JAARVERSLAG 2008
Voorwoord Kontext heeft een jaar achter de rug om gematigd tevreden over te zijn. We hebben als organisatie een belangrijke bijdrage kunnen leveren op het gebied van welzijn en maatschappelijke dienstverlening in de regio Zuid-Kennemerland. Burgers die zich in een kwetsbare situatie bevinden hebben in 2008 kunnen rekenen op Kontext. In dit jaarverslag is te lezen wat Kontext daarvoor aan diensten heeft geleverd. Steeds meer burgers maken gebruik van de diensten van Kontext. Dat is een goede ontwikkeling. Het betekent dat Kontext met zijn diensten aansluit bij de vraag en behoefte van burgers. Tegelijkertijd is een dergelijke ontwikkeling te betreuren. Het betekent dat in de regio Zuid-Kennemerland blijkbaar steeds meer burgers in een kwetsbare positie terecht komen. Kontext streeft er naar om iedere burger die bij Kontext aanklopt te helpen. Daar zit door het toenemend aantal vragen, wel een grens aan. Kontext is voor zijn dienstverlening afhankelijk van de toegekende budgetten en subsidies van gemeenten. In financieel opzicht is het voor Kontext een slecht jaar geweest. Dat is de oorzaak voor de matiging in de tevredenheid. De sector Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening is in financieel opzicht een risicovolle sector. Subsidies worden maar voor één jaar toegekend en moeten jaarlijks weer aangevraagd worden. Dit betekent dat de inkomsten en uitgaven van een organisatie als Kontext sterk kunnen fluctueren. Een flexibele bedrijfsvoering is dan ook noodzakelijk. Helaas is dat in 2008 onvoldoende gelukt. Dat is jammer omdat het een schaduw werpt over de goede prestaties van Kontext richting burgers in kwetsbare situaties. Kontext laat zich echter niet uit het veld slaan. Inmiddels is de bedrijfsvoering op orde en wordt de lijn van 2009 op het gebied van dienstverlening aan burgers onverminderd voortgezet. Kontext is volop in ontwikkeling om nog beter aan te sluiten bij de veranderende vraag van burgers en opdrachtgevers. Zoals gezegd: een jaar om gematigd tevreden over te kunnen zijn. Echter wel met een positief gevoel voor de toekomst. Ik spreek daarom ook mijn waardering en dank uit aan al onze medewerkers, vrijwilligers en samenwerkingspartners die dit mogelijk maakten. Cees van der Wal Directeur-Bestuurder
Haarlem, september 2009
Kontext Jaarverslag 2008
1
Inhoudsopgave pagina 1. Algemene informatie Kontext 1.1 Doelgroep 1.2 Doelstelling en missie 1.3 Aanbod 1.4 De juridische structuur 1.5 De interne organisatiestructuur en personele bezetting 1.6 Speerpunten in 2008 2. Maatschappelijke dienstverlening 2.1 Algemeen Maatschappelijk Werk 2.2 Schoolmaatschappelijk Werk 2.3 Ouderenadviseurs 2.4 Steunpunt Huiselijk geweld 3. Praktische dienstverlening 3.1 Sociaal Raadslieden 3.2 Formulierenbrigade 3.3 Buurtbeheer 3.4 Schuldhulpverlening 3.5 Vrijwillige Thuisadministratie 3.6 Professionele Thuisadministratie voor ouderen 3.7 Sociale Activering & Trajectbegeleiding 4. Organisatie 4.1 Personeel algemeen 4.2 Werkbegeleiding 4.3 Personeel in cijfers 4.4 Ontwikkelingen personeelsbeleid 2008 4.5 Algemeen beleid 2008 4.6 Financieel resultaat 5. Ondernemingsraad 5.1 Algemeen 5.2 Instemming en advies 5.3 Overig overleg 5.4 Externe deskundigen
Kontext Jaarverslag 2008
3 4 5
6 7 8 9 10 11 12 13
14 15
17
2
1. Algemene informatie Kontext 1.1 Doelgroep Kontext richt zich op de maatschappelijke ondersteuning van inwoners (vanaf 18 jaar), in de regio Zuid-Kennemerland, die zich in een kwetsbare positie bevinden. Dat zijn in meerderheid mensen met weinig opleiding, een laag inkomen, weinig zelfredzaamheid en een beperkt sociaal-economisch netwerk. Omdat we de mens in zijn omgeving centraal stellen, hebben we in de praktijk dikwijls te maken gezinssystemen met kinderen en jongeren. Klanten kunnen zonder verwijzing een beroep doen op Kontext. 1.2 Doelstelling & Missie Kontext biedt als eerste hulpverlening bij het functioneren in een sociale omgeving en is hèt adres voor vroegtijdige eerstelijnshulpverlening op het terrein van (sociaal)materiële en psychosociale vragen en problemen. De missie van Kontext is als volgt gedefinieerd: Kontext biedt passende hulp en ondersteuning, op het juiste moment, naar tevredenheid en baat van de cliënten, zodat zij maatschappelijk meedoen, condities daartoe kunnen beïnvloeden en zich versterken, ook als het tegenzit of als er tegenvallers zijn. In ‘Kontext’ Wij bezien onze klanten dus in zijn of haar gehele ‘kontext’. Iedere vraag (of meervoudig samenhangende vragen) wordt deskundig door de organisatie geleid. Kontext is niet georganiseerd in doelgroepen en problemen; Kontext is zodanig georganiseerd dat een meervoud van vragen en mogelijkheden, in samenhang en vanuit het perspectief en de eigen kracht van onze klanten, wordt beantwoord. Kontext weet wat telt voor haar klanten en is deskundig op alle levensgebieden. Kontext kenmerkt zich door flexibiliteit: voor iedere klant wordt de juiste deskundigheid georganiseerd. Kontext is dichtbij, en beschikbaar. Kontext doet meer De grondgedachte van Kontext is dat mensen divers zijn, en gelijkwaardig. Ieder mens reageert anders op een ontstane situatie, maar heeft gelijke rechten waar het maatschappelijke ondersteuning betreft. Kontext biedt een antwoord aan diversiteit van mensen en levert van daar uit een bijdrage aan sociale samenhang. Kontext ondersteunt de civil society met kennis en inzet en participeert in diverse samenwerkingsverbanden, zowel op beleidsmatig als uitvoerend niveau. Onze samenwerking is altijd gericht op een integrale en samenhangende aanpak, betere dienstverlening en een besparing van onnodige (maatschappelijke) kosten. Kontext zorgt dan ook voor een inzichtelijk verhaal en concrete resultaten. Professioneel Kontext is een professionele organisatie en kenmerkt zich door een brede generalistische deskundigheid voor al haar klanten, in combinatie met materie/domeindeskundigheid waar nodig. Een goede beroepshouding en de juiste deskundigheid zijn bepalend voor het al dan niet slagen van een dienstverleningstraject. Niet alleen instrumentele professionaliteit is daarom hoog ontwikkeld, Kontext geeft ook constant aandacht aan de normatieve professionaliteit (is mijn handelen ethisch verantwoord) en aan persoonlijke vaardigheden van medewerkers. Marktgericht Kontext is in staat haar sociale taak te combineren met haar zakelijke belangen. Kontext kent een marktgerichte organisatie en is flexibel en per stad/dorp/wijk/buurt inzetbaar. In 2009 bestaat de organisatie uit 91 medewerkers (73 fte) en verwacht een totale omzet van € 4.800.000.
