Visie RGSP 3. Groenblauw structuurplan regio Rotterdam

Visie RGSP 3 Groenblauw structuurplan regio Rotterdam 2011-2020

5 september 2011

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2 Samenvatting........................................................................................................................................... 4 1 Inleiding ............................................................................................................................................ 8 1.1 Naar een vernieuwd regionaal groenbeleid................................................................................ 8 1.2 Waarom een actualisatie? .......................................................................................................... 8 1.3 Aanbevelingen uit de evaluatie van 2009................................................................................... 9 1.4 Werkwijze ................................................................................................................................... 9 1.5 Status van dit nieuwe regionaal groenstructuurplan .................................................................. 9 1.6 Plangebied................................................................................................................................ 10 1.7 Leeswijzer................................................................................................................................. 11 Deel 1: De visie ..................................................................................................................................... 12 2 Ambities en uitgangspunten nieuw regionaal groenbeleid............................................................. 13 2.1 Ambities .................................................................................................................................... 13 2.2 Uitgangspunten ........................................................................................................................ 13 3 Groenblauwe beleidsopgaven........................................................................................................ 14 3.1 Landschappen onderdeel identiteit metropoolregio ................................................................. 14 3.1.1. Bereikbaar en beleefbaar landschap ............................................................................... 14 3.1.2. Meer samenhang tussen landschappen.......................................................................... 15 3.1.3. Bekend en bemind landschap ......................................................................................... 15 3.1.4. Conclusies ....................................................................................................................... 15 3.2 Cultuurhistorie als identiteitsdrager .......................................................................................... 16 3.2.1. Lagenbenadering............................................................................................................. 16 3.2.2. Kernkwaliteiten cultuurhistorie per deelgebied ................................................................ 17 3.2.3. Conclusies ....................................................................................................................... 20 3.3 Het vrijetijdslandschap.............................................................................................................. 20 3.3.1. Tekort aan recreatiemogelijkheden ................................................................................. 20 3.3.2. Een vraaggerichte benadering betekent meer onderscheid tussen de gebieden ........... 21 3.3.3. Aantrekkelijke stad-landverbindingen.............................................................................. 21 3.3.4. Conclusies ....................................................................................................................... 22 3.4 Natuur als beeldmerk ............................................................................................................... 22 3.4.1. Realiseren van een goed functionerend netwerk ............................................................ 22 3.4.2. Ecologische verbindingszones ........................................................................................ 23 3.4.3. Doelsoorten bij inrichting en beheer ................................................................................ 23 3.4.4. Conclusies ....................................................................................................................... 26 3.5 Herwaardering van de landbouw in de stedelijke regio............................................................ 26 3.5.1. Kenmerken van de grondgebonden landbouw in en nabij de regio Rotterdam .............. 26 3.5.2. Toekomstperspectief volgens de Agenda Landbouw...................................................... 27 3.5.3. Mogelijkheden om stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer te stimuleren ................. 27 3.5.4. Conclusies ....................................................................................................................... 28 3.6 Water en klimaat mede sturend ............................................................................................... 28 3.6.1. Regionale Klimaatagenda................................................................................................ 29 3.6.2. De wateropgave............................................................................................................... 29 3.6.3. Hittestress ........................................................................................................................ 30 3.6.4. Robuuster watersysteem op lange termijn ...................................................................... 30 3.6.5. Conclusies ....................................................................................................................... 31 4 Planologisch kader ......................................................................................................................... 32 4.1 Rijksbeleid ................................................................................................................................ 32 4.1.1. Structuurvisie Randstad 2040.......................................................................................... 32 4.1.2. Nieuwe prioriteiten kabinet Rutte: Structuurvisie Ruimte en Infrastructuur en nieuw natuurbeleid.................................................................................................................................... 32 4.2 Provinciaal ruimtelijk beleid (Provinciale Structuurvisie) .......................................................... 33 4.2.1. Zuidvleugel Groenstructuur ............................................................................................. 33 4.2.2. Windenergie..................................................................................................................... 34 4.3 Regionaal Strategische Agenda van de stadsregio Rotterdam ............................................... 35 5 Groenblauwe visie.......................................................................................................................... 36 5.1 Duin/kustlandschap (incl. landgoederen) ................................................................................. 37 5.2 Veenweidelandschap ............................................................................................................... 37

2

5.3 Zeekleilandschap...................................................................................................................... 38 5.4 Droogmakerijlandschap............................................................................................................ 38 5.5 Bebouwd gebied (woon en werkgebieden, haventerreinen en grote glastuinbouwgebieden): 39 5.6 Robuuste groenblauw zones (parkbossen langs hoofdwaterloop) .......................................... 39 5.7 Natuurgebieden langs getijdenrivier......................................................................................... 40 5.8 Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden / parkbos-karakter........................................... 40 5.9 Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden/ weidekarakter ................................................ 40 5.10 Natuurontwikkeling langs kreken ......................................................................................... 41 5.11 Binnenstedelijke groengebieden.......................................................................................... 41 5.12 Waternetwerk ....................................................................................................................... 41 5.13 Accent stadslandbouw ......................................................................................................... 42 5.14 Accent havennatuur ............................................................................................................. 42 5.15 Ecologische verbindingszones............................................................................................. 42 5.16 Recreatieve routes (hoofdstructuur, indicatief) .................................................................... 43 5.17 Poorten stad-land, in regio / buiten regio ............................................................................. 43 5.18 Uitzichtpunten, in regio / buiten regio (indicatief) ................................................................. 43 5.19 Bijzondere cultuurhistorische ensembles............................................................................. 43 Bijlagen .................................................................................................................................................. 44 Bijlage 1: Achtergrondrapport cultuurhistorie..................................................................................... 45 Bijlage 2: Conclusies Consumentengedrag bij buitenrecreatie ......................................................... 54 Bijlage 3: Achtergrondrapport Landbouw .......................................................................................... 62 Agrarisch en particulier natuurbeheer ............................................................................................ 63 Stadslandbouw............................................................................................................................... 64 Bijlage 5: Gebiedsprofielen ................................................................................................................ 66

Verwijderd: 44 Verwijderd: 71 Verwijderd: 45 Verwijderd: 72 Verwijderd: 54 Verwijderd: 81

Kaarten Afbeelding 1: Plangebied, studiegebied en gebiedsprocessen............................................................. 11 Afbeelding 2: landschappen in en rond regio Rotterdam ...................................................................... 14 Afbeelding 3: Topgebieden cultureel erfgoed in Zuid-Holland .............................................................. 16 Afbeelding 4: Cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam (ook in groot formaat als losse bijlage)17 Afbeelding 5: Agenda Landbouw: typering landbouwgebieden ............................................................ 27

Verwijderd: 62 Verwijderd: 89 Verwijderd: 63 Verwijderd: 90 Verwijderd: 64

Afbeelding 7: Beschermde landschappen in en rond regio Rotterdam................................................. 32 Afbeelding 8: Uitsnede plaatsingsvisie Nota Wervelender.................................................................... 34 Afbeelding 9: Groen in de Regionaal Strategische Agenda.................................................................. 35 Afbeelding 10: Visie groenblauw raamwerk (ook in groot formaat als losse bijlage) ............................ 36

3

Verwijderd: 91 Verwijderd: 66 Verwijderd: 93

Samenvatting In 2009 is een evaluatie van het Regionale Groenblauwe Structuurplan 2 (RGSP2) uit 2005 uitgevoerd. Naar aanleiding daarvan is besloten om het RGSP2 te herijken. Deze is in opdracht van de Stadsregio en de provincie Zuid-Holland uitgevoerd. De oorspronkelijke planning was dat de herijking nog voor de provinciale verkiezingen van 2 maart 2011 zou worden vastgesteld, mede vanwege de samenhang tussen deze herijking en de zogenaamde Mid Term Review van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Het regeerakkoord, met grote bezuinigingen op het ILG, heeft ertoe geleid dat het niet mogelijk was om een onderbouwd uitvoeringsprogramma voor te leggen voor besluitvorming. Daarom is besloten om voor de Statenverkiezingen alleen de aangepaste visie, in de vorm van een Koersdocument RGSP3 voor te leggen aan het DB van de Stadsregio Rotterdam en GS van Zuid-Holland. Op 16 februari 2011 heeft het Dagelijks Bestuur van de Stadsregio het Koersdocument RGSP3 vastgesteld. Op 22 februari 2011 heeft het college van GS kennis genomen van het Koersdocument RGSP3. In het voorliggende document is het Koersdocument uitgewerkt tot een compleet beleidsplan voor de groenstructuur van de regio Rotterdam. Helaas is het in dit stadium, door het uitblijven van een akkoord tussen de provincies en het Rijk over het ILG, nog steeds niet mogelijk om het uitvoeringsprogramma voor dit RGSP3 vast te stellen. De verwachting is dat er pas begin 2012 voldoende duidelijkheid is over de provinciale en Rijksfinanciering om een compleet beeld te kunnen geven. Wel legt de Stadsregio nu de prioriteiten voor de groenprojecten vast, die bijdragen aan het realiseren van de gewenste structuur. Hoofdopgave De herijking van het RGSP2 heeft door de financiële situatie een veel ingrijpender karakter gekregen dan oorspronkelijk voorzien was. De hoofdopgave voor de provincie en de stadsregio blijft echter staan: een samenhangende, robuuste, groenblauwe structuur voor recreatie en natuur realiseren in de regio Rotterdam. Maar in dit nieuwe regionale groenstructuurplan is een cruciale omslag vastgelegd in de manier waarop invulling wordt gegeven aan deze opgave. In plaats van te handelen vanuit het perspectief dat er nog veel extra hectares groen aangelegd moeten worden, is er nu een handelingsperspectief waarbij de overheden vooral werken aan het aanleggen van verbindingen en het beter beleefbaar maken van het landschap. Dit past ook bij de ambities van de in december 2010 vastgestelde Regionale Strategische Agenda (RSA) van de Stadsregio Rotterdam en de Provinciale Structuurvisie (PSV). In beide documenten is opgenomen dat de recreatieve waarde van het landschap versterkt moet worden door verbetering van de fietsverbindingen en versterking van het waternetwerk. Daarnaast is in de RSA en de PSV een belangrijke opgave voor de landbouw opgenomen, namelijk het vitaal houden van de grondgebonden landbouw door stimulering van stadslandbouw en andere vormen van verbreding. Ambities en uitgangspunten Voortbouwend op de visie van het RGSP2 uit 2005, de Provinciale Structuurvisie en de RSA zijn de centrale ambities van dit nieuwe regionale groenstructuurplan, RGSP 3: ƒ aantrekkelijke metropolitane landschappen te realiseren voor recreatief (mede-)gebruik door inwoners stedelijke gebieden en de bewoners van het landelijke gebied; ƒ een robuust groenblauw raamwerk, met de rivieren en overige hoofdwatergangen als belangrijkste dragers, tot stand te brengen voor een duurzame ecologische ontwikkeling van de regio; ƒ verbindingen te herstellen tussen stad en land (zowel vanuit economisch, sociaal, recreatief als cultureel perspectief); ƒ het bieden van ruimte om het economische draagvlak van de landelijke gebieden in de regio te versterken; ƒ initiatieven van onderop, die de kwaliteit van het landschap verbeteren, bij elkaar te brengen en uitvoering hiervan te stimuleren. De Stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hanteren daarbij als uitgangspunten dat: ƒ er wordt voortgebouwd op de hoofdlijnen van de visie uit het RGSP2, zoals dat in 2005 is vastgesteld; ƒ er een strenge planologische bescherming tegen verstedelijking nodig blijft voor het behoud van de waardevolle landschappen;

4

ƒ ƒ ƒ ƒ

een vitale grondgebonden landbouw essentieel is voor behoud van de openheid van de karakteristieke landschappen in de regio; de landschappelijke kwaliteiten versterkt wordt door cultuurhistorisch waardevolle structuren te herstellen en de historische elementen een nieuwe invulling te geven voor recreatie en natuurontwikkeling; bij de planning en uitvoering van projecten in het landelijk gebied de nadruk gelegd wordt op het realiseren van landschappelijke, ecologische en recreatieve verbindingen in plaats van een focus op het aanleggen van vlakdekkende groengebieden; de toegankelijkheid van het landschap vanuit de steden aanmerkelijk verbeterd wordt.

Inhoudelijke verdieping De herijking is concreet uitgevoerd door een inhoudelijke verdieping op thema’s die sinds de vaststelling van het RGSP2 in 2005 meer relevantie of een andere beleidsmatige inhoud hebben gekregen: identiteit, cultuurhistorie, ecologie, (stads)landbouw, klimaat, nieuwe financieringsarrangementen. Daarnaast is het thema recreatie, dat in het RGSP2 al een centrale positie had, op onderdelen geactualiseerd. De conclusies uit de genoemde thema’s zijn opgenomen in deel 1 van dit document dat eindigt met de (aangepaste) visie op de gewenste groenblauwe structuur van de regio Rotterdam. Uit het thema identiteit van de regio komen de volgende conclusies: ƒ De verbindingen tussen stad en land moeten in fysieke, sociale, economische en culturele zin verbeterd worden; ƒ De onderlinge samenhang tussen de (onderdelen van de) landschappen en de stedelijke groengebieden kan aanmerkelijk verbeterd worden door de versnippering en verrommeling te verminderen; ƒ In de communicatie over de regio zouden de groene, landschappelijke, kwaliteiten meer benadrukt moeten worden. Uit het thema cultuurhistorie komen de volgende conclusies: ƒ Bij gebiedsontwikkelingen, aanleg van infrastructuur en andere fysieke ingrepen in de landschappen van de regio moet meer rekening gehouden worden met de cultuurhistorische structuren en waardevolle historische elementen; ƒ Bij ruimtelijke ontwikkelingen dienen de kernkwaliteiten van de verschillende landschappen centraal te staan waarbij contrasten en verschillen in ruimtelijke beleving versterkt worden; ƒ Lijnvormige cultuurhistorische structuren zoals voormalige spoortracés, dijken, linten, vaarten en kreken kunnen nieuwe betekenis krijgen als dragers voor stad-landroutes; ƒ Vergroting van de beleefbaarheid van de karakteristieke open landschappen, havens en de rivieren rond Rotterdam is gewenst om de trots op de regio te versterken. Uit het thema recreatie komen de volgende conclusies: ƒ In bestaande recreatiegebieden en in de ontwikkeling van nieuwe groengebieden is een kwaliteitsslag gewenst om te kunnen voldoen aan de huidige wensen van de recreant; ƒ Bij de planning en inrichting van nieuwe voorzieningen dient meer rekening gehouden te worden met de verschillende schaalniveaus waarop de recreant (met een verschillende actieradius, tijdsbesteding en reisbereidheid) de groengebieden in de omgeving gebruikt; ƒ Het voorzieningenniveau van het regionale groen moet veel specifieker rekening houden met verschillende gebruikers. Er zijn specifieke voorzieningen nodig voor natuurliefhebbers, maar ook voor de actieve buitensporter en goede horecavoorzieningen voor de gezelligheidszoekers, ƒ Meer aantrekkelijke routes vanuit de stedelijke gebieden naar het omringende landschap zijn nodig voor de fietsers en wandelaars; ƒ De communicatie over recreatiemogelijkheden dient eenduidiger plaats te vinden en meer in samenhang. Extra publiciteit is nodig om de bijzondere, verder weg gelegen, gebieden onder de aandacht te brengen; ƒ De ontwikkeling van bestemmingen, zogenaamde poorten, aan de stadsranden is belangrijk om de recreant eenvoudiger zijn weg te laten vinden naar diverse attracties in het landschap. Uit het thema ecologie komen de volgende conclusies: ƒ In de regio Rotterdam komen veel beschermde diersoorten voor die hun biotoop hebben in open weilanden of open akkerland. Hier is grote natuurwinst te boeken door de toepassing van agrarisch natuurbeheer en aangepast beheer van de akker- en weideranden;

5

ƒ ƒ ƒ

Er zijn hoge natuurwaarden gekoppeld aan de dynamiek van de zee en de (getijden-)rivieren. Langs de rivieren levert de aanleg van nieuwe natuurgebieden robuustere natuur op die specifiek is voor deze regio; Bij het realiseren van nieuwe natuurgebieden en ecologische verbindingen is het essentieel om de doelsoorten waarvoor ingericht wordt vast te stellen; Een koppeling van de natuuropgaven met de verbetering van de waterkwaliteit (Kader Richtlijn Water) is m.n. bij natte ecologische verbindingen van belang.

Uit het thema landbouw komen de volgende conclusies: ƒ In de landschappen onder sterke stedelijke invloed kunnen stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer invulling geven aan een deel van de vraag naar recreatie, natuur en andere maatschappelijke diensten; ƒ Verdere uitbouw van agrarisch natuurbeheer en blauwe diensten is wenselijk om de landbouw in gebieden met bestuurlijke en natuurlijke handicaps te behouden; ƒ Overheden kunnen door planologische regels aan te passen en andere condities te creëren stadslandbouw en andere verbredings- en verdiepingsactiviteiten op het agrarische bedrijf bevorderen. Uit het thema klimaat komen de volgende conclusies: ƒ De regio Rotterdam moet meer bekeken worden als een verstedelijkt gebied in de delta van de grote rivieren; ƒ Het is belangrijk om te werken aan een robuuste groenblauwe structuur, waarin natuur, recreatiegebieden, landbouw en water samen een systeem vormen, met een veel minder strikte scheiding tussen de verschillende beleidsdoelen dan op dit moment het geval is; ƒ De samenhang tussen stedelijke en buitenstedelijke groenstructuren kan vergroot worden door bestaande en nieuwe waterlopen en kleinschalige groene verbindingen te versterken; ƒ In de metropolitane landschappen (Hof van Delfland en Deltapoort) kunnen nieuwe groenprojecten de samenhang tussen de verschillende soorten groengebieden (natuur, recreatie, landbouw) versterken; ƒ Voor de lange termijn kunnen landschapsontwikkeling en natuurontwikkeling gekoppeld worden aan ingrepen in het watersysteem (Deltaprogramma). Visie op de groenblauwe hoofdstructuur De groenblauwe hoofdstructuur is samengesteld uit de grote natuur- en recreatiegebieden met de belangrijkste landschappelijke, recreatieve en ecologische verbindingen daartussen. De visie op de groenblauwe hoofdstructuur komt voor het grootste deel overeen met de hoofdstructuur die in het RGSP2 van 2005 was opgenomen. Er zijn echter wel belangrijke accentverschillen. Verdere grootschalige uitbreiding van (vlak-)groenprojecten wordt niet meer nagestreefd, wel versterking van de verbindingen door het aanleggen van ontbrekende schakels en het opheffen van barrières. Een vitale landbouw, met verbredingsactiviteiten, is essentieel voor het behoud van de openheid van de landschappen rond de stad. Overigens zijn het m.n. de provincie Zuid-Holland en de gemeenten die een rol kunnen spelen bij het bevorderen van de vitale landbouw; de Stadsregio Rotterdam heeft hiervoor beperkte instrumenten. Belangrijk onderdeel van de gewenste groenblauwe hoofdstructuur zijn, naast de grote rivieren, de robuuste groenblauwe zones. Die bestaan uit een doorgaande waterloop (rivier, voormalige kreek of kanaal) waarlangs parkbossen en andere recreatiegebieden aangelegd zijn. Deze zones zijn te beschouwen als belangrijke dragers van de ecologische en recreatieve structuur. Ook functioneren ze als groene wiggen die koele lucht naar het warme stedelijke gebied brengen (bestrijding hittestress). Langs de grote rivieren, waar in aansluiting op de bestaande grienden en vloedbossen nog nieuwe natuurgebieden aangelegd worden, ontstaan robuuste groenzones die identiteitsbepalend zijn voor de regio. Gebiedsprofielen In de bijlagen is een document opgenomen met gebiedsprofielen waarin per deelgebied van de regio een overzicht is gegeven van de bestaande en nagestreefde kwaliteiten. Deze gebiedsprofielen zijn een middel om bij ruimtelijke ingrepen te sturen op kwaliteit en de verschillende belangen goed af te wegen. De provincie zal deze gebiedsprofielen betrekken bij de provinciale regioprofielen (uitwerking van de PSV). Uitvoeringsprogramma

6

De huidige financiële situatie leidt tot de noodzaak om sterk te prioriteren in het uitvoeringsprogramma. Dat betekent dat er rigoureus geschrapt moet worden in de lijst van geplande projecten zoals in het RGSP2 nog was voorzien. Ook wordt gekeken naar andere invullingen van projecten die nog wel uitgevoerd gaan worden (minder vlakgroen, meer nadruk op verbindingen) en alternatieve uitvoerings- en financieringsvormen. De prioriteit wordt gelegd bij het realiseren van essentiële schakels in de ecologische en recreatieve verbindingen. Doordat de eigen Investeringsreserve van de stadsregio (19 miljoen euro) relatief in belang is toegenomen bij de bezuinigingen op het ILG, wil de stadsregio in deze situatie meer gaan sturen op de besteding. De stadsregio wil de beschikbare middelen zo optimaal mogelijk inzetten om maximaal rendement voor de inwoners van de regio te bereiken. En de stadsregio wil de stilgevallen uitvoering weer vlottrekken door gerichte investeringen in cruciale projecten van de regiogemeenten. De insteek die voor de opbouw van het uitvoeringsprogramma gekozen wordt, is dat alle investeringen in groenprojecten en andere recreatieve investeringen, inspanningen van de stadsregio in vergroting van de recreatieve waarde van het landschap en acties voor de borging van de groene kwaliteit worden samengevoegd. A. Hogere recreatieve waarde en meer recreatief gebruik van het groen door de inwoners van de regio. Dit geeft ook meer rendement van investeringen die in het verleden zijn gedaan. Samenwerking met recreatieschap en natuurbeheerders staat daarbij centraal. B. Investeringen in aanleg van ontbrekende schakels in de groen- en recreatieve structuur. C. Borging van de kwaliteit van het groen in de toekomst; beheer, planologische bescherming, toekomstbestendige landbouw o.a. via stadslandbouw. De provincie is voor de borging van het groen een belangrijke partner. Onderdeel B van het uitvoeringprogramma is opgebouwd uit een aantal bouwstenen van groepen projecten met verschillende financieringsbronnen en stadia van zekerheid over deze financiering. Over een aantal bouwstenen kan de stadsregio zelf besluiten nemen (waar het de inzet van de Investeringsreserve betreft), maar voor andere bouwstenen ligt de besluitvorming elders. De stadsregio kan wel proberen deze besluiten te beïnvloeden. Voor het toekennen van de eigen middelen uit de Investeringsreserve en de inspanningen om andere financieringsstromen aan te wenden voor groenprojecten geeft de stadsregio prioriteit aan gebieden waar: - de stedelijke druk erg hoog is (door aanleg van infrastructuur en woonwijken) waardoor de kans op verdere versnippering groot is als de overheid niet het initiatief neemt; - er veel potentiële gebruikers in de directe omgeving wonen (waardoor er ook een hoge gebruiksdruk is op bestaande groengebieden); - er nog belangrijke schakels in de recreatieve en ecologische structuur ontbreken (zie schetsen hieronder) terwijl deze structuur essentieel is als verbinding recreatiegebieden en leefgebieden van belangrijke soorten; - er reeds veel geïnvesteerd in de aankoop van gronden en aanleg van eerste delen van de groenstructuur (soms met andere financiering); - er reeds veel (stedelijke) ontwikkelingen in gang zijn gezet die gebaseerd zijn op de uitvoering van groenprojecten; - er sprake is van cofinanciering door anderen dan de stadsregio. Omdat het uitvoeringsprogramma 2011-2020, naar verwachting, leidt tot het schrappen van een aantal in 2005 geplande groengebieden, is aanpassing van de kaart van de PSV waarschijnlijk nodig. Bijna alle groengebieden die in 2005 op de kaart van het RGSP2 waren gezet, zijn namelijk in 2010 planologisch verankerd in de PSV. GS zullen afwegen hoe de PSV hiervoor aangepast wordt. De provincie Zuid-Holland en de Stadsregio Rotterdam willen in ieder geval garanderen dat de betreffende gebieden open blijven. Verstedelijking of verrommeling van deze gebieden moet voorkomen worden, ook als de groenbestemming in de PSV vervalt. Naast aanpassing van de PSVkaart op de nieuwe groenstructuur van de regio is verwerking van dit nieuwe groenstructuurplan in de provinciale Groene Agenda en de provinciale regioprofielen (beiden nadere uitwerkingen van de PSV) gewenst.

7

1 Inleiding 1.1 Naar een vernieuwd regionaal groenbeleid In februari 2005 is door de regioraad van de Stadsregio Rotterdam en Provinciale Staten van ZuidHolland het Regionaal Groenblauw Structuurplan 2 (RGSP2) vastgesteld. Bij de bestuurlijke vaststelling van het RGSP2 is vastgelegd dat na 4 jaren een evaluatie van dit beleidsdocument en het uitvoeringsprogramma zou plaatsvinden. In 2009 heeft deze evaluatie ook daadwerkelijk plaatsgevonden en begin 2010 heeft de Regioraad (inmiddels het Algemeen Bestuur) van de stadsregio de evaluatie vastgesteld. Ook is besloten om samen met de provincie Zuid-Holland een herijking te starten. Vervolgens hebben de stadsregio en de provincie in een intensief proces, met de regiogemeenten en andere betrokkenen, gewerkt aan deze herijking. Dit document legt het resultaat van de herijking van het regionale groenbeleid vast. In 2005 stond versnelling van de uitvoering centraal met een grote nadruk op het realiseren van nieuwe recreatie- en natuurterreinen door een ontwikkelingsgerichte landschapsstrategie. Dit is meestal ingevuld met het aankopen van agrarische gronden die vervolgens zijn heringericht. Hiermee zijn forse geldstromen gemoeid vanuit de rijksoverheid, de provincie, de gemeenten en de terreinbeherende organisaties. Twee programma’s zijn de afgelopen jaren belangrijk geweest om de uitvoering te versnellen: Zuidvleugel Zichtbaar Groener (ZZG) en het provinciale meerjarenprogramma van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Daarnaast heeft specifiek in de Rotterdamse regio het regionale omslagfonds en het Project Mainport Rotterdam (PMR) een belangrijke aanjaagfunctie gehad. Uit het regionale omslagfonds zijn investeringen gedaan in groenprojecten en PMR heeft een apart deelprogramma met 750 ha nieuw aan te leggen groen. De grote bestuurlijke en ambtelijke inzet die met deze programma’s is gepaard gegaan, heeft tot mooie resultaten geleid. Er is ruim 1000 hectare nieuw groen aangelegd en 13 kilometer fietspad.

