Voorwoord. Plannen voor de natuur

Voorwoord

Action planning skills in practice

Plannen voor de natuur

Voorwoord

Het integreren van biodiversiteit en ecosysteemdiensten in lokale en regionale planning wordt steeds belangrijker, omdat sociale en economische ontwikkelingen hiermee binnen de milieugrenzen gehouden kunnen worden. Vele interacties tussen biodiversiteit, ecosysteemdiensten en lokale planning (ruimtelijke ordening) blijven echter onbekend terrein voor veel lokale overheden en planners. Binnen het project ‘BDSKILLS –Skills for Local Biodiversity’, dat medegefinancierd wordt door het Europese Leonardo da Vinci-programma, het Europees Centrum voor Natuurbescherming (European Centre for Nature Conservation, ECNC) en zes projectpartners (zie colofon) is een trainingspakket ontwikkeld dat lokale overheden en planners beter in staat moet stellen biodiversiteit en ecosysteemdiensten tot uitdrukking te brengen en te integreren in lokale plannen en projecten. Dit pakket is ontwikkeld voor, en in nauwe samenwerking met lokale planners uit de vijf deelnemende landen. Door het tempo waarmee biodiversiteit in de hele wereld blijft achteruitgaan, staat het behoud van biodiversiteit momenteel hoog op de internationale politieke agenda. Nadat de focus ettelijke decennia heeft gelegen op de bescherming van locaties en soorten door bewustmaking en het aanwijzen van beschermde gebieden, wordt er sinds de jaren 1990 steeds meer een verschuiving waargenomen in de richting van het integreren van biodiversiteit en ecosysteemgoederen en -diensten in de reguliere beleidsterreinen en sectoren. Inmiddels wordt erkend dat om de uitgebreide beleidsregels te kunnen toepassen en te zorgen dat ze ook werken, er nieuwe samenwerkingsverbanden nodig zijn op allerlei terreinen. Lokale en regionale overheden zijn samen met bedrijven en economische sectoren de belangrijkste spelers die de internationale en nationale biodiversiteitsstrategieën en -actieplannen op lokaal en regionaal niveau moeten vertalen in praktische resultaten. Onder auspiciën van de Conferentie der Partijen bij het Verdrag inzake Biodiversiteit (Convention on Biological Diversity, CBD), die in 2010 werd gehouden in Nagoya (Japan), werd een ‘Actieplan voor subnationale overheden, steden en andere lokale overheden voor biodiversiteit’ gesteund en werd Besluit X/22, waarin dit plan is vervat, door de 193 Partijen aangenomen. Het Plan roept op tot capaciteitsopbouw en verspreiding van beste praktijken, en beoogt nationale overheden mogelijkheden te bieden om samen met subnationale overheden, steden en andere lokale overheden te werken aan biodiversiteitsstrategieën en actieplannen. Tegelijkertijd werd in een belangrijke internationale studie onder leiding van de econoom Pavan Sukhdev, ‘De economische aspecten van ecosystemen en biodiversiteit’ (The Economics of Ecosystems and Biodiversity, TEEB), een dringend economisch pleidooi gehouden voor het behoud van ecosystemen en biodiversiteit. De bevindingen en aanbevelingen van deze studie zijn gepresenteerd in een reeks rapporten gericht tot de voornaamste betrokkenen bij biodiversiteit, waaronder regionale en lokale beleidsmakers. Dit trainingspakket beoogt bij te dragen aan een geslaagde implementatie van biodiversiteitsbeleid door het vergroten van de kennis en vaardigheden bij lokale planners, waarmee zij de bevindingen van het CBD en uit de TEEB-studie, evenals lokale voorbeelden en benaderingen, in hun dagelijkse werkzaamheden kunnen integreren. De training laat zien dat het behoud van biodiversiteit niet in de weg van ontwikkeling hoeft te staan, maar een belangrijke en waardevolle bron kan zijn voor duurzame leefomgevingen en gemeenschappen. Ik wens alle deelnemers aan deze training een inspirerende en productieve ervaring toe en hoop dat zij plezier zullen beleven aan de interactieve rollenspellen en planningsoefeningen. Sir Brian Unwin KCB, Voorzitter ECNC

