Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers

Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers

Auteur(s)

Jolanda Elferink

Datum

november 2010

© MOVISIE

Expertisecentrum Mantelzorg Het Expertisecentrum Mantelzorg (voorheen het Expertisecentrum Informele Zorg) is hét landelijke kenniscentrum op het gebied van mantelzorg en mantelzorgondersteuning. Met een breed scala aan diensten en producten voor alle sectoren waar mantelzorg(ondersteuning) een aandachtspunt is of zou moeten zijn. Van visie tot praktische oplossingen en van inspiratie tot kennis en advies. Missie Wij dragen bij aan de bekendheid van mantelzorg, het verbeteren van mantelzorgondersteuning en de implementatie van toepasbare kennis in beleids- en werkvelden. Samen Op het gebied van mantelzorgondersteuning is er nog een wereld te winnen. In de verschillende sectoren vraagt dit een specifieke aanpak. Vraaggericht werken is daarom ons uitgangspunt, waarbij de praktijk centraal staat. We definiëren vraagstukken en oplossingen dan ook in samenspraak met de betreffende sector.

MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema's centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen, leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op www.movisie.nl.

Inhoudsopgave Voorbeeld progamma Training Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers ................................................... 1 1 Inleiding ............................................................................................................................................. 2 2 Kennismakingsspel............................................................................................................................ 2 3 Informatie over mantelzorg en respijtzorg ......................................................................................... 3 4 Relatie mantelzorger – zorgvrager – vrijwilliger ................................................................................ 4 5 Pauze................................................................................................................................................. 5 6 Grenzen ............................................................................................................................................. 6 7 Afsluiting ............................................................................................................................................ 8 8 Bijlagen: Informatie voor de vrijwilligers ............................................................................................ 9 Bijlage 1 Wat is mantelzorg............................................................................................................... 9 Bijlage 2 Wat is respijtzorg .............................................................................................................. 11 Bijlage 3 Vertrouwelijkheid .............................................................................................................. 13 Bijlage 4 Competenties ................................................................................................................... 15 Bijlage 5 Grenzen tussen vrijwillige hulp en professionele hulp ..................................................... 22 9 Bronnen ........................................................................................................................................... 24

Voorbeeld progamma Training Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers 1. Inleiding

5 min.

2. Kennismakingspel

5 min.

3. Informatie over mantelzorg en respijtzorg - Informatie over mantelzorg voor vrijwilligers - Uitwisseling over de betekenis van respijtzorg - Uitleg over doel, vormen en werkwijze van respijtzorg - Psychologische drempels

30 min.

4. Relatie mantelzorger – zorgvrager - vrijwilliger 30 min. - Inleven aan de hand van een casus - Vertrouwensrelatie met de mantelzorger en zorgbehoevende - Competenties die nodig zijn 5. Pauze 6. Grenzen - Grenzen tussen vrijwillige en professionele hulp - Eigen grenzen - Wederzijdse verwachtingen

45 min.

7. Afsluiting

5 min.

Voorbeeld leerdoelen van de training vrijwillige respijtzorg voor vrijwilligers: • • • •

deelnemers hebben kennis gemaakt met elkaar; wederzijdse verwachtingen zijn uitgesproken en duidelijk; deelnemers kunnen verwoorden wat mantelzorg en respijtzorg is; deelnemers kunnen verwoorden waarom zij vrijwilliger voor het project vrijwillige respijtzorg willen worden.

Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers, november 2010

1

1

Inleiding

5 min. 2

Kennismakingsspel

(Tevens kennismakingsspel die de trainer vrijwillige respijtzorg kan inzetten bij de training aan vrijwilligers) 5 min. Door middel van “speeddating” maken we kennis met elkaar en komen we meer te weten over elkaars motivatie om aan de slag te gaan met vrijwillige respijtzorg.


2

3

Informatie over mantelzorg en respijtzorg

30 min. Wat is mantelzorg Korte uitleg aan de vrijwilligers over mantelzorg. (Zie bijlage 1 voor verdere toelichting op mantelzorg)

Optie:

Dvd Respijtzorg De dvd “Respijtzorg…nooit bij stil gestaan” geeft een beeld van de betekenis van respijtzorg. Uitwisseling over de betekenis van respijtzorg Uitwisselen met de vrijwilligers wat de betekenis van respijtzorg kan zijn. Doel, vormen en werkwijze van respijtzorg Toelichting op doel, vormen en opdracht van respijtzorg. Psychologische drempels Toelichting op mogelijke psychologische drempels van mantelzorgers bij respijtzorg. (Zie bijlage 2 voor verdere toelichting op respijtzorg) Uitwisseling en inventarisatie hoe om te gaan met drempels bij respijtzorg. Uitwisselen met de vrijwilligers hoe om te gaan met drempels bij respijtzorg.


3

4

Relatie mantelzorger – zorgvrager – vrijwilliger

30 min. Oefening inleven in mantelzorgers aan de hand van een casus Aan de hand van een casus met de groep dilemma’s bespreken van mantelzorgers. Werkvorm: Doel: Materiaal: Duur: Vorm:

Oefening voor de groep vrijwilligers: inleven in mantelzorgers De deelnemer heeft begrip voor de problemen van mantelzorgers. Flip-over 20 minuten Casus: Jouw moeder van wie jij mantelzorger bent is 85 jaar en sinds 6 jaar weduwe. Haar man, jouw vader, droeg haar op handen Je gaat ’s morgens en ’s avonds naar haar toe. Ze woont zelfstandig, maar wordt erg vergeetachtig de laatste tijd. Ze maakt zich hierover ongerust. Ze vindt het heel normaal dat jij voor haar zorgt wanneer dat nodig is. Je bent tenslotte haar kind. Haar enige kind: haar kleine meisje/ jongetje. - Vraag de groep zich in te leven in de moeder wat dit voor gevolgen voor hun leven zou hebben. Noteer dit op flap. - Vraag groep zich in te leven in de mantelzorger wat dit voor gevolgen voor hun leven zou hebben. Noteer dit op flap.

