Vlieland project ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan Museum Tromp’s Huys
Water Verft Vijftig jaar Museum Tromp’s Huys op Vlieland
1
2
Vlieland project ter gelegenheid van vijftig jarig bestaan Museum Tromp’s Huys Museum Tromp’s Huys bestaat vijftig jaar in 2010 In 2010 herdenken we dat Museum Tromp’s Huys 50 jaar geleden officieel voor publiek geopend werd. Kenmerkend voor het museum is de kerncollectie die bestaat uit kunstwerken van de zeeschilderes Betzy Akersloot-Berg. Betzy was een leerlinge van Hendrik Willem Mesdag, een van de oprichters van de Haagse School. Ze had drie grote liefdes: de zee, kunst en Vlieland. Onder de titel Water Verft Vijftig jaar Tromp’s Huys op Vlieland, wordt het jubileum gevierd.
Tromp’s Huys een veel langere geschiedenis
In 1575 werd Oost-Vlieland door een Spaanse vloot geheel afgebrand. Daarna is het dorp geheel opnieuw opgebouwd. In 1597 verleenden de Staten van Holland aan Oost-Vlieland zelfstandig bestuursrecht en pas vanaf toen zijn er geschreven documenten beschikbaar met betrekking tot de bebouwing van het dorp.
Het gebouw en de bewoners
Uit het Belastingcohier van de Contributanten inden duysentsten penning, de Schoorsteenregisters, het Verpondingsregister en het Extract authentiq uyt het quohier van het Grote Familiegelt ofte 200ste penning blijkt tot 1628 niets van enige aanzienlijke bebouwing op de plaats van het huidige museum. Vanaf dat jaar komen we de volgende bewoners tegen: Jan Ballinghs, Cornelis Pieters Joosten, Leendert Fouckes en Cornelis Jeronimus Cloutius. Van de eerste drie is bekend dat ze welvarende schippers en reders ter Oostzeevaart waren. Alle vier bekleedden tevens het ambt van burgemeester en schepen.
Commissarissen van de Admiraliteit
Pas in de 18de eeuw werd het gebouw bewoond door opeenvolgende Commissarissen van de Admiraliteit van West-Friesland en het Noorderkwartier en van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ze oefenden hier een functie uit die in de Franse tijd ophield te bestaan.
3
Het echtpaar Akersloot-Berg
Na verschillende eigenaren in de 19de eeuw, vestigden zich hier in 1896 Gooswinus Akersloot en zijn vrouw, de Noorse zeeschilderes Betzy Berg.
Huishoudster Jet Visser
Daar Betzy en Gooswinus geen kinderen hadden en weinig familie, vermaakte het echtpaar de inboedel van Tromp’s Huys aan hun huishoudster Jet Visser. Zo erfde deze na de dood van Gooswinus Akersloot in 1929 alle bezittingen waaronder de inboedel en de schilderijen, tekeningen en etsen. Jet woonde niet in Tromp’s Huys, maar in een huis er tegenover. Pas in 1945 liet Jet Visser bewust bezoekers toe, maar van een echt museum was toen nog geen sprake. Het gebouw en de kunstverzameling dreigden door verwaarlozing ten onder te gaan en toen zij in 1955 overleed, besloot het gemeentebestuur van Vlieland het pand en de inboedel aan te kopen om verder verval te voorkomen.
Heropening op 15 juni 1960
Met behulp van subsidies van het Rijk, de provincie Friesland en particuliere instellingen kon het gebouw gerestaureerd worden en een deel van de schilderijen hersteld. De restauratie van het gebouw geschiedde door de architect A. Baart, de herinrichting van het gebouw 4
onder leiding van dr. A. Wassenbergh, destijds directeur van het Fries Museum te Leeuwarden. Op 15 juni 1960 om 12.00 uur werd het museum officieel door burgemeester A. Anker geopend. Dit jaar, in 2010 is het vijftig jaar geleden dat deze gebeurtenis plaatsvond. Dit willen wij op een feestelijke manier herdenken.