Kontext Jaarverslag 2008
3
1.3 Aanbod Afstemming en samenwerking tussen organisaties is een belangrijke voorwaarde om een keten van diensten, voorzieningen en producten te kunnen ontwikkelen specifiek gericht op de meer kwetsbare burger. Door de veelheid aan disciplines bij Kontext zijn er korte lijnen tussen sociaal raadslieden, (school)maatschappelijk werk, de ouderenadviseurs, sociale activering en schuldhulpverlening en, sinds september 2009, met jongerenhulpverlening. Kontext participeert in een groot netwerk van dienst- en hulpverleners van organisaties die actief zijn in Zuid-Kennemerland. Overzicht diensten en producten Kontext Bewoners van Zuid-Kennemerland kunnen zonder een verwijzing een beroep doen op: Algemeen Maatschappelijk Werk School Maatschappelijk Werk Jeugdhulpverlening Nieuwe Kansen (vanaf 1-9-2009, alleen Haarlem) Sociaal Raadslieden Ouderenadviseurs & professionele thuisadministratie (Haarlem & Haarlemmerliede) Sociale Activering en leerwerktrajecten (alleen Haarlem) Samen met de SMD Midden-Kennemerland en Meerwaarde organiseert Kontext de dienstverlening van: Steunpunt Huiselijk Geweld en de GHOR (Geneeskundige Hulp bij Ongevallen en Rampen) in de veiligheidsregio Kennemerland) Samen met vrijwilligers van Humanitas verzorgt Kontext de: Thuisadministratie (hulp bij het voeren van de persoonlijke administratie) Samen met Bureau Schuldhulpverlening & Budgetbeheer van de gemeente Haarlem biedt Kontext: Schuldhulpverlening (na verwijzing door gemeente Haarlem) Samen met andere welzijnspartners organiseert Kontext de dienstverlening van: Loket Haarlem (voor vragen rond zorg, wonen, welzijn, financiën en werk) en wordt kennis uitgewisseld met loketten in de regio Zuid-Kennemerland Voor woningaanpassingen (gratis) en klussen (tegen kostprijs) kunnen Haarlemmers een beroep doen op: De Dienstenwinkel In opdracht van woningcorporaties verzorgt Kontext in een aantal Haarlemse wijken het: Buurtbeheer Uitgangspunt dienstverlening Kontext Uitgangspunt van de dienstverlening van Kontext is om op concrete wijze bij te dragen aan de zelfredzaamheid van haar cliënten. Het gaat er dus om dat mensen zich zo mogelijk in korte tijd (weer) op eigen kracht kunnen redden. 1.4 De juridische structuur Kontext is een stichting waarbij het ‘Raad van Toezicht model’ wordt toegepast. De Raad van Toezicht bestaat uit 4 leden en er is 1 vacature. De Raad van Toezicht kent een rooster van aftreden. Samenstelling Raad van Toezicht De heer J.H.F. Lans, voorzitter De heer G.M. van Noort De heer E.T. Klein Hesseling De heer C. Cramer De Directie bestaat uit 1 lid die statutair eindverantwoordelijke is. In 2008 was dat mevrouw M.G.B. Breed (tot en met november). Op 1 januari 2009 is de heer C. van der Wal als Directeur-Bestuurder van Kontext gestart als opvolger van mevrouw M.G.B. Breed.
Kontext Jaarverslag 2008
4
1.5 De interne organisatiestructuur en personele bezetting De organisatiestructuur van Kontext bestaat uit drie zuilen. De Maatschappelijke Dienstverlening, de Praktische Dienstverlening en de Stafdiensten. De Maatschappelijke Dienstverlening en Praktische Dienstverlening hebben ieder een manager die samen met de directeur en de coördinator van Loket Haarlem het managementteam vormen. Het managementteam wordt zo nodig aangevuld met leden van de stafdiensten. De directeur stuurt de stafdiensten aan. De organisatiestructuur bestaat uit vier lagen: directie, managers, teamleiders en teams. Voor deze vorm is gekozen om bevoegdheden en verantwoordelijkheden zo dicht mogelijk bij de uitvoerende teams te leggen. 1.6 Speerpunten in 2008 Een betere toegang Begin 2008 is de functie van gastvrouw/ gastheer ontwikkeld om de receptiefunctie meer te ontlasten, maar ook om meer aandacht aan klanten te kunnen geven wanneer zij binnen komen. Deze functie is tevens een voorbereiding op de front-office; de ontwikkeling van een laagdrempelige en klantgerichte toegang tot Kontext. Een projectgroep heeft zich bezig gehouden met het ontwikkelen van de ‘ideale toegang’, zowel fysiek , telefonisch als digitaal. De nieuwe frontoffice zal in 2009 worden geïmplementeerd. Samenwerking tussen vrijwilligers en professionals Samen met het Platform Minima Organisaties is een werkconferentie georganiseerd over positionering en samenwerking van vrijwilligers en professionals. Samen is onderzocht waar de eigenheid en het gezamenlijke kan zitten; waar men elkaars inzet en deskundigheid nodig heeft of juist andere belangen heeft. Doel was om te onderzoeken hoe gezamenlijke klanten het beste geholpen kunnen worden en hoe men zich positioneert vanuit het organisatieperspectief. Het kwaliteitstraject Na een aanloopperiode in 2007 is in januari 2008 het kwaliteitstraject echt van start gegaan. Er is een kwaliteitsfunctionaris aangesteld voor 16 uur per week en er is een extern bureau ingeschakeld om het proces te begeleiden. In de loop van 2008 zijn de afdelingen in kaart gebracht en zijn werkprocessen vastgelegd in een medewerkersvriendelijke applicatie (Protos). Ook is een begin gemaakt met het ontwikkelen van een kwaliteitsmanagementsysteem en een uniforme verbeterprocedure. Middels deelname aan de Noord-Hollandse auditpool zijn interne auditors opgeleid In de loop van 2009 wordt het kwaliteitssysteem verder geïmplementeerd. Streven is om eind 2009 het hele kwaliteitssysteem ingevoerd te hebben, om medio 2010 gecertificeerd te kunnen worden. Positief opvoeden: Triple P In november 2008 is samen met 18 andere organisaties een start gemaakt met de stapsgewijze implementatie van het positief opvoeden programma Triple P; een evidence based directief programma voor opvoedongsondersteuning..Triple P onderscheidt 5 niveaus van ondersteuning, afgestemd op de behoeften van gezinnen. Samen bieden zij een samenhangend systeem van interventies aan ouders. In december hebben 3 maatschappelijk werkers van Kontext deelgenomen aan het 1e opleidingsprogramma, in 2009 zullen meerdere maatschappelijk werkers getraind worden.