Vertrouwensrelatie met de mantelzorger en zorgbehoevende - Uiteenzetting aan de hand van bijlage 3 over het belang van vertrouwelijkheid - Opnieuw de drempels voor mantelzorgers met de vrijwilligers bekijken; hoe ga je hier mee om en hoe bouw je een vertrouwensrelatie met de mantelzorger en zorgbehoevende op? (Zie bijlage 3 voor informatie over vertrouwelijkheid) Welke competenties hebben vrijwilligers nodig voor vrijwillige respijtzorg, voor de zorgbehoevende en mantelzorger? - Inventarisatie van competenties die nodig zijn - Informatie over competenties en toelichting erop (Zie bijlage 4 voor profiel vrijwilliger en persoonlijke competenties) (Zie bijlage 5 voor toelichting op de competenties)


4

5

Pauze


5

6

Grenzen

45 min. De grenzen tussen vrijwillige en professionele hulp Uitleg over de definitie van vrijwilligerswerk en waar de grenzen liggen tussen vrijwillige en professionele hulp. (Zie bijlage 6 voor toelichting over grenzen tussen vrijwillige en professionele hulp). Bespreking “Eigen grenzen bepalen”. Aan de hand van praktijksituaties op kaartjes met de vrijwilligers waar de grenzen van de vrijwilliger liggen. Voorbereiding: Kopieer praktijksituaties hieronder op (gekleurd) karton en maak van elke situatie één kaartje.

Leef je in…in de vrijwilliger Je komt al vijf maanden elke week langs om iets te doen met een gehandicapt kind om de ouders te ontlasten. Nu kun je op die middag iets gaan doen wat je heel erg aanspreekt en wat je graag wilt doen (een cursus, hobby, oppassen op je kleinkind enz.) in plaats van je werk al vrijwilliger. Hoe ga je hiermee om, hoe pak je dit aan met de mantelzorger? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren? Leef je in…in de vrijwilliger ‘Jouw’ mantelzorger vraagt jou of je i.p.v. één keer in de week, twee keer wil komen om de zorg voor zijn vrouw even over te nemen voor de komende maanden omdat hij gaat verhuizen. Dit zie je eigenlijk niet zo zitten. Hoe ga je hiermee om? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren?


6

Leef je in…in de vrijwilliger De mantelzorger is heel blij dat je haar ontlast. Ze laat dit op allerlei manieren blijken. Ze bedankt je bij elk bezoek, bakt koekjes voor je e.d. Nu geeft ze je geld. Neem je dat aan of niet? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren? Leef je in…in de vrijwilliger Je staat voor de vierde keer in twee maanden voor een dichte deur terwijl je iedere keer een afspraak had met de zorgvrager en mantelzorger. Je hebt er een paar keer wat van gezegd, nu raakt je geduld op. Hoe ga je hier mee om? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren? Leef je in…in de vrijwilliger Je komt elke week bij een zorgvrager en mantelzorger. Zij vinden dat de thuiszorg niet goed schoonmaakt of aan dingen niet toekomt. Ze vragen jou of je de koelkast even wilt schoonmaken want die stinkt zo vreselijk. Doe je dat? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren? Leef je in…in de vrijwilliger Je komt wekelijks bij een oude dame die steeds meer in de war is. Je bent er om haar partner de gelegenheid te geven iets voor hemzelf te doen. Je brengt haar ook een ontbijtje met kerst. Vanaf dat moment vindt ze extra contacten vanzelfsprekend, ze achterhaalt je telefoonnummer en belt bijvoorbeeld als ze bij de dokter is geweest. Wat doet je? Hoe ga je de vrijwilliger hierop instrueren?


7

Oefening Eigen grenzen bepalen Doel: De deelnemer kan de eigen grenzen in het vrijwilligerswerk (competenties, interesses) benoemen Materiaal: Duur: 30 minuten Vorm: • Vraag de deelnemers in groepjes te bespreken wat hun persoonlijke grenzen zijn: - wat kun je wel en wat niet? - wat wil je wel en wat niet? • Bespreek de uitkomsten plenair Oefening Verwachtingen van de zorgvrager achterhalen Doel: De deelnemer kan benoemen hoe hij/zij de verwachtingen van de zorgvrager en de mantelzorger en eigen verwachtingen bespreekbaar maakt met de zorgvrager en mantelzorger. Materiaal: Duur: 30 minuten Vorm: • Vraag de deelnemers in groepjes de volgende vragen te bespreken: - Wanneer ga je de verwachtingen van de zorgvrager en mantelzorger en eigen verwachtingen bespreken? - Hoe pak je dit aan? - Wat houd je mogelijk tegen om wederzijdse verwachtingen bespreken? • Bespreek de vragen kort plenair.

7

Afsluiting

5 min.


