Peer Gynt
Inhoud Voorwoord .....................................................................................................................................2 Inleiding ......................................................................................................................................... 3 Geluidsfragmenten en filmpjes .......................................................................................................4 Zingen met kinderen ...................................................................................................................... 5 Les 1: Wie is Peer Gynt? ..................................................................................................................8 Les 2: Bergkoning ......................................................................................................................... 11 Les 3: Muziek uit verschillende landen .......................................................................................... 14 Les 4: Drenkeling uit zee ............................................................................................................... 16 Les 5: Slotlied ............................................................................................................................. 178 Les 6: Generale repetitie ............................................................................................................... 20 Verwerkingsles ............................................................................................................................. 21 Bijlagen* Bijlage 1: Verhaal Peer Gynt .......................................................................................................... 22 Bijlage 2: Achtergrondinformatie .................................................................................................24 Bijlage 3: Informatie over Het Koninklijk Concertgebouw .............................................................26 Bijlage 4: Stripverhaal Peer Gynt ..................................................................................................29 Bijlage 5: Hardanger viool en gewone viool ................................................................................... 30 Bijlage 6: Wereldkaart .................................................................................................................. 31 Liedteksten* .................................................................................................................... 32 1. 2. 3. 4. 5.
Liedtekst Peer Gynt Lied Liedtekst De hal van de Bergkoning Liedtekst Arabische Dans Liedtekst Drenkeling uit zee Liedtekst Slotlied
Bladmuziek* .................................................................................................................... 37 1. 2. 3. 4. 5.
Peer Gynt Lied De hal van de Bergkoning Arabische Dans Drenkeling uit zee Slotlied
* Als u gebruik maakt van de digitale lesbeschrijving, kunt u deze onderdelen bekijken via de lespagina’s op educatie.concertgebouw.nl/peergynt
1
Voorwoord Peer Gynt is een muzikaal project voor de groepen 6 en 7 uit het primair onderwijs. Het beroemde stuk van componist Edvard Grieg staat tijdens het project centraal. De leerlingen zullen kennis maken met de muziek en met het bijzondere personage Peer Gynt. Regisseur Bart Oomen maakte een spetterende voorstelling, de liedteksten zijn geschreven door Ruben van Gogh
en de
arrangementen door Max Knigge. De muziek wordt verzorgd door het Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van Nuno Coelho. Freek den Hartogh, Ad Knippels en Channa Malkin zullen de personages vertolken tijdens de voorstelling. In dit lesmateriaal staan zes voorbereidende lessen beschreven waarin de leerlingen de liedjes en bewegingen leren die ze tijdens de voorstelling uitvoeren. De leerlingen zijn dus onderdeel van de uitvoering. Ook is er een verwerkingsles voor na het bezoek aan het concert. Voor een optimale beleving in Het Koninklijk Concertgebouw is het belangrijk dat de kinderen goed voorbereid naar het concert komen. Al het geluids- en filmmateriaal is te vinden op educatie.concertgebouw.nl/peergynt. Daar staat ook een digitale versie van dit lespakket. Het lesmateriaal is geschreven door Claudia Lotti. Wij wensen u en de leerlingen veel plezier toe tijdens de voorbereidende lessen en het concert.
2
Peer Gynt
Inleiding Binnenkort bezoekt u met uw klas de voorstelling Peer Gynt in Het Koninklijk Concertgebouw. Het gelijknamige muziekstuk van de Noorse componist Edvard Grieg staat hierin centraal. Tijdens het concert zullen de kinderen sommige stukken meezingen, of door middel van bodypercussie meespelen met het orkest. Om deze voorstelling straks een nog mooiere belevenis te laten zijn, ontdekt u via dit lespakket alles over de muziek die de leerlingen gaan horen en uitvoeren. Het verhaal Het verhaal van Peer Gynt vormt de basis van de voorstelling en is geschreven door Hendrik Ibsen (1828-1906). Het verhaal wordt in de eerste les geïntroduceerd en is gebaseerd op Noorse volksverhalen. Peer Gynt is het hoofdpersonage. Hij is een niet zo aardige jongen die altijd aan zichzelf denkt en heel impulsief handelt. Hij wordt daarom vaak vergeleken met een ui. Een ui heeft geen kern en alleen maar losse ‘schilletjes’. Peer Gynt heeft, net als een ui, ook geen kern, zo zeggen de mensen. Zijn leven bestaat uit losse, onsamenhangende activiteiten. En hij liegt vaak, omdat hij denkt dat hij daar zelf beter van wordt, maar leert tijdens zijn leven dat dit allerminst het geval is. Peer hoort vaak een stem die hem adviseert om problemen uit de weg te gaan of ‘eromheen te gaan’. Dat doet hij dan ook vaak: hij vlucht er voor weg. Uiteindelijk ziet Peer in dat dit helemaal niet prettig is en dat je problemen juist moet aanpakken om ze op te kunnen lossen. De muziek De muziek is geschreven door de Noorse componist Edvard Grieg (1843-1907) en hoort bij het toneelstuk uit 1867. De muzikale première was in 1876. De muziek is wereldberoemd geworden en wordt nog steeds vaak uitgevoerd. Regelmatig ook als instrumentale versie tijdens concerten. Tijdens de voorstelling in Het Concertgebouw zal een selectie van de muziekstukken te horen zijn. Geluidsfragmenten Op educatie.concertgebouw.nl/peergynt staan alle muziekfragmenten en liedjes die u nodig heeft om de voorbereidende lessen te kunnen geven. Per les is er een aparte lespagina. Daar vindt u ook instrumentale versies van de liedjes. Gebruik naarmate het concert dichterbij komt zoveel mogelijk de instrumentale versies. Filmmateriaal Op educatie.concertgebouw.nl/peergynt staan filmpjes van de bewegingen en bodypercussie die de leerlingen zullen gaan uitvoeren tijdens het concert. Deze worden voorgedaan om u en de leerlingen te helpen deze goed uit te voeren. Het is belangrijk dat de leerlingen uiteindelijk alle bewegingen kennen zonder dat ze naar een filmpje kijken, zodat ze de activiteiten zelfstandig kunnen uitvoeren.
