Voeding op het Marcanti College

Voeding op het Marcanti College Naar een gezond voedingsbeleid

Auteurs:

Feline Jurgens & Marleen de Kroon

Afstudeerproject:

2015217

Opdrachtgever:

Marcanti College

School:

Hogeschool van Amsterdam

Opleiding:

Bacheloropleiding Voeding en diëtetiek

Titelpagina Titel:

Voeding op het Marcanti College

Auteurs en adresgegevens Gegevens student 1 Naam: Profiel: (Post)adres: E-mail: Telefoonnummer:

Marleen de Kroon Voeding en diëtetiek, Health Promotion Frans Netscherlaan 35, 2071 AZ Santpoort-Noord [email protected] 0634272866

Gegevens student 2 Naam: Profiel: Adres: E-mail: Telefoonnummer: Afstudeerproject Nummer: Datum: Namen en contactgegevens opdrachtgever Afstudeerbedrijf: Naam opdrachtgever: Adres:

Feline Jurgens Voeding en diëtetiek, Dietetics Laan van Rijckevorsel 37, 2161 KS Lisse [email protected] 0624776456 2015217 Februari t/m juni 2015

Marcanti College Ruud Willemsen & Igor Vollebergh Jan van Galenstraat 31, 1051 KM Amsterdam

Namen en contactgegevens Praktijkbegeleider Naam: Ruud Willemsen Telefoonnummer: 0613064152 E-mail: [email protected] Functie en afdeling: Docent Lichamelijke Opvoeding, Studieloopbaan begeleider 2B,Werkbegeleider ALO-studenten, Beweegcoach Namen en contactgegevens docentbegeleider Naam: Telefoonnummer: E-mail: Functie: Afdeling:

Yvonne Booij 0621158192 [email protected] Docent Hogeschool van Amsterdam Domein Bewegen Sport en Voeding

2

Voorwoord Wij zijn Feline Jurgens en Marleen de Kroon, twee studenten Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Afgelopen half jaar hebben wij gewerkt aan ons afstudeerproject op het Marcanti College. Deze scriptie is, samen met het adviesrapport, het eindproduct. Beiden wilden wij graag een afstudeerproject doen met jeugd als doelgroep. Deze doelgroep spreekt ons aan omdat wij denken dat de prevalentie van overgewicht en obesitas en veel bijkomende ziektes verminderd kunnen worden wanneer hier van jongs af aan voldoende aandacht aan wordt besteed. De leeftijdscategorie, jongeren van 12 tot 15 jaar, waarmee wij in aanraking kwamen tijdens ons onderzoek, is een lastige en tevens een enorme uitdaging. De jongeren beginnen een eigen identiteit te vormen en zijn niet meer volledig afhankelijk van hun ouders. Daarbij komt dat ze gemakkelijk te beïnvloeden zijn. Dit heeft ook invloed op het voedingspatroon van de jongeren. Tijdens de eerste weken van de afstudeerperiode hebben wij ons zorgen gemaakt over de omschrijving en de afbakening van de afstudeeropdracht. Achteraf gezien had dit niet gehoeven. Na een gesprek met alle betrokkenen en gaandeweg de afstudeerperiode, werd de opdracht steeds duidelijker. Nadat wij vijf weken gestoeid hadden met het plan van aanpak, was deze af en was de opdracht duidelijk en goed afgebakend. Door onze positieve en gemotiveerde houding verliep het afnemen van interviews en vragenlijsten allemaal erg voorspoedig. De resultaten verwerken en het schrijven van de scriptie kostte meer tijd dan wij hadden gedacht, maar ook dit is verder prima verlopen. Graag willen wij als eerst Janny Eijl bedanken. Zij heeft ons enorm op weg geholpen met het werven van klassen die voor ons de vragenlijst wilden invullen. Daarnaast heeft zij ons verteld hoe wij het best de ouders van de leerlingen konden bereiken en heeft onze vragenlijst kritisch bekeken. Ook willen wij onze docentbegeleider, Yvonne Booij, bedanken voor het verduidelijken van en het begeleiden tijdens de afstudeeropdracht. Zij heeft ons voorzien van veel waardevolle feedback. Onze dank gaat ook uit naar Ruud Willemsen en Igor Vollebergh die ons goed begeleid hebben en ons alle vrijheid hebben gegeven om ons onderzoek goed en zelfstandig uit te voeren. Evert Jan Priester (directielid) willen wij bedanken voor het uit mogen voeren en het enthousiast volgen van ons onderzoek. Tot slot willen wij alle leerlingen, ouders en docenten bedanken die (op welke manier dan ook) mee hebben gewerkt aan ons onderzoek. Wij wensen u veel plezier met het lezen van onze scriptie Voeding op het Marcanti College. Feline Jurgens & Marleen de Kroon Amsterdam juni 2015

3

Samenvatting Probleemstelling en doel Probleemstelling: Welke aspecten zijn belangrijk voor het stimuleren van een gezonder voedingspatroon bij de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en welke adviezen kunnen gegeven worden om het voedingsbeleid van de school te verbeteren? Doel: Het doel is het opstellen van een adviesrapport om het voedingsbeleid op het Marcanti College te verbeteren aan de hand van resultaten van verschillende onderzoeken. Methoden Om het adviesrapport op te kunnen stellen zijn vier onderzoeken uitgevoerd. Een literatuurstudie naar manieren waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon bij hun kind onder schooltijd en bestaande voedingsinterventies. Een kantineonderzoek om het kantineaanbod en de verkoopcijfers in kaart te brengen. Een onderzoek onder ouders en leerlingen met behulp van vragenlijsten. De consumptie van de leerlingen en de beweegredenen hiervoor zijn in kaart te brengen evenals de manieren waarop ouders kunnen bijdragen tijdens schooltijd. De gegevens zijn verwerkt in SPSS. Resultaten Literatuuronderzoek: Ouders zijn een belangrijk voorbeeld voor hun kind op het gebied van voeding. Zij kunnen op verschillende manieren een gezond voedingspatroon onder schooltijd stimuleren. Ook zijn er verschillende binnenlandse en buitenlandse projecten gevonden. Onderdelen daarvan kunnen toegepast worden op het Marcanti College. Kantineonderzoek: Uit het kantineonderzoek is gebleken dat het grootste deel van het kantineaanbod in de categorie “uitzondering” valt. De producten die gemiddeld het meest verkocht werden zijn een snackbroodje (30,3%) en met suiker gezoete dranken (23,9%). Onderzoek ouders: De meeste ouders praten met hun kind over voeding (87,0%) en doen iets om hun kind gezonder te laten eten (94,0%). Veel ouders geven het kind geld mee naar school, waarvan 71,5% niet/soms op de hoogte is van wat het kind koopt. 64,0% Geeft aan dat zij een bijeenkomst over voeding op het Marcanti College zullen bezoeken. 79,0% Denkt dat hun kind gezonder gaat eten met behulp van voedingslessen. Onderzoek leerlingen: De meeste leerlingen eten in de pauze brood en drinken in de pauze vooral suiker gezoete dranken. 39,6% bezoekt de FEBO minimaal één keer per week. 52,1% koopt bij de FEBO vaak een portie patat. 62,0% koopt minimaal één keer per week eten en/of drinken in de kantine. De leerlingen geven aan het meest een belegd broodje (71,6%) en met suiker gezoete drank (59,8%) te kopen in de kantine. 90,7% neemt wel eens eten en/of drinken mee van huis. 64,6% van de leerlingen gaat (ook) ergens anders heen om eten en/of drinken te kopen, zoals de supermarkt. Conclusie De leerlingen hebben een ongezond voedingspatroon onder schooltijd. Omgevingsfactoren spelen hierbij een grote rol. Het kantineaanbod is ongezond. Aspecten die belangrijk zijn om een gezond voedingspatroon te stimuleren:  Het aanpassen van het kantineaanbod naar de criteria van De Gezonde Schoolkantine.  Voedingslessen en kooklessen voor de leerlingen onder schooltijd aanbieden.  Inzetten van verschillende (bestaande) projecten op het gebied van voeding.  Voorlichting voor ouders over gezonde voeding.  Afspraken maken met (ondernemers in) de omgeving van de school.

Trefwoorden: Gezonde School, De Gezonde Schoolkantine, Marcanti College, voedingsinterventies, voedingsbeleid.

4

Inhoudsopgave

Titelpagina ....................................................................................................................................................................2 Voorwoord ....................................................................................................................................................................3 Samenvatting ................................................................................................................................................................4 Inhoudsopgave .............................................................................................................................................................5 1. Inleiding ....................................................................................................................................................................6 2. Materialen en methoden..........................................................................................................................................8 2.1 Literatuuronderzoek ...........................................................................................................................................8 2.2 Kantineonderzoek...............................................................................................................................................8 2.3 Onderzoek ouders ..............................................................................................................................................9 2.4 Onderzoek leerlingen .........................................................................................................................................9 3. Resultaten ...............................................................................................................................................................10 3.1 Literatuuronderzoek .........................................................................................................................................10 3.2 Kantineonderzoek.............................................................................................................................................14 3.3 Onderzoek ouders ............................................................................................................................................15 3.4 Onderzoek leerlingen .......................................................................................................................................18 4. Discussie .................................................................................................................................................................25 5. Conclusie .................................................................................................................................................................30 6. Literatuurlijst ..........................................................................................................................................................31 7. Bijlagen ...................................................................................................................................................................37 I

Resultaten kantineonderzoek ..........................................................................................................................37

II

Vragenlijst ouders.............................................................................................................................................40

III Resultaten vragenlijst ouders ...........................................................................................................................44 IV

Oriënterende interviews .................................................................................................................................52

V

Resultaten oriënterende interviews ................................................................................................................54

VI Vragenlijst leerlingen........................................................................................................................................63 VII Resultaten vragenlijst leerlingen ....................................................................................................................68 VIII Kennistest Leerlingen .....................................................................................................................................79 IX Kennistest ouders .............................................................................................................................................80 X

Resultaten kennistest .......................................................................................................................................81

XI

Adviesrapport..................................................................................................................................................82

5

1. Inleiding Overgewicht en obesitas is een probleem dat steeds vaker voorkomt onder kinderen en jongeren. In 2013 had 12,0% van de jongeren in Nederland in de leeftijd van twaalf tot zestien jaar overgewicht. Van deze jongeren had 10,2% een BMI1 tussen de 25 en de 30. 1,7% Van deze groep jongeren had een BMI hoger dan 30 (1)(2). Het ontstaan van overgewicht komt voort uit genetische aanleg en/of omgevingsfactoren waardoor de energiebalans wordt verstoord. Gedurende de kindertijd zijn er drie belangrijke periodes waarop kinderen een hogere kans hebben op het ontwikkelen van overgewicht. Deze periodes zijn: de fase van zuigeling, de fase in de leeftijd van vijf tot en met zeven jaar en gedurende de puberteit. De puberteit is de belangrijkste periode voor het voorspellen van de kans op het hebben van overgewicht op volwassen leeftijd. Het hebben van overgewicht en obesitas als kind, heeft gevolgen op zowel korte als lange termijn. Gevolgen op korte termijn zijn bijvoorbeeld het ontwikkelen van luchtwegproblemen zoals astma en slaapapneu, verhoogd risico op het krijgen van galstenen, het ontstaan van leververvetting, het ontwikkelen van hyperlipidemie en het ontwikkelen van een hoge bloeddruk. Daarnaast is het ontwikkelen van insulineresistentie, met als gevolg het ontstaan van Diabetes Mellitus type II, ook één van de gevolgen (3). Op lange termijn kunnen deze gevolgen leiden tot het ontstaan van het metabool syndroom. Het metabool syndroom geeft een ernstig verhoogd risico op het ontstaan van hart- en vaatziekte (4)(5). Verder spelen ook een aantal sociale en economische factoren een rol bij het ontstaan van overgewicht en obesitas. Kinderen en jongeren die dikker zijn dan andere kinderen, worden vaker gepest. Dit kan een aanleiding zijn voor het ontwikkelen van stress en depressie (3). Een economische factor voor het ontstaan van overgewicht is de prijs van voeding. Voeding met een hoog suiker en/of vetgehalte is relatief goedkoper dan een gezonder product. Gezinnen met minder geld hebben de neiging om voor deze goedkopere producten te kiezen, wat vervolgens leidt tot een hoger risico op het ontstaan van overgewicht (6. Verder is uit onderzoek gebleken dat het consumeren van gezonde voeding niet alleen een positief effect kan hebben op het lichaamsgewicht, maar ook op schoolresultaten. Het consumeren van gezonde voeding, kan ervoor zorgen dat kinderen beter presteren op school (7). In 2013 is door de World Health Organisation een groot internationaal onderzoek gedaan naar de gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren. In dit onderzoek genaamd Health Behavior in School-Aged children is ook de rol van ouders op de leefstijl van kinderen meegenomen. Er is gebleken dat ouders gezonde gedragingen van hun kind kunnen stimuleren (8). Steeds meer landelijke organisaties, gemeentes en scholen worden bewust van dit groter wordende probleem en ondernemen actie. In 2009 heeft de overheid een doel opgesteld “In 2015 zijn alle schoolkantines gezond”. Deze voornemens zijn vastgelegd in een motie. Hieruit is het project De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum ontstaan. Partner van dit project is Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) (9). Als gemeente is het mogelijk om aan te sluiten bij het JOGG. Ook de gemeente Amsterdam heeft zich hierbij aangesloten. De gemeente heeft met alle scholen in het primair en voortgezet onderwijs afspraken gemaakt. Alle scholen moeten beschikken over een Gezonde Schoolkantine en minimaal twee keer per week gymles aanbieden (10)(11)(12). Het Marcanti College in Amsterdam is een middelbare school die betrokken is bij het project de Vitale School. Zij staan geregistreerd als Sportactieve School. Dit houdt in dat de school zich meer bezig houdt met sport en bewegen ten opzichte van andere middelbare scholen (13). Op het Marcanti College zijn leerlingen verplicht minimaal vier uur per week gymlessen te volgen. Er is ook speciale begeleiding voor leerlingen die bewegen lastig vinden. Op dit moment loopt er een onderzoek op het Marcanti College over het onderwerp fitheid. Dit onderzoek is onderdeel van het SALVO project. Het doel van het SALVO project is nagaan of een interventie om leerlingen actiever en fitter te laten worden effectief is. Hierbij worden jaarlijks metingen verricht (14). Uit BMI-gegevens van dit onderzoek blijkt dat 41,7% van de leerlingen uit de tweede klas (ernstig) overgewicht heeft. In tabel 1 is een overzicht te vinden van de BMI-gegevens van dit lopende onderzoek.

1

De BMI (Body Mass Index) geeft de verhouding weer tussen het gewicht en de lengte van een persoon

6

Tabel 1: BMI gegevens uit lopend onderzoek op het Marcanti College over fitheid (SALVO-project) N = 120 Jongens (N = 65) Meisjes (N = 55) Totaal Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage Ernstig ondergewicht 1 1,5% 0 0,0% 1 0,8% Ondergewicht 2 3,1% 3 5,5% 5 4,2% Gezond gewicht 36 55,4% 28 50,9% 64 53,3% Overgewicht 19 29,2% 20 36,4% 39 32,5% Ernstig overgewicht 7 10,8% 4 7,3% 11 9,2% Totaal 65 100,0% 55 100,0% 120 100,0% Naast extra aandacht voor beweging wil het Marcanti College zich verder ontwikkelen op het gebied van gezonde voeding bij de leerlingen onder schooltijd. Twee docenten van het Marcanti College hebben daarom dit afstudeerproject neergelegd bij de Hogeschool van Amsterdam, opleiding Voeding en Diëtetiek. Dit afstudeerproject zal een langer lopend traject worden met als einddoel een uitvoerbaar en geïmplementeerd gezond voedingsbeleid, waarbij de leerlingen van het Marcanti College bewust voor gezonde voeding kiezen. Deze scriptie bevat het eerste deel van dit langer lopend traject, namelijk het onderzoek naar welke aspecten belangrijk zijn voor het stimuleren van een gezonder voedingspatroon bij de leerlingen en welke adviezen het voedingsbeleid van de school kunnen verbeteren. Probleemstelling Welke aspecten zijn belangrijk voor het stimuleren van een gezonder voedingspatroon bij de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en welke adviezen kunnen gegeven worden om het voedingsbeleid van de school te verbeteren? Deelvragen 1. Wat consumeren de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en waar halen ze deze voeding? 2. Welke redenen hebben de leerlingen om deze voeding te consumeren? 3. Op welke manier kunnen de ouders bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon tijdens schooltijd? 4. Wat is het huidige aanbod van de schoolkantine van het Marcanti College? 5. Welke (implementatie)adviezen kunnen er gegeven worden om het voedingsbeleid te verbeteren? Doel Het einddoel van het project is een uitvoerbaar (meetbaar), geïmplementeerd gezond voedingsbeleid, waarbij de leerlingen van het Marcanti College bewust voor gezonde voeding kiezen. Het doel van deze scriptie is om aan de hand van een probleemanalyse een adviesrapport op te stellen, waarin adviezen worden gegeven om het voedingsbeleid te verbeteren. Andere (voedings)studenten kunnen de adviezen implementeren en onderzoeken of het beleid het gewenste effect heeft. Opbouw van het document In dit rapport wordt verslag gedaan van het onderzoek dat is uitgevoerd tijdens dit afstudeerproject. Eerst worden de materialen en methoden van dit onderzoek besproken. Vervolgens wordt in het literatuuronderzoek dieper ingegaan op de bijdrage van ouders bij het stimuleren van een gezond eetpatroon en worden verschillende binnenlandse en buitenlandse projecten toegelicht. Daarna worden de resultaten van het kantineonderzoek, het onderzoek onder de ouders en het onderzoek onder de leerlingen besproken. Aansluitend volgt de discussie, waarin de resultaten verder toegelicht en verklaard worden. Dit wordt gevolgd door de conclusie, waarin ook de adviezen worden gegeven. De adviezen worden nader toegelicht in het adviesrapport, dat in bijlage XI te vinden is. Na de conclusie volgt de literatuurlijst en verschillende bijlagen.

7

2. Materialen en methoden Er zijn verschillende onderzoeken gedaan om de probleemstelling te kunnen beantwoorden. Er is een literatuuronderzoek, een kantineonderzoek, een onderzoek onder de ouders en een onderzoek onder de leerlingen uitgevoerd. In dit hoofdstuk wordt de methode per onderzoek toegelicht.

2.1 Literatuuronderzoek Er is gekozen om eerst beschrijvend kwalitatief deskresearch te doen, of wel een literatuuronderzoek. Bij het uitvoeren van een onderzoek wordt aangeraden om eerst na te gaan of de onderzoeksvraag niet (deels) beantwoord kan worden via deskresearch. Daarnaast komt deskresearch de kwaliteit van het fieldresearch ten goede. Er is gekozen voor een beschrijvend onderzoek om informatie te krijgen over bestaande voedingsinterventies en manieren waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon tijdens schooltijd (15). Er is gekozen voor een kwalitatief onderzoek omdat nog weinig bekend is over deze onderwerpen (16). Er is naar literatuur gezocht met behulp van Google Scholar en Science Direct. Daarnaast is ook de website van het voedingscentrum gebruikt. In Nederland zijn diverse onderzoeken naar het project De Gezonde Schoolkantine gedaan. De gegevens van deze onderzoeken zijn op de website van het Voedingscentrum beschikbaar. Verder is er gekeken naar Engelstalige onderzoeken over een Gezonde Schoolkantine. Er is gezocht op Healthy schoolcanteen, Schoolcanteen en Health interventions in school. Er is rekening gehouden met het feit dat het eetpatroon in het buitenland sterk kan afwijken van het eetpatroon in Nederland. In sommige landen wordt voor alle leerlingen een warme maaltijd verstrekt op school. Dit wordt op de meeste Nederlandse scholen niet gedaan. Toch zijn deze interventies bekeken om een beeld te krijgen van hoe men in andere landen werkt aan deze projecten en of die manier van werken geschikt is om te gebruiken op het Marcanti College. Ook is gezocht naar andere gezonde school projecten in binnen- en buitenland door te zoeken in de twee databanken op Healthy School Project, Healthprojects in schools en Health interventions in school. Daarnaast is in de interventiedatabase op de website Loket Gezond Leven gezocht op goed onderbouwde, universele projecten gericht op voeding voor jongeren tussen de twaalf en de zeventien jaar. Er is gebruik gemaakt van de database van het Nederlands Jeugd Instituut om verschillende programma’s en projecten te vinden. Ook is gezocht naar manieren waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon bij hun kind onder schooltijd. Er is gezocht op Influence of parents, Eating behaviour in school, Invloed van ouders op eetgewoonte en Kennis van ouders over voeding. Met de resultaten van dit literatuuronderzoek kunnen deelvraag drie en deelvraag vijf worden beantwoord. Deelvraag 3: Op welke manier kunnen de ouders bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon tijdens schooltijd? Deelvraag 5: Welke (implementatie)adviezen kunnen er gegeven worden om het voedingsbeleid te verbeteren?

2.2 Kantineonderzoek Om deelvraag één en vier te beantwoorden is gekozen voor het uitvoeren van fieldresearch in de vorm van een beschrijvend, kwantitatief, observationeel onderzoek. Er is gekozen voor het opzetten en uitvoeren van een eigen onderzoek om gegevens te verzamelen betreft het kantineaanbod en de verkoop van de producten in de kantine. Dit fieldresearch kost relatief veel tijd maar de deelvragen konden niet worden beantwoord aan de hand van deskresearch. Er is gekozen voor beschrijvend kwalitatief observationeel onderzoek om de situatie (het kantineaanbod) in kaart te brengen en om het gedrag van een groep mensen (de leerlingen) in kaart te brengen. Literatuur geeft aan dat met observationeel onderzoek gedrag en voorkeuren het best onderzocht kunnen worden (15). Aan de hand van een inventarisatielijst is het kantineaanbod geïnventariseerd. Daarna zijn de producten gecodeerd in Microsoft Excel op voorkeur, middenweg en uitzondering en gecodeerd op basis- en nietbasisproducten volgens de Richtlijnen Voedselkeuze 2011 (17). Er is met behulp van Microsoft Excel berekend hoeveel procent van het kantineaanbod binnen een bepaalde categorie valt. De kantinescan van het project De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum is ook uitgevoerd. Daarnaast is op twee dagen, aan de hand van de eerder opgestelde inventarisatielijst, bijgehouden wat verkocht werd in de kantine. Dit is gedaan op woensdag 22-04-2015 en maandag 11-05-2015. Vanwege schoolexamens van de vierde klas en de stageperiode van de derde klas, waren deze klassen niet aanwezig op 22-04-2015. Op 11-05-2015 was alleen de vierde klas afwezig in verband met schoolexamens. Op beide dagen was de kantine de eerste en tweede pauze geopend. Met deze 8

gegevens is berekend hoeveel procent van de verkochte producten in een bepaalde categorie valt (voorkeur, middenweg, uitzondering en basis, niet-basis). Met de resultaten van dit onderzoek is een deel van deelvraag één en deelvraag vier beantwoord. Deelvraag 1: Wat consumeren de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en waar halen ze deze voeding? Deelvraag 4: Wat is het huidige aanbod van de schoolkantine van het Marcanti College? Gebruikte meetinstrumenten: Inventarisatielijst van de kantine en verkooplijst.

2.3 Onderzoek ouders Om deelvraag drie te beantwoorden is gekozen voor een kwalitatieve methode van fieldresearch, namelijk een schriftelijke vragenlijst. Er is gekozen voor een fieldresearch om het literatuuronderzoek aan te vullen betreft deelvraag drie. Er is gekozen voor kwalitatief onderzoek om attitudes van ouders rondom het voedingspatroon van hun kind op school en de achterliggende oorzaken hiervan te doorgronden. Er is gekozen voor beschrijvend onderzoek om de situatie in kaart te brengen. Er is gebruik gemaakt van een schriftelijke vragenlijst zodat veel ouders in korte tijd bereikt konden worden. Daarnaast is er voor een schriftelijk vragenlijst gekozen op advies van de school omdat ouders de voorkeur hebben de Nederlandse taal te lezen in plaats van het te spreken. Uit literatuur blijkt dat de kans op sociaal wenselijke antwoorden bij een schriftelijke vragenlijst klein is (15). De vragenlijst is te vinden in bijlage II. Er zijn, tijdens de tienminutengesprekken op 02-04-2015, 44 vragenlijsten uitgedeeld onder ouders van de leerlingen uit leerjaar één tot en met drie. Tijdens de ouderavond, van 15.00 uur tot 20.00 uur, kwamen ouders in de aula voor een gesprek met een docent. Tussen 14.45 uur en 17.15 uur is aan wachtende ouders gevraagd de vragenlijst in te vullen. Dit is gebeurd is door middel van willekeurige steekproef. In de vragenlijst is gevraagd naar het voedingspatroon van hun kind op school, de producten die hun kind onder schooltijd eet en of de ouder op de hoogte is van het wat hun kind eet tijdens schooltijd. De vragenlijst en de antwoorden van de ouders zijn handmatig ingevoerd in de computer met behulp van het online programma Thesistools. Vervolgens zijn de resultaten van deze vragenlijst door het programma Thesistools in een Microsoft Excelbestand geplaatst. Daarna zijn deze uitkomsten gecodeerd en geanalyseerd met behulp van het programma SPSS. Per vraag is de frequentie en het percentage (valid percent) geanalyseerd. Bij sommige vragen is ook het gemiddelde, de mediaan en het minimum en maximum berekend. Met de resultaten van dit onderzoek kan deelvraag drie worden beantwoord. Deelvraag 3: Op welke manier kunnen de ouders bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon tijdens schooltijd? Gebruikte meetinstrumenten: Vragenlijst. Gebruikte programma’s: Microsoft Excel, Thesistools, SPSS en Microsoft Word.

2.4 Onderzoek leerlingen Om een vragenlijst voor de leerlingen op te kunnen stellen is gebruik gemaakt van oriënterende interviews. Dit is gedaan om motieven en achtergronden te inventariseren betreft de consumptie van voeding onder schooltijd (15). In week zeven en acht zijn deze oriënterende interviews steekproefsgewijs afgenomen onder vijftien leerlingen van het Marcanti College uit leerjaar één tot en met drie. De interviews zijn afgenomen tijdens lessen en tussenuren in een lokaal of in een studieruimte. De interviews zijn opgenomen met een videocamera zodat de gegevens op een later tijdstip verwerkt konden worden. Voor het opnemen van de interviews is aan elke leerling eerst toestemming gevraagd. De leerlingen zijn niet in beeld gebracht. De volgende onderwerpen zijn besproken tijdens de oriënterende interviews (bijlage IV):  mogelijke gevolgen van het eten van ongezonde voeding;  consumptie tijdens schooltijd;  reden voor het consumeren van de voeding. Aan de hand van de uitkomsten van de oriënterende interviews is de vragenlijst opgesteld (zie bijlage VI). De deelvragen konden niet geheel beantwoord worden aan de hand van deskresearch. Er is gekozen voor kwalitatief beschrijvend onderzoek om de situatie in kaart te brengen en attitudes van leerlingen rondom hun voedingspatroon onder schooltijd te doorgronden. Evenals de achterliggende oorzaken. De vragenlijst, opgesteld met behulp van de uitkomsten van de oriënteren interviews, is ingevoerd in het online programma Thesistools. Het online afnemen van een vragenlijst is snel, goedkoop en gebruiksvriendelijk (15). Ook het bereik van een 9

online vragenlijst is groot. Uit leerjaar één tot en met drie zijn at random drie klassenmentoren aangesproken, waarvan per leerjaar één klassenmentor van een vmbo-t klas. Aan de mentoren is gevraagd om tijdens zijn of haar SLB-uur2 de vragenlijst door de leerlingen te laten invullen. Dit SLB-uur vond plaats in een computerlokaal, zodat alle leerlingen de vragenlijst online konden invullen. De vragenlijst is uiteindelijk door 129 leerlingen ingevuld. De vragenlijst is door drie klassen uit het eerste leerjaar en door drie klassen uit het tweede leerjaar ingevuld. De vragenlijst is door twee klassen van het derde leerjaar ingevuld. De resultaten van deze vragenlijst zijn door het programma Thesistools in een Microsoft Excelbestand geplaatst. Daarna zijn de gegevens uit Excel gecodeerd en geanalyseerd met behulp van het programma SPSS. Per vraag is de frequentie en het percentage (valid percent) daarvan geanalyseerd. Bij sommige vragen is ook het gemiddelde, de mediaan en het minimum en maximum berekend. Met de resultaten van dit kwalitatief onderzoek kunnen deelvraag één en twee worden beantwoord. Deelvraag 1: Wat consumeren de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en waar halen ze deze voeding? Deelvraag 2: Welke redenen hebben de leerlingen om deze voeding te consumeren? Gebruikte meetinstrumenten: Oriënterende interviews en online vragenlijst. Gebruikte programma’s: Thesistools, Microsoft Excel, SPSS en Microsoft Word.