8

8

Bijlagen: Informatie voor de vrijwilligers

Bijlage 1

Wat is mantelzorg

Mantelzorgers zorgen langdurig en intensief voor hun hulpbehoevende, chronisch zieke of gehandicapte partner, ouder, kind, vriend of buur (Mezzo) Kenmerken: - Geen bewuste keuze - Je rolt erin - Het moet, je ontkomt er niet aan Positieve aspecten: - Liefde - Vreugde - Humor - Dankbaarheid - Voldoening - Zelfrespect - Zingeving Maar ook: - 27 % is matig belast - 13 % is zeer zwaar - belast of zelfs overbelast - ruim 80% heeft tijdsproblemen Mantelzorg heeft een aantal kenmerken: • het wordt niet betaald (m.u.v. PGB); • er is sprake van een sociale relatie; • het is niet ‘vrijwillig’ maar er is sprake van een morele plicht; • langdurig en vaak intensief; • meer zorg dan in een gebruikelijke relatie. Het gaat dus om: • een echtgenote die voor haar echtgenoot zorgt die een herseninfarct heeft gehad; • een zoon die bij zijn bejaarde ouders alle klusjes doet, omdat ze dit zelf niet meer kunnen; • een dochter die dagelijks naar haar demente moeder gaat om haar te helpen; • een vrouw die zorgt dat haar chronisch zieke collega gehaald en gebracht wordt;


9

• • • • • • • •

een echtpaar dat zorgt voor de kleinkinderen, omdat de dochter psychisch ziek is; een zoon die zorgt dat zijn vader twee keer in de week naar de dagopvang kan; dochters die de taken in het huis van hun vader onderling verdeeld hebben: schoonmaken, koken, gezelschap, boodschappen doen etc.; ouders die de zorg dragen voor hun gehandicapte kind; een man die voor zijn zieke vriend zorgt; een kind van acht jaar dat dagelijks boodschappen haalt omdat vader werkt en moeder door een chronische ziekte hiertoe niet in staat is; een vrouw die haar buren in de gaten houdt en regelmatig een pannetje eten brengt; etc…………………..

Wie zijn mantelzorgers in Nederland? Mantelzorg is alle zorg die intensief wordt gegeven door familieleden, vrienden, buren, mensen uit de directe omgeving waarmee men een sociale relatie heeft. Mantelzorgers nemen in Nederland het grootste gedeelte (60%) van alle zorg voor zieken en hulpbehoevenden voor hun rekening. Twee derde van deze groep is vrouw. Mantelzorgers zijn belangrijk in zorg, partner in zorg. De maatschappij kan niet zonder. Hoe wordt iemand mantelzorger? Er zijn twee groepen te onderscheiden. De groep die heel plotseling mantelzorger wordt, door een plotselinge ziekte of ongeluk. De groep mensen die er langzaam inrollen: er wordt steeds meer een beroep gedaan op hen en er is steeds meer zorg nodig voor een vader of moeder, partner, vriend of kind.


10

Bijlage 2

Wat is respijtzorg

•

‘ik kwam van de hel in de hemel. De zorglast valt even van je af. Het is heerlijk om eens rustig thuis te kunnen zitten.’

•

´die ene week vakantie in het hele jaar heb ik hard nodig. Nu kan ik onbekommerd op vakantie gaan.’

Respijtzorg is een verzamelterm voor voorzieningen die mantelzorgers in de gelegenheid stellen hun zorgtaken af en toe of regelmatig even helemaal aan een beroepskracht of vrijwilliger over te laten. Zo krijgen zij een adempauze, even respijt van de zorg. Dat is van belang voor henzelf, maar ook voor de mensen die zij verzorgen. En ook vanuit maatschappelijk oogpunt: mantelzorgers die hun zorgtaken goed aankunnen, kunnen hun naasten langer thuis blijven verzorgen. Ze hebben minder professionele zorg nodig van de thuiszorg. Ook zijn er bij goede respijtzorg minder opnames in zorginstellingen nodig. Respijtzorg: •

Voorkomt overbelasting bij mantelzorgers

•

Maakt het mogelijk dat cliënten langer thuis kunnen blijven wonen

•

Kan voor organisaties een goede investering zijn

Typen respijtzorgvoorzieningen: •

Respijtzorg aan huis: bv. bezoekdienst ouderen

•

Respijtzorg buitenshuis: bv. logeerhuis

•

Combinatieaanbod: bv. vakantie voor dementerenden en hun partners

Doelgroepen: Mantelzorgers van: • Dementerenden • Kinderen met een verstandelijke handicap • Mensen met een lichamelijke beperking Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers, november 2010

11

•

Kinderen met een psychische/psychiatrische stoornis

Soorten aanbieders: •

Professionele respijtzorg

•

Vrijwillige respijtzorg

•

Combinatie

Een respijtzorgvoorziening is een organisatorisch verband, dat als expliciet doel heeft tijdelijk vrijaf van zorg te bieden aan mantelzorgers door (het organiseren van) volledige zorgovername. Voorbeelden: - Zorgboerderij - Logeerhuis - Gastgezin - Bezoekdienst/vrijwillige oppas thuis - Vakantie voor zorgvrager (en mantelzorger) Grote behoefte maar geen (volledig) gebruik van respijtmogelijkheden Redenen: - Onbekendheid - Praktische drempels - Psychologische drempels Praktische drempels: - Papier- en regelwerk - Kosten - Afstand / vervoer - (Gebrek aan) flexibiliteit Psychologische drempels: “Ik heb gefaald als ik hulp van anderen inschakel” “Hij accepteert alleen mijn hulp” “Ik weet als geen ander wat zij nodig heeft” “Ik wil geen vreemden in huis” “Welke “prijs” betaal ik voor respijtzorg” “Wie ben ik als ik niet meer altijd voor de ander zorg?” Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers, november 2010

12

Bijlage 3

Vertrouwelijkheid

Vertrouwelijkheid is belangrijk binnen vrijwillige respijtzorg. Wat houdt vertrouwelijkheid in? -

Vertrouwelijke informatie wordt uitgewisseld tussen twee mensen of een kleine groep mensen. Er wordt vanuit gegaan dat vertrouwelijke informatie niet verder wordt verteld. Alleen betrouwbare mensen zullen vertrouwelijke informatie opvangen. Het vertellen van vertrouwelijke informatie legt verantwoordelijkheid bij degene die de informatie hoort en dan de ‘last’ mede draagt.