1.2 Waarom een actualisatie? Maar inmiddels zijn de omstandigheden waaronder regionaal groenbeleid kan worden uitgevoerd drastisch gewijzigd. De bestuurlijke opvattingen en de financiële omstandigheden zijn nu heel anders dan destijds. Bij de evaluatie en de start van de herijking werd het al duidelijk dat er in de regio steeds kritischer werd gekeken naar de realisatie van nieuwe groengebieden. De aanleg van dit zogenaamde ‘vlakgroen’ viel telkens duurder uit dan voorzien was door steeds hogere verwervings- en inrichtingskosten. Ook kwam er steeds meer lokaal verzet tegen grote veranderingen in het landschap. In de hele samenleving is een herwaardering van cultuurhistorie en authentieke landschappen te ervaren. In oktober 2010 is daar bovenop gekomen dat het nieuwe kabinet het Investeringsbudget Landelijk Gebied, dat tot 2013 zou lopen, op onderdelen heeft geschrapt en op andere onderdelen drastisch wil korten. Hierdoor zullen veel van de geplande groenprojecten financieel niet meer haalbaar zijn. Ook zijn er grote inhoudelijke wijzigingen vanuit het Regeerakkoord zoals het schrappen van de Groene Ruggengraat door het Groene Hart en het stopzetten van ontpolderingen (waardoor Deltanatuur stagneert). De stadsregio Rotterdam en de provincie ZuidHolland zullen nu drastische keuzes moeten maken. Daarbij is de centrale vraag welke projecten nog uitgevoerd moeten worden omdat ze essentieel zijn voor de gewenste groenblauwe structuur in de regio. De hoofdopgave voor de het RGSP3 blijft, ondanks de veranderde context, ongewijzigd: een samenhangende, robuuste, groenblauwe structuur voor recreatie en natuur realiseren in de regio Rotterdam. Maar in dit nieuwe regionale groenstructuurplan is een cruciale omslag bij het realiseren van deze opgave vastgelegd. In plaats van te handelen vanuit het perspectief dat er extra hectares groen aangelegd moeten worden, naar het zorgen dat er verbindingen aangelegd worden en het landschap beter beleefbaar wordt. Hierdoor zal m.n. het uitvoeringsprogramma voor de periode 2011-2014 flink van karakter veranderen: sommige projecten die in 2005 geprogrammeerd waren, worden geschrapt of krijgen een andere invulling. Ook komen er andere opgaven bij: het stimuleren van anderen om te investeren in het landschap. De overheid zal minder zelf kunnen investeren en bepalen wat er gebeurt. De stadsregio en de provincie zullen meer de rol op zich nemen van het samenbrengen van initiatieven in de regio.

8

1.3 Aanbevelingen uit de evaluatie van 2009 In de evaluatie is geconcludeerd is dat uitvoeringsstrategie van het RGSP2, waarbij er een sterke focus was op de realisatie van hectaren met een selectief en flexibel programma, goed heeft gewerkt. De kwantitatieve doelen voor de uitvoering zijn in de afgelopen periode voor een belangrijk deel gehaald, maar er is onvoldoende samenhang en identiteit in de regioparken ontstaan. Ook kwaliteit en actualiteit zijn onderbelicht. Daarom zijn in de evaluatie aanbevelingen gedaan voor verbetering van de sturing en samenwerking. Concreet zijn de volgende aanbevelingen gedaan: ƒ Nieuwe afspraken tussen de provincie en de stadsregio over sturing en regie op basis van een risicoanalyse van de projecten die als uitvoeringsgereed aangemerkt zijn; ƒ Zichtbaarheid van de stadsregio bij de partijen die in de regio de groengebieden beheren vergroten (de recreatieschappen en natuurbeschermingsorganisaties); ƒ Uitwerking van de landschappelijke kwaliteit d.m.v. een kader per deelgebied en een verdiepingsslag voor het recreatieve profiel zodat beter aangesloten wordt op de recreatieve vraag; ƒ Versterking van het imago van de regio door en sterkere profilering op de bestaande groenblauwe kwaliteiten, in samenwerking met andere partijen; ƒ Ontwikkeling van een voorstel voor een robuust blauwgroen raamwerk na 2013, dat inspeelt op het Delta-programma en andere (ruimtelijke) ontwikkelingen. Daarbij wordt gezocht naar een breder instrumentarium dan de huidige aanpak van aankoop van grond en inrichting van groengebieden door overheden. Naast ruimte voor private mede-ontwikkeling is ook nadrukkelijk heroverweging van 2e- en 3e-prioriteitsprojecten aan de orde.

1.4 Werkwijze Bij de uitvoering van de herijking de nadruk gelegen op intensieve uitwisseling van informatie tussen de stadsregio, de provincie, de regiogemeenten en de terreinbeheerders. In totaal zijn er 3 gespreksrondes gehouden met deze betrokkenen. Ook hebben gesprekken plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de grote landschappen buiten de regio (Groene Hart, Hoeksche Waard, Krimpener- en Alblasserwaard, Zuidplaspolder). De voortgang is een aantal malen besproken in het portefeuillehoudersoverleg GROM van de Stadsregio Rotterdam. Op basis van de hierbij verkregen informatie is, in combinatie met de gegevens uit de montoringsrapportages en andere bronnen, een risico-analyse van de na 2010 te realiseren projecten gemaakt. Parallel hieraan is, samen met de actoren, een inhoudelijke verdieping gemaakt in 5 sporen: ƒ cultuurhistorie ƒ ecologie ƒ (stads-)landbouw ƒ klimaat ƒ nieuwe financieringsarrangementen Op basis van deze verdieping is een voorstel voor de aangepaste groenblauwe structuur van de regio uitgewerkt. Vervolgens zijn gebiedsprofielen opgesteld: een beknopt overzicht van de relevante aandachtspunten uit de ruimtelijke structuur, het recreatieve streefbeeld en de thema’s van de inhoudelijke verdieping. De gebiedsprofielen zijn voor al bedoeld als hulpmiddel voor ontwerpers en andere betrokkenen om de landschappelijke identiteit beter vorm te geven in de nog te realiseren projecten. Ten slotte zijn, in overleg met de actoren in de regio, de prioriteiten voor het nieuwe uitvoeringsprogramma bepaald.

1.5 Status van dit nieuwe regionaal groenstructuurplan Na de vaststelling van het RGSP2 is het beleidsmatige deel opgenomen in het Ruimtelijk Plan Regio Rotterdam 2020 (RR2020). Het RR2020 was een combinatie van een streekplan en een regionaal structuurplan dat eind 2005 werd vastgesteld. Beide vloeiden voort uit de toenmalige Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) Omdat de groenstructuur van het RGSP2 op de kaart van het RR2020 is getekend waren daarmee de gewenste nieuwe groengebieden planologisch vastgelegd. De provincie en de stadsregio hebben in juni 2006 een samenwerkingsovereenkomst afgesloten over de taakverdeling bij de uitvoering. De juridische basis van het RGSP2 is de gemeenschappelijke regeling, artikel 19.

9

Als gevolg van de invoering van de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening (nWRO) op 1 juli 2008 is de planologische bevoegdheid van de Wgr-plusgebieden (stadsregio’s) vervallen. De Provinciale Structuurvisie (PSV) Zuid-Holland vervangt sinds juli 2010 het RR2020 als planologisch kader. Op de kaart van de Provinciale Structuurvisie zijn, op enkele uitzonderingen na, de geplande groengebieden van het (vroegere) RR2020 en daarmee ook van het RGSP2 overgenomen. De stadsregio Rotterdam heeft er in 2010 voor gekozen om een Regionaal Strategische Agenda (RSA) te maken als regionale opvolger van het RR2020. Hierin staan het perspectief en de strategische opgaven voor de langere termijn (2020) en de uitvoeringsagenda voor de periode 2010-2014. De in december 2010 vastgestelde RSA dient als kader voor de besluitvorming in de regio, maar heeft geen planologische werking. Voor groen staan in algemene bewoordingen de ambities weergegeven. Verder is verwezen naar de herijking van het RGSP2. Het nu voorliggende regionale groenstructuurplan kan, als opvolger van het RGSP2, gezien worden als een nadere beleidsmatige uitwerking van de Regionaal Strategische Agenda en de Provinciale Structuurvisie voor het groen in de regio Rotterdam. Evenmin als het RGSP2 heeft het dus planologische werking. Het nieuwe uitvoeringsprogramma zal, na definitieve besluitvorming, net als in 2005 het geval was, een zelfbindende afspraak worden tussen de regio en de provincie. Maar omdat er in dit uitvoeringsprogramma voor gekozen wordt om niet meer alle geplande groengebieden te realiseren, is nader overleg met de provincie nodig over de planologische verankering op de PSVkaart.

1.6 Plangebied De regio Rotterdam maakt deel uit van de Zuidvleugel van de Randstad. Het functioneren van de regio gaat daarmee over bestuurlijke grenzen heen. Dit geldt zeker bij een visie op de ontwikkeling van een groenblauw raamwerk. Waterstromen, landschappelijke eenheden, ecologische relaties en recreatiebewegingen stoppen nu eenmaal niet bij bestuurlijke grenzen. Dat maakt dat de grensgebieden betrokken zijn in de ruimtelijke analyse en de planvorming. Op de kaarten in dit rapport is de regio zoveel mogelijk in een ruime context geplaatst. Het uitvoeringsprogramma zal zich wel beperken tot het gebied van de stadsregio. Overigens doet dit groenstructuurplan ook concrete voorstellen ten aanzien van de interactie met de haar omringende gebieden. De stadsregio en de provincie zijn daarom actief betrokken bij samenwerkingsverbanden die de regiogrenzen overstijgen, Hof van Delfland en Deltapoort.

10

Afbeelding 1: Plangebied, studiegebied en gebiedsprocessen

1.7 Leeswijzer Deel 1 bevat de visie op de groenblauwe structuur. Hoofdstuk 2 geeft de centrale ambitie en de uitgangspunten weer. Vervolgens geeft hoofdstuk 3 inzicht in de sectorale opgaven die daarvoor leidend zijn. Naast de huidige beleidsinzet geven verschillende ontwikkelingen aanleiding tot nieuwe accenten. Hoofdstuk 4 gaat in op het actuele planologische kader. In hoofdstuk 5 wordt het (aangepaste) groenblauwe raamwerk beschreven. Aangegeven wordt op welke manier de identiteit en aantrekkingskracht van het landschap versterkt kan worden. Dit is vertaald naar profielen per deelgebied, die in een aparte bijlage opgenomen zijn. Deel 2 bevat de prioriteiten voor het uitvoeringsprogramma 2011-2014.

11

Deel 1: De visie

12

2 Ambities en uitgangspunten nieuw regionaal groenbeleid Voor het regionale groenbeleid in de periode 2011-2020 zijn enkele centrale ambities en uitgangspunten geformuleerd.

2.1 Ambities De stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hebben de ambitie om: ƒ Aantrekkelijke metropolitane landschappen te realiseren voor recreatief (mede-)gebruik door inwoners van de stedelijke gebieden en de bewoners van het landelijke gebied; ƒ een robuust groenblauw raamwerk, met de rivieren en overige hoofdwatergangen als belangrijke dragers, tot stand te brengen voor een duurzame ecologische ontwikkeling van de regio; ƒ verbindingen te herstellen tussen stad en land (zowel vanuit economisch, sociaal, recreatief als cultureel perspectief); ƒ het bieden van ruimte om het economische draagvlak van de landelijke gebieden in de regio en daar direct omheen te versterken; ƒ initiatieven van onderop die de kwaliteit van het landschap verbeteren bij elkaar te brengen en uitvoering hiervan te stimuleren.

2.2 Uitgangspunten De stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hanteren daarbij als uitgangspunt dat: ƒ er wordt voortgebouwd op de hoofdlijnen van de visie uit het RGSP2 zoals dat in 2005 is vastgesteld; ƒ er een strenge planologische bescherming tegen verstedelijking blijft voor de waardevolle landschappen; ƒ een vitale grondgebonden landbouw essentieel is voor behoud van de openheid van de karakteristieke landschappen in de regio; ƒ de landschappelijke kwaliteit versterkt wordt door cultuurhistorisch waardevolle structuren te herstellen en een nieuwe invulling te geven voor recreatie en natuurontwikkeling; ƒ bij de planning en uitvoering van projecten in het landelijk gebied de nadruk gelegd wordt het realiseren van landschappelijke, ecologische en recreatieve verbindingen in plaats van te sterk op vlakdekkende groengebieden; ƒ de toegankelijkheid van het landschap vanuit de steden aanmerkelijk verbeterd wordt.

13

3 Groenblauwe beleidsopgaven 3.1 Landschappen onderdeel identiteit metropoolregio De regio’s Rotterdam en Haaglanden, samen de metropoolregio Den Haag-Rotterdam, staan bekend als sterk verstedelijkte gebied. Desalniettemin wordt het stedelijk gebied in de stadsregio Rotterdam omringd door zeer verschillende grote landschappen: de kust, de delta en het veenweidegebied zijn in principe dichtbij. Daarmee heeft de regio een unieke en gevarieerde setting. De landschappen rond de stad zijn in de huidige situatie nog wel teveel losse eilanden die slechte verbindingen met hun omgeving hebben. Ook in sociaaleconomisch en cultureel opzicht functioneren de steden en de landelijke gebieden vrij gescheiden van elkaar. Het zijn verschillende werelden die, ondanks de korte fysieke afstand tot elkaar, weinig met elkaar in contact komen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat voor de economische versterking van metropoolregio’s de kwaliteit van de leefomgeving erg belangrijk is. Voor de positionering van de Rotterdamse regio als aantrekkelijk woongebied is het dus van belang om te blijven investeren in de bereikbaarheid, de samenhang en de kwaliteit van het omringende landschap.

Afbeelding 2: landschappen in en rond regio Rotterdam

3.1.1. Bereikbaar en beleefbaar landschap Er is brede consensus over de noodzaak om de verbindingen tussen stad en land te verbeteren. De Zuidvleugel en het Rijk hebben in de Gebiedsagenda Zuidvleugel/Zuid-Holland aan dit onderwerp hoge prioriteit gegeven. De centrale inzet is om de landschappen onderdeel te maken van de dagelijkse woonomgeving. Begin 2010 hebben het Rijk, de drie Groene Hart-provincies en de vier grote steden het Uitvoeringsagenda Stad-Landverbindingen G4P3 vastgesteld. Hierin zijn concrete voorstellen opgenomen voor verbeteringen in fiets-, wandel-, en vaarroutes vanuit de grote steden naar het landelijk gebied. Basis voor de Uitvoeringsagenda is het regionale fietsnetwerk van de regio Rotterdam. Het historische waternetwerk is een belangrijke drager van recreatieve routes tussen stad en land. Recreatieve poorten kunnen bijdragen aan het beter toegankelijk maken van het landschap. Een poort is een knooppunt van fiets- en wandelroutes naar het landschap met een parkeerplaats, gecombineerd met een halte voor openbaar vervoer, een informatiepunt en mogelijk daghoreca of andere publieksvoorzieningen. Over het algemeen liggen deze poorten in het overgangsgebied van

14

de stad naar het landschap. Hier is vaak een extra kwaliteitsslag nodig om de verrommelde stadsranden aantrekkelijker te maken. In het landelijke gebied zelf is in de afgelopen jaren al veel geïnvesteerd in de aanleg van fiets- en wandelpaden. Om goede samenhangende netwerken aan te bieden aan de recreanten waarbij koppelingen gelegd worden tussen verschillende vervoersvormen zijn nog aanvullende investeringen gewenst. Bijvoorbeeld door betere aansluitingen van fietsroutes op de haltes van de waterbus, de trein en light-rail te maken. Op dit moment ontbreekt het in veel landschappen van de regio aan interessante recreatieve bestemmingen. Voor veel stedelingen is de afwezigheid van een gevarieerd aanbod aan horecagelegenheden (met terras of tuin), speelvoorzieningen voor de kinderen en onderscheidende attracties een reden om de landschappen rond de steden spaarzaam te bezoeken. Het aanbod dient groter en hoogwaardiger te worden. Hierin kunnen agrarische ondernemers een rol nemen door op het boerenerf een theetuin te openen of educatie en streekproducten aan te bieden. Verder liggen er kansen voor bijzondere culturele activiteiten zoals opera in het weiland of locatietoneel in de grienden. Door dit soort activiteiten krijgt het landschap meer recreatieve waarde en dat komt ten goede aan het woon- en werkklimaat van de regio.

3.1.2. Meer samenhang tussen landschappen In ruimtelijk opzicht zijn de landschappen van de regio in losse stukken uit elkaar gevallen door de aanleg van snelwegen en spoorlijnen. Verdere versnippering moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Waar reeds sprake is van versnippering zijn maatregelen gewenst om de netwerken voor de recreatie, natuur, waterhuishouding en het landschap te herstellen. Daarbij moeten veel infrastructurele barrières overwonnen worden. Ook is het noodzakelijk om de aanwezige verrommeling tegen te gaan, o.a. door het saneren van verspreid liggende kassen en het aan banden leggen van ongewenste verstening van het landelijke gebied. Daarnaast ligt er een grote opgave om de landschappen ruimtelijk beter te verbinden met de stedelijke groengebieden.

3.1.3. Bekend en bemind landschap Uit recreatieonderzoeken blijkt dat slechts een klein deel van de stadsbewoners regelmatig de landschappen rond de steden bezoeken. Naast de matige toegankelijkheid heeft dit te maken met de onbekendheid. Men weet niet wat er te beleven is en hoe je er zou kunnen komen. Er is overigens wel veel informatiemateriaal (folders, websites, kaarten) beschikbaar maar dit is nogal variabel en niet breed verkrijgbaar. Bovendien heeft de Rotterdamse regio in de algemene public relations geen sterk recreatief profiel. Het beeld dat nu gecommuniceerd is, is dat van de grote haven en de opvallende skyline van Rotterdam. Er is een verbeterslag nodig om ook de (onverwachte) groene kant van de regio onder de aandacht te brengen en de bestaande recreatieve mogelijkheden bekender te maken onder een breed publiek.

3.1.4. Conclusies Uit het thema identiteit van de regio komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: 1. De verbindingen tussen stad en land moeten in fysieke, sociale, economische en culturele zin verbeterd worden; 2. De onderlinge samenhang tussen de (onderdelen van de) landschappen en de stedelijke groengebieden kan aanmerkelijk verbeterd worden door de versnippering en verrommeling te verminderen; 3. In de communicatie over de regio kunnen de groene, landschappelijke, kwaliteiten meer benadrukt worden.

15

3.2 Cultuurhistorie als identiteitsdrager

Afbeelding 3: Topgebieden cultureel erfgoed in Zuid-Holland

3.2.1. Lagenbenadering Verkavelingspatronen, oude linten of waterlopen, dijken of oude landgoederen. Dit zijn voorbeelden van elementen die de cultuurhistorische waarde van het landschap laten zien. Deze sporen van het verleden zijn terug te zien in het landschap van nu en zijn mede bepalend voor de identiteit van de regio. In de regio Rotterdam wordt steeds meer de waarde ingezien van een zorgvuldig omgang met de neerslag van de ontginning en bewoning van deze delta. Onder andere door het Belvedèrebeleid van de Rijksoverheid is cultuurhistorie een belangrijk thema geworden bij gebiedsontwikkelingen. De insteek bij de regionale groenstructuur is dat oude ruimtelijke structuren en bijzondere elementen (zoals molens, maar ook oude scheepswerven etc.) nieuwe betekenis kunnen krijgen. Ze vormen de basis voor nieuwe routes en aantrekkelijke verblijfsplekken. De provincie Zuid-Holland heeft de belangrijkste structuren en elementen vastgelegd op een kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur. Hierin zijn drie thema’s onderscheiden: archeologie, historische stedenbouw en historisch landschap. De Cultuurhistorische Hoofdstructuur wordt verder uitgewerkt in regioprofielen. Met deze producten wil de provincie stimuleren dat cultuurhistorie behouden blijft en ingepast wordt bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. In een aantal gebieden is het zijn zoveel waardevolle landschappelijke, archeologische en stedenbouwkundige elementen en structuren aanwezig dat ze aparte aandacht krijgen. In bijlage 2 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de cultuurhistorie in de regio Rotterdam volgens de lagenbenadering. Daarbij zijn de volgende lagen uitgewerkt: • Ondergrond: geschiedenis van het landschap, grondgebruik, occupatiepatroon; • Het watersysteem: riviersysteem, hoofdafwateringsysteem, dijken; • Historische kernen en linten; • Bijzondere cultuurhistorische elementen en gebieden. Er is bij de beschrijving gebruik gemaakt van informatie uit de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) en de concept-regioprofielen cultuurhistorie van de provincie Zuid Holland. Op afbeelding 3 is de cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam weergegeven. Omdat bebouwingslinten of waterlopen niet bij de grens van de regio stoppen is een ruimere uitsnede gemaakt. Hierdoor is de relatie van de regio met (delen van) de Hoeksche Waard, Krimpenerwaard en Alblasserwaard goed zichtbaar.

16

Afbeelding 4: Cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam (ook in groot formaat als losse bijlage)

3.2.2. Kernkwaliteiten cultuurhistorie per deelgebied De ondergrond, het watersysteem, de historische bebouwingspatronen en bijzondere cultuurhistorische elementen komen in verschillende vormen en samenstelling tot uiting in de landschappen van de regio. Voor de gebieden Midden-Delfland, Voorne-Putten, IJsselmonde/Deltapoort en Rottemeren zijn de kernkwaliteiten benoemd. Daarbij ligt de nadruk op de cruciale verbindingen en waardevolle elementen die bepalend zijn voor de beleving van het landschap. Hof van Delfland (incl. Noordas) Delfland is een oer-Hollandse veenweidelandschap met naar het oosten droogmakerijen. MiddenDelfland is aangewezen als Belvedèregebied en ook als cultuurhistorisch ‘topgebied’ door de provincie Zuid-Holland. Kenmerkend voor Hof van Delfland is de compositie van het open landschap in contrast met het stedelijke gebied. De havenkranen van de Europoort en de skyline van Rotterdam, Delft en andere steden werken als oriëntatiepunten aan de horizon. De kwaliteit van het landschap wordt bepaald door de uitgestrektheid en openheid van het centrale weidegebied en de verkavelingspatronen met kaarsrechte vaarten en smalle polderwegen. Ook kreekrestanten en clusters van boerderijen op kreekruggen zijn karakteristiek. De Vlietlanden zijn een markant overblijfsel uit de middeleeuwse ontginningsfase en vormt nog steeds het centrale afwateringssysteem van Delfland. Omdat het gebied nooit is afgegraven of bemalen is dit een van de weinige oorspronkelijke laagveengebieden in Nederland. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ het scherpe contrast tussen het agrarische veenweidegebied en de omringende steden; ƒ het stelsel van laaggelegen open polders gescheiden door hooggelegen kaden en ringvaarten met daarlangs lintbebouwing;

17

ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

het waterrijke, natuurlijke karakter: ‘drijvend land’ zoals de Vlietlanden en de Ackerdijkse Plassen; het patroon van oude veenstromen, rivierstroomruggen en getijdekreken. De belangrijkste zijn de Gaag (die op de overgang ligt van zeeklei- naar laagveengebied ligt), de Zweth en de Schie; de strokenverkaveling met langgerekte percelen en brede sloten met een hoog waterpeil als duidelijke lijnen in het landschap; het ensemble Duifpolder, Vlietlanden, Negenhuizen waar de historische opbouw van het veenweidegebied nog zeer goed is bewaard gebleven; de clusters van boerderijen op kreekruggen (rond Negenhuizen, Zouteveen en Zuidbuurt) en het buiten de regio gelegen kreekrugdorp ’t Woudt; het uitgebreide watersysteem met sluizen als relict van de vroegere transportroutes; historische gemalen, eendenkooien en molens.