3. Resultaten 3.1 Literatuuronderzoek Het literatuuronderzoek is tweeledig. Met behulp van literatuuronderzoek is onderzoek gedaan naar manieren waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon bij hun kind onder schooltijd. Ook is een literatuuronderzoek gedaan naar welke interventies er zijn op het gebied van gezonde voeding op school in zowel binnen- als buitenland. De resultaten van dit onderzoek worden in dit hoofdstuk omschreven. De bijdrage van ouders Er zijn verschillende factoren bekend waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon, ook onder schooltijd. Ouders spelen een belangrijke rol in het leven van een kind. Een eetpatroon wordt aangeleerd tijdens de opvoeding. De ouders leren het kind wat “normaal” is om te eten. Wanneer het kind jong is hebben ouders direct invloed op de voedingsgewoonte hun kind. Ouders kopen het eten en drinken en maken dit in de meeste gevallen ook voor hun kind klaar. Hiermee kunnen zij het risico op overgewicht bij kinderen verminderen of juist stimuleren (18). Het gedrag van de ouder fungeert als voorbeeld voor het kind. Door middel van het geven van een goed voorbeeld en het opstellen van regels, kunnen ouders bepaald gedrag stimuleren. Een voorbeeld hiervan is gebleken uit een onderzoek waarbij een relatie is gevonden tussen overgewicht en het aantal uur televisie kijken onder kinderen en jongeren. Ouders geven een voorbeeld in de hoeveelheid tijd die er voor de televisie wordt doorgebracht. Maar ook beschikken ouders over de mogelijkheid om regels op te stellen hoeveel en/of hoe lang het kind dagelijks televisie mag kijken (19)(20). Zodra jongeren in de puberteit komen, worden ze steeds zelfstandiger. De jongeren vinden het omgaan met leeftijdsgenoten aantrekkelijker, dan het omgaan met de ouders. Echter blijven ouders een rolmodel voor het kind (21). Daarom is het van belang dat ouders met hun kind blijven praten over (gezonde) voeding, ook over de voeding tijdens schooltijd. Veel middelbare scholen beschikken over een schoolkantine. Jongeren geven in de kantine relatief veel geld uit. In veel gevallen krijgen ze dit geld van de ouders. Het meegeven van geld onder schooltijd hoeft geen probleem te vormen om het kind onder schooltijd gezond te laten eten. Het is belangrijk dat ouders met hun kinderen praten over het aanbod van de kantine. En vervolgens met hun kind bespreken wat gezonde producten zijn en waarom. Hetzelfde geldt voor het aanbod in bijvoorbeeld de supermarkt. Het komt voor dat kinderen zelf tussendoortjes en een lunchpakket meenemen van huis, klaargemaakt door de ouders. Hierbij is het belangrijk dat ouders uitleggen waarom zij bepaalde producten aan hun kind meegeven. Als kinderen zelf een lunchpakket klaarmaken is het belangrijk dat ouders uitleggen welke gezonde producten het 2

SLB: Studie Loopbaan Begeleiding

10

kind mee kan nemen en waarom deze producten gezond zijn. Op deze manier kunnen ouders bijdragen aan een gezond voedingspatroon van hun kind onder schooltijd (22)(23). Ook is het belangrijk dat ouders zo veel mogelijk samen proberen te eten met hun kinderen, bijvoorbeeld de avondmaaltijd. Uit onderzoek blijkt dat hoe vaker ouders samen met hun kind eten, hoe gezonder hun eetgedrag is (24). Uit onderzoek blijkt dat het ervaren van steun van de familie door jongeren wordt gezien als stimulans om gezond te eten (25). Dit kan er voor zorgen dat de kinderen ook op school voor gezondere producten kiezen. Het is wel belangrijk dat ouders voldoende kennis hebben over (gezonde) voeding, om het kind van de juiste informatie te voorzien. Verder is er voldoende kennis nodig om een goed voorbeeld te kunnen vormen voor het kind (26). Vooral bij laaggeschoolde ouders blijkt dat de kennis niet altijd voldoende is om het kind een gezond eetpatroon aan te leren (18). Uit een onderzoek uit 2008 van de Jeugdgezondheidzorg, blijkt dat 50,6% van 561 onderzochte ouders onvoldoende kennis heeft over gezonde voeding (26). Projecten in Nederland In Nederland zijn er op het gebied van gezondheid van jongeren al verschillende projecten en organisaties opgezet. Hierbij kan worden gedacht aan De Gezonde Schoolkantine, Jongeren Op Gezond Gewicht, Vignet Gezonde School, EU-Schoolfruit, Project Schooldiëtist, Fitt met voeding op school en Het schoolmelk Programma. De projecten en organisaties die van belang kunnen zijn voor dit afstudeerproject zullen worden besproken (27)(28). De Gezonde Schoolkantine De Gezonde Schoolkantine is een project van het Voedingscentrum. De aanleiding van het opzetten van dit project is dat steeds meer kinderen en jongeren in Nederland kampen met overgewicht. Uit onderzoek is gebleken dat een gezond aanbod in de school ook kan zorgen voor een gezonder voedingspatroon van de leerlingen. Ook heeft de Tweede kamer een motie aangenomen waarin staat dat alle schoolkantines in 2015 gezond moeten zijn (29). De Gezonde Schoolkantine is opgezet aan de hand van de Schijf van Vijf. De Schijf van Vijf bestaat uit vijf vakken met ieder een andere productgroep:  water;  aardappelen, brood, rijst en pasta;  groente en fruit;  halvarine, margarine en oliën;  zuivel, vlees, vis en vleesvervangers. Het is de bedoeling dat er dagelijks producten uit alle vakken van de Schijf van Vijf worden geconsumeerd. De producten die in deze vakken als optie worden genoemd zijn basisproducten (30). Basisproducten zijn producten die de belangrijkste voedingsstoffen leveren en een gezond voedingspatroon bevorderen. De niet-basisproducten zijn producten die minder belangrijke voedingsstoffen bevatten, maar vaak veel energie leveren. Voorbeelden van niet-basisproducten zijn de groepen zoals soepen, snacks, sauzen, suiker, zoutjes en frisdranken (17). Om een Gezonde Schoolkantine te worden moet de schoolkantine voldoen aan een aantal criteria. Een Gezonde Schoolkantine moet uit minimaal 75% basisproducten bestaan en mag voor maximaal 25% uit nietbasisproducten bestaan. Er is voor 75% gekozen omdat de organisatie van de Gezonde Schoolkantine een realistisch en haalbaar doel wil stellen voor de Nederlandse Schoolkantines. Er is hierbij rekening gehouden met hoe het aanbod in de Nederlandse schoolkantines was. Ook mogen sommige producten die door het voedingscentrum als niet-basis worden beschouwd, in een Gezonde Schoolkantine wel als basis worden gerekend (31). Producten die wel meegerekend mogen worden bij de basisproducten zijn: frisdranken met maximaal 30 kilocalorieën3 per 100 ml en soepen met maximaal 100 kilocalorieën per 100 gram (32). Het doel van het Voedingscentrum en de regering is dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn. Op dit moment is het niet duidelijk of alle schoolkantines gezond zijn, maar in 2013 is er een grootschalig monitoronderzoek gedaan. Er zijn tijdens dit onderzoek 368 scholen (voorgezet onderwijs en MBO) getest of zij voldoen aan de criteria van Richtlijnen Gezonde Schoolkantine. In totaal voldeed 6,6% van de bezochte scholen aan de Richtlijnen Gezonde Schoolkantine. De conclusie van dit onderzoek was dat de meeste scholen nog ver van het doel zijn verwijderd. De scholen gaven aan dat de omgeving een probleem blijft, bijvoorbeeld snackbars en supermarkten om de hoek. Of dat de kinderen het fruit dat wordt aangeboden in de kantine, niet kopen (29).

3

Eenheid waarin de voedingswaarden van levensmiddelen worden uitgedrukt.

11

Jongeren Op Gezond Gewicht en de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) is een landelijk project, maar wordt binnen de gemeenten uitgevoerd. Gemeentes kunnen zich aansluiten bij het JOGG. Verschillende partijen zetten zich in om een gezonder gewicht onder de jongeren te realiseren (10). Ook de gemeente Amsterdam is aangesloten bij het JOGG, maar hebben dit project omgezet in De Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht. In 2011 kampten 30.000 (20%) Amsterdamse jongeren met overgewicht of obesitas. Dit was aanleiding voor de gemeente Amsterdam om deel te nemen aan de JOGG aanpak. Het doel is om alle Amsterdamse kinderen en jongeren in 2033 op gezond gewicht te hebben. De gemeente Amsterdam heeft een top vijf van wijken opgesteld waar de meeste kinderen kampen met overgewicht en obesitas. Deze wijken zijn Slotermeer, Waterlandpleinbuurt, Bullewijk/Bijlmercentrum, Indische buurt en Kolkenkit. In deze wijken zijn de jongeren ruim 5% zwaarder dan het gemiddelde gewicht van de jongeren in Amsterdam. In deze wijk wordt extra aandacht besteed aan het voorkomen van overgewicht (33). Vignet Gezonde School Het vignet Gezonde School is een initiatief van het project De Gezonde School. Het vignet is een erkenning voor scholen die veel aandacht besteden aan de gezondheid van de leerlingen. Het vignet Gezonde School bestaat uit een aantal themacertificaten die apart te behalen zijn. Voorbeelden van deze themacertificaten zijn Bewegen en Sport, Roken en Alcohol, Fysieke veiligheid en Voeding. Om in aanmerking te komen voor het certificaat Voeding moet de school voldoen aan een aantal criteria zoals:  structureel werken met het lesprogramma Weet wat je eet;  de schoolkantine moet aan de Richtlijnen Gezonde Schoolkantine voldoen;  er zijn hygiënische watertap punten in de school;  er is een actief beleid op het gebied van gezonde voeding;  ouders worden op de hoogte gesteld van het voedingsbeleid in de school;  de school heeft inzicht in voedingsgewoonten en het gewicht van de leerlingen;  de school heeft een zorgstructuur rond vragen over voeding en gewicht, en kan leerlingen doorverwijzen naar professionals (34). DOiT Dutch Obesity Intervention in Teenagers (DOiT) is een programma voor de eerste en tweede klas van het vmbo. Het doel van dit programma is preventie van overgewicht bij VMBO-leerlingen door middel van gedragsverandering. DOiT biedt een lespakket aan dat bestaat uit twaalf lessen biologie en verzorging en daarnaast vier gymlessen. De lessen zijn verdeeld over twee schooljaren. Uit onderzoek blijkt dat dit lesprogramma effectief is. Er werd een afname gezien van de inname van suikerhoudende dranken en snacks, minder “zittend” gedrag en een kleinere middelomtrek (35)(36). Krachtvoer Krachtvoer is een programma voor leerjaar één en twee van het vmbo. Het doel van dit project is het voorkomen van het ontstaan van chronische ziekten door het verbeteren van het voedingsgedrag. Krachtvoer biedt een lespakket aan bestaande uit acht lessen die door docenten biologie of verzorging gegeven kunnen worden. Uit onderzoek is gebleken dat het programma effectief is. Na het uitvoeren van het programma gingen de leerlingen meer fruit eten, werden er minder vette tussendoortjes gegeten en kozen de leerlingen gezondere tussendoortjes (37). Weet wat je eet Weet wat je eet is een lesprogramma van het Voedingscentrum. Dit lesprogramma bestaat uit negen online lessen voor de onderbouw van het vmbo, de havo en het vwo. Het programma geeft de leerlingen inzicht in hun eetgedrag en leert de leerlingen waarom een gezond eetpatroon belangrijk is. Het lesprogramma sluit aan op de criteria het vignet Gezonde School (38). Het Europees Schoolfruit Programma Het Europees Schoolfruit Programma is een programma waarbij een beperkt aantal middelbare scholen drie keer per dag, achttien weken lang gratis groente en fruit mag uitdelen aan de leerlingen van klas één en twee. In het schooljaar 2014-2015 deden er zes Nederlandse middelbare scholen mee aan dit programma. In 2014 is er een evaluatieonderzoek uitgevoerd. Hieruit is gebleken dat leerlingen, ouders en docenten zeer enthousiast zijn over dit programma. Het zorgt ervoor dat het consumeren van groente en fruit bij de leerlingen laagdrempelig wordt 12

gemaakt en dat dit programma de voedingskennis vergroot onder de leerlingen. Ook is uit dit onderzoek gebleken dat scholen het lastig vinden om na dit programma zelfstandig door te gaan met het verstrekken van gratis groente en fruit. Dit komt omdat veel scholen zeggen hier geen budget voor te hebben. Scholen kunnen het groente en fruit eventueel tegen betaling aanbieden, maar dan is de verwachting dat de leerlingen dit niet zullen kopen en dus niet eten (39). Voor je het weet zijn ze groOt Voor je het weet zijn ze groOt is een initiatief van GGD4 Amsterdam en is ontwikkeld in samenwerking met verschillende organisaties zoals DNL Theatercollectief en het Voedingscentrum. Voor je het weet zijn ze groOt is een ouderbijeenkomst over opvoeding, voeding en bewegen. Theater scènes worden afgewisseld met groepsgesprekken. De doelgroep is groep één tot en met acht van de basisschool. Toch is dit programma meegenomen in het literatuuronderzoek omdat deze voorlichting mogelijk aangepast kan worden aan bepaalde situaties die ook op de middelbare school voorkomen (40). Buitenlandse projecten Ook in het buitenland zijn er verschillende projecten en programma’s op scholen ontwikkeld om de gezondheid van de leerlingen te stimuleren. Ondanks dat lesprogramma’s en schoolsystemen in het buitenland sterk af kunnen wijken van de Nederlandse, is toch gekeken naar buitenlandse projecten. Mogelijk kunnen hier nieuwe interventies voor Nederland uit ontstaan. Er zijn veel buitenlandse projecten gevonden die erg lijken op de projecten en programma’s die er ook in Nederland zijn voor middelbare scholen. Sommige van deze programma’s wijken af van de programma’s en projecten die er in Nederland zijn. Dit komt bijvoorbeeld doordat scholen in het buitenland warme maaltijden voor de leerlingen verstrekken. Voorbeelden van projecten in het buitenland zijn BC Fruit and Vegetable Nutritional Program (BCFVNP) in Canada en National School Lunch Program (NSLP) in de Verenigde Staten. Enkele buitenlandse programma’s worden nu nader toegelicht (41)(42). Project Healthy Schools Project Healthy Schools is een project van een Amerikaanse universiteit, The University of Michigans. Het doel van dit project is om de gezondheid van jongeren te verbeteren door middel van een lesprogramma op school en door het milieu van de school te verbeteren. Gedurende dit project staan er vijf doelen centraal. Eet meer groente en fruit, kies voor voeding met minder suiker, eet minder fastfood en vettig voedsel, beweeg iedere dag en zorg ervoor dat je minder tijd besteed achter de computer of televisie. De leerlingen van de eerste klas krijgen een lesprogramma aangeboden van Project Healthy Schools. Inmiddels doen ongeveer vijftig scholen mee aan dit programma. Project Healthy Schools is ook gekoppeld aan een onderzoek. Uit dit onderzoek onder 2800 leerlingen is gebleken dat 71% van de leerlingen zijn of haar leefstijl positief aan het veranderen is. In het schooljaar 2013-2014 gaven de leerlingen aan meer groente, fruit en melkproducten te consumeren en minder gefrituurde producten en chocolade dan voor het Project Healthy Schools. Ook gaven de leerlingen aan minder tijd te besteden achter de computer en televisie en meer te bewegen. Verder is er gebleken dat kinderen met de hoogste risico’s op gezondheidsproblemen, gebaseerd op risicofactoren zoals een hoge bloeddruk en verhoogd cholesterol, het meeste baat hebben bij dit programma (43). Healthy School Campaign Healthy School Campaign is een Amerikaanse organisatie. Deze organisatie zorgt voor een gezondere leefomgeving in de school en is zeer actief op het gebied van voeding. De organisatie heeft verschillende programma’s voor (middelbare) scholen ontwikkeld. De programma’s op het gebied van voeding en gewichtsbeheersing zullen nu nader worden toegelicht.  Change for Good In dit programma wordt er aandacht besteed aan gezonde maaltijden op school, genoeg mogelijkheden tot buitenactiviteiten om de school, veel aandacht voor gymlessen en andere sportactiviteiten en gezonde klaslokalen.

4

Gemeentelijke Gezondheidsdienst

13

 Cooking up change In Amerika worden er vaak schoollunches verstrekt. Tijdens dit programma werken de leerlingen zelf aan de samenstelling en het bereiden van maaltijden. Er wordt voor gezorgd dat de maaltijden veel voedingsstoffen bevatten, gezond zijn en ook lekker smaken. Het idee erachter is dat de leerlingen zelf nadenken over gezonde maaltijden en deze ook leren te bereiden. Scholen hebben ook de mogelijkheid om mee te doen met een landelijke wedstrijd tussen scholen voor de best bedachte, gezondste en lekkerste schoolmaaltijd.  Fit to learn Fit to learn is een programma waarbij docenten instructies krijgen om voeding en (sport)activiteiten mee te nemen in het dagelijkse lesprogramma. Dit programma moet ervoor zorgen dat leerlingen zich bewuster worden van een gezonde leefstijl en hun eigen leefstijl uiteindelijk positief veranderen (44). Smarter Lunchsrooms Movement Smarter Lunchsrooms Movement is een Amerikaans programma dat betrokken is bij het aanbod van Amerikaanse schoolkantines en de inrichting van de kantine. Dit programma zorgt ervoor dat een gezonde keuze gemakkelijker wordt gemaakt voor de leerlingen. Zo wordt fruit op een opvallende plek in de kantine gelegd, bijvoorbeeld naast de kassa. Ook worden de namen van verschillende soorten groentes aantrekkelijker gemaakt. Bijvoorbeeld “Broccoli Bites” in plaats van broccoli. Uit onderzoek is gebleken dat dit programma gezond eten op school stimuleert (45).

3.2 Kantineonderzoek In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van het kantineonderzoek besproken, namelijk de categorieën van de producten die verkocht worden en welke producten de leerlingen kopen. In bijlage I zijn alle resultaten te vinden van het kantineonderzoek. Inventarisatie De producten die in de kantine verkocht worden, zijn in kaart gebracht. De producten zijn vervolgens geanalyseerd en gecategoriseerd. Tabel 2 toont een overzicht van het aantal producten en daarbij de percentages gecategoriseerd in de categorieën: voorkeur, middenweg en uitzondering en basis- en niet-basisproducten en maaltijden volgens de Richtlijnen Voedselkeuze 2011 (17). Tabel 2: Overzicht productindeling en volgens Richtlijnen Voedselkeuze 2011. Aantal producten en percentage Basisproducten Niet-basisproducten Totaal

Voorkeur Middenweg Uitzondering Totaal 2 (4,8%) 1 (2,4%) 7 (16,7%) 10 (23,8%) 2 (4,8%) 1 (2,4%) 29 (69,0%) 33 (76,2%) 4 (9,6%) 2 (4,8%) 36 (85,7%) 43 (100%)

De crite ria van

de Gezonde Schoolkantine is iets anders dan die van de Richtlijnen Voedselkeuze 2011. De Gezonde Schoolkantine deelt bijvoorbeeld soep ook in onder basisproducten (31). De Gezonde Schoolkantine kent een tool genaamd “De Kantinescan”. Hiermee kan er berekend worden hoeveel basisproducten en niet-basisproducten de schoolkantine in zijn assortiment heeft (46). In figuur 1 is het resultaat te zien van de uitgevoerde kantinescan van de kantine van het Marcanti College. 21 producten (42%) vallen onder basisproducten en 29 (58,0%) producten vallen onder de niet-basisproducten.

42% 58%

Basisproducten (volgens kantinescan) Niet-basisproducten (volgens kantinescan)

Figuur 1: Resultaten kantinescan.

14

Verkoopcijfers Gedurende twee dagen is bijgehouden wat er in de kantine wordt gekocht door de leerlingen. Een overzicht hiervan staat in tabel 3. Woensdag 22-4-2015 maakte de leerlingen uit de eerste en tweede klas gebruik van de kantine. Maandag 11-5-2015 maakte de leerlingen uit de eerste, tweede en derde klas gebruik van de kantine. Alle producten die gekocht werden door de leerlingen vallen in de uitzonderingscategorie. Behalve noedels en de belegde broodjes, vallen alle verkochte producten in de niet-basiscategorie. Uit gedetailleerde verkoopcijfers, is duidelijk dat het broodje frikandel het meest verkochte product is. Er worden gemiddeld dertien á veertien broodjes frikandel per pauze verkocht, dit is gemiddeld 19,0% van de verkochte producten. Taksi wordt ook veel verkocht, gemiddeld bijna tien pakjes per pauze. Een broodje mexicano en Doritos bits worden ook vaak verkocht, hiervan worden er gemiddeld zeven á acht per pauze verkocht. Tabel 3: Verkooplijst 2-4-2015 en 11-5-2015 Hoeveelheid verkocht op: Product: 1e pauze 15 (22,7%)

22-4-2015 2e pauze 10 (20,0%)

Totaal 25 (21,6%)

14 (21,2%)

12 (24,0%)

27 (40,9%)

Chips, chocolade, snoep Noedels Totaal

Suiker gezoete drank Belegd broodje Snackbroodje

Gemiddeld Per pauze

1e pauze 19 (23,2%)

11-5-2014 2e pauze 24 (27,9%)

Totaal 43 (25,6%)

26 (22,4%)

12 (12,6%)

7 (8,1%)

19 (11,3%)

11,3 (15,8%)

8 (16,0%)

35 (30,2%)

27 (32,9%)

24 (27,9%)

51 (30,4%)

21,5 (30,3%)

7 (10,6%)

17 (34,0%)

24 (20,7%)

18 (22,0%

22 (25,6%)

40 (23,8%)

16 (22,5%)

3 (4,5%)

3 (6,0%)

6 (5,2%)

6 (7,3%)

9 (10,5%)

15 (8,9%)

5,3 (7,4%)

66 (100%)

50 (100%)

116 (100%)

82 (100%)

86 (100%)

168 (100%)

71 (100%)

17 (23,9%)

3.3 Onderzoek ouders Op donderdag 2 april 2015 vonden er tienminutengesprekken, tussen docenten en ouders (in het bijzijn van de leerling), plaats op het Marcanti College. Tijdens dat deze tienminutengesprekken zijn 44 vragenlijsten onder de wachtende ouders verspreid. Van deze 44 vragenlijsten, zijn er 31 vragenlijsten (deels) ingevuld en ingeleverd. Dit betekend dat 70,5 % van de uitgedeelde vragenlijsten (deels) is ingevuld en ingeleverd. In bijlage II is de vragenlijst te vinden. De vragenlijst bestond in totaal uit negentien vragen. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van de vragenlijst besproken aan de hand van vraag 2-5, 8, 9, 11, 15-17 en 19. In bijlage III zijn alle resultaten van de vragenlijst weergegeven. Praat u wel eens met uw kind over gezonde voeding? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in en tabel 4. Vier van de 31 ouders (12,9%) heeft het nooit met hun kind over voeding. 27 van de 31 ouders (87,1%) bespreken het onderwerp voeding wel met hun kind. Gezonde voeding en gezond moeten eten wordt het meest besproken (30,4%). Vier personen praten wel met hun kind over gezonde voeding, maar hebben niet ingevuld over welk onderwerp zij praten. Tabel 4: Als ik het met mijn kind over gezonde voeding heb, bespreken wij… N = 23 Gezonde Groente Het belang Vettig Voeding Vitamine Overig voeding en fruit van eten en en gezond gezonde bewegen (moeten) voeding eten Frequentie 7 4 3 3 2 2 2 Percentage 30,4% 17,4% 13,1% 13,1% 8,7% 8,7% 8,7% Als vervolg op dit onderwerp is er aan de ouders gevraagd of zij denken dat hun kind gezonder/bewuster gaat eten als zij met hun kind over gezonde voeding praten. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 2. De meeste ouders (81,5%) denken dat hun kind gezonder/bewuster gaat eten als zij met hun kind over gezonde voeding praten. 15

5 19%

Ja Nee

22 81%

Figuur 2: Als u met uw kind over gezonde voeding praat, denkt u dat uw kind dan gezonder/bewuster gaat eten? (N = 27) Doet u iets om uw kind gezond(er) te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 5. Twee ouders (6,5%) doen niets om hun kind gezond(er) te laten eten, tegenover 29 ouders (93,5%) die wel iets doen om hun kind gezond(er) te laten eten. In tabel 6 is te zien dat 44,4% van de ouders er voor zorgt dat zij gezond eten kopen en/of koken. Tabel 5: Ik doe het volgende om mijn kind gezond(er) te laten eten… N = 27 Veel groente en fruit geven Ouder zorgt zelf voor Het stimuleren van en (gevarieerd/bewust eten) gezond eten (bij het kopen afspraken maken met het en koken van eten) kind Frequentie 9 12 6 Percentage 33,3% 44,4% 22,2% Twee personen hebben de vraag niet ingevuld. Als vervolg op dit onderwerp is er aan de ouders gevraagd of zij er meer aan willen doen om hun kind gezonder te laten eten. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 3. Twintig ouders (64,6%) geven aan meer te willen doen om hun kind gezonder te laten eten, veertien van deze ouders weet alleen niet wat zij eraan kunnen doen om hun kind gezonder te laten eten (45,0%).

11 36% 6 19%

14 45%

Ja, maar ik weet niet wat Ja, namelijk… Nee

Figuur 3: Wilt u er meer aan doen om uw kind gezonder te laten eten? (N = 31) Zes personen hebben “Ja, namelijk” geantwoord. Van deze zes personen heeft één persoon niets in het schrijfvlak ingevuld. De overige vijf personen hebben de volgende antwoorden gegeven: ook op school gezond laten eten, regelmatig bespreken en afspraken maken, aansporen en motiveren om gezonder te eten en te sporten, stimuleren, gezond koken en groente eten. Wat wilt u graag dat de school doet om leerlingen gezond(er) te laten eten? De resultaten zijn opgenomen in tabel 6. 11 van de 29 ouders (37,9%) moesten deze vraag overslaan, zij vinden dat het niet de taak van de school is om hun kind gezonder te laten eten tijdens schooltijd. Meer dan de helft van de ouders geeft aan dat zij graag willen dat de school alleen nog maar gezonde producten in de schoolkantine aanbiedt en dat de kantine de gezonde producten goedkoper maakt om de leerlingen gezond(er) te laten eten. De andere maatregelen worden niet met een meerderheid van de ouders ondersteund.

16

Tabel 6: Wat wilt u graag dat de school doet om leerlingen gezond(er) te laten eten? N = 17 De school moet een voorlichting over gezonde voeding voor ouders aanbieden. (Regelmatig) Voedingslessen aanbieden aan leerlingen. (Regelmatig) Kooklessen organiseren voor de leerlingen. Alleen nog maar gezonde producten in de schoolkantine aanbieden. Ongezonde producten in de kantine duurder maken. Gezonde producten in de kantine goedkoper maken. Het verbieden van FEBO-producten in en om de school. Het verbieden van het verlaten van het schoolterrein. Drie personen hebben de vraag niet beantwoord.

Ja Frequentie (percentage) 7 (41,2%) 6 (35,3%) 3 (17,6%) 11 (64,7%) 2 (11,8%) 11 (64,7%) 4 (23,5%) 0 (0%)

Nee Frequentie (percentage) 10 (58,8%) 11 (64,7%) 14 (82,4%) 6 (35,3%) 15 (88,2%) 6 (35,3%) 13 (76,5%) 17 (100%)

Geeft u of uw partner uw kind geld mee naar school? 24 van de 27 ouders (88,9%) geeft hun kind geld mee naar school, tegenover drie ouders (11,1%) die dit niet doen. In tabel 7 zijn de bedragen opgenomen die de ouders aan hun kind meegeven. De meeste ouders (33,3%) geven hun kind 5-7 euro per maand mee naar school. 20,8% van de ouders zegt geen vast bedrag aan hun kind mee te geven over bepaalde periode. Vier personen hebben de vraag niet beantwoord. Tabel 7: Het bedrag dat ouders aan mijn kind meegeven naar school. N = 23 Bedrag per week Bedrag per maand Niet regelmatig en/of het bedrag verschild. 1-2 euro 5-7 euro 10 euro 1-2 euro 5-7 euro 10 euro Frequentie 4 2 0 4 8 1 5 Percentage 16,7% 8,3% 0,0% 16,7% 33,3% 4,2% 20,8% Als vervolg op dit onderwerp is er aan de ouders gevraagd of wat zij vinden van de producten die hun kind koopt. De resultaten van de vraag zijn opgenomen in tabel 8. Acht ouders moesten de vraag overslaan, zij zijn niet op de hoogte van wat hun kind koopt. Twintig ouders zijn soms of altijd op de hoogte van wat hun kind onder schooltijd koopt. Hiervan geven dertien ouders (61,9%) aan dat zij de producten die hun kind koopt, ongezond te vinden. Eén ouder geeft aan niet te weten of het product dat zijn/haar kind koopt gezond of ongezond is. Tabel 8: Wat vindt u van de producten die uw kind koopt? N = 20 Gezond Ongezond, maar ik vind het prima dat mijn kind dit koopt. Frequentie 6 Percentage 30,0% Drie personen hebben de vraag niet ingevuld.

4 20,0%

Ongezond, ik wil liever dat mijn kind gezondere producten koopt. 9 45,0%

Ik heb geen idee of dit gezond is of niet.

1 5,0%

Drie ja-neevragen Aan het eind van de vragenlijst zijn drie ja-neevragen aan de ouders gesteld. De vragen en antwoorden zijn opgenomen in tabel 9. De meerderheid van de ouders (78,6%) denkt dat hun kind gezonder gaat eten door het volgen van voedingslessen op school. 64,3% van de ouders zou naar een bijeenkomst over voeding gaan als deze door het Marcanti College georganiseerd zou worden. Tien van de 29 ouders (34,5%) geven aan meer te willen weten over voeding. Uit gedetailleerde cijfers blijkt dat zeven van deze tien ouders meer willen weten over gezond koken.