Hoe reageer ik als iemand me in vertrouwen neemt? -

-

-

-

Het is meestal genoeg om te luisteren, te erkennen wat gezegd wordt, gerust te stellen en alternatieve ondersteuningsmogelijkheden te bespreken. Als de aard van de vertrouwelijke informatie de vrijwilliger zorgen baart, moet hij/ zij er altijd met de coördinator over praten. Ga nooit een samenzweerderige verhouding betreffende vertrouwelijkheid aan in de trend van: “Ik wil je iets vertellen, je vertelt het niet verder, hé?” Denk er aan dat je als vertrouwelinge bent uitgekozen. Daardoor hoef je niet bang te zijn dat je met de informatie die je is verstrekt niet kunt omgaan. Alleen in die gevallen waarin gedacht wordt dat er iemand bescherming nodig heeft, moet er voor gezorgd worden dat de juiste instanties informatie krijgen die nodig is. Dit gebeurt echter nooit zonder medeweten van de coördinator. Het is bijna altijd mogelijk de situatie eerst met de mantelzorger en/of cliënt te bespreken. Idealiter zou de mantelzorger aangemoedigd moeten worden zelf stappen te ondernemen. Als dat niet mogelijk is, zal de coördinator met de mantelzorger gaan praten en als het nodig is doorverwijzen.

Scenario’s U komt erachter dat de cliënt die u bezoekt softdrugs gebruikt. U komt erachter dat de mantelzorger gestolen goederen heelt. De mantelzorger onthult dat hij/ zij als kind mishandeld is. Uw eigen kind praat tegen vriendinnen over de cliënt die u bezoekt. U komt erachter dat de mantelzorger zwart bijklust, terwijl hij een uitkering krijgt.


13

U ontmoet een buurvrouw die u vraagt hoe u de cliënt kent. U komt erachter dat de mantelzorger (van haar man) een relatie heeft met een andere man. U ontdekt dat de mantelzorger diegene die hij/ zij verzorgt, mishandelt. Richtlijnen ten aanzien van vertrouwelijkheid • •

Bewaar op schrift gestelde informatie altijd op een veilige plaats en bewaar namen en adressen gescheiden van andere aantekeningen. Denk er goed over na hoeveel je je eigen gezin of andere mensen die belangrijk voor je zijn vertelt. Je kunt hen in een moeilijke situatie plaatsen als je ze te veel vertelt. Verder kun je niet van (kleine) kinderen verwachten, dat ze dingen die ze gehoord hebben, niet doorvertellen. Misschien begrijpen ze niet wat vertrouwelijkheid is, of ze vergeten in het vuur van het gesprek dat ze er niet over mochten praten.


14

Bijlage 4

Competenties

Basishouding Ik heb een flexibele opstelling De gescheiden moeder van de jongen met het syndroom van Down waar ik elke woensdagmiddag mee speel, moest onverwachts in het ziekenhuis verblijven voor drie weken. De jongen verbleef die weken bij zijn vader. Deze vroeg mij of ik die weken gewoon wilde blijven komen spelen met zijn zoon ook al was hij nu bij hem. Ik ben hier mee akkoord gegaan al was het wat verder weg voor mij. Maar voor het plezier van de jongen en de continuïteit deed ik dit graag. Bovendien was de vader er ook mee geholpen. Ik heb wel eerst geïnformeerd of dit voor de moeder geen probleem was. Ik respecteer de privacy van de cliënt Toen we, de cliënt en ik, winkelden over de markt en een bekende van mijn cliënt tegenkwamen, heb ik me afzijdig gehouden van het gesprek. Ik keek wat rond bij kramen in de buurt. Het gevolg daarvan was dat de cliënt rustig met de bekende kon praten zonder dat ik “afluisterde” Toen ik op bezoek was bij een cliënt, bracht de psychiatrisch verpleegster ook een bezoek. Zowel de cliënt als haar echtgenoot gaf aan dat ik “rustig” kon blijven. Zelf had ik het gevoel dat ik dan “in de weg” zou zitten, dus nam ik afscheid en beloofde snel weer te bellen. De verpleegkundige liet toen heel voorzichtig merken dat zij het goed vond dat ik ging, wat me bevestigde dat ik ook echt “in de weg” zou hebben gezeten. Ik bouw vertrouwen op door mijn afspraken na te komen en te doen wat ik heb beloofd Ik wandel al een hele tijd met een man met één been. Hij toont altijd blijdschap en waardering. Ik kwam mijn afspraken niet na en meldde me regelmatig (en soms op het laatste moment) af. De ouders waren blij met de inzet die ik wel had. Toen ik stopte bleek dat de ouders teleurgesteld waren: hun verwachtingen waren niet uitgekomen. Ze hadden hun teleurstelling nooit kenbaar durven maken bij mij of mijn coördinator. De hoog bejaarde demente man vindt het altijd weer moeilijk als zijn vrouw weggaat. Hij raakt in paniek als ze langer dan een kwartier wegblijft. Hij heeft weinig vertrouwen in andere mensen. Zijn vrouw vindt het moeilijk om weg te gaan omdat ze weet dat hij angstig wordt als zij niet bij hem is. Toch heeft ze voor zichzelf de hulp van een vrijwilliger ingeroepen. Ze wil dolgraag eens weg zonder haar man. Ik drink de eerste periode wekelijks een bakje thee bij het echtpaar en praat met de vrouw. Zo nu en dan betrek ik de man er ook bij. Hij is altijd rustig als ik kom en wil best iets vertellen. Ik luister, vertel over wat ik meemaak en zo langzamerhand durft de vrouw het aan om een half uurtje weg te gaan terwijl ik bij haar man blijf. We bouwen het langzaam verder uit. Ik bejegen de cliënt met respect De demente vrouw waar ik afgelopen zaterdag kwam wilde per se naar haar moeder die uiteraard al jaren niet meer leefde. Ze stond al met haar jas aan om weg te gaan. Ik ben met haar in gesprek gegaan over haar moeder en heb het fotoboek erbij gepakt met jeugdfoto’s van de vrouw. Zo kon ik haar al pratende gerust stellen en haar op die manier met haar moeder ‘in contact’ laten komen. Ik heb het geduld om vaak hetzelfde te horen en te doen Eén keer in de week kom ik bij een autistische jongen. Hij is gek op treinen dus praat daar veel over en ziet ze erg graag. Elke week ga ik eigenlijk wel met hem naar het station waar hij vlak bij woont om een kwartiertje treinen te kijken en erover te praten. Hij geniet hier enorm van en kan daarna ook weer open staan voor andere zaken.