Voorne-Putten Voorne-Putten ligt in de invloedsfeer van het grootstedelijk gebied van Rotterdam en wordt omzoomd door de kust, rivieren en de haven. Met name aan de noordrand kan het contrast ervaren worden van het landschap met de grootschaligheid van haven en stad. Het noordelijk deel van Voorne is door de provincie Zuid-Holland aangewezen als cultuurhistorisch ‘topgebied’. Van west naar oost gaat het landschap van een besloten en kleinschalig kustgebied via voormalige zanderijen over in grootschalige polders van het zeekleilandschap. Het duingebied is gevarieerd en waterrijk. De jonge duinen vormen een dichte, hoge rand langs de kop van Voorne en ook de binnenduinrand heeft een hoge natuurwaarde. Ten oosten van de duinen en landgoederen liggen de oudste polders van Voorne. De eerste bedijkingen waren ringpolders: oude veeneilanden met kleidek waar een ringdijk omheen werd gelegd. Deze oudlandpolders hebben een Belvedèrestatus. Dijk- en kreekpatronen zijn in het overwegend agrarische landschap van Voorne-Putten belangrijke structuurbepalende elementen. De onregelmatige opbouw van de polders, die sterk van elkaar verschillen qua omvang en indeling, is kenmerkend. Met de schaalvergroting, ruilverkaveling en verdergaande verstedelijking is de historische opbouw van het landschap echter minder afleesbaar geworden. In het landschap is nog wel een aantal oude kreken terug te vinden. De kronkelige kreek Bernisse is de vroegere scheidslijn tussen de eilanden Voorne en Putten en was ooit de voornaamste vaarroute tussen Holland en Vlaanderen. Aan de kreek ligt een aantal voormalige havenstadjes. Ook de verdedigingslinie met Hellevoetsluis en Brielle als vestingsteden is karakteristiek voor Voorne-Putten. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ de herkenbare hoofdstructuur van omdijkte eilanden en brede zee- en rivierarmen; ƒ het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken, kreekruggen en watergangen; ƒ de kreek Bernisse als scheidslijn en voormalige vaarroute tussen Voorne en Putten; ƒ het contrast tussen oudland-polders (vaak met veen- of moerige bodem en een onregelmatige, kleinschalige verkaveling) en nieuwlandpolders (overwegend klei en zavel, met een meer rationele verkaveling). De oudste polders zijn polder Biert, Veckhoek, Zwartewaal, Rijswaard en Abbenbroek ; ƒ het historische dijkenpatroon met kenmerkende dijkprofielen. De langgerekte oost-west georiënteerde dijken zijn structurerende elementen in het oostelijk deel van Voorne; ƒ de cultuurhistorisch waardevolle dorpskernen en woninglinten, oude havenplaatsen en dijkdorpen; ƒ de verdedigingslinie Hellevoetsluis-Brielle met vestingsteden, liniedijken, forten en schootsvelden; ƒ het voormalige tracé van de tram waar nu een fietspad op ligt. IJsselmonde/ Deltapoort Het eiland IJsselmonde is onderdeel van het karakteristieke deltalandschap in het zuiden van de regio. Hier is het eilandgevoel nog beleefbaar door de aanwezigheid van de grote rivieren en omdijkte zeekleipolders. Het gebied vormt de overgang van het stedelijk gebied en de haven in het noorden naar het natuurlijke deltalandschap in het zuiden. Het vormt hiermee in feite de ‘Poort naar de Delta’. Door de verstedelijking en aanleg van infrastructuur is het landschap vrij versnipperd geraakt. De unieke kwaliteiten van de delta zijn nu vooral te vinden langs de getijdenrivier de Oude Maas waar buitendijkse vloedbossen en de Rhoonse grienden liggen. Hier bevinden zich ook verschillende aangelegde groengebieden met intensieve recreatieve voorzieningen. De Oude Maas en voormalige kreken en watergangen als het Waaltje en de Koedood bepalen in grote mate de identiteit van

18

IJsselmonde. Langs de Devel is de openheid van het zeekleipolderlandschap goed beleefbaar, evenals de mooie boomdijken en karakteristieke bebouwingslinten. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ de herkenbare hoofdstructuur van omdijkte eilanden en brede zee- en rivierarmen; ƒ het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken en rivierarmen met de Waal, de Devel en Koedood als meest kenmerkende elementen; ƒ het open polderlandschap tussen Rhoon en Barendrecht; ƒ de buitendijkse natuur met Klein Profijt, Rhoonse en Carnisse grienden , inclusief een eendenkooi; ƒ historische dorpskernen van Heerjansdam en Rijsoord; ƒ de dijken die in de verstedelijkte gebieden opgenomen zijn; ƒ het voormalige tracé van de Havenspoorlijn waar nu een fietspad op ligt; ƒ het aan de Nieuwe Maas gelegen historische landgoed Huys ten Donck. Rottemeren Het gebied Rottemeren bevindt zich in het droogmakerijenlandschap ten noorden van Rotterdam. De inrichting is grotendeels van recente datum. De Rotte is de meest bepalende structuur. Het is de voormalige veenrivier en ontginningsbasis van Rotterdam, die nu als boezemwater meters boven het maaiveld ligt. Het gebied is verder zwaar verstedelijkt en meer een grootschalig vrijetijdslandschap dan een cultuurhistorisch landschap. Langs de rivier zijn grote recreatiegebieden, waaronder het op een puinstort gelegen Hoge Bergse Bos, en recreatieplassen aangelegd. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ de Rotte als belangrijkste historische waterloop en recreatieve verbinding met de stad ƒ hoogteverschillen tussen de oorspronkelijke veenrivier en de droogmakerijen; ƒ de Grindweg en Bergweg-zuid als historische route tussen Rotterdam en Bergschenhoek; ƒ het rationele verkavelings- en slotenpatronen van de droogmakerijen met brede tochten als duidelijke lijnen in het landschap; ƒ de reeks van kunstmatige plassen (Bergse Voor- en Achterplas, Rottemeren, Zevenhuizerplas en nieuwe plas in de Eendragtspolder) langs de Rotte; ƒ de hooggelegen ringvaart rond de Zuidplaspolder; ƒ de historische gemalen en molens met de molenviergang in de Tweemanspolder als hoogtepunt; ƒ de puinheuvel van het Hoge Bergse Bos en andere aangelegde recreatiebossen. Kust en strand De kust van Voorne is van grote cultuurhistorische betekenis omdat hier de oorspronkelijke opbouw van strandwallen, duinen en binnenduinrand nog goed te ervaren is. In de binnenduinrand lieten de Rotterdamse havenbaronnen vanouds hun buitenplaatsen bouwen. Meer naar het binnenland ligt een strook kleinschalige tuinbouwgronden waar later kassen opgericht zijn. De Delflandse kust is veel smaller: hier ligt een smal strand, een minimale duinenrij en vervolgens de kassen van het Westland. De Eerste en Tweede Maasvlakte vormen een onderbreking tussen beide vrij natuurlijke kustzones. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ de opeenvolging van strand, strandwallen, duinen en binnenduinrand met grote afwisseling in ruimtelijke beleving; ƒ het enorme schaalverschil tussen de Rotterdamse havens en de natuurlijke duinen van Voorne en de Westlandse Kust; ƒ het contrast tussen de smalle Delflandse Kust en de kassen van het Westland; ƒ de bijzondere bebouwing en historische buitenplaatsen in de binnenduinrand van Voorne; ƒ het Staelduinse bos als restant van een duinbos bij Hoek van Holland; ƒ de restanten van de Duitse verdedigingslinie uit de Tweede Wereldoorlog bij Hoek van Holland Rivieren en rivierfronten De huidige identiteit van de regio Rotterdam is sterk opgehangen aan de rivieren en stedelijke rivierfronten. De Erasmusbrug, de skyline met hoge woon- en kantoortorens en de containerhavens zijn alom bekend. De scheepvaart veroorzaakt veel dynamiek en steeds wisselende beelden. De haven is van oost naar west gegroeid, steeds verder van de binnenstad van Rotterdam af, met de

19

Tweede Maasvlakte als afsluiting. In de vorm van enkele havens zijn oude poldergrenzen en de loop van oude rivierarmen te herkennen. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: ƒ de opeenvolging van verschillende haventypes: van oost naar west steeds grootschaliger; ƒ de historische stads- en dorpskernen aan de rivieren zoals Schiedam, Vlaardingen, Maassluis, Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel; ƒ de dorpen die als enclaves opgenomen zijn in de havengebieden: het fabrieksdorp Heijplaat, Pernis, Rozenburg; ƒ de relicten van oude dijkstructuren zoals de Maasdijk; ƒ de bijzondere haven- en scheepsbouwarchitectuur.

3.2.3. Conclusies Uit het thema cultuurhistorie komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: 1. Bij gebiedsontwikkelingen, aanleg van infrastructuur en andere ingrepen in de landschappen van de regio dient rekening gehouden te worden met de cultuurhistorische structuren en waardevolle historische elementen; 2. Bij ruimtelijke ontwikkelingen dienen de kernkwaliteiten van de verschillende landschappen centraal te staan waarbij contrasten en verschillen in ruimtelijke beleving versterkt worden; 3. Lijnvormige cultuurhistorische structuren zoals voormalige spoortracés, dijken, linten, vaartenen kreken kunnen nieuwe betekenis krijgen als dragers voor stad-landroutes; 4. Vergroting van de beleefbaarheid van de karakteristieke open landschappen, havens en de rivieren rond Rotterdam is gewenst om de trots op de regio te versterken.

3.3 Het vrijetijdslandschap De regio Rotterdam heeft niet direct een herkenbaar imago als interessant vrijetijdslandschap. Er is in het verleden vooral geïnvesteerd in de wederopbouw van het centrum, de uitbreiding van de haven, de aanleg van infrastructuur en het bouwen van nieuwe woonwijken met stedelijke uitleg en herstructurering van verouderde woonwijken. De ontwikkeling van aantrekkelijke recreatiegebieden is daarbij aanvankelijk sterk achtergebleven. De recreatiegebieden in de regio zijn over het algemeen beperkt van omvang, liggen verspreid en zijn moeilijk bereikbaar. Ze hebben bovendien vaak maar eenzijdige gebruiksmogelijkheden. De kust is wel een echte publiekstrekker, met een concentratie van voorzieningen en activiteiten, voor zowel de traditionele badgasten als de meer avontuurlijk ingestelde brandingsurfers en zeezeilers. Het Rottemerengebied is het bekendste recreatiegebied en, met haar mogelijkheden tot actieve buitensport en picknicken, erg populair. Aan de zuidzijde van de regio is de oever van de Oude Maas drukbezocht. Verder is er het open landschap van Midden-Delfland, IJsselmonde, Voorne- Putten en de Waarden. Deze lenen zich op een zomerse dag voor een aangename fietstocht, maar hebben nog te weinig recreatieve voorzieningen. Veel mensen pakken de auto en zoeken hun vertier buiten de regio.

3.3.1. Tekort aan recreatiemogelijkheden De regio Rotterdam heeft een groot tekort aan recreatiemogelijkheden. Het Kenniscentrum Recreatie concludeert in haar onderzoek1 dat het volledig wegwerken van het eerder berekende kwantitatieve tekort van 19.000 hectare in 2020 geen realistische optie is. Er is daar binnen de regio geen ruimte voor. Inzet moet zijn om de plannen voor RodS en PMR zoveel mogelijk te realiseren. Bij grootschalige toekomstplannen, zoals de kustuitbreiding Delflandse Kust (Zandmotor), zal de behoefte aan recreatieruimte een grote rol moeten spelen. Voor ditzelfde onderzoek is ook in beeld gebracht met welke motieven de inwoners van de regio het groen (buiten de buurt) opzoeken. Daarvoor zijn er verschillende motieven: genieten van mooie omgeving, lekker buiten zijn, tot rust komen, samenzijn met bekenden, mensen ontmoeten en gezellige drukte opzoeken. Door de bevolkingssamenstelling komen de drie sociale motieven vaker voor bij de gebruikers van groen in der regio dan het landelijke gemiddelde. De drie natuurgerichte motieven zijn overigens wel de belangrijkste.

1

Recreatief groen in de stedelijke regio’s, beleidsopgave voor groen in het kader van de integrale verstedelijkingsopgaven, kenniscentrum Recreatie, oktober 2009

20

Gevraagd naar de noodzaak van verschillende vormen van groen buiten de directe woonomgeving worden verschillende soorten groen genoemd en gewaardeerd. Bos, stadspark en waterpartij wordt door circa 25% genoemd, natuurgebied, recreatiegebied en kinderboerderij door circa 20%. Verschillende sociaaldemografische groepen hebben andere voorkeuren voor de soorten groen. Zo hechten niet-westerse allochtonen meer waarde aan een kinderboerderij en jongeren minder waarde aan natuur.

3.3.2.

Een vraaggerichte benadering betekent meer onderscheid tussen de gebieden

Naar het beter tegemoetkomen aan de vraag van de recreant is ook onderzoek2 gedaan. Daaruit blijkt het volgende: ƒ De stadsregio Rotterdam heeft een grote diversiteit aan inwoners: jong en oud en verschillende culturen en leefstijlen. Deze diversiteit in het motief en het gebruik moet leiden tot een aantrekkelijk aanbod waarbij voor velen iets te beleven valt. Dat betekent dat de vraag van de recreant veel centraler moet komen te staan en er meer differentiatie nodig is tussen de groengebieden. ƒ De groengebieden worden gebruikt vanuit verschillende schaalniveaus: vanuit de directe omgeving om even een frisse neus te halen, binnen een straal van 10 kilometer voor korte uitstapjes van een uur of langer: veelal fietsend, en het attractiebezoek waarbij het verblijf langer is en een grotere reisbereidheid is. ƒ Voor de recreant is het onderscheid tussen natuur en landschap minder relevant. Kort gezegd: het is buiten en het is groen en daarmee vormt het een uitstekend decor voor het voldoen van de motieven waarmee men op pad gaat. ƒ Het is van belang om het met verbindingen mogelijk te maken dat de inwoner van de stedelijke gebieden vanuit de bebouwde kom via stedelijk groen de omliggende groengebieden bereiken. Deze verbindingen zijn van belang voor het creëren van een groen ‘decor’ in de leefomgeving, maar ook voor het aanbrengen van fysieke verbindingen tussen functionele netwerken voor wandelen, fietsen, kanoën, skaten, et cetera. ƒ De groengebieden in de regio kunnen ook bijdragen aan de sociaal-maatschappelijke opgave zoals op het gebied van gezondheid. Dat kan door deze gebieden beter te benutten voor sportactiviteiten en beweging stimulerende programma’s vanuit andere partijen.

3.3.3. Aantrekkelijke stad-landverbindingen Alleen wanneer de landschappen veel beter bereikbaar worden, zullen ze betekenis krijgen voor de inwoners van de regio Rotterdam. Goede toegankelijkheid zorgt voor maatschappelijke betrokkenheid van de stedelingen en vergroting van het economische draagvlak voor het landelijke gebied. Verbeteringen in het netwerk van fiets- en wandelpaden en het waternetwerk zijn essentieel om aantrekkelijker stad-landverbindingen voor het recreatieve verkeer te realiseren. Een specifieke ontwikkeling in de regio Rotterdam is de voorgenomen uitbreiding van het waterbusnet. In aanvulling op de bootverbinding van Rotterdam naar Dordrecht is een verbinding gepland naar Vlaardingen (en mogelijk op termijn nog verder). Omdat op de waterbus kan de fiets meegenomen worden, vormen de haltes nieuwe startpunten voor fietstochtjes. In de verbetering van de toegankelijkheid en bekendheid van de landschappen spelen de ‘poorten’ en TOP’s een grote rol. Een poort is een plaats, meestal in de stadsrand, waar verschillende fiets- en wandelroutes naar het landschap bij elkaar komen. Op dit knooppunt van routes ligt een parkeerplaats zodat recreanten van de auto op de fiets kunnen overstappen. Dit is gecombineerd met een OV-halte, een informatiepunt, waar gebiedsinformatie geboden wordt, een horecagelegenheid en een aantrekkelijk recreatief programma. De poorten kunnen onderling verschillen in hun verschijningsvorm en omvang. Een TOP is een Toeristisch Overstap Punt, een locatie waar van de auto overgestapt kan worden op de fiets. Ook hier komen fiets- en wandelroutes bij elkaar en in de nabije omgeving is horeca aanwezig. Een TOP is kleinschaliger van karakter dan een poort. In 2012 zullen in circa 15 Toeristische Overstappunten in het Groene Hart zijn gerealiseerd, maar ze kunnen ook elders ontwikkeld worden. Een TOP is herkenbaar aan de gebogen groene palen (rietstengels).

2

Groene buitenrecreatie in de regio Rotterdam, een inventarisatie naar de recreatieve vraag en de kwaliteit van het aanbod, Leisure Result, november 2010.

21

Een TOP in het Groene Hart

3.3.4. Conclusies Om een aantrekkelijke groene leefomgeving voor de Rotterdamse regio in stand te houden en verder te verbeteren en ligt er voor de komende decennia een kwalitatieve opgave ten aanzien van de natuur en recreatiegebieden. Daarvoor zijn de volgende aanknopingspunten van belang voor de visie: ƒ Rekening houden met de verschillende schaalniveaus waarop de recreant (met een verschillende actieradius, tijdsbesteding en reisbereidheid) de groengebieden in de omgeving gebruikt. ƒ Aantrekkelijke routes vanuit het stedelijk gebied maken naar het omringende landschap voor de fietsers en wandelaars. ƒ Het voorzieningenniveau van het totale regionale groen moet veel specifieker rekening houden met verschillende gebruikers. Er zijn specifieke voorzieningen nodig voor natuurliefhebbers, maar ook voor de actieve buitensporter en goede horecavoorzieningen voor de gezelligheidszoekers. ƒ In bestaande recreatiegebieden is een kwaliteitsslag nodig om te kunnen voldoen aan de huidige wensen van de recreant. ƒ De communicatie over recreatiemogelijkheden eenduidiger laten plaatsvinden en meer met elkaar in samenhang brengen. Extra publiciteit is nodig om de bijzondere, verder weggelegen gebieden onder de aandacht te brengen. ƒ Bestemmingen, zogenoemde poorten, ontwikkelen aan de stadsranden van waaruit de recreant eenvoudig zijn weg kan vinden naar diverse attracties in het landschap.

3.4

Natuur als beeldmerk 3.4.1. Realiseren van een goed functionerend netwerk

Plant- en diersoorten maken geen onderscheid tussen planologische status van gebieden. Of een zone op een kaart nu wel of niet de classificatie ‘groen’ of blauw’, etc. heeft gekregen, is voor veel soorten niet relevant. Ze zijn generalisten en komen ook voor in gebieden die door mensen met een ander doel dan ‘natuur’ zijn ingericht. Indien ze voldoen aan bepaalde randvoorwaarden worden elementen in een landschap onderdeel van het leefgebied van een bepaalde planten- of dierensoort. Deze landschapselementen kunnen bijvoorbeeld wegbermen zijn, maar ook slootoevers, laanbeplantingen langs wegen, kademuren en gebouwen. Ze vormen een ‘biotoop’; een voor de soort samenhangend geheel van randvoorwaarden die het geschikt maken als leefruimte. Met deze wetenschap kan door wijzigingen in de inrichting en/of het beheer van deze landschapselementen de natuurkwaliteit fors worden verhoogd, zonder dat men over hoeft te gaan tot grootschalige aanleg van ‘natuurgebieden’ om deze soorten te faciliteren. Voor slechts een klein aantal zeer kritische soorten heeft de aanleg van natuurgebieden een daadwerkelijke meerwaarde voor hun regionale voorkomen, uitgaande van de bestaande situatie. Grotere natuurkerngebieden bieden voor veel soortgroepen ruimte als leefgebied. Vervolgens stelt iedere soort(groep) specifieke eisen aan de verbinding tussen deze gebieden. Daarom is het nodig om per ecologische route een doel te stellen voor welke soort(groep) deze ontwikkeld wordt. Feitelijk vormt de herinrichting of beheerswijziging van ieder deelgebied een stap in het proces om een netwerk van gebieden te creëren met een samen zo hoog mogelijke natuurkwaliteit.

22

3.4.2. Ecologische verbindingszones Het hoofddoel van het aanleggen van ecologische verbindingszones is om de uitwisseling tussen populaties van planten en dieren te laten plaatsvinden. Door vergroting van het totale leefgebied van een soort wordt voorkomen dat er isolatie is of een te klein habitat ontstaat. Bij het aanleggen van een ecologische verbindingszone kan steeds gezocht worden naar een win-win situatie door combinaties te maken met andere functies. Bijvoorbeeld met recreatie of met verbetering van de waterkwaliteit. Een rietkraag, bijvoorbeeld, heeft een functie voor de zuivering van het water maar dient ook als een leefgebied voor soorten. Bij het aanleggen van natte ecologische verbindingen is de waterkwaliteit natuurlijk van groot belang. Voedselarm water, over het algemeen een goed uitgangspunt voor de ontwikkeling van bijzondere natuurwaarden, moet bij voorkeur niet verbonden worden met voedselrijk water. Een kerngebied (eiland) of verbindingszone is vaak niet in korte tijd goed in te richten en functioneel te maken voor de soort die op die plaats gewenst is. Daarom moet men zuinig zijn op aanwezig natuurkapitaal. Natuurontwikkeling vraagt tijd en verkeerde ingrepen kunnen ontwikkelingen weer jaren terugwerpen in de tijd. Gradiënten (hoogteverschillen, nutriëntenaanbod, bezonning, nat-droog, rijk-arm) zijn belangrijk voor een succesvolle verbindingszone. Bij de inrichting van alle groengebieden geldt dat bij voorkeur gebruik wordt gemaakt van inheemse boom- en plantensoorten omdat deze beter bestand zijn tegen ziekte en plagen. Bovendien zijn ze beter bestand tegen specifieke omstandigheden zoals zoute en harde wind in de kustzone.

3.4.3. Doelsoorten bij inrichting en beheer De belangrijkste soorten die aandacht verdienen bij de inrichting en het beheer van gebieden zijn de soorten die een landelijke bedreigde status genieten. Deze soorten staan in zogenaamde Rode Lijsten van landelijk bedreigde soorten. Daarnaast zijn de wettelijk beschermde soorten van belang die zijn geplaatst in de bijlagen van de Habitatrichtlijn en/of Vogelrichtlijn (alleen vogelsoorten). De meeste hiervan zijn als gevolg van hun plaatsing in deze bijlagen eveneens vermeld in de bijlagen van de Flora- en faunawet. Rode-Lijstsoorten genieten dus een beschermde status, maar niet alle beschermde soorten staan op de Rode Lijsten. De lijsten van bedreigde en beschermde soorten beperken zich tot een klein deel van de Nederlandse biodiversiteit (Noordijk et al. 2010). Het betreft overwegend planten, insecten en gewervelde dieren. De reden hiervoor is dat dit deel van de Nederlandse biodiversiteit relatief goed is onderzocht, de soorten eenvoudig zijn te inventariseren en hun voorkomen relatief eenvoudig is te sturen door middel van soortgericht beheer. Daarnaast zijn het groepen die aansprekend zijn naar het publiek: ze bepalen in hoge mate de belevingswaarde van de natuur door de burger. In de stadsregio Rotterdam zijn vooral de populaties van enkele soorten weidevogels en vogels van open akkerbouwgronden van landelijke betekenis. Bescherming van deze soorten is van belang, naast het aanleggen van leefgebieden voor soorten met een andere biotoopvoorkeur (zoals moeras). Voorts biedt het dynamische kustmilieu in de regio biotoop voor enkele specialistische soorten, zoals de Groenknolorchis en Zandhagedis, die nergens anders in de regio voorkomen. Hieronder is voor de deelgebieden van de regio Rotterdam aangegeven wat de belangrijkste doelsoorten zijn bij inrichting en beheer. Hof van Delfland De grote populaties van een aantal sterk bedreigde weidevogels in Midden-Delfland vormen onderscheidende en voor de regio unieke natuurwaarden. Het in stand houden van open weiland in het kerngebied is randvoorwaardelijk voor behoud van deze soorten. Ook is weidevogelvriendelijk beheer (agrarisch natuurbeheer) een essentiële voorwaarde om deze soorten te behouden. In de Schiezone zijn landgoed de Tempel en begraafplaats Hofwijk ecologisch interessante kerngebieden. De weilandpercelen ten zuiden van Hofwijk zijn te klein en te geïsoleerd gelegen om te functioneren als weidevogelgebied. Van toegevoegde waarde zou hier een botanisch beheer zijn waarmee er een bloemrijke en insectenrijke graslandsituatie ontstaat. Door de zone ten noorden van Hofwijk wel weidevogelvriendelijk te gaan beheren kan een extra schakel ontstaan tussen Polder Schieveen en Midden-Delfland. Nu fungeert alleen het gebied Ackerdijkse plassen als schakel.