17

Tabel 9: Overzicht van drie ja-neevragen met daarbij de gegeven antwoorden. Vraag:

Ja

Nee

Frequentie (percentage)


Denkt u dat met behulp van voedingslessen op school, uw kind gezonder gaat eten? (N = 28) Stel er worden een aantal bijeenkomsten over voeding georganiseerd op het Marcanti College voor ouders, zou u hier dan heen gaan? (N = 28) Zou u meer willen weten over voeding? (N = 29)

22 6 (78,6%) (21,4%) 18 10 (64,3%) (35,7%) 10 19 (34,5%) (65,5%) Drie ouders hebben de eerste en tweede vraag niet ingevuld. Twee ouders hebben de derde vraag niet ingevuld. Heeft u nog een idee of een tip om leerlingen/kinderen gezond te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 10. Het was de laatste vraag van de vragenlijst en tevens een open vraag. Twintig ouders hebben de vraag niet ingevuld. Twee ouders hebben nogmaals aangeven dat er in de kantine gezonde(re) producten verkocht moeten worden. Tabel 10: Heeft u nog een idee of een tip om leerlingen/kinderen gezond te laten eten? N = 11 Frequentie In de kantine gezonde(re) producten verkopen Geen zakgeld geven Het kind moet het uiteindelijk zelf doen Meer bewegen & gezonder eten Mensen zijn de draad kwijt, de economie stuurt de mensen/massa. Gezonde producten meenemen naar school Ik heb verder geen tips of ideeën

Percentage 2 1 1 1 1 1 4

6,5% 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% 12,9%

3.4 Onderzoek leerlingen Aan de hand van de informatie, verkregen uit de oriënterende interviews, is de vragenlijst voor de leerlingen ontwikkeld. De vragenlijst is te vinden in bijlage VI. De vragenlijst is online verspreid met behulp van het programma Thesistools en door 129 leerlingen van de eerste tot en met de derde klas ingevuld. De vragenlijst is door 64 jongens en door 65 meisjes ingevuld. Figuur 4 geeft een overzicht van het aantal en het percentage respondenten per klas. Het minst aantal leerlingen komt uit de derde klas. In de acht benaderde klassen zitten in totaal 173 leerlingen (gemiddeld 22 leerlingen in per klas) waarvan 129 leerlingen (74,6%) de vragenlijst hebben ingevuld.

Aantal leerlingen

60 50 40 30 20 10 0

Totaal 46 (35,7%) Totaal 52 (40,4%) 2S 17

1S 16 1K 16 1A 14

2B 17

3T 16 3K 15

Eerste klas

Tweede klas

Derde klas

2L 18

Totaal 31 (24,0%)

Klassen

Figuur 4: Aantal respondenten per klas. De vragenlijst bestaat in totaal uit zeventien vragen. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van de vragenlijst besproken, vraag 1 tot en met 11, 16 en 17. Alle resultaten zijn te vinden in bijlage VII. 18

Wat heb jij gisteren gegeten en gedronken op school in de eerste/tweede/derde pauze en buiten de pauzes om? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 11 en 12. In de eerste en tweede pauze eten de leerlingen voornamelijk brood (59,5% en 38,5%). In de derde pauze en buiten de pauzes om eten de leerlingen vaak niet (64,7% en 90,3%). In de eerste en tweede pauze drinken de leerlingen het meest suiker gezoete dranken (29,3% en 22,4%). In de derde pauze en buiten de pauzes om drinken de leerlingen vaak niet (75,3% en 81,6%). Tabel 11: Wat heb jij gisteren gegeten op school? Eerste pauze Product:

(N = 121)

Tweede pauze

Derde pauze

Buiten de pauze

(N = 117)

(N = 116)

(N = 113)

Frequentie Frequentie Frequentie Frequentie (percentage) (percentage) (percentage) (percentage) Brood 72 (59,5%) 45 (38,5%) 12 (10,3%) 3 (2,7%) Gefrituurde snack (met brood) 7 (6,6%) 27 (23,1%) 4 (3,4%) 0 (0,0%) Koek, snoep en chocolade 5 (4,1%) 7 (6,0%) 10 (8,6%) 6 (5,3%) Cracker 5 (4,1%) 5 (4,3%) 2 (1,7%) 0 (0,0%) Fruit (en brood) 2 (1,6%) 7 (6,0%) 8 (6,9%) 1 (0,9%) Croissant 2 (1,6%) 1 (0,8%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) Patat 1 (0,8%) 6 (5,1%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Noedels 0 (0,0%) 2 (1,7%) 2 (1,7%) 0 (0,0%) Soep 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Ei 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Ik heb niets gegeten 26 (21,5%) 17 (14,5%) 75 (64,7%) 102 (90,3%) Acht leerlingen hebben de vraag betreffende de eerste pauze niet ingevuld. Twaalf leerlingen hebben de vraag betreft de tweede pauze niet ingevuld. Dertien leerlingen hebben de vraag betreft de derde pauze niet ingevuld. Zestien leerlingen hebben de vraag betreft buiten de pauze niet ingevuld. Tabel 12: Wat heb jij gisteren gedronken op school? Eerste pauze Product:

Tweede pauze

Derde pauze

Buiten de pauze

(N = 92)

(N = 85)

(N = 93)

(N = 114)





Suiker gezoete drank 27 (29,3%) 19 (22,4%) 5 (5,4%) 2 (1,8%) Water 13 (14,1%) 13 (15,3%) 13 (14,0%) 14 (12,3%) Sap 11 (12,0%) 6 (7,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Melk 1 (1,1%) 3 (3,5%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Light frisdrank 1 (1,1%) 3 (3,5%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Energydrank 1 (1,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Fristi of chocolademelk 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 2 (1,8%) Milkshake 0 (0,0%) 1 (1,2%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) Vitaminewater 0 (0,0%) 1 (1,2%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Drinkt, maar onbekend wat 8 (8,7 %) 19 (22,4%) 5 (5,4%) 2 (1,8%) Niets 30 (32,6%) 20 (23,5%) 70 (75,3%) 93 (81,6%) 37 leerlingen hebben de vraag betreft de eerste pauze niet ingevuld. 44 leerlingen hebben de vraag betreft de tweede pauze niet ingevuld. 36 leerlingen hebben de vraag betreft de derde pauze niet ingevuld. Vijftien leerlingen hebben de vraag betreft buiten de pauzes om niet ingevuld.

19

Hoe vaak koop jij iets bij de FEBO of in de kantine van het Marcanti College tijdens schooltijd? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 5. 39,6% Van de leerlingen gaat minimaal één tot twee keer per week naar de FEBO om eten en/of drinken te kopen. 62,0% Van de leerlingen koopt minimaal één tot twee keer per week eten/drinken in de kantine. De leerlingen die geen specifieke frequentie aangegeven hebben zijn gegroepeerd onder “anders”.

Aanral leerlingen

50

41

41

40 30

10 0

5 3,9% 11,6%

27

18

15

20

31

26

24

11 5

4 3,9% 18,6% 31,8% 31,8% 27,9% 14,0% 24,0% 20,9% 8,5% 3,1%

Elke schooldag 3-4 keer per week

1-2 keer per week

1-2 keer per maand

Nooit

Febo Kantine

Anders

Ferquentie

Figuur 5: Hoe vaak koop jij iets bij de FEBO of in de kantine van het Marcanti College tijdens schooltijd? (N = 129) Als vervolg op dit onderwerp is aan de leerlingen gevraagd wat zij vaak kopen bij de FEBO en wat zij vaak kopen in de kantine. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 13, 14, 15 en 16. 40,0% van de leerlingen geeft aan vaak een Vitaaltje5 te kopen bij de FEBO. Patat wordt ook veel gekocht, 31,4% van de leerlingen geeft aan vaak patat te kopen. 62,2% van de leerlingen koopt geen drinken bij de FEBO. 13,7% van de leerlingen koopt vaak een milkshake bij de FEBO. 48,0% van de leerlingen geeft aan vaak een broodje mexicano te kopen in de kantine. Wat drinken betreft, koopt de meerderheid van de leerlingen vaak Taksi in de kantine (51,0%). Bij deze vragen waren meerdere antwoorden mogelijk. Tabel 13: Welk eten koop jij vaak bij de FEBO? N = 98 Frequentie Vitaaltje Patat met saus Patat zonder saus IJs Broodje met een snack Snack

Percentage 56 29 44 6 3 2

Tabel 14: Welk drinken koop jij vaak bij de FEBO? N = 95 Frequentie Milkshake Suiker gezoete drank Energydrank Water Sap Ik koop geen drinken bij de FEBO Drie leerlingen hebben deze vaag niet beantwoord.

5

40,0% 20,7% 31,4% 4,3% 2,1% 1,4%


Vegetarische kroket, te koop bij de FEBO.

20

13,7% 12,6% 4,2% 3,2 2,1 64,2

Tabel 15: Welk eten koop jij vaak in de kantine? N = 102 Frequentie Belegd broodje Snackbroodje Noedels Fruit Ik koop geen eten

Percentage 61 60 25 6 2

Tabel 16: Welk drinken koop jij vaak in de kantine? N = 102 Frequentie Suiker gezoete drank Overig Sap Water Light frisdrank Fristi

59,8% 58,8% 24,5% 5,9% 2,0%


71,6% 22,5% 4,9% 4,9% 1,0% 1,0%

Hoe vaak neem jij eten/drinken mee van huis? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 6. Het grootste gedeelte van de leerlingen geeft aan elke schooldag eten mee van huis te nemen (57,0%). De meerderheid van de leerlingen neemt ook elke dag drinken van huis mee naar school (54,7%). Eén leerling heeft de vraag niet beantwoord. 80

73

70

70

Aantal leerlingen

60 50 40 Eten

30

25

20

20

13

10 0

Drinken

19 12

57,0% 54,7%

19,5% 15,6%

10,2% 14,8%

5 4 3,9% 3,1%

Elke schooldag

3-4 keer per week

1-2 keer per week

1-2 keer per maand

15

9,4% 11,7% Nooit

Frequentie

Figuur 6: Hoe vaak neem jij eten/drinken mee van huis? (N = 128) Als vervolg op dit onderwerp is aan de leerlingen gevraagd wat zij vaak van huis meenemen. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 17 en 18. Het grootste gedeelte neemt bruin brood mee van huis (68,4%). Uit gedetailleerde cijfers blijkt dat 51,3% van de leerlingen hun bruin brood beleggen met hartig beleg. De meeste leerlingen nemen vaak suiker gezoete drank mee van huis (58,0%). Uit gedetailleerde cijfers blijkt dat 62 van de 112 leerlingen vaak limonade meeneemt van huis. Bij deze vragen waren meerdere antwoorden mogelijk.

21

Tabel 17: Welk eten neem jij mee van huis? N = 117 Frequentie Bruin Brood Wit Brood Fruit Crackers Koek Chips Overig brood

Percentage 80 47 32 31 27 5 1

Tabel 18: Welk drinken neem jij mee van huis? N = 112 Frequentie Suiker gezoete drank Sap Water Energydrank Light frisdrank Twee leerlingen hebben deze vraag niet beantwoord.

68,4% 40,2% 27,4% 26,5% 23,1% 4,3% 0,9%


58,0% 44,6% 28,6% 2,3% 0,9%

De meeste leerlingen geven aan dat zij het eten, dat zij van huis meenemen, bijna altijd opeten (86,3%). 13,7% van de leerlingen eet vaak niet al het eten/drinken op wat hij/zij van huis meeneemt. Koop je onder schooltijd wel eens ergens anders eten en/of drinken? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 19. 81 van de 129 leerlingen (64,6%) geeft aan wel eens ergens anders eten en/of drinken te kopen, tegenover 45 leerlingen die dit niet doen (35,4%). De meeste leerlingen gaan naar De Dirk van den Broek (supermarkt) om eten en/of drinken te kopen (76,8%). Bij deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. Tabel 19: Gegeven antwoorden bij “Ja, namelijk..”. N = 81 Frequentie Dirk van den Broek Albert Heijn Een andere snackbar Een andere supermarkt Restaurant Sigarenboer Bakker Drie leerlingen hebben de vraag niet beantwoord.

Percentage 63 54 9 2 1 1 1

76,8% 65,9% 11,0% 2,4% 1,2% 1,2% 1,2%

Als vervolg op dit onderwerp is er aan de leerlingen gevraagd wat zij kopen bij deze andere winkel. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 20. De vier meest gekochte producten vallen in de uitzonderingscategorie volgens de Richtlijnen Voedselkeuze 2011 (17). Een croissant wordt door de leerlingen het meest gekocht (78,0%). Bij deze vragen waren meerdere antwoorden mogelijk.

22

Tabel 20: Wat koop jij bij de ander winkel? N = 79 Frequentie Croissant Chocoladereep, snoep, zoutjes Suiker gezoete drank Snack (met een broodje) of patat Water Fruit Hard broodje Maaltijdsalade Melk Light frisdrank Vijf leerlingen hebben de vraag niet ingevuld.

Percentage 64 44 40 14 9 5 3 2 2 2

78,0% 53,7% 48,8% 17,1% 11,0% 6,1% 3,7% 2,4% 2,4% 2,4%

Hoe denk jij dat leerlingen van het Marcanti College gezonder gaan eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 21. Een groot aantal leerlingen is het er (helemaal) mee eens dat de leerlingen gezonder gaan eten door gezonde producten in de kantine goedkoper te maken (61,0%). Daarnaast is 72,9% het er (helemaal) mee eens dat het een goed idee is om leerlingen regelmatig op school gezonde kooklessen te geven. Een groot aantal leerlingen is het er (helemaal) niet mee eens dat zij gezonder gaan eten door het instellen van een verbod om onder schooltijd de school te verlaten (72,3%) of door ongezonde producten in de kantine duurder te maken (59,3%). Daarnaast is 54,0% het er (helemaal) niet mee eens dat het een goed idee is dat de school strenger gaat letten op ongezonde voeding in de school. Tabel 21: Hoe denk jij dat leerlingen van het Marcanti College gezonder gaan eten? Helemaal Niet mee Geen Mee Helemaal Stellingen: niet mee eens mening eens mee eens eens 1. Het is beter als de kantine Frequentie 34 19 34 24 12 alleen nog maar gezonde Percentage 27,6% 15,4% 27,6% 19,5% 9,8% producten verkoopt. (N=123) 2. Het is beter als ik geen eten Frequentie 32 26 33 18 15 meer bij de FEBO kan/mag kopen. Percentage 25,8% 21,0% 26,6% 14,5% 12,1% (N = 124) 3. Het moet mij verboden worden Frequentie 72 17 23 5 6 om de school onder schooltijd te Percentage 58,5% 13,8% 18,7% 4,1% 4,9% verlaten. (N = 123) 4. Het is beter als de gezonde Frequentie 11 9 28 22 53 producten in de kantine Percentage 8,9% 7,3% 22,8% 17,9% 43,1% goedkoper worden. (N = 123) 5. Het is beter om ongezonde Frequentie 54 19 25 8 17 producten in de kantine duurder Percentage 43,9% 15,4% 20,3% 6,5% 13,8% worden. (N = 123) 6. Het is een goed idee als ik op Frequentie 35 13 38 21 17 school regelmatig lessen over Percentage 28,2% 10,5% 30,6% 16,9% 13,7% gezonde voeding krijgt. (N = 124) 7. Het is een goed idee als de Frequentie 41 26 35 12 10 school strenger gaat letten op Percentage 33,1% 21% 28,2% 9,7% 0,8% ongezonde voeding in de school. (N = 124) 8. Het is een goed idee als ik Frequentie 7 6 20 41 48 regelmatig op school gezonde Percentage 5,7% 4,9% 16,4% 33,6% 39,3% kooklessen krijgt. (N = 122) Op stelling twee, zes en zeven hebben vijf leerlingen geen antwoord gegeven. Op stelling één, drie, vier en vijf hebben zes leerlingen geen antwoord gegeven. Op stelling acht hebben zeven leerlingen geen antwoord gegeven. 23

Hoe belangrijk vind jij en hoe belangrijk vinden jouw ouders gezond eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 22. De meeste leerlingen geven aan gezond eten erg belangrijk te vinden (55,6%) en dat hun ouders gezond eten ook erg belangrijk vinden (21,2%). Tabel 22: Hoe belangrijk vind jij en hoe belangrijk vinden jouw ouders gezond eten? Helemaal Niet Geen Belangrijk Erg Stelling: niet belangrijk mening belangrijk belangrijk Hoe belangrijk vind jij gezond Frequentie 2 2 18 33 69 eten? (N = 124) Percentage 1,6% 1,6% 14,5% 26,6% 55,6% Hoe belangrijkheid vinden je Frequentie 2 2 17 26 74 ouders gezond eten? (N = 121) Percentage 1,7% 1,7% 14,0% 21,5% 61,2% Vijf leerlingen hebben stelling één niet beantwoord. Acht leerlingen hebben stelling twee niet beantwoord. Als vervolg op dit onderwerp is er aan de leerlingen gevraagd of zij vinden dat ze gezond eten. De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 7. Van de 125 leerlingen die de vraag beantwoord hebben, vinden de meeste dat ze gezond eten (81,6%). Vier leerlingen hebben de vraag niet beantwoord. 23 18%

Ja 102 82%

Nee

Figuur 7: Vind jij dat je gezond eet? (N = 125) Heb jij nog ideeën of tips voor de school om leerlingen gezond(er) te laten eten? Aan de leerlingen is gevraagd om tips te geven om leerlingen op school gezonder te laten eten. Alle gegeven antwoorden zijn verwerkt in tabel 23. De meeste leerlingen (61,5%) geven aan geen tips te hebben om leerlingen gezond(er) te laten eten. Tabel 23: Heb jij nog ideeën of tips voor de school om leerlingen gezond(er) te laten eten? N = 104 Frequentie Percentage Geen tips 64 61,5% Kantine moet gezonder 6 5,8% Gezond(er) eten goedkoper maken/ongezonde dingen duurder 8 7,8% Iedereen gezond eten mee laten nemen van thuis 5 4,8% Voedingslessen voor alle kinderen 4 3,8% Dagelijks uitdelen van gratis fruit 3 2,9% Lekkere toetjes verkopen 2 1,9% Beter controle in de school 2 1,9% Geen frisdrank verkopen, maar sap 1 1,0% Gratis gezond eten 1 1,0% Gezonde en lekkere broodjes verkopen 1 1,0% Met SLB iets gezonds eten 1 1,0% Meer groente verkopen 1 1,0% Motiveren door foto’s van sporters en bodybuilders 1 1,0% Eén keer per maand patatdag 1 1,0% Gezonde dingen lekkerder maken 1 1,0% Voedingslessen voor kinderen die ongezond eten 1 1,0% Vaker sporten 1 1,0% 25 leerlingen hebben de vraag niet beantwoord. 24

4. Discussie Het Marcanti College in Amsterdam is bezig om een gezonde school te worden en wil dit bereiken door onder andere de voeding bij de leerlingen onder schooltijd te verbeteren. Dit onderzoek is een probleemanalyse, dat in verschillende onderdelen is verdeeld, met als eindproduct een adviesrapport. In dit hoofdstuk worden de resultaten van dit onderzoek per deelvraag nader toegelicht en verklaard. Wat consumeren de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en waar halen ze deze voeding? Met behulp van een online vragenlijst is er onderzoek gedaan naar het voedingspatroon van de leerlingen tijdens schooltijd. Deze vragenlijst is door 129 leerlingen uit leerjaar één, twee en drie ingevuld. In deze vragenlijst werd allereerst gevraagd wat de leerlingen over het algemeen eten en drinken onder schooltijd. In de eerste en tweede pauze eten de leerlingen voornamelijk brood (59,5% en 38,5%). In de derde pauze en buiten de pauzes om eten de leerlingen vaak niet (64,7% en 90,3%). In de eerste en tweede pauze drinken de leerlingen het meest suiker gezoete dranken (29,3% en 22,4%). In de derde pauze en buiten de pauzes om drinken de leerlingen vaak niet (75,3% en 81,6%). Ook is de leerlingen gevraagd of en hoe vaak zij de FEBO aan de overkant van de school bezoeken. Hiervan bezoekt 39,6% van de leerlingen de FEBO minimaal één keer per week. De meeste leerlingen geven aan vaak een portie patat (met of zonder saus) te kopen bij de FEBO (52,1%). 40,0% van de leerlingen geeft aan vaak een vitaaltje te kopen. Verder beschikt het Marcanti College over een kantine die in de pauzes geopend is. Er is nagevraagd of en hoe vaak de leerlingen eten en/of drinken kopen in de schoolkantine. 62,0% van de leerlingen bezoekt de kantine minimaal één keer per week. De meeste kinderen geven aan een broodje mexicano te kopen (48,0%), gevolgd door een tosti kaas (39,0%), snoep, koek, zoutjes en/of chocolade (35,0%), broodje gezond (28,0%), noedels (25,0%) en een panini mozzarella (19,0%). Het meest gekochte drinken is de suiker gezoete drank (71,6%). Omdat vragenlijsten gevoelig zijn voor sociaal wenselijke antwoorden, is een controle uitgevoerd door middel van het bijhouden van de verkoop van de kantine op twee verschillende dagen (47). Er is in zowel de eerste als de tweede pauze geturfd welke producten gekocht werden door de leerlingen. De producten die gemiddeld het meest verkocht werden op deze twee dagen waren broodje frikandel (19,0%), Taksi (13,7%), broodje mexicano (10,6%), Doritos Bits (10,6%) en tosti kaas (6,3%). Deze resultaten zijn vergeleken met wat de leerlingen in de vragenlijst aangegeven hebben te kopen in de kantine. Uit deze vergelijking blijkt dat de leerlingen andere producten kopen dan dat ze aangeven, met uitzondering van de cijfers betreft het broodje mexicano. Op de twee “turfdagen” zijn bijna geen broodjes gezond of panini’s mozzarella verkocht (3,5% en 6,0%). Ook geven een aantal leerlingen aan vaak fruit te kopen in de kantine (6,0%), maar beide dagen was fruit geen onderdeel van het kantineaanbod. Er moet worden opgemerkt dat het assortiment van de kantine per dag of week kan verschillen. Dit blijkt uit gesprekken met de kantinebeheerder. Maar zoals al eerder is gezegd kunnen de verschillen in uitkomsten ook duiden op sociale wenselijkheid omdat het broodje gezond en de panini mozzarella de gezondere producten zijn ten opzichte van de andere broodjes (broodje frikandel en broodje mexicano). Het zou kunnen dat de leerlingen liever aangeven een broodje gezond te kopen in plaats van een broodje frikandel. Toch geven de verkoopcijfers in combinatie met het leerlingonderzoek een indicatie van wat er verkocht wordt in de kantine. Er is aan de leerlingen gevraagd of zij eten meenemen van huis. 90,6% geeft aan eten mee te nemen van huis, 88,2% geeft aan drinken mee te nemen van huis. Echter geeft een veel kleiner deel van de ouders aan te weten dat het kind eten van huis meeneemt naar school (15,8%). Dit betekent dat de ouders niet goed op de hoogte zijn van of hun kind eten meeneemt naar school. Verder gaat een deel van de leerlingen, naast de FEBO en de kantine, ook ergens anders heen om eten en/of drinken te kopen (64,6%). Hiervan bezoeken de meeste leerlingen de Dirk van den Broek (76,8%) en/of de Albert Heijn (65,9%). Een ander deel geeft aan naar een andere snackbar te gaan (11,0%). Vervolgens werd aan deze leerlingen gevraagd wat zij daar kopen. De meeste leerlingen geven aan een croissant te kopen (78,0%) en/of chocolade, snoep en zoutjes (53,7%). Ook suiker gezoete drank wordt regelmatig genoemd(48,8%). Daarnaast is aan de leerlingen gevraagd of zij vinden dat ze gezond eten. 81,6% van de leerlingen vindt dat zij gezond eten. Welke redenen hebben de leerlingen om deze voeding te consumeren? Uit de vragenlijst zijn de beweegredenen om een bepaald product te kopen en om naar een bepaalde winkel te gaan niet allemaal naar voren gekomen. Uit de vragenlijst onder de leerlingen blijkt wel dat de leerlingen niet altijd geld hebben om bijvoorbeeld naar de FEBO te gaan. Ook hebben zij niet altijd zin in het eten van de FEBO. Om de beweegredenen beter in kaart te brengen, zijn er later mondeling nog enkele vragen gesteld aan vijftien leerlingen. Van deze vijftien leerlingen bezoeken dertien leerlingen wel eens de FEBO aan de overkant van de school. Er is gevraagd waarom deze leerlingen naar de FEBO gaan in plaats van naar de kantine en/of de 25

supermarkt. De leerlingen geven aan dat ze naar de FEBO gaan omdat ze zin hebben in patat of andere producten die je niet in de kantine of supermarkt kan kopen. Daarnaast geven een aantal leerlingen aan dat ze naar de FEBO gaan omdat ze in de kantine niet kunnen pinnen. Verder is de kantine niet altijd open of is erg druk. Tevens geeft een aantal leerlingen aan dat ze naar de FEBO gaan omdat ze niet voor 13.00 uur de dichtstbijzijnde supermarkten kunnen bezoeken en/of zij niet met een groepje de supermarkt binnen kunnen. De laatste regeling moet zeker nader onderzocht worden omdat het in de supermarkt mogelijk is gezonde producten te kopen. Bij de FEBO is dit niet tot nauwelijks mogelijk. Verder is uit deze gesprekken gebleken dat de leerlingen soms toch naar de supermarkt gaan omdat ze daar een uitgebreider en goedkoper assortiment hebben. Om de beweegredenen voor bepaalde keuzes volledig in kaart te brengen moet hier meer onderzoek naar gedaan worden. Op welke manier kunnen de ouders bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon tijdens schooltijd? Met behulp van de afgenomen vragenlijsten onder de ouders en het literatuuronderzoek is gekeken naar manieren waarop ouders kunnen bijdragen aan het stimuleren van een gezond voedingspatroon bij hun kind onder schooltijd. Uit dit onderzoek blijkt dat een groot deel van de ouders wel eens met hun kind over voeding praat (87,1%). De meeste ouders denken dat hun kind als gevolg hiervan gezonder gaat eten (81,0%). Het grootste gedeelte van de ouders laat weten dat zij op de hoogte zijn van wat het kind onder schooltijd eet (70,0%). 21,1% van de ouders geeft aan te weten dat het kind fastfood eet tijdens schooltijd. Echter geeft een groter percentage van de leerlingen aan (wel eens) naar de FEBO te gaan (67,5%). Een ander deel van de leerlingen laat weten (ook) in een andere snackbar eten en/of drinken te kopen (11,0%). Het percentage leerlingen dat fastfood koopt is groter dan dat de ouders aangeven. Dit betekent dat de ouders niet op de hoogte zijn van dat hun kind de FEBO (snackbar) bezoekt onder schooltijd. Verder blijkt dat de ouders hun kind vaak geld meegeven naar school, om onder schooltijd eten en/of drinken te kopen. Ook de leerlingen geven aan geld mee te krijgen van hun ouders (81,0%). 45,5% van de ouders vindt de producten die het kind koopt ongezond en willen graag dat hun kind gezondere producten koopt. Het meenemen van geld kan een bedreiging vormen voor de gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat acht op de tien kinderen vanaf de middelbare school meer zakgeld krijgen. Hier staat een toename van de uitgaven tegenover. Ook blijkt dat de controle van ouders afneemt. Als ouders met hun kind over geld praten, leren kinderen hoe ze met geld om moeten gaan. Ook kunnen afspraken gemaakt worden over wat van geld gekocht mag worden (48). Dit kan de aankoop van gezonde producten stimuleren. Aan de leerlingen is gevraagd hoe belangrijk hun ouders gezonde voeding vinden. Het merendeel van de leerlingen geeft aan dat hun ouders gezonde voeding (erg) belangrijk vinden (82,7%). Uit het onderzoek onder de ouders blijkt dat 90,3% van de ouders gezonde voeding voor hun kind belangrijk vindt. Zelf vinden de leerlingen gezonde voeding iets minder belangrijk dan de ouders. Het merendeel van de leerlingen geeft aan gezonde voeding (erg) belangrijk te vinden (82,2%). Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat ouders invloed kunnen uitoefenen op het eetpatroon van hun kind door te fungeren als voorbeeld en door het opstellen van bepaalde (eet)regels. Tijdens de opvoeding leren de ouders het kind wat een “normaal” eetpatroon is (19)(18). Ouders kunnen invloed uitoefenen op het eetpatroon van hun kind onder schooltijd door met hun kind te bespreken welke producten in de kantine te koop zijn, wat de beste keuzes zijn en waarom. Op deze manier kunnen zij een gezond voedingspatroon onder schooltijd stimuleren (22). Hiervoor is het wel belangrijk dat ouders kennis hebben over gezonde voeding. Om een indicatie te krijgen van de kennis over voeding bij de leerlingen en bij hun ouders, is een schriftelijke kennistest afgenomen. Bij de leerlingen is de kennistest afgenomen na afloop van de oriënterende interviews. Bij de ouders is de schriftelijke kennistest aansluitend op de vragenlijst afgenomen (zie bijlagen VIII en IX). Vijftien leerlingen en vijftien ouders hebben de kennistest ingevuld. De kennistest bestond zowel bij de ouders als bij de leerlingen uit acht vragen. Zeven van de acht vragen kwamen exact met elkaar overeen. Het verschil tussen het aantal goed gegeven antwoorden van de ouders en de leerlingen was klein. Gekeken naar de overeenkomende vragen, beantwoorden de leerlingen gemiddeld 51,0% en de ouders gemiddeld 50,0% van de vragen goed (zie bijlage X). Dit onderzoek is niet opgenomen in dit afstudeerproject, omdat aan de hand van dit onderzoek geen geldige conclusie kan worden getrokken betreft de kennis over voeding bij de ouders of de leerlingen. De vragen zijn niet getest op bijvoorbeeld bias. Daarnaast is het de vraag of de kennistest wel een relatief beeld geeft van de kennis over voeding met betrekking tot validiteit en betrouwbaarheid. Er zijn slechts acht vragen gesteld, die gezamenlijk niet het gehele onderwerp “gezonde voeding” dekken. De vragen zijn dan ook niet wetenschappelijk onderbouwd of overgenomen uit eerder onderzoek. Door de kleine populatie ouders en leerlingen die de kennistest hebben ingevuld zijn de resultaten van de kennistest niet generaliseerbaar. Om toch iets over de kennis van ouders te kunnen zeggen, is in databanken naar literatuur gezocht. Uit een onderzoek blijkt dat de kennis over voeding bij (laaggeschoolde) 26

