Foto: M. Luhrenberg
ACHTERGROND
Voedingsstatus van ouderen een steeds grotere zorg
In het verouderingsproces spelen vele factoren een rol. Voldoende voedingsstoffen en voldoende lichaamsbeweging worden gezien als belangrijke voorwaarden voor het bereiken van een optimale gezondheid. Maar met het verstrijken der jaren zijn het juist deze twee elementen waar het de meeste ouderen aan ontbreekt. In de wetenschap dat de gemiddelde levensverwachting in Nederland steeds verder toeneemt, zal het hoog houden van de kwaliteit van leven van ouderen een steeds grotere zorg worden [ref. 1, 2]. -
verhoogde kans op complicaties. Daaruit
verlies als obesitas voor; beide vallen onder
$
het begrip malnutrition
$ -
‘slechte voeding’ betekent. Malnutrition
wordt echter vaak vertaald met ondervoe-
[ref. 5].
ding, maar ook overvoeding behoort tot het
%
het begrip malnutrition als volgt: ‘Een sub-
& -
acute of chronische voedingsstatus waarin
ger alert op eventuele tekorten aan eiwit-
een combinatie van een uiteenlopende mate
!
'
activiteit heeft geleid tot een verandering
-
van de lichaamssamenstelling en verminderd
den vaak te wensen overlaat). Daarentegen
[ref. 3]
.
functioneren’
weinig op ondervoeding gescreend, mede
Ondervoeding
omdat huisartsen –in tegenstelling tot speci-
"
alisten– hier weinig aandacht voor hebben.
langer een serieus probleem. Twintig jaar
Bovendien is de samenwerking tussen disci-
een
$
verband bestaat tussen de vermindering van
$ -
ouderen
[ref. 4]
.
De waarde van voeding wordt vaak
( $ -
*
veel mee valt te winnen. De gevolgen van
( -
$ %
#
Universiteit in Amsterdam ontwikkelde een
operaties, daling van de weerstand en een
3
1
Gewichtsverlies
minder dan 4 kg
2 3
Bovenarmomtrek Eetlust en functionaliteit
4
Behandelbeleid
25 cm of meer goede eetlust en/of functionaliteit niet ondervoed
4 kg of meer minder dan 25 cm weinig eetlust én verminderde functionaliteit risico op ondervoeding
ondervoed
FIGUUR 1: Het stappenplan. Als bij stap 1 blijkt dat de onderzochte persoon in de afgelopen 6 maanden onbedoeld 4 kg of meer is afgevallen, kunnen stappen 2 en 3 worden overgeslagen. Bij een gewichtsverlies van minder dan 4 kg dient de armomtrek (stap 2) te worden gemeten. Als deze minder is dan 25 cm kan ook weer direct naar het behandelplan worden overgegaan, etc.
op een eenvoudige manier aan het licht
< -
te brengen: de Short Nutrition Assessment
derde smaak en/of reukvermogen, een ver-
+
/01'267+65+).
anderde maagfunctie waardoor eerder een
(
$ $
6
""Y'-
onder thuiswonende ouderen, de Longi-
cystokinine, hormoon en neurotransmitter
7 2 <7 '=727>
-
% ?@@@ /0FI
gingssignaal) en een verhoogde productie
JKK?
van leptine. Tot de psychische factoren beho-
over onder andere hun fysieke, emotionele,
$ -
cognitieve en sociale functioneren. Alle voe-
beeld als gevolg van depressie, isolatie of
rouwverwerking [ref. 7].
$ Morley en Silver, twee wetenschappers die
analyses. P $ $ 65+
267+
$ '
$< -
FIGUUR 1). Een dunne bovenarm voorspelt
samengevat in de woordspeling Meals On
ondervoeding dan een lage bodymass index.
Wheels [ref. 8]:
-
Medication effects
dig wonende 65-plussers ruim een op de
Emotional problems
$
Anorexia nervosa, alcoholism
$
Late life paranoia
ouderen ondervoed. ( $
Swallowing disorders
O _ ' $ -
of psychische problemen hebben, waardoor
bit)
P
No Money
combinatie met een verminderde functio-
Wandering and other dementia related
' $$
' ` q >
haast niet meer) geeft een hoger risico op
Hyperthyroidism, hypothyroidism
ondervoeding. Depressie of rouwverwerking
E
$ ' $ >
E $ ' I >
$
Low salt, low cholesterol diet
[ref. 6]
S$ ' >2$$
Zowel fysiologische als psychische factoren
meal preparation problems
( -
TvOG 5 ∫ 2012
het risico op het ontstaan van een heupfrac % met overgewicht het fractuurrisico verhoogt. Behalve tot heupfracturen leidt ondervoe ' meer ook door chronisch vochttekort), decubituswonden, vermoeidheid en verslechterde immuunfunctie [ref. 9].