In Schieveen komen zeer hoge dichtheden van enkele regionaal en landelijk sterk bedreigde soorten weidevogels voor (Van der Lans 2009). Deze zijn gebaat bij zoveel mogelijk behoud van de openheid, voorkoming van versnippering en vogelvriendelijk maaibeheer. Zo zou de overlevingskans van de

23

jonge weidevogels sterk kunnen stijgen als er later gemaaid zou worden. De ervaringen in de Aalkeetbuitenpolder laten zien dat door vernatting en aangepast maaibeheer indrukwekkende resultaten te bereiken zijn. Ook de Oude Leede is een broedgebied voor weidevogels dat door aangepast beheer een hogere natuurwaarde kan krijgen. Bovendien is dit een overwinteringsplaats voor de zeldzame Kleine Zwaan. De huidige natuurwaarde van de Vlinderstrik is beperkt door de grote mate van versnippering (infrastructuur en kassen) en het intensieve terreingebruik. De weilanden in het westen herbergen nog wel een waardevolle populatie weidevogels die aansluit op die van Schieveen. Door een oost-west gerichte drassige verbindingszone door de Vlinderstrik aan te leggen kunnen insecten, vogels, kleine zoogdieren en amfibieën zich over grote afstand verplaatsen. In het oostelijk van de Vlinderstrik gelegen gebied Triangelpark komt nog een kleine populatie weidevogels voor. Door wijziging van beheer kunnen de omstandigheden voor deze vogels, maar ook voor amfibieën en zoogdieren, verbeterd worden. In de Noordas is de aanleg van een natte ecologische verbinding met een moerasachtige oeverzones gewenst om de verbinding te leggen tussen de Rottemeren en MiddenDelfland. Buiten weidevogelgebied heeft Hof van Delfland ook een paar waardevolle moeraslandschappen als de Vlietlanden en de Ackerdijkse Plassen. Deze kunnen met elkaar verbonden worden via de tussenliggende groengebieden. Voorne-Putten Voor Voorne-Putten geldt dat de natuurwaarden gekoppeld zijn aan de open polders, de dijkstructuren en de voormalige kreken. Voortzetting van agrarisch gebruik en beheer is in veel gebieden te prefereren of zelfs essentieel om de natuurkwaliteit niet achteruit te laten gaan. Op sommige plaatsen is wel een aangepast beheer wenselijk. M.n. het natuurvriendelijk akker- en bermenbeheer kan bijdragen aan het realiseren van leefgebieden en verbindingszones voor amfibieën, insecten en vogels. Bij de Holle Mare is te zien dat het kreekherstel en extensief beheer van de aangrenzende graslanden tot bijzondere natuurwaarden heeft geleid. Hier broeden vogelsoorten zoals de Kievit en fourageren Lepelaars uit het nabijgelegen Quackjeswater. Hier zou nog verdere kwaliteitsverbetering mogelijk zijn door de beweiding van delen van de oevers te stoppen. De Vierambachtenboezem en Welvliet vormen, na kreekherstel, goede leefgebieden voor aan moerasgebonden soorten. Hier zou de streng beschermde Noordse Woelmuis zich kunnen vestigen. Extensief beheer met kleinschalige begrazing en fluctuerende waterstanden zijn randvoorwaardelijk. De overdimensionering van de Strypse Wetering heeft al tot spectaculaire resultaten geleid. Dit is een van de soortenrijkste binnendijkse locaties voor steltlopers in Zuid-Holland. Ook pionierssoorten zoals de Kluut komen hier in hoge aantallen voor. De Beningerwaard is een belangrijke overwinteringsplaats voor beschermde ganzensoorten als de Brandgans en Kolgans. In de Wolvenpolder kan aangepast randbeheer leiden tot hoge kruiden- en insectenrijkdom. Vanwege de strategische ligging kan het in de winter ook een pleisterplaats worden voor ganzen. IJsselmonde/Deltapoort Op het eiland IJsselmonde waren de natuurwaarden vanouds gekoppeld aan de open kleipolders en de dynamiek van de getijdenrivieren. Bij grote oppervlakken akkerbouwgronden komen specifieke Rode Lijstsoorten van cultuurland voor als Patrijs, Tureluur Groene specht, Gele kwikstaart, Veldleeuwerik, Huiszwaluw, Graspieper, Kneu, Huismus en Ringmus. Waar nog open akkerland aanwezig blijft, kunnen de natuurwaarden toenemen door natuurvriendelijk akkerrandbeheer. In de polder Kijvelanden zou een extensief beheer van de resterende akkers in combinatie met randenbeheer positieve effecten hebben op insecten, amfibieën, vogels en kleine zoogdieren. De soortenrijkdom in het bos De Huijters zou kunnen toenemen door het aanbrengen van meer diversiteit in de begroeiing. Door vernatting van de oeverzones van de Waal op Oost-IJsselmonde (Deltapoort) kunnen moerasgebonden soorten, zoals Roerdomp, Bruine Kiekendief, Grote karekiet, Noordse woelmuis en Waterspitsmuis zich hier vestigen. De soortenrijkdom in het gebied rond Huys ten Donck zal toenemen door de omvorming van de akkers naar bloemrijk grasland met natte oeverzones en poelen. De Blauwe Verbinding legt een ecologische verbinding tussen het stedelijke Zuiderpark (met grote vijvers en moeraszones), de Zuidelijk Randpark, de het Buytenland van Rhoon en de Waal.

24

Rottemeren In de Rottemeren biedt de combinatie van bosachtige beplantingen, rivier en waterplassen afwisselende biotopen. De Rotte koppelt verschillende biotopen aan elkaar en is een belangrijke ecologische verbinding naar het buiten de regio geplande Bentwoud. Aan de oevers van de Rotte en Lange Vaart (Lansingerland) leeft de streng beschermde Zeggekorfslak. Door uitbreiding van de rietzones kan deze soort zich verder ontwikkelen. Dat levert eveneens kansen op voor de vestiging van de zeldzame vogelsoorten Woudaapje en Grote Karekiet. De westoever van de Rotte is geflankeerd door recreatiebossen waar populieren overheersen (Bleiswijkse Zoom, Lage Bergse Bos). Met het ouder worden van deze bossen ontstaat meer leefgebied voor bosvogels zoals Boomvalk, Groene Specht en Wielewaal. Door het zorgvuldig beheer (selectieve kap, ringen van bomen etc.) kunnen de omstandigheden voor de doelsoorten verbeterd worden. Bij de uitbreiding van de Zevenhuizerplas is aan de noordzijde een brede natuurzone aangelegd waar een hoge soortenrijkdom is geconstateerd. In de rietzone langs de oever paait de Snoek en broeden vogelsoorten als de Bruine Kiekendief, Waterral, Baardmannetje en Blauwborst. In het gebied verblijven ook grote aantallen Kuifeend, Meerkoet en Kievit. In Eendragtspolder zal de soortenrijkdom naar verwachting toenemen door de aanleg van open water, brede rietzones en moerasgebieden. Gedeeltelijke handhaving van agrarische grond in de Rottemeren, in combinatie van extensiever slootrandbeheer draagt bij aan de diversiteit. Kust en strand De duinen van Voorne hebben zeer grote natuurwaarden, m.n. de natte duinvalleien zijn leefgebied voor bijzondere dier- en plantensoorten. De zone voor de kust is een getijdengebied met een rijk visen bodemleven. Hier fourageren en rusten duizenden steltlopers op weg van en naar hun overwinteringsgebieden. Hier hebben ook de Gewone Zeehond en de Grijze Zeehond hun leefgebied. Door de instelling van het zeereservaat is de rust in het gebied beschermd. De afwisseling van kleine akkerpercelen, bossen en beplantingsranden in de binnenduinrand van Voorne levert een diversiteit aan biotopen op. Door aangepast maaibeheer van bermen en oevers kan de natuurkwaliteit toenemen. De duinen van de Delflandse Kust hebben ook hoge natuurwaarden. Doordat het een smalle duinstrook is, zijn er wel minder gradiënten en daardoor ook minder afwisseling in biotopen dan in Voorne. De recent gerealiseerde kustuitbreiding (compensatie voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte) levert een extra duinvallei op en de geplande Zandmotor zal tot een veel dynamischer strandzone leiden. Hierdoor zullen naar verwachting voor pionierssoorten zich in dit gebied vestigen. Rivieren en rivierfronten Voor de Bonnenpolder en de Oranjebuitenpolder is de aanleg van een ecologische verbindingszone, die bestaat uit watergangen met bloemrijke oevers, van belang voor de Watervleermuis (die in de nabijgelegen bunkers voorkomt) en de eveneens aangetroffen Kerkuil. Daarnaast kan een wijziging in de bestaande agrarische bedrijfsvoering in de rest van deze polders positieve resultaten opleveren voor de versterking van de natuurkwaliteit. De Landtong Rozenburg bestaat overwegend uit korte vegetaties, die gedeeltelijk worden begraasd door paarden en runderen. Het is een van de meest vlinderrijke gebieden in de regio. Diverse streng beschermde orchideeën, zoals Bijenorchis en Moeraswespenorchis, komen hier in grote concentraties voor. Voortzetting van het huidige beheer is gewenst. Klein Profijt, de Rhoonse en Carnisse Grienden en de vloedbossen bij Hoogvliet hebben hoge natuurwaarden die gebonden zijn aan de wisselende waterpeilen en brak water. In Klein Profijt komt de Noordse Woelmuis voor. Door aanleg van een groot nat natuurgebied in de polders van Rhoon zal deze biotoop aangevuld worden met een hierbij passend nat binnendijks milieu. Rond de bouwdokken nabij de Heinenoordtunnel broeden Rode Lijstsoorten zoals de Visdief, Kluut, Bergeend, Patrijs en Oeverzwaluw. Door de omvorming van de Crezéepolder tot getijdenmoeras zullen beschermde soorten, zoals Roerdomp, Bruine Kiekendief, Grote Karekiet, Noordse Woelmuis en Waterspitsmuis een belangrijke uitbreiding van hun leefgebied krijgen. De Bever zal zich wellicht ook langs deze rivieren vestigen, aangezien deze oprukt vanuit het oosten. Voor de rivierbiotoop van de Hollandsche IJssel biedt het realiseren van zandbanken en wilgenvloedbos langs het water kansen voor soorten als Rivierrombout, Matkop, Cetti’s Zanger,

25

Buidelmees, Blauwborst, Oeverzwaluw, Kluut, en misschien zelfs Bever en Visarend voor de lange termijn.

3.4.4. Conclusies Uit het thema ecologie komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: ƒ In de regio Rotterdam komen veel beschermde diersoorten voor die hun biotoop hebben in open weilanden of open akkerland. Hier is grote natuurwinst te boeken door agrarisch natuurbeheer en aangepast beheer van de akker- en weideranden; ƒ Er zijn hoge natuurwaarden gekoppeld aan de dynamiek van de zee en de (getijden-)rivieren. Langs de rivieren levert de aanleg van nieuwe natuurgebieden robuustere natuur op; ƒ Bij het realiseren van nieuwe natuurgebieden en ecologische verbindingen is het essentieel om de doelsoorten waarvoor ingericht wordt vast te stellen; ƒ Een koppeling van de natuuropgaven met de verbetering van de waterkwaliteit (Kader Richtlijn Water) is m.n. bij natte ecologische verbindingen van belang.

3.5

Herwaardering van de landbouw in de stedelijke regio

In de regio Rotterdam is er afgelopen jaren een nieuwe kijk ontstaan op de functie van de landbouw in de landschappen rond de stad. Een van de uitingen daarvan is de groeiende vraag naar duurzaam geproduceerd voedsel uit de directe omgeving, vaak aangeduid als ‘streekproducten’ of ‘regionale producten’. Bekende voorbeelden zijn is de Hoeksche Chips uit de Hoeksche Waard en het appelsap van de Buytenhof in Rhoon. Ook zijn er steeds meer burgerinitiatieven en projecten van maatschappelijke organisaties die zich richten op de productie van voedsel in de stad zelf. Deze vormen van voedselproductie, die gebruik maken van de specifieke omstandigheden van de stedelijke omgeving, is bekend geworden onder de term ‘stadslandbouw’. De toegenomen belangstelling voor de grondgebonden landbouw is verder te verklaren door de herwaardering van authentieke landschappen. De grondgebonden landbouw wordt hierbij gezien als essentiële beheerder van het open landschap. De afgelopen jaren was er ook een grote groei van het aantal zorgboerderijen waar agrarische ondernemers mensen met een zorg- of hulpvraag opvangen. Meestal gaat het om dagbesteding of arbeidstraining voor een paar dagen per week. Bij al deze vormen van landbouw rond de stad intensiveren de relaties tussen de stedelingen en de boeren.

3.5.1. Kenmerken van de grondgebonden landbouw in en nabij de regio Rotterdam Volgens de Agenda Landbouw (2011) van de provincie Zuid-Holland staat de grondgebonden landbouw er in het algemeen goed voor en is er ook in de toekomst economisch rendabele landbouw mogelijk in dit deel van Nederland. De huidige toegevoegde waarde in Zuid-Holland is momenteel 1,7 miljard euro en er zijn 26.000 arbeidsplaatsen in de grondgebonden landbouw. Door de verstedelijking, de uitbreiding van infrastructuur en de aanleg van nieuwe buitenstedelijke recreatieen natuurgebieden is het areaal landbouwgrond de afgelopen decennia fors afgenomen. De algemene verwachting is dat het areaal zich nu redelijk stabiliseert (o.a. door minder stedelijke groei en stagnatie aanleg groengebieden). Een voordeel van het stedelijke karakter van de regio is de aanwezigheid van een directe afzetmarkt van miljoenen consumenten. Deze (potentiële) consumenten vragen wel steeds meer om transparantie in de productieketens, veiligheid en duurzame productiemethoden. In de huidige economie is constante productvernieuwing nodig om te kunnen blijven concurreren. De ZuidHollandse landbouw blijft echter nog achter bij de productinnovaties. Daarnaast moet de sector in toenemende mate om leren gaan met verslechtering van de productieomstandigheden als gevolg van natuurlijke handicaps zoals bodemdaling, verzilting en klimaatverandering (meer periodes van zware neerslag en langere periodes van droogte). In de landschappen rond het stedelijke deel van de regio Rotterdam zijn gemiddeld al veel multifunctionele bedrijven aanwezig: ruim 30% tegenover 15 - 20% gemiddeld in heel Nederland. Multifunctionele landbouwbedrijven hebben naast inkomen uit primaire (voedsel-)productie ook inkomsten uit de verwerking van producten of verkoop aan huis (verdieping) of het aanbieden van zorg, recreatie, educatie en andere activiteiten (verbreding).

26

3.5.2. Toekomstperspectief volgens de Agenda Landbouw De provincie wil, op plaatsen waar er een duurzaam economisch perspectief is, ruimte bieden aan verdere groei van de grondgebonden landbouw. Voor uitbreiding van intensieve veehouderij is geen plaats in Zuid-Holland. De Agenda Landbouw schetst voor de toekomst 3 typen landbouwgebieden in Zuid-Holland: 1. de agrarische topgebieden: hier is de productie gericht op de wereldmarkt waarbij verdere schaalvergroting mogelijk is. In de regio Rotterdam is het agrarische gebied ten westen van Spijkenisse als agrarisch topgebied aangeduid. Direct tegen de stadsregio hebben de Hoeksche Waard en delen van de Alblasser- en Krimpenerwaard deze status gekregen (zie afbeelding 2). 2. de agrarische gebieden met een opgave: de fysieke omstandigheden zijn hier minder goed en leiden tot lagere productie dan in de topgebieden, o.a. door hoge waterstanden, verzilting en bodemdaling. Het betreft de diepe veenweiden, zoals een deel van de Alblasserwaard en grote delen van de Krimpenerwaard, en diepe droogmakerijen. Voor de regio Rotterdam zijn geen agrarische gebieden met een opgave aangegeven. 3. de agrarische gebieden onder invloed van de stad: in de nabijheid van de steden ligt het accent op verbrede landbouw/stadslandbouw. Dit is het streefbeeld voor alle landschappen van de stadsregio Rotterdam, behalve het oostelijke deel van Voorne-Putten. Er zijn nog beperkte mogelijkheden voor schaalvergroting, maar verder zet de provincie in op groei van maatschappelijke diensten zoals zorg, natuurbeheer, educatie en productie van streekproducten. De provincie denkt aan de opzet van een innovatieregeling voor logistieke oplossingen en een gebiedsfonds voor cofinanciering van maatschappelijke diensten. Bij het laatste ligt een relatie met de hervormingen van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) van de EU waarbij in de toekomst inkomenssteun steeds meer gekoppeld is aan het verzorgen van maatschappelijke diensten.

Afbeelding 5: Agenda Landbouw: typering landbouwgebieden

3.5.3. Mogelijkheden om stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer te stimuleren Stadslandbouw kan een goede bijdrage leveren aan de ambitie om aantrekkelijker landschappen in de regio te maken. Ook kunnen andere maatschappelijke doelen gerealiseerd worden. Op dit moment wordt door experts aangenomen dat landbouwgronden in een straal van ongeveer 40 tot 50 kilometer

27

buiten de stad in aanmerking komen voor stadslandbouw vanwege de mogelijkheid om met korte distributielijnen voedsel naar de stedelijke markt te brengen. Hierdoor kan snel ingespeeld worden op de wensen van afnemers. De gewenste effecten zijn dat de instandhouding van de karakteristieke landschappen in en nabij de regio op langere termijn is gewaarborgd en het bezoek van stedelingen (en betrokkenheid) aan het landelijke gebied substantieel toeneemt. Omdat er sprake is van vrij recente ontwikkelingen is de (economische) impact van stadslandbouw nog niet duidelijk. Er zijn nog verschillende inzichten over de mate waarin stadslandbouw kan bijdragen aan de economische versterking van de gebieden onder stedelijke invloed en welk deel van de stedelijke vraag ingevuld kan worden door de regionale voedselproductie. Naast stadslandbouw lijken de uitbreiding van het agrarisch natuurbeheer en andere groene en blauwe diensten (waterberging en verbetering waterkwaliteit) goede kansen te bieden voor de agrarische sector om een aanvullend inkomen te verwerven in gebieden waar de productieomstandigheden minder optimaal zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor grote delen van Hof van Delfland en Deltapoort en voor een deel van Voorne-Putten. Ook buiten de regio, zoals in de noordrand van de Hoeksche Waard en de westzijde van de Krimpener- en Alblasserwaard, richten steeds meer boeren zich op verbredings- en verdiepingsactiviteiten. Agrarisch natuurbeheer is hier een goede manier om het open cultuurlandschap te behouden zonder dat de overheden op grote schaal gronden aankopen. Voor de blauwe diensten is een intensieve samenwerking met de waterschappen nodig. Om de stadslandbouw en andere vormen van verbreding te stimuleren zouden regiogemeenten, stadsregio Rotterdam en provincie Zuid-Holland meer planologische ruimte moeten bieden aan agrarische ondernemers voor verbredings- en verdiepingsactiviteiten. Ook verbetering van de ontsluiting van het landelijk gebied, zowel voor de stedelingen die gemakkelijker het landelijk gebied kunnen bereiken, als voor het agrarische verkeer vergroot de kansen voor stadslandbouw. Participatie in de opzet van informatievoorzieningen voor de inwoners van de regio (kaart/website) gericht op streekproducten en recreatie op agrarische bedrijven en in onderzoek naar de economische betekenis van stadslandbouw zou daarnaast wenselijk zijn. Overheden kunnen aan de afzetkant een grote stimulans geven door bij aanbesteding in de eigen organisaties normen te stellen voor het aandeel streekproducten. Agrarisch natuurbeheer zou sterk in omvang kunnen groeien als er meer kansen geboden worden aan de agrarische sector om mee te dingen bij de aanbesteding van het beheer van nieuwe natuur- en recreatiegebieden. Belangrijke voorwaarden om te komen tot een substantiële groei van de stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer is dat de overheden vasthouden aan de planologische bescherming van de open landschappen en dat subsidies voor agrarisch natuurbeheer voor langere periode gegarandeerd zijn.

3.5.4. Conclusies Uit het thema landbouw komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: ƒ In de landschappen onder sterke stedelijke invloed kunnen stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer invulling geven aan een deel van de vraag naar recreatie, natuur en andere maatschappelijke diensten. ƒ Verdere uitbouw van agrarisch natuurbeheer en blauwe diensten is wenselijk om de landbouw in gebieden met bestuurlijke en natuurlijke handicaps te behouden. ƒ Overheden kunnen door planologische regels aan te passen en andere condities te creëren stadslandbouw en andere verbredings- en verdiepingsactiviteiten op het agrarische bedrijf bevorderen.

3.6

Water en klimaat mede sturend

Het klimaat in Nederland verandert. De stadsregio Rotterdam ligt in de Nederlandse delta op het kruispunt van typisch Hollandse landschappen. Verstedelijking en economie hebben zich steeds verder ontwikkeld met een watersysteem met inpolderingen, dijken en rivieren, kustbescherming. Dit landschap is in zijn aard, kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering. Er zijn verschillende opgaven gekoppeld aan de klimaatverandering: ƒ Beperken van de uitstoot van CO2 om zo klimaatverandering zo veel mogelijk tegen te gaan. De regionale klimaatagenda is opgesteld om de uitstoot van CO2 te verminderen. ƒ Aanpassen aan de gevolgen van de klimaatverandering: - het wordt natter. Een belangrijk gevolg is het versterkende effect op de bestaande wateropgave: de regio beschermen tegen hoogwater, de opvang en afvoer van neerslag en het borgen van de zoetwatervoorziening.

28

-

ƒ

Het wordt ook warmer. Daarom is het ook van belang om een ruimtelijke inrichting te hebben waarmee de leefomgeving ook bij hogere temperaturen aangenaam is. Om hittestress te voorkomen is het noodzakelijk om voldoende omvangrijke groengebieden met bomen en oppervlaktewater in de directe nabijheid van de stad te hebben die verkoeling bieden. Om ook op lange termijn om te gaan met de gevolgen van de verwachte klimaatverandering moet het huidige watersysteem robuuster worden. De noodzakelijke keuzes worden in het Deltaprogramma voorbereid en in 2015 gemaakt.

3.6.1. Regionale Klimaatagenda De toenemende uitstoot van CO2 is de belangrijkste oorzaak van de klimaatverandering. Wereldwijd wordt gekeken hoe de CO2-uitstoot teruggedrongen kan worden. In de regionale Klimaatagenda werken de gemeenten van de stadsregio Rotterdam samen aan een forse reductie van CO2. Het doel is om in 2025 40% minder CO2 uit te stoten dan in 1990. Er zijn 15 samenwerkingsprojecten die eraan bijdragen de uitstoot van CO2 in de regio te verminderen. Alle regiogemeenten hebben een SLOK-uitkering (Stimulering Lokale Klimaatinitiatieven) van het Rijk gekregen voor de uitvoering van het klimaatbeleid. De stadsregio heeft tot 2012 € 1,5 miljoen beschikbaar gesteld voor de ondersteuning van de regiogemeenten bij de uitvoering van de regionale Klimaatagenda.

Afbeelding 6: Waterbeheerder, regionale hoofdwatergangen en uitwisselpunten in de regio

3.6.2. De wateropgave Uit klimaatonderzoeki blijkt dat het gemiddeld warmer wordt, waardoor de zeespiegel zal stijgen, neerslag in grotere pieken zal gaan vallen en de rivierafvoer zal gaan fluctueren. Dit heeft grote effecten op de toekomstige waterhuishouding en heeft een versterkend effect op de bestaande wateropgaven. Dit zijn de cruciale ontwikkelingen die een rol spelen bij de verdere ontwikkeling van het watersysteem de komende tijd: ƒ Wateroverlast door toenemende neerslag: in kortere tijd valt er meer regen. Om het water te verwerken is opvang en berging nodig. ƒ Strengere eisen aan de kwaliteit van het water. Het oppervlakte water moet voldoen aan de Europese kaderrichtlijn Water (KRW).

29

ƒ ƒ

Zoetwatervoorziening: voldoende beschikbaar water voor drinkwater, de industrie, de landbouw en de natuur. Een hogere waterstand door de stijging van de zeespiegel. In buitendijkse gebieden bestaan risico’s op overstromingen. Het versterken van waterkeringen is op termijn noodzakelijk.

Deze verschillende waterthema’s vormen het huidige beleid. In de regio Rotterdam zijn er meerdere watersystemen die beheerd worden door verschillende hoogheemraadschappen en waterschappen. De Hollandsche IJssel, de Nieuwe Maas en de Nieuwe Waterweg behoren tot het hoofdwatersysteem en vallen onder Rijkswaterstaat.

3.6.3. Hittestress Hittestress is een fenomeen dat optreedt in de bebouwde omgeving, waar veel stenige materialen als baksteen en beton voorkomen. De stenen warmen overdag op in de zon en ze zijn ’s avonds nog lang warm. Hierdoor is het in de zomer vaak warmer in steden en dorpen dan in het gebied eromheen. In steden en dorpen kan het tijdens warme zomers soms tot wel acht graden warmer zijn dan in het gebied om de stad heen, de steden en dorpen vormen dan “hitte-eilanden”. Door dit hitte-eilandeffect is het in stedelijke gebieden tijdens een hittegolf erg onaangenaam. Mensen kunnen last krijgen van oververhitting, deze oververhitting noemen we hittestress. Wanneer hittestress optreedt zijn mensen minder productief en neemt agressie tussen mensen onderling toe, in het ergste geval overlijden er zelfs mensen aan. In de uitzonderlijk hete zomer van 2003 lag het sterftecijfer in een groot deel van Europa bijvoorbeeld een stuk hoger dan normaal. Als gevolg van klimaatverandering stijgt de gemiddelde temperatuur en komen hittegolven vaker voor. De extreme hitte van de zomer van 2003 is dan eerder regel dan uitzondering. Dit betekent dat we vaker te maken zullen krijgen met hittestress. Dit speelt vooral in het stedelijk gebied waar de temperatuur toch al hoger is dan in de gebieden eromheen. Er zijn verschillende soorten maatregelen, waarbij juist ook de regionale groenblauwe structuur een belangrijke functie heeft: ƒ Specifieke aandacht voor openbaar groen voor verkoeling in het stedelijk gebied: groene daken en gevels en meer bomen. Meer groen in de stad brengt de temperatuur naar beneden. Toename van de groene ruimte met 10% geeft een reductie van 4 graden. Beschaduwing door bomen maakt het 5-20 graden koeler. ƒ Groengebieden uit de stedelijke en regionale groenstructuur met elkaar verbinden om bestaande groene wiggen te behouden (geen hoogbouw in de wiggen) en te verbeteren. ƒ Inwoners informeren over recreatiemogelijkheden dicht bij de stad om congestie te voorkomen op warme dagen: het stadsstrand en bossen in de nabijheid bereikbaar met openbaar vervoer, meer fietsgebruik door aantrekkelijke groene routes naar buiten.

