Voorbereiden van keuze Energie- en installatie-opzet

Technisch Adviesbureau Crone (024 3780199 - [email protected] ) Project: Kenmerk: Datum:

Het Boddegat te Ede Over Energie- en installatie-opzet - Het Boddegat te Ede.wpd 19 februari 2014

Voorbereiden van keuze Energie- en installatie-opzet. Inhoud: 1. Inleiding 2. Ventileren 3. De mate van energiezuinigheid. 4. De mate van isolatie en kierdichting van de buitenschil. 5. Gebouwmassa: thermisch licht of zwaar. 6. Energiedragers. 7. Warmte-opweksystemen. 8. Warmte-afgifte systemen. 9. Voorbeelden van geschikte energie- en installatie-opzetten. 10. Rekenmodel: energie-gebruik en -kosten en investeringen. Samenvatting rekenmodel

Pagina 1 Pagina 1 Pagina 3 Pagina 4 Pagina 4 Pagina 4 Pagina 6 Pagina 9 Pagina 13 Pagina 16 Pagina 18

1.

Inleiding. Doel van deze notitie is de vaststelling van een energie- en installatie-opzet (E- en I-opzet) indien gewenst twee varianten - waarmee kan worden voldaan aan jullie wensen en eisen en aan de technische en budgettaire randvoorwaarden. Een energie- en installatie-opzet bevat alle bouwkundige en installatie-technische keuze’s op hoofdlijnen, die van belang zijn voor het energiegebruik, het binnenklimaat en het comfort. Deze opzet is voldoende uitgewerkt om te kunnen dienen als uitgangspunt voor het ontwikkelen van het VO van deze woningen. Bij de inhoud van een E- en I-opzet moet u denken aan: a. Kiezen van de wijze van ventileren: natuurlijk / mechanisch / combinatie, met of zonder warmteterugwinning. b. Kiezen van de na te streven mate van energie-zuinigheid, bijvoorbeeld conform Bouwbesluit, of 20% zuiniger dan Bouwbesluit, of EPC = 0 of Energie-0. c. Kiezen van de mate van isolatie en kierdichting van de buitenschil. d. Kiezen voor een thermisch lichte of zware gebouwconstructie. e. Kiezen van de te gebruiken energiedragers, bijvoorbeeld elektriciteit en gas, of alléén elektriciteit. f. Kiezen van een of meerdere typen warmte-opwekkers voor cv en warmwater (kunnen gescheiden systemen zijn). Daarbij de keuze voor individuele of collectieve opwekkers. g. Kiezen van typen warmte-afgifte-syste(e)m(en).

2.

Ventileren. Wij onderscheiden de volgende ventilatie-systemen: a.

Systeem A: natuurlijke toevoer en afvoer van ventilatielucht. i. De verse lucht komt op “natuurlijke” wijze binnen door roosters of ramen in de gevel, dus zonder tussenkomst van een ventilator en kanalen. De afvoer van lucht vindt plaats via kanalen/leidingen vanuit (meestal)keuken, badkamer, toilet en opstelplaats wasmachine, zonder ventilator. ii. Tot ca 1970 het algemeen toegepaste systeem.

Het Boddegat te Ede - Over de Energie- en installatie-opzet - 19-02-2014

Pagina 1 van 19

iii.

iv.

v. vi. vii. viii.

ix.

Géén gebruik van ventilatoren; de drijvende kracht die zorgt dat er luchtstroming plaats vindt, is hoofdzakelijk de thermische trek en soms de wind. Thermische trek ontstaat omdat warme lucht opstijgt t.o.v. koude lucht. Als het binnen warmer is dan buiten zal de lucht in het ventilatieafvoerkanaal opstijgen en naar buiten stromen; ter vervanging van deze lucht zal er door toevoervoorzieningen vanzelf verse lucht binnenkomen. Omdat deze drijvende kracht niet altijd heel sterk is, mag de weestand in het afvoerkanaal niet groot zijn. Daarom zijn er strenge regels voor het ontwerpen van afvoerkanalen, die behoorlijke invloed om het ontwerp kunnen hebben! ZO moet er in principe vanaf ieder afvoerpunt een apart kanaal naar boven gelegd worden. Geen ventilator dus geen ventilator-geluid, geen stroomgebruik en geen onderhoud/vervanging aan ventilator. Soms wél geluid van de wind door de afvoer. Ondanks juist ontwerp toch soms toevoer via de afvoer en daardoor tocht. Er kunnen tochtklachten optreden doordat er koude lucht door het rooster binnenkomt op een plek waar dat ongewenst is (daar waar je zit), maar in de praktijk is dit meestal op te lossen door ofwel op een andere plek te gaan zitten, óf door het rooster dicht te doen en ergens anders (bijvoorbeeld slaapkamer waar niemand is) een rooster open te doen. Geen mogelijkheid om warmte uit de afvoerlucht terug te winnen.

b.

Systeem B: mechanische toevoer en natuurlijke afvoer. i. Dit systeem wordt in de praktijk bijna nooit toegepast, daarom zullen we dit in eerste instantie buiten beschouwing laten.

c.

Systeem C: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. i. De verse lucht komt op “natuurlijke” wijze binnen door roosters of ramen in de gevel, dus zonder tussenkomst van een ventilator en kanalen. De afvoer van lucht vindt wél plaats m.b.v. een ventilator en een kanalenstelsel vanuit (meestal) keuken, badkamer, toilet en opstelplaats wasmachine. ii. In de huidige nieuwbouw het meest toegepast. iii. Door mechanische afvoer weinig beperking in uitmonding en kanaalverloop. iv. Geluid van ventilator hoorbaar, m.n. in hogere standen (die soms noodzakelijkzijn om voldoende te ventileren); is te reduceren door goed ontwerp en geluiddempers. Let op dat een (groot) deel van het geluid niet wordt voortgeplant door de kanalen, maar via het huis; dus om voortplanting via deze weg te verminderen moeten bouwkundige voorzieningen worden getroffen, zoals een isolerende kast ronde ventilator en goed isolerende deuren en wanden en verende ophanging van de ventilator. Verder blijkt dat de mate waarin geluid hinderlijk is niet alleen af te hangen van het geluidsniveau, maar ook van zaken als de verdeling over de verschillende frequenties, maar ook de eigenschappen van de ‘luisteraar’. Het blijkt dat een geluid dat door de een als “onhoorbaar” wordt gekwalificeerd, door een ander toch als hinderlijk wordt ervaren. v. Warmte uit de afvoerlucht kan worden teruggewonnen door een warmtepomp. vi. Onderhoud en vervanging ventilator noodzakelijk. vii. Ventilator gebruikt elektriciteit. viii. Voor risico op tocht zie opmerking bij natuurlijke ventilatie, systeem A.


Pagina 2 van 19

d.

3.