Kontext Jaarverslag 2008
5
2. Maatschappelijke Dienstverlening Onder maatschappelijke dienstverlening vallen de volgende werksoorten: Algemeen maatschappelijk werk School maatschappelijk werk Ouderenadviseurs Steunpunt Huiselijk geweld. 2.1 Algemeen Maatschappelijk Werk Het algemeen maatschappelijk werk biedt laagdrempelige psycho-sociale hulp- en dienstverlening aan kwetsbare burgers in Zuid-Kennemerland. Cijfers en trends Voor wat betreft de (productie)cijfers is er over de hele linie sprake van groei in het aantal afgesloten trajecten. Percentueel is een groei van ruim 17% gerealiseerd. Het aantal afgesloten dossiers in 2008 is 9% lager dan in 2007. Dit kan verklaard worden uit het feit dat de complexiteit van de hulpvragen (i.c. meer verschillende hulpvragen per dossier) toeneemt, hetgeen conform landelijke trends is. In 2008 was er in toenemende mate sprake van wachtlijsten (gemiddeld circa 4 weken), vooral in Haarlem. Afgesloten trajecten Maatschappelijk Werk Jaar
2008
2007
Bennebroek
27
37
Bloemendaal
114
30
Haarlem
1356
1183
Haarlemmerliede & Spaarnwoude
70
39
Heemstede
259
239
Zandvoort
259
248
Totaal
2.085
1.776
Organisatie van het uitvoerend werk In 2008 zijn de uitvoerende werkzaamheden voor de gemeenten Bloemendaal en Haarlemmerliede & Spaarnwoude bij respectievelijk team Heemstede en team Haarlem-Noord belegd. Hiertoe is besloten om kennis over het werkgebied te bundelen (voorheen waren de werkzaamheden voor beide gemeenten, op basis van geografische nabijheid, opgesplitst over 2 werkeenheden) en om efficiency te vergroten v.w.b. de contacten op uitvoerend niveau. Deze wijziging heeft, mede gezien de cijfers, tot het beoogde resultaat geleid. De 4 teamleiders amw (voor 5 teams) komen steeds beter in hun rol en
Kontext Jaarverslag 2008
6
dragen zorg voor de operationele gang van zaken binnen de teams én vormen de brug tussen uitvoering en management. Ook is in 2008 veel aandacht besteed aan het versterken van de samenwerking van de back-offices (andere disciplines) van Kontext. Er is kennis uitgewisseld, werkzaamheden zijn beter op elkaar afgestemd en de vraag van cliënten wordt in toenemende mate door de organisatie geleid (i.p.v. de cliënt door de organisatie te geleiden). Ook in het groepswerk zijn goede resultaten geboekt. Alle geplande groepwerkactiviteiten hebben in 2008 doorgang kunnen vinden, daar waar in voorgaande jaren groepen soms niet doorgingen door gebrek aan deelnemers. In 2008 is in samenwerking met InGeest gestart met een (nieuwe) groep voor cliënten met depressieve klachten. Dit in het kader van de landelijk ingezette activiteiten om in samenwerking met de ggz bij te dragen aan vroegtijdige hulp bij depressieve klachten. De inzet van de inhoudelijk werkbegeleider die ondersteuning biedt aan uitvoerend werkers, draagt bij aan het verbeteren van de kwaliteit van het werk, zowel voor cliënten als voor werkers. In 2008 heeft de werkbegeleider o.m. zorg gedragen voor het opzetten van intervisiegroepen en het gestructureerd(er) bespreken van intakes. Ontwikkelingen in het werkveld De tendens van steeds complexere (gezins)problematiek, (psycho-sociale, licht psychiatrische en materiële problematiek) zet zich door. Daardoor is meer overleg met externen noodzakelijk en vragen deze casussen ook om meer intern overleg (o.m. met schuldhulpverlening en sociaal raadslieden en de inhoudelijk werkbegeleider) over de te volgen lijn. Het aantal cliënten met zware schuldenproblematiek neemt toe. Het gaat daarbij vaak ook om zeer intensieve trajecten, vooral wanneer er geen doorverwijzing naar schuldhulpverlening kan worden gerealiseerd. Het aantal aanmeldingen huiselijk geweld neemt toe, vooral in werkgebied Schalkwijk. Team Heemstede signaleert een toename van complexe gezinsproblematiek, waarvoor casemanagement als methodiek wordt ingezet. Het aantal contacten met het AMK over deze gezinnen groeit. Het aantal aanmeldingen van mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats is toegenomen. In 2008 is intensiever samengewerkt met de GGD, o.m. in het kader van het project preventie uithuiszettingen en ter voorbereiding van het huisverbod. De samenwerking met Release (o.m. voor postadressen) en de Voedselbank (hoe om te gaan met (her)indicaties, hoe mensen te motiveren voor hulpverlening etc. is geïntensiveerd. Het aantal verwijzingen van InGeest is toegenomen. Het betreft hier vooral allochtone cliënten waarvoor de GGZ geen passende hulpverlening (meer) kan bieden. De toenemende aandacht voor hulpverlening aan gezinnen met kinderen maakt dat Kontext zowel op management- als uitvoerend niveau betrokken wordt bij steeds meer overleggen binnen de keten. In 2008 is het aantal mentoren voor zorgwekkende zorgmijders uitgebreid van 1 naar 2. Deskundigheidsbevordering maatschappelijk werkers In 2008 zijn medewerkers o.m. geschoold in huiselijk geweld problematiek, relatie- en bemiddelingsgesprekken, outreachend werken, psycho-sociale ondersteuning bij ongelukken en rampen, opvoedingsondersteuning (Triple P), crisisinterventies en scholing om interne kwaliteitsaudits uit te kunnen voeren. 2.2. Schoolmaatschappelijk werk In 2008 is in opdracht van diverse opdrachtgevers schoolmaatschappelijk werk op basisscholen uitgevoerd in Zuid-Kennemerland. In de gemeenten Zandvoort, Bloemendaal en Haarlemmerliede krijgt dit gestalte door de zogenaamde Mobiele teams, bestaande uit een schoolmaatschappelijk werker en een sociaal verpleegkundige van de Jeugd Gezondheidszorg (4-19) . Deze koppels onderhouden intensief contact met de scholen en adviseren de intern begeleiders van de scholen bij zorgleerlingen. Daarnaast bieden de schoolmaatschappelijk werkers kortdurende hulpverlening aan
