Voorwoord. Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid voor de gevangenis van Antwerpen 1 april 2012

JAARVERSLAG Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Antwerpen – 2011

Voorwoord Dit jaarverslag 2011 over hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Antwerpen is een verslag van de werkzaamheden en de nieuwe impulsen in 2011, maar ook van de consolidatie van de 'good practices' uit de jaren ervoor. Graag wil ik de lezer van dit jaarrapport uitnodigen om contact op te nemen met mij, indien het lezen ervan vragen, bedenkingen of suggesties oproept. Ik wil bij deze gelegenheid alle medewerkers van hulp- en dienstverlening die in 2011 hun steentje hebben bijgedragen, bedanken voor hun inzet. Ook de medewerkers van Justitie wil ik bedanken voor de fijne samenwerking. Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid voor de gevangenis van Antwerpen 1 april 2012

3

Inhoudstafel Voorwoord ............................................................................................................................. 2 Inhoudstafel........................................................................................................................... 3 Lijst met afkortingen .............................................................................................................. 4 Inleiding ................................................................................................................................. 5 Hoofdstuk 1: Situering van de gevangenis............................................................................. 6 Hoofdstuk 2: Samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) .............................................................................................. 7 1. PMD-werking ........................................................................................................... 7 2. Actoren betrokken bij de hulp- en dienstverlening ...................................................11 Hoofdstuk 3: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) .............................................16 1. Welzijn ....................................................................................................................17 2. Gezondheid ............................................................................................................23 3. Onderwijs................................................................................................................25 4. Tewerkstelling .........................................................................................................28 5. Sport .......................................................................................................................30 6. Cultuur ....................................................................................................................31 7. Behoefteonderzoek .................................................................................................33 8. Conclusies en toekomstperspectieven ....................................................................33 Hoofdstuk 4: profilering van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2) ....................34 Hoofdstuk 5: verkrijgen en vergroten van het draagvlak (strategie 4) ...................................38 Hoofdstuk 6: een HRM- en organisatieontwikkelingsbeleid (strategie 5) ...............................41 Hoofdstuk 7: algemene conclusie .........................................................................................45 BIJLAGEN ............................................................................................................................46

jaarverslag 2011 hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in de gevangenis van Antwerpen

4

Lijst met afkortingen BM CAP CAW CBE CGG CVO CZL GGZ GOB GOS GPA GTB HRM JWA JWW OC OLO OO OVA PAV PBA PMD PSD PTSD SAP SCW SIB TB TOP VAPH VVBV VTE WVG ZvA

beleidsmedewerker centraal aanmeldingspunt drugs centrum voor algemeen welzijnswerk centrum voor basiseducatie centrum geestelijke gezondheidszorg centrum voor volwassenenonderwijs centrum zelfstandig leren geestelijke gezondheidszorg gespecialiseerde opleidings-, begeleidings- en bemiddelingsdienst gedetineerdenopvolgsysteem gezamenlijk plan van aanpak gespecialiseerde trajectbepaling en -begeleiding Human Resource Management justitieel welzijnswerk Antwerpen justitieel welzijnswerk oriëntatiecursus Openluchtopvoeding vzw organisatieondersteuner Overleg Vlaamse Actoren project algemene vakken penitentiair bewakingsassistent planningsteam maatschappelijke dienstverlening psychosociale dienst posttraumatisch stresssyndroom sociaal artistiek project sociaal cultureel werk Slachtoffer in Beeld trajectbegeleider Terug Op Pad Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Vlaamse vereniging van behandelingscentra verslavingszorg voltijds equivalent welzijn, volksgezondheid en gezin Zomer van Antwerpen


5

Inleiding In 2002 ging in vijf gevangenissen in Vlaanderen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van start. Sinds 2008 is dit plan in werking in alle gevangenissen in Vlaanderen en Brussel. De missie van de Vlaamse Gemeenschap staat centraal bij de uitvoering van dit plan: ‘De Vlaamse Gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving’. Deze missie vertaalt zich in 5 strategische doelstellingen: - Uitbouwen van een kwalitatief aanbod - Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod - Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen - Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse Gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving - Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en organisatieontwikkelingsbeleid De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. Dit jaarverslag richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand i.s.m. de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenis en werd gecoördineerd door de beleidsmedewerker. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de 5 strategieën van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. De volgorde is omwille van een logische opbouw van dit jaarverslag gewijzigd. Zo wordt eerst strategische doelstelling 3 beschreven en daarna resp. strategische doelstelling 1, 2, 4 en 5. Naast een omschrijving van de gerealiseerde initiatieven, wordt ook de samenwerking, wisselwerking en inspanningen van alle Vlaamse actoren om tot een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening aan gedetineerden te komen toegelicht. Op basis van deze actuele situatie en de gemaakte reflecties worden tevens aandachtspunten voor de toekomst geformuleerd.


6

Hoofdstuk 1: Situering van de gevangenis De gevangenis van Antwerpen bestaat uit drie afdelingen: een mannenafdeling (340 plaatsen), een vrouwenafdeling (48 plaatsen) en een annex (51 plaatsen); samen 439 plaatsen. Spijtig genoeg blijft één van de meest kenmerkende gegevens van de gevangenis van Antwerpen de blijvende overbevolking. Daar waar in 20101 de gemiddelde overbevolkingsgraad in België 17,7 % was, was die voor Antwerpen 51,6 %. Gemiddelde bevolking was 665,5 gedetineerden voor 439 plaatsen. De hoop dat we nog structureel onder de 570 mannelijke gedetineerden gaan zakken, waardoor we op de mannenafdeling opnieuw nieuwe activiteiten kunnen organiseren en waardoor de theaterzaal terug in gebruik genomen kan worden (zo staat immers bepaald in het sociaal akkoord van juni 2008) is ondertussen wel heel erg klein geworden. Dit betekent dat we creatief moeten blijven zoeken naar de mogelijkheden die er zijn, ondanks de beperkingen. Een tweede belangrijk kenmerk voor de gevangenis van Antwerpen is het gegeven dat ze vooral beklaagden huisvest. Een kleine 80 % van de populatie is beklaagd2, een kleine 10 % veroordeeld en iets meer dan 10 % geïnterneerd. Dit heeft een grote invloed op de keuzes die we moeten maken bij de organisatie van hulp- en dienstverlening: de verblijfsduur ligt gemiddeld tussen de 3 en 6 maanden, het moment van vrijgaan is relatief onvoorspelbaar en gebeurt van de ene dag op de andere. We kiezen er dan ook voor om de focus te leggen op de brug tussen binnen en buiten. Dit betekent o.a. dat gedetineerden die iets opstarten in de gevangenis, moeten weten waar ze na hun detentie terecht kunnen voor een eventueel vervolg.

1 2

Cijfers van 2011 zijn nog niet vrijgegeven op 1 april 2012, datum van dit jaarverslag. Ook deze cijfers dateren van 2010.


7

Hoofdstuk 2: Samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenissen vanuit de Vlaamse Gemeenschap, is er nood aan het ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen. Hierbij is er aanhoudend aandacht voor de grootst mogelijke efficiëntie en effectiviteit van een integrale hulp- en dienstverlening. Er wordt tevens naar gestreefd de samenwerkings- en overlegstructuren zo transparant mogelijk te maken.

1. PMD-werking a) Organogram

(PMD)

Overleg Vlaamse Actoren (OVA)

Werkgroep Onderwijs

Werkgroep Sport

(werkgroep intern)

centrumoverleg

Werkgroep Scw

Stuurgroep Gevangenisbib

sportmonitoren overleg

Overleg BMdirectie

Werkgroep Arbeid

Stuurgroep VDAB

Overleg PBA's bibliotheek

Werkgroep Welzijn

(subwerkgroep TOPcoach)

Werkgroep Gezondheid

(subwerkgroep GGZ)

stuurgroep TOPcoach

coördinatorenoverleg

PMD draagvlakvergadering


8 b) Overlegorganen Werkgroepen Sinds 2011 is er in de gevangenis van Antwerpen per domein een werkgroep actief. De werkgroepen sport, onderwijs, sociaal cultureel werk en arbeid bestaan al langer. De werkgroep gezondheid richtte zich oorspronkelijk vooral op het aanbod van CGG VAGGA. In 2011 evolueerde deze werkgroep naar een ruimere werkgroep gezondheid. Het aanbod van het centraal aanmeldingspunt drugs (CAP) werd ook voorwerp van bespreking en de werkgroep kreeg twee nieuwe leden: de medewerker van het CAP drugs en een medewerker van de medische dienst van Justitie. De werkgroep welzijn werd opgericht. Deze heeft een dubbele doelstelling: de diensten die vallen onder het domein welzijn een structureel forum geven om hun aanbod te bespreken en ten tweede zoeken waar nog hiaten zitten in het aanbod en desgevallend nieuwe diensten proberen aan te trekken. Diensten die reeds vóór 2011 een aanbod hadden, zijn de trajectbegeleiders van JWA, Crefi en De Tuimel (begeleiding kinderbezoek), vzw Suggnomè (slachtoffer-daderbemiddeling), de TOPcoaches en het sociaal infopunt (stad Antwerpen). Diensten die een belangrijke meerwaarde zouden kunnen zijn voor de gevangenis van Antwerpen, zijn de diensten van het OCMW, de dienst schuldhulpverlening van het CAW en de hulpverleningsdiensten die werken met vluchtelingen. Hier werden dan ook de eerste contacten mee gelegd in 2011 (zie verder). De werkgroep TOPcoach, die in 2008 werd opgericht om dit aanbod in de gevangenis te implementeren, had nog één bijeenkomst in 2011 en is dan opgegaan in de werkgroep welzijn. De werkgroep onderwijs had reeds in 2010 een nieuwe werkvorm gezocht. Met een opsplitsing tussen de grote werkgroep onderwijs en het centrumoverleg/de werkgroep intern hoopten we de praktische uitwerking en het beleidsniveau consequent uit elkaar te trekken. Dit blijkt een goede beslissing geweest te zijn. De opvolging van de doelstellingen uit het opleidingsplan van onderwijs werden tijdens de drie bijeenkomsten van de werkgroep onderwijs uitgebreid besproken. Per centrum dat een lesplaats heeft in de gevangenis is er minimaal één centrumoverleg doorgegaan. Evaluatie van de samenwerkingsovereenkomst en verdere opvolging en optimaliseren van de samenwerking stonden hier centraal op de agenda. Moeilijker liep het met de werkgroep intern. Het is niet gelukt om deze in 2011 samen te krijgen, vooral omwille van volle agenda's van de leden. Daarom wordt de werkgroep intern an sich niet meer weerhouden, maar probeert de dienst onderwijs de partners binnen de gevangenis op een andere manier te betrekken bij het onderwijsbeleid. Hier zal in 2012 verder rond gezocht worden. De werkgroep scw werd in 2011 getrokken door de beleidsmedewerker in samenwerking met de organisatieondersteuner. De sociaal cultureel werker van De Rode Antraciet, die voordien deze werkgroep trok, was omwille van een herprofilering van en binnen De Rode Antraciet, niet meer beschikbaar om dit ten volle te doen. Dit heeft op zich geen directe consequenties gehad voor de uitwerking van het domein scw in de gevangenis van Antwerpen (zie verder). De werkgroep arbeid heeft in het voorjaar 2011 nog een keer in zijn gebruikelijke samenstelling vergaderd. In het najaar is deze werkgroep in een iets gewijzigde samenstelling samengekomen, heel specifiek rond de samenwerking met vzw De Ploeg. Dit specifieke overleg met De Ploeg zal in 2012 nog verdergezet worden. Aan de samenstelling en de werking van de werkgroep sport is in 2011 niets gewijzigd. Naast de zes werkgroepen afgelijnd volgens de zes domeinen waarop de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis actief is, bestaan er ook in 2011 nog dezelfde drie stuurgroepen als in 2010: de stuurgroep TOPcoaching, de stuurgroep VDAB en de stuurgroep gevangenisbib, om de specifieke evolutie van dit aanbod te bespreken met partners op een hoger (directie)niveau.


9 Tenslotte zijn er in 2011 ook een aantal bijeenkomsten geweest met de sportmonitoren (PBA's) en met de PBA's van de gevangenisbib om de concrete samenwerking op de werkvloer te bespreken en om hen te betrekken bij het ruimere plaatje waar zij deel van uitmaken. OVA Sinds eind 2010 is het maandelijks overleg Vlaamse Actoren (OVA) uitgegroeid tot een echt spilorgaan van de hulp- en dienstverlening van de gevangenis van Antwerpen. Vanuit elk domein is er iemand aanwezig. Voor scw is dit de beleidsmedewerker samen met de organisatieondersteuner. Naast de onderwijscoördinator, de sportfunctionarissen, de teamverantwoordelijke JWA, de organisatieondersteuners, die al lid waren, is er nu voor gezondheid een medewerker van CGG VAGGA en voor arbeid de detentieconsulent(en). Er is in 2011 opnieuw sterk geïnvesteerd in het uitwisselen van informatie enerzijds (wie is waarmee bezig en waar liggen raakvlakken/knelpunten/inspiratiebronnen) en het bespreken van domeinoverstijgende werkpunten anderzijds. De uitwerking en organisatie van de jaarlijkse draagvlakvergadering ('PMD') en van de eerste HDV-teamnamiddag, de lancering van de eerste drie HDV-nieuwsbrieven en eerste voorzichtige stappen in een HDV-financieel beleid waren de belangrijkste werkpunten van 2011. PMD? Op de vraag waar het beleid rond HDV voor de gevangenis van Antwerpen wordt gemaakt, is het antwoord niet in de PMD, zoals in het Strategisch Plan voorzien is. Wanneer het gaat over keuzes die binnen een bepaald domein gemaakt moeten worden, dan is het de resp. werkgroep die de keuzes maakt. Een mooi voorbeeld is het opleidingsplan van onderwijs. Ook de werkgroep welzijn maakt zo haar keuzes. Van zodra er een domeinoverstijgend aspect aan zit, situeren de beslissingen zich op OVA-niveau. Jaarlijkse draagvlakbijeenkomst, de zogenaamde 'PMD' Ook in 2011 organiseerden we vanuit het OVA onze jaarlijkse draagvlakbijeenkomst, voor de partners nog steeds gekend onder de naam PMD. Genodigd waren alle medewerkers HDV en hun bazen, de collega's van Justitie en andere partners waar we op een of andere manier mee samenwerken of willen samenwerken. Deze partners enthousiasmeren en inspireren en ruimte creëren om elkaar te leren kennen, blijven de belangrijkste doelstellingen van deze bijeenkomst (zie verder hoofdstuk 5, draagvlak). Coördinatorenoverleg Dit overlegorgaan, bestaande uit de coördinatoren van PSD, zorg en JWA, de beleidsmedewerker en het directielid van PSD/zorg, komt nog steeds samen, maar iets minder frequent dan in 2010. Nu de reorganisatie van JWA in grote mate is uitgetekend, blijkt de nood om met elkaar te overleggen minder groot. Opvolging van wijzigingen in de teams, zowel qua personeel als qua inhoud, wijzigingen in het HDV-landschap en de organisatie van een aantal themanamiddagen en een PSD-zorg-JWA-teamdag, zijn de belangrijkste agendapunten van dit overlegorgaan. Samenwerking met directie De beleidsmedewerker zat ook in 2011 wekelijks samen met directie en P.A. rond de tafel om zaken die betrekking hebben op de hulp- en dienstverlening te bespreken. Sinds 2011 is er maandelijks een apart overleg tussen de beleidsmedewerker en het inrichtingshoofd. Er is