15

Ik heb een lerende levenshouding De blinde meneer waar ik al drie jaar één keer in de week kwam, ging ook steeds slechter horen. Uiteindelijk zou het erop neer komen dat hij helemaal doof zou worden. Zijn familie en een aantal vrienden/kennissen gingen samen met hem op cursus om via het vingeralfabet te leren met hem te communiceren. De meneer vroeg mij of ik er wat voor voelde om ook mee te gaan naar de cursus. Omdat ik nog altijd met plezier bij deze man kwam en het heel vervelend zou vinden als ik straks niet meer met hem kon communiceren ben ik meegegaan op cursus. Ik kan met feedback omgaan Ik kwam voor het eerst bij een kind dat ADHD had. Ik wist niet zo goed wat dat nu precies inhield. Het kind was erg aanhalig naar mij en lokte mij iedere keer uit tot wilde spelletjes. Ik ging hier op in omdat ik dacht dat ik zo contact met hem kon krijgen. Zijn moeder gaf echter aan dat het juist niet goed voor hem is om dat soort wilde spelletjes te doen omdat hij daar juist alleen maar drukker van werd en op het laatst helemaal niet meer te stoppen is. Ik kon daar beter maar niet op in gaan en iets rustigs met hem doen. De volgende keer heb ik een spelletje meegenomen dat we samen aan tafel konden doen. Dit vond hij erg leuk en op deze manier had ik ook contact. Ik ben loyaal naar de organisatie toe Mijn buurvrouw had een vrijwilligster gehad van dezelfde organisatie waar ik vrijwilligerswerk voor doe. Ze begon te klagen tegen mij over die vrijwilligerster en vroeg wat ik ervan vond. Ik heb aangegeven dat ik daar geen oordeel over kan geven.

Empathie Ik kan me inleven in de ander door actief te luisteren Een dochter van een dementerende mevrouw heeft het moeilijk met de verslechterde situatie van haar moeder. Ik luister vaak naar haar. Ik kan me goed voorstellen hoe moeilijk deze dochter het vindt om een en ander los te laten nu haar moeder dementerend wordt en hoe 'dubbel' ze staat in het nemen van bepaalde beslissingen, welke maar steeds worden uitgesteld terwijl de situatie eigenlijk onhoudbaar is geworden. Ik kan luisteren zonder mijn eigen gedachten, normen en waarden voorop te stellen Binnen een half uur na de eerste kennismaking wist ik al 'het halve leven' van deze mevrouw, met alle gebeurtenissen en relatieverbanden van dien. Ik dacht er aanvankelijk zo het mijne van, maar besefte al snel dat ze alleen behoefte had aan een luisterend oor.

Met andere normen en waarden omgaan Ik accepteer dat de ander anders leeft en andere keuzes maakt dan ikzelf zou doen De kinderen mogen heel weinig. Een beetje kliederen of uit te losse hand eten is taboe. Als ik daar ben, houd ik me eraan. Soms neem ik ze mee naar mijn eigen huis, en gaan we uitgebreid koekjes bakken. Ik laat ruimte voor de normen en waarden van de ander Ik pas op bij een dementerende meneer. Een van de eerste keren vroeg ik of hij het goed vond dat ik mijn breiwerk zou pakken. Maar dat vond meneer dus niet goed: "ik voel mij genoodzaakt dat niet goed


16

te vinden, ik denk dat de buren zo'n vrouw voor het raam vreemd zullen vinden…". Natuurlijk heb ik het breiwerk weer in de tas gestopt.

Gelijkwaardigheid Ik wil naast de cliënt staan, en niet erboven Ik vind het een goed uitgangspunt dat vrijwilligers een onkostenvergoeding krijgen en dat dit adequaat geregeld wordt via de organisatie. Op deze manier wordt het minder liefdadigheid. Je geeft wel je tijd, maar niet ook je geld. De cliënt hoeft zich daardoor minder afhankelijk te voelen. Ik ga uit van de mogelijkheden van de cliënt Mevrouw (progressief dementerend) wilde per se een boodschap gaan doen in het winkelcentrum. Ik heb snel mijn jas aangedaan en ben 'gewoon' met haar meegelopen. Het was de vraag of het goed zou gaan, want lichamelijk is zij zeer verzwakt, maar dat bleek gelukkig toch het geval! De frisse neus was mooi meegenomen. Ik laat de verantwoordelijkheid bij de cliënt Het klikt goed tussen de cliënt en mij. Maar ik merk dat meneer (wiens vrouw afasie heeft) geneigd is mij te claimen. Het is ook best een moeilijke situatie maar ik weet dat alle oplossingen ook door anderen al meer dan eens zijn aangedragen, en die worden uiteindelijk toch steeds afgehouden. In het verleden had ik er wel moeite mee, omdat het niet zo in mijn aard ligt, maar nu houd ik me duidelijk aan die ene middag in de week, en dan hebben we het heel gezellig met elkaar.