Systeem D: mechanische toevoer en mechanische afvoer. i. Zowel toe- als afvoer worden gerealiseerd door ventilatoren en luchtkanalen. ii. Doordat beide luchtstromen door dezelfde “unit”(met twee ventilatoren) worden verzorgd, kan de warmte uit de afgevoerde lucht (die ca 20/C is) via een “warmtewisselaar” worden overgedragen aan de koude buitenlucht. Hierdoor gaat maar ca 10-20% van de warmte verloren, waardoor dus 9080% minder warmte nodig is om de koude buitenlucht op te warmen. iii. In alle woonvertrekken zijn toevoerventielen aanwezig waaruit verse lucht stroomt. iv. Afvoer vindt plaats vanuit (meestal) keuken, badkamer, toilet en opstelplaats wasmachine. v. Om het energiegebruik nog verder te beperken, kan gekozen worden voor een systeem met twee zone’s (bijvoorbeeld woonkamer enerzijds en slaapkamers anderzijds) die onafhankelijk van elkaar geregeld kunnen worden, bijvoorbeeld met een klokprogramma. vi. De meeste systemen hebben een “by-pass”, waardoor de warmteterugwinning kan worden uitgeschakeld als in de zomer de buitenlucht warmer is dan de binnenlucht, zodat ongewenste opwarming wordt voorkomen. vii. In afwijking van systeem C heeft dit systeem D dus twéé ventilatoren, die ook iets sterker moeten zijn omdat zij de lucht door de warmtewisselaar en filters moeten voeren; zij zullen dus aanmerkelijk méér elektriciteit gebruiken. viii. Geluid van de ventilator is bij dit systeem niet alleen bij de afvoerventielen, maar ook bij de toevoerventielen (in woon- en slaapkamers) te horen. Voor demping van dit geluid geldt hetzelfde als gezegd bij systeem C. ix. Omdat de verse lucht een weg aflegt via ventilator, filter, warmtewisselaar en luchtkanalen, kan onderweg vervuiling van deze lucht optreden. Daarom moeten de luchtfilters ongeveer iedere maand worden gereinigd en de kanalen ieder jaar. x. De hoeveelheid primaire energie die door de warmteterugwinning wordt bespaard is niet alleen afhankelijk van de kwaliteit van het apparaat (zoals het rendement), maar vooral van enerzijds de hoogte van de warmtevraag en anderzijds het rendement van de warmte-opwekking.

Mate van energie-zuinigheid - Energie-neutraal. a. Het is goed om een onderscheid te maken tussen: i. De energiezuinigheid van het huis: de hoeveelheid energie die nodig is om het huis te verwarmen en te ventileren en van warmwater te voorzien. ii. De wijze waarop de benodigde energie wordt opgewekt: puur fossiele energie of ingekochte duurzame energie of op het eigen huis opgewekte duurzame stroom. b. Door PV-panelen op het dak van het huis opgewekte duurzame stroom, maakt het huis zelf niet energiezuiniger, want er is evenveel energie nodig voor het huis als zonder die PV-panelen. c. Het is dus nodig een keuze te maken of je vooral het huis energiezuinig wilt maken of vooral de energie-opwekking wilt verduurzamen. Vereniging Het Boddegat heeft de keuze gemaakt dat de woningen energie-neutraal zijn (op zijn minst gemiddeld op wijkniveau).


Pagina 3 van 19

d.

Bovenstaande heeft dan een heel praktisch belang: i. Hoe meer energie de woning gebruikt, des te meer PV-panelen zijn er nodig om energieneutraal te zijn. Meer PV-panelen zijn duurder én veroorzaken bij productie, onderhoud en ontmanteling meer milieubelasting. Het is dus zinvol een optimum te zoeken tussen: (1) De milieubelasting door energiezuiniger maken van de woning en de milieubelasting door meer PV-panelen. (2) De kosten van energiezuiniger maken van de woning en de milieubelasting door meer PV-panelen. ii. Daarnaast zal in de toekomst het volgende een rol gaan spelen. Binnen een paar jaar zul je voor terug-geleverde PV-stroom niet meer hetzelfde bedrag terugkrijgen als je ervoor betaald hebt. Dus: hoe meer PV-panelen je nodig hebt om energie-neutraal te zijn, hoe meer stroom je terug levert en dus hoe meer verlies je daar op maakt.

4.

De mate van isolatie en kierdichting van de buitenschil. a. De mate van isolatie en kierdichting, dus van beperking van de warmtevraag voor ruimteverwarming is afhankelijk van: i. De gewenste energie-zuinigheid: hoe geringer de warmte-vraag hoe minder energie er nodig is. ii. Het gekozen ventilatie-systeem: als gekozen wordt voor gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning minder effect op het energiegebruik dan wanneer natuurlijke ventilatie-toevoer zonder wtw wordt toegepast. iii. Het rendement van de warmte-opwekking: Hoe hoger dit rendement, hoe minder energie (absoluut gezien) wordt bespaard.

5.

Gebouwmassa: thermisch licht of zwaar. a. We beperken ons op dit moment tot een aantal opmerkingen. i. Met thermisch zwaar wordt bedoeld dat het gebouwdeel veel warmte kan bufferen. Met “thermische massa” wordt bedoeld de massa die bereikbaar is voor warmte en daardoor de temperatuur in het gebouw kan beïnvloeden. ii. Thermisch zwaar is niet altijd hetzelfde als gewoon zwaar. Veel materialen die cellulose bevatten (zoals hout of houtvezels enz) hebben een relatief grote thermische massa bij een relatief lage gewone massa. Dit is het gevolg van het feit dat deze materialen veel water bevatten, dat bij verwarming verdampt. Verdampen kost veel warmte, waardoor deze materialen thermisch zwaar zijn. iii. Het doet er toe of de thermische massa van alleen binnenuit of allen van buitenaf of beide is te bereiken. iv. Het is niet juist om algemene uitspraken te doen over voor- of nadelen van thermisch zware of lichte gebouwen omdat dit een complexe materie is.

6.

Energiedragers. a. In het algemeen onderscheiden we drie mogelijke energiedragers: i. Elektriciteit uit het openbare net. ii. Aardgas uit het openbare net. iii. Hout; voor het project of individueel per woning. Jullie hebben in principe al besloten om géén aardgas te gebruik; toch laat ik hieronder de beschrijving van aardgas als energiedrager staan, omdat ik jullie de informatie niet wil onthouden.


Pagina 4 van 19

b.

Gebruik van elektriciteit staat niet ter discussie. Van belang is wel om te weten hoeveel vermogen nodig is, omdat dat bepaald hoe groot de aansluiting moet zijn. Een standaard woning-aansluiting is 3x25A. i. Wanneer één stap groter nodig is (3x35A), is het vastrecht i 550,= per jaar duurder (per woning dus!). ii. In onze hierboven beschreven All-Electric concepten gaan we uit van niet meer dan de standaard aansluiting van 3x25A. Dit kan beperkingen tot gevolg hebben, bijvoorbeeld minder warmwater per minuut (kleinere straal), of wasmachine en wasdroger niet gelijktijdig aan. iii. Omdat een groter deel van het beschikbare elektra-vermogen wordt gebruikt voor verwarming dan bij een gasgestookte installatie, kunnen er minder andere elektrische apparaten gelijktijdig worden gebruikt binnen de 3x25A. Dus wanneer bewoners elektrische apparatuur met veel vermogen hebben, komen ze in een All-Electric woning eerder aan de dure 3x35A aansluiting.

c.

