Voorgevel Groene' Zwaan na 'de restauratie,
54
De Groene Zwaan
Omstreeks 1970 vroeg Cor's huisarts en buurman dokter Maschhaupt of Cornelis 'De Groene Zwaan' wilde bekijken om te zien of het echt nodig was dat die gesloopt moest worden. Het Lutherse kerkje in de Rechtestraat was in slechte staat en er werd druk uitgeoefend door de Lutherse gemeente en de gemeente De Rijp die op die plek parkeerruimte wilde creëren. De dokter bleek tevens een hartstochtelijk predikant, die met z'n grote lijf en brede armbewegingen vanaf de preekstoel graag donderpreken hield tegen zijn beminde gelovigen, soms niet meer dan een gehoor van vijf lidmaten die naar de dienst waren gekomen. Het moge duidelijk zijn dat Cor en zijn vrienden van Redt de Rijp fervente tegenstanders van sloop waren, en ook niet bang om financiële risico's te nemen. De kerk had het orgel al verkocht voor twaalfduizend gulden. Dat geld hebben ze later overgedragen ten behoeve van de restauratie. t
I
'I
,
'.,~ ~
'"
'0'1
\
)
Als ruimte was De Zwaan aantrekkelijk voor concer~es en tentoonstellingen, maar ook voor meer werelds feestgedruis. Op een zeilvakantie in Friesland had Cor in Woudsend een kerkje gezien, nog helemaal in tact maar wel in gebruik als kroeg. Dat kon dus al in Nederland. Het bleek trouwens een geweldige meevaller dat Monumentenzorg De Groene Zwaan graag als monument opnam, omdat het een uiting van vroege neogotiek betrof. Het complex bestond uit drie panden: een grote pastorie, het kerkje en een kleine kosterij. Tegenwoordig zou het object goed zijn voor anderhalfmiljoen euro maar werd toen 'om niet' overgedaan aan de daartoe opgerichte
Stichting De Groene Zwaan. De stichting was uit de grond gestampt met als heilig doel om in eerste instantie het gebouw overeind te houden. Een van de eisen van het kerkbestuur was dat De Zwaan 's zondags gebruikt moest hmnen worden voor kerkdiensten, dus de preekstoel moest erin blijven. Op het moment van de overname had de Lutherse kerkgemeente nog zeventien lidmaten. Cor heeft al het tekenwerk pro Deo gemaakt, vergunningen en subsidies aangevraagd, en aannemer Ent heeft het tot zijn taak gezien de restauratie heel goed constructief uit te voeren, terwijl er nog geen subsidie was, er waren alleen schulden. Op een gegeven moment lag zelfs de hele voorgevel eruit. Ent had er buitengewoon veel plezier in om het historische houtskelet voor de kosterij prefab klaar te maken in zijn werkplaats. Dan sleepte hij met kolossale spanten door de Rechtestraat. Cor wist niet wat hem bezielde maar heeft hem niet tegengehouden. Uiteindelijk heeft de aannemer wel betaald gekregen, toen ze met veel moeite gelden van monumentenzorg, de provincie en de gemeente bij elkaar geschraapt hadden. Sinterklaas en Luther Eind november zou met de restauratie van De Zwaan begonnen worden. Ter gelegenheid daarvan hadden ze van zand en gips een voorlopige gedenksteen gemaakt, met het plan die later in de gevel in te metselen. De steen kreeg de vorm van een mijter en de tekst: Hier gaf Sint Klaas De Groene Zwaan zijn mijter af, zijn zegen aan.
Verkleed als Luther (en met iets meer drank in zijn lijf dan goed voor hem was) klom Cor tijdens de intocht van de goedheiligman op het dak van De Groene Zwaan. Cor Booy, de plaatselijke journalist, was de Sint die in een koets naar het raadhuis gereden werd. De stoet werd tot stilstand gebracht voor De Zwaan zodat Luther, plechtstatig en met luide stem, het gedicht voor Sinterklaas kon voordragen.