10 dan meer tijd dan tijdens een voorrapport om zaken in de diepte te bespreken, hetgeen zeker heel zinvol is. c) Samenwerkingsovereenkomsten In 2011 is er één nieuwe samenwerkingsovereenkomsten gekomen. De vier die vermeld staan in het jaarrapport 2010, zijn nog steeds van kracht. Samenwerkingsovereenkomst Openluchtopvoeding vzw – gevangenis – dienst gezondheidszorg gevangenissen Deze samenwerkingsovereenkomst kadert binnen het convenant tussen Openluchtopvoeding vzw en het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. Ze is afgesloten om het kader van de samenwerking tussen vzw Openluchtopvoeding en de gevangenis te bepalen. Gezamenlijk Plan van Aanpak CAW Metropool – beleidsmedewerker Eind 2010 is een nieuw GPA opgemaakt en goedgekeurd door de minister over de periode 2011-2012. De verdere uitwerking van het domein welzijn, met zijn opgerichte werkgroep welzijn en de verkenning rond samenwerking met het OCMW zijn de belangrijkste doelstellingen. Samenwerkingsovereenkomst consortium – beleidsmedewerker – gevangenisdirectie De samenwerkingsovereenkomst die in 2010 na evaluatie lichtjes werd aangepast, werd in 2011 ondertekend. Evaluatie hiervan is voorzien begin 2012. Deze samenwerkingsovereenkomst is de basis voor het consortium vol-ant om samenwerkingsovereenkomsten af te sluiten met de centra waar ze in of vanuit de gevangenis mee samenwerken. Voor het CVO Antwerpen-Zuid, het centrum basiseducatie en het centraal meldpunt voor risicojongeren van de stad Antwerpen was er in 2010 al een samenwerkingsovereenkomst. Deze werd geëvalueerd in het centrumoverleg. Met het SCVO SIVO, die handverzorging op de vrouwenafdeling verzorgt, werd in 2011 een samenwerkingsovereenkomst afgesloten. Afsprakennota 2010-2013 stad Antwerpen – beleidsmedewerker – gevangenisdirectie – De Rode Antraciet – provincie Antwerpen i.k.v. het convenant m.b.t. de gevangenisbibliotheek De doelstellingen van deze afsprakennota worden opgevolgd in gevangenisbib (zie verder) en jaarlijks beschreven in een apart jaarverslag.

de

stuurgroep

Samenwerkingsovereenkomst vzw De8 – beleidsmedewerker – gevangenisdirectie met halfjaarlijks Plan van Aanpak In 2011 is een nieuwe samenwerkingsovereenkomst afgesloten voor de periode 2010-2013 met twee Plannen van Aanpak als bijlage: die van juni 2010 tot juni 2011 en die van juli 2011 tot juni 2012. Het blijft moeilijk om de timing die we voorzien in de plannen van aanpak te respecteren, maar dit wordt door geen van de partijen geproblematiseerd. Werkdruk bij iedereen is hier niet vreemd aan.


11

2. Actoren betrokken bij de hulp- en dienstverlening Coördinatie

Functie

VTE

Organisatie

Standplaats

Beleidsmedewerker

1

Organisatieondersteuner

1,75

Vlaamse overheid – dep. gevangenis WVG CAW Metropool gevangenis

Trajectbegeleider Sociaal-cultureel werker

9,1 0,3

CAW Metropool De Rode Antraciet

JWA DRA

Sportfunctionaris Onderwijscoördinator

0,9 1,5

De Rode Antraciet Consortium vol-ant

gevangenis gevangenis

Detentieconsulent

1

VDAB

gevangenis

Opmerking Werkt 0,80 VTE Eerste 3 maanden 1 OO’er aan 0,80 VTE Geen wijzigingen Najaar 2010 gestopt als verankerd scw’er voor gevangenis Antwerpen Geen wijzigingen Waarvan 0,50 VTE adm. ondersteuner Twee halftijdse.

Beleidsmedewerker De beleidsmedewerker is een personeelslid van de Vlaamse overheid en is tewerk gesteld binnen de afdeling Welzijn en Samenleving van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. De beleidsmedewerker leidt samen met de gevangenisdirectie en de verantwoordelijken van de verschillende hulp- en dienstverleningsorganisaties het geheel aan hulp- en dienstverlening in goede banen. Hij coördineert de hulp- en dienstverleningsinitiatieven in de gevangenis en zorgt ervoor dat de verschillende actoren samenwerken en hun werking plannen, bijsturen en op elkaar af te stemmen. De beleidsmedewerker vertegenwoordigt de Vlaamse overheid en de hulp- en dienstverleners bij de gevangenisdirectie en tracht in overleg het aanbod af te stemmen op de penitentiaire context en de noden van de doelgroep. De beleidsmedewerker was in 2011 volledig aanwezig en werkte nog steeds 4/5. Organisatieondersteuner De organisatieondersteuner is een medewerker van de dienst Justitieel Welzijnswerk (JWW) binnen het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW). In samenwerking met de beleidsmedewerker zorgt hij ervoor dat de hulp- en dienstverleners hun werk goed kunnen doen. De organisatieondersteuner staat in voor de praktische organisatie van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis zoals bekendmaking van activiteiten, het peilen naar verwachtingen van gedetineerden, … . Daarnaast staat hij ook in voor het voorbereiden van nieuwe initiatieven in afstemming op de noden en behoeften van de doelgroep en het evalueren van het bestaande aanbod.


12

In Antwerpen is er plaats voor twee organisatieondersteuners, goed voor 1,75 VTE. In 2011 zijn twee nieuwe organisatieondersteuners aan het werk gegaan. Een is gestart op 1 januari. De tweede is gestart op 1 april. Na een korte inwerkperiode hebben zij als OO-team ten volle hun werk kunnen opnemen als ondersteuner van de diensten over de verschillende domeinen heen. Trajectbegeleider Ook de trajectbegeleiders zijn medewerkers van de dienst JWW binnen het CAW. Ze wijzen de gedetineerden de weg doorheen de waaier aan hulp- en dienstverlening tijdens en na de detentie en motiveren de gedetineerden om aan hun persoonlijke situatie te werken. Ze gaan na welke vragen, noden en behoeften de gedetineerden hebben. Ze informeren hen over het bestaande aanbod binnen de gevangenis, oriënteren hen en leiden hen naar het aanbod toe. Ze volgen het verloop van het hulp- en dienstverleningstraject en evalueren het. Bovendien kan de trajectbegeleider gedetineerden helpen bij het uitbouwen van hun reclassering. Bij dat alles werkt de trajectbegeleider nauw samen met de psychosociale dienst en met andere relevante diensten van de gevangenis. In 2011 is het team trajectbegeleiders stabiel gebleven. De laatste nieuwe trajectbegeleider is eind 2010 begonnen. Het belang van een stabiel team kan niet genoeg benadrukt worden. Onderwijscoördinator Vanuit het consortium volwassenenonderwijs is een onderwijscoördinator tewerkgesteld in de gevangenis. Hij heeft als taak hier een behoeftedekkend onderwijsaanbod uit te bouwen. Daartoe werkt hij nauw samen met de andere diensten en de directie in de gevangenis. Hij onderzoekt en verzamelt ook de opleidingsbehoeften van de gedetineerden, hij geeft informatie over het aanbod, hij onderhandelt met de centra over de uitbouw van een aanbod. Ook de ondersteuning van de leerkrachten behoort tot het takenpakket van de onderwijscoördinator. Daarnaast ondersteunt hij de gedetineerden bij hun zelfstudie, helpt hen bij hun vragen, geeft steun wanneer het moeilijker loopt. Ook kan de onderwijscoördinator een deel van de extra administratieve last op zich nemen: de rapportering aan de verschillende overheden, registratie van deelname, de zorg voor de logistiek, enz. In de gevangenis van Antwerpen is er plaats voor een voltijdse onderwijscoördinator en een halftijdse administratieve ondersteuner, samen de 'dienst onderwijs' van de gevangenis. Zij zijn werknemers van het consortium vol-ant. In 2011 zijn er geen wijzigingen in dit team gekomen. Wel is de administratieve ondersteuner vanaf november (tijdelijk) vervangen wegens bevallingsverlof. Sportfunctionaris Parallel aan de werking van sportdiensten verbonden aan steden en gemeenten, streeft de sportfunctionaris van De Rode Antraciet ernaar om, in samenwerking met anderen, zoveel mogelijk gedetineerden in de gevangenis aan te zetten om gezond te bewegen of te sporten in kwaliteitsvolle omstandigheden. In samenwerking met diverse interne (sportPBA's of sportmonitoren, …) en externe partners staat de sportfunctionaris in voor de uitbouw van een continu, duurzaam en kwaliteitsvol sportaanbod. Hij zet samenwerkingsverbanden op met externe sportorganisaties, werkt vernieuwde sportinitiatieven uit die inspelen op de behoeften van de gedetineerden, staat mee in voor het goede verloop van bijvoorbeeld sporttornooien en geeft advies bij de (her)inrichting van de sportinfrastructuur.


13 In Antwerpen zijn er twee sportfunctionarissen. Eén sportfunctionaris werkt 0,30 VTE voor de mannenafdeling en de andere werkt 0,60 VTE voor de vrouwenafdeling en de annex. Sociaal-cultureel werker De sociaal-cultureel werker van De Rode Antraciet begeleidt in principe binnen de gevangenis de ontwikkeling van een evenwichtig en gediversifieerd sociaal cultureel aanbod. Binnen deze sociaal-culturele werking gaat speciale aandacht naar cursuswerk, sociaalartistieke projecten, bibliotheekwerking, enzovoort. In 2011 is de sociaal-cultureel werker beperkt actief geweest binnen de gevangenis van Antwerpen. Ziekte, maar ook de heroriëntering van het sociaal cultureel werk binnen De Rode Antraciet lagen hier aan de grondslag. Inzet in 2011 is vooral gegaan naar de ondersteuning van de bibliotheekwerking. Detentieconsulent VDAB De detentieconsulent van de VDAB biedt in de gevangenis dezelfde dienstverlening aan als buiten de gevangenis. Het gaat vooral over het geven van informatie en het voorbereiden van en het helpen bij het zoeken naar werk. Ook contact opnemen met vakbonden, RVA of hulpkas i.v.m. stempelgeld behoort tot zijn takenpakket. Eind 2010 begonnen twee nieuwe halftijdse detentieconsulenten. Deze profileerden zich niet uitsluitend op het individueel aanbod vanuit VDAB. Zij zochten en vonden aansluiting bij het OVA en gingen ook mee op pad om nieuwe samenwerkingen uit te bouwen, o.a. met De Ploeg, vzw de8, Servicepunt Vrijwilligerswerk, ... In juni stopte een van beide detentieconsulenten, waardoor een en ander op een lager pitje viel. Vervanging werd gezocht en gevonden vanaf half juli. Na een inwerkperiode werd ook deze nieuwe detentieconsulent mee op pad genomen op domeinoverstijgend niveau. Andere samenwerkingspartners en hun medewerkers Naast de partners die op een of andere manier een coördinerende functie vervullen, zoals hierboven omschreven, wordt structureel samengewerkt met verschillende organisaties uit de vrije samenleving die een bepaald aanbod hulp- en dienstverlening verzorgen in de gevangenis van Antwerpen. Vanuit deze organisaties waren er in 2011 tussen de 70 en 80 medewerkers concreet actief in de gevangenis van Antwerpen. Sommigen daarvan werkten voltijds in de gevangenis, voor de meesten echter was de werking in de gevangenis maar een deel van een ruimere job. Het precies in kaart brengen van het VTE is dan ook een heel moeilijke oefening. We geven hier een overzicht per domein.


14

Welzijn • Justitieel Welzijnswerk Antwerpen, CAW Metropool • vzw Suggnomè • TOPcoaches, CAW Metropool • sociaal infopunt, stad Antwerpen • Crefi • De Tuimel • Openluchtopvoeding vzw

Gezondheid • CGG VAGGA • VVBV

Onderwijs • dienst onderwijs van het consortium vol-ant • Centrum Basiseducatie • CVO Antwerpen-Zuid • SCVO SIVO • Huis van het Nederlands • Centraal Meldpunt voor Risicojongeren, stad Antwerpen • Jongerencoaches, CAW Metropool

Tewerkstelling • VDAB • vzw de8

Sport • De Rode Antraciet • SportPBA's • Individuele lesgevers tai chi, zumba, ...

Cultuur • Openbare bibliotheek Antwerpen • De Rode Antraciet • Vormingplus Antwerpen

Naast deze organisaties uit de samenleving moeten we natuurlijk ook melding maken van de sportPBA’s en de PBA’s die de bibliotheek openhouden en van de freelance lesgevers tai chi, zumba, enz. 3. Conclusies en toekomstperspectieven De manier waarop we ons als hulp- en dienstverleners organiseren in een ruimer samenwerkingsverband, blijft een permanente zoektocht. Kijk maar naar de evolutie die er jaarlijks is binnen de verschillende werkgroepen. Een écht beleidsorgaan van waaruit alles vertrekt, is nog steeds niet aanwezig. Maar het samenspel tussen de werkgroepen en het OVA maakt dat er wel altijd een forum is om beleidskeuzes en evoluties te bespreken. De doorstroom van hetgeen in de verschillende overlegfora besproken wordt naar de 80-tal hulp- en dienstverleners die vanuit de verschillende organisaties in de gevangenis van Antwerpen werken, blijft een uitdaging. Meer en meer zijn we ons bewust dat wij voor de uitdagingen van de coördinatie van een echte netwerkorganisatie staan. Omdat niet elke organisatie op eenzelfde manier betrokken is bij onze werking, is het niet evident om aan een gezamenlijk project te werken. Niet iedereen heeft evenveel tijd en ruimte om ruimer bezig te zijn dan het eigen aanbod. Toch


15 merken we dat er veel enthousiasme is om over de grenzen van het eigen aanbod te kijken en zich te laten inspireren door mekaar.