ouders niet altijd voldoende is om het kind een gezond eetpatroon aan te leren (26). Slechts 49,4% van de onderzochte ouders heeft voldoende kennis over gezonde voeding. Uit dit onderzoek blijkt ook dat Turkse en Marokkaanse ouders minder kennis hebben over gezonde voeding en over oorzaken en gevolgen van overgewicht dan Nederlandse ouders. Uit het schoolprofiel van het Marcanti College, opgesteld door de GGD Amsterdam, blijkt het grootste gedeelte van de leerlingen uit de tweede en vierde klas van Turkse (30,8%) en Marokkaanse afkomst (47,1%) is. Wat is het huidige aanbod van de schoolkantine van het Marcanti College? De kantine in het Marcanti College wordt beheerd door een externe organisatie. De organisatie doet zelfstandig de inkoop bij een groothandel. Er is een inventarisatie gemaakt van het aanbod van de kantine met behulp van de onderverdeling in basis- en niet-basisproducten en de categorieën voorkeur, middenweg en uitzondering. Deze criteria zijn opgesteld door het Voedingscentrum in Richtlijnen Voedselkeuze 2011 (17). Uit dit onderzoek blijkt dat er totaal tien basisproducten worden verkocht (23,3%). Hiervan vallen twee producten in de categorie voorkeur (4,7%), één product in de categorie middenweg (2,3%) en zeven producten in de categorie uitzondering (16,3%). Verder bevat de kantine 33 verschillende soorten niet-basisproducten (76,7%). Hiervan valt het grootste gedeelte in de categorie uitzondering (67,4%). De belegde broodjes zijn ook apart bekeken. Er zijn totaal zes verschillende belegde broodjes te koop. Alle belegde broodjes vallen in de categorie uitzondering. Deze resultaten zijn vergeleken met de criteria van De Gezonde Schoolkantine. Om te voldoen aan deze criteria, moet het aanbod bestaan uit minimaal 75% basisproducten en mag het aanbod maximaal bestaan uit 25% nietbasisproducten. Wel moet worden opgemerkt dat de criteria van De Gezonde Schoolkantine iets milder zijn dan Richtlijnen Voedselkeuze 2011. Sommige basisproducten worden bij Richtlijnen Voedselkeuze 2011 als nietbasisproduct gerekend, maar worden bij de criteria van De Gezonde Schoolkantine wel als basisproduct gerekend. Dit is gedaan om de lat voor schoolkantines lager te leggen (32). Daarom is met behulp van de online kantinescan van het project De Gezonde Schoolkantine berekend hoeveel procent van het kantineaanbod uit basisproducten en niet-basisproducten bestaat. Hieruit is gebleken dat 42,0% van het aanbod bestaat uit basisproducten en 58,0% bestaat uit niet-basisproducten. Er moet worden opgemerkt dat het niet mogelijk was om alle producten in de kantinescan in te voeren. Het is slechts een indicatie van de onderverdeling van het kantineaanbod in basis- en niet-basisproducten. Het invullen van de kantinescan gebeurd online met behulp van een vaste lijst. Niet alle producten komen voor op deze lijst, zoals noedels. Wat verder belangrijk is om te vermelden, is dat het kantineaanbod per dag kan verschillen. De inventarisatielijst is doorgenomen met de kantinebeheerder en zij heeft de inventarisatielijst aangevuld. Duidelijk is wel dat de kantine op het Marcanti College niet voldoet aan de criteria van De Gezonde Schoolkantine. Om een gezonde school te worden (vignet Gezonde School) is het van belang dat het Marcanti College voldoet aan de criteria van de Gezonde Schoolkantine (34). Ook blijken omgevingsfactoren invloed te hebben op de voedingskeuze van leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen verleid worden door een ongezond kantineaanbod (49). Het aanpassen van de kantine is dus zeer belangrijk. Echter blijkt uit verschillende gesprekken met de kantinebeheerder, dat zij niet open staat voor het aanpassen van haar aanbod. De kantinebeheerder heeft al eerder haar aanbod gezond gemaakt. Naar eigen zeggen, daalden haar verkoopcijfers in deze periode. Vervolgens heeft zij haar aanbod weer aangevuld met producten die de leerlingen wel kopen, zoals snacks, waardoor het huidige aanbod tot stand is gekomen. Ook blijkt uit een monitoronderzoek naar De Gezonde Schoolkantine, dat scholen het over het algemeen lastig vinden om te voldoen aan de criteria van De Gezonde Schoolkantine. De omgeving van de school veroorzaakt in veel gevallen een probleem, bijvoorbeeld snackbars en supermarkten in de buurt. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat veel kantinebeheerders bang zijn voor omzetverlies na het gezonder maken van hun assortiment. Echter blijkt uit het onderzoek Automatisch Gezonder, 2008, dat een gezonder aanbod geen negatief gevolg hoeft te hebben voor de winst. Uit dit onderzoek blijkt dat de verkoop van gezonde producten omhoog gaat. Het veranderen van de prijs heeft geen invloed op de verkoop van gezonde producten. Dit onderzoek is uitgevoerd met behulp van automaten, maar kan mogelijk ook werken voor schoolkantines (50). Daarnaast hoeven snackbars en supermarkten geen probleem te vormen voor de schoolkantine wanneer de schoolkantine en de pauzeplekken in de school een leuke en aantrekkelijke plek zijn voor de leerlingen (49). Een soort gelijk project als De Gezonde Schoolkantine is De Gezonde Sportkantie. Uit het scriptieonderzoek, Implementatie van het voedingsbeleid bij sportvereniging VV Uno, blijkt dat na de invoeringsfase van het project De Gezonde Sportkantine de kantineomzet bij de verenigingen significant steeg (51)(52).

27

Welke (implementatie)adviezen kunnen er gegeven worden om het voedingsbeleid te verbeteren? Er is aan de leerlingen en de ouders gevraagd of de zij nog tips of ideeën hebben voor de school om de leerlingen van het Marcanti College gezonder te laten eten tijdens schooltijd. De meeste leerlingen en ouders gaven aan geen tips of aanbevelingen te hebben (61,5% van de leerlingen en 12,9% van de ouders). 5,8% van de leerlingen geeft aan dat het kantineaanbod en/of de prijzen aangepast moet worden (5,8%). Een deel van de leerlingen zegt dat gezonde producten goedkoper moeten worden (7,8%). 6,5% van de ouders vindt dat het kantineaanbod gezonder moet worden om de leerlingen gezonder te laten eten op school. Het grootste deel van de ouders en leerlingen denkt dat de leerlingen gezonder gaan eten door het goedkoper maken van de gezonde producten in de kantine (61,0% van de leerlingen en 64,7% van de ouders). De volgende tips worden door de leerlingen genoemd: gezond eten meenemen van huis, het organiseren van meerdere voedingslessen en het dagelijks uitdelen van gratis fruit. Uit de vragenlijst onder de leerlingen blijkt dat 72,9% denkt dat kooklessen het voedingspatroon van de leerlingen onder schooltijd zal verbeteren. Van de ouders denkt slechts 17,6% dat kooklessen zullen helpen bij het stimuleren van een gezonder voedingspatroon onder schooltijd. 78,6% van de ouders denkt dat lessen over gezonde voeding aan de leerlingen helpen om een gezond voedingspatroon te stimuleren. 30,6 % van de leerlingen denkt dat voedingslessen helpen om een gezonder voedingspatroon te stimuleren. Sommige van de bovenstaande tips en aanbevelingen zijn al in eerdere projecten in Nederland toegepast of met behulp van eerder onderzoek getest. Een voorbeeld om gezondere producten goedkoper te maken. Uit het eerder genoemd onderzoek, automatisch gezonder 2008, blijkt dat een goedkopere prijs van gezonde producten geen invloed heeft op de verkoop van deze producten. Verder zijn sommige andere genoemde tips verwerkt in projecten, bijvoorbeeld het project Europees Schoolfruit Programma. Leerlingen van verschillende scholen in Nederland kregen voor een aantal weken gratis fruit uitgedeeld onder schooltijd. Er wordt een stijging gezien van de consumptie van fruit na het uitvoeren van dit project. Ouders gaven aan gestimuleerd te worden meer fruit te consumeren door dit project (53). Dit is belangrijk omdat ouders een voorbeeld vormen voor hun kind. Verder zijn in zowel binnen- als buitenland verschillende andere projecten te noemen die mogelijk binnen het Marcanti College toe te passen zijn. Ook is eerder in deze discussie het project De Gezonde Schoolkantine naar voren gekomen. Het hebben van een Gezonde Schoolkantine is een voorwaarde voor het behalen van het vignet Gezonde School, daarom is het belangrijk dat de kantine van het Marcanti College ook aan deze criteria gaat voldoen. Een Gezonde Schoolkantine moet bestaan uit minimaal 75% basisproducten. Daarnaast worden er met behulp van verschillende video’s van het Voedingscentrum op YouTube tips gegeven om de verkoop van gezonde producten te stimuleren. Een voorbeeld is de inrichting van de kantine aanpassen, zoals het fruit op de toonbank naast de kassa plaatsen. Ook wordt de tip gegeven om de leerlingen mee te laten denken over het aanbod van de kantine. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld een recept inleveren voor een gezond broodje. Uit de recepten wordt één broodje gekozen dat de hele week wordt verkocht in de schoolkantine. Uit het Amerikaanse onderzoek Project Healthy Schools blijkt dat 71% van de leerlingen zijn of haar leefstijl positief verandert met behulp van dit programma (43). Eerder is gezegd dat de leerlingen denken dat voedingslessen en kooklessen kunnen bijdragen aan een beter voedingspatroon van de leerlingen onder schooltijd. Het voedingscentrum biedt lespakketten aan over gezonde voeding voor leerlingen van de middelbare school. Verder kan worden gedacht aan het opzetten van specifieke kooklessen. Op het Marcanti College wordt in de lessen verzorging gekookt door leerlingen. Een bestaand lesprogramma, gericht op koken, is Superchefs (54). Dit programma kan als voorbeeld gebruikt worden bij het ontwikkelen van het lesprogramma van de verzorgingslessen. Verder zijn er verschillende programma’s die gericht zijn op het behandelen van (ernstig) overgewicht. Deze behandelprogramma’s zijn niet onderzocht omdat het doel van dit afstudeerproject gericht is op preventie van overgewicht. Gezien de hoge cijfers van kinderen met overgewicht en obesitas op het Marcanti College, is het aan te raden om naast het starten van een preventieprogramma ook mogelijkheden voor het starten van een behandelprogramma te onderzoeken. Voorbeelden van behandelprogramma’s zijn De Schooldiëtist en Lekker Pûh!!! Hiermee zijn veel positieve cijfers behaald (55)(56). Kanttekeningen bij dit onderzoek Gedurende de discussie zijn al enkele aanmerkingen over dit onderzoek naar voren gekomen. Hierop volgen nu aanvullingen. Allereerst is gebruik gemaakt van een zelf opgestelde vragenlijst voor zowel ouders als leerlingen. De vragenlijsten zijn nooit eerder gebruikt en/of getest. Het is niet bekend of bepaalde vragen voor ruis of bias hebben gezorgd. Ruis of bias is geprobeerd te voorkomen door de vragenlijsten voor te leggen aan verschillende professionals. De vragenlijsten zijn aangepast aan de feedback van deze professionals. Verder is een aantal voordelen te noemen van vragenlijsten. Een voordeel van een vragenlijst is een groot bereik. Er is goed gelet op het direct innemen van de vragenlijst zodra deze was ingevuld door de ouders. De leerlingen zijn erop gewezen 28

dat zij op de verzendknop moesten drukken om de vragenlijst te versturen. Het grote nadeel van een vragenlijst is dat er sprake kan zijn van sociale wenselijkheid, dit kan meetfouten veroorzaken (47). De vragenlijsten zijn verspreid onder totaal negen klassen. Uit ieder leerjaar werden drie klassen gevraagd de vragenlijst in te vullen. Eén klas uit het derde leerjaar heeft de vragenlijst niet ingevuld vanwege uitval van het SLB-uur. De weken hierna was het niet mogelijk om alsnog de vragenlijst door een (andere) derde klas te laten invullen. De derde klassen waren op stage en later waren de leerlingen niet op school vanwege de meivakantie. Er zijn 44 vragenlijst onder ouders verspreid. 31 ouders hebben de vragenlijst ingevuld. Er is gebleken dat niet alle ouders de Nederlandse taal goed beheerste, waardoor hun kind de vragenlijsten voor de ouders vertaald en ingevuld hebben. Dit kan ook de oorzaak zijn van een laag respons en kan ook ruis en/of bias veroorzaken. Vooraf is geschat dat het invullen van de vragenlijst vijf tot tien minuten tijd in beslag zou nemen. In werkelijkheid bleek dit langer waardoor niet alle ouders de tijd hadden om de vragenlijst volledig in te vullen. Dit alles kan meetfouten en/of onvolledigheid hebben opgeleverd. Het onderzoek schept een algemeen beeld van de mening van de ouders en leerlingen over voeding en van het eetpatroon van de leerlingen tijdens schooltijd. Het is noodzakelijk dat adviezen die definitief worden ingevoerd, worden getest op effectiviteit.

29

5. Conclusie Met behulp van de resultaten van een onderzoek onder de leerlingen van het Marcanti College, de ouders van de leerlingen, de kantine van het Marcanti College en een literatuuronderzoek kan er antwoord gegeven worden op de probleemstelling “Welke aspecten zijn belangrijk voor het stimuleren van een gezonder voedingspatroon bij de leerlingen van het Marcanti College tijdens schooltijd en welke adviezen kunnen gegeven worden om het voedingsbeleid van de school te verbeteren?” Allereerst is gebleken dat de leerlingen van het Marcanti College een ongezond voedingspatroon hebben onder schooltijd. De FEBO en de kantine spelen hierbij een grote rol. Het aanbod van de kantine bestaat voor 23,8% uit basisproducten en voor 76,2% uit niet-basisproducten. 85,7% van het kantineaanbod valt in de categorie uitzondering. Verder geeft 39,6% van de leerlingen aan minimaal één keer per week naar de FEBO aan de overkant van de school te gaan. Bij zowel de FEBO als de kantine is het niet tot nauwelijks mogelijk om gezonde producten te kopen. De leerlingen krijgen geld mee naar school om eten en/of drinken te kopen, waarbij de controle van ouders minimaal is. Ouders zijn vaak niet op de hoogte van wat de kinderen precies van het geld kopen. Echter is de onderzoeksvraag welke aspecten belangrijk zijn voor het stimuleren van een gezonder voedingspatroon. Het antwoord op deze onderzoeksvraag is verwerkt in onderstaande adviezen welke gegeven worden om het voedingsbeleid van het Marcanti College te verbeteren.  Het kantineaanbod aanpassen Het aanpassen van de kantine is belangrijk om aan de criteria van een Gezonde Schoolkantine te voldoen. Een gezond kantineaanbod heeft een positief effect op het eetpatroon van de leerlingen onder schooltijd. De leerlingen moeten betrokken worden door ze mee te laten denken over het aanbod. Door het invoeren van verschillende acties worden de leerlingen gestimuleerd te kiezen voor gezonde voeding.  Aanpassingen kantine Om de leerlingen in de pauzes eten en/of drinken in de kantine te laten kopen, in plaats van bij bijvoorbeeld de FEBO, is het belangrijk dat de kantine wordt aangepast. De kantine moet gezellig en functioneler gemaakt worden, denk hierbij aan het installeren van een pinapparaat. Gezonde producten moeten gepromoot worden door bijvoorbeeld het fruit vooraan op de toonbank te zetten en posters in de school op te hangen.  Voedingslessen en kooklessen voor de leerlingen onder schooltijd aanbieden. Uit de literatuur is gebleken dat voedingslessen een positief effect kunnen hebben op de levensstijl van jongeren. Ook geven de leerlingen van het Marcanti College aan geïnteresseerd te zijn in het volgen van kooklessen. Op het Marcanti College krijgen de derde en vierde klas van het vmbo-BB6/KB7 al kooklessen. De ouders denken dat hun kind gezonder gaat eten door middel van voedingslessen op school.  Inzetten van verschillende (bestaande) projecten op het gebied van voeding In zowel binnen- als buitenland zijn er projecten die een positief effect kunnen hebben op het eetpatroon van de leerlingen, bijvoorbeeld het project EU-Schoolfruit. Daarnaast wordt het behalen van het vignet Gezonde School aangeraden.  Voorlichting voor ouders over gezonde voeding. Het grootste gedeelte van de ouders geeft aan geïnteresseerd te zijn in een voorlichting over gezonde voeding. De kennis van de ouders over voeding is laag. Ouders vormen een voorbeeld voor hun kind en kunnen een gezond voedingspatroon van hun kind stimuleren. Hiervoor is het van belang dat de kennis over gezonde voeding groot genoeg is. De ouders moeten leren hoe ze met hun kind over voeding kunnen praten.  De omgeving van de school Er moeten afspraken met de FEBO gemaakt worden, eventueel met behulp van een tussenpersoon (van de gemeente of politiek o.i.d.) zodat de leerlingen onder schooltijd geen FEBO producten meer kunnen kopen. Alle adviezen zijn in bijlage XI volledig toegelicht en uitgewerkt.

6 7

Basisberoepsgerichte leerweg (VMBO-basis) Kaderberoepsgerichte leerweg (VMBO-kader)

30

6. Literatuurlijst (1) Centraal Bureau voor de Statistiek. Leefstijl, preventief onderzoek; persoonskenmerken. 2014. http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=81177ned&D1=39-43&D2=0-6%2c26%2c30%2c3338&D3=0&D4=0%2cl&HDR=T&STB=G1%2cG2%2cG3&P=T&VW=T Geraadpleegd op 17 -02-2015 (2) Croezen S, Visschet T.L.S, ter Bogt N.C.W, Veling M.L., Haveman-Nies A. Skipping breakfast, alcohol consumption and physical inactivity as risk factors for overweight and obesity in adolescents: results of the EMOVO project. European Journal of Clinical Nutrition 2009;63:405-412. Beschikbaar via:http://www.nature.com/ejcn/journal/v63/n3/full/1602950a.html Geraadpleegd op 17-02-2015 (3) Teeuw A.H, Taminiau J.A.J.H. Informatorium voor Voeding en Diëtetiek-Dieetleer. Houten: Bohn Stafleu van Loghum;2013. P. 832-42 (4) International Diabetes Federation. The IDF consensus defenition of metabolic syndrome in children and adolescents. 2007. http://www.idf.org/webdata/docs/Mets_definition_children.pdf Geraadpleegd op 29-04-2015 (5) Nederlands Diabetesfonds. Metabool Syndroom. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/diabetes-in-het-algemeen/metabool-syndroom Geraadpleegd op 28-04-2015 (6) Taylor J.P, Evers S, McKenna M. Determinats of Healthy Eating in Children and Youth. Canadian Journal of Public Health 2005;96:520 http://www.jstor.org/discover/10.2307/41994468?uid=3738736&uid=2&uid=4&sid=21106195780061 Geraadpleegd op 29-04-2015 (7) Florence M.D, Asbridge M, Veugelers P.J. Diet Quality and Academic Performance. Journal of School Health 2008;78:209-15 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1746-1561.2008.00288.x/epdf Geraadpleegd op 29-04-2015 (8) De Looze M, Van Dosselaer S, De Roos S, Verdurmen J, Stevens G, Gommans R, Van Bon-Martens M, Ter Bogt T, Vollebergh W. Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Health Behavior in School Aged Children.2013. Beschikbaar via: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2014/10/09/health-behaviour-in-school-aged-children-hbsc-2013.html (9) Jongeren op gezond gewicht. Het doel. https://jongerenopgezondgewicht.nl/het-doel Geraadpleegd op 18-05-2015 (10) Jongeren op gezond gewicht. Wat we doen. https://jongerenopgezondgewicht.nl/wat-we-doen Geraadpleegd op 18-05-2015 (11) Gemeente Amsterdam. Amsterdamse standaard voor scholen. http://www.amsterdam.nl/gemeente/organisaties/organisaties/amsterdamse-aanpak/amsterdamse/ Geraadpleegd op 18-05-2015

31

(12) Jongeren op gezond gewicht. De organisatie. https://jongerenopgezondgewicht.nl/de-organisatie Geraadpleegd op 18-05-2015 (13) Koninklijke Vereniging voor Leraren Lichamelijke Opvoeding. Certificering Sportactive Scholen (Vignet Gezonde School) https://www.kvlo.nl/over-kvlo/diensten/certificering-sportactieve-scholen-28vignet-gezonde-school29.html Geraadpleegd op 18-05-2015 (14) Scholen op de kaart.nl. Samenwerking. http://www.scholenopdekaart.nl/Middelbare-scholen/1269/1130/Esprit-Scholen-MarcantiCollege/Samenwerking Geraadpleegd op 18-05-2015 (15) Fischer T, Julsing M. Onderzoek doen! Eerste druk. Groningen: Wolters-Noordhoff; 2007. p. 50-70 (16) Dassen Th. W. N., Keuning F.M., Jansen G.J., Jansen W.S. Lezen en beoordelen van onderzoekspublicaties. Zevende druk. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff;2011. p. 53-7 (17) Stichting Voedingscentrum Nederland. Richtlijnen Voedselkeuze 2011. http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Voedselvoorlichtin g/01_Richtlijnen%20voedselkeuze%20Voedingscentrum.pdf Geraadpleegd op 27-04-2015 (18) Healthy Lives. Ouders hebben de meeste invloed op eetgewoonten kinderen. 15 juni 2008. http://www.healthylives.nl/voeding/voeding-kinderen/ouders-hebben-meeste-invloed-op-eetgewoontenkinderen Geraadpleegd op 29-04-2015 (19) Notten N, Kraaykamp G, Tolsma J. Parents, television and children’s weight gain status. On lasting effects of parental television socialization in the Netherlands. Journal of Children and Media 2013;7:235-52. http://www.nnotten.nl/attachments/File/JOCAM_Parents__Television_and_Children__s_Weight_Status_2013.pd f Geraadpleegd op 29-04-2015 (20) Scaglioni S, Salvioni M, Galimberti C. Influence of parental attitudes in the development of children eating behaviour. British Journal of Nutrition 2008;99:22-5 http://journals.cambridge.org/download.php?file=%2FBJN%2FBJN99_S1%2FS0007114508892471a.pdf&code=52 69a96c7b42e3008eb4aa14d4bda045 Geraadpleegd op 29-04-2015 (21) De Gezonde Schoolkantine. Inspiratiesessies De Gezonde Schoolkantine. 2012 http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/de-gezondekantine/Documents/Gezonde%20schoolkantine/inspiratie/presentaties/Presentatie%20-%20GSK%20%20Schepnet.pdf Geraadpleegd op 02-06-2015 (22) Stichting Voedingscentrum Nederland. Gezond eten en bewegen met kinderen van 14-18 jaar. http://webshop.voedingscentrum.nl/pdf/D752-17.pdf. Geraadpleegd op 30-05-2015 (23) KidsHealth. School Lunches. http://kidshealth.org/kid/grow/school_stuff/school_lunches.html Geraadpleegd op 30-05-2015 32

(24) Nederlands Centrum Jeugdgezondheidszorg. Richtlijn: JGZ-richtlijn Voeding en Eetgedrag. 5. Kinderen en jongeren in de leeftijd 5-19 jaar-Aanbevelingen. https://www.ncj.nl/richtlijnen/jgzrichtlijnenwebsite/details-richtlijn/?richtlijn=4&rlpag=528 Geraadpleegd op 03-06-2015 (25) Tacken G.M.L, De Winter M.A., Van Veggel R., Sijtsema S.J., Ronteltap A., Cramer L., Reinders M. Voorbij het Broodtrommeltje. Hoe Jongeren denken over voedsel. 2010. http://www.convenantgezondgewicht.nl/download/63/lei_voorbij_het_broodtrommeltje_hoe_jongeren_denken _over_voedsel.pdf Geraadpleegd op 01-05-2015 (26) Booij Y.S., Van Leerdam F.J.M., Stolte I.G., Rijpers F.I.M, Van der Wal M.F. Kennis van ouders over overgewicht en gezonde voeding van kinderen. Tijdschrift voor jeugdgezondheidszorg. 2008;40:114-18 (27) ProFitt. Fitt met voeding op school. http://www.profitt.nl/voorlichting/fitt-met-voeding-op-school Geraadpleegd op 29-04-2015 (28) EU Schoolmelk programma. Het Programma Schoolmelk. http://ec.europa.eu/agriculture/drinkitup/the_school_milk_programme_nl.htm Geraadpleegd op 29-04-2015 (29) Zeinstra G, Timmers M, Van der Velden N. Monitoronderzoek De Gezonde Schoolkantine. Research gezondheidsinformatie 2013. http://www.iresearch.nl/Portals/14/Documenten/Rapport%20Monitoronderzoek%20De%20Gezonde%20Schoolk antine%20def.pdf Geraadpleegd op 29-04-2015 (30) Stichting Voedingscentrum Nederland. Schijf van Vijf. http://www.voedingscentrum.nl/professionals/schijfvan-vijf/Richtlijnen.aspx Geraadpleegd op 18-05-2015 (31) De Gezonde Schoolkantine. Wat is een gezonde schoolkantine? http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/wat-waarom/wat-is-een-gezonde-schoolkantine.aspx . Geraadpleegd op 29-04-2015 (32) De gezonde schoolkantine. Speciale indeling voor schoolkantines. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/de-gezondekantine/Documents/Gezonde%20schoolkantine/Wat%20en%20waarom/1302%20GSK%20indeling_schoolkantine s.pdf Geraadpleegd op 29-04-2015 (33) Gemeente Amsterdam Bureau Onderzoek en Statistiek. Staat van gezond gewicht. April 2014. http://www.os.amsterdam.nl/assets/pdfs/2104_factsheet_gezond.pdf Geraadpleegd op 26-04-2015 (34) Gezondeschool.nl. Criteria en vragenlijst themacertificaat Voeding. http://www.gezondeschool.info/voortgezet-onderwijs/vignet-gezonde-school/themacertificatenvignet/themacertificaat-voeding/ Geraadpleegd op 18-05-2015 (35) Nederlands Jeugd Instituut. Dutch Obesity Intervention in Teenagers (DOiT) http://www.nji.nl/nl/Databanken/Databank-Effectieve-Jeugdinterventies/Dutch-Obesity-Intervention-inTeenagers-%28DOiT%29 Geraadpleegd op 03-06-2015 33

(36) DOiT. Gezonde en fitte VO-leerlingen met het DOit-lespakket. http://www.doitproject.com/index.html Geraadpleegd op 03-06-2015 (37) Nederlands Jeugd Instituut. Krachtvoer. http://www.nji.nl/nl/Databanken/Databank-Effectieve-Jeugdinterventies/Erkende-interventies/Krachtvoer Geraadpleegd op 03-06-2015 (38) Stichting Voedingscentrum Nederland. Weet wat je eet. Uitleg. https://www.wwje.nl/informatie-voor-scholen/uitleg/ Geraadpleegd op 03-06-2015 (39) Europees Schoolfruit Programma. Wat is EU-schoolfruit VO? http://www.euschoolfruit.nl/nl/schoolfruit/Docenten-VO/Wat-is-EUSchoolfruit-VO.htm Geraadpleegd op 29-04-2015 (40) Gemeentelijke Gezondheidsdienst. Voor je het weet zijn ze groOt. 2014. http://www.ggd.amsterdam.nl/beleid-onderzoek/beweging-voeding/weet-groot/#h3_3 Geraadpleegd op 03-06-2015 (41) BC Fruit and Vegetable Nutritional Program. http://sfvnp.ca/ Geraadpleegd op 29-04-2015 (42) United States Department of Agriculture. Food and Nutrition Service. National School Lunch Program (NSLP http://www.fns.usda.gov/nslp/national-school-lunch-program-nslp Geraadpleegd op 29-04-2015 (43) Project Healthy Schools. Research. http://www.projecthealthyschools.org/learn/research.html Geraadpleegd op 26-04-2015 (44) Healthy School Campaign. Programs. http://www.healthyschoolscampaign.org/programs Geraadpleegd op 29-04-2015 (45) Smarter Lunchsrooms Movement. Ideas. http://smarterlunchrooms.org/ideas Geraadpleegd op 03-06-2015 (46) Stichting Voedingscentrum Nederland. De gezonde schoolkantine. Kantinescan. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/uitgelicht/kantinescan.aspx Geraadpleegd op 18-05-2015 (47) Brinkman J. Cijfers spreken: statistiek en methodologie voor het hoger onderwijs. vijfde druk. Groningen: Wolters-Noordhoff; 2011. p. 71-3 (48) Rijksoverheid. Overgang naar brugklas goed moment voor financiele afspraken. 2014. http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2014/03/10/overgang-naar-brugklas-goed-moment-voor-financieleafspraken.html Geraadpleegd op 18-05-2015