Wat betreft een aansluiting op het aardgasnet zijn er een drie keuze-mogelijkheden: i. Principe-keuze voor aardgas als energie-drager voor de opwekking van warmte voor ruimteverwarming en warmwater. Gebruik voor koken te kiezen per woning. Argumenten vóór gebruik van aardgas: (1) Door te kiezen voor twéé energie-dragers (gas en elektra) ben je minder afhankelijk van één van de twee. (2) Op termijn kan er (wellicht) een gasvormige energiedrager zijn die duurzaam is en door de aardgas-infrastructuur kan worden aangevoerd en wellicht zelfs door aardgasapparaten gebruikt kan worden. (3) Op dit moment is aardgas goedkoper dan elektriciteit. ii. Principe-keuze om géén aardgas-aansluiting te nemen voor ruimteverwarming en warmwater. Indien technisch en financieel mogelijk kunnen bewoners individueel kiezen voor een aardgasaansluiting alléén voor koken. Argumenten vóór gebruik van aardgas: (1) Aardgas is een schaarse fossiele energiebron. Op dit moment wordt er in de wereld per jaar een veelvoud gebruikt van de hoeveelheid die per jaar gevormd wordt; we putten de voorraad dus uit. (2) Bij verbranding van aardgas komt CO2 die in het verleden is vastgelegd nu extra toegevoegd aan de atmosfeer, hetgeen volgens velen nadelige invloed heeft op het milieu. Elektriciteit is daarentegen een energie-drager die met vele bronnen kan worden opgewekt, waaronder duurzame. (3) Omdat steeds minder energie nodig is voor ruimte-verwarming, is er steeds minder gas nodig per woning. De infrastructuur en het onderhoud ervan worden daardoor relatief steeds duurder, hetgeen te merken is aan het hoger wordende vastrecht. (4) Waarschijnlijk zal gas in de toekomst duurder worden iii. Géén principe-keuze. Bij het ontwerpen van de verwarmingsinstallaties wordt gekozen voor de meest optimale oplossing en uit die keuze volgt of aardgas nodig is of niet.

d.

Andere energiedragers - bijvoorbeeld hout of hout-pellets - worden niet centraal gekozen. Men wil bewoners wel de mogelijkheid geven individueel hout toe te passen. Als men het als individuele keuze ziet, hoeven er geen centrale afwegingen gemaakt te worden. Toch enige opmerkingen;


Pagina 5 van 19

i.

ii.

iii.

7.

Er wordt wel gezegd dat hout een duurzame energiebron is omdat het steeds opnieuw aangroeit. Maar het is goed hierbij te bedenken dat de groei niet onbeperkt is! Als je per jaar meer hout gebruikt dan er per jaar bijgroeit, put je de voorraad net zo uit als nu bij de aardgasvoorraad gebeurt. En ook de grond waarop hout groeit is schaars: waar hout groeit, kunnen geen andere dingen groeien (zoals voeding of natuur). Er wordt wel beweerd dat hout stoken “CO2-neutraal is, omdat de CO2 die wordt uitgestoten, kort ervoor door de boom is opgenomen; er wordt dus geen extra CO2 aan de atmosfeer toegevoegd. Ik wil hierbij opmerken dat wat we in ieder geval zeker weten is dat er bij houtstook CO2 wordt uitgestoten. Als met datzelfde hout gebruikt had om duurzame goederen van te maken (meubels, huizen enz) dat zou die CO2 (voorlopig) nog niet zijn uitgestoten. Bij verbranden van hout komen rookgassen vrij, die als hinderlijker ervaren kunnen worden dan de rookgassen van aardgasbranders (zoals cv-ketels). De wettelijke voorschriften zijn niet zo duidelijk en niet zo streng. Het is goed om hierover afspraken te maken; zowel binnen het eigen project, als met nabij gelegen bewoners.

Warmte-opweksystemen.

Hieronder beschrijf ik eerst een aantal opweksystemen die ik heb opgenomen in een aantal voorbeeld-installatie-concepten aan het eind van deze notitie. Ik noem geen systemen die gebruik maken van aardgas als energiedrager, omdat jullie al besloten hebben geen gebruik van aardgas te maken. a.

Zonne-collector met zonneboiler voor opslag. Voor warmwater of warmwater + CV. i. Redelijk eenvoudige en robuuste techniek. ii. Grootste nadeel is dat de meeste zonne-warmte in de zomer beschikbaar is, terwijl in de winter de meeste warmte-behoefte is. Dit geldt natuurlijk het sterkst als zonne-energie ook gebruik wordt voor CV. iii. Als men ook PV-panelen (die zonne-energie omzetten in elektriciteit) wil toepassen, zijn de thermische collectoren een concurrent hiervoor, omdat beide plaats op het dak nodig hebben, gericht op zuid. iv. Een zonne-collector kan nooit het hele jaar voldoende warmte leveren, waardoor er altijd een tweede warmte-opwekker nodig is. De nettoenergiebesparing die de zonne-collector realiseert is afhankelijk van het energiegebruik van de warmte-opwekker die zonder zonneboiler het water zou moeten verwarmen. Hoe hoger het rendement van deze andere warmteopwekker(s), hoe lager de energie-besparing door de zonne-collector en omgekeerd.

b.

Elektrische weerstandsverwarming. i. Elektriciteit wordt rechtstreeks omgezet in warmte d.m.v. een verwarmingselement (weerstand). Bijna alle elektrische energie wordt omgezet in nuttige warmte. Het rendement op primaire energie is dus bijna gelijk aan het rendement van de elektriciteits-opwekking en -distributie van het openbare net; op dit moment ca 40%. ii. De benodigde apparatuur is meestal zeer eenvoudig, robuust, klein en goedkoop, nóg meer dan een HR-ketel.


Pagina 6 van 19

iii.

Belangrijk aandachtspunt is het benodigd vermogen. Het vermogen van de (tegelijkertijd gebruikte) elektrische apparatuur in een woning, bepaalt de benodigde elektrische huisaansluiting. Een standaard aansluiting is 3x25A; maximaal ca 18 kW vermogen gelijktijdig. Indien dit niet genoeg is, moet een grotere aansluiting worden gekozen, de eerste grotere is 3x35A; maximaal ca 25 kW. Dit betekent echter dat het vastrecht voor elektra i 550,= per jaar duurder is dan bij 3 x 25A.

c.