16

Hoofdstuk 3: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Binnen dit derde hoofdstuk wordt per gevangenis een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijk, kwaliteitsvol, continu (voor, tijdens en na detentie), laagdrempelig en op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen omschreven.

Welzijn

• trajectbegeleiding • slachtoffer-daderbemiddeling • TOPcoaching • sociaal infopunt • begeleide kinderbezoeken • begeleiding gedetineerden (vooral geïnterneerden) met een handicap

Gezondheid • geestelijke gezondheidszorg • centraal aanmeldingspunt (CAP) drugs

Onderwijs • Nederlands voor anderstaligen • computerles • handverzorging • Centrum Zelfstandig Leren • studiebegeleiding en begeleiding individuele leervragen

Tewerkstelling • VDAB-kantoor • VDAB-cursussen oriëntatie • aanbod vzw De Ploeg • aanbod vzw de8

Sport • fitness • conditietraining • voetbal • volleybal • start to run • zumba • yoga • tai chi • ochtendgymnastiek

Cultuur

• tornooien • Zomer van Antwerpen • bibliotheek • cursussen van De Rode Antraciet: overleven op cel, slachtoffer in beeld, omgaan met lastige situaties, ... • sociaal artistiek project Van Warmte Weten


17

1. Welzijn Onder het domein welzijn valt volgend aanbod: trajectbegeleiding (JWA, CAW Metropool), slachtoffer-daderbemiddeling (Suggnomè), TOPcoaching (CAW Metropool), sociaal infopunt (stad Antwerpen), de begeleiding van de kinderbezoeken door Crefi en De Tuimel en het nieuwe aanbod van Otwee (Openluchtopvoeding). Zoals eerder gezegd wordt in de nieuw opgerichte werkgroep welzijn bekeken of er naast dit aanbod nog nood is aan een aanvullend aanbod. Trajectbegeleiding door Justitieel Welzijnswerk Antwerpen (CAW Metropool) In 2009-2010 was er een grote reorganisatie binnen het team van JWA. Op 1 april 2010 starten de trajectbegeleiders met hun vernieuwde werking. In 2011 werd de werking nog verder verfijnd, maar er waren geen grote wijzigingen. Hieronder staat deze werking beschreven: Het JWA- team van trajectbegeleiders voorziet in een proactief onthaal voor alle beklaagden, binnen de 24 uur na binnenkomst. Via dit onthaal en de individuele trajectbegeleiding wordt de gedetineerde gemotiveerd voor - en wegwijs gemaakt in het aanbod hulp- en dienstverlening in de gevangenis. Er wordt informatie gegeven over het justitieel verloop en er wordt samen met de cliënt bekeken wat zijn directe noden en behoeften zijn. Al van bij het eerste gesprek wordt niet alleen de nodige aandacht besteed aan het verloop van de detentie, maar ook aan het einde hiervan. Bij de overgang van binnen naar buiten is het immers belangrijk dat basisbehoeften zoals woonst en inkomen verzekerd zijn. Dit draagt immers bij tot een vlotte re-integratie en rehabilitatie in de samenleving. JWA doet aan crisishulpverlening, geeft informatie en advies, doet aan vraagverheldering, bekijkt directe noden en behoeften, biedt sociaaladministratieve hulp, staat in voor praktische dienstverlening, doet aan belangenbehartiging en zorgt voor toeleiding en doorverwijzing. De trajectbegeleider zal in een onthaalgesprek ook samen met de cliënt bekijken in welke mate er een nood leeft bij de naastbestaanden. Indien aangewezen zal de trajectbegeleider ook contact opnemen met de familie en/of de directe sociale omgeving. Ook hier is ondersteuning en het geven van informatie en advies een belangrijk. Wanneer naastbestaanden een persoonlijke hulpvraag hebben die niet gelinkt is aan de detentiecontext wordt doorverwezen naar de partners binnen en buiten CAW Metropool. Het hulpverleningsaanbod aan naastbestaanden van gedetineerden die verschijnen voor het Hof van Assisen blijft een deel van de opdracht. In samenspraak met de cliënt wordt er bekeken of de aanwezigheid van de trajectbegeleider iets kan betekenen op cruciale momenten van deze zitting. Wat de groep veroordeelden betreft, helpen trajectbegeleiders bij de uitwerking van reclassering wanneer de veroordeelden dit vragen. JWA werkt vanuit de herstelgerichte gedachte en heeft een belangrijke sensibilisatie- en signaleringsfunctie. Knelpunten en uitdagingen Door het aanbieden van een proactief onthaal van beklaagden bereikt JWA veel gedetineerden die anders moeilijk bereikt worden. Toch heeft de timing (binnen de 24 uur na binnenkomst) van een onthaalgesprek zijn voor- en nadelen. We kunnen stellen dat het zeker een voordeel is om van cliënten informatie uit eerste hand te krijgen. Op deze manier kan snel ingespeeld worden op hun vragen en noden. Ook het contact met de naastbestaanden verloopt hierdoor gemakkelijker en efficiënter. De bekendmaking van het


18 aanbod hulp- en dienstverlening en de hoeveelheid aan informatie bemoeilijkt echter het onthaalgesprek. Een aanhouding brengt crisissituaties teweeg en cliënten zijn vooral gefocust op de eerste raadkamer. Ze hopen binnen de 5 dagen terug vrij te zijn. Hierdoor is sommige informatie op dat ogenblik niet relevant. Aangezien JWA niet de ruimte heeft om een standaard 2de gesprek na de raadkamer aan te bieden, blijft het voor de trajectbegeleiders een moeilijke evenwichtsoefening tussen zorg voor de cliënt en het geven van informatie. Ook blijft het moeilijk werken met mensen in een precaire verblijfssituatie. Hun voorruitzichten zijn vaak beperkt. Het is opvallend dat binnen de doelgroep illegalen heel wat gedetineerden niet openstaan voor samenwerking met de hulpverlening en terugvallen op een eigen circuit. Vanuit JWA is men actief aan het zoeken hoe toch met deze doelgroep zinvol gewerkt kan worden. Contacten zijn gelegd met de gespecialiseerde hulpverlening om te zien of en hoe er nauwer samengewerkt kan worden. Anderstaligen kunnen enkel geholpen worden met een medegedetineerde als tolk. Dit beperkt uiteraard de mogelijkheden in een gesprek. Tot slot zorgt een te hoge caseload er voor dat onthaalgesprekken soms ervaren worden als bandwerk en dat kwantiteit het overneemt van kwaliteit. De trajectbegeleiders richten zich hoofdzakelijk op onthaal en in mindere mate op een integrale individuele begeleiding. Dit is enerzijds eigen aan de context van een arresthuis en anderzijds zorgt de overbevolking voor een te hoge caseload die de mogelijkheden tot een integrale opvolging beperkt. Nochtans is een goede opvolging voor sommige cliënten essentieel om kwalitatief aanbod te kunnen doen. Het vraagt immers tijd om een vertrouwensband op te bouwen. En dat blijft een noodzakelijke voorwaarde om gespreksthema’s zoals de feiten, het slachtoffer, herstel,… bespreekbaar te maken. Ondanks alle inspanningen van de Vlaamse gemeenschap blijft er ten slotte een tekort aan hulpverleningsmogelijkheden buiten de gevangenis. Zo kan JWA geen garantie bieden dat basisbehoeften zijn ingevuld op het ogenblik dat gedetineerden de gevangenis verlaten. Vooral woonst en/of opvangmogelijkheden in groot-Antwerpen zijn beperkt. Trajectbegeleiding in cijfers 2072 onthaalgesprekken van beklaagden 25 beklaagden hebben een onthaalgesprek geweigerd. 3693 opvolggesprekken in de gevangenis. 178 gesprekken op het kantoor van JWA. 39 huisbezoeken of elders. 218 gesprekken met een medegedetineerde als tolk. Er zijn geen exacte cijfers over de contacten met naastbestaanden omdat deze geregistreerd zijn in het GOS onder contacten met derden. Hierin zitten ook al de contacten met andere diensten. Toch is het belangrijk te vermelden dat trajectbegeleiders ook regelmatig contact hebben met naastbestaanden. Slachtoffer-daderbemiddeling (vzw Suggnomè) Inhoudelijk is dit aanbod in 2011 niet gewijzigd. Op vraag van dader of slachtoffer of na verwijzing door de onderzoeksrechter of het parket neemt de bemiddelaar contact op met de andere partij en bemiddelt – indien beide partijen hiermee instemmen - in eerste instantie zonder rechtstreeks contact tussen beide partijen. Indien beide partijen dit wensen, kan – na grondige voorbereiding - een gezamenlijk gesprek georganiseerd worden en/of een overeenkomst opgemaakt worden. In 2011 werd 1 ontmoeting tussen dader en slachtoffer in de gevangenis georganiseerd.


19

We stellen vast dat vanuit de gevangenis Antwerpen 88 aanvragen tot bemiddeling werden voorgelegd aan de bemiddelingsdienst. Dit is veel in vergelijking met andere diensten. Deze aanvragen leiden niet steeds tot effectieve bemiddelingen vermits elke aanvraag wordt voorgelegd aan de onderzoeksrechter met de vraag of de bemiddeling niet interfereert met het gerechtelijk onderzoek. Vervolgens wordt het aanbod bekend gemaakt aan het slachtoffer die kan kiezen al dan niet op het aanbod in te gaan. In 2011 resulteerden de 88 aanvragen uiteindelijk tot 57 effectieve bemiddelingsdossiers. Wat uniek is aan dit aanbod, is het feit dat de bemiddeling kan opstarten voor, tijdens of na detentie en dat de bemiddelaar een constante blijft. Hier is dus de brug tussen binnen en buiten van het aanbod maximaal gerealiseerd. TOPcoaching (CAW Metropool) Inhoudelijk is dit aanbod in 2011 niet gewijzigd. Meer nog, het was een jaar van de consolidatie. In 2011 werden immers de typische TOPcoachmethodieken neergeschreven in een mooie brochure, die in juni aan de pers en aan geïnteresseerde partners werd voorgesteld. Het team TOPcoaches was in september 2010 teruggevallen naar twee. Een nieuwe TOPcoach werd eind 2010 aangeworven. Deze is 1 maart gestart, zodat het team terug volledig was. TOPcoaching in cijfers In 2011 waren er in totaal 47 actieve dossiers, waarvan er 31 werden opgestart in 2011 zelf. De 16 overige zijn opgestart vóór 2011. De lange duur van de begeleidingen en het feit dat een dossier nooit definitief wordt afgesloten, kleuren deze cijfers. 11 van de 42 aanvragen van 2011 zijn niet weerhouden. Voornaamste redenen hiervoor zijn dat de jongere niet in aanmerking komt (5) en dat de jongere zelf begeleiding weigert (4). In twee gevallen werd rechtstreeks doorverwezen naar een meer geschikte dienst. 15 dossiers werden afgesloten in 2011. Voornaamste redenen hiervoor zijn dat de jongere (actief) laat weten dat hij geen hulp meer wil (5) of de jongere verbreekt elk contact (5). Slechts in twee gevallen is de begeleiding gestopt, omdat ze niet langer nodig was. Dit betekent niet dat dit de enige succesvolle dossiers zijn. Er zijn heel wat dossiers waar op heel wat levensgebieden grote stappen in de goede richting gezet worden, maar waarbij begeleiding op een of twee levensgebieden nodig blijft. In het nieuwe registratiesysteem Diggit, dat in 2012 door de TOPcoaches in gebruik genomen zal worden, zal het mogelijk zijn om deze vooruitgang mee te verwerken in de cijfers. In twee gevallen werd doorverwezen naar een meer geschikte dienst. Eén jongere werd getransfereerd naar een andere gevangenis. Op 31 december 2011 waren er nog 31 dossiers actief.


20 Een overzicht van de probleemgebieden bij aanmelding, waarrond een actieplan werd opgemaakt: -

Financiën (schulden, inkomen bekomen, enz.): 27 keer Tewerkstelling: 21 keer Druggebruik: 5 keer Justitie (contact advocaat, ondersteunen in rechtszaak, enz.): 4 keer Opleiding: 7 keer Familiale problemen: 5 keer Administratie (mutualiteit, identiteitskaart in orde brengt, enz.): 6 keer Huisvesting (dakloos, woont in problematische thuissituatie, enz.): 25 keer Psychosociale problemen: 2 keer Vrije tijd: 4 keer Positief netwerk uitbreiden: 1 keer

Een overzicht van de probleemgebieden waarrond effectief is gewerkt tijdens de begeleidingen.           

Financiën: 32 keer Tewerkstelling: 39 keer Druggebruik: 20 keer Justitie: 41 keer Opleiding: 20 keer Familiale problemen: 23 keer Administratie: 33 keer Huisvesting: 26 keer Psychosociale problemen: 39 keer Vrije tijd: 18 keer Positief netwerk uitbreiden: 33 keer

Het valt op dat er een groot verschil is tussen de levensgebieden die bij de aanmelding worden opgegeven en de levensgebieden waarrond effectief wordt gewerkt tijdens de begeleidingen. Enerzijds komen een aantal probleemgebieden maar na verloop van tijd naar boven. Anderzijds is het uitbreiden van het positief netwerk en het invullen van de vrije tijd vaak functioneel voor het opvangen van andere probleemgebieden. Sociaal infopunt (stad Antwerpen) Het aanbod van het sociaal infopunt is in 2011 inhoudelijk niet gewijzigd. Het blijft in principe hetzelfde aanbod als buiten de gevangenis. Ook stellen de medewerkers van het sociaal infopunt vast dat net als vorig jaar de grote meerderheid vragen via rapportbriefje van de gedetineerden zelf komen en in mindere mate van de doorverwijzers. De thema’s die aan bod kwamen in 2011 blijven ook erg vergelijkbaar met de voorgaande jaren. De meeste vragen zijn gerelateerd aan de dienst bevolking (paspoortproblemen, ambtelijke schrapping, attest gezinssamenstelling, …). Verder waren er ook heel wat andere 'sociale' vragen. Voor een groot deel konden ze de gedetineerden zelf van een antwoord dienen, maar vaak werd ook doorverwezen. Ofwel werd doorverwezen naar een andere dienst in de gevangenis; ofwel gaven ze adressen mee voor na detentie, al dan niet met een stappenplan voor de complexe hulpvragen. Ook werd regelmatig informatie gegeven over waar de familie van de gedetineerde terecht kan.