Brand
_:og tijdens de restauratie zou er kermis gehouden worden in De Zwaan. De muren waren nog niet gestukadoord. Cor's nichtje Antje IJpelaar en de Mexicaanse kunstschilder Luis Fileer zouden feestelijke wandschilderingen aanbrengen. Antje - die zich in die tijd 'Ans 23' noemde woonde tijdelijk in De Zwaan, en Luis - toen nog getrouwd met Cor's latere vrouw Maja -liet door Cornelis een ontwerp maken voor de verbouwing tot woonhuis en atelier van een grote schuur, in het dorp bekend als 'De Grutterij van Geerke'.
Na de brand beschildert Luis Filcer opnieuw de wandel! vall Oe Groelle Zwaan.
Toen Luis op een ochtend de kerkdeur van De Groene Zwaan opendeed, was het binnen pikkedonker. De grote kerkramen lieten geen licht meer binnen want het hele interieur was zwart. De grote kachel die het gebouw moest droogstoken had olie gelekt, die was gaan branden en had alles met een vette roetlaag bedekt. Nàg een geluk dat het hele pand niet was afgebrand en dat er een brandverzekering was die een schoonmaakploeg betaalde om alles schoon te maken. Alleen het blauw gebeitste houten plafond was niet helemaal schoon te krijgen en hield boeiende kleurschakeringen over aan de brand.
Muziek, theater, markten, cursussen en feesten Talloze vrijwilligers hebben meegeholpen, eerst om steeds maar weer de sloop te voorkomen, en toen dat gevaar geweken was hebben ze geschilderd en schoongemaakt, de bar bemand, cursussen, theatervoorstellingen, markten en concerten georganiseerd. De akoestiek was uitstekend! Anner Bijlsma speelde cellosoio's van Bach, Jenny Arean en Ischa Meijer traden op, Hans Dulfer speelde er, maar ook leden van het Concertgebouworkest, en er zijn fantastische feesten gehouden. Buurvrouw Marja Hallie was een meesteres in het saté bakken zodat iedereen saté kwam eten tijdens de kermis in De Zwaan. De kosterij werd herdoopt in Theekamer en met een drankje was het er goed toeven bij de open haard. Kerkdiensten zijn er niet vaak meer gehouden. Het waren de jaren zeventig, tijden van vernieuwing en experimenten, óók op het terrein van relaties en seksualiteit. De bezemkast in De Groene Zwaan was een favoriete plek voor verboden vrijages. Net als elders struikelde menig huwelijk, maar het oude dorp zag de nieuwkomers als de bron van het kwaad, ze spraken er schande van en verboden hun kinderen naar De Zwaan te gaan. Schermereiland vogelweiland In 1971 vond er in De Groene Zwaan een belangwekkende tentoonstelling plaats. Eigenlijk was de aanleiding een verwarde, rommelige vergadering in Grootschermer over boren naar olie door AMOCO in de Eilandspolder. Mensen die dat niet zagen zitten verenigden zich in de groep Amok. Het oude land ten noorden van De Rijp met z'n sloten, eilandjes en rijke vegetatie dreigde aangetast te worden, niet alleen door die olieboringen maar ook door wilde recreanten, meestal Amsterdammers. Er verschenen illegale caravans, huisjes en tuinkabouters op de eilandjes, en er werden zonder vergunning bomen geplant die de fraaie vergezichten belemmerden. Cor en z'n vrienden maakten een tentoonstelling als actiemiddel, die De Rijp op z'n grondvesten deed trillen en waar nog jaren over is nagepraat. Het werd een beeldschone tentoonstelling. In grote, simpele zelfgetimmerde vitrines haalden ze de natuur naar binnen, met grote, mooie onkruidboeketten en uitgestoken plaggen die tijdens de tentoonstelling doorgroeiden en voor verrassingen zorgden. Daartussen opgezette exemplaren van weidevogels die nog in het gebied voorkomen, en alles aangevuld met prachtige foto's. Fotograaf Dirk de Herder woonde toen aan het Oosteinde. Hij was als geen ander in staat te laten zien hoe buitengewoon mooi die Eilandspolder kon zijn. Maar hij maakte óók foto' s van wat er nou juist niét met die polder moest gebeuren. Hoe ze aan publiciteit moesten komen wisten ze wel; van heinde en ver kwamen de bezoekers, maar ook schoolklassen uit De Rijp. Dat ze hiermee de wilde recreanten tegen zich in 't harnas zouden jagen was duidelijk, maar ze vonden ook de oude Rijpers tegenover zich, die het geld van de recreanten
Het plaatsen van de torentjes op De Groene Zwaan in 1986.