3.6.4. Robuuster watersysteem op lange termijn Een robuust en veerkrachtig watersysteem heeft genoeg capaciteit om tijdelijk grote hoeveelheden regenwater te bergen en kan zichzelf op natuurlijke wijze herstellen, bijvoorbeeld na wateroverlast of onttrekkingen van grondwater. Het huidige watersysteem is ontstaan door eeuwenlang te polderen. Dat werkt nog steeds prima. Maar dit systeem staat wel onder druk door klimaatverandering en verstedelijking. Het moet worden aangepast en heeft meer ruimte nodig. Dan kan het ook in de toekomst goed functioneren. Dit vraagstuk voor de lange termijn is ondergebracht in het Deltaprogramma, in het deelprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Klimaatverandering leidt tot zeespiegelstijging en een toename van de rivierafvoeren in de winter. Daardoor zijn de binnen- en buitendijkse gebieden in de regio’s Rotterdam en Drechtsteden niet voldoende klimaatbestendig. Voor het gebied Rijnmond-Drechtsteden zal op de langere termijn (2050) de huidige aanpak van waterveiligheid niet meer voldoen. De Maeslantkering is ontworpen op een zeespiegelstijging van 50 cm. Bij een grotere stijging zal de kering zo vaak moeten sluiten, dat de kans op samenloop met hoge rivierafvoeren veel groter wordt. Dit kan leiden tot extreem hoge waterstanden in het benedenrivierengebied met alle gevolgen van dien voor binnen- en buitendijkse waterveiligheid. Ook is een hogere sluitingsfrequentie nadelig voor de scheepvaart. De Deltacommissie (commissie Veerman) heeft in 2008 vier oplossingsrichtingen geschetst om het gebied Rijnmond-Drechtsteden op lange termijn te beschermen tegen het hoge water. Die variëren van afsluiting van alle waterwegen met beweegbare keringen tot het volledig open maken. Ook al manifesteert het probleem zich pas op langere termijn, op kortere termijn moet er al een

30

oplossingsrichting worden gekozen. Die oplossing vraagt zeer waarschijnlijk om een andere aanpak van waterveiligheid en zal daardoor doorwerken in andere ruimtelijke opgaven. De ambitie is om in de periode tot 2015 een aantal deltabeslissingen te nemen die politiek van aard zijn en de verbinding vormen tussen de deelprogramma’s. De maatregelen die samenhangen met het deelprogramma Rijnmond-Drechtsteden zullen pas doorwerken in volgende uitvoeringsprogramma’s van het regionale groenstructuurplan.

3.6.5. Conclusies Uit het thema klimaat komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie. De klimaatverandering vraagt om een robuuste groenblauwe structuur. Voor het RGSP2 betekent dat vooral dat er meer samenhang komt tussen de verschillende beleidsdoelen: natuur, recreatie, landbouw, water vormen samen een systeem. Bij de moeilijke keuze welke investeringen te doen, komt die samenhang veel meer naar voren. Dat betekent concreet: ƒ De regio Rotterdam bezien als verstedelijkt gebied in de delta van de grote rivieren. ƒ Werken aan een robuuste groenblauwe structuur, waarin natuur, recreatiegebieden, landbouw en water samen een systeem vormen, vanuit met een veel minder strikte scheiding tussen de verschillende beleidsdoelen. ƒ De samenhang vergroten tussen groenstructuren binnen en buiten het stedelijk gebied via bestaande en nieuwe waterlopen en kleinschalige groene verbindingen. ƒ In de metropolitane landschappen (Hof van Delfland en Deltapoort) de samenhang tussen de verschillende soorten groengebieden (natuur, recreatie, landbouw) met projecten versterken. ƒ Voor de lange termijn landschapsontwikkeling en natuurontwikkeling koppelen aan te maken hoofdkeuzes over het watersysteem.

31

4

Planologisch kader 4.1 Rijksbeleid 4.1.1. Structuurvisie Randstad 2040 In de Structuurvisie Randstad 2040 van eind 2008 heeft het Rijk de gewenste ontwikkeling van de Randstad beschreven tot een internationaal krachtige, duurzame en aantrekkelijke regio. Hierbij spelen de steden een centrale rol: hun metropolitane kwaliteiten moeten versterkt worden. Bij de grote steden zouden gebieden met groenblauwe topkwaliteit ontwikkeld moeten worden, die goed toegankelijk zijn voor de stedelingen. De Structuurvisie Randstad 2040 geeft 2 gebieden met groenblauwe topkwaliteit aan die grotendeels in de regio Rotterdam liggen: Hof van Delfland en Deltapoort. Grote delen van de 2 aangewezen gebieden waren reeds beschermd tegen verstedelijking doordat ze sinds 1958 als ‘rijksbufferzone’ aangemerkt zijn. De Hoeksche Waard en het Groene Hart zijn als nationale landschappen aangewezen. Midden-Delfland en Oost-IJsselmonde zijn rijksbufferzone: dit is een specifieke aanduiding die aangeeft dat er groene buffers tussen de steden aanwezig blijven.

Afbeelding 7: Beschermde landschappen in en rond regio Rotterdam

4.1.2. Nieuwe prioriteiten kabinet Rutte: Structuurvisie Ruimte en Infrastructuur en nieuw natuurbeleid Het kabinet Rutte legt een sterke focus op groei van de economie en in samenhang hiermee verbetering van de bereikbaarheid. De aanleg van de Tweede Maasvlakte met bijbehorende aanleg van de 750 ha nieuwe natuur- en recreatiegebieden (PMR 750 ha) hoort hierbij. Ruimtelijke ordening is door het kabinet ondergebracht bij het nieuwe ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M). Het vroegere ministerie van LNV is opgegaan in het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). De inzet is om veel taken te decentraliseren naar provincies en gemeenten.. In de nieuwe Structuurvisie Ruimte en Infrastructuur (ontwerp) legt het kabinet de nadruk op het realiseren van een excellent en internationaal bereikbaar vestigingsklimaat in de stedelijke regio’s met een concentratie van topsectoren. Er zijn 9 topsectoren onderscheiden die zich m.n. concentreren in de stedelijke regio’s rond de mainports, brainport en greenports. Een van deze mainports is het Havenindustrieel Complex van Rotterdam. Het kabinet heeft gekozen voor herijking van de Ecologische Hoofdstructuur, waardoor deze in omvang afneemt tegenover eerdere plannen. Deze herijkte nationale EHS (zie afbeelding 8) moet uiterlijk in 2018 door de provincies gerealiseerd. zijn De robuuste verbindingen zijn geschrapt. Ontpoldering ten behoeve van de EHS is alleen toegestaan wanneer waterveiligheid of internationale

32

afspraken dit vereisen. Voor de langere termijn ontwikkelt het Rijk in overleg met de provincies een visie op de natuur. De Natura 2000-gebieden (met natuurwaarden van Europees belang) en de twintig Nationale Parken maken deel uit van de EHS. De rijksbufferzones zullen vervallen en ook veel van de beleidsthema’s uit de Nota Randstad 2040, Mooi Nederland en de Agenda Vitaal Platteland zullen bij vaststelling van de nieuwe structuurvisie geen rijksbeleid meer zijn.

Afbeelding 8: herijkte EHS in Structuurvisie Ruimte en Infrastructuur (ontwerp)

4.2 Provinciaal ruimtelijk beleid (Provinciale Structuurvisie) 4.2.1. Zuidvleugel Groenstructuur Op 2 juli 2010 heeft Provinciale Staten van Zuid-Holland de Provinciale Structuurvisie ‘visie op ZuidHolland’ (PSV) vastgesteld. In dit document geeft de provincie een integrale ruimtelijke visie tot 2020 met een doorkijk tot 2040. Twee van de vijf hoofdopgaven in de provincie hebben betrekking op de kwaliteit van de landschappen rond de steden: ‘Vitaal, divers en aantrekkelijk landschap’ en ‘Stad en land verbonden’. In de grote landschappelijke eenheden zet de provincie zich in voor behoud van de leefbaarheid en economische vitaliteit. De landbouw is voor die vitaliteit een belangrijke factor, zowel economisch gezien als wat betreft landschappelijke kwaliteit. De visie op de rol van de landbouw is uitgewerkt in de Agenda Landbouw. De provincie wil, met de regioprofielen, meer sturen op ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied.

33

De PSV geeft verder aan dat de steden en het landelijke gebied beter met elkaar verbonden moeten worden. Hiervoor zal de Zuidvleugel Groenstructuur uitgewerkt worden. Dat is een stelsel van landschappen, natuur- en recreatiegebieden, stedelijke parken en groenblauwe verbindingen in het stedelijke netwerk van Zuid-Holland. Binnen deze groenstructuur hebben zes landschappen de status van ‘provinciaal landschap’ gekregen om ze te beschermen èn te ontwikkelen tot recreatief aantrekkelijke en economisch duurzame landschappen. De provinciale landschappen krijgen regelgeving voor de bescherming van de landschappelijke kernkwaliteiten. Het gaat voor de regio Rotterdam om Hof van Delfland, Bentwoud-Rottemeren en IJsselmonde (Buytenland van Rhoon en Oost-IJsselmonde). Landbouw blijft hier een belangrijke rol spelen, maar deze moet wel verbreed worden met functies die gebruikswaarde hebben voor de stedelingen. Naast de buitenstedelijke groengebieden horen ook de grotere groengebieden (zoals stedelijke parken, sport- en volkstuincomplexen) tot de Zuidvleugel Groenstructuur.

Afbeelding 9: Uitsnede plaatsingsvisie Nota Wervelender

4.2.2. Windenergie De plaatsing van windmolens heeft veel effect op de beleving van het open landschap in de regio Rotterdam. Ze zijn door hun enorme afmetingen tot op grote afstanden te ervaren. Eind 2010 heeft GS de nota Wervelender over de toepassing van windenergie vastgesteld. Hierin is een plaatsingsvisie opgenomen die vastlegt waar windturbines wel en niet gewenst zijn. Deze plaatsingsvisie zal opgenomen worden in de PSV. Naast de technische haalbaarheid is de aard en structuur van het landschap een van de uitgangspunten bij de keuze van plaatsingsgebieden. Langs grote wegen, kanalen en spoorwegen en in industriële gebieden, is de landschappelijke inpasbaarheid volgens de provincie groot. Dit worden ‘concentratiegebieden’ genoemd. Vanuit de plaatsingsvisie komt een aantal grootschalige locaties naar voren, zoals het Rotterdamse havengebied. Wegens het bijzondere karakter van het landschap of natuurwaarden is een aantal gebieden aangewezen als ‘vrijwaringsgebieden’. Hier zijn geen (nieuwe) windmolens gewenst. Het betreft nationale landschappen, zoals het Groene Hart en de Hoeksche Waard, de topgebieden cultureel erfgoed, Natura 2000-gebieden en de contouren van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Waar plaatsingsgebied en Nationaal Landschap aan elkaar grenzen is plaatsing van windturbines onder voorwaarde mogelijk aan weerszijde van de begrenzing (maatwerk).

34

Afbeelding 10: Groen in de Regionaal Strategische Agenda

4.3 Regionaal Strategische Agenda van de stadsregio Rotterdam De Regionaal Strategische Agenda is eind 2010 vastgesteld als opvolger van RR 2020. Een vitaal, mooi en bereikbaar landschap is volgens dit document belangrijk voor de attractiviteit, duurzaamheid en concurrentiekracht van de regio. De RSA constateert verder dat er de afgelopen jaren een opschaling is geweest, in de plaats van de regioparken zijn de metropolitane landschappen Hof van Delfland en Deltapoort gekomen. Als belangrijkste opgaven in deze metropolitane landschappen ziet de Regionaal Strategische Agenda: ƒ het vergroten van de recreatieve waarde door verbetering van de fietsverbindingen en versterking van het waternetwerk; ƒ het vitaal houden van de grondgebonden landbouw door stimulering van stadslandbouw, productie van streekproducten en andere vormen van verbreding. De belangrijkste speerpunten die de RSA meegeeft voor de realisatie van het nieuwe regionale groenstructuurplan zijn: ƒ aanleggen en beheren van groengebieden die toekomstbestendig zijn; ƒ realiseren van stad-landverbindingen; ƒ aanbrengen van voldoende variatie in de recreatiegebieden waarbij de inrichting aansluit op de wensen van de bewoners van de regio; ƒ realiseren van ontbrekende schakels. Op de kaart van de Regionaal Strategische Agenda is het waternetwerk aangegeven als verbindende schakel tussen de stad en het ommeland. Er liggen unieke kansen om met het water het stedelijke gebied te verbinden met de kust, de nationale landschappen, de metropolitane landschappen, de recreatiegebieden en andere steden.

35

5

Groenblauwe visie De regio Rotterdam is gelegen op een geografisch bijzondere locatie: een rivierdelta waar verschillende grote rivieren in zee uitstromen. Hier is een afwisseling ontstaan van eilanden, zeearmen, meanderende rivieren, duinen en veengebieden. De combinatie van fysische processen en menselijk ingrijpen hebben karakteristieke landschappen opgeleverd: zeekleipolders, duinontginningen, veenweidegebieden en dynamische uitwaarden. De stormachtige groei van de haven en de stad Rotterdam hebben geheel eigen beelden opgeleverd: uitgestrekte haventerreinen, havenbekkens, kanalen, hoogstedelijke zones met hoogbouw en suburbane woongebieden. De inzet van dit regionale groenblauwe structuurplan is om het landschap van de regio aantrekkelijker en beter beleefbaar te maken voor de inwoners van regio en bezoekers van elders. Hiervoor worden cultuurhistorisch waardevolle structuren, zoals dijken en historische waterlopen, als dragers van de groenblauwe hoofdstructuur. De groenblauwe hoofdstructuur is samengesteld uit de grote natuur- en recreatiegebieden met de belangrijkste landschappelijke, recreatieve en ecologische verbindingen daartussen. De visie op de groenblauwe hoofdstructuur komt voor het grootste deel overeen met de hoofdstructuur die in het RGSP2 van 2005 was opgenomen. Er zijn echter wel belangrijke accentverschillen. Grootschalige uitbreiding van (vlak-)groenprojecten wordt niet meer nagestreefd, wel versterking van de verbindingen door het aanleggen van ontbrekende schakels en het opheffen van barrières. Een vitale landbouw, met verbredingsactiviteiten, zoals recreatie, stadslandbouw, agrarisch natuurbeheer en zorg, is essentieel voor het behoud van de openheid van de landschappen rond de stad. Op bijgevoegde kaart van staat de nagestreefde groenblauwe hoofdstructuur van de regio afgebeeld. Hieronder zijn de kernkwaliteiten en de gewenste ontwikkelingen van de afzonderlijke onderdelen van deze structuur beschreven. Het is een streefbeeld voor de lange termijn, tot 2020. Door de huidige schaarse publieke middelen zal de komende jaren maar een deel van deze ambities gerealiseerd kunnen worden. Mocht er toch meer financiële armslag komen dan kan het tempo in de realisatie opgevoerd worden. In de bijlagen is een document opgenomen met per deelgebied van de regio een overzicht van de bestaande en nagestreefde kwaliteiten. Deze gebiedsprofielen zijn een middel om bij ruimtelijke ingrepen te sturen op kwaliteit en de verschillende belangen goed af te wegen.

Afbeelding 11: Visie groenblauw raamwerk (ook in groot formaat als losse bijlage)

36

5.1 Duin/kustlandschap (incl. landgoederen) De zee, het strand, de duinen en de binnenduinrand bij Hoek van Holland en Westvoorne maken deel uit van de kustzone. Ook de Maasvlaktes horen hierbij. De zeereep en de duinen vormen de dynamische grens van ons land en beschermen tegen overstromingen. De komende jaren wordt de Delflandse Kust versterkt en is er een pilot voor de ‘Zandmotor’. Kenmerkend zijn de landschappelijke zonering parallel aan de kust en het contrast tussen uitgestrekte natuurlandschappen (zee, duinen) en bijzondere cultuurelementen (strandslagen, badplaatsen, buitenplaatsen). Kernkwaliteiten zijn: ƒ het vrije uitzicht op de horizon (met uitzondering van het zicht op de Maasvlaktes) ƒ de zee, duinen en binnenduinrand met grote natuurwaarden ƒ de dynamiek van het landschap en de zichtbaarheid van natuurlijke landschapsvormende processen: wind, waterstroming, getijdenwerking ƒ de hoge ecologische waarden van de duinen ƒ de functie van de kustzone als toeristisch-recreatief kerngebied (met Hoek van Holland, Oostvoorne en Rockanje als toeristische badplaatsen) ƒ bijzondere bebouwing en buitenplaatsen in de binnenduinrand Gewenste ontwikkelingen: ƒ versterken natuurwaarden duinen en binnenduinrand ƒ recreatieve druk sturen (zonering) ƒ nieuw recreatief strand op de Tweede Maasvlakte realiseren (conform plan Havenbedrijf) ƒ sanering verspreid glas (Westvoorne) ƒ uitvoeren pilot Zandmotor en aangroei strand Delflandse Kust

5.2 Veenweidelandschap In de luwte achter de duinen en rivieroeverwallen kon zich veen ontwikkelen. Hier zijn de laagveengebieden ontstaan: delen van Midden-Delfland en, ten oosten grenzend aan de regio, de Krimpenerwaard en Alblasserwaard. Het zijn typisch Hollandse polderlandschappen met open veenweiden en bijzondere moerasgebieden, zoals de Ackerdijkse Plassen. Door de slappe veengrond is de verstedelijking hier beperkt gebleven en is het landschap sinds de ontginning weinig veranderd. De veengebieden vormen de cultuurhistorische parels van de regio. Midden-Delfland, de Krimpenerwaard en de Alblasserwaard zijn aangewezen als Belvedèregebieden. Kernkwaliteiten zijn: ƒ het waterrijke, natuurlijke karakter: ‘drijvend land’ (zoals de Vlietlanden in Midden-Delfland en de Ackerdijkse Plassen) ƒ open polders, voorkomen van weidevogels en stilte ƒ strokenverkaveling met langgerekte percelen en brede sloten met een hoog waterpeil; ƒ patroon van oude veenstromen, rivierstroomruggen en getijdekreken, zoals de Gaag in MiddenDelfland ƒ patroon van boerderijlinten, boezemvaarten, achterkaden en tiendwegen ƒ cultuurhistorisch waardevolle kernen en verspreid liggende boerderijen als eilandjes in de openheid Gewenste ontwikkelingen: ƒ behoud openheid ƒ behoud en herstel cultuurhistorische structuren (vaarten, boezemwater, kavelstructuur, lintbebouwing, dorpssilhouetten) ƒ vergroten recreatieve waarde door nieuwe bestemmingen toe te voegen, vaarroutes te verbeteren en fiets- en wandelpaden aan te leggen ƒ behoud van grondgebonden landbouw als economische drager ƒ verbreding van de landbouw waaronder stadslandbouw en groene / blauwe diensten bevorderen ƒ met elkaar verbinden van versnipperde delen van het landschap ƒ saneren verspreid glas ƒ verbinden Hof van Delfland recreatief en ecologisch met Rottemeren (via Noordas) ƒ beter bereikbaar maken van Alblasser- en Krimperwaard voor inwoners regio Rotterdam

37

5.3 Zeekleilandschap De Hoeksche Waard, Voorne-Putten, het eiland IJsselmonde en met de omringende zee en rivierarmen zijn onderdeel van het zuidelijke zeekleigebied. De delta waar de Rijn, Maas en Schelde uitmonden in de Noordzee is een uitgesproken estuarien landschap. Dit is een landschap dat wordt gekenmerkt door grote open ruimten met afwisselend water en land. De noordrand van Voorne-Putten is aangewezen als Belvedèregebied, vanwege de cultuurhistorische waarden. Kernkwaliteiten zijn: ƒ de herkenbare hoofdstructuur van omdijkte eilanden en brede zee- en rivierarmen ƒ de getijdendynamiek en (in potentie aanwezige) zoet-zoutovergangen met internationaal waardevolle deltanatuur ƒ het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken, kreekruggen en watergangen ƒ de polderindeling met, specifiek op Voorne-Putten: oudlandpolders (vaak met veen- of moerige bodem en een onregelmatige, kleinschalige verkaveling) en nieuwlandpolders (overwegend klei en zavel, met een meer rationele verkaveling) ƒ het historische dijkenpatroon met kenmerkende dijkprofielen ƒ cultuurhistorisch waardevolle kernen en linten, oude havenplaatsen en dijkdorpen ƒ verdedigingslinie Hellevoetsluis-Brielle met de vestingwerken in de steden en de forten Oudenhoorn, Peltsersdijk en Noorddijk Gewenste ontwikkelingen: ƒ behoud openheid ƒ behoud en herstel cultuurhistorische structuren (voormalige kreken, dijken, bebouwingslinten, lintbebouwing, kavelstructuren, dijk- en laanbeplantingen, dorpssilhouetten) ƒ vergroten recreatieve waarde door nieuwe bestemmingen toe te voegen, vaarroutes te verbeteren en fiets- en wandelpaden aan te leggen ƒ behoud van grondgebonden landbouw als economische drager op Voorne-Putten en Deltapoort ƒ bevorderen van verbreding van de landbouw, m.n. stadslandbouw en groene / blauwe diensten in Deltapoort ƒ verbeteren recreatieve verbindingen van IJsselmonde met Hoeksche Waard en Drechtsteden

5.4 Droogmakerijlandschap Ten noordoosten van Rotterdam, aan weerszijden van de Rotte liggen de grote droogmakerijen van Bergschenhoek en de Zuidplaspolder. Ook de stedelijke bebouwing van Alexanderpolder en Ommoord ligt in een droogmakerij. Langs de randen van Midden-Delfland liggen enkele kleinere droogmakerijen. De droogmakerijen liggen 3 tot 5 meter lager dan het aangrenzende veengebied of boezemwater. De Rotte is een oude veenstroom die nu hoog door het landschap loopt. De meeste droogmakerijen zijn in de 18e eeuw drooggelegd en ingericht voor de landbouw. De molengang in de Tweemanspolder (net buiten de regio) is een icoon in de cultuurhistorie van het droogmakerijenlandschap. De Zuidplaspolder is pas in 1839 drooggelegd. De droogmakerijen hebben een grootschalig, rationeel karakter en een gevarieerd grondgebruik, met veel akkerbouw, maar ook grasland, kassen en nieuwe recreatiegebieden. Kernkwaliteiten zijn: ƒ de Rotte, als ontginningsbasis van Rotterdam. Deze oorspronkelijke veenrivier ligt nu hoog ten opzichte van de aangrenzende open polders en bos- en recreatiegebieden ƒ stelsel van laaggelegen grote open polders, gescheiden door hooggelegen kaden en ringvaarten met daarlangs lintbebouwing ƒ rationele verkavelings- en slotenpatronen met brede tochten als duidelijke lijnen in het landschap ƒ het voorkomen van een reeks plassen, van de Kralingseplas tot de plassen in Hillegersberg, het Hoge en Lage Bergse Bos de Bleiswijkse Zoom en de Zevenhuizerplas ƒ historische gemalen en molens Gewenste ontwikkelingen: ƒ zichtbaar houden van ringdijken en ringvaarten als cultuurhistorische verwijzingen naar ontstaansgeschiedenis ƒ behoud van bijzondere hoogteverschillen

38

5.5 Bebouwd gebied (woon en werkgebieden, haventerreinen en grote glastuinbouwgebieden): Het centraal stedelijk gebied van de regio Rotterdam, inclusief de haven van Rotterdam, ligt in verschillende landschapstypen. Dit gebied heeft echter zozeer een eigen ruimtelijke structuur en identiteit dat het als een aparte eenheid is benoemd. Moderne architectuur, havenindustrie en grootschalige infrastructuur, uitgestrekte kassencomplexen zijn beeldbepalend. Toch zijn nog veel elementen uit de landschappelijke ondergrond terug te vinden in het verstedelijkt gebied. Kernkwaliteiten zijn: ƒ de grootstedelijke en dynamische uitstraling: Rotterdam als werk- en wereldstad ƒ de skyline van Rotterdam met hoge gebouwen en kunstwerken als landmarks ƒ de (hernieuwde) oriëntatie van de steden op de rivier: waterfronten ƒ het spectaculaire havenlandschap met bijzondere industriële architectuur en de historische enclaves Pernis, Rozenburg en Heijplaat en met de Landtong Rozenburg als bijzonder groenelement Gewenste ontwikkelingen: ƒ vergroening van harde oevers en kades in (voormalige) havengebieden langs de Nieuwe Maas t.b.v. vergroting verblijfskwaliteit en ecologie ƒ behoud en uitbreiding rivierparken als groene parels langs de Nieuwe Maas (o.a. in Stadshavens) ƒ maken van ecologische en recreatieve verbindingen door het kassengebied van het Westland tussen kust en Hof van Delfland

5.6 Robuuste groenblauw zones (parkbossen langs hoofdwaterloop) In de Rotterdamse regio is een aantal brede groenzones aanwezig waar langs een doorgaande waterloop (rivier, voormalige kreek of kanaal) parkbossen aangelegd zijn. Ze zijn te beschouwen als belangrijke dragers van de ecologische en recreatieve structuur. Ook functioneren ze als groene wiggen die koele lucht naar het warme stedelijke gebied brengen (bestrijding hittestress). Kernkwaliteiten zijn: ƒ doorgaande waterloop die als waterhuishoudkundige, ecologische en recreatieve verbinding op regionale schaal functioneert ƒ brede bosachtige groenzones en besloten parken met een stabiel ecosysteem ƒ gevarieerd palet aan (intensieve) recreatieve voorzieningen Gewenste ontwikkelingen: ƒ doorontwikkelen van Rottemeren met intensief recreatief programma, doorgaande waterlijn diep de stad in, doorgaande fietspaden van hart Rotterdam tot aan oorsprong rivier (Bentwoud), waterrijk gebied met ruimte voor recreatie, natuur en waterberging; bosachtige inrichting Hoge en Lage Bergsebos. ƒ in Noordas realiseren van samenhangende zone van recreatiegebieden met doorgaand fietspad en ecologische verbinding. Tevens aanleg Common Green in Noordas als centraal groengebied tussen woonwijken en nieuwe recreatiegebieden ƒ uitvoering van Blauwe Verbinding tussen de Waal en het Zuiderpark: intensieve recreatie in Zuiderpark, iets extensiever in Zuidelijk Randpark (herinrichting), Koedoodzone en Zuidpolder, extensief langs de Waal; ruimte voor moerasnatuur en opgaande beplanting; kanoroute; waterberging / klimaatbuffer. ƒ Waal: oude rivierarm in Deltapoort, landelijk wonen, oeverbeplantingen, roeien en zeilen, versterken doorgaande fietsroutes en beleving, aanleg nieuwe recreatiegebieden (Waalbos, Noldijk bij Barendrecht en Sandelingen Ambacht), verbeteren van verbindingen met Zwijndrecht, Ridderkerk en Barendrecht ƒ Schie/Schiezone: versterking van natuurwaarden met afwisseling natte weilanden en bosachtige landgoederen, Schie als belangrijke vaarroute, Hoflandroute tussen Den Haag en Rotterdam, bochtafsnijding Overschie als recreatieve toevoeging ƒ Bernisse: behoud van karakter met waterrecreatie, moeraszones en doorgaande fietsroutes.