3
Geluidsfragmenten en filmpjes U vindt de geluidsfragmenten en filmpjes op: educatie.concertgebouw.nl/peergynt Tracks 1. Opening smuziek 2. a. Peer Gynt Lied - couplet 1 b. Peer Gynt Lied - couplet 2 c. Peer Gynt Lied - couplet 3
bodypercussie zang zang zang
3. 4. 5.
Hal van de Bergkoning Hal van de Bergkoning Zonsopkomst
orkestversie zang luisterstuk
6. 7. 8.
Halling Arabische dans Arabische dans
luisterstuk orkestversie zang
9.
Drenkeling uit zee
zang
10. Slotlied 11. Slotlied Instrumentale versie liedjes 12. Peer Gynt lied 13. Hal van de Bergkoning 14. Arabische dans 15. Drenkeling uit zee 16. Slotlied
gesproken zang
pianoversie pianoversie pianoversie pianoversie pianoversie
Filmpjes 1. Bodypercussie Opening 2. Bodypercussie bij Hal van de Bergkoning 3. Bodypercussie bij Arabische dans 4. 5. 6. 7. 8. 9.
4
Het orkest Fluit en hobo Kennismakingsfilmpje Ad Kennismakingsfilmpje Freek Kennismakingsfilmpje Channa Filmpje Ad, Freek en Channa
Peer Gynt
Zingen met kinderen Zingen met kinderen zorgt voor plezier en een prettige sfeer in de klas. Onderstaande simpele tips kunnen u helpen om elke muziekles, hoe kort ook, weer voort te bouwen op de vorige en zo een positief resultaat bereiken. Waarom is het goed om met een groep kinderen te zingen? – Zingen zorgt voor het ontwikkelen van goede gewoontes. – Met zingen werk je naar een eindresultaat toe en worden de kinderen uitgedaagd om steeds een stapje verder te zetten. – Zingen zorgt voor plezier! Welke goede gewoontes kun je hanteren in de les? – Begin elke les met een warming-up (kijk voor tips bij het kopje warming-up). – Maak van zingen een regelmatig terugkerende activiteit en ga niet alleen zingen als extraatje als al het andere werk is gedaan. – Stimuleer de leerlingen om goed naar elkaar en naar het zingen te luisteren. Was het zuiver en zong iedereen tegelijk? – Stimuleer stilte van de leerlingen voor en na het zingen van elk lied. – Probeer eens verschillende vormen van stemgebruik uit, denk hierbij bijvoorbeeld aan typetjes: een boze heks, een verdrietige jongen, etc. Hiermee kan het komende verhaal ook mooi geïntroduceerd worden. – Zing (delen van) het lied op verschillende manieren: harder, zachter, met een ander ritme, fluisterend, het ritme klappend, enzovoort. – Zet sterke zangers bij elkaar, vanuit dit sterke groepje zangers krijgt de rest van de groep meer zelfvertrouwen. – Voeg bewegingen toe, bijvoorbeeld een klap of stap. – Articuleer duidelijk, streef naar goed verstaanbare klinkers en medeklinkers. – Werk met de leerlingen aan een houding waarbij ze steeds beter willen worden en beter willen leren zingen. – Werk toe naar een uitvoering, laat de groep meedenken over de uitvoering en de presentatie. Warming-up Een goede warming-up is erg belangrijk. Een warming-up is de start van de les, niet alleen om het lichaam en de stem op te warmen, maar ook om de aandacht en concentratie van de leerlingen te krijgen. Plezier is één van de belangrijkste dingen van een warming-up! Tijdens een warming-up komen de volgende aspecten voorbij: – Losmaken van stem en lichaam – Focus en concentratie – Versterken van het groepsgevoel – Ademhaling – Verhogen van de energie Enkele aandachtpunten tijdens een warming-up: – Variatie: zorg voor variatie in de warming-up zodat iedereen bij de les blijft. – Staan en zitten: wanneer leerlingen zingen moeten ze vrij kunnen bewegen om rustig en ontspannen te kunnen ademhalen. Staan tijdens het zingen heeft daarom de voorkeur boven zitten. – Oude bekende en nieuwe dingen: door terug te grijpen naar opdrachten en spelletjes die leerlingen al kennen versterkt u het groepsgevoel en kunnen de leerlingen ontspannen. Wissel deze oude bekende opdrachten en spelletjes af met nieuwe opdrachten en spelletjes zodat de leerlingen geïnteresseerd en enthousiast blijven.