goed konden gebruiken. In een Amsterdams advertentieblaadje had gestaan: 'Recreatie-eilandjes te koop bij De Rijp voor 2,50 gulden per vierkante meter.' Dat had al heel wat Amsterdamse landeigenaren opgeleverd. Het eind van het liedje was dat een politiepeloton onder leiding van de burgemeester de Eilandspolder is ingegaan en de wilde recreanten heeft verdreven. Staatsbosbeheer was erg onder de indruk van de tentoonstelling en wilde hem graag overnemen, maar Cor zei: 'Dat kan niet want het IS niks, opgebouwd uit vergankelijk materiaal, goed voor één seizoen.' Wandschilderingen Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van De Zwaan betreft de wandschilderingen die na de restauratie door Luis Fileer gemaakt zijn. Op de wanden verschenen niet alleen portretten van mensen uit het dorp maar ook Luther, Rembrandt en Goya en zelfs een paar hoeren. Pierre Jansen (bekend van zijn boeiende verhandelingen over kunst op de televisie) is naar De Groene Zwaan 57
partij, de PvdA, die zich inzet voor De Groene Zwaan hopelijk met succes, want dat het kerkje dertig jaar geleden op het nipperlje gered is, dat kan toch niet voor niets geweest zijn!
gekomen om over de wandschilderingen te vertellen en de tv heeft er een programma aan gewijd. Maar toen na 25 jaar de schilderingen geleden hadden onder vocht dat door de niet geïsoleerde muren naar binnen kwam, heeft de toenmalige beheerder rücksichtslos een deel laten wegschilderen, zonder overleg met de kunstschilder. Verbijsterd waren we! Voortdurende zorg om het voortbestaan Een tijdlang heeft De Zwaan het erg moeilijk gehad; een nieuwe generatie nam bezit van het gebouwen de buurt klaagde over geluidsoverlast. Sinds een aantal jaren zijn er nieuwe, jonge, enthousiaste beheerders. De gevel is geschilderd en er verschijnen regelmatig her en der programma's van evenementen. Ze doen verschrikkelijk hun best maar hebben natuurlijk geen geld om het gebouw goed te onderhouden, laat staan te verbeteren en gebruiksvriendelijker te maken. In vroeger eeuwen was er de mecenas om de kunst te financieren. Ook tegenwoordig kunnen kunst en cultuur nauwelijks zonder sponsors of subsidie en De Zwaan ,-ormt daarop geen uitzondering. Toch klinken er om de paar jaar stemmen in de gemeenteraad (uit het kamp van ,"oormalige tegenstanders) die klagen over de tekorten ,-an De Zwaan; die het liefste zagen dat de activiteiten er ophielden en het gebouw gesloopt werd, zodat het geen geld meer kost. Voor het gemak vergeten ze even dat het om een monument gaat. Ze hebben kennelijk geen oog HJOT het unieke cultuurtempel* dat een sociale functie ,-enL1lt en midden in het oude dorp ligt, waar ook al bijna alle \\inkelljes uit verdwenen zijn. Gelukkig is er nog één
Enthousiaste vrijwilligers.
Inwijdingsfeest voor de wandschilderingen in het bijzijn van de Mexicaanse anbassadeur.