6

Inleiding en overzicht


Werken met actieplannen in de praktijk


Achtergrond en context Het project is ontstaan uit de constatering dat onder invloed van de toenemende politieke en bestuurlijke decentralisatie in heel Europa steeds meer verantwoordelijkheden inzake planning en milieubeheer worden gedelegeerd aan lokale niveaus. Tegelijkertijd wordt internationaal erkend dat het behoud van biodiversiteit, samen met de klimaatverandering, een van de grootste milieuproblemen is waartegenover de mensheid zich geplaatst ziet. Als gevolg van deze twee ontwikkelingen zijn lokale overheden verplicht almaar meer biodiversiteitsgerelateerd beleid toe te passen in hun planningsactiviteiten. Ondanks het algemeen toegenomen besef van wat biodiversiteit, ecosysteemdiensten en het werken met milieugrenzen inhouden, is specifieke kennis van hoe deze zaken kunnen worden ingepast in de dagelijkse planningsactiviteiten echter nog grotendeels afwezig. Dit vraagt dringend om een verbetering in de vaardigheden en kennis bij de medewerkers van lokale overheden, die nodig is om hen in staat te stellen biodiversiteit en ecosysteemdiensten te integreren en tot uitdrukking te brengen in hun planningswerkzaamheden. In het huidige internationale, en met name Europese, beleidsdebat oriënteert biodiversiteitsbehoud zich steeds meer op een utilitaire benadering van de natuur. De economisch zeer belangrijke ecosysteemdiensten waarvoor biodiversiteit de basis vormt, worden ingezet als sterk argument voor de samenleving om natuur in de breedste zin te beschermen. Aan de ene kant kunnen milieubeschermers hierdoor met economen, beleidsmakers en besluitvormers communiceren in bewoordingen die goed aansluiten bij hun prioriteiten: de economische waarde van de diensten van de natuur (het ecosysteem) voor de samenleving, in geld uitgedrukt. Aan de andere kant wordt hierdoor de complexiteit, schoonheid en intrinsieke waarde van de natuur gereduceerd tot koopwaar, die verhandeld kan worden en waarmee naar hartenlust kan worden gespeculeerd. Dit is vooral zorgwekkend voor die zeldzame, bijzondere en kwetsbare habitats en soorten die weinig tot geen (reeds bekende) bruikbaarheid of directe economische waarde voor de samenleving hebben. Zelfs de meest vooraanstaande milieuorganisaties bewandelen tegenwoordig echter het pad van het waarderen van de diensten en goederen van de natuur. Allerlei verschillende bedrijven worden hierbij betrokken in een poging natuurbescherming te bereiken via een marktgerichte benadering, op een manier die goed is te vergelijken met de strategieën die rondom de klimaatverandering zijn ontwikkeld (cap-and-trade-stelsels bijvoorbeeld). De uitdaging van de lokale planner (en de belanghebbenden in het planningsproces waarmee hij in zijn werk te maken heeft) is het vinden van de juiste balans tussen de sociaal-economische en de intrinsieke benadering van natuurbescherming. Bij een dergelijke benadering moet rekening worden gehouden met vele factoren, zoals integratie van beleid, bestuur en sector, technische oplossingen, waardering en evaluatie, en communicatie en participatie. De aanpak die de beste mogelijkheden lijkt te bieden bij de uitdagingen die komen kijken bij ruimtelijke ordening op lokaal niveau, is het besef dat lokale duurzame ontwikkeling en een breed scala aan sociaal-economische problemen kunnen worden opgelost op een manier die voor beide profijt oplevert.

8




Een pleidooi voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten in lokale planning Rekening houden met de waarde van de diensten die de biodiversiteit ons oplevert, is niet zomaar een ‘optioneel extraatje’; dit moet centraal staan bij de lokale besluitvorming. De waarde van het natuurlijke milieu moet de kern vormen van lokale ruimtelijke ordening, en wel om de volgende redenen: • Volgens recent overtuigend bewijs vertegenwoordigen ecosysteemdiensten die de biodiversiteit levert en ondersteunt, een belangrijke economische waarde. De sociale en economische kosten (wereldwijd € 50 miljard per jaar) in verband met de achteruitgang zijn in de internationale studie ‘De economische aspecten van ecosystemen en biodiversiteit’ (TEEB 2010) overtuigend aangetoond. • De diensten die biodiversiteit levert kunnen de samenleving hoge kosten besparen en spelen een sleutelrol op allerlei beleidsterreinen die voor lokale planning relevant zijn: gezondheid, duurzame bedrijfsmodellen, cultuur, aanpassing aan klimaatverandering, landbouw en duurzame regionale ontwikkeling. • Het integreren van biodiversiteit en ecosysteemdiensten in het algehele lokale planningsproces kan bijdragen aan het vinden van oplossingen in de natuur die wederzijdse nevenvoordelen bieden voor natuur- en sectoractiviteiten. Wanneer de gevolgen die planningsbesluiten hebben op het vermogen van onze natuurlijke systemen om te functioneren, goed door de lokale overheden worden begrepen, kan dit ertoe bijdragen dat: • de veerkracht van geplande projecten op de lange termijn toeneemt; • de risico’s voor planningsdoelstellingen vanwege falende natuurlijke systemen afnemen; • overheidskosten vanwege aangetaste natuurlijke diensten omlaag gaan. De beoordeling van de algemene gevolgen van beleidskeuzen voor het milieu maakt al lange tijd deel uit van het effectrapportageproces. Nu is het ook mogelijk om meer geavanceerde beoordelingen uit te voeren van de, voorheen minder zichtbare, kosten voor de samenleving vanwege schade aan onze natuurlijke rijkdommen en de economische baten die voortvloeien uit een goed beheer hiervan.