21 Sociaal infopunt in cijfers In totaal hield het sociaal infopunt in 2011 42 zitdagen op maandagvoormiddag. Zij hadden 166 klanten, waarvan: - 101 klanten zelf een rapportbriefje naar het SIP stuurden - 31 klanten werden doorverwezen naar het SIP - 34 klanten voor een tweede (en soms zelfs derde) gesprek werden uitgenodigd door de medewerkers van het SIP. Daarnaast stuurden zij nog 43 antwoordbriefjes naar de gedetineerden, als het een eenvoudig antwoord betrof. In 50 gevallen waren de gedetineerden vrij of op transfer vóór ze gezien konden worden. In totaal zou men dus kunnen spreken van 209 (166 + 43) klantencontacten. Daarnaast zijn nog eens 50 klantencontacten aangevraagd, maar niet kunnen doorgaan. Dit is vergelijkbaar met de cijfers van 2010 waar er 202 klantencontacten (186 gesprekken en 16 antwoordbriefjes) waren en 85 gedetineerden vrij of op transfer waren vóór ze gezien konden worden.

Kinderbezoek In 2011 is er weinig veranderd aan de inhoud en de organisatie van het kinderbezoek. Na de omschakeling die er in 2010 geweest is, was het nog een kwestie van hier en daar een verfijning. Inhoudelijk zit het met de begeleidingen van Crefi en De Tuimel goed. Er werd veel geknutseld, spelletjes gespeeld en de interactie tussen gedetineerde ouder en kind(eren) stond centraal. Wel werden in 2011 al voorbereidingen getroffen voor de verhuis van het kinderbezoek naar de nieuwe bezoekzaal, die in april 2012 klaar zal zijn. Kinderbezoek in cijfers In 2011 werden 36 kinderbezoeken georganiseerd. 515 gedetineerden en 915 kinderen kwamen naar deze bezoeken. Over hoeveel verschillende gedetineerden en kinderen het gaat, hebben we geen cijfers. We weten wel dat in 2011 193 gedetineerden kinderbezoek gevraagd hebben, waarvan er 28 geweigerd werden. Gemiddeld waren er 47 actieve dossiers, dit wil zeggen dossiers waar een goedkeuring van directie was en waarvan de gedetineerde aanvraag kan doen voor een concreet kinderbezoek. Otwee (Openluchtopvoeding vzw) In juni 2011 startte het team Otwee van vzw Openluchtopvoeding met twee VTE begeleiders, een verantwoordelijke en een agogisch verantwoordelijke. Zij hebben als opdracht om begeleiding te voorzien voor gedetineerden met een handicap. Elke gedetineerde met een erkenning van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) en elke gedetineerde die voor zo'n erkenning in aanmerking komt, kan opgenomen worden in de werking van otwee. Meestal gaat het om geïnterneerden, maar niet altijd. Voor de concrete opstart werden de nodige overlegmomenten georganiseerd en werd een samenwerkingsovereenkomst tussen Openluchtopvoeding, de gevangenis en de dienst gezondheidszorg van Justitie getekend. In juni startte het project. Otwee wil een zo integraal mogelijke vorm van ondersteuning bieden. Ze organiseren heel wat vaste activiteiten (samen ontbijten, samen koken, gezelschapsspelen, wablieftkrant lezen, ...), ze bieden individuele gesprekken aan, ze


22 bieden hulp bij het aanpakken van praktische zaken, ze werken samen met het sociale netwerk, enz. Otwee heeft ook als opdracht concrete ondersteuning te bieden bij de re-integratie van de geïnterneerden, indien deze hiervoor vanuit de CBM de nodige uitgangspermissies krijgen. 2011 was een opstartfase. Naar 2012 toe is het de bedoeling om de werking nog verder te verdiepen op een meer planmatige manier. Werken met anamneses, begeleidingsplannen, signaleringsplannen staat in de steigers. Otwee in cijfers: In 2011 kwamen er 46 aanmeldingen, vooral van geïnterneerden. 14 aangemelde personen bleken niet in aanmerking te komen. Dit komt omdat ze geen handicap bleken te hebben, of omdat ze een psychiatrische stoornis hadden die teveel gewicht in de schaal legde, omdat ze een hogere vorm van beveiliging nodig hadden of omdat ze de gevangenis al hadden verlaten voordat ze in de werking opgenomen konden worden. 32 gedetineerden werden weerhouden. 28 mannen en 4 vrouwen. De overgrote meerderheid waren van Belgische nationaliteit. 21 van de deelnemers hebben een mentale handicap, 5 een autismespectrumstoornis en van 6 deelnemers is er geen informatie over de precieze aard van de handicap. Van de 32 deelnemers hebben er 11 met zekerheid een erkenning van het VAPH. Van de 21 anderen hebben we geen informatie. Het bleek niet eenvoudig om deze informatie te vinden. Hier moet verder rond gezocht worden.


23

2. Gezondheid Onder dit domein valt het aanbod van CGG VAGGA en het centraal aanmeldingspunt (CAP) drugs. Een verkenning van wat nog meer onder het domein gezondheid aangeboden kan worden vanuit de Vlaamse Gemeenschap is gestart in 2011 en zal verdergezet worden in 2012. We denken hierbij aan het OCMW als partner. Vanuit de sport is wel reeds een impuls gekomen op de annex, verder beschreven onder het luik sport. Geestelijke gezondheidszorg (CGG VAGGA) CGG VAGGA vzw biedt sinds juli 2009 vrijwillige therapeutische gesprekken aan alle gedetineerden in de gevangenis van Antwerpen. Deze gesprekken vinden plaats op vraag van de gedetineerde zelf. Gedetineerden kunnen zich aanmelden via de PSD, JWA, de Zorgequipe of sinds 2010 rechtstreeks via een rapportbriefje. De doelstelling die wordt nagestreefd, is gedetineerden kennis en gebruik te laten maken met geestelijke gezondheidszorg. Dit omvat het bieden van ondersteuning, het bespreekbaar stellen van de feiten, inzichten verwerven in het verleden, heden en toekomst, eigen gedrag in vraag stellen, enz. Indien de hulpvraag overeenstemt met het aanbod, kunnen gesprekken worden opgestart. Bij vrijlating kan de ex-gedetineerde contact opnemen voor verdere oriëntering binnen de hulpverlening (brugfunctie). Er wordt niet ingegaan op attestvragen, adviesverlening in het kader van reclassering, enz. Sinds 2011 werd ons team versterkt (0,25 VTE) door een collega uit de verslavingszorg die een specifiek aanbod doet naar mensen met een verslavingsprobleem. Begeleidingen door VAGGA in cijfers In 2011 werden 81 gedetineerden doorverwezen en meldden 98 gedetineerden zich op eigen initiatief aan bij CGG VAGGA via een rapportbriefje. Van de 179 geplande intakes konden 30 gesprekken niet doorgaan omwille van vrijlating, transfer of weigering door gedetineerde zelf. Na bespreking op de teamvergadering werden 101 behandelingen opgestart. Indicaties voor het niet opstarten van een behandeling zijn: vraag voor behandeling na detentie, één consultatie is voldoende, aanbod ontoereikend, geen hulpvraag (meer) voor onze dienst en attestvragen. De voornaamste hulpvragen die in 2011 bij de aanmelding werden gesteld, waren vragen betreffende algemene GGZ-problematieken (PTSD, depressie, angsten, …) (37%), verslaving (alcohol, drugs, medicatie, gokken, …)(26%), agressie (15%), partnergeweld (11%) en seksueel grensoverschrijdend gedrag (11%).

Centraal aanmeldingspunt drugs (VVBV) In maart 2011 is het centraal aanmeldingspunt drugs (CAP) op een vernieuwde wijze aan de slag gegaan. Er werd een vaste intaker aangeworven, waardoor de beurtrol verdween tussen vijf verschillende intakers. Dit heeft een directe efficiëntiewinst. Tegelijk werd inhoudelijk gezocht hoe de gesprekken meer konden evolueren naar een echte screening en intake, met het juiste profiel voor het juiste drughulpcentrum. Dit betekende meer en langere gesprekken per gedetineerde, hetgeen de kwaliteit van de screening serieus verbeterde. Dit had wel een belangrijk negatief effect op de wachttijden. Die lopen soms op tot drie maanden. Dit werd geproblematiseerd en een uitbreiding van het aantal uren voor de gevangenis van Antwerpen werd gevraagd. Begin 2012 krijgen we hopelijk een positief antwoord.


24 CAP in cijfers In 2010 hebben 160 gedetineerden een vraag gesteld voor het CAP. 111 werden effectief gezien. De grootste redenen van uitval zijn: transfer, vrijgaan of gedetineerde weigert te komen. Voor de meeste gedetineerden gebeurden twee of meerdere gesprekken voor een adequate doorverwijzing of oriëntatie kon plaatsvinden. In het totaal werden 205 gesprekken georganiseerd. 27 gedetineerden stonden op de wachtlijst op 31 december 2011.

Aantal gedetineerden met een vraag voor CAP Doorverwijzing ambulante begeleiding

11

Doorverwijzing residentiële hulpverlening

14  8 binnen VVBV-centra  6 naar psychiatrie

Doorverwijzing andere setting (AA, Altox, ...)

10

Doorverwijzing Franstalige drughulpverlening

2

Enkel vraag naar informatie

50

Vrij of transfer voor suggestie gegeven kon worden

22

Lopend op 31 december 2010 TOTAAL

2 111


25

3. Onderwijs In 2011 is door de dienst onderwijs in samenwerking met de werkgroep onderwijs duchtig verder gewerkt rond de doelstellingen uit het opleidingsplan 2010-2012. Voor een stand van zaken m.b.t. de vier strategische en de acht operationele doelstellingen uit dit opleidingsplan, verwijzen we naar het jaarverslag dat gemaakt is door de dienst onderwijs en is opgenomen in bijlage. Het kan ook opgevraagd worden bij de onderwijscoördinator ([email protected]). Er is conceptueel vooral verder gebouwd op de idee van leertrajectbegeleiding. Een goede instroom (met gepaste keuzetrajectbegeleiding) is essentieel, maar niet eenvoudig realiseerbaar in een grote gevangenis als die van Antwerpen. Differentiëren van de leertrajecten, met accent op doorloopmogelijkheden na hun verblijf in Antwerpen (bij vrijgaan of bij transfer), is waar we naartoe willen. Dit alles maakt dat we maximaal verkennen wat de mogelijkheden zijn op vlak van ICT. Digitale leerplatformen zijn in het huidig onderwijsaanbod in de vrije samenleving niet meer weg te denken. Binnen de gevangenissen worden de eerste voorzichtige stappen in die richting gezet. Hieronder wordt verder beschreven wat er op het vlak van aanbod (zowel in groep als individueel) gerealiseerd werd in 2011. Het gecertificeerd groepsaanbod In 2011 werden 18 modules gecertificeerd onderwijs georganiseerd. 13 modules Nederlands voor anderstaligen, 4 modules ICT en 1 module handverzorging (vrouwenafdeling).

Naam module Nederlands tweede taal 5 x richtgraad 1.1

ICT

School Centrum Basiseducatie

6 x richtgraad 1.1

CVO Antwerpen-Zuid

2 x PAV3 functionele taalvaardigheid

CVO Antwerpen-Zuid

2 x PAV3: functionele informatieverwerving en -verwerking

CVO Antwerpen-Zuid

2 x informatica 1 AV (GA1) Handverzorging (vrouwen)

1 x handverzorging

SCVO SIVO

Elk van deze modules is voorafgegaan door een grondige screening, die in 2011 nog verder verfijnd is. Voor de modules Nederlands tweede taal gebeurt deze screening samen met medewerkers van het Huis van het Nederlands. Deze kunnen direct een attest van niveaubepaling afleveren, hetgeen in 2011 38 keer gebeurd is. Op jaarbasis waren er 757 aanvragen voor Nederlandse les, waarvan 288 gedetineerden (38,04%) effectief in de gevangenis gescreend zijn. 280 gedetineerden (36,99%) waren reeds gescreend door het Huis van het Nederlands op een eerder moment. 148 gedetineerden waren vrij of op transfer voor screening en 41 gedetineerden zijn niet komen opdagen op de screening. Van alle gescreende gedetineerden hebben 62% een CVO-profiel en dus schoolervaring. 36% heeft een CBE-profiel. Spijtig genoeg hebben we nog steeds geen hard cijfermateriaal over hoe deze groepen in de totale populatie van de gevangenis van Antwerpen vertegenwoordigd zijn. We hebben het gevoel dat we de doelgroep laaggeschoolde