34

(49) Loket gezond leven. Het moet. Het werkt. Het kan en: Het gaat gebeuren. http://www.loketgezondleven.nl/bijlagen/Interventie3817/Document/101206%20GSK_Factsheet_Onderbouwing .pdf Geraadpleegd op 18-05-2015 (50) Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek. Automatisch gezonder? 2008. http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&sqi=2&ved=0CCEQFjAA&url=http%3A%2F %2Fpublications.tno.nl%2Fpublication%2F34614802%2FJM6jIX%2Fkocken-2008automatisch.pdf&ei=a8RRVebQDcWvUcSWgPgM&usg=AFQjCNFhrZVSSONZdYQQ80MH2EIVw9AEdg&sig2=3zfnqF 8DCPlg0ldU4hwOBg&bvm=bv.92885102,d.d24 Geraadpleegd op 18-05-2015 (51) De Gezonde Sportkantine. Inspiratie http://www.gezondesportkantine.nl/inspiratie?page=1 Geraadpleegd op 03-06-2015 (52) Lammerse K, Mohammed W. Implementatie van het voedingsbeleid bij sportvereniging VV Uno. 2014. (53) Europees Schoolfruit Programma. Onderzoek EU-Schoolfruit. http://www.euschoolfruit.nl/nl/schoolfruit/Professionals/Onderzoek-EUSchoolfruit.htm Geraadpleegd op 18-05-2015 (54) Stichting Voedingscentrum Nederland. Superchefs. http://www.voedingscentrum.nl/superchefs Geraadpleegd op 03-06-2015 (55) Lekker Pûh!!! Het ontstaan van Lekker Pûh!!! http://lekkerpuh.net/nl/menu1/over-ons/ Geraadpleegd op 28-04-2015 (56) Voeding en Visie. Project Schooldiëtist biedt nieuwe kansen. 2009. http://www.voedingvisie.nl/archief/edi026/artikel/pdf/Project%20schooldietist%20biedt%20nieuwe%20kansen.pdf Geraadpleegd op 04-05-2015 (57) De Gezonde Schoolkantine. Nieuwe Richtlijnen Gezondere kantines vanaf 2016. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/wat-waarom/nieuwe-richtlijnen-gezondere-kantines-vanaf2016.aspx Geraadpleegd op 03-06-2015 (58) De Gezonde Schoolkantine. Gezonder aanbod kiezen. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/inspiratie/Gezonder-aanbod-kiezen.aspx%29 Geraadpleegd op 03-06-2015 (59) De Gezonde Schoolkantine. Promotie en Inrichting. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/inspiratie/promotie-en-inrichting.aspx Geraadpleegd op 03-06-2015 (60) De Gezonde Schoolkantine. Aan de slag? Laat het weten. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/doe-mee/aan-de-slag-laat-het-weten.aspx Geraadpleegd op 03-06-2015

35

(61) De Gezonde Schoolkantine. Beleid opstellen en uitvoeren. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/inspiratie/beleid-opstellen-en-uitvoeren.aspx Geraadpleegd op 03-06-2015 (62) Wegwijzer Jeugd en Veiligheid. Aanpak risicojeugd en jeugdgroepen. Inzet van Rolmodellen: Waarom en hoe? 2014. http://www.wegwijzerjeugdenveiligheid.nl/fileadmin/w/wegwijzerjeugdenveiligheid_nl/Jeugdcriminaliteit/Infosh eet_Rolmodellen_J_V_def.pdf Geraadpleegd op 03-06-2015 (63) De Gezonde Schoolkantine. Een gezonde leerling in een gezonde school(kantine). http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/de-gezondekantine/Documents/Gezonde%20schoolkantine/inspiratie/presentaties/presentatie%20Hanneke.pdf Geraadpleegd op 03-06-2015 (64) De Gezonde Schoolkantine. Draagvlak en enthousiasme. http://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/inspiratie/draagvlak-en-enthousiasme.aspx Geraadpleegd op 03-06-2015 (65) De Eetbare Wand. http://www.eetbarewand.nl/ Geraadpleegd op 03-06-2015

36

7. Bijlagen I

Resultaten kantineonderzoek

Inventarisatie In tabel 24 is het huidige aanbod van de kantine overzichtelijk gepresenteerd. In de tabel is ook informatie te vinden over de prijs van het product, evenals het soort product en de categorisering van het product volgens de Richtlijnen voedselkeuze 2011 (17). Tabel 24: Huidig aanbod van de kantine met prijs en gecategoriseerd Richtlijnen voedselkeuze 2011 Product Water Cola Light Cola Zero

Soort

Prijs

Categorie

€ 1,00 Basis € 1,20 Niet basis € 1,20 Niet basis

Voorkeur Voorkeur Voorkeur

Fernandes Taksi Caprisun Cola Cola Cherry

€ 1,20 € 0,50 € 0,50 € 1,20 € 1,20

Niet basis Niet basis Niet basis Niet basis Niet basis

Uitzondering Uitzondering Uitzondering Uitzondering Uitzondering

Cola Vanille Dr. Pepper Fanta Fanta Green Chubby

€ 1,20 € 1,20 € 1,20 € 1,20 € 0,80



Halfvolle melk Turkse Karnemelk

€ 0,75 Basis € 0,75 Basis

Middenweg Voorkeur

Volkoren croissant

€ 1,00 Basis

Uitzondering

Tosti kaas Bruine broodje gezond Witte broodje gezond

€ 1,00 Basis (maaltijd) € 1,80 Basis (maaltijd) € 1,80 Basis (maaltijd)

Uitzondering Uitzondering Uitzondering

Panini mozzarella

€ 1,80 Basis (maaltijd)

Uitzondering

Panini tonijn/Kaas

€ 1,50 Basis (maaltijd)

Uitzondering

Kaasbroodje Broodje frikandel Broodje met kipcorn Broodje mexicano

€ 1,20 € 0,80 € 2,00 € 2,00

Niet basis Niet basis Niet basis Niet basis

Uitzondering Uitzondering Uitzondering Uitzondering

Zakje zure matten Lolly Zakje Haribo 1 (75g) Zakje Haribo 2 (75g) Rolletje Mentos fruit

€ 0,50 € 0,30 € 1,00 € 1,00 € 1,00



Doritos bits Lays chips naturel

€ 0,50 Niet basis € 0,80 Niet basis

Uitzondering Uitzondering

Kinderbueno

€ 1,00 Niet basis

Uitzondering

Snickers

€ 1,00 Niet basis

Uitzondering

37

Kinder Maxi

€ 0,50 Niet basis

Uitzondering

Time Out Hero B’tween Knoppers Liga Milkbreak Wafel

€ 1,00 € 1,00 € 0,50 € 0,50 € 1,20


Noedels Tomatensoep

€ 1,50 Basis (maaltijd) € 0,50 Niet basis


Uitzondering Middenweg

Tabel 25 toont een overzicht van het aantal producten en daarbij de percentages gecategoriseerd in de categorieën: voorkeur, middenweg en uitzondering en basis/niet-basisproducten en maaltijden volgens de Richtlijnen voedselkeuze (17). Tabel 25: Overzicht productindeling en volgens Richtlijnen voedselkeuze 2011. Aantal producten en percentage Basis producten Waarvan maaltijden/belegde broodjes Niet-basisproducten Totaal

Voorkeur Middenweg Uitzondering Totaal 2 (4,7%) 1 (2,3%) 7 (16,3%) 10 (23,3%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 6 (14,0%) 6 (14,0%) 2 (4,7%) 2 (4,7%) 29 (67,4%) 33 (76,7%) 4 (9,3%) 3 (7,0%) 36 (83,7%) 43 (100%)

In figuur 8 is het resultaat te zien van de uitgevoerde kantinescan van de schoolkantine van het Marcanti College.

42% 58%

Basisproducten (volgens kantinescan) Niet-basisproducten (volgens kantinescan)

Figuur 8: Resultaten kantine scan.

38

Verkoopcijfers Er zijn twee dagen bijgehouden wat er in de kantine wordt gekocht door de leerlingen, een overzicht hiervan staat in tabel 26. Tabel 26: Verkooplijst 2-4-2015 en 11-5-2015 Hoeveelheid verkocht op: 22-4-2015 11-5-2014 Product: 1e pauze

2e pauze 1e pauze 4 (8,0%)

1 (1,2%)

2e pauze

Gemiddelde verkoop per pauze

Fernandes

4 (6,1%)

2 (2,3%)

2,8 (3,9%)

Taksi

4 (6,1%) 6 (12,0%) 13 (15,9%) 16 (18,6%)

9,8 (13,7%)

Cola

1 (1,5%)

0 (0,0%)

0 (0,0%)

3 (3,5%

1 (1,4%)

Cola cherry

0 (0,0%)

0 (0,0%)

2 (2,4%)

0 (0,0%)

0,5 (0,7%)

Fanta

0 (0,0%)

0 (0,0%)

0 (0,0%)

2 (2,3%)

0,5 (0,7%)

Fanta Green

1 (1,5%)

0 (0,0%)

1 (1,2%)

0 (0,0%)

0,5 (0,7%)

Chubby

5 (7,6%)

0 (0,0%)

2 (2,4%)

1 (1,2%)

2 (2,8%)

Tosti kaas

3 (4,5%) 6 (12,0%)

9 (11,0%)

0 (0,0%)

4,5 (6,3%)

Wit broodje gezond

2 (3,0%)

2 (4,0%)

2 (2,4%)

4 (4,7%)

2,5 (3,5%)

Panini mozzarella

9 (13,3%)

4 (8,0%)

1 (1,2%)

3 (3,5%

4,3 (6,0%)

Broodje frikandel

27 (40,9%)

0 (0,0%) 27 (32,9%)

0 (0,0%)

13,5 (19,0%)

2 (4,0%)

0 (0,0%)

0,5 (0,7%) 7,5 (10,6%)

Broodje met kipcorn

0 (0,0%)

Broodje mexicano

0 (0,0%) 6 (12,0%)

0 (0,0%) 24 (27,9%)

Zakje zure matten

2 (3,0%) 5 (10,0%)

0 (0,0%)

5 (5,8%)

3 (4,2%)

Lolly Zakje Haribo

0 (0,0%)

2 (4,0%)

2 (2,4%)

1 (1,2%)

1,3 (1,8%)

0 (0,0%)

2 (4,0%)

1 (1,2%)

1 (1,2%)

1 (1,4%)

Doritos bits

4 (6,1%) 7 (14,0%)

5 (6,1) 13 (15,1%)

7,5 (10,6%)

Lays chips naturel

1 (1,5%)

0 (0,0%)

4 (4,9%)

0 (0,0%)

1,3 (1,8%)

Kinder Maxi

0 (0,0%)

1 (2,0%)

0 (0,0%)

0 (0,0%)

0,3 (0,4%)

Snickers

0 (0,0%)

0 (0,0%)

6 (7,3%)

2 (2,3%)

2 (2,8%)

Noodles

3 (4,5%)

3 (6,0%)

6 (7,3%)

9 (10,5%)

5,3 (7,4%)

66

50

82

86

71

Totaal

0 (0,0%)

39

II

Vragenlijst ouders

Wij zijn Feline Jurgens en Marleen de Kroon, twee studentes van de Hogeschool van Amsterdam. Wij doen de opleiding Voeding en Diëtetiek en zijn bezig met ons afstudeerproject op het Marcanti College. Wij doen onderzoek naar wat de leerlingen op het Marcanti College eten en drinken. Het uiteindelijke doel van dit project is om de leerlingen (nog) gezonder te laten eten. Ook willen wij graag een aantal vragen aan de ouder(s) van de leerlingen stellen met behulp van deze vragenlijst. Het invullen van deze vragenlijst zal ongeveer vijf tot tien minuten in beslag nemen. Alle gegevens worden alleen bij ons bekend (Feline en Marleen). Gegevens blijven allemaal anoniem. Uw naam en de naam van uw kind zullen nergens bekend gemaakt worden en ook niet terecht komen bij de school, andere instellingen of in verslagen. Uw voornaam + Achternaam: ……….……………………………...………………………………………………..……………. Voornaam + Achternaam van uw kind ….……………………………………………………………………………………..………………………………………………………………… Klas van uw kind

……………………..…

Beantwoord de onderstaande 17 vragen. 1. Hoe belangrijk vind u gezonde voeding voor uw kind op de schaal van 1 tot 5. Zeer onbelangrijk 1

Onbelangrijk 2

Neutraal

Belangrijk

3

4

Zeer belangrijk 5

Waarom vindt u dit (zeer) onbelangrijk, belangrijk of neutraal? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….. 2. Heeft u het wel eens met uw kind over gezonde voeding?  Nooit (SLA VRAAG 3 OVER) Ja, wij bespreken namelijk: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….. 3. Als u met uw kind over voeding praat, denkt u dat uw kind dan gezonder/bewuster gaat eten?  Ja  Nee

4. Wat doet u eraan om uw kind gezond(er) te laten eten?  Ik doe niets om mijn kind gezond(er) te laten eten  Ik doe het volgende om mijn kind gezond(er) te laten eten ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

5. Wilt u er meer aan doen om uw kind gezonder te laten eten?  Ja, maar ik weet niet wat  Ja, namelijk …………………………………………………………………………………………………………………  Nee  Anders, namelijk…………………………………………………………………………………………………………. 6. Weet u wat uw kind op school eet?  Nee, ik ben niet op de hoogte van wat mijn kind op school eet.  Ja, over het algemeen eet mijn kind het volgende: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………….. 7. Vindt u het een taak van de school om ervoor te zorgen dat uw kind gezond eet?  Ja, dit is de taak van de school  Ja, dit is de taak van de school, maar ook van andere mensen zoals ouders/verzorgers.  Nee, dit is niet de taak van de school (SLA VRAAG 8 OVER) 8. Wat wilt u graag dat de school doet om leerlingen gezond(er) te laten eten? (Meerdere antwoorden mogelijk)  Een voorlichting over gezonde voeding voor ouders aanbieden. Als ouder zou ik hier dan ook naartoe gaan.  (Regelmatig) voedingslessen aanbieden aan de leerlingen.  (Regelmatig) kooklessen organiseren voor de leerlingen.  Alleen nog maar gezonde producten in de schoolkantine aanbieden.  Ongezonde producten in de kantine duurder maken.  Gezonde producten in de kantine goedkoper maken.  Het verbieden van FEBO-producten in en om de school.  Het verbieden van het verlaten van het schoolterrein tijdens schooltijd.  Anders namelijk………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………… 9. Geeft u of uw partner uw kind geld mee naar school?  Nooit  Ja, € ………… per dag / week / maand (omcirkel wat van toepassing is)  Anders, namelijk ……………………………………………………………………………………………………. 10. Bent u op de hoogte van wat uw kind van het geld koopt (onder schooltijd)?  Ik ben niet op de hoogte van wat mijn kind koopt (SLA VRAAG 11 OVER)  Ik ben soms wel en soms niet op de hoogte, alleen als ik er naar vraag.  Ik weet altijd wat mijn kind koopt van het geld  Anders, namelijk……………………………………………………………………………………………………………………

41

11. Wat vindt u van de producten die uw kind koopt?    

Gezond Ongezond, maar ik vind het prima dat mijn kind dit koopt. Ongezond, ik zou liever hebben dat mijn kind gezondere producten koopt Anders, namelijk………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ....................................................................................................................

12. Koopt uw kind wel eens eten of drinken van zijn of haar eigen (zak)geld onder schooltijd? (Dit gaat dus niet om het geld wat hij of zij van u of uw partner mee naar school krijgt.  Ja, mijn kind koopt wel eens eten en/of drinken van zijn of haar eigen (zak)geld. Als ouder weet ik alleen niet wat.  Ja, mijn kind koopt wel eens eten en/of drinken van zijn of haar eigen (zak)geld. Mijn kind koopt dan meestal de volgende producten: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………..  Nee, mijn kind koopt nooit eten en/of drinken van zijn of haar eigen (zak)geld onder schooltijd.  Ik weet niet of mijn kind eten en/of drinken koop van zijn of haar eigen (zak)geld onder schooltijd 13. Koopt u wel eens tussendoortjes (schoolkoekjes) voor uw kind?  Nee ik koop nooit tussendoortjes (SLA VRAAG 14 OVER)  Ja 14. Waar let u op als u tussendoortjes koopt voor uw kind? (meerdere antwoorden mogelijk)  De prijs  Het merk  Het aantal kcal  Hoeveelheid vet in het product  Hoeveelheid zout in het product  Hoeveelheid suiker in het product  Of mijn kind het lekker vindt  Anders, namelijk………………………………………………………………………………………………………. 15. Denkt u dat met behulp van voedingslessen op school, uw kind gezonder gaat eten?  Nee  Ja 16. Stel er worden een aantal bijeenkomsten over voeding georganiseerd op het Marcanti College voor ouders, zou u hier dan heen gaan?  Ja  Nee

42

17. Zou u meer willen weten over voeding?  Nee Ja, ik zou over het volgende graag meer willen weten (meerdere antwoorden mogelijk):  Vetten  Energie  Overgewicht voorkomen  Vitamines  Gezond koken  Anders, namelijk………………………………………………………………………………………………. 18. Als u naar het eetpatroon van uw kind kijkt, hoe gezond vindt u dit eetpatroon? Omcirkel wat voor u van toepassing is. Zeer ongezond Ongezond Neutraal Gezond Zeer Gezond 1

2

3

4

5

19. Heeft u nog een idee of een tip om leerlingen of kinderen gezond te laten eten? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………..

43

III

Resultaten vragenlijst ouders

Er zijn 44 vragenlijsten onder de ouders verspreid, hiervan zijn er 31 (deels) ingevuld (70,5%). De vragenlijst bestaan uit negentien vragen. De vragen staan dik gedrukt aangegeven en per vraag worden de resultaten in tabellen/figuren getoond. Hoe belangrijk vindt u gezonde voeding voor uw kind op een schaal van 1 tot 5? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 27. Tabel 27: Hoe belangrijk vindt u gezonde voeding voor uw kind op een schaal van 1 tot 5? N = 31 Zeer Onbelangrijk Neutraal Belangrijk Zeer belangrijk onbelangrijk Frequentie 0 1 2 9 19 Percentage 0,0% 3,2% 6,5% 29,0% 61,3% Minimum 2 Maximum 5 Gemiddelde 4,48 Waarom vindt u dit (zeer) onbelangrijk, belangrijk of neutraal? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 28. Tabel 28: Waarom vindt u dit (zeer) onbelangrijk, belangrijk of neutraal? N = 26 Vanwege de Niet ziek worden / Gezond eten, maar Overig gezondheid gezond blijven daarnaast ook snoepen Frequentie 8 7 6 Percentage 30,8% 26,9% 23,1% Vijf personen hebben de vraag niet beantwoord.

5 19,2%

Praat u wel eens met uw kind over gezonde voeding? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 9 en tabel 29.

4 13% Ja Nee 27 87%

Figuur 9: Heeft u het wel eens met uw kind over gezonde voeding? (N = 31) Tabel 29: Als ik het met mijn kind over gezonde voeding heb, bespreken wij… N = 23 Gezonde Groente Het belang Vettig Voeding Vitamine Overig voeding en fruit van eten en en gezond gezonde bewegen (moeten) voeding eten Frequentie 7 4 3 3 2 2 2 Percentage 30,4% 17,4% 13,0% 13,0% 8,7% 8,7% 8,7% Vier personen praten wel met hun kind over gezonde voeding, maar hebben niet ingevuld over welk onderwerp. 44

Als u met uw kind over gezonde voeding praat, denkt u dat uw kind dan gezonder/bewuster gaat eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 10.

5 19% Ja Nee 22 81%

Figuur 10: Als u met uw kind over gezonde voeding praat, denkt u dat uw kind dan gezonder/bewuster gaat eten? (N = 27) Doet u iets om uw kind gezond(er) te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 11 en tabel 30.

2 6% Ja Nee 29 94%

Figuur 11: Doet u iets om uw kind gezond(er) te laten eten? (N = 31) Tabel 30: Ik doe het volgende om mijn kind gezond(er) te laten eten… N = 27 Veel groente en fruit geven Ouder zorgt zelf voor Het stimuleren van en (gevarieerd/bewust eten) gezond eten (bij het kopen afspraken maken met het en koken van eten) kind Frequentie 9 12 6 Percentage 33,3% 44,4% 22,2% Twee personen doen wel iets om hun kind gezond(er) te laten eten, maar hebben niet ingevuld wat zij doen.

45

Wilt u er meer aan doen om uw kind gezonder te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 12.

11 36%

14 45%

Ja, maar ik weet niet wat Ja, namelijk… Nee

6 19%

Figuur 12: Wilt u er meer aan doen om uw kind gezonder te laten eten? (N = 31) Zes personen hebben “Ja, namelijk” geantwoord. Van deze zes personen heeft één persoon niets in het schrijfvlak ingevuld. De overige vijf personen hebben de volgende antwoorden gegeven:  ook op school gezond laten eten;  regelmatig bespreken en afspraken maken;  aansporen en motiveren om gezonder te eten en te sporten;  stimuleren;  gezond koken;  groente eten. Weet u wat uw kind op school eet? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 13 en tabel 31.

8 30%

Ja, namelijk 19 70%

Nee

Figuur 13: Weet u wat uw kind op school eet? (N = 29) Tabel 31: Gegeven antwoorden op vraag 6 bij “Ja, namelijk…” N = 19 Brood, fruit en Fastfood Wat ouder mee Broodje gezond water/sap geeft (klaar maakt) Frequentie 10 4 3 2 Percentage 52,6% 21,1% 15,8% 10,5% Vier personen hebben de vraag niet ingevuld.

46

Vindt u het een taak van de school om ervoor te zorgen dat uw kind gezond eet? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 14. Twee personen hebben de vraag niet ingevuld.

11 38%

4 14%

Ja, dit is de taak van de school Ja, dit is deels de taak van de school

14 48%

Nee, dit is niet de taak van de school

Figuur 14: Vindt u het een taak van de school om ervoor te zorgen dat uw kind gezond eet? Wat wilt u graag dat de school doet om leerlingen gezond(er) te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 32. Tabel 32: Wat wilt u graag dat de school doet om leerlingen gezond(er) te laten eten? Ja Nee N = 17 Frequentie Frequentie (percentage) (percentage) De school moet een voorlichting over gezonde voeding voor ouders 7 (41,2%) 10 (58,8%) aanbieden (hier zou ik dan als ouder ook naartoe gaan). (Regelmatig) voedingslessen aanbieden aan leerlingen. 6 (35,3%) 11 (64,7%) (Regelmatig) kooklessen organiseren voor de leerlingen. 3 (17,6%) 14 (82,4%) Alleen nog maar gezonde producten in de schoolkantine aanbieden. 11 (64,7%) 6 (35,3%) Ongezonde producten in de kantine duurder maken. 2 (11,8%) 15 (88,2%) Gezonde producten in de kantine goedkoper maken. 11 (64,7%) 6 (35,3%) Het verbieden van FEBO-producten in en om de school. 4 (23,5%) 13 (76,5%) Het verbieden van het verlaten van het schoolterrein. 0 (0%) 17 (100%) Drie personen hebben de vraag niet ingevuld. Geeft u of uw partner uw kind geld mee naar school? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 15 en tabel 33.

3 11% Ja Nee 24 89%

Figuur 15: Geeft u of uw partner uw kind geld mee naar school? (N = 27)

47

Tabel 33: Het bedrag dat ouders aan mijn kind meegeven naar school. N = 23 Bedrag per week Bedrag per maand Niet regelmatig en/of het 1-2 euro 5-7 euro 10 euro 1-2 euro 5-7 euro 10 euro bedrag verschild. Frequentie 4 2 0 4 8 1 5 Percentage 16,7% 8,3% 0,0% 16,7% 33,3% 4,2% 20,8% Vier personen hebben de vraag niet beantwoord. Bent u op de hoogte van wat uw kind van het geld koopt (onder schooltijd)? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 16. Drie personen hebben de vraag niet ingevuld.

8 29%

8 28%

Ik ben altijd op de hoogte Ik ben soms op de hoogte

12 43%

Ik ben niet op de hoogte

Figuur 16: Bent u op de hoogte van wat uw kind van het geld koopt onder schooltijd? (N = 28) Wat vindt u van de producten die uw kind koopt? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 34. Tabel 34: Wat vindt u van de producten die uw kind koopt? N = 21 Gezond Ongezond, maar ik vind het prima dat mijn kind dit koopt. Frequentie 6 Percentage 28,6% Drie personen hebben de vraag niet ingevuld.

Ongezond, ik wil liever dat mijn kind gezondere producten koopt.

4 19,0%

Ik heb geen idee of dit gezond is of niet.

9 42,9%

1 4,8%

Koopt uw kind wel eens eten of drinken van zijn of haar EIGEN (zak)geld onder schooltijd? De resultaten van vraag 12 zijn opgenomen in tabel 35 en 36. Tabel 35: Koopt uw kind wel eens eten of drinken van zijn of haar EIGEN (zak)geld onder schooltijd? N = 29 Ja, maar ik weet niet Ja, namelijk… Nee Ik weet het niet. wat hij/zij koopt. Frequentie 12 11 3 3 Percentage 41,4% 37,9% 10,3% 10,3% Twee personen hebben de vraag niet ingevuld. Tabel 36: Gegeven antwoorden bij “Ja, namelijk …” N = 10 Drinken (water) Vitaaltje Drinken en/of en broodjes snacks Frequentie 2 2 Percentage 20% 20% Drie personen hebben de vraag niet ingevuld.

4 40%

48

Noedels, tosti, patat 1 10%

Overig (van alles en nog wat) 1 10%

Koopt u wel eens tussendoortjes (schoolkoekjes) voor uw kind? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 17. Drie personen hebben de vraag niet ingevuld.

11 39%

Ja Nee

17 61%

Figuur 17: Koopt u wel eens tussendoortjes (schoolkoekjes) voor uw kind? (N = 28) Waar let u op als u tussendoortjes koopt voor uw kind? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 37. Tabel 37: Waar let u op als u tussendoortjes koopt voor uw kind? N = 18 De prijs Het merk Het aantal calorieën in het product De hoeveelheid vet in het product De hoeveelheid zout in het product De hoeveelheid suiker in het product Of mijn kind het lekker vindt Anders, namelijk… (Of het gezond is / wat ik thuis heb) Twee personen hebben de vraag niet ingevuld.

Frequentie 2 1 6 4 2 4 9 2

Percentage 11,1% 5,6% 33,3% 22,2% 11,1% 22,2% 50,0% 11,1%

Denkt u dat met behulp van voedingslessen op school, uw kind gezonder gaat eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 18. Drie personen hebben de vraag niet beantwoord.

6 21% Ja Nee 22 79%

Figuur 18: Denkt u dat met behulp van voedingslessen op school, uw kind gezonder gaat eten? (N = 28)

49

Stel er worden een aantal bijeenkomsten over voeding georganiseerd op het Marcanti College voor ouders, zou u hier dan heen gaan? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 19. Drie personen hebben de vraag niet beantwoord.

10 36%

Ja 18 64%

Nee

Figuur 19: Stel er worden een aantal bijeenkomsten over voeding georganiseerd op het Marcanti College voor ouders, zou u hier dan heen gaan? (N = 28) Zou u meer willen weten over voeding? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in Figuur 20 en tabel 38.

10 34% 19 66%

Ja Nee

Figuur 20: Zou u meer willen weten over voeding? (N = 29) Tabel 38: Ik zou meer willen weten over …” N = 10 Vetten Energie Overgewicht voorkomen Vitamines Gezond koken Twee personen hebben de vraag niet beantwoord.

Frequentie


60% 30% 60% 60% 70%

Als u naar het eetpatroon van uw kind kijkt, hoe gezond vindt u dit eetpatroon dan? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 39. Tabel 39: Als u naar het eetpatroon van uw kind kijkt, hoe gezond vindt u dit eetpatroon dan? N = 22 Zeer ongezond Ongezond Neutraal gezond Zeer gezond Frequentie 0 1 14 10 2 Percentage 0,0% 3,7% 51,9% 27,0% 7,4% Minimum 2 Maximum 5 Gemiddelde 3,48 Negen personen hebben de vraag niet ingevuld. 50

Heeft u nog een idee of een tip om leerlingen/kinderen gezond te laten eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 40. Tabel 40: Heeft u nog een idee of een tip om leerlingen/kinderen gezond te laten eten? N = 11 Frequentie In de kantine gezonde(re) producten verkopen Geen zakgeld geven Het kind moet het uiteindelijk zelf doen Meer bewegen & gezonder eten Mensen zijn de draad kwijt, de economie stuurt de mensen/massa. Gezonde dingen meenemen naar school Ik heb verder geen tips of ideeën Twintig personen hebben de vraag niet beantwoord.

51

Percentage 2 1 1 1 1 1 4

6,5% 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% 12,9%

IV

Oriënterende interviews

Half-gestructureerd oriënterend interview voor leerlingen van het Marcanti College. Hieronder staan zes onderwerpen met voorbeeldvragen, voor enig houvast tijdens het interview, welke gesteld kunnen worden. Eetgewoonte 1. Wat eet/drink je zoal (gewoonlijk) tijdens schooltijd? 2. Wat heb je gisteren tijdens schooltijd gegeten en gedronken? 3. Hoe kom je aan dat eten en drinken? 4. Waar haal je jouw eten/drinken voor tijdens schooltijd vandaan? 5. Krijg je wel eens eten mee van thuis en eet je dit op? 6. Waarom eet/drink je deze voeding? (redenen) 7. Eten/drinken je vrienden hetzelfde? 8. Zou je eigenlijk wel iets anders willen eten? 9. Weten je ouders wat je eet/drinkt tijdens (en buiten) schooltijd? 10. Wat heb je gisteren buiten schooltijd gegeten en gedronken? Kantine 1. Haal je wel eens eten bij de kantine? a. Hoe vaak haal je eten bij de kantine b. Wat haal je bij de kantine? c. Waarom haal je dit in de kantine? 2. Wat moet er gebeuren zodat je daar geen (ongezond) eten/drinken meer haalt? 3. Wat vind je van het aanbod van de schoolkantine? a. Wat moet veranderd worden? b. Wat moet absoluut blijven? 4. Krijg je geld mee van huis om eten/drinken te kopen? a. Hoe veel? Aan welk eten mag je dit besteden? Doe je dit ook? 5. Koop je wel eens van je eigen geld eten/drinken? Supermarkt 1. Haal je wel eens eten/drinken tijdens schooltijd bij een supermarkt? a. Welke supermarkt? b. Wat haalt je? c. Waarom haal je dit bij de supermarkt? d. Hoe vaak haal je dit? / hoe vaak ga je tijdens schooltijd naar de supermarkt? 2. Wat moet er gebeuren zodat je daar geen (ongezond) eten/drinken meer haalt? 3. Kun je bij alle supermarkten tijdens schooltijd gewoon naar binnen? Snackbar 1. Haal je wel eens eten/drinken tijdens schooltijd bij de snackbar? a. Welke snackbar? b. Wat haalt je? c. Waarom haal je dit bij de snackbar? d. Hoe vaak haal je dit? / hoe vaak ga je tijdens schooltijd naar de snackbar? 2. Wat moet er gebeuren zodat je daar geen (ongezond) eten/drinken meer haalt?