Elektrische warmtepomp met ventilatielucht (en buitenlucht) als bron. i. Indien een ventilatiesysteem zonder warmteterugwinning wordt toegepast, is de afgevoerde lucht relatief warm (20/C), waardoor in deze lucht bruikbare warmte aanwezig is. Een warmtepomp kan deze warmte uit de lucht halen en gebruiken om bijvoorbeeld cv- en tapwater te verwarmen. De hoeveelheid warmte in de afgevoerde lucht is beperkt, maar als de warmtevraag voor cv en warmwater relatief klein is (in kleine en/of zeer goed geïsoleerde woningen), kan een substantieel deel van de totale warmtevraag door zo’n warmtepomp worden geleverd. Bij wat grotere warmtevraag kan het zinvol zijn te kiezen voor een warmtepomp die naast ventilatielucht ook een kleine hoeveelheid buitenlucht als bron gebruikt. Nadeel van buitenlucht is dat deze koud is, juist als de warmtevraag groot is. Hoe kouder de brontempertuur, hoe lager het rendement van de warmtepomp. Door de hoeveelheid buitenlucht gering te houden én regelbaar te maken, kan het verstandig zijn voor deze combinatie kiezen, omdat het vermogen van de warmtepomp dan iets groter is dan bij alléén ventilatielucht als bron.

d.

Elektrische warmtepomp met bodem-bron. i. Dit type warmtepomp haalt warmte uit de bodem d.m.v. een gesloten bodemwarmtewisselaar (een leiding die tot 200 m diep de bodem in gaat en weer terug omhoogkomt en waardoor water met anti-vries stroomt dat de warmte uit de bodem opneemt). Het toestel heeft voldoende vermogen om alle benodigde warmte voor cv en tapwater te leveren. Alléén voor uitzonderlijke situaties is aanvullend een elektrisch element beschikbaar. ii. Om een goed rendement te kunnen realiseren mag het cv-water niet warmer zijn dan 45/C en liefst minder. Dit betekent dat in de meeste ontwerpen alleen vloeren/of wandverwarming geschikt zijn als afgifte-systeem. iii. Omdat in de winter de bodem rondom de wisselaar wordt afgekoeld, moet deze in de zomer weer worden opgewarmd. Dit wordt meestal gedaan door de woning te koelen via de vloer-/wandverwarming. Het si afhankelijk van de bouwkundige specificaties of koeling voor het comfort zinvol/noodzakelijk is. iv. In sommige gevallen kan het noodzakelijk zijn een zonneboiler te gebruiken om de bron in de zomer te verwarmen, bijvoorbeeld als gekozen wordt voor natuurlijke ventilatie, omdat dan de warmtevraag groter is dan bij veel vormen van mechanische ventilatie. v. De investeringskosten van dit systeem zijn relatief hoog. De mate waarin deze extra investering financieel verantwoord is, is afhankelijk van de absolute hoeveelheid energie die bespaard wordt. vi. De Energiegroep van Het Boddegat heeft een milieu-aspect ter sprake gebracht dat door haar wezenlijk gevonden wordt, namelijk dat de bodemwarmtewisselaar (200 tot 400 m slang per woning) niet meer uit de bodem verwijderd kan worden en daar dus achterblijft.


Pagina 7 van 19

e.

Elektrische warmtepomp met buitenlucht als bron i. Dit type warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht d.m.v. een “buitenunit” waarin een warmtewisselaar en een ventilator zijn opgenomen, waarmee warmte aan de buitenlucht wordt onttrokken (dit toestel ziet eruit als het “buitendeel” van een zg “airco”, maar doet het tegenoverstelde, want het onttrekt warmte aan de buitenlucht, trwijl het buitendeel van een airco juist warmte aan de buitenlucht afgeeft.) Het toestel heeft voldoende vermogen om alle benodigde warmte

ii.

iii.

iv.

voor cv en tapwater te leveren. Alléén voor uitzonderlijke situaties is aanvullend een elektrisch element beschikbaar. Daarnaast is in het toestel een elektrisch element opgenomen om bevriezen van de buitenunit te voorkomen. Om een goed rendement te kunnen realiseren mag het cv-water niet warmer zijn dan 45/C en liefst minder. Dit betekent dat in de meeste ontwerpen alleen vloeren/of wandverwarming geschikt zijn als afgifte-systeem. Het rendement van een warmtepomp wordt (o.a.) bepaald door het verschil tussen de bron-temperatuur en de afgifte-temperatuur; hoe hoger dit temperatuurverschil, hoe lager het rendement. Juist als de warmtevraag het hoogst is, is de temperatuur van de buitenlucht, dus de brontemperatuur, het laagst en dus het rendement het laagst. Daarnaast zal bij lage buitentemperaturen (al vanaf ca +5/C!) de warmtewisselaar buiten af en toe bevriezen; dan moet deze ontdooit worden, hetgeen energie kost. Pas sinds kort zijn er enige buitenlucht/warmtepompen op de markt die ondanks deze fundamentele eigenschappen toch een redelijk rendement realiseren. De investeringskosten van dit systeem zijn relatief hoog, maar aanmerkelijk lager dan van een bodem/warmtepomp. Daardoor kan ondanks het lagere rendement een buitenlucht-warmtepomp in bepaalde gevallen toch een betere keuze zijn dan een bodem-warmtepomp.

De hier volgende twee opwekkers op hout heb ik in de concepten niet opgenomen, omdat ze vooral individueel gekozen zullen worden. f.

Locale houtkachel. i. Dit is een houtkachel die alléén warmte geeft in de ruimte waar het toestel staat. (Sommige keramische kachels kunnen in een muur tussen twee ruimten worden gebouwd, zodat ze dus twéé ruimten verwarmen.) ii. De eenvoudigste kachels betrekken de lucht die nodig is voor de verbranding uit de ruimte waar ze staan. Ik raad dit voor de meeste situaties sterk af: (1) Een houtvuur heeft relatief veel lucht nodig, waardoor er meestal (veel) meer buitenlucht wordt toegevoerd dan voor ventilatie nodig is. Daarmee komt er ook veel kou binnen en gaat door de schoorsteen veel extra warmte verloren. (2) Indien de luchttoevoer niet voldoende is voor een volledige verbranding, kunnen er eer giftige stoffen in de kachel ontstaan (o.a. koolmonoxide!) die bij onvoldoende trek van de schoorsteen in huis kunnen komen. (3) Wij adviseren dan ook alléén kachels toe te passen met toevoer van de verbrandingslucht rechtreeks van buiten.

g.

Centrale houtkachel. i. Dit is een houtkachel die ook cv-water verwarmt (en indirect tapwater). Daarnaast wordt ook de ruimte waarin het toestel staat verwarmd.


Pagina 8 van 19

ii. iii.

De componenten (in en buiten de kachel) die nodig zijn om op een veilige en regelbare manier cv-water te verwarmen, zijn redelijk complex en duur. Daar staat tegenover dat in een goed geïsoleerde niet te grote woning eigenlijk bijna nooit cv-warmte nodig is als de houtkachel zelf brandt. En opslaan van warmte in een groot buffervat geeft extra verliezen. En als het toestel ook tapwater verwarmt, is dit alléén zinvol als er behoefte is aan warmte van de kachel. Een groot deel van het jaar is dat niet, terwijl bijvoorbeeld een zonneboiler dan niet altijd wél voldoende warmte levert. Er is dan nog een derde toestel nodig.

Hieronder beschrijf ik een aantal collectieve opweksystemen die niet aan bod zijn gekomen bij de installatie-concepten aan het eind van deze notitie. Dit zijn systemen die voor dit project volgens mij niet voor de handliggend zijn. h.

8.