39

ƒ

Poldervaart: herstel doorgaand van karakter, historisch kanaal voor afvoer water uit MiddenDelfland: natte natuur, bosachtige beplantingen, intensieve recreatie in Beatrixpark, volkstuinen en sportparken ten zuiden van A20

5.7 Natuurgebieden langs getijdenrivier Langs de Oude Maas, Spui en de Noord liggen nog restanten van de vroeger zeer uitgebreide buitendijkse getijdennatuur. Deze gebieden hebben hoge ecologische en recreatieve waarden. In het kader van Deltanatuur, PMR 750 ha en andere plannen worden aansluitend nieuwe natuurgebieden aangelegd waardoor er robuuste groenzones langs de rivieren ontstaan. Kernkwaliteiten zijn: ƒ grote aaneengesloten natte en moerasachtige gebieden met peilfluctuaties ƒ afwisseling tussen openheid (wijde blik over de rivier) en besloten gebieden (grienden en vloedbossen) ƒ contrast tussen drukte van de scheepvaart op de rivieren en de rust van de natuurgebieden op de oevers Gewenste ontwikkelingen: ƒ cehoud en uitbreiding historische griendennatuur ƒ ruimte geven voor dynamische getijdennatuur (uitvoeren Deltanatuur) ƒ toevoegen grootschalige waterrijke natuur in landschapspark Buytenland van Rhoon (is binnendijks, maar sluit aan bij buitendijkse natuur) zodat robuuste natuurzone ontstaat ƒ vergroten van beleving rivier vanaf dijken en recreatiegebieden (uitkijkpunten, zichtlijnen vanaf doorgaand fietspad) ƒ vergroten natuurwaarden en attractiewaarden bestaande recreatiegebieden ƒ uitbreiden extensieve begrazing als beheersmaatregel ƒ verbeteren van de beleving van de Hollandsche IJssel op buitendijkse bedrijfsterreinen

5.8 Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden / parkboskarakter Dit zijn grote bosachtige groengebieden die in de afgelopen decennia in de stadsranden aangelegd zijn om het tekort aan recreatieterreinen en natuur te verminderen. Veel van deze parkbossen zijn nog jong, maar hebben de potentie om uit te groeien tot belangrijke uitloopgebieden voor de woonwijken en natuurkernen voor soorten die aan bosachtig terrein zijn gebonden. Kernkwaliteiten zijn: ƒ duurzame groene randen van het stedelijke gebied ƒ besloten bosachtige karakter dat beschutting geeft in contrast met de open landschappen ƒ recreatieve voorzieningen dichtbij huis Gewenste ontwikkelingen: ƒ realiseren robuuste samenhangende groenzones (o.a. noordzijde Schiedam en Vlaardingen, zuidzijde Spijkenisse, zuidzijde Ridderkerk, bosgebiedjes Rhoon, groenzones rond Pernis, Rozenburg, Hoogvliet (afscherming haventerreinen en recreatief gebruik zoals sportvelden) , zuidzijde Krimpen aan den IJssel, Hitlandbos, Oeverbos, Landtong Rozenburg, Brielse Meer) ƒ verbeteren recreatief programma in bestaande groengebieden ƒ toevoegen recreatieve routes ƒ verbeteren verbindingen met stedelijke gebieden (stad-landverbindingen) en aanleg poorten

5.9 Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden/ weidekarakter Met name aan de noord- en westzijde van het stedelijke gebied liggen natuur- en recreatiegebieden met een vrij open karakter. Ook voor een aantal nieuwe natuur- en recreatiegebieden in het veenweidelandschap wordt een weide-achtige inrichting nagestreefd. Ze refereren qua inrichting sterk aan het historische veenweidelandschap, maar door de aanleg van paden en voorzieningen hebben ze een hogere gebruikswaarde. Kernkwaliteiten zijn: ƒ halfopen inrichting met graslanden en moerasachtige zones

40

ƒ

behouden verkavelingspatroon en landschappelijke beplantingen

Gewenste ontwikkelingen: ƒ aanleggen samenhangende zone van recreatiegebieden in Noordas (Schieveen, Vlinderstrik, Triangelpark) ƒ aanleggen Groene Zoom bij Nieuwerkerk aan den IJssel ƒ aanleggen Groenblauwe Slinger (Lansingerland): saneren kassen, waterberging, herstel historische verkaveling, natte natuur, verbinding tussen Hof van Delfland en Groene Hart, recreatief gebruik door aanliggende woonwijkenextensieve begrazing van de graslanden om de openheid te bewaren. ƒ Inrichten voor vrij extensief recreatief gebruik, wel doorgaande fiets- en wandelpaden ƒ in stand houden biotopen voor weidevogels ƒ realiseren ecologische verbindingen voor moerasnatuur

5.10

Natuurontwikkeling langs kreken

In het zeekleigebied zijn de voormalige kreken vaak nog als onregelmatige watergang te herkennen in de verkaveling. Met name op Voorne-Putten worden deze watergangen verbreed t.b.v. de waterberging en voorzien van flauwe oevers t.b.v. de ecologische ontwikkeling. Ook op andere plaatsen is deze aanpak mogelijk. Kernkwaliteiten zijn: ƒ slingerende watergang in contrast met regelmatig slotenpatroon van de polders ƒ natuurlijke oeverbegroeiing die loop van kreek zichtbaar maakt in het open landschap ƒ moerasachtige oevers die ruimte bieden aan karakteristieke flora en fauna van de delta Gewenste ontwikkelingen: ƒ uitvoeren krekenplan Voorne-Putten: natuurontwikkeling langs voormalige kreken. Pragmatische aanpak bij aanleg: kansen pakken waar ontwikkelingen plaatsvinden zoals aanleg golfbanen of woongebieden ƒ realiseren natuurontwikkeling langs voormalige kreek (rel) in Bonnenpolder en Oranjebuitenpolder ƒ aanleggen extensieve recreatieve voorzieningen (laarzenpaden), op sommige plaatsen ook fietspad, ƒ uitbreiden mogelijkheden voor waterberging

5.11

Binnenstedelijke groengebieden

Het betreft grote groengebieden als Kralingse Bos, Het Park bij de Euromast, het Schollebos in Capelle aan den IJssel, het Schiebroekse park, het Annie M.G. Schmidtpark in Lansingerland en overige brede groenzones en grote parken. Daarnaast gaat het om openbare ruimte langs de rivieren. Kernkwaliteiten zijn: ƒ oude, volgroeide, beplantingen in de historische parken ƒ bijzondere (landschaps-)architectonische elementen ƒ bijzondere beplantingsvormen met deels intensief beheer ƒ recreatieve inrichting die afgestemd is op intensief gebruik ƒ mogelijkheden voor faciliteren van bijzondere evenementen Gewenste ontwikkelingen (zijn geen acties vanuit regionaal groenstructuurplan aan gekoppeld): ƒ continu vernieuwen en verbeteren van de recreatieve inrichting ƒ beschermen van historische beplantingen en ensembles met gebouwen ƒ continueren intensief beheer ƒ Inrichting nog beter afstemmen op intensief gebruik en evenementen ƒ Kwaliteitsverbetering van de openbare ruimte langs de rivieren (oa. vergroening kades) ƒ Versterken van het recreatief programma en recreatieve routes langs de rivieren (binnen de stad Rotterdam krijgt dit een plek in het programma Rivierzones samen met het versterken van de woonfunctie, duurzame bedrijvigheid langs de rivieren)

5.12

Waternetwerk

Het waternetwerk is de basis voor het recreatief netwerk en de ecologische structuur en is daarmee drager van de ruimtelijke en recreatieve kwaliteit. Het omvat rivieren (Oude en Nieuwe Maas, Noord,

41

Spui, Rotte, Hollandsche IJssel), afgedamde rivieren / rivierarmen (Brielse Meer, Waal, Devel) voormalige kreken, gekanaliseerde veenstromen (Schie), kanalen (Poldervaart, Vlaardingervaart, kanaal door Voorne, Nieuwe Waterweg, Vlietlanden Vlaardingen) en ringvaarten (Alexanderpolder, Zuidplaspolder). De Blauwe Verbinding zal deels uit nieuw water bestaan. Kernkwaliteiten zijn: ƒ zichtbare samenhang tussen waternetwerk en ontginnings- en occupatiegeschiedenis ƒ lange verbindingslijnen tussen stad en land ƒ natuurwaarden langs oevers ƒ recreatieve mogelijkheden langs en op het water (varen, fietsen, wandelen, schaatsen, zwemmen) ƒ vaarroutes naar (watersport)gebieden buiten de regio, o.a. Goerre-Overflakkee, Zeeland en Groene Hart, Gouda Gewenste ontwikkelingen: ƒ vergroten van de mogelijkheden voor recreatief varen door ontbrekende schakels aan te leggen, meer aanlegvoorzieningen te realiseren en bruggen en sluizen beter passerbaar te maken voor boten ƒ uitvoeren van onderzoek naar het in verbinding brengen van de Rotte met Noord-aa in Zoetermeer (onderzoek door recreatieschap) ƒ Uitvoeren van onderzoek naar meer bootverbindingen over de Hollandsche IJssel ƒ doortrekken Blauwe Verbinding naar de Waal en Devel in Deltapoort ƒ meer peilfluctuatie mogelijk maken om bergingscapaciteit te vergroten (klimaatbuffer) ƒ opstellen totaalvisie voor Rotte; van bron tot monding

5.13

Accent stadslandbouw

Het gaat hierbij om gebieden nabij het stedelijke gebied waar verbreding van landbouw gestimuleerd wordt: Hof van Delfland, IJsselmonde/Deltapoort en Voorne Gewenste ontwikkelingen: ƒ vergroten mogelijkheden voor educatie, zorg, huisverkoop, recreatie op de boerderij ƒ vergroten betrokkenheid van steden o.a. om afzet producten te bevorderen ƒ verbeteren Wegenstructuur, o.a. door recreatief fietsverkeer en landbouwverkeer te scheiden

5.14

Accent havennatuur

Hiermee wordt op de kaart indicatief de aanwezigheid van tijdelijke natuur op nog niet uitgegeven terreinen en leidingzones en ecologische stapstenen in het havengebied aangegeven. Ook de duinachtige vegetaties op de 1e en 2e Maasvlakte vallen hieronder. Het Havenbedrijf Rotterdam (HbR) heeft een groenvisie gemaakt waar beleid voor havennatuur is geformuleerd. Gewenste ontwikkelingen (zijn geen acties vanuit regionaal groenstructuurplan aan gekoppeld): ƒ op leidingstroken bloemrijke grasvegetaties met extensief beheer ontwikkelen ƒ nieuwe stapstenen aanleggen in havengebieden om barrièrewerking havengebied te verminderen ƒ waar mogelijk groene oevers realiseren, o.a. door substraat aan te brengen; ) ƒ randvoorwaarden scheppen voor natuurlijke struweelgroei in kusthavens (Maasvlaktes en Europoort)

5.15

Ecologische verbindingszones

Om uitwisseling van dieren en planten tussen de natuurkerngebieden mogelijk te maken zijn ecologische verbindingszones nodig. Deze door de provincie vastgelegde zones zijn overgenomen op de kaart. Per verbindingzone is uitgewerkt op welke soorten de inrichting zich moet richten. Gewenste ontwikkelingen: • realiseren van ecologische verbindingszones bij ruimtelijke ontwikkelingen • afstemmen inrichting verbindingszones op doelsoorten

42

5.16

Recreatieve routes (hoofdstructuur, indicatief)

Op de kaart zijn indicatief de belangrijkste routes indicatief aangegeven. Daarnaast is er een fijnmaziger netwerk van fietsroutes in het buitengebied. Gewenste ontwikkelingen: ƒ aanleggen ontbrekende schakels ƒ realiseren betere koppelingen maken met haltes van waterbus (netwerk wordt uitgebreid naar Vlaardingen), spoor, bus en light-rail ƒ meeliften met investeringen in hoofdwegenstructuur en utilitaire fietsroutes (woon-werkroutes en snelfietsroutes)

5.17

Poorten stad-land, in regio / buiten regio

Op de kaart zijn indicatieve aanduidingen aanwezig van de belangrijkste poorten tussen stad en land. Een poort is een knooppunt van fiets- en wandelroutes naar het landschap, gecombineerd met een parkeerplaats, liefst een OV-halte, een informatiepunt en een horecagelegenheid of attractie. Gewenste ontwikkelingen: ƒ extra aandacht geven aan routes langs waternetwerk ƒ uitbreiden netwerk van waterbussen met recreatief medegebruik ƒ in bestemmingsplannen mogelijkheden vergroten voor ontwikkeling van poorten ƒ opzetten nieuwe samenwerkingsverbanden tussen overheden en private partijen

5.18

Uitzichtpunten, in regio / buiten regio (indicatief)

Dit zijn bestaande en nog toe te voegen punten (indicatief) waar het landschap goed te beleven is. Het kunnen grondlichamen zijn, maar ook torens of andere bouwwerken. Bestaande uitzichtpunten zijn de heuvel in de Jan Gerritsepolder, het Hoge Bergse Bos en de punt van de Landtong Rozenburg. Gewenste ontwikkelingen: ƒ verbeteren kwaliteit bestaande uitzichtpunten en toegankelijkheid ƒ aanleggen nieuwe uitzichtpunten, op plaatsen waar het landschap goed te ervaren is. Suggesties: rand DOP/NOAP, rand Broekpolder, nabij Kijfhoek (om het grootste rangeerterrein van Europa te beleven), Hoge Nesse (bij Zwijndrecht), Schieveen, de stuw/waterkering in de Hollandsche IJssel, slipdepot aan de rand van Woudhoek (Schiedam) ƒ uitzichtpunten koppelen aan doorgaande fiets- en wandelroutes

5.19

Bijzondere cultuurhistorische ensembles

In en net buiten de regio liggen bijzondere historische ensembles die (potentieel) aansprekende bestemmingen zijn voor recreanten. De meest waardevolle ensembles zijn de molengang Kinderdijk, molengang Tweemanspolder Zevenhuizen (beiden buiten de regio), molens van Schiedam, vestingsteden Brielle en Hellevoetsluis met verdedigingslinie (forten), historische landgoederen (zoals Huys ten Donck, buitenplaatsen bij Westvoorne) en eendenkooien. Gewenste ontwikkelingen: ƒ beter zichtbaar en beter toegankelijk maken van ensembles ƒ opnemen ensembles in fiets- en wandelroutes ƒ meer informatie verstrekken over cultuurhistorische waarden van de ensembles aan recreanten

43

Bijlagen

44

Bijlage 1: Achtergrondrapport cultuurhistorie Inleiding De kaart en toelichting zijn opgebouwd volgens de lagenbenadering: 1 Ondergrond: geschiedenis van het landschap, grondgebruik, occupatiepatroon 2 Het watersysteem: riviersysteem, hoofdafwateringsysteem, dijken 3 Historische kernen en linten 4 Bijzondere cultuurhistorische elementen en gebieden 1 Ondergrond Geschiedenis van het landschap De regio Rotterdam kent aantal interessante en karakteristieke landschappen. De kustzone en het zeekleigebied in het westen en zuiden van de regio zijn met name bepalend voor het deltakarakter van de regio. Ten noorden van de Waterweg bevindt zich het polderlandschap met de karakteristieke Hollandse laagveengebieden en droogmakerijen. Onderstaand een toelichting op de ontstaansgeschiedenis van het landschap en wat nu nog van de historie is terug te zien. Op de kaart zijn de belangrijkste typen ondergronden weergegeven. Kustzone De zee, het strand, de duinen en de binnenduinrand bij Hoek van Holland en Westvoorne maken deel uit van de kustzone. Ook de Maasvlakte hoort hierbij. Ten noorden van de Maas ligt het Delflandse kustgebied. De zeereep en de duinen vormen de dynamische grens van ons land en beschermen tegen overstromingen. Het duinlandschap is na 1200 gevormd. Aanvankelijk lagen meer westelijk 'oude' duinen en strandwallen, die in perioden van verhoogde zeeactiviteit werden opgeruimd. Onder invloed van veranderende zeestromingen en de wind werden vervolgens de huidige 'jonge' duinen gevormd. De jonge duinen vormen een dichte, hoge rand langs de kop van Voorne. Het Voornes Duin kenmerkt zicht door hoogteverschillen, de aanwezigheid van ondiepe duinmeren en een variatie in vegetatie met specifieke beplanting door het vochtige milieu in combinatie met de kalkrijke bodem. In dit duinlandschap zijn 19de eeuwse duinontginningen en 20e-eeuws bos terug te vinden. Aan de binnenrand van de duinen ligt landgoedbos tot zo'n 200 jaar oud, zoals bij Kranenhout (Oostvoorne). Bijzonder is het schurvelingenlandschap aan de binnenduinrand. In de Middeleeuwen werden de akkers daar omgeven met beplante, ongeveer één meter hoge walletjes, bedoeld tegen stuivend zand en als veekering: schurvelingen. Op Voorne zijn in het duingebied enkele winddijken, zoals de Pietersdijk bij het vroegere Windgat, aangelegd tegen stuivend zand. Meer landinwaarts wordt het zanddek dunner en vormen de zanderijen de overgang van het duingebied naar de kleipolders. De Delflandse kust is onderdeel van de ‘Hollandse Boog’, de kustlijn tussen de Zeeuwse kust en het Waddengebied. Met het graven van de Nieuwe Waterweg en later de aanleg van de Maasvlakte is een groot deel van het strandwallengebied verloren gegaan. De kustlijn is steeds verder oostwaarts opgeschoven en tegenwoordig behoort de gefragmenteerde strook duinen en strand tot de smalste van Nederland. Met de aanleg van een extra duinenrij en verbreding van het strand wordt de kustverdedigingsfunctie van Delfland versterkt.

45

Duinlandschap (bron: regioprofiel Voorne/ Brielle/ Bernisse, Provincie Zuid-Holland)

Zeekleigebied Voorne-Putten, de Hoeksche Waard, het eiland IJsselmonde en het eiland van Dordrecht zijn onderdeel van het zuidelijke zeekleigebied. Eeuwenlang zijn dit getijdegebieden geweest waar de lagen klei het restant zijn van het proces van aanvoer en bezinking van kleideeltjes. De invloed van de zee werd langzaam minder doordat het land steeds iets hoger kwam te liggen. In deze zeekleilandschappen ontstonden veenmoerassen. Rond het jaar 1000 was het zuidwesten van Holland een verzameling van kleine en grote veeneilanden, soms bedekt met een laagje klei, omgeven door kreken en rivieren. Op de hoogste delen van de veeneilanden ontstonden de eerste nederzettingen. Tussen 1000 en 1200 begon het grootschalige ontginnen van de Hollandse Delta. Door het ontginnen en ontwateren van de moerassen in de middeleeuwen klonk het veen in. Met verdere afgraving kwam op veel plaatsen de onderliggende zeeklei weer aan de oppervlakte. Dit gebeurde vaak tijdens grote stormvloeden. De Sint-Elisabethvloed in 1421 had grote gevolgen voor Zuid-Holland, vooral voor de Hoeksche Waard en het eiland van Dordrecht waar alle polders onder water kwamen te staan. De hoogste veenkernen bleven ongeschonden en groeiden na de overstroming door bedijkingen weer langzaam tot het huidige Voorne-Putten, Hoeksche Waard, IJsselmonde en Eiland van Dordrecht. De eerste bedijkingen op Voorne waren ringpolders: oude veeneilandjes met kleidek waar een ringdijk omheen werd gelegd. Bij de bedijking werd rekening gehouden met de natuurlijke grenzen, zoals kreken, geulen en zandbanken. Het land groeide in een paar eeuwen rond en tussen de oude ringpolders aan en werd het huidige Voorne-Putten in zijn geheel ingepolderd. De polders verschillen sterk van elkaar, wat betreft omvang, indeling en bodemgebruik wat kenmerkend is voor VoornePutten. In het noordelijk deel van Voorne liggen de oudste polders: Biert, Veckhoek, Zwartewaal, Rijswaard en Abbenbroek. Deze noordrand is door de provincie Zuid-Holland aangewezen als topgebied, vanwege de cultuurhistorische waarde. Het slikkengebied van de Hoeksche Waard dat in ruim een eeuw na de stormvloed was ontstaan, werd in de eerste helft van de zestiende eeuw begonnen met bedijkingen. De gorzen in nabijheid van bestaande oude polders waren het startpunt: ten noorden en ten zuiden van de Binnenbedijkte Maas, en de meer westelijk gelegen polder Oud-Piershil en Oud-Korendijk. Een nieuwe polder haakte aan op een oude door de nieuwe polderdijk op twee punten aan te sluiten op een oudere dijk. Zo ontstond het typische dijkenpatroon met de vele T-vormige dijkaansluitingen. De eerste polders die op het eiland van IJsselmonde zijn ontstaan zijn: Zwijndrechtse Waard, Riederwaard, Oud-Rhoon en Oudland van Poortugaal. De solitaire eilandjes waren omgeven door de Waal en de Devel. De eilanden werden later door o.a. de bedijking van Nieuw Reijerwaard en de e Polder Charlois met elkaar verenigd. Het polderland van IJsselmonde kreeg in de 16 eeuw ongeveer de huidige omvang. De nieuwe polders liggen om de oude bedijkingen heen.

46

In het landschap van de jonge zeeklei duiden vrij kleine landschappelijke elementen de 'tijdlagen' aan, zoals het hoogteverschil tussen oudere, laaggelegen en jongere, wat hogere polders. Met de recente schaalvergroting, ruilverkavelingen en dorps- en stadsuitbreiding is de historische opbouw van het polderlandschap minder afleesbaar geworden. Polderdijken zijn geheel of gedeeltelijk afgegraven en het verschil tussen oude polders (vrij onregelmatig) en jonge bedijkingen (rationeler en grootschaliger) is afgenomen. Op Voorne is ongeveer de helft van de oude poldergrenzen verdwenen. Er zijn zowel grootschalige polders als kleine polders met grillige kavels te zien. De Hoeksche Waard is opgebouwd uit meestal rationeel verkavelde polders met grillige kreken en zwaar beplante dijken. In de polder Biert (gemeente Bernisse) op Voorne en in het Oudeland van Strijen in de Hoeksche Waard is het oude verkavelingspatroon vrij goed bewaard gebleven. Op het eiland van IJsselmonde en Dordrecht zijn door verstedelijking grote delen van het oude poldersysteem verdwenen. Hier is het landschap vrij versnipperd. Een grote aaneengesloten oppervlakte jonge zeeklei in de regio is nog terug te vinden aan de noordkant van de Nieuwe Waterweg, ten westen van Maassluis. In de 17de en 18de eeuw polderde men hier ‘aanwassen’ in, bestaand uit zeeklei die tegen de zuidkant van de Maasdijk was opgeslibd.

Zeekleipolder (bron: regioprofiel Voorne/ Brielle/ Bernisse, Provincie Zuid-Holland)

Veenweidegebied Midden-Delfland ligt aan de zuidrand van het West-Nederlandse veenweidegebied. In de luwte achter de duinen en rivieroeverwallen kon zich veen ontwikkelen. Vanwege de strandwallen kon het water niet meer vrij wegstromen naar zee. Hier zijn de laagveengebieden ontstaan: delen van MiddenDelfland, de Krimpenerwaard en Alblasserwaard. De laagveengebieden zijn typisch Hollandse polderlandschappen met open veenweiden en bijzondere moerasgebieden, zoals de Ackerdijkse Plassen. Door de slappe veen- grond is de verstedelijking hier beperkt gebleven en is het landschap sinds de ontginning weinig veranderd. Het ontginnen van het veenmoeras tot agrarisch land duurde van de zevende tot de twaalfde eeuw. Met het weggraven van veen uit de veenpolders voor de omvorming tot agrarisch land of voor de winning van turf, ontstonden polders met veenplassen. Door het droogleggen en inpolderen van veenplassen tussen 1600 en 1900 ontstonden de droogmakerijen. Rond een droogmakerij ligt een dijk en een ringvaart. De droogmakerijen liggen 3 tot 5 meter lager dan het aangrenzende veengebied of het boezemwater. Kenmerkend voor de interne organisatie van polders en droogmakerijen is de verkaveling. De grond is vanaf de ontginningsbasis verdeeld in lange smalle percelen, gescheiden door (afwaterings)sloten, met een boerderij op de kop van de kavel. De stroken liggen evenwijdig of vormen een waaier, als ze uitgezet zijn vanaf een kronkelende rivieroever. Bij de droogmakerijen is de verkaveling onregelmatiger; de boerderijen liggen langs de rand of zijn op het 'oude land' gebleven. De droogmakerijen hebben een grootschalig, rationeel karakter en een gevarieerd grondgebruik, met veel akkerbouw, maar ook grasland, kassen en nieuwe recreatiegebieden. Langs de randen van Midden-Delfland liggen enkele droogmakerijen, de Woudse droogmakerij, de Wateringveldsche Polder en de Oude Broekpolder. Ten noordoosten van Rotterdam liggen de droogmakerijen van Bergschenhoek, Schieveen, de Schiebroekse polder, de Eendragtspolder. De grootste is de

47

Zuidplaspolder, deze is pas in 1839 drooggelegd. Hoe het landschap in het natte veengebied er voor de ontginningen uitzag is te zien in het poldergebied tussen Maassluis en Vlaardingen. Het gebied de Vlietlanden is nooit afgegraven of bemalen en ligt daardoor een stuk hoger dan het omringende land.