26 anderstaligen met de gebruikte toeleidingskanalen maar beperkt bereiken. In 2011 zijn de folders, de affiches en de onderwijsbrochure herwerkt op basis van een schrijftraining door Wablieft, zodat deze meer verstaanbaar zijn voor anderstaligen en/of laaggeschoolden. De geplande actie rond inzetten van video- en ander beeldmateriaal is uitgesteld naar 2012. Vanuit de vaststelling dat de behoeften bij de cursisten vaak grote verschillen vertonen, werd er voor geopteerd om te experimenteren met modules die meer individueel werken mogelijk maakt, waardoor de lesgever meer een coach wordt dan een klassikaal lesgever. Dit is gebeurd bij de module functionele taalvaardigheid en bij ICT. Omdat uit de screening een groot aantal cursisten met niveau NT2 1.1 gekomen was, werd beslist om 2 geplande modules functionele taalvaardigheid te vervangen door 2 modules 1.1B, waardoor twee groepen hun volwaardig 1.1 certificaat konden behalen. Groepslessen in cijfers: In totaal zijn er voor de 18 modules 1113 aanvragen geregistreerd waarvan 458 kandidaten effectief in de gevangenis gescreend zijn en 299 reeds gescreend waren. 229 kandidaten gingen vrij of op transfer voor de screening plaatsvond. 127 kandidaten zijn niet naar de screening gekomen. We hebben beperkt zicht op de reden hiervan. 300 kandidaten zijn effectief gestart. Dit is ongeveer 16 cursisten per module, wat de maximumcapaciteit van de leslokalen is. Er zijn 141 deelcertificaten uitgereikt en 17 attesten van deelname. 67 cursisten zijn tijdens de module vrij of op transfer gegaan. 75 cursisten hebben de module niet afgemaakt omdat ze zelf gestopt zijn of omdat ze in overleg met de lesgever geschrapt werden. Wat de toeleiding naar het gecertificeerd groepsaanbod betreft, zien we dat van de 1113 aanvragen, de overgrote meerderheid (944 aanvragen) via de flyer of via een rapportbriefje van de gedetineerden zelf komen. 113 kandidaten zijn rechtstreeks vanuit de diensten toegeleid. Bij de aanmeldingen die via de gedetineerden zelf komen, weten we niet hoe de gedetineerde over het aanbod werd ingelicht. We vermoeden dat het vaak een dienst is die de gedetineerden informatie geeft en hen aanraadt een rapportbriefje te schrijven. Begeleiding van individuele leervragen Naast de inschrijvingen voor het groepsonderwijs (Nederlands voor anderstaligen, ICT, handverzorging) komen nog heel wat andere leervragen bij de dienst onderwijs terecht. Nog steeds wordt hierbij veel belang gehecht aan begeleiding van gedetineerden die bij binnenkomst in de gevangenis in een leertraject zitten. De dienst onderwijs probeert deze leertrajecten te laten continueren tijdens detentie, voor zover dit haalbaar is. In 2011 kwamen zo 42 gedetineerden bij de dienst onderwijs terecht, waarvan 25 scholieren (secundair onderwijs). Wat die scholieren betreft, stellen we vast dat zij bij het begin van de detentie vaak niet willen dat de school gecontacteerd wordt. Zij hopen snel vrij te komen en willen liever niet dat de school weet dat ze in de gevangenis zitten. Pas na één of twee maanden groeit het besef dat ze mogelijks toch langer dan verwacht in de gevangenis moeten blijven en komt de vraag naar begeleiding. Op dat moment heeft de school soms al beslist om de scholier administratief te schrappen wegens langdurige onwettige afwezigheid. Naast de gedetineerden die al in een leertraject zaten, kwamen er nog 36 gedetineerden bij de dienst onderwijs terecht met info- en adviesvragen over onderwijs tijdens of na detentie, maar ook over het volgen van een bepaalde cursus of opleiding na vrijlating. In januari 2011 werd het Centrum Zelfstandig Leren (CZL) terug nieuw leven ingeblazen. Drie nieuwe vrijwilligers zorgden voor de intakes en begeleiding. Lesmateriaal bestond in grote mate nog uit de oude BIS-cursussen. Het CZL werd in 2011 gezien als een proeftuin om te exploreren wat een volwaardig open leercentrum zou kunnen betekenen in een gevangenis


27 als die van Antwerpen en wat belangrijke knelpunten zijn. In 2012 wordt verder gezocht of een open leercentrum haalbaar is, waarin gedifferentieerd en zelfstandig werken vorm krijg. Bijkomend hebben we ons in 2011 kandidaat gesteld voor een project rond afstands- en gecombineerd onderwijs. Dit moet in 2012 nog verder uitgewerkt worden. Centrum Zelfstandig Leren in cijfers: In 2011 zijn er 200 aanvragen voor het CZL geweest. Hiervan zijn er 123 gescreend. Er waren er 29 vrij of op transfer voor ze gescreend konden worden. 48 zijn niet komen opdagen en 22 zijn na screening niet verder ingegaan op het aanbod. Van de 123 gescreenden zijn er 95 gestart, waarbij er maar 9 wilden studeren op cel. De rest kwam liever naar het CZL om te studeren. Hieruit mogen we concluderen dat studiebegeleiding en omkadering een nood is. Ongeveer de helft (46) startte met een zelfstudiepakket vreemde talen. De andere helft studeerde Nederlands (spelling of NT2), menswetenschappen, economie of iets anders.


28

4. Tewerkstelling Onder dit domein valt het individueel aanbod van de detentieconsulent en het groepsaanbod loopbaanoriëntatie, beiden van de VDAB. In 2011 kwamen nog twee vzw’s mee in actie in de gevangenis rond oriëntatie naar de arbeidsmarkt, met name vzw De Ploeg en vzw de8. Detentieconsulent Inhoudelijk is aan dit aanbod in 2011 niets gewijzigd. Het aanbod van de detentieconsulent situeert zich vooral op basisdienstverlening: informatie geven, veel meer dan trajectbegeleiding. Wel werd in 2011 geïnvesteerd in een nauwere samenwerking tussen dit aanbod en de groepslessen van de VDAB, werd de samenwerking met de werkwinkels verder aangehaald en werden structurele contacten gelegd met het Servicepunt Vrijwilligerswerk van de stad, met GTB en met vzw De Ploeg. In 2011 had de detentieconsulent van de VDAB 991 gesprekken met 618 verschillende gedetineerden. Dit is een zelfde grootte-orde dan in 2010 (962 gesprekken met 612 gedetineerden). Loopbaanoriëntatiecursussen We onderscheiden de cursus voor Nederlandstaligen, gegeven door de medewerkers van oriëntatiecursus (OC) en de cursus voor anderstaligen die weliswaar voldoende Nederlands moeten kunnen om lessen in het Nederlands te volgen, gegeven door de medewerkers van de dienst Inwerking. Vanuit de ervaring in 2010 dat bij de opstart van de ene cursus vaak gedetineerden inschreven die tot de doelgroep behoorden van de andere cursus, hebben we in 2011 geëxperimenteerd met een gezamenlijke screening. Dit had tot gevolg dat kandidaatcursisten direct in de juiste groep terechtkwamen, hetgeen heel positief was. Inhoudelijk werden de cursussen nog verder verfijnd en nog meer afgestemd op de doelgroep. Meer en meer wordt afgestapt van een cursus die opbouwt en gegaan naar meer (losse) inhoudelijke modules. Dit heeft als voordeel dat wanneer een cursist een dagdeel mist om welke reden dan ook, hij een volgend dagdeel gewoon kan inpikken. Hij krijgt dan de info over het gemiste dagdeel mee en kan hier voor of na de les nog met vragen terecht bij de lesgever. Er wordt nu nog verder gedacht in de richting van losse modules. Vaststelling is immers ook dat niet alle cursisten in elk deel van de cursus interesse hebben, hetgeen niet motiverend is. Dit is een evolutie die ook buiten de gevangenis bezig is. Maatwerk lijkt ook hier de richting die dit moet uitgaan. Het begint bij de screening: sommige gedetineerden schrijven n.a.v. de folder van de groepslessen van de VDAB een rapportbriefje, komen op de screening terecht en hebben een heel concrete vraag waar ze direct een antwoord op krijgen. Ze krijgen allemaal bij de screening ook de infobundel ‘wat na vrijlating?’ mee met informatie over tewerkstelling na detentie. En als ze niet in aanmerking komen voor de cursus, maar ze blijven een vraag hebben voor VDAB, dan wordt doorverwezen naar de detentieconsulent. Loopbaanoriëntiecursussen in cijfers In 2011 werden 109 gedetineerden gescreend. Hiervan kwamen uiteindelijk 41 gedetineerden in de groepslessen terecht. Zoals gezegd kregen ze alle 109 de infobundel mee en werd desgevallend naar de detentieconsulent doorverwezen. Van de cursisten die gestart zijn, hebben 21 cursisten de cursus beëindigd met een deelnameattest, 8 kwamen vrij of gingen op transfer tijdens de cursus, en 12 cursisten stopten op eigen initiatief of bleven te vaak afwezig.


29 Belangrijk om bij deze cijfers te vermelden, is dat uit deze cijfers niet afgeleid kan worden of en in welke mate door de screening en de cursussen bereikt is wat men wil bereiken, namelijk antwoorden op vragen die leven bij gedetineerden i.v.m. de VDAB en het aanbod van VDAB beter bekend maken zodat ze na detentie de weg naar VDAB sneller vinden. Een kleine steekproef geeft volgende informatie: van de 8 cursisten die in 2011 de cursus Kiezen hebben geëindigd zijn er 2 die nog in de gevangenis verblijven, 1 is vrij maar niet gekend bij VDAB en 5 van de cursisten is ondertussen bij VDAB buiten langsgeweest. Eigenlijk zouden we deze oefening bij de 109 gescreenden moeten kunnen doen. Vzw De Ploeg Vzw De Ploeg is een GOB die erkend is door de VDAB en gespecialiseerd is in het begeleiden van burgers met een arbeidshandicap naar werk, bij voorkeur naar het normaal economisch circuit (NEC). In 2010 zocht deze vzw contact met de gevangenis van Antwerpen en van Merksplas met het voorstel om te exploreren in welke mate vanuit de detentie geörienteerd kan worden naar De Ploeg. Er werden heel wat partners betrokken bij deze zoektocht, zowel vanuit Justitie als vanuit Vlaamse Gemeenschap. Er werd beslist om in de gevangenis van Antwerpen vooral de reguliere werking te ontsluiten en met de gevangenis van Merksplas een ESF-project sociale innovatie uit te werken. Eind 2011 werden de eerste concrete potentiële dossiers besproken met de detentieconsulent en werden de eerste stappen naar een opstart van een begeleiding door vzw De Ploeg gezet. Vzw de8 Het Antwerps Integratiecentrum de8 ijvert voor gelijke kansen van etnisch-culturele minderheden. Eén van de deelwerkingen is het team werk en biedt aanklampende toeleiding naar de arbeidsmarkt. Er is een goede samenwerking met een viertal interimbureaus waar men vaak met gemotiveerde cliënten terecht kan. In 2010 was vanuit vzw de8 al gestart met een samenwerking tussen een toeleider en enerzijds de TOPcoaches en anderzijds tussen de detentieconsulent om te zien voor welke cliënten een dergelijke individuelere begeleiding nuttig zou kunnen zijn. In de eerste helft van 2011 werden 17 cliënten doorverwezen (11 vanuit de TOPcoaches en 6 vanuit de detentieconsulent) naar de toeleider van de8 die een begeleiding probeerde op te starten. Door het uitvallen van de toeleider van de8 viel de samenwerking stil en werd ook de expertiseoverdracht naar de TOPcoaches en de detentieconsulent nog niet gerealiseerd. In 2012 hopen wij de samenwerking te kunnen verderzetten. In 5 dossiers leidde de begeleiding door de toeleider naar concrete positieve resultaten, zijnde tewerkstelling. 2 cliënten gingen studeren, wat ook positief is. In 2 gevallen zat de cliënt nog in de gevangenis toen de toeleider uitviel. In 5 gevallen leidde de begeleiding niet tot werk, waarvan in 2 gevallen de cliënt ook de ruimere begeleiding door de TOPcoach stopgezet heeft. 3 cliënten geraakten aan werk, maar bij meting nadien bleek dat deze hun job reeds hadden verloren.


30

5. Sport Het sportaanbod an sich is in 2011 weinig gewijzigd. Vanuit de dienst sport van De Rode Antraciet wil men al enkele jaren een aantal activiteiten organiseren die gezond sporten omkaderen: gezonde voeding, rugschool, cursus verantwoord fitnessen, … Omwille van het sociaal akkoord kunnen deze activiteiten op de mannenafdeling echter nog steeds niet geprogrammeerd worden. We hopen dit vroeg of laat toch te kunnen doen, want in een gevangeniscontext zijn die omkaderende activiteiten, die de enge kijk naar sporten overstijgen, heel erg nuttig. Voor een overzicht van het sportaanbod zoals het in 2011 georganiseerd werd, maken we een onderscheid tussen het aanbod op de mannenafdeling, op de vrouwenafdeling en op de annex. Op de mannenafdeling bestaat het aanbod nog steeds uit fitness en buitensport, begeleid door de sportmonitoren van Justitie. Per week wordt er 13 uren fitness gegeven en 5 uren buitensport. Aan de fitness kunnen enkel gedetineerden deelnemen die minimum 4 maanden in de inrichting verblijven. Zij kunnen 1 maal per week trainen. De vraag naar fitness is veel groter, maar omdat in de fitnesszaal maar 5 gedetineerden tegelijk kunnen trainen, is het maximum aantal gedetineerden dat op weekbasis kan trainen 65. Er wordt dus gewerkt met een verblijfsvoorwaarde en dan nog is er een gemiddelde wachtlijst van 20 dagen. Aan buitensport kan men sneller deelnemen. Er is geen verblijfsvoorwaarde, maar een gemiddelde wachttijd van 28 dagen. Het is nog steeds een modulair systeem met conditietraining, start to run, volleybal en voetbal. Op de vrouwenafdeling is een gelijkaardig aanbod uitgewerkt. Per week wordt er gemiddeld 19u fitness voorzien op de twee fitnesstoestellen op de vrouwenafdeling. De infrastructurele beperkingen op de vrouwenafdeling maken dat dit aanbod aan zijn maximum zit. Daarnaast is er 2 keer per week een modulair groepsaanbod voorzien. Het groepsaanbod bestond in 2011 uit conditietraining, volleybal en zumba. Zumba werd gegeven door een externe begeleider. Op de annex is er nog steeds een goede samenwerking met het zorgteam. Het aanbod hier werd in 2011 uitgebreid met twee uur ochtendgymnastiek en de fitness voor geïnterneerden ging van twee uur naar vier uur. Verder bestaat het nog steeds uit yoga, tai chi en sporttornooien. Geïnterneerden van de annex kunnen ook deelnemen aan de fitness en buitensport van de mannenafdeling. Op de annex werd in 2011 voor het eerst in samenwerking met de zorg en met LOGO Antwerpen een project 10.000 stappen georganiseerd. Naast de stappentellers kregen de deelnemers de kans om twee workshops te volgen bij een voedingsconsulent, waar ze gezond leerden koken. In het kader van ‘Antwerpen, Europese sporthoofdstad 2013’ werden de banden met de sportdienst van de stad Antwerpen aangehaald. Dit had als resultaat dat de gevangenis vanaf december 2011 deel uitmaakt van de Buurtsportwerking Sint-Andries. Het heeft er ook voor gezorgd dat de gevangenis ook meegenomen wordt in het project 2013. Naar aanleiding van de subsidie van de provincie Antwerpen voor het 10.000 stappenproject was er een verkennend gesprek met de afdeling Welzijn en Sport van de provincie. Mogelijkheden voor bijkomende subsidieaanvragen werden verkend. De banden met Open Stadion (Royal Antwerp FC) werden versterkt en hebben geresulteerd in een nieuwe afspraak voor 2012.