Collectieve warmte-opwekking. i. Hierbij hebben meerdere woningen één installaties voor warmte-opwekking, welke installatie in een aparte technische ruimte staat die buiten of in één van de woningen kan zijn gelegen. ii. De warmte wordt via een buizenstelsel naar de woningen getransporteerd. Soms alléén cv-water, waarbij in de woningen met dit cv-water óf met een apart toestel tapwater wordt verwarmd. Soms cv-water én tapwater. iii. Er zijn allerlei opwekkers mogelijk: warmtepomp, cv-ketel, houtgestookte cv-ketel, warmte-kracht-installatie of combinaties van twee of meer van deze toestellen. iv. Wij adviseren deze opties niet verder te overwegen, omdat uit iedere zorgvuldige berekening weer blijkt dat door de warmteverliezen die noodzakelijk optreden in de collectieve installatie en vooral in de distributieleidingen de energiebesparing die maximaal gerealiseerd kan worden niet opweegt tegen de extra investerings- en onderhoudskosten.

Warmte-afgifte systemen. Er zijn vele manieren om een kamer te verwarmen en die hebben verschillende eigenschappen, zowel technisch als in het 'soort warmte', het behaaglijkheidsgevoel dat ze leveren. Wij zullen hieronder een aantal systemen bespreken. Vooraf is het goed je te realiseren, dat vooral de verschillen in soort warmte en behaaglijkheid in woningen met weinig warmtevraag veel minder relevant zijn dan in (slecht geïsoleerde) woningen met een grote warmtevraag. Of anders gezegd: hoe minder warmte je nodig hebt, hoe minder aandacht (en geld) je aan het afgifte systeem hoeft te besteden. Alle systemen hebben hun eigen eigenschappen, die je als vóór- of nádelen kunt waarderen. Het is verstandig dit niet te veel te absoluteren, maar per situatie te kijken welk systeem de beste combinatie van eigenschappen heeft. Stralingswarmte en convectiewarmte Eerst even een korte uitleg over twee soorten warmte: stralingswarmte en convectiewarmte. Stralingswarmte verwarmt personen en objecten (het huis en de spullen) rechtstreeks door straling. Bij convectie wordt de lucht die langs een verwarmingselement stroomt verwarmd


Pagina 9 van 19

en deze lucht verwarmt de personen en objecten. De meeste mensen vinden het prettig als er een deel stralingswarmte wordt ervaren. a.

Radiatoren, in cv-installatie. i. Bij radiatoren stroomt het warme water door buizen of platen die op hun beurt stralings- en convectiewarmte afgeven. In ons land meest gebruikte verwarmingssysteem. Relatief goedkoop en voldoende snel regelbaar. ii. Redelijk tot zeer prettig comfort; dus niet ieder radiatoren systeem is hetzelfde! Ik noem de volgende belangrijke specificaties die van belang zijn. (1) Watertemperatuur. Indien de radiator warmer is dan ca 60/C treedt z.g. stofschroei op die door veel mensen als zeer onaangenaam wordt ervaren. Het beste is dus de installatie zo te berekenen dat de aanvoertemperatuur (bijna) nooit hoger is dan 60/C (af en toe in extreme situaties is m/geen probleem). (2) Aandeel stralingswarmte. (a) Een radiator geeft zowel stralingswarmte als convectiewarmte. (b) Het hangt van de uitvoering van de radiator af hoe de warmte verdeeld is over straling en convectie. De hoeveelheid stralingswarmte is afhankelijk van het oppervlakte van de radiator dat 'zichtbaar'is, dus waarvan de staling personen en objecten kan bereiken. De hoeveelheid convectiewarmte is afhankelijk van het oppervlakte van de radiator dat in contact is met de lucht. (c) Dus een grote radiator met maar één plaat geeft meer stralingswarmte dan een kleinere radiator met 2 of 3 platen en daartussen lamellen. (3) Door met bovenstaande rekening te houden bij het ontwerp kun je met radiatoren verschillende soorten behaaglijkheid realiseren.

b.

Convectoren, in cv-installatie. i. Convectoren werken met warmeluchtcirculatie. Het warme water stroomt door de batterij, een smalle buis onderaan het toestel die is omgeven door een warmtewisselaar van aluminium lamellen. (1) Bijna alle warme wordt afgegeven door convectie. Zelfs als het cvwater heel warm is (90/C), voelt de voorkant van de convectorbehuizing niet warmer dan lauw. (2) Reageert nog sneller dan een radiator op verandering van de temperatuur van het cv-water. Dit is over het algemeen niet van belang voor de snelheid waarmee de kamer verwarmd wordt, omdat deze veel meer afhankelijk is van de eigenschappen van de kamer. (3) Belangrijkste verschil met een radiator is dus de bijna totale afwezigheid van voelbare warmte. Dit effect wordt versterkt door het snelle afkoelen; als de warmtetoevoer stopt, is de convector korte tijd later al koud.

c.

Radiatoren en convectoren, elektrisch. i. Elektrische radiatoren zijn gevuld met olie en functioneren grotendeels hetzelfde als cv-radiatoren, maar meestal wel iets trager. ii. In elektrische convectoren verwarmt een elektrisch verwarmings-element rechtstreek en via lamellen de lucht. Omdat het element meestal (veel) warmer is dan 60/C is stofschroei onvermijdelijk.


Pagina 10 van 19

d.

Luchtverwarming. i. In iedere woonruimte wordt warme lucht (tot ca 50/C) ingeblazen, waardoor de ruimte verwarmd wordt. ii. Dit systeem wordt normaliter gecombineerd met gebalanceerde ventilatie met wtw. iii. Omdat jullie geforceerd toevoeren van lucht hebben afgewezen, ga ik verder niet op dit systeem in.

e.