Wie was Betzy Akersloot-Berg?
Van origine was zij Noorse. Ze werd op 16 december 1850 geboren op een boerderij in Aurskog, een plaats 60 kilometer ten oosten van Oslo. Het gezin waarin ze opgroeide – vier zussen en een broer –, was een boerenfamilie die behoorde tot de betere kringen. Toch verkeerde het gezin regelmatig in financiële problemen. Alle kinderen kregen een opleiding: haar zus Olga studeerde letteren, Helga kreeg zanglessen, haar broer Bredo werd arts. Het is niet bekend wat haar zus Caroline voor opleiding heeft gevolgd. Betzy zelf volgde een verpleegstersopleiding en nam bovendien teken- en schilderlessen. Betzy ging bij de Samen werken, ver in het hoge noorden van Noorwegen. Daar bleef ze ongeveer vijf jaar. Dit zal niet altijd gemakkelijk zijn geweest. Vaak ging ze in haar eentje op ski’s van de ene Samische nederzetting naar de andere om te helpen daar waar nodig was. Omstreeks 1875 verhuisde Betzy naar Oslo waar ze begon te schilderen. Ze nam lessen aan de Koninklijke Tekenschool, en vervolgde haar lessen bij verschillende kunstenaars. Het is niet helemaal duidelijk wie dit financierde, mogelijk heeft Betzy haar werk regelmatig te koop aangeboden. In 1881 vertrok ze naar München, waar ze een aantal jaren in de leer ging bij haar landgenoot Otto Sinding wiens Noord-Noorse kustlandschappen het hoogtepunt van zijn werk vormen. Daar zou ze tevens in contact zijn gebracht met Hendrik Willem Mesdag. Dit zou vergaande gevolgen hebben: ze vertrok in 1885 naar Den Haag om bij Mesdag in de leer te gaan. Mesdag was een van de belangrijkste schilders van de Haagse School. Hij was gespecialiseerd in het schilderen van zeegezichten. Deze schilder is nu het meest bekend van zijn Panorama Mesdag dat hij in 1881 schilderde. Het is zeer waarschijnlijk dat Betzy in 1888 meewerkte aan restauraties van het Panorama. Er ontstond een vriendschap tussen Sientje Mesdag van Houten en Betzy. Mesdag zijn atelier bevond zich in hotel Rauch. Betzy had een enorme wens om in Parijs te studeren. Daarvoor vroeg ze een beurs aan en in 1890 kon ze naar Parijs toegaan, waar ze lessen volgde bij Puvis de Chavannes. Over het algemeen reisde ze heel veel. In de zomer van 1892 vertrok ze naar Noorwegen en ging ze mee op walvisjacht in de Noordelijke IJszee. Als alleenstaande vrouw bevond ze zich in een door mannen gedomineerd milieu.