Zelfkennis Ik ben bereid tot zelfreflectie In het begin vond ik het spannend mijn onzekerheden over het werk te bespreken in de groep vrijwilligers. Ik was bang dat ik het niet goed genoeg deed. Toen ik merkte dat ze me met respect naar mij luisterden, verdween die angst. Ik vind het nu heel prettig om met hen te bespreken hoe je dingen aan moet pakken en vraag zelf naar hun mening over mijn aanpak. Ik weet met welke doelgroep ik affiniteit heb of juist niet Ik wilde graag bij chronisch zieken werken. Ik werd ingezet bij een mijnheer met Parkinson, die vlak bij mij om de hoek woonde. Het werd een langdurige zaak en vrij intensief. Ik heb het gedaan tot hij werd opgenomen in een verpleeghuis. Daarna heb ik aangegeven dat ik wel bij chronisch zieken wil, maar dan moet het qua tijd te overzien zijn. Ik wil ook niet meer een adres dat te dichtbij is, dat heb ik er van geleerd. Ik weet wat ik aankan en wat ik nodig hebt Ik kwam bij een gezin terecht waar net een pasgeboren baby was overleden. Ik dacht dat ik daar een goede steun kon zijn, omdat ik dezelfde ervaring had meegemaakt. Ik merkte echter dat ik het helemaal niet aankon om weer met al dat verdriet geconfronteerd te worden dat ik 15 jaar geleden ook had. Ik was teveel met mijn eigen verdriet bezig en heb besloten daar weg te gaan. Ik begon aan mijn derde cliënt. Ik had hiervoor twee succesvolle perioden van bezoeken afgerond. Ik ging er altijd met plezier heen. Met de coördinator ging ik op kennismaking bij een gezin met een gehandicapte dochter. Het meisje had een contactstoornis dat zich uitte in hard schreeuwen naar mij, vloeken en heel onaardig doen. Ik heb toen gezegd tegen de coördinator dat ik dit absoluut niet zag


17

zitten. Ook al weet ik dat dat meisje daar niets aan kan doen. Ik wist me geen houding te geven en zou hier niet tegen kunnen. Ik heb inzicht in mijn motivatie Het mooie aan praktische thuishulp is voor mij dat er een beroep wordt gedaan op je creativiteit: steeds weer opnieuw je afstemmen op een andere omgeving en sfeer en rekening houden met iemands gewoontes. Daarnaast geeft het vrijwilligerswerk structuur aan mijn leven. Als ik een tijdje geen adres heb, ga ik langs bij mijn coördinator. Ik wil één adres als vast punt in de week. Ik heb de afwisseling nodig.

Stabiliteit Ik ben evenwichtig en heb eigenwaarde Ik was in het begin onzeker over mijn functioneren. Ik dacht er steeds bij na of ik het wel goed deed en kon daardoor niet goed luisteren naar de vrijwilliger en de mantelzorger. Ik kreeg signalen dat ze niet tevreden waren over mij, waardoor ik nog onzekerder werd. Ik kan afstand nemen van mijn eigen problemen en kan mijn eigen emoties in mijn eigen privéleven uitwerken Wat er ook gebeurt in mijn privé leven, zodra ik bij de cliënt ben, ben ik er ook echt voor haar. Ik speel geen rol. Zodra het kunstmatig wordt, is er in het gesprek weinig stabiliteit. Stabiliteit en betrokkenheid gaan samen. Ook al is het verhaal bekend, toch doe ik elke keer weer alsof het de eerste keer is dat ik het gesprek hoor. Ik heb mijn eigen verlies en rouw verwerkt Ik heb zelf mijn ouders, die nu overleden zijn, verzorgd. Ik heb toen veel hulp gemist en vanuit die motivatie ben ik vrijwilligerswerk gaan doen. Na mijn scheiding heb ik eerst alles verwerkt en ben toen vanuit een positieve houding mijn leven opnieuw gaan inrichten. Ik hoor vaak dat ik een positieve uitstraling heb en kan de problemen van de cliënten en van de mantelzorgers goed verwerken. Ik kan de problemen van mijn cliënt thuis loslaten Ik heb naast het vrijwilligerswerk veel hobby’s en ontspanning. Dit helpt me om de problemen van mijn cliënt los te laten en steeds weer fris naar de situaties te kijken.

Grenzen hanteren Ik ken mijn grenzen aan mijn competenties Bij een spastische jongen die niet kan praten is een methode ontdekt waarmee hij met een hoofdspriet een letter kan aanwijzen, als je je hand met een bepaalde druk op een spiertje op zijn schedel legt en zo de spanning wegfiltert. Ik nam deel aan de instructie en men vond dat ik het wel zou kunnen leren. Maar ik vind mezelf vaak te gespannen en dat merkt deze jongen. Ik weigerde om zijn vaste begeleider op school te worden. Ze hebben nu een vrolijke, ontspannen jonge vrouw gevonden, die ook nog veel dichter bij woont. Ik ben beschikbaar voor noodgevallen.


