Doorbraak.eu
Voormalige werkkolonie in Veenhuizen, waar vroeger werklozen werden gedisciplineerd. De onvermoeibare Piet van der Lende is al jaren actief bij de Amsterdamse Bijstandsbond. Ik had een gesprek met hem op het moment dat bekend was geworden dat in december 2010 uitkeringsgerechtigden een dag hadden gestaakt tegen het “leerwerktraject Groen en Onderhoud” in het Amsterdamse Bos. Ze waren het zat om nog langer door hun bazen te worden gekleineerd en steeds maar in de vrieskou te moeten wachten, met gebrek aan toereikend gereedschap en werkkleding. Wat broeit er aan de onderkant van de arbeidsmarkt? In de kille maand december was het weer flink raak met aanvallen op werklozen. “Ze moeten maar sneeuw gaan ruimen. Dan doen ze ook nog eens wat terug”, zo klonk het uit de Tweede Kamer en in de media. “Er zijn veel sentimenten tegen werklozen en er is weinig weerwoord”, zegt Van der Lende. “Een onderklasse van mensen met een uitzichtloos laag inkomen werkt als bliksemafleider van de werkelijke oorzaken van armoede. Overal roept men: ‘Het ligt aan de mensen zelf, die doen niet hun best’. De aanwezigheid van die onderklasse heeft ook een afschrikeffect naar anderen toe. Liever worden mensen zelfstandige zonder personeel, een zzp-er, of nemen ze genoegen met laagbetaalde baantjes dan dat ze in de bijstand terecht komen. Er is geen sociale beweging meer als in de zestiger, zeventiger en tachtiger jaren, die maatschappij-analyses maakt en van daaruit antwoorden biedt. Alles is geïndividualiseerd. Ook in het Amsterdamse Bos was er geen echt collectief verzet, maar wel mensen die zeiden: ‘Tot hier en niet verder’. Eén persoon heeft zijn ervaringen ook opgeschreven. Daaruit bleek dat iedereen die kritiek uitte, excuses moest aanbieden aan de leiding, in een individueel gesprek. Dan zou hen niets overkomen. Maar twee mensen weigerden om excuses aan te bieden. Die werden uiteindelijk geschorst.” Het beeld doemt op van bijstandsgerechtigden die op hun knieën om vergiffenis moeten smeken voor hun kritiek op het kneden en drillen van het arbeidsreserveleger. Vechtmaatschappij Van der Lende: “Het dominante neo-liberalisme met zijn controlesamenleving en allen tegen allenideologie heeft de sociale bewegingen verslagen en houdt de middenklasse angstig en gehoorzaam met hypotheken op het gestimuleerde bezit van een eigen huis. De bestaande onvrede wordt geïndividualiseerd, gemedicaliseerd en gejuridiseerd, in plaats van politiek besproken en omgezet tot strijd van onderop. Mensen zoeken hun heil steeds meer bij advocaten en andere hulpverleners, in plaats van te proberen om sociale veranderingen af te dwingen. Professionals kunnen nog wel aan het politieke en bestuurlijke besluitvormingsproces deelnemen. Maar als je geen onderdeel wilt zijn http://www.doorbraak.eu/bijstandsbond-keert-zich-tegen-dwangarbeid/
1/4
Doorbraak.eu
van dat systeem en je blijft opstellen als activist, dan word je genegeerd in de neo-liberale vechtmaatschappij. Mensen zijn bang om kwaad te worden en te hard te schoppen, om vervolgens in hun eentje achter te blijven zonder voldoende inkomen. Het gevoel voor rechtvaardigheid bestaat nog steeds, maar mensen zijn wel banger geworden om te verliezen.” Ook onder werklozen heeft het ongebreidelde individualisme en de gedepolitiseerde houding van het “cliënt”-zijn flink toegeslagen. “Zo zijn mensen jarenlang opgevoed. In geval van onrecht door de Dienst Werk en Inkomen (DWI) van de gemeente Amsterdam verwachten veel bijstandsgerechtigden dat de Bijstandsbond hun eigen individuele probleem wel eventjes gaat oplossen. Aan collectieve actie wordt vaak niet gedacht. Zo ontstaat er een situatie van hulpvrager en hulpverlener. Daarbij worden onze mogelijkheden overschat. Want als wij overleggen met gemeentelijke diensten, dan wordt onze invloed ingeperkt. Die diensten spreken een ambtelijke taal, en daarin is geen ruimte voor de belevingswereld van de uitkeringsgerechtigden. Als we duidelijk zeggen