De waarde van biodiversiteit meewegen in planningsvoorstellen Het rekening houden met en waarderen van biodiversiteit en ecosysteemdiensten bij de besluitvorming wordt wel de ‘ecosysteembenadering’ genoemd. Deze training kan worden beschouwd als een praktische kennismaking met de ecosysteembenadering bij ruimtelijke ordening op lokaal niveau. De training geeft een algemene inleiding in de benodigde basiskennis en -vaardigheden en verwijst naar een ruime hoeveelheid gedetailleerde bronnen, casestudies en verder naslagmateriaal omtrent specifieke onderwerpen, zoals communicatie, waardering en systematisch denken. Hoe de kennis en vaardigheden worden toegepast, zal afhangen van de situatie ter plaatse, maar vrijwel altijd zullen de volgende aspecten hier deel van uitmaken: • uitkijken naar mogelijkheden om met biodiversiteit te werken bij het opstellen van de planningsdoelstellingen; • afwegen van de positieve en negatieve gevolgen van de planningskeuzen voor de diensten die de biodiversiteit ons biedt;

9




• denken op grote schaal en lange termijn; • denken buiten de traditionele planningsgrenzen om; • uitvoeren van een bepaalde vorm van waardering van de biodiversiteit en bijbehorende ecosysteemdiensten; • betrekken van zowel de aanbieders als de gebruikers van ecosysteemdiensten in het planningsproces.

Het doel van deze training Deze training is ontwikkeld om planners een beter inzicht te geven in de grondbeginselen van de wederzijdse relatie tussen biodiversiteit en ecosysteemdiensten enerzijds en duurzame lokale planning anderzijds. Deze training gaat als zodanig ook verder dan ‘natuurbescherming’. In plaats daarvan ligt de focus op het op een positieve manier werken met de natuur, door bij de lokale planning rekening te houden met de diensten die de natuur levert. Nadat de deelnemers het zelfstudiegedeelte hebben afgerond, de lessen hebben bijgewoond, de casus hebben bestudeerd, op excursie zijn geweest en hebben deelgenomen aan de werkgroepen, hebben zij een goed begrip ontwikkeld van wat biodiversiteit en ecosysteemdiensten voor de lokale planningsactiviteiten kunnen betekenen. Er zullen cursisten zijn, bijvoorbeeld degenen die bij grotere plaatselijke overheden werken, die gespecialiseerde milieuwetenschappers zijn met een gedegen kennis van ecologie en ruimtelijke-ordeningstechnologieën, terwijl anderen in hun werk te maken krijgen met zo veel verschillende onderwerpen dat zij eerder generalisten kunnen worden genoemd. Daarom is deze training opgebouwd uit een reeks modules die elkaar wederzijds versterken met een focus op (vaardigheden in het) leren, ervaren en integreren. De training beoogt inzicht te geven in de belangrijkste leerstukken van biodiversiteit en ecosysteemdiensten, beschermingsprincipes en -benaderingen, het beleidskader, waarderingstechnieken en communicatieve vaardigheden en hoe deze en andere sectoren in de samenleving op elkaar reageren, gegevensvoorziening en interpretatie, en de wederzijdse nevenvoordelen tussen bescherming en het behalen van andere belangrijke sociaal-economische doelen op het terrein van de volksgezondheid, mitigatie van en aanpassing aan klimaatverandering, toerisme en recreatie, enzovoort.