5
Het voorjaar van 1893 was een hoogtepunt in Betzy haar leven. Ze trouwde met Gooswinus Akersloot, die ze in Den Haag had leren kennen. Hotel Rauch was namelijk eigendom van zijn in 1891 overleden vrouw. Na verkoop van het hotel gingen ze op verschillende adressen in het land wonen, in september 1896 vestigden ze zich in het oudste huis (circa 1575) op Vlieland. Betzy gaf het de naam Tromp’s Huys, naar de zeeheld Cornelis Tromp. Gooswinus ging van zijn gepensioneerde staat genieten en nam een ere baan als vice-honorair consul van Noorwegen en Zweden. Betzy wijdde zich aan de schilderkunst, wat heel bijzonder was, want vrouwen van toen stopten met schilderen zodra ze in het huwelijksbootje stapten. Zelfs vrouwen van gerenommeerde kunstenaars deden dit. Sientje Mesdag van Houten bijvoorbeeld, die als kunstenares veel aanzien genoot, hield in de eerste plaats rekening met haar schilderende man en dacht daarna pas aan haar eigen schilderambities. Ook toen ze op Vlieland woonde, exposeerde ze regelmatig in binnen- en buitenland. Ze was lid van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae, een vrij moderne vereniging. Zodoende deed ze een aantal jaren mee aan de tentoonstellingen die deze vereniging inrichtte in het Stedelijk Museum in Amsterdam. In hetzelfde museum exposeerde ze in 1913 bij de tentoonstelling De Vrouw en in 1922 had ze een solo-expositie in Den Haag bij kunsthandelaar Biessing. Maar ook zou ze geëxposeerd hebben in Praag. Zoals gezegd reisde Betzy enorm veel, ieder jaar ging ze naar Noorwegen. Ook reisde ze heel vaak alleen, dus zonder het gezelschap van haar man. Aan het begin van de 20ste eeuw was dit voor vrouwen ´not-done´, maar Betzy ging bijvoorbeeld zonder echtgenoot onder andere naar Parijs, Brussel, Stockholm, Bretagne en Rome. In haar tijd was Betzy natuurlijk een uitzonderlijke en excentrieke vrouw en zeker een hardwerkende beroepskunstenaar. Zij was in de eerste plaats zeeschilderes en zo afficheerde zij zichzelf ook. Dit onderwerp was overigens alleen voorbehouden aan mannen. Museum Tromp´s Huys mag zich gelukkig prijzen met het feit dat deze bijzondere vrouw op Vlieland heeft gewoond en een groot deel van haar collectie zich in het museum bevindt. Ook is in het museum nog heel goed te zien hoe zij daar met haar man geleefd heeft, twee kamers zijn ingericht in de stijl waarin Betzy ze achterliet bij haar dood in 1922.
6
7
8
Jubileum Museum Tromp’s Huys Vlieland Onder de titel Water Verft. Vijftig jaar Museum Tromp’s Huys op Vlieland, zullen de volgende projecten worden georganiseerd waarbij voorop staat dat ze een groot publiek moeten aanspreken: 1. Logo Betzy 2. Tentoonstelling Hendrik, Sientje en Betzy in Tromp’s Huys 3. Een vleugje Vlieland, lege lijsten in de natuur met bijbehorend natuurboekje 4. Vijf eeuwen zee, strand en duin in de Nederlandse Kunst, reproducties van schilderijen over geheel Vlieland binnen (in gebouwen waar bezoekers kunnen binnenkomen van horeca tot de boot) 5. Betzy’s kookboek samengesteld uit Vlielander oude en nieuwe recepten en producten 6. Bierviltjes en vlaggen 7. Toneelstuk De romance van Betzy en Gooswinus
1. Logo
Water Verft
Het logo is herkenbaar en komt in alle uitingen voor, het is het gehele jaar zichtbaar. Naast het logo op flyers posters, boekjes etc. kan het logo op vlaggen, en b.v. bierviltjes.
Vijftig jaar Museum Tromp’s Huys op Vlieland
9
2. Tentoonstelling Tentoonstelling Hendrik, Sientje en Betzy Periode: april t/m november 2010
Tentoonstelling
De tentoonstelling wil de invloed van de zeeschilder Henrik Willem Mesdag op zijn leerling Betzy Akersloot-Berg laten zien. Deze invloed wordt aan de hand van circa vijfentwintig schilderijen van Mesdag en Akersloot aangetoond voor het publiek. Verder zal ook aandacht aan Sientje Mesdag-Van Houten worden geschonken. Deze schilderde immers het charmante portret van Betzy en was met haar bevriend. In totaal zal de tentoonstelling circa dertig schilderijen tonen. Naast schilderijen zijn ook persoonlijke voorwerpen te zien zijn die aan de ene kant samenhangen met hun werk als kunstenaars en aan de andere kant ook meer inzicht in hun privé-leven en vriendschap geven door middel van brieven en foto’s. Publicatie
Beide Musea nemen zich voor een publicatie bij de tentoonstelling te laten verschijnen. Hoewel deze publicatie een kunsthistorisch verantwoorde weerslag zal zijn van onderzoek en tentoonstelling, is het de bedoeling om dit boek voor een groot publiek toegankelijk te laten zijn dat zich zal uiten in een vrolijke vormgeving en prijs (onder 15 euro).