Kontext Jaarverslag 2008
7
ouders en kinderen, gericht op vraagverheldering en toeleiding naar meer gespecialieerde zorg. De Mobiele teams worden gefinancierd door de gemeenten. Scholen in de gemeenten Heemstede en Haarlem maken gebruik van het door het Samenwerkingsverband Weer Samen naar School gefinancierde incidenteel schoolmaatschappelijk werk. Dit is smw op afroep; er is geen structurele samenwerkingsrelatie met de scholen wat toeleiding naar hulpverlening bemoeilijkt. In 2008 is voor Haarlemse scholen het door de gemeente Haarlem gefinancierde BoZat opgezet. Het BoZat is een samenwerkingsverband van Jeugdgezondheidszorg, Bureau Jeugdzorg en het smw dat, wederom op afroep, hulp biedt aan multi-problem gezinnen. Voor het merendeel van de scholen geldt dat zij de voorkeur geven aan structurele samenwerking met het smw. V.w.b. de hulpverlening hangt circa 80% van de vragen samen met echtscheidingsproblematiek. Deskundigheidsbevordering school maatschappelijk werkers De schoolmaatschappelijk werkers zijn geschoold in hulp bij echtscheidings-situaties, schoolmaatschappelijk werk en opvoedingsondersteuning. 2.3 Ouderenadviseurs De ouderenadviseurs van Kontext bieden een brede informatie-, advies- ondersteunende- en begeleidende functie voor zelfstandig wonende, kwetsbare ouderen in Haarlem. Kenmerkend is de integrale aanpak. Uitgangspunt in het werk is het beoordelen van de samenhang in de leefsituatie van de klant. Alle leefgebieden worden hierbij betrokken. Waar nodig wordt er een maatwerkpakket aan zorg- en hulpdiensten georganiseerd. Afgesloten trajecten Ouderen Adviseurs 2008 Producten regulier Volgens prestatieplan Informatie en advies 96 Bemiddeling/begeleiding 224 Casemanagement 51 Producten WMO Volgens prestatieplan Informatie en advies 32 Bemiddeling/begeleiding 134 Casemanagement 40
Gerealiseerd 90 210 33 Gerealiseerd 16 82 37
Cijfers en trends Het aantal cliënten is niet toegenomen, maar de trend van toenemende complexiteit van de hulpvragen zet zich onverminderd voort. Cliënten zijn dus langer in traject en ook het aantal contacten met de cliënt maar vooral ook met derden (verwijzers, mantelzorgers, ketenpartners) neemt toe. Hierdoor kunnen de ouderenadviseurs per fte steeds minder ouderen helpen dan voorheen. Het aantal enkelvoudige vragen is sterk afgenomen; deze worden adequaat afgehandeld door Loket Haarlem en ook door bijvoorbeeld de Thuisadministratie en Humanitas. Gedurende heel 2008 was er een wachtlijst van gemiddeld 6 weken. De gemiddelde trajectduur was 10 maanden. Ontwikkelingen in het werkveld Ketenpartners, zoals bijvoorbeeld de GGD, weten in toenemende mate de weg naar de ouderenadviseurs te vinden waarbij het in alle gevallen gaat om complexe problematiek zoals dreigende uithuiszetting, vervuiling, beginnende dementie, schuldenproblematiek, ouderenmishandeling (financiële uitbuiting) e.d. Ook maatschappelijke ontwikkelingen dragen bij aan de verzwaring van de workload van de ouderenadviseurs. Naast vergrijzing, ontkerkelijking en het gegeven dat familieleden of buren steeds minder bereid of in staat zijn om hulp te bieden, zijn bijvoorbeeld ook Awbz/wmo voorzieningen steeds kritischer naar hun product gaan kijken en is ondersteunende begeleiding op psycho sociale grondslag niet meer aan te vragen. Daardoor wordt de vraag om een diagnose mede bij de ouderenadviseurs
Kontext Jaarverslag 2008
8
neergelegd; iemand naar de psychiatrie verwijzen of naar psychogeriatrisch onderzoek of behandeling bij trauma’s, mondt uit in langdurige trajecten. Hulp inschakelen van vrijwilligers is vaak moeilijk omdat onder de cliënten van de ouderenadviseurs veel mensen zijn die grenzeloos met aangeboden hulp omgaan waardoor vrijwilligers overvraagd worden en afhaken. Professionele bemoeienis en zorg blijft dan noodzakelijk om de oudere in een extramurale setting te laten functioneren. Ook de toename van schuldenproblematiek en dan met name het intensieve traject van het voorbereiden van een aanvraag bij de Stadsbank, vraagt om een grote tijdsinvestering van de ouderenadviseurs. Deskundigheidsbevordering ouderenadviseurs Alle ouderenadviseurs zijn geschoold in psycho-somatiek. 2.4 Steunpunt Huiselijk Geweld Het Steunpunt (voorheen Advies en Meldpunt) Huiselijk Geweld is de voordeur tot de aanpak van huiselijk geweld in de veiligheidsregio Kennemerland. Bij het Steunpunt kan iedereen die met huiselijk geweld te maken heeft, hetzij privé of als professional, terecht voor informatie en advies. Het is een laagdrempelige voorziening voor slachtoffers, plegers, getuigen, intermediairs, professionals en overige betrokkenen bij huiselijk geweld. Het Steunpunt inventariseert de vraag om informatie of advies, om vervolgens op maat door te kunnen verwijzen naar de juiste instantie(s). Kontext verzorgt in opdracht van de regiogemeenten de coördinatie van het Steunpunt en biedt samen met maatschappelijk werkers van Midden-Kennemerland kortdurende hulp, verzorgt voorlichting, is belast met de coördinatie van het netwerk ouderenmishandeling Zuid-Kennemerland en neemt deel aan casuïstiekoverleggen. Uitvoeriger informatie over het Steunpunt is te vinden in het jaarverslag van het Steunpunt Huiselijk Geweld.