18

Ik benoem mijn eigen grenzen en hou hieraan vast Ik schoof aan in de zithoek, waar de TV ook aan stond. Ik deed een uur mijn uiterste best om mijn aandacht bij het gesprek te houden en de TV te negeren. Dit was niet eenvoudig voor mij. Op Kerst en met Pasen bracht ik een ontbijtje bij een eenzame oudere dame. Ik wilde haar het gevoel geven opgenomen te zijn in de maatschappij en dat er iemand aan haar dacht. Ik werd ingelijfd in haar leven en veel extra contacten werden als vanzelfsprekend verwacht, zoals bellen nadat ze bij een dokter was geweest (ook als ik haar klachten niet serieus nam). De moeder van een autistische jongen ging boodschappen doen. Ik vroeg of ze kattenvoer mee wou nemen. Zij wou het betalen. Ik zei dat ik dat niet wilde. Ik was van mening dat dat uit de hand kan lopen. Het gevolg was dat onze relatie zuiver bleef en niet vertroebeld werd. Ik durf nu de volgende keer ook weer te vragen of ze een boodschap voor me mee wil nemen. Ik neem mijn eigen belang serieus en stel grenzen naar de cliënt toe Ik wilde met een autistisch kind niet aan de computer werken omdat hij dat altijd wil. Ik bood hem 2 andere dingen aan: met water spelen of aan tafel samen tekenen. Het kind werd eerst boos en toen hij merkte dat ik beslist niet aan de computer ging koos hij voor het water. We hebben uiteindelijk een uur met water gespeeld waarbij hij steeds meer spelletjes verzon.

Ondersteuning geven Ik ondersteun de cliënt bij bezoeken die ze af moet leggen Ik ging op verzoek van een gehandicapte zeer moeilijk verstaanbare mevrouw mee naar de vervanger van haar huisarts. Mevrouw kon zo haar klachten toch duidelijk maken door mijn hulp omdat de vervanger hier veel moeite mee had. Ik geef ruimte aan de mantelzorger Ik hield een chronisch zieke mevrouw gezelschap. Haar echtgenoot kon met een gerust hart één keer per week naar het zangkoor. Met een demente heer ging ik wandelen, foto’s bekijken, etc. Hierdoor kon mevrouw naar haar schildersochtend blijven gaan.

Op de cliënt afstemmen Ik stem mijn gedrag en aanpak af op de cliënt Toen ik voor de eerste keer bij een autistisch kind binnenkwam, schonk ik niet teveel aandacht aan hem. Ik was vriendelijk en niet opdringerig. Ik ging iets doen waarvan ik dacht dat hij het leuk zou vinden. Het jongetje kwam langzaam naderbij, raakte mij aan en aan het eind van het bezoek zat hij op schoot. Daarna stond hij me elke keer op te wachten. Ik respecteer de cliënt en neem diens wensen serieus Mevrouw had een hulpvraag ingediend voor meneer om met mij te wandelen. Meneer had hier geen zeggenschap in gehad. Toen ik de allereerste keer kwam, stelde mevrouw gelijk voor dat ik ging wandelen. “Nee”, zei meneer, “ik ga helemaal niet wandelen”. Ik antwoordde dat als meneer geen zin had, we dat niet gingen doen. Hiermee heb ik het vertrouwen van meneer gewonnen. Dit uitte zich o.a. in het feit dat meneer de keer daarop wél wilde wandelen.


19

Verwachtingen achterhalen Ik bespreek de verwachtingen van de cliënt regelmatig Ik ging op stap met een zeer slechtziende vrouw. Ik kwam haar thuis ophalen en bracht haar weer thuis. Na ongeveer 5 keer op stap te zijn geweest, reageerde mevrouw erg boos toen ik haar weer op kwam halen; zij voelde zich behandeld als een klein kind. Na een gesprek met haar kwam ik er achter dat mevrouw eigenlijk geen vrijwilliger nodig had, maar een vriendin. Dit gaf mevrouw zelf aan. Ik signaleer verschillen in verwachtingen en bespreek dit Een man was slecht ter been. De wijkverpleegkundige had zijn vrouw op vrijwilligerswerk attent gemaakt. Toen ik er was, leek het of ze niet wou dat ik kwam. Ze was te bezorgd om haar man alleen te laten. Ik heb mijn signalen met haar besproken en ben in overleg gestopt. Ik heb haar er wel op gewezen dat ze altijd weer een beroep kan doen op het vrijwilligerswerk. Toen ik vertelde dat praktische hulp, zoals het zoeken naar huisvesting, niet binnen mijn mogelijkheden ligt, reageerde de cliënt teleurgesteld. Ze had daar kennelijk erg op gerekend. De inzet is niet lang daarna op verzoek van de cliënt beëindigd. In chaotische situaties neem ik de rust om op mezelf en de cliënt af te stemmen Toen ik voor de eerste keer bij een cliënt kwam, trof ik een zeer chaotische situatie aan: een zeer demente meneer en een mevrouw voor wie het allemaal duidelijk teveel was. Ik liet me overdonderen en ging op het verzoek van mevrouw met meneer wandelen. Meneer wilde echter niet met me lopen en rukte zich los. Hij gebaarde naar mij dat ik weg moest. Hij wandelde naar zijn familiebedrijf en is door zijn schoonvader met de auto teruggebracht. Communicatieve vaardigheden Ik luister actief en geef de ander de ruimte en tijd om zijn verhaal te vertellen De vrouw van de dementerende meneer waar ik op zou passen, wilde die ochtend niet weg. Ze was wat depressief en gaf aan het even niet meer te zien zitten met haar man. Die ochtend was hij zo agressief naar haar geweest. Ze was daar erg van geschrokken en twijfelde of ze haar man wel langer zou kunnen verzorgen. Ik heb haar laten praten, naar haar verhaal geluisterd, begrip voor haar getoond en samen met haar gekeken wat nu voor haar het meest vervelende aan het gedrag van haar man was geweest. Al pratende kwam ze erachter dat het niet het agressieve gedrag was waar ze niet mee om kon gaan maar dat ze haar vertrouwde, lieve en gezellige man kwijt was. Dat vond ze eigenlijk erger dan zijn agressiviteit. Ik check of mijn boodschap goed overkomt De Somalische alleenstaande moeder met 7 kinderen spreekt redelijk goed Nederlands. Ik ging er dus vanuit dat ze de boodschap dat ik deze week niet kon komen i.v.m. met mijn verjaardag wel had begrepen. Toen ik de week daarop kwam viel ze me spontaan om de nek omdat ze blij was dat ik er weer was. Ze had dus begrepen dat ik helemaal niet meer zou komen. Nu vraag ik haar altijd terug te vertellen wat ik met haar afspreek om dit soort misverstanden te voorkomen.