Samenwerking Museum Tromp’s Huys en Museum Mesdag
Beide musea hebben het voornemen om de tentoonstelling behalve in Museum Tromp’s Huys ook te tonen in Museum Mesdag in Den Haag. De tentoonstelling zal worden samengesteld door de conservatoren van de beide musea. Voor het Tromp’s Huys is dat Marian Douma, voor Museum Mesdag is dat Maartje de Haan. Beide musea werken nauw samen. Niet alleen voor het onderzoek, selectie, organisatie van de tentoonstelling maar ook op het gebied van PR en Voorlichting en sponsoring. Het is een echt gezamenlijke inspanning. Museum Tromp’s Huys is penvoerder voor het eigen jubileumjaar.
10
■ Pers
De persadressen van beide musea worden ter beschikking gesteld en gezamenlijk met het comité en Marian en Maartje wordt gekeken hoe het jaar weg te zetten in de pers met editorials en speciale aanbiedingen en arrangementen in lifestyle magazines, opinie-, week, en kunstbladen. hierbij wordt uitgegaan van free publicity.
■ Educatie
Nog verder in te vullen maar gedacht kan worden aan schilderlessen ism lokale kunstenaar/kunstenares tegen betaling door deelnemers met vakantie, in het spoor van Betzy. 11
12
3. Natuurproject Betzy’s Botanica Het natuurproject bestaat uit: ■ Lijsten Door de ogen van Betzy
De kunstenares Betzy Akersloot-Berg was zeer onder de indruk van de prachtige natuur van Vlieland. Ze zwierf regelmatig over het eiland om op verschillende plekken te tekenen en te schilderen. In haar spoor zijn een aantal onbewerkte houten lege lijsten op palen bevestigd in het landschap gedurende het hele jaar 2010. De lijsten zullen verweren in de tijd. De bedoeling van de lijsten is de beschouwer extra goed naar het bijzondere landschap van het eiland te laten kijken en extra aandacht te vestigen op sommige bijzondere plekken en de unieke flora. De lijsten moeten zichtbaar zijn maar niet extra opvallen. De maat zou niet groter moeten zijn dan 80 x 120 cm. De lijsten hebben wel allen verschillende maten. Zo kan de bezoeker een beetje door de ogen van de kunstenares Betzy Akersloot het eiland waarnemen. Staatbosbeheer zou behalve vergunning ook de vervaardiging en plaatsing mogelijk op zich kunnen nemen en zij bepalen ook de hoeveelheid lijsten. Staatsbosbeheer heeft aangegeven deze posten te willen sponsoren.
■ Het natuurboekje
13
Het boekje, dat door het formaat makkelijk is mee te nemen voor de wandelaar, bevat korte informatie over de bijzondere flora op en rond het eiland. De informatie is correct, maar makkelijk toegankelijk voor een groot publiek. Het boekje is vrolijk en klassiek vormgegeven met het eiland op de achtergrond, de plaats waar het desbetreffende dier of plant gezien kan worden, een ouderwets plaatje (botanische tekening) en een of twee foto’s. Formaat en pagina’s: 21 x 14 cm, 52 pagina’s. (4 pagina’s intro, colofon etc. en 48 pagina’s met afbeeldingen). Oplage: 5.000 / 10.000. Het boekje kan vanwege de te verwachten lage verkoopprijs eenvoudig worden doorberekend aan huurders van hotelkamers, huisjes en tenten of bij de verhuur van fietsen die bij het huren dit boekje automatisch meekrijgen (d.w.z. mee- kopen in de iets verhoogde huurprijs) en kan zo zeer rendabel en zelfs winstgevend zijn. Het boekje kan lang meegaan en ook in de boekhandel en bij de vvv en andere verkooppunten op het eiland worden verkocht. Ook kan het een goede PR opleveren wanneer het onderdeel uitmaakt van het welkomstpakket van de Gemeente Vlieland en/of wordt meegestuurd bij de aanvraag van een Vlielands informatie-pakket. Verdere verkooppunten naast de reguliere boekhandels kunnen zijn: natuurverenigingen, wandelbladen, de anwb, etc.