52

School/docenten/ouders 1. Welke regels gelden er in de school wat ongezond eten/drinken betreft? 2. Wat doet de school eraan gezond eten/drinken te stimuleren? 3. Wat doen de docenten eraan gezond eten/drinken te stimuleren? 4. Heb je het thuis met je ouders wel eens over gezonde voeding? En wat bespreken jullie dan? 5. Wat weet je over gezonde en ongezonde voeding? Gezonde voeding 1. Welke invloed en gevolgen heeft het eten van ongezonde voeding? 2. Wat is volgens jouw gezonde/ongezonde voeding? 3. Zou je gezonder willen eten/drinken? 4. Zou je meer willen weten over (on)gezond eten/drinken? 5. Zou je les willen krijgen over (on)gezonde voeding? 6. Wat moet er gebeuren/veranderen zodat jij gezond(er) gaat eten?

53

V

Resultaten oriënterende interviews

Interviews leerlingen eerste klas Leerling 1 Wat eet jij tijdens schooltijd? Crackers soms ga ik naar de FEBO in de grote pauze, dan haal ik patat. Of ik ga ook wel eens naar de kantine. Dan haal ik een broodje gezond of snoep. Neem ook wel eens brood mee van thuis. Hoe vaak ga je naar de FEBO en de kantine? Ik ga alleen naar de FEBO als ik er zin in heb, maar ook wel eens als mijn vrienden zin hebben om te gaan. Maar ik niet. Kantine, alleen als iets vergeten van thuis. Maar ik neem vaak dingen mee van thuis. Hoe kom je aan het geld om eten te kopen? Ik krijg zakgeld. Dat is ongeveer vier euro, soms drie euro. Ik krijg het als ik er om vraag. Wat neem je allemaal mee van thuis? Crackers, twee pakjes drinken, boterham kaas of chocolade. Ga je ook wel eens naar de supermarkt in de buurt? Ja je hebt hier een Albert Heijn en de Dirk. Ik ga er niet veel naartoe. Ongeveer één tot twee keer per maand. Mag je hier zomaar naar binnen? Alleen wel, maar je mag niet in een groepje komen. In een groepje sturen je ze weg. Ze zijn bang dat we wat stelen. Het maakt niet uit hoe laat je komt. Als je alleen bent kom je erin, met een groepje niet. Wat vind je van het aanbod van de kantine? Assortiment is goed en de prijzen ook. Wat vind je de kantine gezond en vind je dit belangrijk? 75 procent van de kantine is gezond denk ik. Het is belangrijk dat de kantine gezond is. Want dan blijven de leerlingen ook gezond. Wat eet je na schooltijd? Meestal een Liga. Dit haalt mijn moeder in huis. En ik zeg niet dat ze dat moet halen. Vind je dat je gezond eet? Een klein beetje. Ik vind dat ik wel wat gezondere producten kan kiezen. Wat weet jij van de schoolregels die er zijn op het gebied van voeding? Energydrankjes mogen niet naar binnen en je mag ook geen eten van de FEBO mee naar binnen nemen. De regels mogen wel wat strenger. Leerling 2 Wat eet en drink jij allemaal onder schooltijd? Broodjes gezond en ik drink veel Taksi. Soms neem ik ook wel eens iets van thuis mee, maar niet zo vaak want ik krijg vaak geld mee. En kun je aangeven hoeveel geld dat is en of dat geld ook op gaat? Dit is ongeveer drie tot vijf euro per dag en het geld gaat niet altijd op. Maar soms gaat het wel allemaal op. Het geld dat over is mag ik houden. Wat vind je van het aanbod van de kantine? Ik vind het aanbod van de kantine niet heel gezond. Ze hebben ook veel snoep en vette dingen. Ze hebben ook wel gezonde voeding. Het is eigenlijk wel oké. Vind jij dat de kantine gezond moet worden en waarom wel of niet? Nee, het hoeft niet gezond te worden. Als het helemaal gezond zou worden koopt niemand meer iets. Verder vind ik dat het assortiment wel iets breder kan. Wat vind je van de prijzen van de kantine? Over het algemeen wel normaal. Soms wel duur, chocolaatje is duurder dan in de winkel bijvoorbeeld. Ga je wel eens naar de FEBO? Ja best wel vaak. Ongeveer drie keer per week. Ik koop dan patat of kroket. Ik ga dan met vrienden want dat is gezellig. Hebben jullie wel eens lessen gehad over gezonde voeding en heb je iets geleerd? Ja we hebben één keer een voedingsles gekregen. Je kreeg te horen dat als je niet goed in je vel zit dat je vettige dingen gaat eten. Maar ik zit goed in mijn vel en ik eet ook vettige dingen. Ik heb wel wat geleerd van deze les, maar het is niet echt van toepassing op mijzelf. Ik zou niet echt meer willen over gezond en ongezond. Dat boeit mij niet echt. Maar advies kan eigenlijk geen kwaad. 54

Wat eet jij na schooltijd en weten je ouders wat je eet? Meestal eet ik chips, wel de ongezonde kant. Mijn ouders weten dat. We hebben het er thuis ook wel eens over. Soms eet ik te veel en dan zegt mijn moeder dat ik moet stoppen. Mijn moeder vind gezond eten erg belangrijk. Zeggen docenten er eigenlijk soms wel iets van dat jullie naar de FEBO gaan? Niet echt. Ze zeggen wel dat het niet mag. Leerling 3 We willen graag weten wat je allemaal op school eet en drinkt, kun je dat aan ons vertellen? Onder schooltijd neem ik meestal sap en een broodje. Verder een banaan of een koekje. Hoe kom je aan het eten? Ik neem meestal eten mee van thuis, maar ik haal ook wel eens wat in de kantine. Dit is twee tot drie keer per week. Maar ik ga ook wel eens naar de FEBO. Dit is ongeveer één keer per week. Ik ga dan vaak met vrienden, maar ik heb zelf dan ook trek in iets. Ik koop een zak patat bij de FEBO, dat vind ik erg lekker. Ik koop niet echt iets anders. Hoe kom je aan het geld waar je eten mee koopt? Ik krijgt geld van thuis mee. Dit is ongeveer vijf tot tien euro per dag. Wat koop je in de kantine? Tosti en Caprisonne of Taksi. Wat vind je van het aanbod van de kantine? De kantine is niet zo gezond. Ik zou graag meer gezonde dingen willen zien in de kantine. De prijs van de producten is over het algemeen wel goed. Hebben jullie het thuis wel eens over gezonde voeding? Mijn moeder vind gezond eten erg belangrijk dus we hebben het er vaak over. Ze zegt dat ik niet te veel zoetigheid mag eten. Weet je wat voor een schoolregels er zijn over gezonde voeding? Eigenlijk weet ik niet zo goed wat de regels zijn over gezonde voeding. Hebben jullie wel eens over gezonde voeding gehad op school, bijvoorbeeld een voedingsles. Ja in de projectweek kwam er een meester vertellen over voeding. Dat ging over emoties en eten. De meeste mensen eten erg veel als ze verdrietig zijn. Ik heb hier best wel veel van geleerd en ik zou graag nog meer willen weten over gezonde voeding. Ik vond deze les ook best wel leuk. Leerling 4 Wat eet en drink jij allemaal onder schooltijd? In de eerste pauze vaak een cracker en verder een broodje met kaas en een pakje drinken. Dit neem ik dan mee van thuis. Meestal hebben we geen les tot de derde pauze. Koop je wel eens iets op school, en wat koop je dan? Koop wel eens iets in de kantine. Dat is dan een broodje gezond. Dit is ongeveer één tot twee keer per week. Ga je verder ook nog ergens anders naartoe? Ja naar de Albert Heijn en dan koop ik croissantjes. Ik moet dan wel wachten tot 14.00 uur. Want scholieren mogen niet voor 14.00 uur naar binnen. Ik ga ongeveer één keer per week naar de supermarkt. Voor 14.00 uur ben ik wel eens geweigerd. Ik ga ook wel eens met vrienden naar de FEBO. Dan koop ik patat. Ik ga altijd met vrienden. Nooit alleen. Weten je ouders wat je op school eet en wat bespreken jullie? We hebben het er wel eens over. Ze vragen of ik mijn brood heb opgegeten. Maar ze zeggen er verder niet heel veel van. Wat vind je van de kantine en de prijzen? De kantine is niet heel gezond. Ze verkopen ook broodjes hamburger. Dat is natuurlijk niet heel gezond. De prijzen van de kantine vind ik wel gewoon normaal. Ik weet niet zo goed of er iets veranderd zou moeten worden aan de kantine. Weet jij welke regels er zijn op school over eten en drinken? We mogen geen kauwgom in de school. Vind je dat er betere of strengere regels moeten kopen en moeten de docenten op jullie letten? Ik vind dat ze bijvoorbeeld geen snoep of chocolade mogen verkopen in de kantine. Ik vind niet dat de docenten erop moeten letten. Maar als ze dat graag willen doen, heb ik er geen problemen mee. 55

Heb je wel eens voedingslessen gehad en wat vond je ervan? Zou je (meer) voedingslessen willen hebben? We hebben een les gehad over voeding en dat vond ik wel leuk en leerzaam. Ik zou vaker lessen willen hebben hierover, bijvoorbeeld wat beter is om te eten en wat je beter kunt laten staan. We gingen rondlopen. En toen gingen we naar de supermarkt. Daar gingen we kijken wat goed was om te eten en wat je beter kon laten staan. Leerling 5 Wat eet en drink jij allemaal onder schooltijd? Ik neem meestal brood mee van thuis met salami, kaas en chocoladepasta. Verder een banaan en wat te drinken. Koop je ook wel eens wat op school of buiten de school onder schooltijd? Ja, ik ga wel eens naar de Albert Heijn of Dirk om drinken te kopen. Maar ik kan tot 14.00 niet naar de supermarkt. Je wordt dan niet binnen gelaten. Dus meestal koop ik na schooltijd iets bij de Albert Heijn. Verder koop ik wel eens noedels in de kantine. Soms ga ik ook wel eens naar de FEBO. Maar dit is niet zo heel erg vaak per week. Ik koop dan patat of kroket. Ik blijf liever gezond, daarom ga ik niet zo vaak. Als je naar buiten gaat om eten te kopen, bijvoorbeeld de FEBO, ga je dan alleen of met vrienden? Ik ga meestal samen met vrienden. Hoe kom je aan het geld om eten te kopen? Ik vraag meestal geld aan mijn ouders en ik krijg dan drie tot vier euro per keer. Wat vind je van de kantine? De kantine ziet er leuk uit. Je kan er gezonde en ongezonde producten kopen. De prijzen zijn goed. Alleen is de Albert Heijn wel goedkoper dan de kantine. Weet jij welke regels er zijn op school op gebied van voeding? Nee, ik heb geen idee welke regels er zijn. Weten je ouders wat je op school eet en drinkt en wie doen thuis de boodschappen? Mijn ouders weten wat ik eet en mijn ouders doen boodschappen. Ze weten dus ook wat ik op brood eet. Mijn ouders vinden gezond eten belangrijk. Ik zit op judo dus ik vind het zelf ook belangrijk dat ik gezond eet. Interviews tweede klas Leerling 1 Kun je vertellen wat je op school eet, beginnend bij de eerste pauze? Eerste pauze broodje van huis en pakje appelsap. Verder een broodje met chocopasta of kaas. Ik eet altijd bruin brood want ik lust geen wit brood. In de tweede pauze koop ik iets van de kantine. Meestal ga ik vier keer per week naar de kantine. Wat koop je dan in de kantine? Een broodje gezond of een broodje mexicano. En anders neem ik iets mee van thuis. Dat is een broodje met wat te drinken. Ik drink dan appelsap of sinaasappelsap. Wat vind je van het aanbod van de kantine en de prijzen? Ik vind het aanbod in de kantine goed en de prijzen zijn ook goed. Niet alles is gezond in de kantine, maar dat hoeft van mij ook niet perse. Ze hebben ook gezonde dingen zoals fruit. Je hebt de keuze of je voor ongezond of gezond kiest. Ga je ook wel eens ergens anders naartoe dan de kantine? Ja ik ga ook wel eens naar de FEBO. Ik neem dan patat of een vitaaltje. Dat is een kroket met groente erin. Ik ga ongeveer een tot twee keer per week naar de FEBO. Ga je dan met je vrienden of alleen? Meestal met mijn vrienden, Maar als ik er trek in heb en mijn vrienden niet, dan ga ik alleen. Wat eet je na schooltijd? Fruit eet ik dan en dan wacht ik tot het avond eten. Soms eet ik ook een broodje tussendoor als ik thuis kom. Weten je ouders wat je op school eet? Mijn ouders weten wat ik eet op school. Ze geeft mij ook geld mee. Ze weet wat ik koop van de geld. Hoeveel geld krijg je mee naar school? Dat verschilt heel erg. Soms geeft mijn vader geld en dan is het ongeveer twee tot vijf euro. Soms krijg ik ook twintig euro. Meestal vraag ik geld, als ik zeg ik ga met vrienden eten krijg ik meer. Hebben jullie het thuis wel eens over gezonde voeding? Ja, tijdens het eten. 56

Weet jij welke regels er zijn op het gebied van eten en drinken in de school? Ik ken de regels niet heel erg goed. Maar ik weet dat je geen energydrank mag in de school. De docenten controleren hier wel op. Vind je dat de regels veranderd moeten worden, en wat wil je dan veranderen? Nee, ik vind de regels goed zoals ze zijn. Heb je wel eens lessen gehad over gezonde voeding? En zou je dit willen? Ik heb alleen op de basisschool lessen gehad over gezonde voeding. Het maakt niet zo uit of ik het kreeg. Leerling 2 Kun je vertellen wat je eet en drinkt op school? Broodje van thuis meegenomen met pindakaas of kaas met een pakje drinken. Eerste pauze en tweede pauze appelsap. Ik vind appelsap altijd wel lekker. En als ik gym heb extra appelsap. Vaak heb ik in de eerste pauze al mijn brood al op. Dit zijn vijf tot zes broodjes. Haal je ook wel eens hier eten? Ja, soms krijg ik geld van mijn vader, ongeveer twee euro per dag. En soms vraag ik om meer. Ik koop dan wel eens iets in de kantine in de derde pauze. Dit is vaak een broodje gezond of noedels. Wat vind je van de kantine? Het aanbod is goed, maar wel duur. Ga je ook wel eens naar de FEBO? Ja, ongeveer een keer per maand. Dan haal ik patat of een vitaaltje. Ik ga meestal met vrienden naar de FEBO en soms ook wel eens alleen. Ga je ook nog wel eens ergens anders heen? Ik ga wel eens naar de Albert Heijn. Daar koop ik dan wat te drinken omdat ik vaak wel dorst heb. Word je wel eens geweigerd in de supermarkt? Nee per twee tot drie personen kun je gewoon naar binnen. Ze houden je niet tegen. Wat eet je als je thuis komt na school? Thuis na schooltijd eet ik niets tussendoor. Ik ga dan avond eten wat mijn moeder klaar heeft gemaakt. Weten je ouders wat je op school eet en wie doet de boodschappen bij jullie thuis? Mijn ouders weten wat ik op school eet. Mijn vader haalt de boodschappen. Ik mag niet meebeslissen met wat er wordt gekocht. Hebben jullie het wel eens over gezonde voeding? We hebben het vaak over gezonde voeding thuis. Bijvoorbeeld dat je fruit moet eten. Gezonde voeding vind ik belangrijk. Je moet veel vitamines binnen krijgen om fit te blijven. Mijn ouders vinden dat ook heel belangrijk. Vind je dat je gezond eet? Ja, ik vind dat ik wel gezond eet. Heb je wel eens lessen over voeding gehad? Nee ik heb nog nooit eerder lessen gehad over voeding. Leerling 3 Kun je vertellen wat je eet en drinkt op school? Ik neem een koekje in de eerste pauze en een broodje mozzarella of een frikandebroodje. Dit haal ik in de kantine. Verder drink meestal water. In de tweede pauze eten van huis. Ik heb ook wel eens geen eten mee. Dan haal ik gewoon crackers. Crackers kun je ook in de kantine halen. Ik ontbijt niet thuis, maar ik neem broodjes mee van thuis die ik dan op school eet. Ga je ook wel eens ergens anders naartoe om eten te halen? Ik ga ook wel eens naar de supermarkt. Dit is ongeveer één keer per week. Meestal ga ik dan iets te drinken halen omdat ik geen zin heb in water. Dan haal Taksi. Taksi kun je ook in de kantine kopen toch? Waarom ga je dan toch naar de supermarkt? Ik haal het niet in de kantine omdat het of op is. Of omdat ik zin heb om even naar buiten te gaan. Is de prijs van Taksi in de supermarkt lager? De prijs van de Taksi is hetzelfde. Spreken ze je wel eens aan in de supermarkt omdat je een leerling bent? Je mag na 13.00 uur niet naar binnen. Maar meestal zeggen ze dat je niet met z’n tweeën naar binnen mag, alleen lukt eigenlijk gewoon altijd. 57

Wat vind je van het aanbod van de kantine? Er is genoeg keus in de kantine. Het hoeft niet worden veranderd. Hoe kom je aan het geld om eten en drinken mee te kopen? Ik krijg geld van thuis mee tien euro per week. Dat krijg ik van mijn ouders. Weten je ouders wat je van het geld koopt? Mijn ouders weten wat ik van het geld koop. Ga je ook wel eens naar de FEBO of een andere snackbar onder schooltijd? Ik ging in de eerste klas naar de FEBO. Ik ga nu niet zo vaak meer. Als ik naar de FEBO ga dan haal ik een vitaaltje. Dit is een keer per twee weken. Wat eet je na schooltijd? Als ik thuis kom dan eet ik niets meer voor het avondeten. Ik ben pas rond 17.00 uur thuis en dan is mijn moeder eten aan het maken. Weet je wat de regels op school zijn op het gebied van voeding? Je mag niet in de les eten. Vind je dat je gezond eet? Over het algemeen wel. Het ligt ook wel aan mijn buien. Heb je het wel eens met je ouders over gezonde voeding? Ja we hebben het dan over mijn eetpatroon. Ze zeggen dat ik minder zoetigheid moet eten en meer groente. Ik vind het zelf ook belangrijk, maar ik let er niet altijd op. Heb je wel eens voedingslessen gehad? En zou je dat willen? Ik heb nooit voedingslessen gehad, maar dat zou ik wel willen. Zou je iets willen veranderen op school op het gebied van regels en de kantine? Ik zou niets willen veranderen op school op gebied van de regels en de kantine. Leerling 4 Kun je ons vertellen wat je eet en drinkt tijdens schooltijd? In de eerste pauze drink ik alleen wat, dat is meestal Taksi. In de tweede pauze In de tweede pauze ga ik vaak naar de kantine en dan koop ik wat ze hier verkopen, bijvoorbeeld noedels of een broodje. Verder ga ik meestal naar de supermarkt om chips of drinken te kopen. Maar je mag pas na 13.00 uur naar binnen bij de Dirk dus ik ga niet heel vaak meer. Verder koop ik hier in de kleine pauze te drinken, Taksi. Zijn ze bij de Dirk streng, en mag je dus echt niet naar binnen voor 13.00 uur? Ja, ze letten daar goed op. Wat kocht je dan bij de supermarkt? Meestal croissantjes, andere broodjes of iets te drinken. Wat vind je van de kantine en waarom? Ik zat hiervoor op een andere school en ik vind deze kantine beter. De hygiëne is ook beter. Ze wast haar handen goed en de kantinebeheerder houdt zich goed aan de regels. Vind je de kantine gezond en vind je dat belangrijk dat de kantine gezond is? Kantine is niet echt gezond. Ik vind het niet heel erg dat de kantine niet gezond is. De meeste leerlingen nemen gezonde dingen mee van thuis en dan kan je hier eten wat je wil. Maar het zou wel beter zijn als er wel iets anders gezonds bij zou komen. Maar ik weet niet wat er bij zou moeten komen. De meeste jongeren vinden gezond niet echt lekker. Weten je ouders wat je allemaal op en dag eet en drinkt op school? Mijn ouders weten wat ik eet en drink op school. Wat vinden jij en je ouders van gezonde voeding, hebben jullie het er wel eens over? Ik vind het zelf niet echt belangrijk om gezond te eten, maar mijn ouders. Hoe kom je aan het geld waar je de producten mee koopt? Dat krijg ik van mijn ouders. Het is ongeveer tien euro er week. Wat eet jij na schooltijd? Ik train erg veel, dus ik drink veel. Dit drinken koop ik zelf. Verder ontbijt ik bijna nooit. En soms in de middag een broodje. Je zegt dat je veel drinkt, wat drink je dan meestal? Pakjes drinken, ik weet niet precies hoe het heet, maar het is sinaasappelsap. 58

Ga je ook wel eens ergens anders naartoe dan de supermarkt onder schooltijd? Ik ga wel eens naar de FEBO. Maar niet veel. Dan koop ik een vitaaltje (kroket met groente). Heb je wel eens lessen gehad over gezonde voeding? Nee ik heb nooit les gehad over gezonde voeding. Zou je dit graag willen? Op zich wel handig. Weet jij wat voor een regels er zijn op het gebied van voeding school? Eten van andere winkels mag niet mee naar binnen. Maar de leraren letten er eigenlijk niet echt op. Ze negeren de regels. Vind je het belangrijk dat de leraren meer op de regels zouden letten? Nee want ik weet niet waarom de regels er zijn. Leerling 5 Wat eet je allemaal als je op school bent? Meestal een broodje met kaas of chocoladepasta. Dat is in de eerst pauze. Verder een broodje gezond van de kantine. En hoe kom je aan het geld waar je iets mee koopt in de kantine? Ik krijg geld van mijn moeder. Dat is één euro per dag en dan nog zakgeld. Ga je wel eens ergens anders naartoe buiten de school om eten te halen? Niet zo vaak meer. Ik ging wel eens naar de FEBO. Maar ik vind dat eigenlijk te veel vet. Ik ging vaak met vriendinnen naar de FEBO, nooit alleen eigenlijk. Vinden je ouders gezonde voeding belangrijk? Ik moet van mijn moeder veel fruit eten. Ze dwingt mij vaak om iets te eten. Mijn moeder vind gezonde voeding erg belangrijk. Wat vind je van het aanbod van de kantine en de prijzen? De prijzen van de kantine zijn wel gezond, maar de kantine is niet echt gezond. Maar van mij hoeft het aanbod niet echt te veranderen. Wie doet bij jou thuis de boodschappen? En mag jij meebepalen met wat er wordt gekocht? Mijn moeder doet thuis de boodschappen en ik kan wel vragen of ze iets voor mij meeneemt. Wat eet jij als je thuiskomt uit school? Fruit (banaan) of een koek. Weet jij wat de regels zijn op school op het gebied van voeding? Geen kauwgom en geen energydrank in de school. Je mag ook geen eten van andere winkels mee naar binnen nemen. Controleren de leraren deze regels? Zijn ze streng? Ja, leraren houden zich goed aan de regels en letten er goed op. Heb je wel eens les gehad over gezonde voeding en wat vond je ervan? In de projectweek heb ik wel eens les gehad over gezonde voeding. Ik zou graag meer willen weten over gezonde voeding. Bijvoorbeeld hoeveel vet en suiker er in producten zit. Verder heb ik bij de GGD een test gedaan over wat je wel en niet moet eten. Interviews derde klas Leerling 1 Wat eet je zoal tijdens schooltijd? Een broodje met chocoladepasta. Dit broodje neem ik mee van thuis. Drink je nog wat bij het broodje? Ik drink hierbij halfvolle melk. En verder drink ik over de dag veel water. Dat vul ik beneden bij de watertap. Meestal als het warm is drink ik twee tot drie flesjes. Maar als het koud is wat minder. Tijdens alle pauzes eet je brood of eet je nog andere dingen? Dit eet ik tijdens de pauzes, maar tijdens de laatste pauze haal ik vaak iets uit de kantine. Kun je ons vertellen wat je dan meestal eet? Een broodje gezond of een broodje mexicano en meestal drink ik dan een Taksi. Dat koop ik hier ook. Hoe kom je aan het geld waar je eten mee koopt in de kantine? Dat is geld van mijn ouders. 59

Weten je ouders ook wat je koopt? Ik mag zelf kiezen wat ik eet. Alleen ik mag niet te veel vet eten. Dat zeggen ze vaak tegen mij. Wat vind je van het kantine aanbod? Ik vind dat de kantine goede producten verkoopt. Ze verkopen gezonde dingen. Wat vind je van de prijzen? Eigenlijk wel goed, maar drinken is wel wat duur. Vind je het belangrijk dat de kantine gezond is? Ja ik vind het wel heel belangrijk dat de kantine gezond is. Ga je wel eens naar de snackbar of supermarkt? Ik ga nooit naar de snackbar tijdens schooltijd. Vrienden van mij gaan wel, sommige dan. Ik ga wel eens naar de supermarkt. Dit is twee tot drie keer per week, maar verschilt per week. Wat koop je dan bij de supermarkt? Croissantje met vitaminedrink, dat kan je in de kantine niet kopen. Wat voor een tussendoortjes eet je buiten schooltijd? Snoep. Dat heb ik niet meer in huis, dat mag ik niet meer. Mijn ouders letten daar wel op. Het snoep koop ik bij de supermarkt. Dit koop ik van mijn eigen geld. Mijn ouders weten dat niet altijd. Soms wel. Heb je het thuis wel eens over gezonde voeding en wat bespreken jullie dan wel? Soms wel. Bijvoorbeeld dat ik geen chips moet eten maar fruit. Neem je ook wel eens fruit mee naar school? Ja, vandaag ook. Wat heb je vandaag verder allemaal gegeten op school? Bakje fruit van de Albert Heijn en een broodje met chocoladepasta en een flesje water. In de derde pauze heb ik niets gegeten. Ik was de laat voor de pauze. Weet jij wat voor een regels er zijn op het gebied van voeding op school? Geen Redbull (energydrank), geen FEBO producten in de school en alleen producten van de supermarkten en kantine mogen worden gegeten in de school. Houden docenten zich aan deze regels? Ja, docenten zeggen er wel wat van. FEBO producten gooien ze dan weg. Zou je op school iets willen veranderen? Ik vind de regels nu goed zoals ze zijn. Stel we willen de leerlingen op school gezonder laten eten, wat zou er dan moeten veranderen? Minder vettigheid in de school, in de kantine. Leerling 2 Kun je ons vertellen wat je onder schooltijd eet? In de eerste pauze heb ik een broodje van thuis gegeten. In de tweede pauze een broodje kipcorn met een blikje energydrank. En in de derde pauze ook een kipcorn. Andere dagen neem ik nog wat andere dingen van huis mee. Ik eet de kipcorn niet iedere dag. Hoe kom je aan dit broodje kipcorn? Dat koop ik in de kantine. Krijg je geld mee van thuis? Ja, ongeveer 10 euro per week. Dit gaat niet allemaal op. Ga je ook wel eens naar de supermarkt onder schooltijd? Onder schooltijd ga ik nooit naar de supermarkt, ik blijf altijd hier. Wat vind je van het kantineaanbod en de prijzen? Het aanbod is prima en de prijzen ook. Vind je de kantine gezond en waarom vind je dat? Ik vind de kantine gezond. Ze verkopen fruit zoals appel en banaan. Koop je ook wel eens fruit in de kantine? Een keer gekocht. Vind je het belangrijk dat de kantine gezond is? Nee ik vind het niet belangrijk. Kinderen nemen vaak van thuis iets gezonds mee en dan moet dat vettigheid wel kunnen. Wat eet je buiten schooltijd? Als ik thuis kom dan ga ik even TV kijken en daarna ga ik avond eten. Ik eet niet nog iets tussendoor. 60