20

Signaleren Ik kan goed met een signaal omgaan doordat ik weet waar ik met mijn vraag heen kan Ik merkte dat de echtgenote van mijn dementerende cliënt de verzorging eigenlijk niet meer aan kon. Ze vertelde me dat ze nergens meer aan toe kwam en uitgeput raakte. Ik heb hierover met mijn coördinator gesproken, die heeft via het indicatiebureau voor elkaar gekregen dat meneer nu drie dagen per week naar de dagbehandeling gaat en elke ochtend komt er iemand om hem te wassen en te kleden. Als er iets van mij gevraagd wordt wat niet bij een vrijwilliger hoort, overleg ik dit met mijn coördinator Ik kom regelmatig bij de coördinator langs om te rapporteren en dingen bij haar neer te leggen die niet voor een vrijwilliger zijn, zoals problemen met de wijkverpleging, medicatie e.d.

Praktische basisvaardigheden Ik beheers de tiltechnieken Een halfzijdig verlamde mevrouw was gevallen. Ik kon haar helpen opstaan, zonder dat ik hoefde te sjorren. Ik kan met een rolstoel rijden De straat was opgebroken, toch kon ik goed met de rolstoel over de obstakels heen. De mevrouw in de rolstoel vond het prettig dat het soepel ging, zodat ze geen extra pijn voelde.


21

Bijlage 5

Grenzen tussen vrijwillige hulp en professionele hulp

Definitie vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving. Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) vermeldt op haar site dat "om te voorkomen dat de term vrijwilligerswerk te pas en te onpas wordt gebruikt er criteria zijn ontwikkeld, namelijk: Het werk moet een algemeen maatschappelijk belang dienen. Het werk mag geen winstoogmerk hebben. Het werk mag niet concurrerend zijn met betaald werk. Het werk moet een aanvullend karakter hebben en geen betaald werk verdringen." De taak van de vrijwilliger Voorop staat dat de taken die de vrijwilliger bij de hulpvrager verricht aanvullend zijn ten opzichte van de diensten van de professionele instellingen en het eigen ‘kunnen’ van de mantelzorger. Dit betekent dat hij in beginsel geen huishoudelijk werk of verzorgende en verplegende activiteiten verricht. De uit te voeren taken liggen op het gebied van het gezelschap houden: een praatje maken, een spelletje doen, wandelen, een boodschap doen. Licht verzorgende werkzaamheden, zoals gezamenlijk de afwas doen, zijn alleen mogelijk binnen het kader van 'gezelschap houden'. Ter voorkoming van misverstanden maken de mantelzorger, de vrijwilliger en de coördinator bij elke aanvraag duidelijke afspraken over de taken van de vrijwilliger. Kwaliteit De vrijwilliger en de professionele hulpverlener hebben ieder hun kwaliteit. Een vrijwilliger kan tijd en aandacht besteden aan persoonlijke aandacht waarvoor de professionele hulpverlener vaak te weinig tijd heeft. Het contact tussen vrijwilliger en de cliënt en mantelzorger is informeler. Daardoor kan een grote persoonlijke betrokkenheid van de vrijwilliger ontstaan. De mantelzorger en cliënt kunnen in sommige gevallen met de vrijwilliger een duurzaam contact opbouwen. Vrijwilligers en professionele hulpverlener zijn niet onderling uitwisselbaar, hun 'kracht' verschilt. Deskundigheid Professionele hulpverleners hebben een opleiding gevolgd voor het werk dat ze doen. Hun aandacht en ervaring zijn gericht op de deskundigheden die vereist zijn om het werk goed te kunnen uitvoeren. Vrijwilligers worden ingezet om andere redenen dan hun eventuele beroepsdeskundigheid, ook al hebben zij een opleiding gevolgd of werkervaring opgedaan. Vrijwilligers doen geen taken die wettelijk een deskundigheid vereisen. Dit houdt in dat vrijwilligers geen taken uitvoeren die behoren tot werkzaamheden van


22

professionele hulpverleners en andersom dat de zorg die geboden wordt door vrijwilligers niet behoort tot het werk van professionele hulpverleners. De coördinator maakt de voorselectie en na inzet moet de vrijwilliger er zelf alert op zijn. Het bovenstaande wil niet zeggen dat er overlappingen zullen zijn in werkzaamheden die de professionele hulpverlener uitvoert en werkzaamheden die de vrijwilliger uitvoert. Uitgangspunt blijft echter dat de hiervoor beschreven uitgangspunten gehanteerd dienen te worden.


23

9

Bronnen

MOVISIE Expertisecentrum Mantelzorg Metgezel, Servicecentrum Mantelzorg Arnhem Stichting Welzijn Ouderen Spijkenisse


24

Voorbeeldtraining Vrijwillige Respijtzorg voor Vrijwilligers

Recommend Documents