31

6. Cultuur Het domein cultuur bestaat uit twee delen: de zuivere culturele activiteiten en de sociaal culturele vormingen. Culturele activiteiten: algemeen Ook in 2011 stonden deze algemene culturele activiteiten omwille van het sociaal akkoord van juni 2008 op een laag pitje. De theaterzaal mag nog steeds niet gebruikt worden behalve voor de kinderbezoeken. Er zijn in 2011 dan ook geen concerten, theatervoorstellingen of films vertoond in groep. Muziek in de Wijk van de Zomer van Antwerpen is omwille van dezelfde reden voor het derde jaar op rij niet kunnen doorgaan. Er is een overleg geweest met de organisatoren van de Zomer van Antwerpen. Zij blijven bereid om Muziek in de Wijk onder voorbehoud te voorzien in hun programmatie. Om toch een link te hebben naar de Zomer van Antwerpen (ZvA), heeft men ons in juli de 20 films bezorgd die in het kader van Cinema Urbana getoond zijn aan de scheldekaaien. Deze films zijn via het videokanaal getoond en aangekondigd via affiches. Zo was ZvA toch minimaal aanwezig in de gevangenis. Omdat de beperkingen omwille van het sociaal akkoord blijven duren, hebben we in 2011 geprobeerd om via andere wegen toch kleine initiatieven te nemen. Vanuit de werkgroep scw is een verdienstelijke poging gebeurd om in 2011 n.a.v. bepaalde 'dagen van ...' bepaalde thema's in de kijker te zetten. De bibliotheek was hierbij vaak de spil van het gebeuren. De dagen die in de kijker gezet zijn, waren o.a. de gedichtendag, de Europese dag van het slachtoffer, vrouwendag, dag van de eerlijke handel,... Er werden films via het videokanaal getoond die een link hadden met dit thema, bepaalde boeken werden in de kijker gezet, een grote kader in de gang naar het cellulair toe werd gevuld met gelinkte affiches, foto's en teksten. Na de zomer hebben we de draad niet terug opgepikt. Het was te tijdsintensief om dit te organiseren en we misten een sociaal cultureel werker die met goede ideeën deze initiatieven tot een goed einde kon brengen. In 2012 zal aan De Rode Antraciet gevraagd worden of zij hier een rol in kunnen spelen.

Bibliotheek In 2011 werd de weg die in 2010 was ingeslagen, verdergezet. De projectmedewerker van de openbare bibliotheek heeft samen met haar partners sterk geïnvesteerd in het toegankelijker maken van de collectie, met de omzetting naar ZIZO (zoeken zonder inspanning op basis van pictogrammen) en met de herorganisatie van de CD-collectie. De collectie zelf werd verder geactualiseerd, mede dankzij de subsidie van de provincie, die aangevuld werd met bijdragen van de stad en van de gevangenis. Wat de herinrichting betreft, is duidelijk geworden waar we naar toe willen, maar is er nog geen concreet schot in de zaak. We hopen in 2012 toch echt aan de herinrichting te kunnen beginnen. De verkenning van wat de mogelijkheden zijn voor een professioneel bibliotheeksoftware programma is verder gezet. Ook hier is het duidelijk geworden wat we willen, maar moeten nog een aantal knelpunten aangepakt worden. Hopelijk krijgen we deze knelpunten in 2012 vlot weggewerkt zodat we kunnen beschikken over een goed systeem waaruit we de cijfers we kunnen halen die we nodig hebben. Een apart jaarverslag over de uitvoering van de afsprakennota werd opgemaakt. Cijfers over bibliotheekbezoekers en uitleningen zijn voor 2011 maar beperkt voor handen. Meerdere keren waren er problemen bij het computerprogramma dat gebruikt wordt om de ontleningen te registreren. Het enige dat we kunnen meegeven, is dat er 11 137 bezoekers geweest zijn in 2011, hetgeen een stijging is met 1 651 bezoekers. We hopen in de toekomst


32 met een professioneel bibliotheeksoftwareprogramma beter zicht te krijgen op de ontleningen, wat ons aankoopbeleid ongetwijfeld zal beïnvloeden. Sociaal-culturele vormingen In 2011 vonden 10 cursussen van De Rode Antraciet plaats, met name 2 keer Overleven op Cel, 2 keer Vader/moeder in de gevangenis, 2 keer Omgaan met Lastige Situaties, een keer Slachtoffer in Beeld, een keer Omgaan met Eigen Agressie, een keer Kom op voor Jezelf op de annex en een keer 'gedetineerd, sta ik nu alleen' op de annex. Deze cursussen zijn ondertussen in Antwerpen goed ingebed. Het blijft wel zoeken naar een manier om de juiste gedetineerden in de juiste groep te krijgen, zie verder hoofdstuk 3 profilering. Sociaal Artistiek Project Van Warmte Weten In het voorjaar 2011 kwam van Vormingplus Antwerpen het voorstel om op de vrouwenafdeling een kort project te doen in het kader van het ruimer sociaal artistiek project Van Warmte Weten. Het thema was energie in ruime zin. In oktober heeft dit project gelopen en geresulteerd in een stop motion filmpje dat op you tube staat (onder 'van warmte weten') en een kinderboek 'warm nest'. De resultaten zijn mee opgenomen in de reizende tentoonstelling die rond dit project in Antwerpen plaatsvindt. Het boek zal verspreid worden via verschillende kanalen, o.a. naar de bibliotheken van Antwerpen. Een vertaling van deze tentoonstelling in de gevangenis zal nog gemaakt worden. Deze manier van samenwerken in een ruimer project in Antwerpen is voor ons heel dankbaar. Enerzijds weten we dat we met de grote overbevolking geen grote sociaal artistieke projecten meer gaan kunnen doen. Anderzijds sluit het sterk aan bij onze visie dat we zoveel mogelijk willen aansluiten bij processen die in de samenleving lopen en zo de link tussen binnen en buiten kunnen maken. Voor 2012 hopen wij op eenzelfde manier te kunnen instappen in een ruimer sociaal artistiek project. Vormingplus Antwerpen is voor ons hierbij een heel belangrijke partner.


33

7. Behoefteonderzoek In 2010 is naar aanleiding van de opmaak van het opleidingsplan van onderwijs beslist om een behoefteonderzoek te laten uitvoeren. De onderwijscoördinator heeft de vraag gesteld op het OVA of er interesse was om dit domeinoverstijgend aan te pakken. Aangezien wij allemaal de opdracht hebben om behoeftedekkend te werken, hebben we beslist om dit inderdaad gezamenlijk te doen. Via een oproep bij de wetenschapswinkel zijn we terecht gekomen bij de VUB, faculteit psychologie en educatiewetenschappen. Professoren Dominique Verté en Liesbeth De Donder hebben zich geëngageerd om dit onderzoek uit te voeren. Zij zijn experten, o.a. in behoeftepeilingen bij ouderen. Een stuurgroep werd opgericht en kwam vier keer samen. Een ontwerpvragenlijst werd ontwikkeld. Deze werd verfijnd aan de hand van input die de onderzoekers kregen via hun specifieke methodiek zijnde focusgroepen. In totaal zijn er 13 focusgroepen doorgegaan: 6 met de domeinspecialisten, 5 met gedetineerden, 1 met PBA's en 1 met geestelijke verzorgers. In 2012 wordt dit onderzoek verder voorbereid en uitgevoerd.

8. Conclusies en toekomstperspectieven Algemeen kan gesteld worden dat in 2011 het bestaande aanbod in grote mate bestendigd is zonder al te veel inhoudelijke wijzigingen. Dit is de verdienste van jarenlange inzet van de medewerkers om hun aanbod permanent te verfijnen. Anderzijds was 2011 het jaar van heel wat nieuwe winden. Niet alles mondde al uit in een concreet aanbod zoals dat van Otwee, de deelwerking van Openluchtopvoeding vzw. Heel wat nieuwe partners kwamen in beeld, waarvan het OCMW de grootste is. We zijn hoopvol dat in 2012 deze samenwerking zich vertaalt in een concreet aanbod. Binnen het domein onderwijs is resoluut de kaart getrokken van gedifferentieerd werken. Hopelijk resulteert dit in 2012 in een volwaardig Open Leercentrum. We kijken zeker ook uit naar de resultaten van het behoefteonderzoek dat we in samenwerking met de VUB aan het uitwerken zijn. Met die resultaten zullen we dan weer verder aan de slag kunnen gaan.


34

Hoofdstuk 4: profilering van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2) In hoofdstuk 4 staat de profilering van het hulp- en dienstverleningsaanbod centraal. De bekendmaking van het aanbod is essentieel om gedetineerden ervan gebruik te laten maken. Hiervoor dienen de gedetineerden geïnformeerd, geadviseerd, gesensibiliseerd en gemotiveerd te worden. Het is kunstmatig, maar voor de duidelijkheid maken we een onderscheid tussen de geschreven manieren van profilering en de mondelinge. Deze laatste worden natuurlijk vaak ondersteund door geschreven manieren en omvatten naast het informeren ook het adviseren, sensibiliseren en motiveren. 1. Geschreven bekendmaking van het aanbod. Infokanaal en teletekst Het teletekstkanaal is in 2010 in gebruik genomen. Het infokanaal bestaat al langer. In 2011 bestonden beide kanalen naast elkaar. Teletekst werd wat HDV betreft, vooral door de organisatieondersteuner up-to-date gehouden. Het infokanaal bestaat uit een powerpointpresentatie die continu herhaald wordt. Deze werd in 2011 sporadisch aangepast. Bij beide kanalen stellen we ons de vraag of ze veel geconsulteerd worden door gedetineerden en of ze duidelijk/toegankelijk genoeg zijn. Deze vragen hebben we meegenomen in het behoefteonderzoek van de VUB, zie hoger. Nulnummer krant x Dit nulnummer – dat in 2010 is uitgewerkt samen met alle partners – wordt door de trajectbegeleiders meegegeven bij hun onthaal aan Nederlandstalige beklaagden. Eind 2011 waren de voorziene nulnummers op. In 2012 zal het nulnummer geactualiseerd en bijgedrukt worden. Toch blijven we ook hier met de vraag of dit een voldoende gepast en toegankelijk instrument is om gedetineerden te informeren en of het op de juiste manier (én juiste moment) wordt meegegeven. Ook dit nemen we mee in het behoefteonderzoek van de VUB. Folders en affiches Er bestaan heel wat folders. Sommige folders zijn bestemd voor gedetineerden. Andere folders zijn bestemd voor doorverwijzers. Soms worden affiches opgehangen ter ondersteuning van de folders of los van de folders. We geven een overzicht.


35 Domein

Aanbod

Arbeid

Individueel vdab-consulent

Gezondheid

Onderwijs

Sport

Welzijn

Folder doorverwijzer

Affiche

Opmerking

Nee

Nee

Ja

Groepslessen loopbaanoriëntatie

Ja

Nee

Ja

CGG VAGGA

Ja

Ja

Nee

CAP drugs

Nee

Nee

Nee

Doorverwijzing vooral door PSD en TB

Onderwijs

Brochure

Zelfde brochure

Ja

Bevat heel het aanbod van onderwijs per schooljaar

Nederlands les en computerles

Ja

Nee

Ja

Folder bij opstart module + folder voor Nederlands door TB

CZL

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Handverzorging

Ja

Ja

Ja

Cursussen DRA

Ja

Enkel bij SIB

Ja

Bij SIB bovendien nog een folder voor penitentiair personeel

Bibliotheek

Nee

Nee

Nee

Vermeld in onthaalbrochure van de gevangenis

Doorlopend aanbod

Nee

Nee

Ja

Modulair aanbod

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

Ja

Folder is algemeen, niet over concrete data.

Nee

Nee

Nee

Proactief onthaal van beklaagden en doorverwijzing door PSD van veroordeelden

TOPcoach

Ja

Ja

Nee

Sociaal infopunt

Ja

Nee

Nee

Bemiddeling

Ja

Nee

Nee

Nee

Ja

Nee

Individueel aanbod Scw

Folder gedetineerden

Kinderbezoek

Trajectbegeleiding JWA

Otwee

Doorverwijzing vooral door PSD en TB


36

Vooral voor het groepsaanbod wordt gewerkt met folders en affiches. De verspreiding van de folders gebeurt door de PBA's op sectie. De organisatieondersteuner of de dienst onderwijs bezorgt aan de sectiechef een stapel folders zodat deze er één per cel kan afgeven bij de etensbedeling. We merkten enerzijds dat de folders niet altijd uitgedeeld geraakten, om allerhande redenen. Anderzijds merkten we dat anderstalige gedetineerden zich vaak inschrijven voor cursussen of lessen waar voldoende Nederlands kennen een voorwaarde is. Zij kwamen dan in screeningsgroepen terecht, terwijl ze eigenlijk niet in aanmerking komen voor dit aanbod. Vaak wisten zij ook niet waarvoor ze zich ingeschreven hadden of dachten ze dat voor Nederlandse les hadden ingeschreven. In 2012 willen we verkennen of we gericht folders op naam kunnen bezorgen aan gedetineerden waarvan we weten dat ze Nederlands spreken. 2. Mondelinge bekendmaking van het aanbod Het mondeling bekendmaken van het aanbod, dat gepaard kan gaan met het motiveren, sensibiliseren en het adviseren voor een bepaald aanbod, blijft in een grote gevangenis als Antwerpen, met zo'n groot verloop, een moeilijk verhaal. Trajectbegeleiders overlopen – in de mate dat hier ruimte voor is in het onthaalgesprek – de mogelijkheden op maat van de betrokken beklaagde. Vaststelling op dat vlak is dat de dag na binnenkomst de beklaagde vaak nog niet open staat om deze informatie op te nemen. Zij zitten met acute problemen en/of verwachten na de eerste raadkamer terug vrij te zijn. Idealiter hebben de trajectbegeleiders standaard na de eerste raadkamer een opvolggesprek, maar dit is helaas niet haalbaar. We blijven zoeken naar een manier om deze informatie een tweede keer – mondeling en/of schriftelijk - te geven, na de eerste raadkamer. Het feit dat alle inkomende gedetineerden nu allemaal op eenzelfde sectie terechtkomen en pas na de eerste raadkamer doorschuiven naar de andere secties, biedt misschien wel wat mogelijkheden. We merken dat de zorgequipe op de annex er wel in slaagt om geïnterneerden gericht te informeren, motiveren en sensibiliseren. De groep geïnterneerden is veel kleiner en stabieler, maar hier zit toch zeker ook de verdienste van de zorgequipe in. De veroordeelden krijgen vooral te maken met de PSD, die hen ook gericht kan informeren en motiveren. Een deel van de veroordeelden heeft ook contact met een trajectbegeleider. Omdat hier het contact meestal iets stabieler is dan bij beklaagden, kan de trajectbegeleider wel makkelijker toeleiden. Voor alle statuten (beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden) kan de doorverwijzing ook door de directie gebeuren. Ook de andere hulp- en dienstverleners hebben een belangrijke rol in het toeleiden naar mekaars aanbod. Als men vaststelt bij een cliënt/cursist dat er een nood/behoefte is die door een collega hulp-/dienstverlener kan worden opgenomen, dan wordt in vele gevallen actief naar mekaar toegeleid. We houden dan ook iedereen zo goed mogelijk op de hoogte van mekaars aanbod. In 2011 zijn ook verdere stappen naar de geestelijke verzorgers gezet. Vanuit de hypothese dat zij door hun contact met gedetineerden goed zicht hebben op hun noden en behoeften, zijn we hen meer en meer als potentiële toeleiders gaan benaderen. Omdat zij voor ons (letterlijk) minder zichtbaar zijn, gebeurt dit vooral via mail. Zo worden zij altijd op de hoogte gebracht van de opstart van cursussen van De Rode Antraciet en de VDAB. Eind december is er een kort overleg geweest waar de beleidsmedewerker samen met de medewerkers van CGG VAGGA het aanbod van Vlaamse Gemeenschap is gaan toelichten. In 2012 willen wij naar een meer structurele samenwerking.