Vloerverwarming, in cv-installatie of elektrisch. i. Door buizen waardoor cv-water stroomt óf door elektrische verwarmingsdraden wordt de vloer verwarmd. ii. Grofweg twee uitvoeringen: zwaar en licht: (1) Zwaar: de leidingen of draden zitten in de dekvloer. Deze dekvloer is meestal ca 5 cm dik, waardoor dus een grote massa steenachtig materiaal moet worden opgewarmd. Soms ligt de dekvloer op een laagje isolatie, vaak rechtstreeks op de betonvloer. (2) Licht: de leidingen of draden zitten in of net onder een dunne plaat (bijv. 1 cm dikke cement-vezelplaat). iii. Hoe zwaarder het systeem, hoe trager opwarmen en afkoelen plaatsvinden. iv. Normaliter wordt het gehéle oppervlak van de kamer voorzien van vloerverwarming. In goed geïsoleerde woningen heeft dit relatief grote oppervlak dat verwarmd wordt tot gevolg dat de temperatuur niet erg hoog hoeft te zijn. Meestal is een oppervlakte-temperatuur van 21/-22/C al voldoende om de kamer op 20/C te houden. Hierdoor is er in goed geïsoleerde huizen met vloerverwarming dus niet of nauwelijks 'voelbare' warmte; de hele ruimte is warm. v. De warmte wordt afgegeven in zowel stralings- als convectiewarmte, waarbij de aandelen afhankelijk zijn van zowel de oppervlakte-temperatuur als van de aanwezigheid van objecten op de vloer (die convectiestromen veroorzaken). Hoe lagere de oppervlakte-temperatuur, hoe lager het stralingsaandeel. vi. Niet alle soorten vloerbedekking zijn mogelijk op vloerverwarming. (1) In ieder geval mag de voerbedekking natuurlijk niet te veel isoleren want anders komt de warmte uit de vloer niet in de kamer. (Meestal wordt aangehouden dat de warmteweerstand van de vloerbedekking (Rm) niet hoger mag zijn van 0,1 m².K/W). (2) Minder voor de handliggend, maar wel belangrijk is echter je te realiseren wat het effect is van vloerbedekking met juist weinig isolerende werking. Bijvoorbeeld een tegelvloer geleidt de warmte van de vloerverwarming zeer goed. Maar dit heeft ook tot gevolg dat een stenen vloer van 22/C voor je blote hand of voet koud aan voelt, omdat de warmte van die hand of voet (van ca 28/C) door het steen snel wordt afgevoerd. En we hebben hierboven gezien dat in goed geïsoleerde woningen de vloer meestal niet warmer hoeft te zijn dan die 22/C en vaak nog minder warm is. Door dit effect zal een licht isolerende vloerbedekking (hout, kurk, tapijt) vaak prettiger aanvoelen dan steen. (3) Als de vloer ook voor koeling wordt gebruikt (met name in combinatie met warmtepompen met een bodem-bron) worden nog extra eisen aan de vloerbedekking gesteld.


Pagina 11 van 19

vii.

viii.

Als in alle woonruimten in huis water-vloerverwarming is toegepast, is een standaard kamerthermostaat in de woonkamer meestal niet bevredigend om in alle kamers een prettige temperatuur te krijgen en is dan een ingewikkeldere (en duurdere) regeling noodzakelijk. Elektrische vloerverwarming is goed per ruimte regelbaar, zeker als voor de lichte variant gekozen wordt.

f.

Wandverwarming, in cv-installatie of elektrisch. i. Door buizen waardoor cv-water stroomt óf door elektrische verwarmingsdraden wordt de wand verwarmd. ii. Minder onderscheid in zwaar of licht, omdat de leidingen of draden dicht tegen de voorkant van de wand zitten. De zwaarste variant zijn kalkzandsteen blikken waarin sleuven van ca 2,5 cm diep zitten, waarin de waterleidingen lopen. De lichtste variant is vezelplaat (gips en/of cement) waarin leidingen of elektrische draden lopen. iii. Omdat niet alle wanden in een ruimte worden voorzien van wandverwarming, kan minder oppervlak worden geïnstalleerd, waardoor de oppervlakte-temperatuur hoger kan zijn (meestal tussen 25/ en 35/C). Daardoor is de warmte beter voelbaar is en ook het aandeel stralingswarmte hoger is dan bij vloerverwarming. iv. Voordeel t.o.v. vloerverwarming is dat je kunt kiezen dichtbij of ver van de verwarmde wand af wilt zijn. v. Over het algemeen is wandverwarming goed regelbaar, ongeveer gelijk aan een radiatoren-installatie. vi. Er bestaat elektrische wandverwarming die zeer snel en plaatselijk te regelen is.

g.

Elektrische stralingspanelen. i. Relatief kleine panelen met een relatief hoog verwarmingsvermogen; de oppervlakte temperatuur kan 100/C worden! Kunnen goed per stuk of per kamer geregeld worden en reageren snel. Hebben een groot aandeel stalingswarmte, maar met name bij hoge temperatuur ook convectie. ii. Leveranciers suggereren vaak dat ze heel zuinig zijn, maar dat wil ik sterk relativeren; het is elektrische weerstandsverwarming: 1 kWh warmte kost 1 kWh elektriciteit. iii. Met name te overwegen in goed geïsoleerde ruimten waar niet zo vaak warmte nodig is. iv. Kunne zowel aan het plafond als aan de wand gemonteerd worden. v. Kunnen eventueel ook zo geïnstalleerd worden dat één paneel eenvoudig in verschillende ruimten gebruikt kan worden.

h.

Locale houtkachel. i. Dit is een houtkachel die alléén warmte geeft in de ruimte waar het toestel staat. Zie bij het onderdeel Warmte-opwekking. ii. Het “warmtegevoel” is sterk afhankelijk van het type kachel: (1) Een “standaard” ijzeren kachel kan erg heet worden en geeft “hete” stralingswarmte én convectie- (lucht-) warmte. (2) Een keramische kachel (principe van de Duitse “Kachelofen”) wordt minder heet (maximaal ca 90/C, meestal minder) en geeft vooral “zachtere” stralingswarmte.


Pagina 12 van 19

iii. iv.

9.

De standaard ijzerenkachel moet redelijk continu van hout voorzien worden en is daarmee te regelen. De keramische kachel brandt 1 of 2 keer per dag gedurende korte tijd (ca half uur) zeer hevig, waarna de warmte gedurende vele uren langzaam wordt afgegeven. Deze afgifte is naardoor moeilijk te regelen: als het vuur gebrand heeft, komt de warmte eruit; of je nu wilt of niet.

Voorbeelden van geschikte energie- en installatie-opzetten. a. In het rekenmodel zijn een aantal energie- en installatie-opzetten doorgerekend op de aspecten energiegebruik, energiekosten en investeringskosten. b. De E- en I-opzetten die wij onderscheiden bestaan uit de verschillende combinaties van de volgende drie aspecten:

c.

i.

De mate van isolatie en kierdichting van de schil van het gebouw; dus van de vloeren, gevels met ramen en deuren en daken. Wij onderscheiden hierbij : (1) Schil a: goed geïsoleerd. (2) Schil b: extreem goed geïsoleerd. (3) Schil c: 'tussenvorm' tussen a en c, waarbij vooral ge-optimaliseerd is op de verhouding tussen energie-besparing en méérkosten t.o.v. schil a.

ii.

Het type ventilatie-systeem. Wij onderscheiden drie systemen: (1) Systeem A: natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer. (2) Systeem C: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. (3) Systeem D: mechanische toevoer en mechanische afvoer; gebalanceerde ventilatie met WTW.

iii.

Het installatie-concept voor ruimte-verwarming en warmwater. Wij onderscheiden 5 concepten: (1) Concept 1: Elektrische combi-warmtepomp - buitenlucht. (2) Concept 2: Elektrische ruimte-verwarming + zoneboiler en elektrische geiser. (3) Concept 3: Grote zonneboiler + ventilatie-luchtwarmtepomp + elektrische ná-verwarming.

Nadere omschrijving van 2 schillen. i. Schil “a” - goed geïsoleerd. (1) Langsgevels: Rc 5 m².K/W (2) Kopgevels: Rc 5,5 m².K/W (3) Daken: Rc 5,5 m².K/W (4) BG-vloer: Rc 5 m².K/W (5) Glas: 3-laags U-glas < 0,80 W/m².K - ZTA = 0,50. (6) Kozijnen: Zachthout. (7) Kierdichting: Goed: Qv,10;kar: 0,30 dm³/s.m² ii.