5
Oefeningen voor de warming-up Op educatie.concertgebouw.nl/peergynt kunt u van een aantal van onderstaande oefeningen een filmpje bekijken. Houding en losmaken van het lichaam – Schud eerst alle lichaamsdelen met de leerlingen los, denk aan armen en benen maar ook aan handen, vingers, tenen, neus, ogen, etc. Hoe kun je deze lichaamsdelen afzonderlijk van de rest bewegen? Bedenk hier met de leerlingen oplossingen voor. – Laat de leerlingen in de juiste zanghouding staan; rechtop met de voeten op heupbreedte en het gewicht over beide voeten verdeeld, zodat je goed in evenwicht staat. Vraag de leerlingen in te ademen terwijl ze op hun tenen gaan staan en proberen het plafond aan te raken. Bij de uitademing laten zij hun hele lichaam naar beneden vallen en hun hoofd naar voren. – De leerlingen gaan nu weer rechtop staan en zorgen ervoor dat hun schouders los zijn, hun armen losjes langs hun lichaam hangen, hun knieën niet op slot staan en hun handen en kaak ontspannen zijn. – Wanneer de leerlingen zittend zingen, stimuleer dan dat zij rechtop zitten en alle lichaamsdelen ontspannen zijn. Ademhaling – De leerlingen ademen diep in en uit terwijl hun schouders ontspannen zijn. – Laat de leerlingen dan acht tellen inademen, hun adem twee tellen vasthouden en dan weer vier tellen uitademen. Herhaal dit een aantal keer. – Probeer eens om de leerlingen zonder geluid te laten inademen en veel geluid te laten maken bij het uitademen. Probeer het dan eens andersom, met veel geluid inademen en zonder geluid uitademen. – Herhaal de oefening nog eens, maar ‘sis’ nu op de uitademing. Door deze oefening worden leerlingen zich bewust van hoe je controle kunt hebben op de uitademing als je aan het zingen bent. – Als laatste oefening, in plaats van ‘sissen’, neuriën de leerlingen op de uitademing. Dan maken de leerlingen langzaam een ‘o’ van hun mond en zingen ‘o’. Hoe klinkt het met iedereen samen? Stemoefeningen – Iedereen schudt zijn armen, benen, voeten en alle andere lichaamsdelen en maakt bij elke beweging een geluid. Probeer eens lage en hoge geluiden, heeft dat effecten op de bewegingen? – De leerlingen gapen heel luidruchtig en rekken zich helemaal uit. Voelen ze zich nu ontspannen? – Zing met de kinderen een lange noot op bijvoorbeeld de klinker ‘oe’. Vraag hen te zingen als een operazanger. Laat de leerlingen dit uitproberen door de ruimte op te zoeken in de klas en met hun houding en gezichtsuitdrukking net te doen alsof ze operazangers zijn. Verander de klinker, naar ‘aa’ en ‘oo’. Welke klinker zingt het makkelijkst? – De leerlingen beelden in dat ze een heks zijn of een zoemende mug en maken daarbij een hoog nasaal geluid. Het geluid wordt langzaam een ‘a’. Houd deze ‘a’ even vast. Focus en versterken van het groepsgevoel – Geef een klap in de handen in de richting van de leerling aan de rechterkant. Deze leerling geeft de klap door aan de volgende, net zo lang tot de klap de hele kring is rond geweest. Samen moeten de leerlingen ervoor zorgen dat de klap in hetzelfde ritme blijft, of versnelt, of juist vertraagt. Je kunt de oefening moeilijker maken door een klap beide richtingen uit te geven. – Tel tot drie en laat alle kinderen hun naam zeggen met een zelf bedachte beweging erbij. Ga daarna de kring rond, ieder kind mag zijn naam met
6
Peer Gynt
beweging voordoen, waarna de rest van de klas het zo goed mogelijk na probeert te doen. Algemene tips In de lessen wordt het aanleren van de liedjes aangeboden door middel van voor- en nazingen. U zingt dan een regel voor en de leerlingen herhalen deze. Probeer de leerlingen steeds te laten luisteren naar de melodie en de tekst. Dit stimuleert u door middel van voor- en nazingen en door de leerlingen vooraf een luisteropdracht mee te geven, bijvoorbeeld; ‘wat heeft het kind in het lied allemaal al gedaan?’. Leerlingen leren veel door herhaling. Daarom raden wij u aan om de liedjes regelmatig in de klas te laten horen en de geleerde liedjes veel te herhalen. Dit is wenselijk voor het goed kennen van de liedjes. Jonge kinderen Ook met jonge leerlingen is het belangrijk om goed in te zingen. Om de stemmen van de leerlingen op te warmen kunt u bijvoorbeeld korte melodieën voorzingen, de leerlingen herhalen deze. Een andere oefening is dat de leerlingen uw vinger volgen. Vertel de leerlingen dat het een vlieg is en dat ze met de beweging mee mogen zingen. Omhoog betekent hoger zingen, omlaag betekent lager zingen. Bodypercussie Voor het aanleren van de bodypercussie kunnen dezelfde stappen gehanteerd worden als bij het aanleren van een lied. Over het algemeen wordt de papegaaitechniek het meest gebruikt voor het aanleren van bodypercussie. Hierbij speelt de leerkracht een gedeelte voor, waarna de leerlingen dit herhalen. Deel de bodypercussie in kleinere stukken op. Speel eerst de aangeleerde delen achter elkaar door, alvorens een volgend deel aan te leren. Let altijd op de kwaliteit en speelwijze van de verschillende klanken: Borst: diepe klank Bovenbeen: feller, hoger geluid Klap: stevige aanslag Stamp: diepe klank en ‘in de grond’ gespeeld Verder is het, net als bij zingen, van belang dat de leerlingen gelijk en energiek spelen. Hoe strakker u het ritme met uw klas instudeert, hoe mooier het straks in Het Concertgebouw klinkt.
Wij wensen u en de leerlingen veel plezier tijdens de voorbereidende lessen en de voorstelling.