Minder eetlust Met het ouder worden neemt de energie
de energie-inname met ongeveer 1.000J?@@F ca. 600–800 kcal
[ref. 10]
verlaagde inname van energie is het niet
}
P
De gemiddelde behoefte aan vocht bij ouderen ligt in verband met
een mogelijk verminderde nierfunctie hoger dan bij jongeren: onge-
inname naarmate mensen ouder worden
veer 2 l/dag. Foto: Brand X Pictures
is het optreden van veranderingen in de stofwisseling. Zo is er sprake van een chroni
Cytokines als TNF-_ en de interleukines IL-1
cholecystokinine. Door een sneller gevoel
= /$
-
$
den ingenomen
[ref. 11]
. Dit gebeurt onder
$ < ' [ref. 14]
$
al IL-6) en van andere juist af.
geproduceerd door de vetcellen, die de eet-
kines kunnen een heel scala aan ongunstige
lustregulatie via complexe interacties beïn-
(
spier- en botmassa, anemie, hypoalbumi-
nemie, cognitieve achteruitgang, anorexia,
van de stofwisseling.
' -
Een andere interessante theorie is dat triglyceriden via een verminderd transport van
. Cyto-
heid) en hypocholesterolemie. Suppletie met multivitamines/minera-
leptine door de bloed-hersen barrière een
(
immuniteit van oudere patiënten kan wor-
van leptineresistentie. Verhoging van trigly-
den verbeterd met onder andere extra vita-
-
P [ref. 15–18].
name van de leptineresistentie, waardoor ook de eetlust weer toeneemt [ref. 12, 13].
Overvoeding
Achteruitgang immuniteit
$
$
de eerdergenoemde LASA-studie van de
verminderd. Als een oudere ondervoed
7 %
raakt, verslechtert de immuunfunctie nog
verder, waardoor de infectiekans toeneemt.
5
% I
verdwenen. Ook bleek dat een passief leven
vaker obesitas hebben dan tien jaar gele-
$
$
P
(
de overtuiging dat de algemeen geldende
is het gebrek aan beweging. Ze maken veel
normen voor overgewicht niet helemaal
q
opgaan voor oudere mensen. Criteria voor
lang achter de computer of televisie.
ondergewicht, normaal gewicht, overge-
In tegenstelling tot chronisch gewichtsver-
lies is obesitas niet direct levensbedreigend,
$ I
maar het kan wel leiden tot beperking van
-
$
[ref. 20].
ten gevolge van malnutrition. Een vroege signalering en aanpak kunnen ernstige kwa-
Benodigde voedingsstoffen
len helpen voorkomen.
De inname van eiwitten door ouderen is over het algemeen, net als voor de totale
Aanpassing BMI voor ouderen
bevolking, aan de hoge kant. Een minder
Meestal wordt op basis van de BMI en/of de
}
$
middelomtrek vastgesteld of iemand, jong
een verminderde maagfunctie en afgifte
P
< -
afkappunten vastgesteld waarboven het
mine B6
gewicht of de buikomvang van volwassenen
$ (
$ ' I>
Met het ouder worden verandert het
$ -
lichaam en spelen er bovendien andere
$ I -
(
$
' >
weliswaar meer voor naarmate de buikom-
opneembaar, vooral als meerdere bronnen
-
voor ouderen, met name voor vrouwen. Het
neerd. Indien ouderen moeite hebben met
verhogen van het afkappunt voor de mid-
het slikken van tabletten en capsules kun-
KK
$
om supplementen in vloeibare of poeder-
q
[ref. 19]
.
vorm in op te lossen.
In dit kader is er in Australië een studie
Voor de koolhydraten geldt ook dat
/
0/
kwaliteit voor kwantiteit gaat. Kies voor
@0I
volkorenbrood besmeerd met een dun
jaar lang werden gevolgd. Gedurende die
I ' 12),
$ ' >
hele vruchten in plaats van vruchtensappen
en eventueel ingevroren fruit om door de
(
yoghurt te doen. Daarnaast dienen anti-oxi-
'
' $ >
jongere volwassenen) 13% minder kans had-
$
den om te sterven, vergeleken met degenen
$ $
(
TvOG 5 ∫ 2012
*
Foto: C. Yeulet
P
P
$ %
stimuleert de geest en helpt om meer van het
$ '>
eten te genieten [ref. 21].