Schil “b”- extreem goed geïsoleerd. (1) Langsgevels: Rc 8 m².K/W (2) Kopgevels: Rc 10 m².K/W (3) Daken: Rc 10 m².K/W (4) BG-vloer: Rc 6,5 m².K/W (5) Glas: 3-laags U-glas < 0,60 W/m².K - ZTA = 0,50. (6) Kozijnen: Geïsoleerd; U-kozijn < 0,90 W/m².K


Pagina 13 van 19

(7) (8) iii.

Kierdichting: Zeer goed: Qv,10;kar: 0,15 dm³/s.m². Details: “passief-huis details”.

Schil “c”. (1) Langsgevels: (2) Kopgevels: (3) Daken: (4) BG-vloer: (5) Glas:

(6) (7)

Rc 6 m².K/W Rc 8 m².K/W Rc 8 m².K/W Rc 5 m².K/W 2-laags U-glas < 1,0 W/m².K - ZTA = 0,60. (Dit is extra goed 2-laags glas), met kunststof afstandshouders. Kozijnen: Zachthout met zo laag mogelijke U-waarde, bijv. Acoya). Kierdichting: Extra goed: Qv,10;kar: 0,22 dm³/s.m²

d.

Nadere omschrijving van de drie ventilatie-systemen: Alle bewoners kiezen per huis individueel welk systeem zij willen: alle systemen zijn in principe mogelijk. Voor het rekenmodel hanteren wij de volgende drie systemen: i. Ventilatiesysteem A: (1) Natuurlijke toevoer met ZR-roosters (ZR < 1Pa; bijv. Buva Streamroosters). (2) Natuurlijke afvoer door aparte afvoerkanalen vanaf keuken, badkamer(s) en toilet(ten). ii. Ventilatiesysteem C: (1) Natuurlijke toevoer met ZR-roosters (ZR < 1Pa; bijv. Buva Streamroosters). (2) Mechanische afvoer door Buva VAS Q-Time; tijdgestuurde ventilator-box. iii. Ventilatiesysteem D: (1) Mechanische toe- en afvoer (gebalanceerd) met HRwarmteterugwinning. Woning verdeeld in twee zone's (woon en slaap) met tijdsturing; bijv Brink Excellent 300 met 2-zone tijdsturing en by-pass.

e.

Nadere omschrijving van de vewarmings-installatie-concepten: i. Concept - 1: Elektrische combi-warmtepomp - buitenlucht. (1) Elektrische combi/warmtepomp met buitenlucht als warmtebron; Alpha Innotec LWDD 50. Buitendeel voor onttrekken warmte aan de buitenlucht op het dak geplaatst. (2) Douche-water-warmteterugwinning; Heitech Douchepijp-wtw. (3) Wand- en/of vloerverwarming of extra grote radiatoren of convectors. (4) Géén actieve koeling. (5) In de meterkast alléén elektriciteit. ii.

Concept - 2: Elektrische ruimte-verwarming + zoneboiler en elektrische geiser. (1) Ruimte-verwarming door elektrische radiatoren en/of elektrische vloer-/wandverwarming (2) Douche-water-warmteterugwinning; Heitech Douchepijp-wtw. (3) Zonneboiler voor tapwater; collector 5m² en 200 liter-boiler. Als variant kunnen “PV-T” panelen worden toegepast; dit zijn panelen


Pagina 14 van 19

(4) (5) (6) iii.

een combinatie zijn van PV-paneel en thermische zonne-collector, waardoor het beschikbare oppervlakte (bijna) dubbel gebruikt wordt. Elektrische doorstroomverwarmer (“geiser”) voor ná-verwarming van tapwater. Géén actieve koeling. In de meterkast alléén elektriciteit.

Concept - 3: Grote zonneboiler + ventilatie-luchtwarmtepomp (“Brabantwoning”) (1) Zonneboiler voor warmwater én CV met collector van 7,5m² en 200 liter boiler; Atag CB200 ALEC. Als variant kunnen “PV-T”-panelen gebruikt worden; zie bij concept 2. (2) Warmtepomp met ventilatie-retourlucht als warmtebron; Inventum Ecolution Solo, aangesloten op zonne-boiler. Bij schil a en/of grotere woningen een warmtepomp op buitenlucht én ventilatielucht. (3) Douche-water-warmteterugwinning; Heitech Douchepijp-wtw. (4) Elektrische ná-verwarming voor CV en warmwater. (5) Extra-laagtemperatuur radiatoren (aanvoer maximaal 45/C). (6) LET OP: dit concept is alléén mogelijk met ventilatiesysteem C. (7) Géén actieve koeling. (8) In de meterkast alléén elektriciteit.


Pagina 15 van 19

f.

Kansrijke E- en I-opzetten op basis van bovenstaande. i. Op basis van bespreking en onderzoek van bovenstaande zijn samen met de energiegroep de volgende E- en I-opzetten geselecteerd:

nr

schil

installatieconcept

ventilatiesysteem

1

a

1) Combi-warmtepomp met buitenlucht als bron

A of C

2

D

3

2) Elektrische ruimte-verwarming + zonne-boiler + el. geiser (+douche-wtw)

A of C

4

D

5 6

b

3) Grote zonneboiler + kleine warmtepomp op ventilatielucht + el. ná-verwarming

C


A of C

7

D

8


A of C

9

D

10 11

c


C


A of C

12

D

13


A of C

14

D

15


g.

10.

C

Toelichting bij de tabel. i. Van de onder 7. genoemde warmte-opweksystemen is alleen de Combiwarmtepomp op een bodembron niet in deze opzetten opgenomen, en wel om de volgende twee redenen: (1) Het door jullie geformuleerde bezwaar dat een grote hoeveelheid kunststofleiding in de bodem achterblijft, als het systeem al lang niet meer gebruikt wordt. (2) De investeringskosten voor dit systeem zijn relatief hoog t.o.v. de gerealiseerde energiebesparing

Rekenmodel: schatting van energie-gebruik en -kosten en investeringen. a.

Wij hebben van bovengenoemde E- en I-opzetten een schatting gemaakt van energiegebruik, energiekosten, benodigde hoeveelheid PV en investeringskosten. i. De berekeningen zijn gemaakt voor een eenvoudige rij-kopwoning met een GO (gebruiksoppervlakte) van 118 m² en zeer eenvoudige architectuur. De voorgevel ligt op Noord, de achtergevel op Zuid. PV-panelen en zonnecollectoren zijn op Zuid gericht en liggen onder een hellingshoek van 20/ t.o.v. de horizontaal. Voor jullie woningen zullen deze gegevens dus wezenlijk anders zijn.


Pagina 16 van 19

ii.

iii.

b.