7
Les 1: Wie is Peer Gynt? Nodig − − − − − − − − − − −
Bijlage 1: Verhaal Peer Gynt Bijlage 2: Achtergrondinformatie Bijlage 3: Het Koninklijk Concertgebouw Virtual Tour via www.concertgebouw.nl (onder Beleef meer) Film 1: Bodypercussie Opening Film 4: Het orkest Film 6 t/m 9: Kennismakingsfilmpjes zangers Track 1: Openingsmuziek Track 2: Peer Gynt Lied Liedtekst 1: Peer Gynt Lied Optioneel: een ui en een mesje
Tijd −
Ongeveer 60 minuten
Voorbereiding − Lees het verhaal uit bijlage 1. − Lees de informatie uit bijlage 2 en 3. − Zorg dat u de bewegingen bij de openingsmuziek kent (film 1). − Zorg dat u het Peer Gynt Lied kent (track 2). − Bekijk film 4 en 6 t/m 9. Introductie Vertel de leerlingen dat ze binnenkort Het Koninklijk Concertgebouw gaan bezoeken. Wie weet er wat dat is? Wie is daar wel eens geweest? Gebruik voor meer informatie over Het Concertgebouw bijlage 3. Bekijk met de kinderen via het digibord de Virtual Tour door Het Concertgebouw via www.concertgebouw.nl onder ‘Beleef meer’. Laat een leerling de tour leiden, deze mag de verschillende plekken in het gebouw aanklikken. Het concert zal plaatsvinden in de Grote Zaal. In Het Concertgebouw zal een bijzondere gast aanwezig zijn: Peer Gynt. De kinderen gaan kijken naar de Peer Gynt Show. Peer Gynt is heel beroemd geworden om zijn bijzondere levensverhaal. Bij zijn verhaal hoort muziek, die is geschreven door de Noorse componist Edvard Grieg. Die muziek zullen de leerlingen in Het Concertgebouw gaan horen en natuurlijk gaan de leerlingen ook meedoen! In de komende lessen zullen de leerlingen daarom kennismaken met het verhaal van Peer Gynt en de muziek die daarbij hoort. Ze zullen liedjes en bewegingen instuderen. Kern Verhaal Peer Gynt Vertel het hele verhaal van Peer Gynt. Lees het voor uit bijlage 1 of vertel het in eigen woorden. Bespreek het verhaal met de leerlingen. Is dit een waar gebeurd verhaal? Wat vinden jullie van Peer Gynt? Wat zouden jullie Peer Gynt adviseren? Waarom heeft Peer de neiging om om problemen heen te gaan? Werkt deze manier van problemen oplossen? Doe jij dat ook wel eens? Waarom? Helpt dat? Peer Gynt wordt wordt vaak vergeleken met een ui. Waarom denken jullie? Een ui heeft geen kern en alleen maar lossen ‘schilletjes’. Peer Gynt heeft, net als een ui, ook geen kern, zo zeggen de mensen. Zijn leven bestaat uit losse, onsamenhangende activiteiten. (laat dit eventueel zien met een echte ui)
8
Peer Gynt
Bodypercussie Opening Tijdens het concert zullen de leerlingen gaan meespelen op de openingsmuziek. Niet op muziekinstrumenten, maar met hun lijf als muziekinstrument. Leer de leerlingen onderstaande bewegingen in delen aan, met behulp van film 1. 4 tellen 4 tellen 4 tellen 4 tellen 8 tellen 8 tellen
4 tellen 4 tellen 4 tellen 4 tellen 8 tellen 4 tellen Tot het eind
Stamp- klap-stamp-klap Sla snel op de knieën Stamp-klap-stamp-klap Sla snel op knieën Veeg vingers langs elkaar Klap op de maat van de muziek (begin met vingertoppen en ga geleidelijk over in klappen, zodat het steeds harder wordt) 1. knip links | 2. rust | 3. knip rechts | 4. rust Tik met twee handen op 1. Hoofd 2. Schouder 3. Buik 4. Been 1. knip links | 2. rust | 3. knip rechts | 4. rust Tik met twee handen op 1. Hoofd 2. Schouder 3. Buik 4. Been Wrijf over been Stamp-klap-stamp-klap Sla op knieën, begin zacht en dan steeds harder. Eindig met handen omhoog
Voer de bewegingen vervolgens zonder film uit op de muziek van track 1.
Peer Gynt Lied aanleren Het Peer Gynt Lied (track 2) zal tijdens de voorstelling meerdere keren terugkomen. Het bestaat uit een refrein en 3 coupletten (zie liedtekst 1). Soms zingen de kinderen alleen het refrein, soms zingen ze er één van de coupletten achteraan, afhankelijk van waar ze zijn in het verhaal. Leer eerst het refrein aan. Begin me het spreken van de tekst in het goede ritme. Gebruik hierbij liedtekst 1. Herhaal dit een aantal keer. Voeg vervolgens de melodie toe en zing het refrein. Leer vervolgens couplet 1 t/m 3 (track 2a-b-c) aan op dezelfde manier. Deze coupletten worden op verschillende momenten in de voorstelling gezongen, steeds voorafgegaan door het refrein. Soms wordt het refrein ook los gezongen. Zorg dat de kinderen het lied uiteindelijk uit het hoofd kunnen zingen. Zangers Bekijk film 6 t/m 9 om kennis te maken met de zangers die straks op het podium zullen staan. Bespreek na elk filmpje kort wat er is verteld en wat de verwachtingen van de kinderen zijn naar aanleiding van het zien van het filmpje.
9
Orkest Tijdens het concert in Het Concertgebouw zal de muziek gespeeld worden door een groot orkest. – Wat is dat? – Welke instrumenten spelen er in een (symfonie)orkest? (o.a. violen, celli, dwarsfluit, klarinet, trompet) – Waarom staat er altijd iemand voor het orkest? (om te zorgen dat iedereen in het orkest tegelijk speelt) – Hoe heet die persoon? (de dirigent) – Etc. Bekijk film 4 over het orkest. Bespreek daarna met de leerlingen wat ze hebben gezien en wat hen is opgevallen.