Kontext Jaarverslag 2008
9
3. Praktische Dienstverlening Onder praktische dienstverlening vallen de volgende werksoorten: Sociaal Raadslieden Schuldhulpverlening Buurtdiensten (buurtbeheer en dienstenwinkel, inclusief woningaanpassingen & leerwerktrajecten) Sociale activering Projecten Formulierenbrigade & Thuisadministratie 3.1 Sociaal raadslieden Sociaal Raadslieden bieden professionele sociaaljuridische dienstverlening in de vorm van informatie, advies en ondersteuning. Het aanbod is breed en waar nodig integraal. De dienstverlening is beschikbaar voor alle inwoners van Zuid-Kennemerland, maar richt zich voornamelijk op de meest kwetsbare burgers. Cijfers en Trends De Sociaal Raadslieden hebben in 2008 totaal 6130 hulpverleningen verricht. Dit is een stijging van 6,7 % ten opzicht van 2007. Aantal hulpverleningen Sociaal Raadslieden Jaar 2008 Bennebroek 27
2007 16
Bloemendaal
114
30
Haarlem
5626
5450
Haarlemmerliede - Spaarnwoude
27
45
Heemstede
225
89
Zandvoort
113
117
Totaal
6130
5747
De voornaamste trend binnen de werkzaamheden van de Sociaal Raadslieden betreft de stijging van het aantal langdurige contacten. Dit komt door de steeds complexere zaken waar de Sociaal Raadslieden mee geconfronteerd worden. Daarnaast is er een trend zichtbaar ten aanzien van een stijging van het aantal vragen/hulpverleningen per cliënt. Het aantal cliënten is stabiel. De meest besproken onderwerpen in 2008 zijn; sociale zekerheid (29,1%), belastingen (25,1%), consumentenzaken (10,9%) en huur/wonen (10,0 %). In het Loket In 2008 zijn de inloopspreekuren van de Sociaal raadslieden geïntegreerd in de spreekuren van Loket Haarlem. Centrale visie achter het loket is dat een herkenbare, brede, onafhankelijke advies-, informatie- en ondersteuningsfunctie beschikbaar moet zijn voor burgers. De participerende partijen leveren menskracht voor de bezetting van de informatiebalies van het loket. In het kader van de WMO zijn de Sociaal Raadslieden een logische samenwerkingspartner binnen het loket gebleken. In 2008 hebben de Sociaal Raadslieden 403 hulpverleningen gerealiseerd vanuit Loket Haarlem.
Kontext Jaarverslag 2008
10
Spreekuur Geestgronden Begin 2008 is gestart met een inloopspreekuur van Sociaal Raadslieden op Locatie Zuiderpoort van de Geestgronden. Inzet is het vroegtijdig aanpakken van zaken die de behandeling in de weg staan en/of door de behandeling /opname dreigen mis te lopen. Belangrijk neveneffect is dat de klanten bekend raken met het aanbod van de Sociaal Raadslieden, zodat zij na afloop van hun behandeling de weg weten te vinden naar de reguliere functies van Kontext. Gebleken is dat de laagdrempelige aanpak door binnen de muren van de Zuiderpoort aanwezig te zijn- een positief effect heeft. Inmiddels weten de behandelaars van de Zuiderpoort het spreekuur ook te vinden en vindt er wekelijks afstemming plaats tussen de Sociaal Raadsvrouw en de behandelaars. In 2008 zijn er totaal 182 hulpverleningen verricht binnen het spreekuur van de Geestgronden. In 2009 zal het inloopspreekuur gecontinueerd worden. 3.2 Formulierenbrigade De Sociaal Raadslieden worden bij hun werkzaamheden ondersteund door de Formulierenbrigade. De Formulierenbrigade biedt laagdrempelige dienstverlening aan Haarlemmers die moeite hebben met het invullen van formulieren en /of geen gebruik maken van voorzieningen waar zij wel recht op hebben. De Formulierenbrigade heeft een tweeledige doelstelling; naast hulp voor Haarlemmers bij het invullen van formulieren volgen de deelnemers van de Formulierenbrigade een leerwerktraject. In april 2008 hebben de deelnemers van de 1e groep (gestart in november 2007) hun opleiding aan het NOVA college afgerond. Van de 4 deelnemers die gestart zijn, is de helft vroegtijdig uitgestroomd. De overblijvers zijn hierna als consulent van de Formulierenbrigade gestart in de praktijk door, onder supervisie van sociaal raadslieden, inloopspreekuren te draaien op de Oostvest en in Loket Haarlem/Schalkwijk. In 2008 hebben de 2 consulenten van de Formulierenbrigade 214 formulieren ingevuld. In november 2008 is de tweede groep (8 aspirant-consulenten) van start gegaan, net als de eerste groep zijn zij gestart met een opleiding aan het NOVA college en stage lopen bij Kontext. 2 Kandidaten zijn in de eerste maand afgevallen omdat het traject toch niet passend bleek. Tot december 2008 was het traject met behoud van (WWB) uitkering. Sinds december vindt er verloning plaats via Werkpas B.V. (Paswerk). 3.3 Buurtbeheer / Dienstenwinkel In 2008 is een start gemaakt met het nieuwe concept Buurtdiensten, dat wil zeggen een intensievere samenwerking tussen Buurtbeheer en de Dienstenwinkel. In 2008 is het Teli-project (Tender Energiebesparing Lage Inkomens) afgerond. Vanuit het project zijn energiebesparende producten bij minima in Haarlem geïnstalleerd. In september is de Hamelinkschool geopend waar, naast het buurtservicepunt, ook een onderkomen werd gevonden voor de buurtbeheerder van de Slachthuisbuurt. Binnen buurtbeheer zijn telefoons met camera-toepassing geïntroduceerd waarmee een nieuwe werkwijze mogelijk werd; een verdere professionalisering van het vak buurtbeheer. Door de vastgelegde beelden uit de wijk , werd de communicatie met de opdrachtgevers en netwerkpartners, zoals Spaarnelanden, verbeterd. Op de vestiging van Buurtbeheer aan het Beatrixplein is in de zomer van 2008 gestart met een bewonersspreekuur voor vragen op het gebied van leefbaarheid door woningcorporatie Pré Wonen. In de Slachthuisbuurt, Meerwijk, Europawijk en Boerhaavewijk is door buurtbeheerders meegewerkt aan het realiseren van buurtinitiatieven zoals de straatspeeldag, de lentefrisactie en wijkschouwen met burgemeester en wethouders (teneinde informatie te geven over de knelpunten op het gebied van de speerpunten schoon, heel en veilig). In samenwerking met andere partijen heeft Kontext een waardevolle rol gespeeld tijdens netwerkbijeenkomsten van buurtbeheerbedrijven in Nederland. In Delftwijk is in het kader van Delftwijk 2020 door Buurtbeheer meegepraat en gedacht over het vormgeven en initiëren van bewonersparticipatie en betrokkenheid bij de wijk. Dit heeft geresulteerd in een wijkschouw, een lentefrisactie, een najaarsactie en een kerst sing-inn.
