringen en vanuit hun kennis van leertheorieën. In het derde deel zijn de gebruikte leertheorieën heel kort beschreven.



G $EELTAAK VERSUSHELE TAAKINSTRUCTIEINHET0R/ Al heel lang probeert men leerlingen vaardigheden aan te leren door de vaardigheden op te splitsen in deelvaardigheden en deze achtereenvolgens te oefenen. Voor het uitvoeren van de eindvaardigheid moeten de deelvaardigheden worden samengevoegd door de lerende. Dat kan vooral problemen opleveren bij de lerende wanneer de eindtaak complex is. Daarentegen oriënteren recente instructietheorieën zich op complexe taken. Deze taken worden in tegenstelling tot die in de “traditionele” instructietheorie vanaf het begin in zijn geheel aangeboden. Dit zou tot betere toepassing van de vaardigheid in nieuwe situaties leiden (Van Merrienboer, 1997). De vraag is of een van deze twee benaderingen effectiever is voor leerlingen in het Praktijkonderwijs.

H /NDERWIJSTIJDINHET0R/

Voor het voortgezet onderwijs gelden minimale urennormen voor de onderwijstijd, die van belang zijn voor de kwaliteit van het onderwijs en tevens een bekostigingsvoorwaarde zijn. Sinds augustus 2006 wordt onder de onderwijstijd verstaan “al het begeleide onderwijs onder schooltijd en onder verantwoordelijkheid van daartoe bekwaam onderwijspersoneel.” Uit onderzoeken van Regioplan (2006) en de Onderwijsinspectie (2006) blijkt dat de verplichte onderwijstijd op veel scholen in het voortgezet onderwijs niet (geheel) wordt gerealiseerd. In de onderzoeken is weinig tot geen aandacht voor de positie van het Praktijkonderwijs, terwijl ook het Praktijkonderwijs zoekt naar mogelijkheden om de verplichte onderwijstijd van minimaal 1000 klokuren per jaar te realiseren. IVA Beleidsonderzoek en advies heeft daarom onderzocht op welke manier scholen voor Praktijkonderwijs kunnen voldoen aan het realiseren van de voorgeschreven onderwijstijd, gelet op de regelgeving en de cao en rekening houdend met de belangen van leerlingen en docenten. Hiertoe heeft literatuuronderzoek plaatsgevonden, is een quick scan uitgezet onder alle 179 scholen voor Praktijkonderwijs en zijn dieptestudies uitgevoerd bij vijf scholen voor Praktijkonderwijs.



I $ELEERLINGENRAADINHET0R/ Op basis van deze voorbeelden heeft SLO handreikingen opgesteld in de vorm van een 10-punten-plan voor het opzetten en onderhouden van een leerlingenraad op scholen voor Praktijkonderwijs. De publicatie is vanaf eind april 2009 beschikbaar en kan worden gedownload op www.slo.nl/vo/Praktijkonderwijs/ thema burgerschap. Veel aspecten van burgerschap komen in het Praktijkonderwijs al aan bod, onder andere binnen de leerlijn Cultuur en Maatschappij. Democratisch (school)burgerschap en participatie op school kunnen nog worden versterkt als de school zelf functioneert als een democratische leef-, leer- en werkgemeenschap: als leerlingen inspraak hebben; als ze kunnen meedenken, meepraten en meebeslissen; als ze verantwoordelijkheid leren dragen. Een middel daartoe is de leerlingenraad. Dat het werkt, bewijzen een aantal ‘goede voorbeelden’ van scholen voor Praktijkonderwijs. Deze laten zien hoe PrO-scholen een leerlingenraad op heel verschillende manieren hebben opgezet; en wat ervoor nodig is om het op de langere termijn ‘levend te houden’.



!RENTHEEM!RNHEM

!RNHEM

GE JEZOGOEDMO TUSSEN NLIJK VOORJONGEREN R E IS S IJ NGEENPERSOO W LI ER ER D LE N E KO ER IJ D KT IE R RA 0 ELLENVOO CHAPPIJ7EST TS ODIG A A M E D IN K TKRIJGTDIEJEN PLE CH EN A E D P N O A R A O E O D V JE JK LI EN ZODAT NKLEINEGROEP I N KE ER W E W NSDOORTEDOEN P%N O O IJ A B T M ER M LE RA E G * RO K P EPRAKTIJ ISGERICHTOPD A LIE M M RA G RO SP EGENENFORMU ERWIJ D W N O EN S N ET / M T D EB EL H ANMETG NLEERJEOMGA SE ES EL OLEER RI EO TH E ND JEOPSTAGE: A G K O / N KE ENTEERVAREN) ATIGWER NLEERJEPLANM SE ES $IE KL IJ KT RA P NDE AANTEHEBBEN B E LD A A ET RENINVULLEN) B OMEEN KJEHOEHETIS ER M NISEREN N E ´S A EG LL CO NDERWIJSORGA KO IJ KT RA 0 ET JEOMGAANMET H OLTIJD"IJ ERKNAJESCHO W ALE P O S N KA E D OT UITENDENORM B TS A LA P IE D ERVARINGVERGRO MSVINDEN ACTIVITEITEN3O E LS O O H SC EN IT BU WEREGELMATIG OEN NKUNJEMEED EE H R A A J ET H R OO SCHOOLTIJDEN$ IJS!RENTHEEM

0RAKTIJKONDERW

EBEREIDEN ENJAAR7