Afsluiting Voer het geleerde lied nogmaals uit, indien al mogelijk met de instrumentale versie (track 12). Extra Stripverhaal Peer Gynt Laat de leerlingen een stripverhaal tekenen over het leven van Peer Gynt. Gebruik hiervoor bijlage 4. Ze kunnen in het eerste vakje een tekening maken en de strip na de volgende lessen aanvullen. Elfje schrijven Laat de leerlingen een gedicht van elf woorden schrijven over Peer Gynt. Wie is hij? Waar komt hij vandaan? Wat voor persoon is het? Wat heeft hij allemaal meegemaakt? De antwoorden op deze vragen kunnen de leerlingen in hun gedicht verwerken. Een elfje ziet er als volgt uit: 1 woord 2 woorden 3 woorden 4 woorden 1 woord
10
Peer Gynt
Les 2: Bergkoning Nodig − − − − −
Bijlage 1: Verhaal Peer Gynt Track 3, 4, 5 en 13 Film 2: Bodypercussie Hal van de Bergkoning Film 5: Fluit en hobo Liedtekst 2: Hal van de Bergkoning
Tijd −
Ongeveer 45 minuten
Voorbereiding − Zorg dat u het lied Hal van de Bergkoning kent (track 4). − Beluister Zonsopkomst (track 5). − Bekijk film 5. Introductie In de vorige les hebben de kinderen kennis gemaakt met het verhaal van Peer Gynt. Wie kan er vertellen wat er allemaal gebeurde in het verhaal? Lees het volgende stuk uit het verhaal nog eens voor: Weer vlucht Peer naar de bergen, waar hij herderinnen ontmoet die hem wel interessant vinden. Peer praat en flirt met de herderinnen en dan ziet hij de dochter van de trollenkoning. De Trollenprinses is heel rijk en Peer vindt haar heel leuk en interessant, dus vraagt haar… ‘Wil je met me trouwen?’ ‘Graag!’ zegt de Trollenprinses ‘maar dan zal je wel in een trol veranderen…’ De Trollenprinses neemt Peer mee naar het huis van haar vader, de Bergkoning, maar hij vindt Peer helemaal geen goede keuze voor zijn dochter. Waarom trouwt ze met zo´n rare man? Wat vinden de kinderen hiervan? Zou jij trouwen met iemand die je net kent? Wat is de reden om met iemand te trouwen? Zou jij in een trol willen veranderen? Waarom denk je dat Peer met de Trollenprinses wil trouwen? Kern
Peer komt dus terecht in de wereld van de trollen. Hoe denken de leerlingen dat een trollenwereld eruit ziet? En wat voor muziek zou er passen bij een trollenwereld? (donkere, grauwe muziek) De componist Edvard Grieg heeft bij de trollenwereld de volgende muziek geschreven: beluister track 3. Wat valt de kinderen op? (de muziek begint zachtjes en mysterieus, daarna wordt de muziek steeds harder en uitbundiger)
Lied Hal van de Bergkoning instuderen In het tweede gedeelte van Hal van de Bergkoning wordt ook gezongen. Het zijn de trollen die Peer toezingen. De leerlingen zullen tijdens het concert even in trollen veranderen en gaan meezingen. Leer het lied aan met behulp van track 4. Behandel eerste het ritme en voeg daarna de toonhoogtes toe. Ritme instuderen: U kunt de leerlingen de tekst eerst in het juiste ritme laten opzeggen. Doe een stukje voor en de leerlingen doen dit na. Doe steeds een langer stukje voor, totdat het hele ritme goed gaat en het hele lied opgezegd kan worden. U kunt dit nu als rap met de klas uitvoeren. Toonhoogtes instuderen: beluister het fragment en vraag de leerlingen op welk woord de toonhoogte voor het eerst verandert. En op welke woorden verandert de toonhoogte nog meer? Leer daarna de melodie aan door middel van voor- en nazingen.
11
Bodypercussie Hal van de Bergkoning aanleren Tijdens het intro van de Hal van de Bergkoning zullen de kinderen tijdens het concert bodypercussie uitvoeren. Daarvoor studeert u onderstaande ritmes in. Gebruik film 2 om de ritmes in te studeren en leer deze bij voorkeur zelf aan de kinderen aan. Ritme 1 Ritme 2 Ritme 3 Ritme 4
8 tellen 8 tellen 8 tellen 8 tellen
4x knie, 2x klap, 2x knip Loop in de maat op je plaats Borst-klap-borst-klap ; Borst-klap-borst-klap 16 x klappen (snelle beweging)
Laat de klas eerst allemaal tegelijk hetzelfde ritme uitvoeren (ritme 1), eerst zonder en daarna met muziek (track 3). Doe hetzelfde voor ritme 2 t/m 4. Let erop dat de uitvoering van de ritmes echt gelijk gaat. Als dit goed gaat kan de helft van de klas ritme 1 uitvoeren, terwijl de andere helft ritme 2 uitvoert. Doe ditzelfde voor ritme 3 en 4. Ga zo door, totdat de klas 4 verschillende ritmes uitvoert op de muziek van track 3. Let er hier ook op dat de uitvoering van de ritmes echt gelijk gaat: laat de kinderen goed naar elkaar luisteren. Tijdens het concert zal worden aangegeven welk(e) ritme(s) de kinderen kunnen uitvoeren.
Zonsopkomst Na de donkere trollenwereld komt de zon op en verdwijnen de trollen. Hoe zou muziek klinken waarmee een zonsopkomst wordt uitgebeeld? Beluister track 5 en laat de kinderen benoemen waarom deze muziek goed past bij de zonsopkomst. (fluit, hobo en daarna violen verklanken de zonnenstralen; de muziek is rustig: lekker om wakker worden; etc.) Er zijn twee instrumenten die als het ware met elkaar praten in deze muziek. Welke instrumenten zijn dit? (fluit en hobo). Bekijk film 5 waarin de kinderen dit gesprekje kunnen horen. Beluister track 5 nogmaals, zodat de leerlingen gericht kunnen luisteren naar dat wat net is besproken en het gesprek van fluit en hobo in het geheel kunnen horen. Afsluiting Herhaal het lied Hal van de Bergkoning inclusief de ritmes van het begin. Geef de kinderen vooraf het nummer van het ritme dat zij gaan uitvoeren. Gebruik hierbij de instrumentale versie (track 13). Herhaal het Peer Gynt Lied en bodypercussie op de openingsmuziek uit les 1. Extra Stripverhaal Laat de kinderen verder werken aan het stripverhaal van les 1. Trol kleien Vraag de leerlingen hoe zij denken dat een trol eruit ziet. Laat via het digibord verschillende plaatjes/type trollen zien, ter inspiratie. Laat de leerlingen uit een stuk klei een trol kneden (grote neus, grote oren, gekromde rug etc.), met kleigereedschap kunnen ze daarna de figuren versieren (haren, motief op kleding etc.).