waar het op staat en wat er in werkelijkheid gebeurt, dan zijn we niet meer welkom. Dan schuiven er tussen ons en die diensten professionals aan, die een tussenpositie innemen en ons buiten het gesprek plaatsen.” Van der Lende nam onlangs deel aan een bijeenkomst van het Euromarsen-initiatief en sprak daar met werklozen uit de Duitse steden Hamburg, Bochum en Köln. “Die kampen met dezelfde problemen. Er is daar wél een radicalisering gaande, tegen het Hartz IV-regime voor werklozen”, een streng disciplineringsregime waarbij uitkeringsgerechtigden worden verplicht om met behoud van uitkering voor 1 euro per uur te gaan werken. “De uitkeringsgerechtigden zijn daar beter georganiseerd dan in Nederland. Met tamelijk harde acties bereiken ze dat mensen zonder inkomen een uitkering krijgen. Ze gaan dan ter ondersteuning van één persoon met een hele groep mensen naar de sociale dienst en eisen dan voor die persoon een inkomen. Meestal komt er dan wel geld los. Als iemand wordt gedwongen tot een 1 euro-job in het kader van het Hartz IV-traject, dan gaan meer mensen mee naar het gesprek daarover met een of andere ambtenaar. Zo’n groep oefent collectief druk uit en kan door de macht van het getal een verbetering afdwingen. Vaak gaat het plan dan niet meer door. Ik zie nog geen grote sociale beweging die de samenleving door strijd van onderop structureel kan veranderen, maar het is in elk geval een begin. Zo was er in Oldenburg een demonstratie van drieduizend mensen, terwijl de organisatie ervan maar op zo’n duizend mensen had gerekend. Ondanks dat succes is dat initiatief toch ingestort. Intern werd veel gediscussieerd over hoe er meer bereikt zou kunnen worden. ‘Zelfs als we met 10 duizend mensen gaan demonstreren, lachen ze ons uit’, zeiden sommigen. Nu gaat het debat over de vraag wat er zou kunnen gebeuren als drieduizend mensen tegelijkertijd proletarisch zouden gaan winkelen, in plaats van te demonstreren.” Basisinkomen “In Nederland laten mensen zich massaal intimideren. Dat heeft ook met beeldvorming te maken. Massamedia maken ons nu moedeloos, gefrustreerd en machteloos. Maar dat hoeven we niet zo te voelen. Uitkeringsgerechtigden zouden in de media veel meer kritiek kunnen geven op de arbeidsdwang die de onderklasse krijgt opgelegd en op de bestaansonzekerheid van minimumlijders. Sommige serieuze journalisten willen wel wat tegengeluid horen, maar kunnen daarvoor in feite alleen terecht bij de Bijstandsbond. Gezien het heersende klimaat tegen werklozen valt het niet te verwachten dat willekeurige individuele bijstandsgerechtigden in de media de beleids- en opiniemakers van repliek kan dienen. Dat is toch meer voorbehouden aan kritische wetenschappers, belangenbehartigers van cliëntenraden, linkse activisten, en mensen met een gesubsidieerde arbeidsplek die door die positie wat sterker in hun schoenen staan. Dat soort mensen moet opkomen voor de bijstandsgerechtigden, niet alleen in overlegstructuren, maar ook in de publiciteit. Er zitten honderden belangenbehartigers in cliëntenraden, maar wat doen die in godsnaam? Ik heb me er bijvoorbeeld hogelijk over verbaasd dat de Vereniging voor een basisinkomen zich buiten de discussie over het verplichte sneeuwruimen hield, terwijl dat een uitgelezen moment was om het http://www.doorbraak.eu/bijstandsbond-keert-zich-tegen-dwangarbeid/
2/4
Doorbraak.eu
idee van een basisinkomen te bepleiten en misschien wat knoppen om te krijgen in de beeldvorming. Wij spraken over dwangarbeid. Dat maakte veel reacties los, onder meer van mensen met een baan die cynisch opmerkten dat ze morgen weer naar hun dwangarbeid gingen. Ze waren het duidelijk niet met ons eens, maar ze gebruikten die term wel – en waarschijnlijk voor het eerst – voor hun eigen werksituatie.” Arbeid kan de zelfontplooiing bevorderen, maar ook de belangen van anderen dienen. Als de overheid mensen onder druk gaat zetten om te werken, uitsluitend omdat de staat het nuttig acht en zonder acht