Vlietlanden (bron: regioprofiel Midden Delfland, Provincie Zuid-Holland)

In Midden Delfland is het open landschap bewaard gebleven en zijn de poldergrenzen identiteitsbepalende elementen. Een zeer specifiek element voor de regio is de zogenaamde landscheiding, de grens tussen de hoogheemraadschappen Delfland en Schieland. Deze volgt de Doenkade, die tevens polderdijk is. Delfland ligt ten noorden van de kade en Schieland ten zuiden. Grondgebruik of occupatiepatroon De landschappelijke ondergrond is voor grote delen bepalend geweest voor het grondgebruik en het type verstedelijking. Wat is nu nog terug te zien in het stedelijk gebied van oorspronkelijke structuren? Op de kaart zijn naast het stedelijk gebied, de haven en het kassengebied als meest typerend voor deze regio weergegeven. Verstedelijkt gebied Het centraal stedelijk gebied van de regio Rotterdam, inclusief de haven van Rotterdam, ligt in verschillende landschapstypen. Moderne architectuur, havenindustrie en grootschalige infrastructuur zijn hier beeldbepalend. Toch zijn nog veel elementen uit de landschappelijke ondergrond terug te vinden. De structuur van het oorspronkelijke landschap heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling van het stedelijk gebied. In de meeste landelijke gebieden van de regio Rotterdam zijn de verstedelijkte gebieden ervaarbaar. Zo is de hoogbouw van Rotterdam tot op tientallen kilometers zichtbaar en zijn de haveninstallaties op Voorne-Putten en in Midden Delfland goed te zien. In het stedelijke gebied van de regio Rotterdam is nog een klein deel van het veenontginningslandschap aanwezig. Aan de oostkant is een smalle strook veenontginningen, ingeklemd tussen woonwijken van Capelle aan den IJssel, bewaard gebleven. De Kralingsche Plas en de Bergsche Plassen zijn voormalige veenplassen. Ten noorden van de Bergsche Achterplas is het hoogteverschil tussen droogmakerijen en het omringende niet-verveende gebied duidelijk aanwezig. Gedeeltelijke vervening is te zien in de veenplasjes aan de oostkant van de Delftsche Schie (landgoed De Tempel en aan weerszijden van de A13). De stedelijke bebouwing van de Alexanderpolder en Ommoord ligt in een droogmakerij. Bij Terbregge liggen nog een paar herkenbare stukken droogmakerijlandschap die deel uitmaken van de verder grotendeels verstedelijkte polder Prins Alexander. In de opbouw van Rotterdam-Noord is het rechtlijnige polderlandschap van de veenontginningen zichtbaar. Soms is alleen een tracé van een kade of sloot overgebleven. In andere gevallen is er nog sprake van een kade met een wetering erlangs zoals de Ringvaartweg in de wijk Prinsenland behorend bij de polder Prins. Het bebouwde ‘bovenland’ grenst aan het Argonautenpark en een

48

tennispark die op het lager gelegen droogmakerij-niveau liggen. In Rotterdam-Noord, Schiedam en Vlaardingen gaat het verder vooral om de kaden langs de waterlopen die tussen de polders liepen en een belangrijke rol in de afwatering speelden. Voorbeelden zijn de kaden langs de Schiedamse Poldervaart en de Vlaardingervaart. Het bebouwd gebied van Rotterdam-Zuid grenst aan de jonge zeekleipolders in het buitengebied van de gemeenten Barendrecht, Ridderkerk en Albrandswaard. Gezien de uitbreidingen van zowel Rotterdam als deze gemeenten is het landschap hier nogal versnipperd. Het onregelmatige landschap van de jonge zeeklei heeft zijn sporen nagelaten in Zuid. Hier is een aantal dijken van jonge zeekleipolders herkenbaar bewaard gebleven zoals Zevenbergsedijkje, Hordijk, Zuider- en Noorderkerkedijk en Charloise Lagedijk. Haven Naast het stedelijk gebied is de rivier met haar havens karakteristiek voor de regio Rotterdam. De havens en havenkanalen zijn direct gerelateerd aan het veel eerdere riviersysteem. De vorm van havens is soms afgeleid van landschappelijke structuren. Een oude rivierarm die is omgevormd is tot havenbekken, zoals de Botlek en de 3e Petroleumhaven. Of de Waalhaven, waar voormalige poldergrenzen de afbakening van de huidige haven laten zien. Glastuinbouw Het Westlandse kassenlandschap heeft zijn oorsprong in de uitbreiding van de tuinbouw vanaf de 18de eeuw. Sinds eind 19de eeuw heeft de glastuinbouw zich voortdurend ontwikkeld en is het jonge zeekleilandschap in het Westland veranderd in een kassenlandschap. Aan een zeer fijnvertakt patroon van wegen staan op regelmatige afstand tuinderswoningen, met daarachter de bijbehorende warenhuizen. Dit soort woonbebouwing is over het gehele kassengebied verspreid. Recreatieve groengebieden Verschillende typen groengebieden zijn onderdeel van samenhangende groenblauw structuur in de regio. In de stad gaat het om de grotere parken zoals het Beatrixpark in Schiedam, Zuiderpark in Rotterdam Zuid en het Kralingse Bos in Rotterdam Kralingen. Groen aan de rand van de stad en een goede verbinding vanuit de stad is minstens zo belangrijk. Vanaf 1958 heeft het Rijk ter voorkoming van het aaneengroeien van het stedelijk gebied rijksbufferzones aangewezen: open groene zones, waar de landbouw domineert en de stad even ‘onzichtbaar’ is. Midden-Delfland was een van de eerste zones, vanuit dit open landschap geeft de skyline van stad en haven een karakteristiek plaatje. Eind jaren 70 werd ook Oost-IJsselmonde aangewezen, het gedeelte tussen Hendrik Ido Ambacht, Ridderkerk en Zwijndrecht. De landtong bij Rozenburg is geen rijksbufferzone, maar heeft wel een functie als buffer tussen de haven en het eiland Voorne. Groen is niet alleen als tegenhanger van verdergaande verstedelijking ingezet. Veel gebieden zijn in de eerste plaats aangelegd vanuit hun potentie voor recreatie zoals de Bernisse en de Rottemeren. Kenmerkend voor het ontstaan van veel groengebieden in Rotterdam is de combinatie van praktisch nut met het uitbreiden van recreatiemogelijkheden. Zo is het gebied rondom de Kralingse Plas opgehoogd met slib afkomstig van het graven van de Merwedehaven en de Waalhaven waardoor het Kralingse Bos ontstond. Ook veel buitendijkse natuurgebieden zijn ontstaan als gevolg van opgespoten bagger. Voorbeelden zijn recreatiegebieden langs de Oude Maas en de Broekpolder bij Vlaardingen. 2 Watersysteem Waterwegen zijn structuurbepalende elementen in het landschap. Het systeem bestaat uit de grote rivieren, de hoofdafwatering en het netwerk van dijken dat het land beschermt tegen water. Op de kaart zijn naast de grote rivieren de waterlopen weergegeven die bepalend zijn geweest voor de ontwikkeling van het landschap en die een rol hadden/hebben in de relatie tussen stad en land. Riviersysteem De rivieren zijn van natuurlijke oorsprong, maar in de Middeleeuwen is hun loop binnen het winterbed vastgelegd door een stelsel van dijken. Vanaf de 19de eeuw zijn lengte- en dwarsprofiel van de rivieren voortdurend aangepakt om betere vaarwegen en een betere waterafvoer te krijgen. Het meest opvallende fenomeen hiervan is de door kribben en strekdammen begrensde normaalbreedte in het zomerbed.

49

Om de slecht functionerende, gedeeltelijke verzandde Maasmond te vervangen werd vanaf 1865 de Nieuwe Waterweg gegraven, bestemd om de toegang van Rotterdam naar zee te garanderen De Nieuwe Waterweg met omgeving is gaandeweg steeds meer onderdeel van de Rotterdamse haven geworden. Als gevolg van dit uitbreidingsproces is de oude Maasmonding bij Voorne, gevormd door Nieuwe Maas en Brielse Maas, na 1945 verdwenen. De historische overgang van benedenrivier (getijrivier) naar zee(arm) is hierdoor aan de zuidkant van de regio verloren gegaan. Het Kanaal door Voorne, aangelegd in 1830, waarmee de verbinding van Rotterdam met de zee werd verkort, verloor haar functie na aanleg van de Nieuwe waterweg. Na een dijkdoorbraak tijdens de stormvloed van 1532 is de verbinding van het Spui met de Oude Maas ontstaan. Het vormt de scheiding tussen Voorne-Putten en de Hoeksche Waard. De stroomrichting van de rivier is veranderd als gevolg van de Deltawerken waarbij het water van het Haringvliet via het Spui naar de Oude Maas stroomt om verzilting van de Nieuwe Waterweg te voorkomen. De Hollandsche IJssel is de uitloper aan de oostkant van de regio. Het was een zijarm van de Rijn en is eind 13e eeuw bij de Lek afgedamd. Het riviersysteem is nog in min of meer complete vorm aanwezig. De onderdelen zijn: de rivier, de uiterwaarden als onderdeel van het winterbed, de rivierdijken die het binnenland beschermen tegen de rivier en de wielen. Bijzonder is de beleving van het water bij de drie-rivierenpunten: de Nieuwe Maas, de Lek en de Noord, iets zuidelijker De Noord met de Oude Maas en de Beneden Merwede.

Hoofdafwateringsysteem De inrichting van de regio wordt grotendeels bepaald door de beheersing van het binnenwater. Het poldersysteem wordt bij elkaar gehouden door de hoofdafwateringskanalen (in de vorm van kreken, veenstromen, boezem, vaarten, vlieten) die zorgen voor berging en afvoer van overtollig polderwater. Kreken zijn vroegere getijdengeulen die in het proces van bedijking zijn verdwenen of binnenwateren werden met een waterbergingsfunctie. In het landschap van Voorne Putten is een aantal oude kreken terug te vinden. De polder Simonshaven is een oud stroomgebied waar het krekenpatroon door nu als glooiend landschap zichtbaar is. De Bernisse is de vroegere scheiding tussen de eilanden Voorne en Putten en was ooit de voornaamste vaarroute tussen Holland en Vlaanderen. Aan deze kreek ligt een aantal vroegere havenstadjes (Heenvliet, Geervliet, Abbenbroek, Zuidland en Simonshaven). Met het programma ‘kreken kweken’ worden oude kreeklopen in ere hersteld. Daarbij gaat naast herstel ook aandacht uit naar een combinatie met ontwikkeling van recreatieve functies of landelijk wonen. Midden Delfland was voor de ontginning een drassig moerasachtig landschap. Hier zorgde een netwerk van veenriviertjes voor de afvoer van overtollig water naar de grote rivieren in het gebied. De zee had grote invloed die leidde tot kleiafzettingen op het veen. De Keenwetering en de afwijkende verkaveling van Zouteveen herinneren aan deze periode van landschapsvorming. De lange weteringen (soms gedeeltelijk van natuurlijke oorsprong) die tussen de polders lopen zijn kenmerkend voor Midden Delfland: de Schie, Zwethkanaal/Kromme Zweth en Bree. De Gaag en de Rotte zijn oude veenstromen. Een markant overblijfsel uit de middeleeuwse ontginningsfase zijn de Vlietlanden. Oorspronkelijk stroomde het overtollige water uit het gebied via de Vlaardingervaart in de Maas. Vanwege overbelasting van dit afvoerkanaal werden drie nieuwe vlieten gegraven. De Noord- en Middel- en Boonervliet met tussenliggend land vormen nog steeds het centrale afwateringssysteem van Delfland. De huidige Hoeksche Waard ontstond nadat de overstromingen van de Sint Elizabetsvloed de waterlopen in het systeem veranderde. De binnenbedijkte Maas is een restant van de oorspronkelijke

50

loop van de Maas. Na de Sint Elizabethsvloed werd de Maas afgedamd en kwam deze waterloop noordelijker te liggen. De ‘Binnenmaas’ is een afgedamde tak van de Maas in de Hoeksche Waard. Rond 1300 werden de Waal en de Devel op het eiland IJsselmonde afgedamd. De kreek Koedood is decennia de scheiding van de twee eilanden van IJsselmonde geweest. In 1580 werden deze aaneen bedijkt en bleef Koedood als restgeul achter. Naast hun afwateringsfunctie hebben veel waterlopen ook een belangrijke rol gespeeld voor de scheepvaart. Niet alleen de Nieuwe Maas, maar ook de Schie en de Rotte. Of de Bernisse, die in de Middeleeuwen een belangrijke vaarroute was van Holland naar Vlaanderen. De vaarwegen zijn verbindende elementen tussen steden en landschappen en bieden als logische verbindingen tussen stad en land veel mogelijkheden voor recreatie. De waterwegen geven een extra dimensie aan de beleving van het landschap, het landschap vanaf het water, of juist het water vanaf de waterkant. Dijken Een fijnmazige dijkstructuur is het resultaat van eeuwenlange interventies om leven in de Rotterdamse delta mogelijk te maken. Op de kaart zijn de primaire en secundaire waterkering weergegeven, waarbij een deel van de secundaire dijkenstructuur ook een historisch karakter heeft. Daarnaast staan de historische dijken die nu geen waterkerende functie meer hebben op de kaart. De eerste bedijkingen ontstonden in het proces van inpoldering. Daarbij werd op Voorne Putten rekening gehouden met natuurlijke grenzen van bijvoorbeeld kreken wat nu nog is terug te zien als een kronkelige structuur in het landschap. In Midden Delfland is ging de bedijking samen met het ontginnen van veenmoeras en is en de verkaveling wat rechtlijniger. Met het verdergaande proces van bedijken verloren de dijken in de ‘binnenring’ hun waterkerende functie en deze hebben nu een historisch karakter. De Watersnoodramp van 1953 is bepalend geweest voor de verdere ontwikkeling van het verdedigingssysteem. Met de Deltawerken zijn een zware dijkenstructuur (Deltadijk en Maasdijk) voor de bescherming van het land en twee belangrijke stormvloedkeringen aangelegd, de Waterkering Hollandsche IJssel en de Maeslantkering. Delen van het stedelijk gebied liggen nog buitendijks, die in geval van nood beschermd worden door deze keringen. De dijken die achter de primaire waterkering liggen hebben een secundaire functie. Delen van deze dijken zijn nog van voor de watersnood en hebben een historisch karakter. Naast de waterkerende functie hebben dijken tegelijkertijd een belangrijke rol in het verstedelijkingspatroon. Sommige bebouwing langs oude dijklinten is nog volledig in tact, andere linten zijn opgegaan in de verdergaande verstedelijking en zijn nu als ‘verborgen’ in de stad. In het stedelijk gebied zijn de verschillende onderdelen van het riviersysteem niet allemaal herkenbaar (gebleven). De buitendijkse gebieden zijn overal opgehoogd en als industrie- en woongebied in gebruik genomen. De Maasdijken zijn over grote lengte niet duidelijk als waterkering herkenbaar omdat er geen sprake is van een dijklichaam met aan beide zijden taluds. Dat is met name te wijten aan de ophoging van het buitendijkse gebied en aan de inrichting van de kruin ten behoeve van het verkeer. Aan de noordzijde hebben Rotterdam, Maassluis, Vlaardingen en Schiedam een ‘dubbele’ Maasdijk. Al vóór 1940 was de oorspronkelijke, middeleeuwse Maasdijk officieus door een voorliggende waterkering vervangen. Behalve in de stadskernen van Maassluis, Vlaardingen en Schiedam zijn beide waterkeringen, vanwege de genoemde aanpassingen, grotendeels verstoord. Aan de zuidkant is in de periode na 1945 een nieuwe rivierwaterkering aangelegd bij de inrichting van de haven- en industriegebieden rond Pernis en in het Botlekgebied. Bij Pernis en in Oud-IJsselmonde liggen enkele stukken niet- of weinig verstoorde dijk. 3 Historische kernen en linten De landschappelijke ondergrond, het ontginningspatroon en het proces van inpolderen zijn bepalend geweest voor het ontstaan van stedelijke kernen in de regio. Dijken en polders waren belangrijke aanknopingspunten voor bebouwing. De belangrijkste kernen en linten zijn op de kaart weergegeven. Historische kernen Op de kaart zijn de oorspronkelijke historische kernen, vaak van middeleeuwse oorsprong, van steden of dorpen weergegeven. Van een aantal plaatsen is de kern aangewezen als beschermd dorps- of stadsgezicht. Karakteristiek op Voorne zijn de vestingstad Brielle en het Fort Hellevoetsluis. In de

51

regio Rijnmond zijn veel van de oudere stedelijke nederzettingen door de zich uitdijende steden 'opgeslokt'. Voorbeelden zijn Delfshaven, Hillegersberg en Kethel. Kenmerkend voor Midden Delfland is de kreekrugnederzetting. Bijvoorbeeld de clusters boerderijen van Zuidbuurt tussen Vlaardingen en Maasluis. ‘t Woudt is een kreekrugdorp.

De voorstraatnederzetting komt veel voor op Voorne Putten en in de Hoeksche Waard. Kernen ontstaan langs een dijk bij de vroegere monding van een kreek. De bebouwing is meestal eerst ontstaan aan de dijk en later aan de haaks daarop naar beneden lopende voorstraat. Voorbeelden zijn Geervliet en Oud-Beijerland en ook de groeikern Spijkenisse is oorspronkelijk een voorstraatdorp. Een ander veel voorkomend type in de regio is de knooppuntnederzetting, waar dorpen zijn ontstaan rond een infrastructureel knooppunt van een weg of waterroute. Bijvoorbeeld bij een weg, dam, veer of sluis. Dijklinten In de regio Rotterdam zijn dijklinten een veel voorkomend type bebouwing. Het zijn nederzettingslinten, gebouwd op of tegen voormalige zeedijken of rivierdijken en -dijkjes die in het laaggelegen poldergebied de hoogste en veiligste vestigingsplaatsen waren. Op Voorne Putten en de Hoeksche Waard concentreert zich een groot deel van de bebouwing langs het dichte dijkennetwerk. Op Voorne Putten is overal langs de dijken bebouwing te vinden en zijn er relatief veel compacte nederzettingen, maar is de structuur van bebouwingslinten minder zichtbaar. In de Hoeksche Waard is het patroon van bebouwing nog vrijwel onaangetast. Dijklinten zijn schaars in Midden Delfland. Karakteristiek is hier wel de Maasdijk via Vlaardingen tot aan de kust. Niet alleen in de buitengebieden, maar juist ook in het stedelijk gebied zijn nog veel oude dijklinten terug te vinden. Polderlinten Polderlinten zijn veel voorkomend in de veenontginningen en de droogmakerijen. Het zijn nederzettingslinten aan weerszijden van de riviertjes en veenstromen, in de polders langs wegen en weteringen en langs randen van droogmakerijen. Het gaat van oorsprong om op enige afstand van elkaar gelegen boerderijen op de kop van de strookvormige kavels. In de loop der tijd is het lint hier en daar sterk verdicht en in latere bebouwing opgegaan. In Midden Delfland is dit oorspronkelijke nederzettingstype met bijbehorend open landschap bewaard gebleven. Op Voorne Putten en in de Hoeksche Waard komen polderlinten relatief weinig voor. Mijnsheerenland is wel een voorbeeld van een nederzetting aan een polderweg. Met de afdamming van de Binnenbedijkte Maas waren dijken hier overbodig. 4 Bijzondere cultuurhistorische elementen Naast landschappelijke ondergronden, bebouwingslinten of waterwegen zijn in het landschap ook specifieke elementen te vinden die een belangrijke historische- of natuurwaarde hebben. Dit zijn belangrijke herkenningspunten of landmarks die ook het verhaal van een gebied vertellen. Uitgangspunt zijn elementen die aansluiten bij de belangrijkste structuren van linten of waterlopen, of die een markante positie hebben in het landschap.

52

Een volledige en uitgebreide beschrijving van elementen is in detail terug te vinden in de regioprofielen en de Cultuurhistorische hoofdstructuur van de Provincie Zuid Holland en het handboek cultuurhistorisch beheer van Landschapsbeheer Nederland. Cultuurhistorisch groen Naast groengebieden die de afgelopen eeuw zijn aangelegd voor recreatiedoeleinden of als stad-land bufferzones zijn er ook groengebieden die vanuit historisch perspectief waardevol zijn voor de regio. Het gaat bijvoorbeeld om veenplassen of een historisch bosgebied. De geselecteerd cultuurhistorisch bijzondere groengebieden zijn: • Rhoonse Grienden, Klein Profijt en de Carnisse Grienden: Dit zijn de drie meest bekenden grienden van IJsselmonde, die behoren tot de zeldzame zoetwater-getijdegrienden van Nederland. Ontstaan in de 17e eeuw, in de tijd dat er veel vraag was naar riet en wilgenhout. Een griend is een vochtige akker, gelegen langs zeearmen op buitendijkse aanslibbingen of in het rivierengebied, waarop knotwilgen werden verbouwd. Vanaf de jaren 60 nam de vraag naar grienden af. De grienden in IJsselmonde zijn natuurgebied geworden die nog steeds op traditionele wijze worden onderhouden. • Staelduinse Bos: Het Staelduinse bos is een duinbos in het Westland, in een vroeger duingebied dat op een ‘estuariumrug’ is ontstaan. Het bos is rond 1859 aangeplant ten behoeve van houtproductie, later kreeg het een recreatieve bestemming.) • Ackerdijkse Plassen: De Ackerdijksche Plassen zijn uitgeveende plassen, die nooit zijn drooggemaakt. Landgoederen/ buitenplaatsen/ landgoedbiotopen Buitenverblijf met een ontworpen park- of tuinaanleg, een hoofdgebouw en bijgebouwen. Onder deze categorie vallen o.a. de Ypenhof in Kralingen en de Tempel aan de Schie. Het Donckse Bos is een park in Engels landschapsstijl behorende bij het landhuis Huis ten Donck in Ridderkerk, van de familie Groeninx van Zoelen. Het park is een erkend natuurmonument. Eendenkooien Vroegere kooien zijn soms herkenbaar aan kleine waterplasjes achter in het land en onregelmatigheden in de verkaveling. In Midden Delfland zijn twee eendenkooien: eendenkooi Het Aalkeetbuiten langs de A20, en eendenkooi Schipluiden in de Zouteveense Polder. Op het eiland IJsselmonde ligt de eendenkooi Klein Profijt in het gelijknamige natuurgebied. Ook in de Hoeksche Waard en de Krimpenerwaard ligt nog een aantal eendenkooien. Verdedigingslinie en forten De vestingsteden Brielle en Hellevoetsluis met 2 forten in het open polderland (Fort Peltsersdijk bij Brielle en Fort Noordendijk bij Oudenhoorn). Landmarks/ iconen Herkenningspunten aan de horizon die een markante positie innemen in het landschap. Het gaat niet alleen om historische landmarks zoals de molens bij Kinderdijk, maar ook om stedelijke iconen die al in de verte vanuit het landschap zichtbaar zijn zoals de skyline van Rotterdam vanaf Midden Delfland. Uitzichtpunten Plekken waar vandaan de openheid van het landschap kan worden beleefd. Bijvoorbeeld vanaf de landtong van Rozenburg of in de Broekpolder over de Vlietlanden

53

Bijlage 2: Conclusies Consumentengedrag bij buitenrecreatie Het ontwikkelen van vraaggericht aanbod van natuur- en buitenrecreatieve mogelijkheden staat centraal. Leisure Result3 heeft in een gezamenlijke opdracht van de terreinbeheerders ind e regio Rotterdam onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen aan de vraagzijde. Uit die analyse is gebleken dat de twee meest populaire vormen van buitenrecreatie zijn: wandelen en fietsen. De wandelaars en de fietsers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor bijna 60% van alle buitenrecreatieve activiteiten. Tellen we daar afgeleide vormen van wandelen en fietsen bij op (zoals wielrennen, mountainbiken en wandelsport), is dit aandeel zelfs meer dan 70%. Deze twee recreatievormen zorgen voor het merendeel van de recreatiebewegingen. Daarnaast zijn er veel doelgroepen die activiteiten willen ondernemen die in relatie tot het volume aan wandelaars en fietser als ‘niches’ zijn te bestempelen: watersport, waterrecreatie, skaten of paardrijden, zijn daar voorbeelden van. De economische en demografische ontwikkelingen hebben grote invloed op consumentengedrag. Consumenten worden flexibeler in hun vrijetijdsbesteding, recreëren dichter bij huis en hebben een grotere focus op de prijs/ kwaliteitsverhouding van het recreatieve aanbod. De reisbereidheid voor het ondernemen van dagtochten neemt af. Voor de meeste activiteiten geldt dat deze binnen een straal van 20 kilometer vanaf huis worden ondernomen. 41% van deze activiteiten vinden binnen de eigen gemeentegrenzen plaats. De auto is nog steeds een veelgebruikt vervoersmiddel. In het recreatiegedrag zien we een sterke driedeling in de activiteiten. Allereerst het ommetje: de consument wil er graag ’s avonds even tussenuit. De benen strekken, de hond uitlaten of gewoon even een frisse neus halen. Daarvoor verwacht hij aanbod dichtbij huis: stadsparken, groenstroken en ‘uitloopgroen’ aan de randen van de stad. Als er meer tijd is (één uur of langer) dan trekt men er iets verder op uit: wandelen en fietsen in de omgeving, joggen, vissen of skeeleren. De afstand die men bereid is om af te leggen is relatief klein: binnen tien kilometer van de eigen woning moet het aanbod voorhanden zijn. Het kan dus zijn dat hier ook stadsparken voor gebruikt worden, evenals het groen in de stadsranden. Maar de kans is groot dat men het buitengebied rond de stad in trekt. De derde variant van het recreatiegedrag laat zich het beste omschrijven als ‘attractiebezoek’: men is op zoek naar specifieke plaatsen waar aantrekkelijk vrijetijdsaanbod te vinden is. Vaak is de reisbereidheid veel groter en is ook de verblijfsduur langer. Strandjes, watersportlocaties, bijzondere natuur- en recreatiegebieden (zoals de Ackerdijkse Plassen) zijn voorbeelden van deze attracties. Voor een deel van de bevolking functioneren de stadsparken ook als attracties: om te zonnen, te spelen of te picknicken. Een belangrijk gegeven is daarnaast dat de consument weinig onderscheid maakt tussen natuur en landschap. Kort gezegd: het is buiten en het is groen en daarmee vormt het een uitstekend decor voor het bevredigen van de motieven waarmee de hedendaagse recreant op pad gaat. Vraaggericht aanbod Wat is er nodig om voldoende aanbod te ontwikkelen aan groene buitenrecreatieve mogelijkheden dat past bij de huidige en toekomstige vraag van de consument? Om het heel kort samen te vatten: de gemiddelde consument wil dichtbij huis leuke dingen doen of even uit kunnen waaien. De eerder genoemde driedeling (ommetjes/ fiets- wandeltocht/ attractiebezoek) past bij de tijdsbesteding van de hedendaagse consument. Als vanuit deze constatering naar het aanbod in de stadsregio Rotterdam en directe omgeving gekeken wordt, ligt een groot deel van het aanbod te ver weg van grote bevolkingsconcentraties of is lastig bereikbaar. Daarnaast moet dit aanbod onderscheidend en relevant zijn om er grote afstanden voor af te leggen. Voor de attracties is men zeker bereid om dit te doen, maar voor ‘ommetjes-groen’ of een zondagse wandel- of fietstocht is deze bereidheid er niet. Het werken aan bekendheid of aan een aantrekkelijke programmering kan dit enigszins beïnvloeden. Vervolgens zijn er vanuit deze benadering aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van de beschikbaarheid (het aanbod), de bereikbaarheid, de bruikbaarheid en de bekendheid van recreatiemogelijkheden in stadsregio Rotterdam. 3

Groene buitenrecreatie in en rond Rotterdam, Een inventarisatie naar de recreatieve vraag en de kwaliteit van het aanbod, Leisure Result, november 2010.