Wie doet bij jullie thuis de boodschappen en mag jij ook meebepalen wat er wordt gekocht? Mijn moeder doet thuis de boodschappen. Ik mag niet bepalen wat er wordt gekocht. Weten je ouders wat je op school eet, heb je het er wel eens over en wat wordt er dan besproken? Ja ze weten wat ik op school eet en we praten hier wel eens over. Mijn moeder zegt dan dat ik niet teveel vet moet eten. Dit is ongezond. Dus jullie spreken alleen over vet of bespreken jullie wel eens andere dingen? Nee eigenlijk alleen over vet. Weet jij welke regels er op school zijn over voeding? Nee geen idee. Valt het je wel eens op dat docenten leerlingen aanspreken over voeding? Nee, dat heb ik nog nooit gezien. Vind je dat je gezond eet en zou je iets willen veranderen aan jezelf? Ik vind dat ik gezond eet en ik zou niet iets willen veranderen aan mezelf. Leerling 3 Kun jij ons vertellen wat je eet onder schooltijd? Meestal eet ik een tosti en dan drink ik hierbij chocolademelk. Dan om 12 uur neem ik meestal een broodje gezond met een blikje Fanta. Waar haal je het eten onder schooltijd? Ik ga vaak naar de kantine, ongeveer drie tot vier keer in de week. Hoe kom je aan het geld waar je eten mee koopt in de kantine? Ik krijg geld mee van thuis. Dit is meestal vijf euro, maar soms ook tien of twintig euro. Soms haal ik ook wel eens wat van mijn eigen zakgeld. Ga je onder schooltijd wel eens ergens anders naar toe om eten te halen? En waar ga je dan naartoe? Ja ik ga wel eens ergens anders naartoe. Dit is dan de Albert Heijn of de Dirk. Kan je zomaar in de supermarkt naar binnen? Ja, we kunnen gewoon naar binnen. Soms vragen ze wel eens wat ik kom doen. Dan zeg ik gewoon dat ik iets kom kopen en dan is het al goed. Ga jij ook wel eens naar de FEBO? Nee bijna nooit. Wat vind je van de prijzen van de kantine en vind je de kantine gezond? De kantine is duur. Daarom koop ik ook wel eens wat in de supermarkt. De kantine vind ik wel oké op het gebied van gezonde producten. Ze verkopen namelijk ongezonde producten, maar ook veel gezonde. Je kan dus zelf kiezen wat je wil. Vind je het belangrijk dat de kantine gezond is? Ik kom niet zo snel aan. Mij maakt het niet echt uit. Ik vind ook dat ik wel gezond eet. Weet jij welke regels er zijn in de school over voeding en wat vind je van de regels? Geen kauwgom in de school en geen FEBO in de school. Ik vind het goed dat deze regels er zijn. Houden de docenten en leerlingen zich aan deze regels? Er wordt wel eens wat naar binnen gesmokkeld. En verder weet ik het niet zo goed. Leerling 4 Kun je vertellen wat je zoal onder schooltijd eet en drinkt? Ik neem vaak fruit mee, appel of mandarijn. Verder een broodje met pindakaas of kiprollade. Ik drink meestal twee flesjes water en een flesje Aquarius. Ook haal ik een tot twee keer per week iets in de kantine. Dat zijn vaak noedels of een broodje gezond. Ga je tijdens schooltijd of in de pauzes wel eens ergens anders naartoe om eten te kopen? Ik ga niet naar de FEBO. En ik ga wel eens naar de supermarkt, maar niet voor 13.00 uur. Want dan kom je de supermarkt niet binnen voor 13.00 uur. Wat vind je van de kantine en van de prijzen? Ik vind de kantine niet echt gezond en de prijzen zijn wat aan de hoge kant. Ik vind het belangrijk dat de kantine gezond is en dat mensen gezond eten. Vind je het belangrijk dat de kantine gezonder wordt? Ja, je moet wel op gewicht blijven. 61

Wat eet je na schooltijd? Als ik thuis kom neem ik een eiwitshake. Ik doe dit omdat ik aan sport doe (Kickboksen). Ik heb ook een eetschema. Ik denk dat ik gezond eet. Tijdens schooltijd eet ik eigenlijk alleen brood en fruit. En na schooltijd let ik ook op mijn eten. Weten je ouders wat je eet en drinkt op school? Ja ze weten wat ik meeneem van thuis, maar weten niet altijd wat ik koop. Hoe kom je aan het geld waar je iets mee koopt in de kantine? Ik krijg geld mee van mijn moeder. Dit is ongeveer twee tot vijf euro per dag. Weet jij welke regels er zijn op het gebied van voeding in de school? Alleen dat je geen kauwgom mag in de school Wat vind je van de regels die er zijn en moet er iets worden veranderd? Ik vind het raar dat je wel naar de FEBO mag, maar dat je niet voor 13.00 uur in de supermarkt mag zijn. Je kan in de supermarkt namelijk ook gezonde dingen kopen. En bij de FEBO kan je niet iets gezonds kopen. Leerling 5 Kun jij ons vertellen wat je eet onder schooltijd? Meestal een broodje en soms wat van de kantine. Ik ga ongeveer twee keer per week naar de kantine en dan haal ik een broodje gezond en noedels. Ik ga ongeveer drie keer per week naar de FEBO. Ik haal dan patat of kroket. Hoe kom je aan het geld om dit te kopen? Ik krijg tien euro per week van mijn ouders. Wat vind je van het aanbod van de kantine en van de prijzen? Ik vind de kantine duur. Het aanbod is prima. Vind je de kantine gezond en vind je het belangrijk dat je kantine gezond is? De kantine vind ik gezond. Ik vind het belangrijk dat de kantine gezond is. Ga je ook wel eens naar de supermarkt? Ik ga bijna nooit naar de supermarkt. De Dirk en de Albert Heijn zijn meestal dicht. Alleen in een tussenuur ga ik er wel eens naartoe. Met wie ga je naar de FEBO? Ik ga naar de FEBO meestal met een vriendengroep/vriendinnen. En stel jij wil eigenlijk niet naar de FEBO, maar je vrienden wel, ga je dan alsnog mee om iets te kopen? Ik ga er naartoe omdat ik zelf honger heb. Wat eet je na schooltijd? Na school eet ik vaak een broodje. Weten je ouders wat je eet op school? Mijn ouders weten wat ik eet naar school. Wie doet de boodschappen thuis en mag je bepalen wat er wordt gekocht? Mijn moeder doet de boodschappen. Ik heb wel invloed op wat er wordt gekocht. Hebben jullie het thuis wel eens over gezonde voeding en vinden je ouders dat belangrijk? We hebben het thuis over gezonde voeding. Ik doe kickboksen. Mijn moeder vind gezonde voeding heel belangrijk. Weet jij wat de regels zijn op school op het gebied van voeding? Ik weet dat deze school een vitale school is en je mag niet met FEBO naar binnen. Dit gebeurd trouwens wel. Docenten spreken leerlingen er niet op aan. Maar de conciërge wel. Die ziet je binnenkomen en die zegt dat je niet met FEBO naar binnen mag. Wil je iets veranderen aan de regels en wat wil je dan veranderen? Ik zou wel iets aan de regels willen veranderen. Ik vind dat de supermarkten gewoon open moeten.

62

VI

Vragenlijst leerlingen

Over de vragenlijst: Deze vragenlijst is gemaakt voor de leerlingen van het Marcanti College en bevat vragen over voeding. De vragenlijst is een onderdeel van een onderzoek. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is de leerlingen op het Marcanti College gezonder te laten eten. Vul de onderstaande gegevens in Voornaam + Achternaam (Blijft anoniem): ……………………………………………………………………… Klas: …………………… Leeftijd: …………… jaar Geslacht: Man / Vrouw Beantwoord de onderstaande 14 vragen 1. Wat heb jij gisteren tijdens schooltijd gegeten en gedronken (als je niets hebt gegeten of gedronken vul je “niets” in) ? Tijdens de eerste pauze heb ik het volgende gegeten en gedronken: ................................................................................................................................................................... Tijdens de tweede pauze heb ik het volgende gegeten en gedronken: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Tijdens de derde pauze heb ik het volgende gegeten en gedronken: ................................................................................................................................................................... Tussen de lessen door (geen pauze) of in de lessen heb ik het volgende gegeten en gedronken: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2. Hoe vaak ga je naar de FEBO aan de overkant van het Marcanti College tijdens schooltijd (in pauzes of in tussenuren) om iets te kopen? (Eén antwoord mogelijk)  Elke schooldag haal ik iets bij de FEBO  3-4 keer per week  1-2 keer per week  Maximaal 1-2 keer per maand  Nooit (SLA VRAAG DRIE OVER)  Anders namelijk………………………………………………………………………………….. 3. Wat koop je vaak bij de FEBO? (meerder antwoorden mogelijk)  Een portie patat met saus  Een portie patat zonder saus  Een broodje kroket/frikandel/kipcorn/kaassoufflé  Een kroket/frikandel/kipcorn/kaassoufflé  Een vitaaltje  Frisdrank  Vruchtensap  Water  Anders namelijk…………………………………………………….. 63

4. Koop je wel eens iets op school in de kantine?  Elke schooldag koop ik iets in de kantine  3-4 keer per week  1-2 keer per week  Maximaal 1-2 keer per maand  Nooit (SLA VRAAG VIJF OVER)  Anders namelijk………………………………………………………………………………….. 5. Wat koop je vaak in de kantine (meerdere antwoorden mogelijk) Eten  Broodje mozzarella  Broodje mexicano  Broodje Kipcorn  Broodje gezond  Noedels  Tosti  Kipcorn  Snoep zoals Haribo, Fruitella, Mentos  Chocoladereep zoals Mars, Twix, Snicker  Een stuk fruit  Ik koop geen eten in de kantine  Anders namelijk…………………………………………………………………………………………. Drinken  Pakje Taksi  Pakje sinaasappelsap of vruchtensap  Chocolademelk  Frisdrank  Light frisdrank  Water  Ik koop geen drinken in de kantine  Anders namelijk…………………………………………………………………………………………… 6. Neem je wel eens eten en drinken van thuis mee?  Elke schooldag neem ik eten en drinken van thuis mee  3-4 keer per week  1-2 keer per week  Maximaal 1-2 keer per maand  Nooit (SLA VRAAG ZEVEN OVER)  Anders namelijk……………………………………………………………………………………………

64

7. Welk eten/drinken neem je van huis mee? Eten  Boterham bruin met het volgende beleg…………………………………………………………  Boterham wit met het volgende beleg……………………………………………………………  Fruit  Crackers  Koekjes, namelijk (noem het soort koekje)…………………………………………………………….  Chips  Ik neem geen eten van thuis (SLA VRAAG 8 OVER)  Anders namelijk…………………………………………………………………………………………… Drinken  Limonade  Frisdrank  Light frisdrank  Vruchtensap  Melk  Water  Ik neem geen drinken mee van thuis (SLA VRAAG 9 OVER)  Anders namelijk…………………………………………………………………………………………… 8. Eet je het eten wat je van thuis meeneemt allemaal op?  Ja, ik eet alles wat ik van thuis meeneem op.  Ik eet een deel van het eten wat ik van thuis meeneem op  Nee, ik eet niets van het eten dat ik van thuis meeneem op. 9. Drink je al het drinken wat je van thuis meeneemt op?  Ja, ik drink alles wat ik van thuis meeneem van thuis op  Ik drink een deel van wat ik meeneem van thuis op  Nee, ik drink niets van wat ik meeneem van thuis op. 10. Koop je onder schooltijd wel eens ergens anders dan bij de kantine of de FEBO eten/drinken?  Ja ik ga onder schooltijd wel eens naar een andere winkel? Welke winkel? …………………………………………….  Nee ik blijf altijd op school (SLA VRAAG 11 EN 12 OVER)  Ja ik ga wel eens naar…………………………………………………………………………………….. Wat koop je daar?..............................................................................................

65

11. Wat koop je bij de ander winkel? (meerdere antwoorden mogelijk) Eten  Croissantje  Harde broodjes  Frikandelbroodje  Kaasbroodje  Maaltijdsalade  Fruit  Snoep  Chocolade  Anders namelijk………………………………………………………………………. Drinken  Water  Melk  Vruchtensap  Frisdrank  Light frisdrank  Anders namelijk………………………………………………………………………..

12. Word je altijd binnen gelaten bij de andere winkel?  ja, altijd  ja, als ik in mijn eentje ben, kom ik altijd naar binnen. Als ik met een groepje ga niet  nee, nooit  nee, alleen bij bepaalde winkels kom ik wel naar binnen. Deze winkel heet……………………………………………………… 13. Hoe kom je aan het geld om eten en/of drinken te kopen?  Ik neem geen geld mee naar school, want ik koop nooit iets. (sla vraag 14 over)  Het geld is van mijzelf, het komt van mijn eigen rekening  Het geld krijg ik van mijn ouders  Anders namelijk………………………………………………………………………………………….. 14. Hoeveel geld heb jij of krijg jij mee van huis om eten en/of drinken te kopen voor onder schooltijd? Geef aan wat voor jou van toepassing is.  ........ euro per dag  ……… euro per week  ……… euro per maand  Anders namelijk……………………………………………… 15. Weet jij welke regels er zijn op het gebied van voeding in de school?  Nee ik ben niet op de hoogte van de regels  Ja namelijk: 1……………………………………………………………………………………………………………… 2…………………………………………………………………………………………………………….. 3…………………………………………………………………………………………………………….. 4………………………………………………………………………………………………………………. 5……………………………………………………………………………………………………………… 6…………………………………………………………………………………………………………….. 7………………………………………………………………………………………………………………. 8……………………………………………………………………………………………………………

66

16. Graag zouden wij jouw mening willen weten. Hoe denk jij dat leerlingen van het Marcanti College gezonder gaan eten? In de onderstaande tabel staan stellingen die over dit onderwerp gaan. Omcirkel het cijfer wat het meest bij jou van toepassing is. Om de leerlingen van het Marcanti College gezond te laten eten:

Helemaal niet Niet mee mee eens eens

Geen mening Mee eens

Helemaal mee eens

Is het beter als de kantine alleen nog maar gezonde producten moeten verkopen.

1

2

3

4

5

Is het beter als (het halen van) eten bij de FEBO verboden moeten worden.

1

2

3

4

5

Mogen leerlingen tijdens schooltijd het schoolterrein te niet verlaten.

1

2

3

4

5

Is het beter als de gezonde producten in de kantine goedkoper worden.

1

2

3

4

5

Is het beter als de ongezonde producten in de kantine duurder worden.

1

2

3

4

5

Nu volgen er een aantal andere vragen en stellingen. Omcirkel het cijfer wat het meest bij jou van toepassing is. Vraag

Helemaal niet Niet belangrijk belangrijk

Geen mening Belangrijk

Erg belangrijk

Hoe belangrijk vind jij gezond eten?

1

2

3

4

5

Hoe belangrijk vinden je ouders dat je gezond eet?

1

2

3

4

5

Stelling

Helemaal niet Niet mee mee eens eens

Helemaal mee eens

Geen mening Eens

Het is een goed idee als de school lessen over gezonde voeding aan gaat bieden aan de leerlingen.

J

2

3

4

5

Het is een goed idee als de school strenger gaat letten op ongezonde voeding in de school.

1

2

3

4

5

Het is een goed idee als het Marcanti College kooklessen aan gaat bieden aan de leerlingen van het Marcanti College.

1

2

3

4

5

17. Heb jij nog ideeën of tips voor de school om leerlingen gezond(er) te laten eten? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

67

VII

Resultaten vragenlijst leerlingen

De vragenlijst is online verspreid met behulp van thesistools en door 129 leerlingen van de eerste tot en met de derde klas ingevuld. In de 8 benaderde klassen zitten 173 leerlingen, 74,6% heeft de vragenlijst ingevuld. Figuur 21 en 22 tonen een aantal kenmerken van de respondenten.

Aantal leerlingen

60 50

Totaal 46 (35,7%)

40

1S 16

Totaal 52 (40,4%) 2S 17

Totaal 31 (24,0%)

30

2L 18

1K 16

20

3T 16

1A 14

2B 17

3K 15

Eerste klas

Tweede klas

Derde klas

10 0

Klassen

Figuur 21: Aantal respondenten per klas

65 50%

64 50%

Man Vrouw

Figuur 22: Geslacht respondenten (N = 129) De vragenlijst bestaat in totaal uit zeventien vragen. Hieronder volgen de resultaten van de vragenlijst. Per vraag (dik gedrukt) worden de resultaten in tabellen/figuren getoond.

68

Wat heb jij gisteren gegeten en gedronken op school in de eerste/tweede/derde pauze en buiten de pauzes om? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 41 en 42. Tabel 41: Wat heb jij gisteren gegeten op school? Eerste pauze Product:

(N = 121)

Tweede pauze

Derde pauze

Buiten de pauze

(N = 117)

(N = 116)

(N = 113)

Frequentie Frequentie Frequentie Frequentie (percentage) (percentage) (percentage) (percentage) Brood 72 (59,5%) 45 (38,5%) 12 (10,3%) 3 (2,7%) Gefrituurde snack (met brood) 7 (6,6%) 27 (23,1%) 4 (3,4%) 0 (0,0%) Koek, snoep en chocolade 5 (4,1%) 7 (6,0%) 10 (8,6%) 6 (5,3%) Cracker 5 (4,1%) 5 (4,3%) 2 (1,7%) 0 (0,0%) Patat 1 (0,8%) 6 (5,1%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Fruit (en brood) 2 (1,6%) 7 (6,0%) 8 (6,9%) 1 (0,9%) Croissant 2 (1,6%) 1 (0,8%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) Noedels 0 (0,0%) 2 (1,7%) 2 (1,7%) 0 (0,0%) Soep 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Ei 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) 0 (0,0%) Ik heb niets gegeten 26 (21,5%) 17 (14,5%) 75 (64,7%) 102 (90,3%) Acht leerlingen hebben de vraag betreffende de eerste pauze niet ingevuld. Twaalf leerlingen hebben de vraag betreft de tweede pauze niet ingevuld. Dertien leerlingen hebben de vraag betreft de derde pauze niet ingevuld. Zestien leerlingen hebben de vraag betreft buiten de pauze niet ingevuld. Tabel 42: Wat heb jij gisteren gedronken op school? Eerste pauze Product:

Tweede pauze

Derde pauze

Buiten de pauze

(N = 92)

(N = 85)

(N = 93)

(N = 114)





Suiker gezoete drank 27 (29,3%) 19 (22,4%) 5 (5,4%) 2 (1,8%) Water 13 (14,1%) 13 (15,3%) 13 (14,0%) 14 (12,3%) Sap 11 (12,0%) 6 (7,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Melk 1 (1,1%) 3 (3,5%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Light frisdrank 1 (1,1%) 3 (3,5%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Energydrank 1 (1,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Milkshake 0 (0,0%) 1 (1,2%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) Fristi of chocolademelk 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 2 (1,8%) Vitaminewater 0 (0,0%) 1 (1,2%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) Drinkt, maar onbekend wat 8 (8,7 %) 19 (22,4%) 5 (5,4%) 2 (1,8%) Niets 30 (32,6%) 20 (23,5%) 70 (75,3%) 93 (81,6%) Zevenendertig leerlingen hebben de vraag betreft de eerste pauze niet ingevuld. Vierenveertig leerlingen hebben de vraag betreft de tweede pauze niet ingevuld. Zesendertig leerlingen hebben de vraag betreft de derde pauze niet ingevuld. Vijftien leerlingen hebben de vraag betreft buiten de pauzes om niet ingevuld.

69

Hoe vaak ga jij naar de FEBO aan de overkant van het Marcanti College tijdens schooltijd om eten en/of drinken te kopen? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 23.

Aanral leerlingen

50

41

40 26

30

31

20 10 0

11 5 3,9%

5 3,9%

Elke schooldag 3-4 keer per week

31,8%

27,9%

24,0%

8,5%

1-2 keer per week

1-2 keer per maand

Nooit

Anders

Ferquentie

Figuur 23: Hoe vaak ga jij naar de FEBO tijdens schooltijd om eten en/of drinken te kopen? (N = 129) Wat koop je vaak bij de FEBO? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 43 en 44. Tabel 43: Welk eten koop jij vaak bij de FEBO? N = 98 Vitaaltje (vegetarische kroket) Patat zonder saus Patat met saus IJs Broodje met een snack Snack Tabel 44: Welk drinken koop jij vaak bij de FEBO? N = 95 Milkshake Suiker gezoete drank Energydrank Water Sap Ik koop geen drinken bij de FEBO Drie leerlingen hebben deze vaag niet beantwoord.

Frequentie 56 44 29 6 3 2

Percentage 40,0% 31,4% 20,7% 4,3% 2,1% 1,4%

Frequentie 13 12 4 3 2 61

Percentage 13,7% 12,6% 4,2% 3,2 2,1 64,2

70

Hoe vaak koop jij eten en/of drinken in de kantine op school? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 24. 45

41

40 Aantal leerlingen

35 30

27 24

25 20

18 15

15 10 4

5 0

11,6%

18,6%

31,8%

14,0%

20,9%

3,1%

Elke dag

3-4 keer per week

1-2 keer per week

1-2 keer per maand

Nooit

Anders

Ferquentie

Figuur 24: Hoe vaak koop jij eten en/of drinken in de kantine op school? (N = 129) Wat voor eten/drinken koop jij vaak in de kantine? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 45 en 46. Tabel 45: Welk eten koop jij vaak in de kantine? N = 102 Frequentie Belegd broodje Snackbroodje Noedels Fruit Ik koop geen eten


Tabel 46: Welk drinken koop jij vaak in de kantine? N = 102 Frequentie Suiker gezoete drank Overig Sap Water Light frisdrank Fristi

59,8% 58,8% 24,5% 5,9% 2,0%


71

71,6% 22,5% 4,9% 4,9% 1,0% 1,0%

Hoe vaak neem jij eten/drinken mee van huis? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 25. Eén leerling heeft de vraag niet beantwoord. 80 73

70

70

Aantal leerlingen

60 50 40 Eten 30

25

Drinken

20

19

20 13

12

10 0

57,0% 54,7%

19,5% 15,6%

10,2% 14,8%

5 4 3,9% 3,1%

Elke schooldag

3-4 keer per week

1-2 keer per week

1-2 keer per maand

15

9,4% 11,7% Nooit

Frequentie

Figuur 25: Hoe vaak neem jij eten/drinken mee van huis? (N = 128) Welk eten/drinken neem je van huis mee? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 47, 48 en 49. Tabel 47: Welk eten neem jij mee van huis? N = 117 Bruin Brood Wit Brood Fruit Crackers Koek Chips Drinken Overig brood

Frequentie

Percentage 80 47 32 31 27 5 3 1

Tabel 48: Bruin / Wit brood met het volgende beleg … Beleg op bruin brood (N = 80) Soort beleg: Frequentie Percentage Hartig beleg Zoet beleg Zoet en hartig beleg Beleg onbekend

41 20 9 10

72

51,3% 25,0% 11,3% 12,5%

68,4% 40,2% 27,4% 26,5% 23,1% 4,3% 2,6% 0,9%

Beleg op wit brood (N = 47) Frequentie 12 28 3 4

Percentage 25,5% 59,6% 6,4% 8,5%

Tabel 49: Welk drinken neem jij mee van huis? N = 112 Frequentie Limonade Sap Taksi Water Andere suiker gezoete drank Energydrank Light frisdrank Vitaminewater Twee leerlingen hebben deze vraag niet beantwoord.

Percentage 62 50 36 32 18 3 1 1

55,4% 44,6% 32,1% 28,6% 16,1% 26,9% 0,9% 8,9%

Het eten dat jij van huis meeneemt, eet je dat allemaal op? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 26.

16 14% Ja, bijna altijd Nee 101 86%

Figuur 26: Het eten dat jij van huis meeneemt, eet je dat allemaal op? (N = 117) Het drinken dat jij van huis meeneemt, drink je dat allemaal op? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 27. Twee leerlingen hebben deze vraag betreft drinken niet ingevuld.

9 8% Ja, bijna altijd Nee 103 92%

Figuur 27: Het drinken dat jij van huis meeneemt, drink je dat allemaal op? (N = 112)

73

Koop je onder schooltijd wel eens ergens anders eten en/of drinken? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 28 en tabel 50. Drie leerlingen hebben de vraag niet ingevuld.

45 36%

Ja Nee

81 64%

Figuur 28: Koop je onder schooltijd wel eens ergens anders eten en/of drinken? (N = 126) Tabel 50: Gegeven antwoorden bij “Ja, namelijk..”. N = 81 Frequentie Dirk van den Broek Albert Heijn Een andere snackbar Een andere supermarkt Restaurant Sigarenboer Bakker

Percentage 63 54 9 2 1 1 1

76,8% 65,9% 11,0% 2,4% 1,2% 1,2% 1,2%

Wat koop jij bij de ander winkel? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 51. Tabel 51: Wat koop jij bij de ander winkel? N = 79 Frequentie Croissant Chocoladereep, snoep, zoutjes Suiker gezoete drank Snack (met een broodje) of patat Water Fruit Hard broodje Maaltijdsalade Melk Light frisdrank Vijf leerlingen hebben de vraag niet ingevuld.

Percentage 64 44 40 14 9 5 3 2 2 2

74

78,0% 53,7% 48,8% 17,1% 11,0% 6,1% 3,7% 2,4% 2,4% 2,4%

Word je altijd binnen gelaten bij de andere winkel? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 29. Drie leerlingen hebben de vraag niet ingevuld.

23 28% 45 56%

13 16%

Ja, altijd Alleen als ik in mijn eentje kom Niet voor een bepaald tijdstip

Figuur 29: Word je altijd binnen gelaten bij de andere winkel? (N = 81) Hoe kom je aan het geld om eten en/of drinken te kopen? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 52. Tabel 52: hoe kom je aan het geld om eten en/of drinken te kopen? N = 126 Ik neem geen Het geld komt Het geld krijg ik Het geld krijg ik Deels van geld mee naar van mijn eigen van mijn ouders van mijzelf en van school rekening broers/zussen mijn ouders Frequentie 9 12 102 2 1 Percentage 7,1% 9,5% 81,0% 1,6% 0,8% Drie leerlingen hebben de vraag niet ingevuld. Hoeveel geld heb jij of krijg jij mee van huis om eten en/of drinken te kopen voor onder schooltijd? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 53. Tabel 53: Hoeveel geld heb jij of krijg jij mee van huis om eten en/of drinken te kopen voor onder schooltijd? N = 120 <1 1-3 3-5 5-10 >10 Verschillend Vermeld euro euro euro euro euro geen bedrag Per dag Frequentie 3 41 10 18 2 4 5 (N = 83) Percentage 3,6% 49,4% 1,2% 21,7% 2,4% 4,8% 6,0% Per week Frequentie 1 4 4 4 7 0 0 (N = 20) Percentage 5,0% 20,0% 20,0% 20,0% 35,0% 0,0% 0,0% Per maand Frequentie 0 1 0 4 1 1 0 (N = 7) Percentage 0,0% 14,3% 0,0% 57,1% 14,3% 14,3% 0,0%

75

Kun jij aangeven welke schoolregels er zijn op het gebied van voeding? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 54. Tabel 54: Kun jij aangeven welke schoolregels er zijn op het gebied van voeding? N=125 Frequentie Percentage Ik weet het niet 62 Geen kauwgom in de school 19 Geen FEBO in de school 15 Geen energydrankjes in de school 6 Niet in een klaslokaal eten 6 Je moet gezond eten 4 Geen kauwgom en geen energiedrankjes in de school 3 Een niet voedingsgerelateerde regel genoemd 3 Niet eten in de les 2 Geen kauwgom en geen FEBO in de school 2 Niet in de supermarkt voor/na een bepaalde tijd 1 Niet te veel of te vaak FEBO producten kopen 1 Geen alcohol onder de 18 1 Vier personen hebben deze vraag niet ingevuld.

49,6% 15,2% 12,0% 4,8% 4.8% 3,2% 2,4% 2,4% 1,6% 1,6% 0,8% 0,8% 0,8%

Hoe denk jij dat leerlingen van het Marcanti College gezonder gaan eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 55. Tabel 55: Hoe denk jij dat leerlingen van het Marcanti College gezonder gaan eten? Helemaal Niet mee Geen Mee Helemaal Stellingen: niet mee eens mening eens mee eens eens 1. Het is beter als de kantine Frequentie 34 19 34 24 12 alleen nog maar gezonde Percentage 27,6% 15,4% 27,6% 19,5% 9,8% producten verkoopt. (N=123) 2. Het is beter als ik geen eten Frequentie 32 26 33 18 15 meer bij de FEBO kan/mag kopen. Percentage 25,8% 21,0% 26,6% 14,5% 12,1% (N = 124) 3. Het moet mij verboden worden Frequentie 72 17 23 5 6 om de school onder schooltijd te Percentage 58,5% 13,8% 18,7% 4,1% 4,9% verlaten. (N = 123) 4. Het is beter als de gezonde Frequentie 11 9 28 22 53 producten in de kantine Percentage 8,9% 7,3% 22,8% 17,9% 43,1% goedkoper worden. (N = 123) 5. Het is beter om ongezonde Frequentie 54 19 25 8 17 producten in de kantine duurder Percentage 43,9% 15,4% 20,3% 6,5% 13,8% worden. (N = 123) 6. Het is een goed idee als ik op Frequentie 35 13 38 21 17 school regelmatig lessen over Percentage 28,2% 10,5% 30,6% 16,9% 13,7% gezonde voeding krijgt. (N = 124) 7. Het is een goed idee als de Frequentie 41 26 35 12 10 school strenger gaat letten op Percentage 33,1% 21% 28,2% 9,7% 0,8% ongezonde voeding in de school. (N = 124) 8. Het is een goed idee als ik Frequentie 7 6 20 41 48 regelmatig op school gezonde Percentage 5,7% 4,9% 16,4% 33,6% 39,3% kooklessen krijgt. (N = 122) 76

Op stelling twee, zes en zeven hebben vijf leerlingen geen antwoord gegeven. Op stelling één, drie, vier en vijf hebben zes leerlingen geen antwoord gegeven. Op stelling acht hebben zeven leerlingen geen antwoord gegeven. Hoe belangrijk vind jij en hoe belangrijk vinden jouw ouders gezond eten? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in tabel 56. Tabel 56: Hoe belangrijk vind jij en hoe belangrijk vinden jouw ouders gezond eten? Helemaal Niet Geen Belangrijk Erg Stelling: niet belangrijk mening belangrijk belangrijk Hoe belangrijk vind jij gezond Frequentie 2 2 18 33 69 eten? (N = 124) Percentage 1,6% 1,6% 14,5% 26,6% 55,6% Hoe belangrijkheid vinden je Frequentie 2 2 17 26 74 ouders gezond eten? (N = 121) Percentage 1,7% 1,7% 14,0% 21,5% 61,2% Vijf leerlingen hebben stelling één niet beantwoord. Acht leerlingen hebben stelling twee niet beantwoord. Vind jij dat je gezond eet? De resultaten van deze vraag zijn opgenomen in figuur 30. Vier leerlingen hebben deze vraag niet beantwoord.