Doelstellingen van de training In veel landen is het beheer van biodiversiteit en de uitvoering van beleid met betrekking tot biodiversiteit een wettelijke verplichting voor lokale overheden. Werken met biodiversiteit kan echter ook voordelen met zich meebrengen voor lokale gemeenschappen, en lokale planners zijn de aangewezen personen om deze kansen te signaleren en te integreren in hun planningsvoorstellen. Deze training is in eerste instantie ontwikkeld voor lokale planners, maar wordt ook breed beschikbaar gesteld aan alle betrokkenen bij ruimtelijke ordening op lokaal niveau. De doelstellingen van deze training zijn: • besef, kennis en begrip kweken van de verbanden tussen biodiversiteit, ecosysteemdiensten en lokale planning; • lokale planners uitrusten met vaardigheden waarmee ze de biodiversiteit en ecosystemen waarop zij invloed uitoefenen en waarvan zij afhankelijk zijn, beter kunnen beheren; • laten zien welke kansen er liggen om de vele bijkomende voordelen tussen het behoud van biodiversiteit en andere maatschappelijke behoeften op lokaal niveau te benutten.

10




Het is niet de bedoeling dat in deze training heel diep op al deze onderwerpen wordt ingegaan. Wel worden u de kennis en vaardigheden aangereikt aan de hand waarvan u zich kunt verdiepen in een aantal essentiële relaties die vaak in de traditionele planningsbenaderingen achterwege blijven. In de gehele training is de ecosysteembenadering het centrale concept dat wordt aangehouden. Dit is een mechanisme dat is ontwikkeld en wordt bevorderd door het Verdrag inzake Biodiversiteit, en het biedt een breed kader dat kan worden toegepast op een verscheidenheid aan planningssituaties, maar het schrijft ook een aantal duidelijke regels voor. Binnen het brede kader van de ecosysteembenadering op het lokale niveau is er veel ruimte voor meer specifieke benaderingen die een betere afspiegeling vormen van de lokale omstandigheden. De benaderingen die specifiek van belang zijn voor uw regio (Noordwest-Europa) worden ook nader uitgelegd.

De doelgroep De primaire doelgroep voor deze training bestaat uit de planners bij kleine tot middelgrote overheden in Noordwest-Europa. Planners opereren echter niet in een vacuüm en werken doorgaans samen met een grote hoeveelheid verschillende belanghebbenden bij het proces van de ruimtelijke ordening. Dit zijn bijvoorbeeld de medewerkers en hoofden van andere afdelingen binnen het bestuur, maar ook de vertegenwoordigers van vele sectoren voor wie de ruimtelijke beslissingen gevolgen hebben: woningbouw, infrastructuur, landbouw, bosbouw, enzovoort. Aangezien biodiversiteit en ecosysteemdiensten worden gepresenteerd als een sectoroverschrijdend thema, waarover in alle betrokken sectoren moet worden nagedacht, moeten de belangrijkste spelers in deze sectoren ook beschikken over elementaire kennis. Zij zouden dus ook kunnen profiteren van een deelname aan (een deel van) deze training.

Verworven vaardigheden en kennis toepassen in de dagelijkse praktijk Afhankelijk van de functie binnen de overheid is er een aantal manieren waarop de integratie van biodiversiteit en ecosysteemdiensten in de lokale planning via de ecosysteembenadering kan worden aangepakt. Wanneer de deelnemers aan deze training zijn uitgerust met een gedegen begrip van biodiversiteit en ecosysteemdiensten voor lokale planning, en de vaardigheden voor het toepassen van de ecosysteembenadering, kunnen zij op verschillende wijzen van start gaan. Communicatie binnen de afdeling, tussen afdelingen en met belanghebbenden, en het enthousiasmeren van partners om de ecosysteembenadering over te nemen, is een sleutel voor succes. Daarom wordt hieraan aardig wat aandacht besteed in de cursus.

powerpoint

handboek

kennis

baan

planningsbeleid / ontwikkelingsbesluit / gesprekken / presentatie

workshop

Trainingsmateriaal

Verwerken

Toepassen

11




Senior planners of hoofden van de afdeling ruimtelijke ordening kunnen rekening houden met de natuurlijke diensten die als basis dienen voor de strategische prioriteiten van de plaatselijke overheid, de waarde hiervan voor de gemeenschap en de gevolgen op de natuurlijke rijkdommen die deze diensten leveren. Enkele mogelijkheden zijn: • een agendapunt opnemen voor het managementteam of de raadsvergadering over natuurlijke diensten en natuurlijk kapitaal; • een adviseur, ecoloog of econoom vragen u van advies te voorzien of een presentatie te houden tijdens de bespreking van dit agendapunt; • een regionale of nationale instantie vragen een presentatie over dit onderwerp te geven; • opdracht geven voor een kort afbakeningsproject waarbij gebruik gemaakt zal worden van de in deze training uiteengezette benadering en waarin de belangrijkste implicaties voor uw beleidsterreinen worden belicht; • een planner vragen het handboek te lezen en de training te volgen, en de belangrijkste implicaties en opties eruit te halen om toe te passen op het planningsproces; • analisten vragen te onderzoeken wat de implicaties zijn voor de planningsstrategie en de economische waardering. Ruimtelijke planners kunnen afwegen wat de implicaties van de training zijn voor hun specifieke activiteiten: • aan de hand van de lijst met ecosysteemdiensten een opsomming maken van de natuurlijke diensten waarvan de gemeenschap afhankelijk is; • het cursushandboek lezen; • de gemeentelijke prestatiebeoordeling (op de website) doornemen om te zien hoe het lokale bestuur het tot nu toe doet en erachter te komen wat er nog meer kan worden gedaan om kosten en risico’s in verband met natuurlijke diensten tot een minimum te beperken en de kansen die deze diensten bieden optimaal te benutten; • dit programma bespreken met analisten en partners.