12
Peer Gynt
Choreografie: deze zullen de kinderen tijdens het concert niet uitvoeren. Laat de leerlingen in 3 groepen een choreografie verzinnen op de muziek van de Zonsopkomst (track 5 tot minuut 1:42) . Elke groep vertolkt een instrumentgroep: Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 3: violen Laat elke groep op 2x8 tellen bewegingen verzinnen. De muziek is langzaam, dus laat de leerlingen langzame bewegingen verzinnen. Voer de choreografie als volgt uit: 8 tellen 8 tellen 8 tellen 8 tellen 2 tellen 2 tellen 1 tel 1 tel 1 tel 1 tel 8 tellen 8 tellen 2 tellen 4 tellen
Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 1: fluit Groep 2: hobo Groep 3: violen Groep 3: violen Groep 3: violen Allen
4 tellen 1 tel
Allen Allen
1 tel 1 tel
Allen Allen
1 tel 8 tellen
Allen Allen
Eigen bedachte bewegingen Eigen bedachte bewegingen Eigen bedachte bewegingen Eigen bedachte bewegingen Maak cirkel boven hoofd (van links naar rechts) Maak cirkel boven hoofd (van rechts naar links) Beweeg armen op schouderhoogte naar links Beweeg armen op schouderhoogte naar rechts Beweeg armen op schouderhoogte naar links Beweeg armen op schouderhoogte naar rechts Eigen bedachte bewegingen Eigen bedachte bewegingen Armen van opzij naar boven bewegen Beweeg armen in golvende beweging van boven naar beneden Vlieg als een vogel, steeds hoger Beweeg armen in golvende beweging van boven naar beneden Vlieg als een vogel Beweeg armen in golvende beweging van boven naar beneden Vlieg als een vogel Vrije improvisatie tot het eind (minuut 1:42)
Zonsopkomst schilderen Laat de leerlingen een zonsopkomst schilderen. Zorg dat de leerlingen een duidelijke horizon maken als uitgangspunt voor hun schilderij. Onderaan het schilderij kunnen de leerlingen in blauwtinten de zee schilderen of in groen/bruintinten een berglandschap. Daarboven komt in geel/rood/oranje-tinten de zon op. Laat de leerlingen de verschillende kleuren zo mengen dat ze mooi in elkaar overlopen.
13
Les 3: Muziek uit verschillende landen Nodig − − − − −
Track 6, 7, 8 en 14 Film 3: Bodypercussie Arabische Dans Liedtekst 3: Arabische Dans Bijlage 5: Hardanger viool en gewone viool Bijlage 6: Wereldkaart
Tijd −
Ongeveer 45 minuten
Voorbereiding − Beluister het luisterstuk Halling (track 6). − Zorg dat u het lied Arabische dans kent (track 8), inclusief bodypercussie (film 3). Introductie Wie kan er vertellen wat er tot nu toe allemaal gebeurde in het verhaal van Peer Gynt? Waar waren we gebleven in het verhaal? Peer Gynt besluit op reis te gaan. En in verschillende landen hoor je verschillende muziek. Kunnen de leerlingen voorbeelden geven van muziek die bij een bepaald land of een bepaalde cultuur hoort (bijvoorbeeld accordeon bij Frankrijk, djembé bij Afrikaanse muziek, samba bij Brazilië, zigeunermuziek uit Oost-Europa)? Op de lespagina staan een aantal filmpjes als voorbeeld. Op de wereldkaart (bijlage 6) kunt u de landen aanwijzen. Kern Luisteropdracht: Noorse volksmuziek Beluister track 6. Aan welk land denken de leerlingen bij het horen van deze muziek? En waarom? (Bijvoorbeeld: Ierse/Schotse muziek, door de combinatie van tonen klinkt de viool een beetje zoals een doedelzak. Maar eigenlijk is het Noorse muziek) Dit stuk, onderdeel van het muziekstuk Peer Gynt, wordt gespeeld op een Hardanger viool, een viool die behalve de gewone 4 snaren waar je met je vingers op speelt ook 4 resonanssnaren heeft die meetrillen, die raak je dus niet aan. Daardoor komt er meer geluid uit dan uit een gewone viool en is er een doorgaande toon te horen als basisgeluid. Deze viool is typisch voor de Noorse volksmuziek en zal bij het concert ook te zien en te horen zijn. Bekijk via bijlage 5 de verschillen tussen een Hardanger viool en een gewone viool. Beluister het fragment nogmaals, zodat de leerlingen gericht kunnen luisteren naar dat wat net is besproken. Luisteropdracht: Arabische muziek Lees het volgende stuk uit het verhaal voor: Na een lange reis komt Peer in Noord-Afrika terecht waar hij een nieuw bestaan op wil bouwen. Daar werkt hij hard om zo rijk mogelijk te worden. Hij wil uiteindelijk keizer worden, want dat heeft hij aan zijn moeder beloofd. De manier waarop hij geld verdient is niet zo netjes, hij verkoopt namelijk slaven. In Afrika ontmoet Peer het meisje Anitra. Anitra vindt Peer leuk en noemt hem haar prins. Beluister track 7. Aan welk land denken de leerlingen bij het horen van deze muziek? En waarom? (Een Arabisch land, de fluiten spelen een melodie waarin de toonsafstanden anders zijn dan in de ‘Nederlandse’ muziek. Daarom klinkt het Arabisch)
14
Peer Gynt
Beluister het fragment nogmaals, zodat de leerlingen gericht kunnen luisteren naar dat wat net is besproken.
Lied Arabische dans instuderen Tijdens het concert zullen de kinderen het lied Arabische dans meezingen. Studeer met behulp van track 8 de zang in: Laat de kinderen in het lied twee onderdelen ontdekken. Het onderdeel dat begint met De prins is gekomen en het onderdeel dat begint met We heten je graag welkom. Wat is bij deze stukjes het verschil in de muziek? (Het eerste stukje is meer ritmisch, het tweede stukje heeft meer melodie.) En wat gebeurt er met de tekst? (In het eerste stukje begint de tekst steeds met de prins, in het tweede stukje is de tekst steeds anders) Studeer het lied in door middel van voor- en nazingen. De kinderen zingen alleen het dikgedrukte deel (zie liedtekst 3). Leer eerst de stukjes aan die beginnen met De prins is gekomen. Bodypercussie Arabische dans instuderen Tijdens het lied zullen de leerlingen op bepaalde momenten bodypercussie uitvoeren. Leer de bodypercussie zelf aan met behulp van film 3, maar leer deze bij voorkeur zelf aan de leerlingen aan. Tekst Bodypercussie Prins is gekomen Prins van haar dromen Prins is gekomen Prins van haar dromen
Klap 5x op het ritme van de tekst Klap 5x op het ritme van de tekst Klap 5x op het ritme van de tekst Klap 5x op het ritme van de tekst
We heten je graag welkom...