37 Verder is er de grote groep PBA's. Zij kunnen zeker ook een belangrijke rol spelen op dit vlak en het gebeurt ook soms. Maar hier botsen we op een gekend maar moeilijk op te lossen probleem: hoe houden we het penitentiair personeel op de hoogte van ons aanbod? Het gaat over een groep van een 300-tal personen, waarbij er ook nog een heel groot verloop is. Te gedetailleerde info geven is niet haalbaar, maar wat moeten ze minimaal weten? We zoeken al heel lang naar een structurele manier om dit aan te pakken. Vooralsnog hebben we dé weg nog niet gevonden. Het is zeker ook iets dat we meenemen in het onderzoek met de VUB. In vergelijking met 2010 hebben we in 2011 niet langer geïnvesteerd in informatiesessies voor doorverwijzers. Vooral vanuit PSD en TB kwam het signaal dat de meesten het aanbod ondertussen wel voldoende kenden en dat een mail met de concrete info over het aanbod wel voldoende was. Anderzijds kunnen de resp. teamvergaderingen gebruikt worden om een team gericht te informeren over een nieuw aanbod. Ten slotte nog dit: deze potentiële doorverwijzers krijgen ook onze nieuwsbrief (zie verder) waar telkens een organisatie, een aanbod en een persoon 'in the picture' staat. Op die manier kunnen we ook aanbod dat al langer loopt, nog eens in de aandacht brengen.

Conclusies en toekomstperspectieven De zoektocht naar goede instrumenten en manieren van gepaste toeleiding naar het aanbod blijft ook in 2012 verder lopen. Vooral wat de groepslessen van De Rode Antraciet en de VDAB betreft, blijkt de manier waarop de folders verspreid worden, niet voldoende aangepast. We zullen in 2012 experimenteren met een andere manier van bedelen van folders, maar we zullen ook nieuwe wegen verkennen. Zo is de piste van een promofilmpje een piste die zowel vanuit de dienst onderwijs als vanuit de organisatieondersteuners naar boven is gekomen. Beelden ondersteund door tekst lijkt ons een goede aanvulling van een folder. Maar wat we vooral ook moeten doen, is ons promomateriaal aftoetsen bij gedetineerden zelf. Wat vinden zij? Wat werkt? Wat werkt niet? Wat werkt averechts? Een en ander is meegenomen in het onderzoek van de VUB, maar zal zeker ook nog verder onderzoek vergen.


38

Hoofdstuk 5: verkrijgen en vergroten van het draagvlak (strategie 4) Een draagvlak creëren gebeurt nooit vanzelf. Het is bovendien niet vanzelfsprekend om een draagvlak te vergroten en uit te bouwen. Dit hoofdstuk staat stil bij de initiatieven die de Vlaamse partners ondernemen om deze 4e strategie te realiseren. In de opdracht van het Strategisch Plan staat dat het draagvlak verkregen en vergroot moet worden bij de actoren van Vlaamse Gemeenschap, bij Justitie en bij de samenleving. Dat is dus heel ruim. We halen de belangrijkste acties aan die in 2011 ondernomen zijn, wetende dat een aantal acties vanuit een andere focus georganiseerd werd (bijvoorbeeld in het kader van profilering (strategie 2) of HRM (strategie 5)), maar waar het bekomen van draagvlak een belangrijk (neven)effect geweest is. 1. PMD 2011 Eén van de belangrijkste draagvlakacties blijft de jaarlijkse draagvlakbijeenkomst, die verkeerdelijk PMD blijft heten. Omdat deze bijeenkomst door velen gekend is onder die naam, voeren we (voorlopig) geen naamswijziging in (zie hoger hoofdstuk 2). In totaal waren er 76 personen aanwezig. Voor de formule werkten we verder op de feedback die we kregen na onze PMD-bijeenkomst van 2010. Na een korte plenaire zitting waar onze nieuwsbrief werd gelanceerd, startten er vier workshops in kleine groepen. Na de workshops kwamen we terug samen voor een korte terugkoppeling in plenum, waarna de receptie kon beginnen. De workshops werden getrokken door vier leden van het OVA. Er gingen per workshop twee voorbereidende vergaderingen aan vooraf waarbij in totaal 20 verschillende partners betrokken werden. Deze bijeenkomsten zorgden voor een enthousiaste samenwerking, die zeker naar creëren/vergroten van draagvlak onderling heel waardevol bleken. 2. HDV-nieuwsbrief Vanuit het OVA waren we al een tijd zoekende om op een efficiënte manier draagvlak te creëren bij een brede groep partners: alle HDV-medewerkers zelf, hun bazen, personeel van de gevangenis, maar ook partners waar we op een andere manier mee samenwerken of nog niet mee samenwerken. We beslisten om een nieuwsbrief uit te werken waarbij we telkens een organisatie, een activiteit en een persoon 'in the picture' zetten. Daarnaast creëerden we ruimte in de rubriek 'varia' om wat actuele informatie te voorzien, zoals cursussen in opstart. Een draaiboek werd uitgewerkt en de organisatieondersteuners zorgen voor de coördinatie van de teksten, de eindredactie en de verspreiding. Een eerste nieuwsbrief werd gelanceerd op de PMD van 10 juni. Een tweede volgde half oktober en een derde in december. Om de kosten te drukken, wordt deze nieuwsbrief grotendeels digitaal verspreid. De nieuwsbrieven zijn mee opgenomen in bijlage. 3. HDV-teamnamiddag In november 2011 organiseerden we vanuit het OVA onze eerste HDV-teamnamiddag. Bedoeling was om alle hulp- en dienstverleners die een aanbod bieden in de gevangenis, de kans te geven om elkaar beter en op een andere manier te leren kennen, dus draagvlak vergoten. We nodigden de 68 in dienst zijnde medewerkers vanuit de 19 organisaties uit. 26 medewerkers waren effectief aanwezig. Het geheel ging door in de polyvalente ruimte van CAW Metropool. Het was heel fijn om zo'n enthousiaste ploeg bezig te zien. Deze bijeenkomst werd heel positief geëvalueerd en wordt een vaste jaarlijkse bijeenkomst.


39

4. Samenwerking in het kader van het optimaliseren van de oproepprocedure In navolging van de stappen die op dit vlak gezet zijn in 2010 met de dienst onderwijs, is in 2011 een gemengde werkgroep opgestart onder leiding van de coördinator van de centrumequipe. Vanuit de Vlaamse Gemeenschap waren de onderwijscoördinator, de twee organisatieondersteuners en de beleidsmedewerker lid. Van de kant van Justitie namen 7 personeelsleden deel, waarvan de meesten de CK's bemannen en die dus veel met ons te maken krijgen als wij gedetineerden oproepen. Tenslotte namen ook een lid van de medische dienst en twee leden van de PSD deel. Bedoeling van deze werkgroep was om in kaart te brengen wat goed en wat minder goed loopt bij het oproepen van gedetineerden, zowel in groep als individueel. Van daar uit is de procedure verfijnd en als houvast op papier gezet. Omdat we bij deze oproepprocedure sterk afhankelijk blijven van een hele keten aan personeelsleden die de juiste stappen moeten zetten én daar dan ook nog eens juist over moeten communiceren, blijken de resultaten op dat vlak niet altijd voldoende. Toch zijn we tevreden over deze actie. De samenwerking met de CK-beambten die in de werkgroep zaten, is opmerkelijk verbeterd. Bedoeling is dat er in 2012 een vaste CK-ploeg komt, waar wij vanuit Vlaamse Gemeenschap regelmatig mee kunnen samenzitten, om verder aan dit draagvlak te werken. Begrip voor mekaar en mekaars werk, is in beide richtingen immers belangrijk en komt de samenwerking en de efficiëntie sterk ten goede.

5. Sociaal artistiek project 'Van Warmte Weten' op de vrouwenafdeling Gezien de structurele overbevolking in de gevangenis van Antwerpen lijkt de tijd van de grote sociaal artistieke projecten definitief voorbij. Omdat de link met de samenleving in dergelijke sociaal artistieke projecten altijd heel belangrijk was en we die link moeilijk op een andere manier kunnen bekomen, waren we heel blij dat Vormingplus Antwerpen de vrouwenafdeling van onze gevangenis als partner zag voor hun ruimer sociaal artistiek project Van Warmte Weten. Zie hoger, hoofdstuk 3 aanbod. 6. En verder... In maart 2011 kwam de vraag van de directie om een stuk te schrijven voor op het intranet van DG EPI. Dit is een voorloper van een ruimer intranet, waar er per domein een pagina beschikbaar zal zijn. Of deze teksten vroeg of laat ook op internet gezet zullen worden, is niet duidelijk. In elk geval is deze informatie over ons toch al toegankelijk voor alle personeelsleden van DG EPI. Niet nieuw, maar toch het vermelden waard, zijn volgende acties:  het stappentellerproject voor het personeel dat in 2010 is opgestart, kende vooral een succes in de eerste fase: de test en het rondlopen met de stappenteller. Maar weinigen zetten de stap naar de hertest na 8 weken. Toch hebben wij dit project positief geëvalueerd. Veel personeelsleden zijn in contact gekomen met de medewerkers van de sport, hetgeen het draagvlak erg vergroot heeft.  Ook in 2011 hebben wij studenten de kans gegeven om met ons en onze werking kennis te maken. De sportfunctionarissen hebben opnieuw samengewerkt met een student van ROC Tilburg. JWA heeft zoals elk jaar een stagiair maatschappelijk werk de kans gegeven om een laatstejaarsstage te doen. Daarnaast hebben wij ook verschillende studenten informatie gegeven, per mail of mondeling. Ook via onze


40 samenwerking met de VUB in het kader van het behoefteonderzoek, zijn een aantal studenten betrokken.  Voor de vierde keer werden de verschillende deelwerkingen (andere dan JWA) van CAW Metropool die regelmatig te maken krijgen met ex-gedetineerden of familie van gedetineerden, uitgenodigd in de gevangenis voor uitleg en een rondleiding. Dit kadert binnen de jaarlijkse 'dag van Metropool'.  In 2011 kwamen opnieuw enkele PBA's die hun stage doen in Brugge bij de beleidsmedewerker of een van de medewerkers langs voor een gesprek in functie van hun huiswerk over de Vlaamse Gemeenschap.  Teamdag PSD-TB-zorg vond dit jaar in juni plaats. Een rondleiding in het justitiepaleis werd gekoppeld aan een ontspannende bijeenkomst van de drie teams. Dergelijke activiteiten komen de samenwerking zeker ten goede. Conclusies en toekomstperspectieven Vanuit het OVA is het de bedoeling om op een structurele manier aan draagvlakvergroting te doen. In 2011 zijn hier weeral belangrijke stappen in gezet. Naast onze jaarlijkse draagvlakbijeenkomst is er onze digitale nieuwsbrief (5 keer per jaar) en een jaarlijkse HDVteamnamiddag bij gekomen. We botsen wat dit betreft wel op een middelenprobleem. Wanneer we professioneel willen werken, hebben we geld nodig. We hebben jaarlijks beperkte middelen vanuit de overheid (500 euro) en vanuit drie organisaties werd in 2011 de draagvlakvergadering (die eindigt met een receptie) al mee gefinancierd: de dienst onderwijs, JWA en De Rode Antraciet. In 2011 hebben we de vraag gesteld aan de overige organisaties in welke mate zij iets kunnen/willen inbrengen. Voor heel wat organisaties ligt dit moeilijk. Soms is het deel van hun werk in de gevangenis heel klein, sommigen komen in meerdere gevangenissen. Sommige organisatie hebben überhaupt geen werkingsmiddelen. We blijven zoeken hoe we met een gedeelde inzet toch maximaal onze initiatieven kunnen blijven financieren.


41

Hoofdstuk 6: (strategie 5)

een

HRM-

en

Organisatieontwikkelingsbeleid

Met deze vijfde strategie trachten we te komen tot een HRM- en organisatieontwikkelingsbeleid om alle interne en externe medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap te motiveren, te ontplooien en optimaal efficiënt en effectief in te zetten in hun opdracht voor hulp- en dienstverlening in de Vlaamse gevangenissen. 1. Functiebeschrijving Het HRM-beleid start met een goede functiebeschrijving. We zoeken namelijk de juiste man/vrouw op de juiste plek via een uitnodigende en duidelijke functiebeschrijving. In 2010 hebben we nog sterk geïnvesteerd in goede, passende functiebeschrijvingen voor de functie van trajectbegeleider, organisatieondersteuner, TOPcoach en vrijwilliger onderwijs. Het was niet nodig om deze in 2011 nog verder te verfijnen. Wanneer er in 2012 terug aanwervingen gebeuren omdat medewerkers vertrekken, zal de oefening telkens opnieuw gebeuren. De functiebeschrijving van de medewerkers van Openluchtopvoeding zijn opgemaakt binnen openluchtopvoeding zelf. De beleidsmedewerker was hier niet bij betrokken. Door de goede samenwerking die er is met de verantwoordelijke binnen OLO voor het project in de gevangenis, lijkt dit ook niet nodig. De hervorming die plaatsvond binnen het CAP drugs, maakte dat een vaste intaker gezocht en gevonden werd voor de gevangenis van Antwerpen. De opmaak van de functiebeschrijving en de aanwerving gebeurde centraal binnen de VVBV, die een aanbod in elke Vlaamse gevangenis moest uitwerken.