Kontext Jaarverslag 2008
11
Kontext buurtbeheer was verder betrokken bij de diverse wijkcontracten en daaruit voortkomende werkgroepen in de Haarlemse wijken Parkwijk, Dietsveld-Vogelbuurt, Boerhaavewijk, Meerwijk en Europawijk. In het kader van het wijkcontract Dietsveld Vogelbuurt is buurtbeheer door de gemeente benaderd voor het uitvoeren van beheer van de openbare ruimte. Dit project zal gestart worden in 2009. In september is er bij de Buurtdiensten gestart met de Maatschappelijke Stage KIB Kunst in de Buurt. Leerlingen van 3 Havo van het Teylercollege liepen een aantal middagen mee met buurtbeheer en de Dienstenwinkel. In de tussentijd ontwierpen zij nieuwe schilderijen ter vervanging van eerder gemaakte portiek-schilderijen Vanuit de Dienstenwinkel is een nadere samenwerking ontstaan met de woningcorporatie Ymere, waarvoor in 2009 een aantal projecten uitgevoerd zal worden. Het Troepersproject is in samenwerking met Stichting Dock in opdracht van de gemeente en de woningcorporaties nader vorm gegeven en geïmplementeerd in de wijken-aanpak van de gemeente Haarlem. Op uitnodiging van de gemeente Haarlem heeft Kontext de presentatie van de projecten PAK in de buurt en Sterrenvinder van de gemeente Deventer bezocht en zal zij in het nieuwe jaar meedenken over een dergelijk project voor de Haarlemse wijk Meerwijk. De afdeling Woningaanpassingen van Kontext heeft in 2008 1394 woningaanpassingen verricht De Dienstenwinkel heeft in 2008 591 klussen verricht. Het grootste percentage betreft tuinwerk (47%), kleine klusjes (22%), schilderen & behangen (10%), timmeren & montage (9%) en sanitair (6%). De overigen werkzaamheden bestonden uit verhuisklussen, wijkklussendiensten en elektraklussen. Buurtbeheer was in 2008 12.000 uren actief in verschillende wijken in Haarlem. 49% Van de uren is ingezet voor het woningbestand van Pré Wonen, 34% voor Ymere en 17% voor Elan wonen.
3.4 Schuldhulpverlening Het Bureau Schuldhulpverlening van Kontext verzorgt vooral het voortraject bij een schuldregeling bij problematische schuldensituaties. Veel cliënten die zich aanmelden voor schuldhulpverlening zijn feitelijk (nog) niet aan een schuldregeling toe omdat het achterliggende probleem niet is opgelost. In dergelijk gevallen worden cliënten door de gemeente Haarlem bij Kontext aangemeld voor een voortraject, met als doel cliënten klaar te maken voor een schuldenregeling. Dat gebeurt door de schuldensituatie te stabiliseren, met de cliënt te werken aan motivatie en gedragsverandering, budgetbeheer, inkomensreparatie, het inventariseren van schulden en het voorlopig treffen van regelingen. In 2008 zijn er –op verzoek van de Gemeente Haarlem- extra trajecten uitgevoerd voor klanten met een WWB uitkering. Daarnaast is in 2008 een andere invulling gegeven aan de duur van de trajecten (verlengd naar 12 maanden) en het aantal uren hulpverlening per traject (44 uur). Als gevolg van deze verlenging en doordat het aantal verwijzingen is toegenomen, is bij Schuldhulpverlening in 2008 weer een wachtlijst ontstaan. Aantal hulpverleningstrajecten Schuldhulpverlening 2008 Aantal Regulier Intakes 102 Positief afgesloten 27 Uitval 37 Trajecten in behandeling 108 Trajecten door naar 2009 61
Aantal WWB 31 15 16 50 27
Totaal 133 42 53 158 88
In 2008 zijn door Kontext op verzoek van de gemeente 29 algemene intakes voor schuldhulpverlening verzorgd. Tijdens deze intake vindt een eerste analyse plaats van de schuldensituatie, een taak die de gemeente Haarlem normaal zelf uitvoert.