te slaan op de persoonlijke ontplooiingsmogelijkheden, dan kan dat werk “dwangarbeid” worden genoemd. De rechter noemt het “verplichte arbeid”. De VVD heeft onlangs voorgesteld om een “wederkerigheidsbeginsel” in te voeren. Bijstandsgerechtigden zouden verplicht moeten worden om wat terug te doen voor hun uitkering, zoals sneeuwruimen. Dat is een vorm van dwangarbeid, omdat het voorbij gaat aan de individuele mogelijkheden en wensen van mensen met een uitkering. Onderklasse Van der Lende: “De regering Rutte maakt duidelijk een onderklasse van bijstandsgerechtigden te willen die de staat zo min mogelijk kost en die onder controle van de overheid werkt, op uitkeringsniveau. Dat betekent dus werken onder het wettelijk minimumloon en helemaal onderaan de ladder van sociale status. Men wil mensen in de bijstand “rendabeler” maken, met een loondrukkende functie, zonder perspectief op maatschappelijke stijging. Dat streven valt binnen de strategie om de loonarbeid over de hele linie zo goedkoop mogelijk te houden. Veel banen zijn inmiddels wegbezuinigd en komen terug als arbeid ‘met behoud van uitkering’. Veel bijstandsgerechtigden, waaronder de bezoekers van ons spreekuur, ervaren dat zo. Maar als we die ontwikkeling voorleggen aan DWI-beleidsmedewerkers, dan worden we buitengesloten. Ik moet daar in technische DWI-taal over reïntegratietrajecten spreken.” “De ervaringen van bijstandsgerechtigden moeten meer in de media komen. Daar zitten mogelijkheden, daar zouden we veel meer in kunnen bereiken. Natuurlijk zijn veel mensen in de bijstand bang van de DWI, omdat ze er voor hun inkomen zo afhankelijk van zijn. Maar sommigen zijn het op een bepaald moment zo zat dat ze hun hele hart uitstorten, zoals de persoon die het Amsterdamse Bos-traject heeft aangeklaagd. Vaak wordt gesteld dat reïntegratiemaatregelen niet werken, maar dat is niet waar: ze werken wel degelijk. Namelijk voor bedrijven die op zoek zijn naar spotgoedkope arbeiders. De gemeente Amsterdam heeft ‘een vacaturecaroussel’ ingesteld van 8 weken om te voorkomen dat mensen aan de bijstand gaan wennen. Sommige hogeropgeleiden hebben daar over geklaagd. Die carroussel is een selectiemechanisme waarbij de Vacature Service Amsterdam slechts een paar soorten vacatures aanbiedt, in opdracht van bepaalde bedrijven. Zo kwam een werkloze ict-er bij een callcenter terecht, wat laaggeschoold werk is. Lekker goedkoop voor de werkgever.” Protest Van der Lende: “In de Alliantie voor een Rechtvaardig Amsterdam (ARA), die in 2007 is opgericht, zit wel perspectief voor protest, maar we zijn er de laatste tijd een beetje te laks mee geweest. Het probleem is dat zo’n organisatie te weinig kader heeft. De Bijstandsbond en een aantal migrantenorganisaties draaien op zichzelf wel, maar de ARA moet gedragen worden door een kleine hoeveelheid mensen. De kerken hadden voorheen betaald kader bij het arbeidspastoraat voor de begeleiding. Maar ze hebben hun subsidies voor belangenbehartiging ingetrokken, ook voor ARA. Bisschop Punt is heel conservatief. De kerkleiding wil meer charitatief gaan werken, ook voor illegalen. Met Amsterdam Zuid-Oost houden we moeilijk contact. Dat is in feite een aparte stad. Zeker onder Amsterdamse Marokkanen en Turken neemt de armoede toe. Ze moeten bijvoorbeeld hoge legeskosten betalen, krijgen geen volledige AOW of hebben problemen met hun pensioen. http://www.doorbraak.eu/bijstandsbond-keert-zich-tegen-dwangarbeid/
3/4
Doorbraak.eu
Maar meer dan de helft van de mensen in de bijstand is ‘autochtoon’. De bijstandsregels worden steeds strenger en steeds meer overlevingsgedrag wordt crimineel gemaakt. Natuurlijk zijn er wel eens echt grote fraudegevallen. Dat zijn vaak criminelen die een legale inkomstenbron nodig hebben. Maar de overheid bestrijdt juist het kruimelwerk dat bedoeld is om te overleven. Dat probeert men zoveel mogelijk uit te bannen.” Willem Slaapmaat
http://www.doorbraak.eu/bijstandsbond-keert-zich-tegen-dwangarbeid/
4/4