-
Instrumentaal 4 tellen De prins is gekomen Instrumentaal 4 tellen De prins van haar dromen Instrumentaal 1 tel De prins is… Instrumentaal 1 tel …gekomen Instrumentaal 1 tel De prins van… Instrumentaal 1 tel … haar dromen
Klap op Borst (1x) – klap in hand (3x) Geen beweging, alleen zang Klap op Borst (1x) – klap in hand (3x) Geen beweging, alleen zang Stamp met rechtervoet Geen beweging, alleen zang Stamp met linkervoet Geen beweging, alleen zang Stamp met rechtervoet Geen beweging, alleen zang Stamp met linkervoet Geen beweging, alleen zang
We heten je graag welkom… Afsluiting Herhaal de bewegingen en de liedjes uit les 1 en 2. Gebruik voor de bewegingen zo min mogelijk de filmpjes, zodat de kinderen zelfstandig weten wat ze moeten doen. Gebruik zoveel mogelijk de instrumentale pianoversies bij het zingen. Extra Muziek uit verschillende landen Laat de kinderen in groepjes een land kiezen met een duidelijke muziekstijl en laat ze daarover informatie opzoeken op internet. Aan de klas presenteren ze de verschillende kenmerken van de muziek en laten voorbeelden horen. Stripverhaal Laat de kinderen verder werken aan het stripverhaal van les 1.
15
Les 4: Drenkeling uit zee Nodig − − − −
Track 9 en 15 Track 1 en 12 t/m 15 (herhaling liedjes+bodypercussie) Liedtekst 4: Drenkeling uit zee Bijlage 6: Wereldkaart
Tijd −
Ongeveer 30 minuten
Voorbereiding − Zorg dat u het lied Drenkeling uit zee kent (track 9). Introductie Wie kan er vertellen wat er tot nu toe allemaal gebeurde in het verhaal van Peer Gynt? Waar waren we gebleven in het verhaal? Lees het volgende stuk uit het verhaal nog eens voor: Maar ook Anitra wordt boos op Peer omdat hij leugens vertelt. Ze stuurt Peer weg. Peer weet niet meer wat hij moet doen. Niemand wil hem meer, hij is helemaal alleen. Wat moet hij doen? Hij denkt terug aan zijn dorp in Noorwegen en aan Solveig, aan wie hij zeker 40 jaar niet heeft gedacht. Zou Solveig nog wel eens aan Peer denken en nog steeds verliefd op hem zijn? ‘Ik ga naar huis,’ denkt Peer, ‘Ik ga Solveig zoeken. Misschien geeft ze nog om mij en vindt ze me nog leuk.’ De reis van Afrika naar Noorwegen is lang en Peer komt in een storm terecht op zee. De zee gaat tekeer, het waait vreselijk hard en het schip waarop Peer zit vergaat en zinkt. Peer kan zich nog net aan een stuk hout vastklampen. Als drenkeling overleeft hij het. Hij reist verder naar Noorwegen en gaat nadenken. Wat heb ik gedaan? Hij hoort allerlei stemmen die zeggen: ‘Peer, je hebt Ingrid in de steek gelaten, je hebt Anitra alleen achter gelaten, je hebt gelogen Peer. Loop toch niet eens weg!’ Peer komt er achter dat het allemaal zijn eigen schuld is. Steeds als het moeilijk was, ging hij weg, ging hij er omheen en pakte hij zijn problemen niet aan. Laat op de wereldkaart (bijlage 6) zien hoe Peer moest reizen van Afrika naar Noorwegen. Hoe zouden de kinderen het vinden om van Afrika naar Noorwegen met de boot te gaan? En hoe zou je reageren als je in een storm op zee terecht zou komen? Gelukkig heeft Peer Gynt het overleefd. Het lied dat de kinderen in deze les leren gaat over Peer als drenkeling. Kern Drenkeling uit zee aanleren. Luister met de kinderen naar track 9 en bespreek de volgende luistervragen: − Wat voor gevoel krijgen de kinderen bij dit lied? (waarschijnlijk droevig) − Hoe komt dat? (de muziek is langzaam en voelt zwaar) Leer vervolgens het lied aan door middel van voor- en nazingen. Zing het lied eerst zin voor zin voor. De kinderen zingen de zin steeds na. Zing vervolgens twee zinnen voor die de kinderen allebei nazingen. Zing het lied daarna met track 9 en als dit goed gaat met de instrumentale versie (track 15)
16
Peer Gynt
Afsluiting Herhaal alle liedjes en bewegingen uit de vorige lessen met behulp van de instrumentale versies (track 12 t/m 15) en herhaal de bodypercussie op de openingsmuziek (track 1). Extra Stripverhaal Laat de kinderen verder werken aan het stripverhaal van les 1. Verhaal afschrijven Laat de kinderen een verhaal schrijven over hoe zij denken dat het verder gaat met Peer Gynt nadat hij de schipbreuk heeft overleefd.