2. Aanwervingen Het verheugt ons te kunnen melden dat er in 2011 weinig medewerkers vervangen werden. Dit is voor ons niet de enige, maar toch een belangrijke indicator dat medewerkers in het algemeen tevreden zijn in hun job. We hopen dit dan ook zo te kunnen houden. In volgende functies zijn er nieuwe mensen aangeworven: de tweede organisatieondersteuner (deze plaats kwam in april vrij) en een halftijdse VDAB detentieconsulent (een van de twee halftijdse functies kwam in juni 2011 vrij). De TOPcoach die eind 2010 nog geselecteerd werd, startte in maart 2011. Er werden twee medewerkers geselecteerd door OLO om het nieuwe project met gedetineerden (voornamelijk geïnterneerden) met een handicap op te starten. Een van deze twee stopte eind september. In de loop van oktober werd deze vervangen. Een vaste intaker voor het CAP werd aangeworven vanaf maart 2011. Tenslotte selecteerde het consortium vol-ant drie nieuwe vrijwilligers onderwijs om het centrum zelfstandig leren opnieuw op te starten. Er startte ook een nieuwe docent vanuit CVO Antwerpen-Zuid.


42 3. Onthaalprocedure nieuwe medewerkers Deze procedure is een procedure die permanent verfijnd en aangepast wordt. De basis is dezelfde, maar er komen hier en daar aanvullingen bij. Kern is nog steeds de uitleg over het volledige aanbod van hulp- en dienstverlening en uitleg over de gevangenis met zijn regels en manieren van werken. De nieuwe medewerkers die in 2011 gestart zijn (zie hierboven), kregen allemaal een uitgebreid introductiegesprek. 4. Verdere opvolging Een goed HRM-beleid stopt natuurlijk niet bij een goede introductie. Het is belangrijk dat ook nadien voldoende zorg geboden wordt, dat medewerkers vlot ergens met hun vragen terecht kunnen, dat ze nuttige opleiding krijgen, dat ze op de hoogte gehouden worden van belangrijke evoluties. De moeilijkheid om dit waar te maken, ligt in het feit dat er een grote diversiteit zit in de wijze waarop men bij het werk in de gevangenis betrokken is. Sommige medewerkers werken dagelijks in de gevangenis, anderen wekelijks en nog anderen nog veel minder. Sommige organisaties nemen zelf die structurele opvolging van hun medewerkers op. Voor andere organisaties is dit veel moeilijker. Vanuit het OVA proberen wij het minimum waar te maken, door minstens twee keer per jaar een activiteit te organiseren specifiek voor de HDV-medewerkers (jaarlijkse draagvlakvergadering en jaarlijkse HDV-teamnamiddag), door bepaalde belangrijke informatie op mail te zetten naar HDV-medewerkers en door informele contacten die we vanuit het OVA met zoveel mogelijk medewerkers proberen te hebben. Een uitgebreide rondleiding is iets dat we voor medewerkers die al even in dienst zijn, willen organiseren in 2012. Dit wordt momenteel nog niet structureel aangeboden aan onze medewerkers. Nochtans, beter zicht krijgen op het leven in de gevangenis kan heel erg helpen om reacties van gedetineerden en/of personeel beter te plaatsen. 5. Vormingen, studiedagen, denkdagen en teamdagen die het werken in de gevangenis bevorderen Het staat buiten kijf dat zo'n dagen het werken in de gevangenis bevorderen omwille van de inhoudelijke input die gegeven wordt, maar zeker ook omwille van alles wat in de rand afspeelt: contacten en uitwisseling met anderen. Een volledig overzicht geven van wat in 2011 allemaal georganiseerd werd, zou ons te ver leiden. Een kleine greep:  denkdagen van JWA rond onthaal  vormingsdag van de WEVO rond de strafrechtsketen  HDV-teamnamiddag  PSD-TB-zorgteamdag  themanamiddag rond illegalen voor PSD, zorg, TB en sociaal infopunt  …


43 6. Logistieke ondersteuning Zich goed voelen in zijn job heeft soms ook te maken met logistieke omstandigheden, waarvoor we natuurlijk in grote mate afhankelijk zijn van de logistiek van Justitie, die zelf in zekere mate ook beperkt is. Het start bij het binnenkomen. Medewerkers met een structureel aanbod krijgen van de directie een groene badge. Hierdoor kunnen zij binnenkomen langs de personeelsingang, waardoor men niet moet aanschuiven bij de bezoekers. Dit gaat een stuk vlotter. Langs onze kant proberen wij nieuwe medewerkers zo goed mogelijk te informeren over de procedure om binnen te komen, wat mag en wat niet en hoe men best reageert op bepaalde situaties. Voor medewerkers die veel komen, wordt een sleutelkastje voorzien, waar men gsm en andere ‘verboden’ voorwerpen kan opbergen. De meeste medewerkers beschikken in de gevangenis niet over een eigen bureel. Zij komen binnen om gedetineerden te zien en gaan daarna weer naar buiten. De beleidsmedewerker, de dienst onderwijs, de organisatieondersteuners, de trajectbegeleiders en de detentieconsulent hebben wel een eigen bureel. Door het feit dat het aantal hulp- en dienstverleners toeneemt, er geen burelen bijgemaakt kunnen worden en er nog belangrijke verbouwingen moeten gebeuren, wordt vanuit Justitie een evenwichtsoefening gemaakt om burelen maximaal te benutten. Zo wordt het bureel van de detentieconsulent op maandagvoormiddag voorbehouden voor de medewerkers van het sociaal infopunt en wordt het na de werkuren of bij verlof van de detentieconsulent ter beschikking gesteld van de TOPcoaches en advocaten. Het bureel van de trajectbegeleiders werd verkleind. Er is minder ruimte, maar vooral weinig verse lucht en geen daglicht. De directie geeft aan dat een echt structurele oplossing niet mogelijk blijkt te zijn. De medewerkers van openluchtopvoeding konden terecht in een ‘PA-bureel’ op de annex, dat tijdelijk vrij was. Toen die tijdelijke situatie voorbij was, is er vanuit het PA-team een oplossing gezocht. We vinden dit zeker niet evident en appreciëren de flexibiliteit. Wat de toegang betreft van trajectbegeleiders tot hun dossiers, zijn in 2011 stappen gezet om een internetlijn te leggen naar hun bureel. Er zijn twee laptops en een printer aangekocht vanuit Metropool en begin 2012 zal de aansluiting nog gebeuren. Zodra dit allemaal in orde is, kunnen trajectbegeleiders ook in de gevangenis aan hun dossiers. Wat de logistiek op sectie betreft, kunnen we melding maken van een enorme kwalitatieve vooruitgang van twee van de vier leslokalen op sectie. Op vraag van de lesgevers werd daar een deurklink geïnstalleerd, waardoor deze deur dicht gedaan kan worden, hetgeen geluidshinder van op de gang enorm beperkt. In de twee overige leslokalen kon de deur al dicht. Een knelpunt dat wel nog blijft spelen, is het feit dat stoelen uit de leslokalen verdwijnen op de secties, waardoor de oproepverantwoordelijke van de Vlaamse Gemeenschap telkens op zoek moet gaan naar de verdwenen stoelen. Dit probleem is al herhaaldelijk aangepakt, maar stelt zich telkens opnieuw.

7. Veiligheidsrisico's Ondertussen hebben de meeste organisaties die een aanbod hebben in de gevangenis een aangepast beleid wat betreft TBC-controle en vaccinaties tegen hepatitis A en B. Ook onze nieuwe partner Openluchtopvoeding voorziet gelijkaardige preventiemaatregelen en controles. Zie ook het overzicht hieronder.


44

Organisatie

Functie

Jaarlijkse Inenting TBC-controle hepatitis A en B

Dep. WVG

beleidsmedewerker

Ja

Ja

CAW Metropool

trajectbegeleiders

Ja

Ja

organisatieondersteuners

Ja

Ja

Terug op Pad-coaches

Ja

Ja

onderwijscoördinator

Ja

Ja

administratief medewerker onderwijs

Ja

Ja

vrijwilligers consortium

Ja

Ja

sportfunctionarissen

Ja

Ja

sociaal cultureel werker

Ja

Ja

cursusgevers DRA

Ja

Ja

detentieconsulent

Ja

Ja

cursusgevers VDAB

Ja

Nee

CVO Antwerpen-Zuid

lesgevers

Ja

Ja

Basiseducatie

lesgevers

Ja

Ja

SCVO SIVO

lesgever

Ja

Ja

Suggnomè

bemiddelaars

Ja

Ja

Vzw De Tuimel

begeleiders kinderbezoek

?

?

Vzw Crefi

begeleiders kinderbezoek

?

?

Stad Antwerpen

medewerkers sociaal infopunt

Nee

Nee

projectwerker bibliotheek

Ja

Nee

CGG VAGGA

therapeuten

Ja

Ja

CAP drugs

intakers

Ja

Ja

OLO

begeleiders otwee

Ja

Ja

Consortium vol-ant

De Rode Antraciet

VDAB

Een nieuw gegeven is dat men vanuit Justitie wil starten in 2012 met mobiele alarmen voor alle hulp- en dienstverleners die op sectie een aanbod doen (individuele gesprekken of groepslessen). Als dit de veiligheid van onze medewerkers verhoogt, kunnen wij dit alleen maar toejuichen.

Conclusies en toekomstperspectieven Voor de logistieke ondersteuning zijn we in grote mate afhankelijk van Justitie, maar ook van de mogelijkheden van het gebouw an sich. De directie probeert zoveel als ze kan tegemoet te komen aan onze vragen, maar botst zelf ook op grenzen. Het blijft samen zoeken hoe we binnen de mogelijkheden een zo goed mogelijke logistieke ondersteuning kunnen bieden. Een en ander zou wel meegenomen moeten worden wanneer men nadenkt over hoe de nieuwe gevangenis van Wilrijk er uit zou moeten zien.


45

Hoofdstuk 7: algemene conclusie 2011 was wat het aanbod aan hulp- en dienstverlening betreft, het jaar van de verdere verfijning zonder grote wijzigingen. De trajectbegeleiders, de TOPcoaches, slachtofferdaderbemiddelaars, het sociaal infopunt, de VAB, de cursusgevers van De Rode Antraciet, werkten verder in de richting die ze ingeslagen waren. Wat wel opvalt, is dat wat groepslessen betreft, differentiëren de grote insteek was. Dit geldt voor de cursussen van de VDAB, maar zeker ook voor het aanbod van onderwijs. Meer en meer wordt duidelijk dat er nood is aan een volwaardig open leercentrum, willen we behoeftedekkend werken. Een aantal belangrijke nieuwe partners hebben zich op de kaart gezet. Het OCMW is hierbij zeker de belangrijkste. Wij zijn vanuit de gevangenis sterk vragende partij om nauwer met het OCMW samen te werken op een meer gestructureerde manier. Het OCMW heeft vanuit de insteek van het lokaal sociaal beleid de opdracht om de sociale grondrechten van de meest kwetsbaren te garanderen. Wij zijn ervan overtuigd dat wij eigenlijk met hetzelfde bezig zijn. De brug tussen binnen en buiten kleiner maken, is hierbij de grote focus. Om ons aanbod nog beter te kunnen laten aansluiten bij wat gedetineerden willen en om de drempels beter in kaart te brengen, hebben we een samenwerking gezocht met de VUB, faculteit psychologie en educatiewetenschappen. Deze is een behoefteonderzoek aan het voorbereiden in nauwe samenwerking met ons en alle relevante partners. Dit onderzoek zal in najaar 2012 voor het eerst uitgevoerd worden. Bedoeling is om dit in de toekomst te herhalen, aangezien de populatie met de tijd ook sterk kan wijzigen. De samenwerking met Vormingplus Antwerpen heeft in 2011 een nieuwe boost gekregen. Het Sociaal Artistiek Project Van Warmte Weten gaf mooie resultaten, maar had vooral als effect dat we beter in kaart kregen waar de behoeften van de vrouwen liggen. Aangezien dit een kleinere groep is, met veel anderstaligen, is een onderwijsaanbod hier moeilijk realiseerbaar. Een keer per jaar gaat de module handverzorging door en een of twee keer per jaar een cursus van De Rode Antraciet. De vraag naar crea blijft hier echter heel groot. Vormingplus Antwerpen ziet de mogelijkheid om in 2012 een vrijwilligerswerking te starten om zo wekelijks een creamoment te kunnen organiseren. Naast het aanbod zelf, zijn we in 2011 ook actief geweest rond de andere doelstellingen van het strategisch plan. Naast onze jaarlijkse draagvlakvergadering, is er een nieuwe HDVteamnamiddag bijgekomen. Onze nieuwsbrief vertrok in 2011 drie keer naar onze partners. De werkgroep welzijn is opgericht en de werkgroep gezondheid is uitgebreid. De andere werkgroepen blijven zoeken naar de juiste werking. Een permanente bijsturing op dit vlak blijkt nodig. Op vlak van toeleiding wordt verder gezocht hoe we onze doelgroep het beste bereiken. Folders, brochures en affiches werden verbeterd. Voorbereidingen werden getroffen om folders op naam te bezorgen en er werd verkend hoe we met promofilmpjes kunnen werken. Dit zal in 2012 verder uitgewerkt worden. Graag wil ik alle medewerkers en alle partners van Justitie bedanken voor de fijne samenwerking! Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid Gevangenis Antwerpen April 2012


46

BIJLAGEN De bijlagen zijn opgenomen in aparte documenten Bijlage 1: jaarverslag 2011 onderwijs aan gedetineerden – gevangenis Antwerpen Bijlage 2: nieuwsbrief 1 Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis van Antwerpen Bijlage 3: nieuwsbrief 2 Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis van Antwerpen Bijlage 4: nieuwsbrief 3 Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis van Antwerpen


Voorwoord. Inge Vandeurzen Beleidsmedewerker Vlaamse overheid voor de gevangenis van Antwerpen 1 april 2012

Recommend Documents