$ $ I
Ook de voedselinname neemt toe als de
7
$
gebruikt of als de ambiance waarin de maal-
q
P
De individuele behoefte aan vocht is moei-
I
$ J0
aanbevolen maar voor ouderen geldt, in
alleenstaande ouderen.
Vermindering van geur- en smaakwaarne-
nierfunctie, een hogere behoefte van
?( F $
voorkeuren en een grotere voorkeur voor
hogere concentraties van bepaalde geur- en
$ -
smaakstoffen in voedingsmiddelen [ref. 22]. Het
van moeten maken om na het opstaan te
$ !
beginnen met het drinken van twee grote
gember en kruiden, is aan te bevelen en ver-
( ?@ -
$ -
blemen is het goed om smoothies te maken
Gedurende de rest van de dag is het drin-
van vers of ingevroren fruit, yoghurt en
ken van minimaal anderhalve liter vloeistof
wei-eiwitpoeder. Groenten kunnen worden
een must.
I
Verbetering van de ambiance
$
-
-
7
$ [ref. 23].
Verder geldt in het algemeen dat oude-
0@@F 2$$
ren het beste kleine porties op meerdere
momenten op de dag kunnen eten.
geen effect op de cognitieve functies [ref. 26].
"
-
_ $$ '@@> -
$
I $
houdbaarheidsdatum van de voedingsmid-
0@@ I
&
mannen en vrouwen met verhoogde homo-
voorraad met smaakvol voedsel beschikbaar
cysteïnewaarden en een normale vitamine
7
B12-status [ref. 27].
$
Let er wel op dat de combinatie van een
normale vitamine B12-status met een hoge
van de boodschappen of hulp van vriend,
< $
-
van verminderde eetlust dient te worden
binatie van een ondermaatse hoeveelheid
vitamine B12
I
een verhoogd risico kan geven op anemie en
dosering of medicatie eventueel kan worden
cognitieve stoornissen. Een gebalanceerde
aangepast.
daarom van belang [ref. 28].
Vitaminesuppletie bij ouderen
"
6 $
acetylcholine, een essentiële neurotransmit-
synthese van vitamine D in de huid steeds
ter in de hersenen. Met het klimmen der
}
jaren daalt de opname van choline door
(
'@@ J@@@P>
het lichaam. Choline kan eventueel door
van vallen worden verminderd en daarmee
$$
$
voorkomen. Een vitamine D-status van meer
onder meer vitamine B12. Omdat tekorten
/@@
aan methionine en vitamine B12
( ?
-
geringer valrisico. Bovendien is vitamine D
-
-
dingsstof in te nemen.
functioneren van de spieren, het hart en het F
[ref. 24]
.
$vertering worden ook mineralen minder
De gemiddelde inname van vitamine B12
goed opgenomen door ouderen. Met name
de behoefte aan mineralen die een anti-
maar toch heeft een op de drie ouderen
[ref. 25]
. Dit
$I
tekort houdt verband met een vermin-
Daarentegen neemt de relatieve behoefte
$ -
P
'
< >
$
waardoor de eiwitvertering minder goed
verloopt en minder vitamine B12 uit de voe-
*
$
symptoom van vitamine B12 }
$
$$ $
de hersenfunctie. Om de vitamine B12-status
Conclusie ( ( $ $ <gische omstandigheden. Verbetering van de heidstoestand van ouderen, en daardoor aan een betere kwaliteit van leven en minder ' > Het RIVM houdt de vinger aan de pols en is
$ 70 jaar en ouder. De eerste resultaten worden in 2013 verwacht [ref. 29]. Vroege opsporing van malnutrition, adequate voedingsmaatrege $
I
ondervoeding en de kwaliteit van leven van ouderen verbeteren. Preventief bloedonder
$ D3, vitamine B6 12,
[ref. 30]. 7 $ $ die de behoefte aan vitamine B dekt, met 'J /@@ J@@@F P7 ?@ ?@@@ (*7> mine D3'JF J0F /@@P> een anti-oxidanten complex met in elk geval P [ref. 31]. ( $$
of poedervorm de voorkeur om daarmee slikproblemen kunnen worden voorkomen.
! " opgenomen. U kunt het vademecum gratis # ### $
De literatuurreferenties kunt u vinden op onze website: www.soe.nl/Tijdschrift/Literatuurreferenties-bij-artikelen.