Indeling van de training Deze training bestaat uit een aantal modules: • Zelfstudie • Lessen • Excursie • Werkgroep • Evaluatie Zelfstudie: vóór aanvang van de cursus wordt de deelnemers gevraagd het handboek bij de cursus door te nemen, waarin een gedetailleerde beschrijving staat van de zes hoofdonderwerpen van de training, die u verderop in dit hoofdstuk vindt. Lessen: het onderwerp wordt verder uitgewerkt tijdens de lessen, waarin de trainers de zes onderwerpen op interactieve wijze behandelen. Hierbij worden de belangrijkste boodschappen uit het handboek onderstreept door middel van praktijkvoorbeelden en vraag-en-antwoord-sessies. Excursie: er wordt een excursie georganiseerd die deel uitmaakt van de volledige versie van de cursus. Afhankelijk van de plaats waar de training wordt verzorgd en de beschikbare tijd, kunnen locaties van de

12

Werkgroep: in een planningsoefening brengt de werkgroep de theoretische kennis uit het zelfstudiemateriaal en de lessen, en de praktische ervaring die tijdens de excursie is opgedaan, bij elkaar. Aan de cursisten wordt een planningsvraagstuk voorgelegd waarin biodiversiteit en ecosysteemdiensten een rol spelen. In kleine groepjes en op interactieve en participatieve wijze gaan de deelnemers hiermee aan de slag. De resultaten worden plenair gepresenteerd en besproken. Evaluatie: dit is een essentieel onderdeel van de cursus. In de evaluatie worden de resultaten van de training beoordeeld. Dit gebeurt in groepsverband (via een discussie die door de trainer wordt geleid) en individueel (door het invullen van een evaluatieformulier).

Zelfstudie

Les

Excursie

Werkgroep

Voorbereiden

Leren

Ervaren

Integreren

Locatie bezoek

Oefening

Case studies

Discussies

Handboek

Losse documentatie

Website

Presentaties

De modules kunnen in verschillende combinaties worden gebruikt om tegemoet te komen aan de behoeften, interesses en beschikbare tijd van de doelgroep.

Trainingsmateriaal Het volledige trainingspakket bestaat uit de volgende bronnen en materiaal; deze kunnen vanaf de website worden gedownload (van het handboek is ook een gedrukt exemplaar verkrijgbaar): • Handboek: zes thematische hoofdstukken. • Handboek voor de trainer: bevat gedetailleerde instructies over hoe de training kan worden voorbereid en gegeven, inclusief excursie en werkgroepen. • Dictaten: helpen de trainer bij de voorbereiding van de lessen. Reikt de juiste vragen aan en geeft de informatie bij de verschillende dia’s van de PowerPoint-presentaties in een overzichtelijke opmaak. • PowerPoint-presentaties: visuele hulpmiddelen die worden gebruikt ter ondersteuning van de lessen. Deze bevatten weinig tekst maar voornamelijk foto’s en illustraties. • Losse documentatie: PDF’s van de PowerPoint-presentaties kunnen worden gedownload en uitgedeeld. De PowerPoint-presentaties kunnen worden aangepast; in dat geval moeten hier afdrukken van worden uitgereikt. • Evaluatieformulier: kan aan het einde van de cursus aan de cursisten worden uitgedeeld. • Website: hier is alle informatie online te vinden en te downloaden, plus vele links naar relevante websites en gedetailleerde beschrijvingen van casestudies.

Zie voor al het trainingsmateriaal: www.biodiversityskills.eu

13


casus uit het handboek of van de website worden bezocht. Lukt dit niet, dan zal de trainer een excursie organiseren naar een interessante locatie in de buurt. Er zijn richtlijnen beschikbaar om het programma van de excursie zo relevant mogelijk te maken voor de training (bijvoorbeeld door de locatie als een van de cases in de werkgroep te gebruiken).



Voorwoord. Plannen voor de natuur

Recommend Documents