Kontext Jaarverslag 2008
12
Cursus Omgaan met Geld In 2007 heeft de Gemeente Haarlem middelen beschikbaar gesteld voor het ontwikkelen en het geven van budgetcursussen. Vanuit deze middelen zijn in 2008 3 standaard budgetcursussen gegeven en 1 maatwerk cursus voor vrouwen die zijn opgevangen door de Blijfgroep. Ook is er in cursusvorm een aanbod ontwikkeld voor andere hulpverleners die meer willen weten over de methodiek van schuldhulpverlening. Eind 2008 is een start gemaakt met het ontwikkelen van een nieuw cursusaanbod: preventiecursussen voor Haarlemse jongeren, alsmede voor bepaalde groepen bijstandsgerechtigden. 3.5 Vrijwillige Thuisadministratie De doelstelling van het project Thuisadministratie is: Financiële dienstverlening geven aan mensen die tijdelijk of permanent niet in staat zijn zelfstandig de administratie bij te houden en hiervoor geen beroep kunnen doen op een sociaal netwerk.. Het project, dat samen met Humanitas wordt uitgevoerd, loopt sinds 2007. Sedert start van het project is er sprake van een sterke toename van de vraag. Steeds meer mensen kampen met administratieve problemen, met als gevolg dat ook op andere terreinen hun functioneren verslechterd en er schulden ontstaan. Bij de start in 2007 waren er 5 vrijwilligers en 10 cliënten, eind 2008 zijn er 174 cliënten en 24 vrijwilligers. Tot oktober 2008 was er een tekort aan vrijwilligers en is een wachtlijst ontstaan. De werving van (geschikte) vrijwilligers is een aandachtspunt. Overzicht klanten thuisadministratie Woonplaats Aantal cliënten Haarlem 148 Zandvoort 15 Overveen-Bloemendaal 3 Heemstede 3 Aerdenhout 1 Vogelenzang 1 Bennebroek 2 IJmuiden 1 3.6 Professionele Thuisadministratie voor ouderen Deze vorm van thuisadministratie is onderverdeel is drie verschillende diensten: Saneringen: hiervan is sprake indien de administratie voor langere tijd niet- of nauwelijks verwerkt is, waardoor een achterstand is ontstaat. In 2008 zijn er 13 saneringen uitgevoerd door de professionele thuisadministrateur. Abonnementen: iedere maand komt de medewerker van de thuisadministratie bij de klant langs om de administratie bij te werken. Veelal wordt een sanering opgevolgd door een abonnement. In 2008 bedroeg het aantal lopende abonnementen gemiddeld 31 stuks. Eenmalig contact: Hierbij is kortstondig de hulp en/of ondersteuning nodig bij het op orde krijgen van de administratie. In 2008 waren er 119 eenmalige contacten. 3.7 Sociale Activering & Trajectbegeleiding Sociale Activering heeft als doel om de klant op weg te helpen om actief te zijn in de ruimste zin van het woord. Het gaat hierbij o.m. om het inventariseren en aanpakken van problemen op diverse levensterreinen, het krijgen van (meer) contact met anderen, het oppakken van activiteiten (meedoen aan de samenleving!) zoals vrijwilligerswerk, een stage, of het volgen van een cursus. De klant wordt gemotiveerd om weer nuttig te zijn en om zich nuttig te voelen in de maatschappij. In 2008 zijn er gemiddeld 35 klanten begeleid. De medewerkers van Sociale Activering zijn ook betrokken bij de trajectbegeleiding van de deelnemers aan de Formulierenbrigade en de het leerwerktraject bij de Dienstenwinkel.
Kontext Jaarverslag 2008
13
4. Organisatie 4.1 Personeel algemeen In 2008 is veel geïnvesteerd in het efficiënter organiseren van de personeel- en salarisadministratie. Er is een medewerker personeelszaken aangenomen die later in het jaar ook de salarisadministratie heeft overgenomen. Het personeelsbestand is gestaag gegroeid naar 95 mensen (bijna 75 fte) op 31 december 2008. Er waren veel vacatures en ook intern zijn mensen doorgegroeid naar nieuwe functies. Kontext heeft een gezonde doorstroom van 16%. Een nieuwe functie is die van (inhoudelijk) werkbegeleider. Daarnaast is de teamleiderfunctie uitgebreid met twee personen (in deeltijd). De doelstelling om een betere verhouding van vaste- flexibele contracten te krijgen voor 2010 is al voor een groot deel gehaald; ultimo 2008 is de verhouding 81/19. Voor wat betreft de sociale doelstellingen is ook vooruitgang geboekt. Hoewel er nog geen formeel diversiteitbeleid is, is 19% van het personeelsbestand van niet- Nederlandse afkomst en heeft Kontext nog steeds een redelijk hoog aantal mannen (36%). De gemiddelde leeftijd is, zoals verwacht, licht gestegen naar 50 jaar en behoeft aandacht de komende jaren. Naast reguliere dienstverbanden heeft Kontext inmiddels 6 vrijwilligers in de functie van gastvrouw en 10 deelnemers aan het leerwerktraject Formulierenbrigade. In 2008 zijn 6 stagiaires aangenomen. Daarnaast verzorgt Kontext het werkgeverschap voor een medewerker van een stichting met ideële doelstellingen. Er is gewerkt aan de aanstelling en opleiding van een vertrouwenspersoon en aan een gedragscode voor medewerkers. Er is een veiligheidsbeleid ontwikkeld, gericht op het voorkomen van agressiesituaties. Ook is een regeling studiefaciliteiten vastgesteld en zijn alle teamleiders getraind op p&o taken in de lijn. 4.2 Werkbegeleiding In maart 2008 zijn de werkzaamheden van de inhoudelijk werkbegeleider voor de afdeling maatschappelijke dienstverlening gestart. De werkbegeleider binnen Kontext is een medewerker die (individuele) hulp- en dienstverleners begeleidt bij de dagelijkse praktijk. Enerzijds ondersteunt en stimuleert werkbegeleiding de beroepsmatige- en persoonlijke ontwikkeling van medewerkers. Anderzijds dienen de medewerkers door het uitvoeren van hun werk het instellingsdoel te realiseren. In grote lijnen dienen alle activiteiten het doel de kwaliteit van het uitvoerende werk (het primaire proces) te waarborgen en te verhogen, kortom op weg naar de HKZ certificering als kwaliteitslabel. 4.3. Personeel in cijfers FTE’s per 31-12-2008 MT Teamleiding, deels meewerkend Staf incl. Steunpunt Huiselijk Geweld Secretariaat en administratie Dienstenwinkel Maatschappelijke Dienstverlening Praktische Dienstverlening TOTAAL
3,56 5,55 4,47 4,75 27,25 28,71 74,29
Totaal 95 mensen Gemiddelde leeftijd: 50 Gemiddeld aantal jaren in dienst: 7.5 Nieuw in dienst: 15, uitstroom: 15 Aantal vacatures: 16
Kontext Jaarverslag 2008
14
Aantal mannen en vrouwen 34 mannen 36% 61 vrouwen 64% Overig personeel Stagiaires Gastvrouwen Deelnemers leerwerktraject Formulierenbrigade (2 lichtingen) Vrijwilliger Dienstenwinkel Vacatures
6 6 1 10 1 1
Verhouding vaste/ flexibele contracten 31-12-2008 Bepaald 18 Onbepaald 77 Totaal 95 Samenstelling personeelsbestand Totaal allochtoon waarvan niet- westers waarvan regulier in dienst
19% 81% 100% 19% 4% 17%
Ziekteverzuim 2008 Totaal 2008: 10.76% (2007 is herberekend op 9.22%). 4.4
Ontwikkelingen personeelsbeleid 2008 Vertrouwenspersoon opgeleid en aangesteld. Gedragscode vastgesteld. Uitbreiding p&o afdeling met medewerker personeelszaken. Veiligheidsbeleid, gericht op voorkomen agressiesituaties, vastgesteld. Trainingen Teamleiders: verzuimbegeleiding en p&o instrumenten. Regeling studiefaciliteiten vastgesteld.