17
Les 5: Slotlied Nodig − Track 10, 11 en 16 − Liedtekst 5 Tijd −
Ongeveer 30 minuten
Voorbereiding − Zorg dat u het Slotlied kent. − Oefen het spreken van de tekst van het Slotlied in het goede ritme (track 10). Introductie Wie kan er vertellen wat er allemaal gebeurde in het verhaal van Peer Gynt? Wat vinden de kinderen van het leven van Peer Gynt, zouden ze zelf zo’n leven willen hebben? Waarom wel/niet? Wat zouden zij Peer Gynt adviseren om anders te doen? Hoe het verhaal gaat aflopen zullen de kinderen zien tijdens de Peer Gynt Show in Het Concertgebouw. En bij een show hoort natuurlijk een mooi slotlied dat de kinderen in deze les gaan leren. Kern Luisteropdracht Slotlied Luister met de kinderen meerdere keren naar track 11 en bekijk daarbij liedtekst 5. Stel per keer één luistervraag: − Wat valt op aan de melodie van de eerste twee zinnen? (deze is helemaal hetzelfde, op de tweede lettergreep na) − Welke zinnen zijn qua melodie hetzelfde als de eerste twee zinnen? (Jaar na jaar … ware ik) − Wat is het verschil in melodie tussen de stukjes Als je niet weet…en straf en Blind voor liefde…ogenblik? (De melodie is hetzelfde, alleen aan het eind gaat de melodie de eerste keer (en straf) omlaag en de tweede keer (ogenblik) omhoog.) Slotlied aanleren Leer eerst het ritme van de eerste twee regels aan, door de tekst te spreken. Bekijk het schema in liedtekst 5 onderaan. Laat de klas langzaam en in een vast tempo tot 4 tellen en spreek de tekst op onderstaande tellen. (Oefen dit vooraf zelf met track 10, waarin het juiste ritme wordt voorgesproken.) Op de tellen met een sterretje gebeurt er niets. De tweede lettergreep in een vakje zit altijd dichtbij de lettergreep die volgt, zodat er een gesprongen ritme ontstaat (lang-kort-lang)
18
1 * schil voor * le -ven Draai daarna om: goede moment.
2 Schil voor schil Pel -de af u telt tot vier en
3 schi* Pee* de kinderen spreken
4 -il voor * -er zijn * de tekst op het
Peer Gynt
Doe hetzelfde met de eerste twee regels van het tweede couplet, dit is e hetzelfde ritme (2 deel van track 10): 1 2 3 4 * Jaar na jaa-ar na jaar na jaar * * * Zocht hij naa-ar zijn wa -re ik * *
Leer vervolgens de melodie aan van deze twee stukjes door middel van voor- en nazingen. Dit zijn de eerste twee zinnen van elk couplet. De melodie is voor beide stukjes hetzelfde. Let op dat de tweede zin steeds alleen op de tweede lettergreep anders is dan de eerste zin. Leer vervolgens de stukken Als je niet weet…en straf + Blind voor liefde …ogenblik aan door middel van voor- en nazingen.
Afsluiting Herhaal alle liedjes en bewegingen uit de vorige lessen met behulp van de instrumentale versies (track 12 t/m 16) en herhaal de bodypercussie op de openingsmuziek (track 1).
Extra Stripverhaal Laat de kinderen verder werken aan het stripverhaal van les 1 en het stripverhaal afronden.
19
Les 6: Generale repetitie Nodig − Geluidsfragment 1 en 12 t/m 16: instrumentale nummers. Tijd −
Ongeveer 30 minuten
Voorbereiding − Geen Introductie Binnenkort gaan de leerlingen naar het concert in Het Concertgebouw. Daar zullen ze Peer Gynt gaan ontmoeten en zal een groot orkest de muziek bij het verhaal gaan spelen. Laat een leerling het verhaal nogmaals samenvatten. Omdat de leerlingen meedoen tijdens het concert, is het belangrijk om alles nog eens goed te repeteren. Daarom gaan de leerlingen een generale repetitie houden, net zoals artiesten dat altijd doen voor een concert. Kern
Zing alle liedjes en doe de body-percussie: Track 1 12 13 14 15 16
Titel Openingsmuziek Peer Gynt Lied Hal van de Bergkoning Arabische dans Drenkeling uit zee Slotlied
Activiteit Bodypercussie Zang Zang + bodypercussie Zang + bodypercussie Zang Zang
Het is belangrijk dat de kinderen bij het intro van de muziek meteen weten wat er gaat komen. Optioneel: Voer de liedjes, bewegingen en bodypercussie uit voor de andere groepen van de school.
Afsluiting Hoe vonden de leerlingen de generale repetitie gaan? Wat ging er goed en wat kan er nog beter? Blijf tot de dag van het concert de liedjes en bewegingen herhalen. Hoe beter de kinderen deze kennen, hoe mooier het resultaat in Het Concertgebouw wordt.
20
Peer Gynt
Verwerkingsles Nodig − Track 1, 5 en 6 Tijd −
30 minuten
Voorbereiding − Optioneel: Studeer de choreografie uit les 2 in. Introductie Deze les is bedoeld voor na afloop van de voorstelling. De kinderen staan stil bij wat ze hebben gezien en gehoord tijdens het concert. Kern
Laat de leerlingen hun ervaringen van het concert vertellen. Muziek: Wat vonden de leerlingen van de muziek? Werden ze er blij van of juist droevig? Welk stuk vonden de leerlingen het meest opvallend? Orkest: Welke instrumenten hebben de leerlingen gezien? Welk instrument vonden ze het mooist? Of was het juist het mooiste als ze allemaal samenspeelden? Wat deed de persoon die voor het orkest stond (dirigent)? Personages: Was Peer Gynt zoals de leerlingen hem hadden voorgesteld? Wat vonden ze van hem? En wat vonden ze van de andere personages?
Beluister track 6: wat vonden de kinderen van de bijzondere viool? En wat gebeurde er tijdens het concert? Beluister track 5: hebben de kinderen de fluit en de hobo herkend? Wat vonden ze van de klank van de instrumenten? Herhaal eventueel de body-percussie bij de openingingsmuziek (track 1). U kunt hierna, als u dat nog niet heeft gedaan, de choreografie uit les 2 instuderen. Gebruik hierbij track 5.
Afsluiting Laat de leerlingen een tekening maken van het concert in Het Concertgebouw of van een bepaalde scène uit het leven van Peer Gynt.
21