Het energiegebruik is geraamd op basis van de Energieprestatie-berekening (NEN 7120) zoals die voor de bouwregelgeving vereist is. Dit is een weliswaar behoorlijk betrouwbaar - gemiddelde. Het is uit veel projecten bekend dat het door bepaalde bewoners in een bepaald jaar gerealiseerde energiegebruik zeer sterk van dit gemiddelde kan afwijken. Dit werkelijke gebruik kan variëren van minder dan de helft van het gemiddelde tot 2,5 maal zoveel! En dan hebben we het niet over de nog grotere uitschieters naar beneden en naar boven, die we als uitzonderingen beschouwen. Ook de investeringskosten zijn ramingen; de werkelijke kosten zijn natuurlijk sterk afhankelijk van allerlei specificaties van het huis.

In bijgaande tabel is een deel van de resultaten van het rekenmodel weergegeven. Het complete model wordt als Excell bestand aangereikt, zodat jullie alle uitgangspunten en resultaten kunnen zien en ook het effect van andere uitgangspunten zelf kunnen berekenen.


Pagina 17 van 19

Ede - Het Boddegat Rekenblad e- en i-opzet - versie 6 - met volledige vergoeding voor teruggeleverde PV-stroom 19-2-2014 PV panelen € el inkoop € 0,23 Wp / paneel Wp / paneel Elektra Huish + Pers 2.400 kWh/j 255 325 Wp/paneel Opbrengst PV - 160 of 125 160 kWh/m².j 125 160 kWh/m².j Investering PV € 495 € / m² € 335 € 495 Méérkosten schil b € 10.000 Méérkosten schil c € 4.000 Afschrijving investering Isolatie-b en c 30 jaren Afschrijving investering installaties 15 jaren Percentage teruglever van opgewekt 0% Terugleververgoeding € 0,17

nr boddebat

SCHIL

Installatie-concept

1

a

2

a

3

a

4

a

5

a

6

b

7

b

8

b

9

b

10

b

11

c

12

c

13 14

c c

2) Elektrische verwarming + zonneboiler 5m² + Douche-wtw

15

c

3) "Brabant" - grote zonneboiler 7,5m² + warmtepomp lucht + douche-wtw + elektrische na-verwarming

1) WP - buitenlucht + D-WTW 2) Elektrische verwarming + zonneboiler 5m² + Douche-wtw 3) "Brabant" - grote zonneboiler 7,5m² + warmtepomp lucht + douche-wtw + elektrische na-verwarming


1) WP - buitenlucht + D-WTW

Ventilatie

kWh PV

m²PV

€ PV

€ instal

Z - 20°

méérkosten schil b of c

warmtevraag + / laagste € 1.833 0% € PV + insta € tot / jaar verschil met + schil b-c investering + laagste energie

A of C

4.909

30,7

€

15.188

€

12.300

€

27.488

€

1.833

€

-

D

4.624

28,9

€

14.305

€

15.600

€

29.905

€

1.994

€

161

A of C

7.865

49,2

€

24.333

€

7.100

€

31.433

€

2.096

€

263

D

5.880

36,7

€

18.191

€

10.500

€

28.691

€

1.913

€

80

C

4.063

25,4

€

12.570

€

16.900

€

29.470

€

1.965

€

132

A of C

4.430

27,7

€

13.706

€

12.300

€

10.000

€

36.006

€

2.067

€

234

D

4.204

26,3

€

13.007

€

15.600

€

10.000

€

38.607

€

2.240

€

408

A of C

5.935

37,1

€

18.362

€

7.100

€

10.000

€

35.462

€

2.031

€

198

D

4.074

25,5

€

12.604

€

10.500

€

10.000

€

33.104

€

1.874

€

41

C

3.459

21,6

€

10.701

€

14.400

€

10.000

€

35.101

€

2.007

€

174

A of C

4.677

29,2

€

14.471

€

12.300

€

4.000

€

30.771

€

1.918

€

85

D

4.416

27,6

€

13.662

€

15.600

€

4.000

€

33.262

€

2.084

€

252

A of C

6.808

42,6

€

21.064

€

7.100

€

4.000

€

32.164

€

2.011

€

178

15.255

€

10.500

€

4.000

€

29.755

€

1.850

€

18

11.804

€

16.900

€

4.000

€

32.704

€

2.047

€

214

D

4.931

30,8

€

C

3.816

23,8

€


Pagina 18 van 19

Ede - Het Boddegat Rekenblad e- en i-opzet - versie 6 - met minder vergoeding voor teruggeleverde PV-stroom 19-2-2014 € el inkoop € 0,23 PV panelen Wp / paneel Wp / paneel Elektra Huish + Pers 2.400 kWh/j 255 325 Wp/paneel Opbrengst PV - 160 of 125 160 kWh/m².j 125 160 kWh/m².j Investering PV € 495 € / m² € 335 € 495 Méérkosten schil b € 10.000 Méérkosten schil c € 4.000 Afschrijving investering Isolatie-b en c 30 jaren Afschrijving investering installaties 15 jaren Percentage teruglever van opgewekt 75% Terugleververgoeding € 0,17

nr boddebat

SCHIL

Installatie-concept

1

a

2

a

3

a

4

a

5

a

6

b

7

b

8

b

9

b

10

b

11

c

12

c

13 14

c c

2) Elektrische verwarming + zonneboiler 5m² + Douche-wtw

15

c

3) "Brabant" - grote zonneboiler 7,5m² + warmtepomp lucht + douche-wtw + elektrische na-verwarming



1) WP - buitenlucht + D-WTW

Ventilatie

€ PV

m²PV

A of C

4.909

30,7

€

15.188

€

12.300

€

27.488

€

2.053

€

-

D

4.624

28,9

€

14.305

€

15.600

€

29.905

€

2.202

€

148

A of C

7.865

49,2

€

24.333

€

7.100

€

31.433

€

2.449

€

396

D

5.880

36,7

€

18.191

€

10.500

€

28.691

€

2.177

€

124

C

4.063

25,4

€

12.570

€

16.900

€

29.470

€

2.147

€

94

A of C

4.430

27,7

€

13.706

€

12.300

€

10.000

€

36.006

€

2.266

€

213

D

4.204

26,3

€

13.007

€

15.600

€

10.000

€

38.607

€

2.430

€

376

A of C

5.935

37,1

€

18.362

€

7.100

€

10.000

€

35.462

€

2.298

€

244

D

4.074

25,5

€

12.604

€

10.500

€

10.000

€

33.104

€

2.057

€

3

C

3.459

21,6

€

10.701

€

14.400

€

10.000

€

35.101

€

2.162

€

109

A of C

4.677

29,2

€

14.471

€

12.300

€

4.000

€

30.771

€

2.129

€

75

D

4.416

27,6

€

13.662

€

15.600

€

4.000

€

33.262

€

2.283

€

229

A of C

6.808

42,6

€

21.064

€

7.100

€

4.000

€

32.164

€

2.317

€

264

15.255

€

10.500

€

4.000

€

29.755

€

2.072

€

19

11.804

€

16.900

€

4.000

€

32.704

€

2.219

€

165

4.931

30,8

€

C

3.816

23,8

€


méérkosten schil b of c

warmtevraag + / laagste € 2.053 0% € PV + instal € tot / jaar verschil met + schil b-c investering + laagste energie

kWh PV

D

€ instal

Z - 20°

Pagina 19 van 19

Voorbereiden van keuze Energie- en installatie-opzet

Recommend Documents