4.5. Algemeen beleid 2008 Regeling vrijwilligers Onderzoek normatieve professionalisering maatschappelijke dienstverlening. Project ontwerpen Front- Office. Protocol Crisis en spoed, vastgesteld. Werkconferentie positionering en samenwerking vrijwilligers en professionals. 4.6 Financieel resultaat Zorgelijk in 2008 was het financiële resultaat van Kontext. Kontext opereert in een wereld waarin sprake is van marktwerking. Marktwerking wordt niet zo snel geassocieerd met Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening, maar in de dagelijkse praktijk is dat wel degelijk zo. Voor Kontext betekent dit dat het continu in moet spelen op de wisselingen in vraag en aanbod. Nieuwe producten moeten ontwikkeld worden en de vraag naar bestaande producten kan toenemen maar ook afnemen. Een complex geheel dat een goede monitoring vraagt van tal van variabelen. Variabelen die uiteindelijk het financiële resultaat van Kontext bepalen. Helaas is die monitoring en de daaruit te nemen maatregelen in 2008 niet goed gegaan. Het resultaat voor de belasting is €248.786 negatief. Dat is voor Kontext een fors verlies, hetgeen betekent dat 2009 vooral in het teken zal staan van het weer op orde brengen van de financiële organisatie, met als doel de financiële positie van Kontext snel
Kontext Jaarverslag 2008
15
te verbeteren. Hoewel er daardoor een pas op de plaats gemaakt moet worden, zal Kontext zich in 2009 ook inhoudelijk verder blijven ontwikkelen. Soms moet een organisatie van de nood een deugd maken. De resultaten van 2008 zijn aanleiding om sneller dan gedacht, Kontext organisatorisch en financieel in te gaan richten als een organisatie die flexibel is in het aanbod, maar wel met een solide bedrijfsvoering. Door het genoemde resultaat komt het eigen vermogen ultimo 2008 op €226.716 negatief. Om die reden zijn een aantal maatregelen getroffen om de continuïteit van Kontext naar de toekomst toe te waarborgen. Er is gesneden in het personeelsbestand, er is overleg geweest met de Gemeente Haarlem en de begroting 2009 is aangepast om op een positief resultaat uit te komen van €144.000. Eind 2010 moet het verlies van 2008 gecompenseerd zijn om in de jaren daarna het eigen vermogen snel op te bouwen.De resultaten over de eerste 8 maanden van 2009 zijn positief en conform de begroting. Voor nadere informatie verwijzen wij u naar de jaarrekening 2008.
Kontext Jaarverslag 2008
16
5. Ondernemingsraad 5.1 Algemeen De OR van Kontext bestaat uit 5 leden, conform de Wet op de Ondernemingsraden. Bij aanvang van 2008 waren dat:: Piet Roest, (voorzitter), Frank Smulders (secretaris), Gré Blauw, Tine Lambers en Jan Kuijpers. Ook dit jaar had de OR te maken met wijzigingen in de bezetting. In de loop van 2008 heeft Tine Lambers besloten zich om persoonlijke redenen uit de OR terug te trekken. Bovendien diende Jan Kuijpers de OR te verlaten wegens pensionering. Na het uitschrijven van tussentijdse verkiezingen hebben Joy Garside en Mustafa Kibar in september hun plaatsen overgenomen. Tevens heeft de OR in 2008 het OR-reglement op één punt aangepast:. Vanaf augustus 2008 zijn werknemers die 3 maanden bij Kontext werkzaam zijn, kiesgerechtigd of verkiesbaar voor de OR. Daarvoor bedroeg die termijn 6 maanden. 5.2 Instemming en advies In de wet is geregeld dat de OR het recht heeft om over een aantal zaken vooraf aan het management advies te geven over een voorgenomen besluit. Wanneer het gaat om zaken die arbeidsregelingen betreffen, is doorgaans zelfs de instemming van de OR vereist. Over de volgende zaken heeft de OR in de verslagperiode instemming gegeven: Het veiligheidsbeleid. Diverse functieomschrijvingen van nieuwe functies. Regeling studiefaciliteiten. Gedragscode interne klachtenprocedure bij ongewenste omgangsvormen. Wijziging van de vergoedingsregeling: kosten van mobiele telefoons. Al deze regelingen zijn tot stand gekomen na overleg tussen de directeur-bestuurder en de OR, waarbij in een aantal gevallen wijzigingen zijn aangebracht. In de loop van 2008 moest Kontext op zoek gaan naar een nieuwe directeur-bestuurder wegens vertrek van de toenmalige directeur. In de CAO is geregeld dat de OR advies moet geven bij de aanstelling van een nieuwe directeur-bestuurder. Dat advies moet ook zwaar wegen bij het aanstellingsbesluit. In de herfst van 2008 heeft een afvaardiging van de OR daarom een gesprek gehad met de beoogde nieuwe directeur. De OR heeft daarop een positief advies uitgebracht over de benoeming. 5.3 Overig overleg Naast het formele recht van advies of instemming heeft de OR ook op andere punten met het management overleg gevoerd. Belangrijke punten die onderwerp van gesprek zijn geweest waren: De jaarrekening 2007 en de begroting 2009. Verzuimbeleid en verzuimcijfers. De ontwikkeling van een Front Office. De positie van het Maatschappelijk Werk binnen de organisatie. 5.4 Externe deskundigen De OR heeft in 2008 geen gebruik gemaakt van haar recht om zich door externe deskundigen te laten bijstaan.
Kontext Jaarverslag 2008
17