23 18% Ja Nee 102 82%

Figuur 30: Vind jij dat je gezond eet? (N = 125)

77

Heb jij nog ideeën of tips voor de school om leerlingen gezond(er) te laten eten? Alle gegeven antwoorden zijn verwerkt in tabel 57. Tabel 57: Heb jij nog ideeën of tips voor de school om leerlingen gezond(er) te laten eten? N = 104 Frequentie Percentage Geen tips 64 61,5% Kantine moet gezonder 6 5,8% Gezond(er) eten goedkoper maken/ongezonde dingen duurder 8 7,8% Iedereen gezond eten mee laten nemen van thuis 5 4,8% Voedingslessen voor alle kinderen 4 3,8% Dagelijks uitdelen van gratis fruit 3 2,9% Lekkere toetjes verkopen 2 1,9% Beter controle in de school 2 1,9% Geen frisdrank verkopen, maar sap 1 1,0% Gratis gezond eten 1 1,0% Gezonde en lekkere broodjes verkopen 1 1,0% Met SLB iets gezonds eten 1 1,0% Meer groente verkopen 1 1,0% Motiveren door foto’s van sporters en bodybuilders 1 1,0% Eén keer per maand patatdag 1 1,0% Gezonde dingen lekkerder maken 1 1,0% Voedingslessen voor kinderen die ongezond eten 1 1,0% Vaker sporten 1 1,0% 25 leerlingen hebben de vraag niet beantwoord.

78

VIII

Kennistest Leerlingen

1. Deze vraag gaat over vis. Wat denk jij dat waar is? A. Ik moet minimaal twee keer per week vis eten, waarvan één keer per week een vette vissoort.

B. Vis bevat dezelfde voedingsstoffen als vlees. C. Vis is ongezond. 2. Er zijn verschillende soorten vetten. Welk vet is het gezonde vet? A. Onverzadigd vet B. Verzadigd vet C. Er bestaat geen gezond vet. Al het vet is ongezond, vetten moet je zo veel mogelijk vermijden. 3. Op de verpakking staat vaak aangegeven hoeveel energie een product bevat. Dit worden ook wel calorieën genoemd. Welk van de onderstaande producten bevat de meeste calorieën? A. 200 ml sinaasappelsap B. 200 ml cola C. Het maakt niet uit of ik 200ml Cola drink of 200 ml sinaasappelsap drink, beide bevatten evenveel energie. 4. Weet jij hoeveel stuks fruit jij minstens per dag moet eten? A. 1 stuk fruit B. 2 stuks fruit C. 3 stuks fruit 5. Wat zijn vezels en zijn vezels gezond? A. Vezels zijn belangrijke voedingsstoffen voor ons lichaam. Ze leveren ons energie. B. Vezels zijn stoffen die ons lichaam niet op kan nemen. Ze zorgen ervoor dat we vol zitten na het eten en dat we goed naar de wc kunnen. C. Vezels zijn ongezond, het lichaam kan ze niet goed opnemen. Je moet vezels zo veel mogelijk vermijden. 6. Hoeveel liter water moet jij gemiddeld per dag drinken? A. 1,0-1,5 liter B. 1,5-2,0 liter C. 2,0-2,5 liter 7. Hieronder staan drie stellingen. Deze stellingen gaan over ontbijten en één van deze stellingen is juist. Kunt u aangegeven welke stelling juist is? A. Iedere dag ontbijten is belangrijk. Het zet je darmen aan het werk en geeft je energie om de dag te beginnen. B. Ontbijten is belangrijk, maar je kunt het ontbijt best een keer overslaan als je vroeg naar school moet. In de kleine pauze kan je ook iets eten. C. Je kunt ontbijt overslaan en dan een iets uitgebreidere lunch nemen. 8. Welke vitamine komt het meeste voor in fruit? A. Vitamine B B. Vitamine C C. Vitamine D

Juiste antwoorden van de kennistest: 1A, 2A, 3C, 4B, 5B, 6B, 7A, 8C.

79

IX

Kennistest ouders

1. Wat kunnen de gevolgen zijn van ongezonde voeding bij uw kind? A. Er zijn geen gevolgen van ongezonde voeding bij kinderen. Kinderen zijn nog jong en dan kan ongezonde voeding nog geen kwaad. B. Het ontstaan van Diabetes Mellitus C. Alleen overgewicht kan bij kinderen ontstaan als gevolg van ongezonde voeding 2. Er zijn verschillende soorten vetten. Welk vet is het gezonde vet? A. Onverzadigd vet B. Verzadigd vet C. Er bestaat geen gezond vet. Al het vet is ongezond, vetten moet je zo veel mogelijk vermijden. 3. Op de verpakking staat vaak aangegeven hoeveel energie een product bevat. Dit worden ook wel calorieën genoemd. Welk van de onderstaande producten bevat de meeste calorieën? A. 200 ml sinaasappelsap B. 200 ml cola C. Het maakt niet uit of ik 200ml Cola drink of 200 ml sinaasappelsap drink, beide bevatten evenveel energie. 4. Hoeveel stuks fruit per dag wordt aanbevolen voor jongeren? A. 1 stuk fruit B. 2 stuks fruit C. 3 stuks fruit 5. Wat zijn vezels en zijn vezels gezond? A. Vezels zijn belangrijke voedingsstoffen voor ons lichaam. Ze leveren ons energie. B. Vezels zijn stoffen die ons lichaam niet op kan nemen. Ze zorgen ervoor dat we vol zitten na het eten en dat we goed naar de wc kunnen. C. Vezels zijn ongezond, het lichaam kan ze niet goed opnemen. Je moet vezels zo veel mogelijk vermijden. 6. Hoeveel liter water moet uw kind gemiddeld per dag drinken? A. 1,0-1,5 liter B. 1,5-2,0 liter C. 2,0-2,5 liter 7. Hieronder staan drie stellingen. Deze stellingen gaan over ontbijten en één van deze stellingen is juist. Kunt u aangegeven welke stelling juist is? A. Iedere dag ontbijten is belangrijk. Het zet je darmen aan het werk en geeft je energie om de dag te beginnen. B. Ontbijten is belangrijk, maar je kunt het ontbijt best een keer overslaan als je vroeg naar school moet. In de kleine pauze kan je ook iets eten. C. Je kunt ontbijt overslaan en dan een iets uitgebreidere lunch nemen. 8. Welke vitamine komt het meeste voor in fruit? A. Vitamine B B. Vitamine C C. Vitamine D

Juiste antwoorden van de kennistest: 1B, 2A, 3C, 4B, 5B, 6B, 7A, 8C.

80

X

Resultaten kennistest

Na het afnemen van de oriënterende vragenlijst onder 15 leerlingen, is aan elke leerling gevraagd ook een kennistest in te vullen. Alle 15 leerlingen hebben dit gedaan. De kennistest bestond uit 8 vragen. In tabel 44 zijn de resultaten van de kennistest terug te vinden. Aan het eind van de vragenlijsten, welke onder de ouders uitgedeeld zijn tijdens de tienminutengesprekken op het Marcanti College (2-4-2015), zat ook een kennistest. Er zijn 44 vragenlijsten uitgedeeld waarvan 31 vragenlijsten (deels) ingevuld en ingeleverd zijn. Bij 15 van de 31 vragenlijsten zijn de kennisvragen ingevuld. De kennistest bestond uit acht vragen. Zeven van de acht vragen komen exact overeen met de kennisvragen die aan de leerlingen zijn gesteld. De onderwerpen die in de vragenlijst aan bod kwamen:  Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen  Eetmomenten  Macronutriënten  Micronutriënten  Productkennis Aan de ouders is ook een vraag gesteld over mogelijke gevolgen van een ongezond voedingspatroon. In tabel 58 zijn de resultaten van de kennistest terug te vinden. Tabel 58: Resultaten van de kennistest Ouders (n = 15)

Leerlingen (n = 15)

No. Vraag:

Goed Aantal Procent

Fout Aantal Procent

Goed Aantal Procent

1.1

5,0

10,0

Deze vraag kwam niet voor in de kennistest van de leerlingen.

Wat kunnen de gevolgen van ongezonde voeding zijn bij uw kind? 1.2 Deze vraag gaat over vis. Wat denk jij dat waar is? 2. Welk vet is het gezonde vet? 3. Welk van de onderstaande producten bevat de meeste calorieën? 4. Hoeveel stuks fruit per dag wordt aanbevolen voor jongeren? 5. Wat zijn vezels en zijn vezels gezond? 6. Hoeveel liter water moet uw kind gemiddeld per dag drinken? 7. De onderstaande drie stellingen gaan over ontbijten. Welke stelling is juist? 8. Welke vitamine komt het meeste voor in fruit? Gemiddelde Mediaan Gemiddelde (exclusief vraag 1.1 en 1.2) Mediaan (exclusief vraag 1.1 en 1.2)

33%

67%

Fout Aantal Procent

Deze vraag kwam niet voor in de kennistest van de ouders. 4,0 27% 11,0 73% 1,0 7% 14,0 93%

12,0

80%

3,0

20%

2,0 4,0

13% 27%

13,0 11,0

87% 73%

10,0

67%

5,0

33%

5,0

33%

10,0

67%

5,0

33%

10,0

67%

6,0

40%

9,0

60%

7,0

47%

8,0

53%

11,0

73%

4,0

27%

14,0

93%

1,0

7%

14,0

93%

1,0

7%

14,0

93%

1,0

7%

7,0

47%

8,0

53%

7,5 6,0 7,9 7,0

50% 40% 52% 47%

7,5 9,0 7,1 8,0

50% 60% 48% 53%

7,6 6,5 7,0 6,0

51% 43% 47% 40%

7,4 8,5 8,0 9,0

49% 57% 53% 60%

Zoals te zien is in tabel 44, is het verschil tussen het aantal/percentage van goed gegeven antwoorden tussen ouders en leerlingen niet groot. Gemiddeld beantwoordt een leerling 51 % van de vragen goed, bij de ouders is dit 50%. Wanneer vraag 1.1 en 1.2 niet meegenomen worden, beantwoordt een leerlingen gemiddeld 47 % van de antwoorden goed, bij de ouders is dit 52%. 81

XI Adviesrapport In dit adviesrapport worden adviezen gegeven voor het verbeteren van het voedingsbeleid van het Marcanti College. Aan de hand van dit adviesrapport kunnen andere voedingsstudenten een nieuw voedingsbeleid op het Marcanti College implementeren en onderzoeken of het beleid het gewenste effect heeft op het voedingspatroon van de leerlingen. Het einddoel van het project is een uitvoerbaar (meetbaar), geïmplementeerd gezond voedingsbeleid, waarbij de leerlingen van het Marcanti College bewust voor gezonde voeding kiezen. Aan de hand van de resultaten van het literatuuronderzoek, het kantineonderzoek, het onderzoek onder de ouders en het onderzoek onder de leerlingen, zijn deze adviezen opgesteld. Advies 1: Het Marcanti College moet voor “goud” gaan Het aanbod van de kantine van het Marcanti College moet aangepast worden, zodat het aanbod voldoet aan de criteria van De Gezonde Schoolkantine. Vanaf 01-01-2016 gaan de nieuwe richtlijnen in; minimaal 80% van het kantineaanbod moet uit basisproducten bestaan om te voldoen aan het niveau “goud” van De Gezonde Schoolkantine. De aankleding van de kantine moet daarmee in overeenstemming zijn. In de motie Vendrik die in 2009 is aangenomen, heeft de overheid het doel gesteld dat in 2015 alle schoolkantines gezond moeten zijn. Het is tijd dat het Marcanti College ook over gaat op een gezond kantineaanbod. Als de schoolkantine voldoet aan de richtlijnen van De Gezonde Schoolkantine kan de school in aanmerking komen voor een Schoolkantine Schaal. Dit geeft het Marcanti College een beter imago. De Schoolkantine Schaal straalt uit dat de school een veilige leeromgeving is, waar gezonde gewoontes gestimuleerd worden (57). Advies 2: Het kantineaanbod aanpassen Het aanpassen van het kantineaanbod is eenvoudig. Hieronder zijn de punten besproken die aangepast moeten worden. Op de website van de Gezonde Schoolkantine is genoeg inspiratie te vinden voor een lekker en gezond kantineaanbod, inclusief recepten (58).  Dranken: Suikerhoudende dranken vervangen door light frisdranken (< 4 kcal/100 ml), water, magere of halfvolle zuivel en thee. Er kan ook (verse) groeten- en vruchtensap worden verkocht in de kantine.  Belegde broodjes: De belegde broodjes uit het huidige assortiment moeten gezonder gemaakt worden. De belegde broodjes moeten gemaakt worden van bruin of volkoren brood, besmeerd met halvarine en belegd met mager/vetarme vleeswaren of kaas. Er moet gekozen worden om elk belegd broodje te voorzien van groente en/of fruit. Bijvoorbeeld: Een tosti van volkoren brood, besmeerd met halvarine, belegd met één plak 30+ kaas en schijfjes tomaat. Er kan gevarieerd worden met wraps, sandwiches, belegde broodjes, panini’s en tosti’s om het assortiment aantrekkelijk te houden. Van ouder geworden brood kunnen tosti’s gemaakt worden, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden.  Groente en fruit: Groente en fruit moet aan het assortiment van de kantine toegevoegd worden. Denk aan rauwkost salades en snackgroenten zoals tomaat, wortel, komkommer. Gebruik groente die tegen de houdbaarheid lopen voor het maken van soep, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden. Fruit moet ook toegevoegd worden aan het kantineaanbod, denk aan handfruit. Maak het de leerlingen nog gemakkelijker door het verkopen van fruitsalade en fruitspiesjes. Maak van overgebleven fruit smoothies, zo hoeft er geen voedsel weggegooid te worden.  Saus: Saus (tomatenketchup) moet niet meer vrijuit verkrijgbaar zijn. De saus moet verwijderd worden of tegen betaling in kleine zakjes verkocht worden.  Snacks: De ongezonde snacks (zoals het broodje frikandel) moeten uit het kantineassortiment verwijderd worden. Ook de extra’s (koek, snoep, chips, chocolade) die behoren tot het huidige assortiment, moeten verwijderd worden. Dit kan vervangen worden door verschillende soorten gedroogd fruit. Gedroogd fruit mag tot de basisproducten worden berekend. Er kan gekozen worden om tot maximaal 20% aan nietbasisproducten te verkopen. Het advies is het assortiment niet-basisproducten zo klein mogelijk te houden, met producten die per portie maximaal 110 kcal bevatten. Dit assortiment kan bestaan uit bijvoorbeeld extra’s op basis van graan en/of fruit. Deze leveren ook nog voedingsstoffen. Een voorbeeld hiervan is Snelle Jelle Mini (één plak á 18 gram bevat 50 kcal). Andere snacks kunnen zijn Croky Airpops paprika (zakje van 20 gram bevat 80 kcal), Rolo mini (één rol van 16 gram bevat 75 kcal), Slimpie waterijsje (één ijsje bevat 2 kcal), Slimpie lolly (één lolly bevat 20 kcal).

82



Ontbijtgranen: Voeg muesli (met vruchten), Kellogs All Bran, Loops, Brinta en/of havermout toe aan het kantineassortiment. Dit kan in combinatie met magere of halfvolle zuivel en een stuk fruit worden verkocht tegen een aantrekkelijke prijs. Op deze manier wordt het leerlingen gemakkelijker gemaakt om te ontbijten. Uit het schoolprofiel van het Marcanti College opgesteld door de GGD blijkt dat 34,5% van de leerlingen minstens één dag in de week zonder ontbijt naar school gaat.

Advies 3: Openingstijden van de schoolkantine De kantine moet vaker en langer open zijn, zodat de leerlingen onder schooltijd altijd de mogelijkheid hebben eten of drinken in de kantine te kopen. Dit zodat zij niet uitwijken naar een andere plek om eten of drinken kopen. Door de kantine al vroeg in de ochtend te openen, kan de kantine de leerlingen voorzien van een ontbijt tegen een aantrekkelijke prijs (59). Advies 4: Het aanpassen van de kantine De kantine moet een leuke en gezellige plek zijn voor de leerlingen om de pauze in door te brengen. Een voorbeeld is het draaien van muziek in de pauze. De leerlingen moeten betrokken worden bij het aanpassen van de kantine. Het advies is om in ieder geval de toonbank te vergroten en van een (glazen) vitrine te voorzien zodat de producten aantrekkelijk gepresenteerd kunnen worden. De presentatie van de producten is belangrijk. De gezonde producten moeten meer in het zicht gezet worden ten opzichte van de minder gezonde producten. Alles wat in het zicht staat verkoopt beter (59). Naast deze aanpassingen moet er een mogelijkheid komen om te pinnen. Advies 5: Betrek leerlingen bij het kantineaanbod Betrek de leerlingen bij het assortiment door ze te laten meedenken over het kantineaanbod. Laat de leerlingen iedere maand zelf recepten aandragen voor gezonde en lekkere broodjes, wraps, salades et cetera. Het best bedachte gezonde broodje/recept krijgt de naam van de leerling en wordt twee weken lang verkocht in de kantine. Zo wisselt het aanbod en hebben de leerlingen zelf invloed op wat er wordt verkocht (59). Advies 6: Gebruik combinatie acties Het advies is om gebruik te maken van combinatie acties in de kantine. Bijvoorbeeld een gezond belegd broodje, een stuk fruit en een pakje magere/halfvolle zuivel voor een aantrekkelijke (goedkope) prijs. Op de website van het voedingscentrum zijn nog meer acties te vinden die in de kantine gebruikt kunnen worden, zoals het gebruik van een stempelkaart waarbij het vijfde gezonde broodje of product gratis aangeboden wordt door de kantine (59). Advies 7: Het Kantineabonnement Veel leerlingen van het Marcanti College krijgen geld mee van huis om eten en/of drinken van te kopen tijdens schooltijd. De controle van de ouders op wat de leerlingen van dit geld kopen is klein. Wellicht is de kennis van de leerlingen en ouders (nog) niet groot genoeg om bewust voor gezonde producten te kiezen. Geld meegeven aan de leerlingen vormt een bedreiging voor de gezondheid. Uit het onderzoek is gebleken dat de producten die de leerlingen kopen over het algemeen niet gezond zijn. Het advies is het opzetten van een Kantineabonnement. Op vertoon van zo’n abonnement (pasje) kan een leerling elke schooldag een voedselpakketje in de kantine halen. Het voedselpakketje bevat voldoende eten en drinken voor de hele dag. De ouders hoeven op deze manier geen geld meer mee te geven hun kind maar maken maandelijks of jaarlijks een bepaald bedrag over naar de schoolkantine. Zo weten de ouders dat het kind gezond eet. Uit onderzoek is gebleken dat de leerlingen het lastig vinden om (voldoende) eten en/of drinken mee te nemen van huis. Door middel van het Kantineabonnement is dit probleem opgelost. Het idee is gebaseerd op het EU Schoolmelk programma. Leerlingen krijgen tijdens schooltijd schoolmelk aangeboden, wanneer zij een abonnement hebben afgesloten. Dit verhoogt de inname van zuivel (28).

83

Advies 8: De business class inzetten Bij de business class van het Marcanti College wordt extra aandacht besteed aan economische vakken en de ontwikkeling van ondernemerschapskwaliteiten bij de leerlingen. Er wordt projectmatig gewerkt aan het maken en presenteren van bijvoorbeeld een ondernemersplan of het ontwikkelen en op de markt brengen van een product. Het programma van deze business class is flexibel. Het advies is om de business class te koppelen aan de schoolkantine in de vorm van een project. Tijdens dit project moet worden nagedacht over hoe de gezonde producten het beste op “de markt” gebracht kunnen worden. Er moet bekeken worden wat ervoor zorgt dat de leerlingen de gezonde producten kopen. De leerlingen moeten ook uitzoeken hoe en waar het voordeligst de inkopen gedaan kunnen worden. Advies 9: Voedingslessen voor de leerlingen Het advies is het structureel aanbieden van voedingslessen onder schooltijd. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat voedingslessen een positieve bijdragen kunnen leveren aan het voedingspatroon van leerlingen. Er zijn bestaande effectieve interventies en lespakketen te verkrijgen, zoals DoIT en Krachtvoer (35) (37). Maar er kan ook worden gedacht aan het ontwikkelen van nieuwe lessen door andere studenten Voeding en Diëtetiek door middel van bijvoorbeeld een afstudeerproject of een stage. Het doel van de voedingslessen moet zijn dat de leerlingen van het Marcanti College met behulp van de lessen bewust gaan kiezen voor gezonde voeding. Het voordeel van het zelf ontwikkelen van een lespakket is dat het lespakket beter afgestemd kan worden op de doelgroep en zijn omgeving. Advies 10: Kooklessen voor de leerlingen De leerlingen denken dat zij gezonder gaan eten door het regelmatig krijgen van gezonde kooklessen op school. Het Marcanti College beschikt over lokalen waarin het mogelijk is om kookles te geven. Het advies is het structureel aanbieden van kooklessen onder schooltijd. Tijdens projectweken moet ook aandacht besteedt worden aan gezond eten en koken. Laat bijvoorbeeld de leerlingen meedenken over een gezonde maaltijd. Laat ze deze maaltijd maken in een kooklokaal. Aan het einde van de dag kan de maaltijd genuttigd worden met de klas of kunnen de ouders worden uitgenodigd om de maaltijd te komen proeven. Sommige klassen uit de bovenbouw van het Marcanti College krijgen al kookles. Er mag tijdens deze lessen uitsluitend gezond gekookt worden. Daarnaast moet besproken worden waarom de maaltijd gezond is. De gezonde maaltijden die de leerlingen in de les bereid hebben moeten in de kantine worden verkocht. Dit gaat verspilling tegen en zorgt voor een uitgebreider, gevarieerder aanbod in de kantine. Ook zorgt het voor meer betrokkenheid van de leerlingen. Advies 11: Europees Schoolfruit programma Leerlingen van de deelnemende scholen in Nederland kregen voor een aantal weken gratis fruit uitgedeeld onder schooltijd. De resultaten van dit project zijn positief. Er wordt een stijging gezien van de consumptie van fruit na het invoeren van dit programma. Het advies is om deel te nemen aan dit programma. Het aanmelden kan via de website (39). Slechts een aantal scholen worden geselecteerd om mee te doen aan het programma. Om geselecteerd te worden moet de school voldoen aan een aantal voorwaarden, waaronder het aanbieden van educatief materiaal om de consumptie van groente en fruit bij de leerlingen te stimuleren. Wanneer het Marcanti College niet geselecteerd wordt om deel te nemen aan het programma, is het advies te onderzoeken of er zelfstandig eenzelfde soort project opgezet kan worden. Dit bijvoorbeeld met behulp van groente- en fruitgroothandels in de buurt van het Marcanti College. Dit zou eventueel een project kunnen zijn voor de business class van het Marcanti College, in samenwerking met een afstudeerproject van studenten Voeding en Diëtetiek. Advies 12: Voorlichting voor ouders over gezonde voeding Het advies is om voorlichting over voeding aan ouders te geven, uit onderzoek is gebleken dat ouders hiervoor openstaan. Het doel van deze voorlichting is de kennis van de ouders over gezonde voeding te vergroten. Hierdoor zijn zij beter in staat hun kind te informeren over gezonde voeding en zijn zij beter in staat een goed voorbeeld te geven aan hun kind. Zowel de algemene kennis als de productkennis van de ouders moet vergroot worden. Het is belangrijk dat de voorlichting past bij de cultuur van de ouders en leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat de ouders graag willen leren gezond te koken. Het advies is om naast een voorlichting ook een kookpracticum te organiseren voor de ouders. Studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek kunnen als stage of afstudeeropdracht de voorlichting en het kookpracticum ontwikkelen en organiseren. 84

Advies 13: Het programma ‘Voor je het weet zijn ze groOt’ Uit onderzoek blijkt dat veel ouders graag meer willen doen om hun kind gezonder te laten eten. Veel van deze ouders weet alleen niet wat zij kunnen doen om hun kind gezonder te laten eten. Het stimuleren van het kind en de communicatie met het kind is vaak moeilijk. Het advies is het programma ‘Voor je het weet zijn ze groOt’ te organiseren voor de ouders van de leerlingen uit de eerste klas. Het programma is voor ouders met kinderen

twee t/m twaalf jaar (en eigenlijk ontwikkeld voor de basisschool). Omdat het programma inspeelt op de ouderparticipatie en het programma tevens geschikt is voor ouders die de Nederlandse taal in mindere mate beheersen, wordt dit programma geadviseerd. De ouders krijgen informatie over hun rol bij het voeding- en beweeggedrag van hun kind (40).

Advies 14: Communiceer de plannen Het advies is om zo snel mogelijk aan iedereen te laten weten dat er plannen zijn voor het invoeren van De Gezonde Schoolkantine en dat de regels betreffende voeding veranderen. Hierdoor kan er wellicht extra steun of hulp komen en is iedereen op de hoogte van wat komen gaat (60). Wanneer de regels van het nieuwe voedingsbeleid in gaan, moeten deze zichtbaar zijn voor de leerlingen, ouders en docenten. Het advies is om de regels op te hangen in de kantine, de regels op de website van het Marcanti College te plaatsen en in de digitale schoolkrant een artikel te schrijven met daarin de regels. Hiermee worden de regels voor iedereen inzichtelijk en is het voor de docenten gemakkelijker de leerlingen hierop aan te spreken (61). Stuur alle ouders aan het begin van het schooljaar een lijst met daarop het kantineaanbod en geef daarbij aan waarom juist voor die producten gekozen is. Advies 15: Gebruik een rolmodel en een werkgroep Het advies is om een rolmodel te gebruiken bij het tot stand brengen van dit gezonde voeding project. Een voor de leerlingen bekende acteur, zanger(es) en/of sporter moet gevraagd worden het project betreft gezonde voeding op school te komen promoten (62). Het advies is om een werkgroep van leerlingen op te stellen die intensief betrokken worden bij het project betreft gezonde voeding. Deze leerlingen moeten totaal verschillend zijn en uit verschillende klassen en leerjaren komen. Zij dragen en verspreiden het idee betreft gezond eten. Dit alles met als doel van gezond eten de norm te maken. Uit een presentatie Invloed van school op eetgedrag, blijkt dat wie effectief invloed wil uitoefenen op het gedrag van leerlingen durft te groeperen en betrekt leerlingen uit elke groep (63). Advies 16: Maak gebruik van posters Het ophangen van (reclame)posters in de kantine met daarop gezonde producten, stimuleert de verkoop hiervan (59). Het advies is om daarnaast ook posters op te hangen die de norm van de leerlingen ten opzichte van voeding veranderd. Welke posters hiervoor gebruikt kunnen worden, moet uitgezocht worden. De communicatie naar verschillende doelgroepen, ouders, leerlingen, docenten et cetera is belangrijk. Het advies is om de communicatie door professionals uit te laten voeren. Hierbij kan gedacht worden aan het inzetten van stagiaires van een communicatie-opleiding voor het uitdragen van alle boodschappen. Advies 17: Afspraken maken met de FEBO Er moeten afspraken met de FEBO gemaakt worden, eventueel met behulp van een tussenpersoon (van de gemeente of politiek o.i.d.). Het mooiste zou zijn als de leerlingen onder schooltijd geen producten van de FEBO meer kunnen/mogen kopen en de FEBO hier actief aan meewerkt. Op de website van het voedingscentrum zijn voorbeeldbrieven te vinden om onder andere de gemeente om hulp te vragen (64). Advies 18: Afspraken met de supermarkt Het schijnt dat er al afspraken zijn met de supermarkten in de buurt van het Marcanti College. Het advies is nog eens met deze supermarkten om tafel te gaan en duidelijk af te spreken dat er geen leerlingen meer naar binnen mogen. De supermarkt moet hier strenger op toe zien.

85

Advies 19: Nieuwe regels, goed communiceren Het advies is duidelijke regels te stellen. Het moet duidelijk zijn dat de leerlingen niet meer naar de FEBO en de supermarkten mogen onder schooltijd. Het moet voor de leerlingen duidelijk zijn wat ze niet mee de school in mogen nemen (energydrank, grote verpakkingen koek, grote zakken chips, eten/drinken van de FEBO etc.). Daarnaast moeten er duidelijke regels worden opgesteld wat er in de kantine verkocht mag worden. Het advies is om te experimenteren met de duur van de pauzes. Er moet gekeken worden of minder leerlingen eten en drinken kopen buiten de schoolkantine wanneer de pauze korter wordt. Er kan worden besloten vaker op een dag, maar minder lang, pauze in te voeren (61). Advies 20: Het project De Schooldiëtist Omdat overgewicht veel voorkomt op het Marcanti College is het advies ook een behandelend programma op te starten. De Schooldiëtist is een project dat op de basisschool wordt uitgevoerd, maar zou eventueel ook voor het voorgezet onderwijs van toepassing kunnen zijn. Een voordeel van een schooldiëtist is dat kinderen met overgewicht behandeld kunnen worden op school, waardoor de drempel om naar de diëtist te gaan mogelijk lager wordt voor de leerlingen. De schooldiëtist kan deze leerlingen op weg helpen naar een gezonder gewicht. Ditzelfde geldt voor leerlingen met ander gewichtsproblemen bijvoorbeeld ondergewicht. Ook kan de diëtist ondersteuning bieden voor kinderen met andere voedingsproblemen zoals allergieën (56). Er wordt gewerkt met jongeren waarvan het voordeel is dat kinderen onder de achttien nog geen eigen risico hoeven te betalen. De diëtist zit in de basisverzekering (2015). Dit betekent dat de kinderen onder de achttien jaar de eerste drie uur bij de diëtist vergoed krijgen vanuit de basisverzekering. Het kost ouders niets om de kinderen naar de diëtist te laten gaan zolang de leerlingen binnen de drie uur per jaar blijven. Advies 21: Een moestuin Om de leerlingen meer te leren over verse groente (kruiden) en fruit is het een leuk idee om een moestuin aan te leggen. Er kan hiervoor een plek worden gezocht in de omgeving van de school, maar er kan ook naar de optie van een daktuin of een Eetbare Wand gekeken worden (65). De (zelf) gekweekte producten kunnen tijdens de kooklessen gebruikt worden en verkocht worden in de kantine.

86

Voeding op het Marcanti College

Recommend Documents