■ Reproducties van Botanische tekeningen op panelen voor
Natuurcentrum De Noordwester. De botanische tekeningen die voor het boekje zijn gebruikt worden vergroot en op panelen tentoongesteld bij Natuurcentrum De Noordwester.
14
4. Kunstreproducties De kunstreproducties van Nederlandse strand- en zeegezichten, met goede informatie op luchtige en vrolijke wijze, komen op A3 formaat borden te hangen in de diverse horecagelegenheden en andere openbaar bereikbare pekken in Vlieland, als ook op de boot. Jelle Hellinga heeft een voorbeeld gemaakt hoe deze borden er kunnen uitzien.
15
5. Betzy’s Kookboek met Vlielandse recepten Vlieland kent unieke recepten samengesteld uit producten van het eiland. Marian verzamelde al een behoorlijk aantal recepten - van ouderwets tot modern - van Vlielanders. Het zou aardig zijn deze ‘eigenaren’ van recepten met een foto op te nemen bij het recept. In een van haar brieven geeft Betzy Akersloot een recept voor kruidenazijn. Zij had net als vele Vlielanders een eigen moestuin, een noodzakelijkheid daar het eiland vroeger in de winterperiode twee tot drie maanden geheel geïsoleerd kon zijn van het vaste land. Het zou een goed idee zijn om het boek naar haar te vernoemen: Betzy’s Kookboek, recepten van en door Vlielanders. Het moet een vrolijk kookboek worden met recepten, foto’s, en bijvoorbeeld productinformatie. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de beelden en informatie van het natuurboekje (zie c. Natuurproject) (1 x beeld aanvragen, 2 x gebruiken). Wat nog nodig is, zijn foto’s van Betzy (foto moestuin aanwezig). Met tien tekeningen van Betzy achter het fornuis, op het duin, in de Dorpsstraat, zou Betzy kunnen gaan leven in het kookboek. Illustrator en kunstenaar Nick van Oosten heeft een voorbeeld gemaakt hoe dat er uit zou kunnen gaan zien. Het boekje zal extra aandacht krijgen bij verschillende evenementen zoals een kookwedstrijd. Verder zullen recepten uit Betzy’s kookboek op de menukaart van diverse plaatselijke restaurants worden gezet.
16
17
6. Toneelstuk De romance Betzy en Gooswinus Toneelstuk Betzy en Gooswinus door de plaatselijke toneelvereniging De op Vlieland woonachtige schrijfster Marianne Woestenburg kan een toneelstuk schrijven over het opvallende leven van Betzy Akkersloot-Berg en haar echtgenoot Gooswinus. Het stuk zal 60 tot 90 minuten duren. In het stuk speelt een aantal mensen van het eiland mee. De romance tussen Betzy en Gooswinus staat centraal. De schilderijen, de mensen om hen heen, Mesdag, Sientje, hun respectievelijke vaderlanden, de wereldtentoonstelling (Eiffeltoren), Vlieland, dit zijn elementen die Woestenburg gaat gebruiken. Ze heeft een half jaar nodig om research te doen, het stuk te schrijven en podium klaar te maken inclusief licht en geluidsplan en een decor en kostuumplan maken. De spelregie biedt zij aan om niet te doen.
18
19
20