54

Beschikbaarheid Er wordt op dit moment veel ingezet op het verbinden van natuur- en recreatiegebieden. Met name aan de Noordkant worden op deze manier vele natuur- en recreatiegebieden zowel recreatief als ecologisch met elkaar verbonden, waardoor er een enorm aaneengesloten recreatiegebied ontstaat met vele vertakkingen. Vanuit het westen wordt de kust verbonden met Midden-Delfland, het MiddenDelfland wordt verbonden met het Groene Hart en de Rottemeren en de Rottemeren krijgt een recreatieve verbinding met het Bentwoud (en ook vanuit daar het Groene Hart). Het is van belang om het buitengebied ook als één geheel te bezien. Voor veel recreanten is het immers niet van belang wie de beheerder van het gebied is, zolang men maar prettig kan recreëren in het gebied. De inrichting, veiligheid en recreatieve mogelijkheden moeten dan op orde zijn, maar de verbindingen met natuur- en recreatiegebieden zijn daarbij ook van belang. Daarnaast gaat natuurbeleving voor de recreant verder dan alleen de relevante natuur- en recreatiegebieden. Het is onderdeel van een totale beleving, waarbij vaak ook de landschappen tussen de natuur- en recreatiegebieden als ‘natuur’ worden ervaren. Een integrale visie neemt daarom de landschappelijke en recreatieve kwaliteiten van het hele gebied in ogenschouw. Als de focus verschuift van het aankopen en inrichten van meer areaal naar het kwalitatief verbeteren van het bestaande aanbod, kunnen de (in de toekomst krimpende) budgetten meer ingezet worden voor deze kwaliteitsslag. De aanwezige kwaliteiten in de beschikbare gebieden kunnen dan ontwikkeld worden voor de drie belangrijkste groepen gebruikers: de ommetjesmakers, de vrije(mid)dag-wandelaars en fietsers en de attractiezoekers. Voor de groep die dichtbij huis de buitenlucht opzoekt, kan een fijnmazige structuur van wandelpaden dicht bij de woonkernen voldoende zijn. Ook speelmogelijkheden in de stadsparken horen hierbij. Er moet voldoende afwisseling zijn in deze padenstructuur, maar ook veiligheid is een belangrijk punt. Voor de groep die op vrije (mid)dagen erop uit trekt, is het van belang dat er een doorlopend netwerk van wandel- en fietspaden ligt dat de stadsparken en stadsranden verbindt met de grotere regionale parken of provinciale landschappen. Verbindingen met de kust of met het Groene Hart zijn daarbij essentieel. Voor de attractiebezoeker moet gekeken worden naar de mogelijkheden van het ontwikkelen van innovatieve hospots: plaatsen waar liefhebbers van een bepaalde activiteit aan hun trekken komen. Deze hotspots zijn er op ingericht om pieken in de recreatieve vraag op te vangen zonder voor overlast voor de omgeving te zorgen. Een voorbeeld: een mountainbike-hotspots bevat een mountainbike-café en –winkel te midden van een aantal attractieve mountainbikeroutes met wisselende moeilijkheidsgraad. Er is voldoende parkeerruimte, er zijn douches en zelfs afspoelplaatsen voor de fietsen. De passant kan gebruik maken van de horecavoorzieningen op deze hotspot en kan kijken naar de enthousiaste mountainbikers. Een ander voorbeeld is een natuur-hotspot. natuur- en recreatiegebied een informatiecentrum, parkeergelegenheid, horecavoorzieningen en een verhuurpunt voor verrekijkers. Gegidste wandelingen starten vanaf deze hotspot en wandel- en struinroutes zijn ruimschoots voorhanden vanaf dit punt. Deze hotspots moeten zeer aantrekkelijk zijn om de stedeling te prikkelen om een grotere afstand af te leggen. Het eiland Tiengemeten of het recreatieve aanbod in de Hoeksche Waard ligt anders simpelweg te ver van de stad om de Rotterdammer te prikkelen om er naar toe te komen. Bereikbaarheid De bereikbaarheid van het aanwezige aanbod voor groene buitenrecreatie is in de stadsregio Rotterdam één van de grootste zorgpunten. Allereerst zijn er de fysieke barrières: de snelwegen, spoorlijnen en waterlopen maken het vaak lastig om natuur- en recreatiegebieden te bereiken en openbaar vervoerverbindingen naar het buitengebied zijn beperkt. Verder is de bewegwijzering vaak beperkt en sluiten routestructuren niet op elkaar aan (dit is wel een stuk verbeterd dankzij het fietsrouteknooppuntennetwerk). Allereerst de externe bereikbaarheid. Deze kan sterk verbeterd worden door voor de stedeling inzichtelijk te maken waar men wél de bestaande fysieke barrières kan overwinnen en de stad uit kan komen. Deze poorten kunnen op een innovatieve wijze vormgegeven worden. Vervolgens kunnen er TOP’s ontwikkeld worden: toeristische overstappunten. Dit zijn plaatsen waar voorzieningen samenkomen met het netwerk van fiets- en wandelpaden. Op deze TOP’s zijn parkeervoorzieningen, horeca en mogelijk kleine attracties als een speeltuintje. Bewegwijzering speelt een cruciale rol: vanuit de stedelijke omgeving moet het onmiddellijk duidelijk zijn welke routes genomen kunnen worden om snel de stad uit te komen naar het aantrekkelijke buitenrecreatieve aanbod. De kwaliteit van de infrastructuur moet het recreatieve gebruik mogelijk maken: wegdek, verlichting en veilige

55

oversteekplaatsen zijn daar voorbeelden van. Tot slot is ook de toegankelijkheid met het openbaar vervoer een punt van aandacht. Het aangeven van TOP’s voor openbaar vervoerreizigers is daarvan een voorbeeld; het mee mogen nemen van een fiets in het weekend is een ander voorbeeld. Ten tweede de interne bereikbaarheid. Als men eenmaal in de natuur- en recreatiegebieden is aangekomen, moet men eenvoudig de weg kunnen vinden. Paaltjeswandelingen, bewegwijzering en bebording zijn hiervoor de middelen. Daarnaast kan ook gezocht worden naar innovatieve middelen om de natuurbeleving te ontzorgen. Fietsverhuur, gegidste wandelingen en informatieborden zijn hiervan de fysieke voorbeelden. Digitale boswachters (MP3-bestanden die een bezoeker zelf kan downloaden en afspelen) zijn nieuwe media-toepassingen die de natuur- en recreatiebeleving versterken. Tot slot is het aan te bevelen om met alle betrokken overheden afspraken te maken over het inpassen van recreatieve ontsluitingsmogelijkheden bij het aanleggen van nieuwe infrastructuur. Als er bijvoorbeeld een nieuw spoortracé of snelweg aangelegd wordt, moet het standaard zo zijn dat er een fietstunneltje in opgenomen wordt. Hiermee worden dergelijke barrières geen grenzen maar hooguit een omweg. Bruikbaarheid stimuleren In de stadsregio Rotterdam wordt een groot aantal plannen ontwikkeld en uitgevoerd. Voor wat betreft de inrichting van gebieden ontstaat er een dilemma. Gaat het erom om zoveel mogelijk te bieden wat de bewoners die dichtbij natuur- en recreatiegebieden wonen graag willen hebben? Of wordt er gekozen voor diversiteit bij de inrichting van natuur en landschap? Daarom is het van belang om natuur en landschap in de regio binnen logische deelgebieden in samenhang te zien. Zo kan dan een basisinrichting en infrastructuur gekozen worden voor de ommetjes en de wandel- en fietstochten. Maar ook kunnen per deelgebied locaties aangewezen worden voor de eerder genoemde hotspots. Hiervoor zijn de gebiedprofielen opgesteld, waarin zowel de landschappelijke kenmerken (beken- of dijkenstructuur), cultuurhistorische elementen en de aanwezige natuur (strand of bos) een plek hebben. Recreatieaanbod gaat verder dan het aanbieden van fietsroutes en afwisselende natuur. De vraag naar faciliteiten en mogelijkheden om te sporten, te spelen en te leren horen bij het recreatiegedrag. Maar moeten natuur- en recreatiebeheerders dit allemaal zelf realiseren? In veel situaties is dit niet het geval. Het ligt voor de hand om de samenwerking met ondernemers te intensiveren en hen te prikkelen om gezamenlijk de door de gebruiker gewenste afwisseling en dynamiek in het aanbod te brengen. Dit moet niet leiden tot ‘verstening’ in het buitengebied: de vernieuwing ligt er juist in om op een ingetogen en kwalitatief hoogwaardige wijze de rode elementen in het landschap te verweven waardoor het bijdraagt aan de gebiedskwaliteit. Een tweede mogelijkheid is de benutting van de ondernemerszin van de plattelandsondernemers die in of nabij de stadsranden gevestigd zijn. De term ‘stadslandbouw’ is hierop van toepassing. Als onderdeel van gebiedsontwikkeling kunnen vernieuwende stimuleringstrajecten ontwikkeld worden om plattelandsondernemers te helpen om nieuw (kleinschalig) aanbod in het buitengebied te ontwikkelen. Natuurspeeltuinen, boerenlandpaden, zelf-pluk-boomgaarden, kinderfeestjes in het hooi en koeknuffellocaties zijn hiervan slechts enkele voorbeelden. De derde mogelijkheid is het ontwikkelen van uitdagende sportlocaties die zich richten op jongeren. Beleving, uitdaging, ‘zien en gezien worden’ spelen hier een grote rol. Ook de OV-bereikbaarheid is cruciaal. Tot slot is het van belang om stil te staan bij het effect van goed benutte groene buitenruimte op de gezondheid van de gebruikers. Dit is een zeer relevant maatschappelijk thema waar in Rotterdam veel aandacht voor is. Bij de inrichting, bereikbaarheid en bekendheid van gebieden kan ingezet worden op het verleiden van de omwonenden (of zelfs van de attractiezoeker) om naar buiten te komen en te bewegen, te ontspannen of te ontmoeten. Ook de programmering van activiteiten in samenwerking met relevante sport- of maatschappelijke organisaties kan een verschil maken voor deze doelgroepen. Bekendheid Het vergroten van de bekendheid van het bestaande aanbod is één van de grootste opdrachten voor de komende jaren. Als het aanbod beter bekend is, zal de bestaande consumentenvraag zich beter verdelen over de beschikbare gebieden en kan congestie op sommige locaties voorkomen worden. De tevredenheid van de gebruikers over de omvang van het beschikbare aanbod zal toenemen en daarmee het draagvlak voor toekomstige ontwikkelingen. Een aantal suggesties om de bekendheid van het beschikbare aanbod te vergroten. Marketing van het bestaande aanbod in de hele regio samen met ander partijen. Door budgetten te bundelen kunnen

56

toegesneden marketingacties ontwikkeld worden; Samenwerking met bestaande (stads)promotieorganisaties: ook hierdoor kan het beschikbare marketingbudget beter besteed worden; Evenementen organiseren voor de stedeling waardoor deze de stad uit ‘getrokken’ wordt. Het vermarkten van deze evenementen moet zeer specifiek gericht zijn op de stedeling; Webbased informatievoorziening over het aanbod. Betrokkenheid De betrokkenheid van de gebruikers bij de inrichting, het beheer en de benutting van de natuur- en recreatiegebieden is beperkt. Een kleine groep inwoners laat flink van zich horen als er nieuwe plannen zijn in hun directe omgeving, maar het merendeel van de bewoners in de stadsregio Rotterdam is daarbij niet direct betrokken. Daarom is het van belang om bij inrichtingsplannen veel breder te onderzoeken hoe de gebruikersvraag zich in de toekomst zal ontwikkelen. Bij de inrichting is het aan te bevelen om in een vroeg stadium ondernemers of ondernemersorganisaties te betrekken. Bij beheer en exploitatie kunnen zij immers een grotere rol spelen dan nu het geval is. kaarten met typering van de groengebieden in de regio Rotterdam Het huidige aanbod aan natuurgebied en recreatiegebied in de Rotterdamse regio is in kaart gebracht door bij elk gebied aan te geven welke twee recreatiemotieven er het beste tot zijn recht komen. Dat is gedaan voor 9 deelgebieden. Alleen de deelgebieden met terreinen in de stadsregio Rotterdam zijn in deze bijlage opgenomen. Er is gebruik gemaakt van recreatiemotieven zoals ontwikkeld door van Goossen & De Boer (2006). De recreatiemotieven zijn als volgt in de deelgebieden afgebeeld: Gezelligheid: Mensen die voor de gezelligheid een buitenrecreatieve activiteit ondernemen willen gezellig samen met vrienden of familie op stap. Lekker in de zon zitten, een terrasje pikken of luieren. Recreatieve activiteiten worden voor hen georganiseerd en zijn vooral gezellig en leuk om te doen, duren niet te lang en zijn niet te inspannend. Pret hebben met elkaar en gezelligheid zijn belangrijk. Er tussenuit: Mensen die een buitenrecreatieve activiteit ondernemen om er even tussenuit te zijn, willen genieten, lekker bijkomen en weg uit hun dagelijkse omgeving zijn (even de batterij opladen). Stress verdwijnt door lekker buiten te zijn en nergens meer aan te denken. Het bezoek aan een groene omgeving is een ontsnapping aan het dagelijkse leven en een groene omgeving is hét decor om tot rust te komen. Interesse voor gebieden: Mensen die een buitenrecreatieve activiteit ondernemen vanwege hun interesse voor gebieden, willen buiten zijn en ook nog iets leren; interessante dingen te weten komen over de natuur en cultuur en dat ook bekijken. Informatiebordjes met beschrijvingen en interessante verhalen en weetjes geven invulling aan hun interesse. Een excursie met iemand die veel over de omgeving kan vertellen, geeft een extra dimensie aan het bezoek. Volledig opgaan in planten- en dierenwereld: Bij mensen die een buitenrecreatieve activiteit ondernemen om volledig op te gaan in de planten- en dierenwereld is „liefde voor natuur het kernwoord. Deze liefde uit zich in het alles willen weten over vogels, zoogdieren, andere fauna of flora. Als er eventueel soorten zijn die niet herkend worden, zoeken zij deze op in een handboek. Eigenlijk willen zij kunnen struinen door de natuur. Het liefst alleen, of met iemand die ook dezelfde interesse en liefde voor de natuur heeft. Uitdaging: Bij mensen die een buitenrecreatieve activiteit ondernemen vanwege de uitdaging, wordt bewust de fysieke uitdaging aangegaan. Zij willen gezond blijven door sportieve activiteiten te ondernemen, zoals mountainbiken, wandeltochten, nordic walking, hardlopen of een andere vorm van inspanning, als het maar inspannend, uitdagend en gezond is. Een groene omgeving is een mooi decor, maar de beleving richt zich vooral op de uitdaging.

57

58

59

60

61

Bijlage 3: Achtergrondrapport Landbouw Kenmerken van de landbouw in en direct rond de regio Rotterdam 1. Hof van Delfland In Hof van Delfland is de melkveehouderij het overheersende bedrijfstype, maar er is een toename van vleesvee en jonge dieren. Door de maatregelen uit de Reconstructie Midden-Delfland zijn de verkaveling en de waterhuishouding goed op afgestemd op de moderne bedrijfsvoering. De situatie bij Oude Leede/Pijnacker is landbouwkundig echter niet voldoende. Ongeveer de helft van de grond in Midden-Delfland is in gebruik bij relatief grote bedrijven die zich waarschijnlijk zullen richten op verdere schaalvergroting. Uit de cijfers over de jaren 2003-2007 bleek dat Midden Delfland, samen met het centrumdeel van het Groene Hart, het grootste aandeel multifunctionele bedrijven had van Zuid-Holland. De belangrijkste activiteiten zijn hier agrarisch natuurbeheer, boerderijverkoop en toerisme. In Midden-Delfland doet 50% van de boeren aan weidevogelbeheer. Van de ondernemers die een hoofdberoep hebben in de landbouw in Midden-Delfland, ziet 70% een goed toekomstperspectief. De hoge grondprijzen zijn echter een belemmering voor schaalvergroting en bedrijfsovername (financiering is moeilijk). De voorgenomen oprichting van de grondbank kan hierin verbetering brengen. In het gebied is de stichting Groen Goud actief, een samenwerkingsverband van ondernemers en streekorganisaties die de recreatieve ontwikkeling en initiatieven op gebied van kenniseconomie en cultuurhistorie stimuleert. 2. IJsselmonde Door de grootschalige aanleg van bedrijventerreinen en woonwijken is het eiland IJsselmonde sterk verstedelijkt. Ook is het doorsneden door infrastructuur zoals de A15, A16 en spoorwegen. Met de geplande aanleg van het landschapspark Buytenland van Rhoon (600 ha) zal de productielandbouw aan de westzijde en het middendeel nagenoeg verdwijnen. Er blijven enkele geïsoleerde gebiedjes met landbouw over. In het oostelijk deel van IJsselmonde (Deltapoort) is, binnen de rijksbufferzone, nog ruimte gebleven voor agrarische activiteiten. Hier overheerst een specifieke vorm van tuinbouw, het Barendrechtse systeem, waarbij de vollegronds groententeelt ondersteund wordt door teelt in kassen. Bijna de helft van de bedrijven is een glastuinbouwbedrijf. Door de aanleg van het bedrijventerrein Nieuw-Reijerwaard en de voorgenomen sanering van het verspreide glas (in het kader van het gebiedsproces Deltapoort) zullen de kassen geconcentreerd worden in 2 gebieden: ten zuiden van Nieuw-Reijerwaard en nabij Zwijndrecht. De oppervlakte grondgebonden landbouw neemt nog verder af door de aanleg van nieuwe recreatiegebieden zoals het Waalbos, in het kader van de Landinrichting IJsselmonde. Bedrijfseconomisch is de grondgebonden landbouw in Deltapoort niet erg sterk doordat de bedrijven relatief klein zijn en er geen goede verkaveling is. Bovendien dreigt de totale omvang van de landbouw in dit gebied zo klein te worden dat loonbedrijven en andere toeleveranciers niet meer rendabel kunnen functioneren. Er zijn wel kansen voor beheer van natuur en recreatiegebieden door agrarische ondernemers en directe leverantie aan de stad. 3. Voorne-Putten Traditioneel is de akkerbouw erg belangrijk op Voorne-Putten, maar de glastuinbouw is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Nu is tweederde van de voedselproductie afkomstig uit kassen (vooral groenten). Deze sector zal nog verder groeien in de concentratiegebieden Tinte en Vierpolders. De akkerbouwbedrijven hebben een vrij gemiddelde omvang. Naast akkerbouw en glastuinbouw zijn er melkveebedrijven en bedrijven met tuinbouw in de volle grond. Deze bedrijven zijn gemiddeld vrij klein, maar de melkveehouderij springt er positief uit door het hoge percentage bedrijven waar een opvolger aanwezig is. Bij de vollegrondstuinbouw is de teelt van spruiten overheersend, maar het oppervlak is aan het afnemen. Sinds kort wordt er in de laaggelegen polders ten oosten van de Bernisse aan weiedevogelbeheer (agrarisch natuurbeheer) gedaan. 4. Hoeksche Waard Op dit eiland is de akkerbouw verreweg de grootste grondgebruiker. Alleen in het middengebied, het Oudland van Strijen, komt veel grasland voor. Daarnaast is er verspreid over het nationale landschap vollegrondstuinbouw, fruitteelt en glastuinbouw. Het oppervlak aan vollegrondstuinbouw (vooral spruiten) en fruitteelt is de afgelopen jaren wel flink afgenomen. Met een gemiddelde bedrijfsgrootte van 40 ha zijn de bedrijven groter dan elders in Nederland. De landbouw in de Hoeksche Waard is economisch gezien in vrij goede staat en men denkt te kunnen profiteren van de toenemende wereldvraag. In vergelijking met Goeree-Overflakkee stagneert de ontwikkeling echter. De komende

62

jaren zal het aantal bedrijven afnemen waardoor schaalvergroting van de resterende bedrijven mogelijk is. De verspreide kassen die op kwetsbare plaatsen liggen wil men saneren en concentreren om de landschapskwaliteit te verbeteren. Veel boeren zijn actief in het project voor akkerrandenbeheer dat gericht is op vergroting van de biodiversiteit en verbetering van de waterkwaliteit. Ook is er veel draagvlak voor de aanleg van brede natuurzones langs voormalig kreken (krekenproject). Een aantal bedrijven richt zich met directe afzet van producten aan de consumenten op de stad. 5. Krimpenerwaard In de Krimpenerwaard is de melkveehouderij de belangrijkste ruimtegebruiker. Er heeft een forse schaalvergroting plaatsgevonden, maar de daling van de veenbodem, de verkaveling en het grote aantal verspreid liggende percelen blijven beperkingen opleveren. In de laagste stukken is de bodem in 7 jaren zo’n 10 cm gedaald. In 2005 is er een Veenweidepact afgesloten waarbij afspraken zijn gemaakt over de aanpak van de bodemdaling, aanleg van nieuwe natuur en agrarische structuurversterking. Het streven is om 70% van de grond nabij de bedrijfsgebouwen te hebben. Onderdeel van het Veenweidepact is ook dat op de natste delen van de Krimpenerwaard natuurgebieden worden aangelegd, in totaal bijna 2500 hectare. Hier zal het waterpeil hoog blijven om verdere verzakking van het veen te voorkomen. Met een speciaal programma worden ondernemers gestimuleerd om nieuwe activiteiten te starten die gericht zijn op verbreding. 6. Alblasserwaard Ook in de Alblasserwaard is de melkveehouderij beeldbepalend en de belangrijkste landbouwsector. Door naoorlogse ruilverkavelingen zijn de verkaveling en de ontsluiting verbeterd. Hierbij zijn nieuwe landbouwwegen met erlangs nieuwe boerderijen aangelegd. Door deze goede uitgangspositie is de economische situatie van de veehouderij in de Alblasserwaard beter dan in de rest van het Groene Hart; het ligt op het landelijke gemiddelde. Net als in de Krimpenerwaard is in dit gebied de daling van de veenbodem een groot probleem. Voorgesteld is om het westelijke deel van het gebied te vernatten en in te richten als natuurgebied. In de Alblasserwaard is veel verzet tegen deze grootschalige functieverandering. Het gebied Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is een voorloper op het gebied van agrarisch natuurbeheer met 300 deelnemers. Ook is er veel draagvlak voor het programma van verbreding met recreatieve activiteiten en zorg.

Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) Europese Unie Het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) bestaat momenteel grotendeels uit directe inkomenssteun aan agrarische ondernemers die gebaseerd is op historische productie en premies die in het verleden zijn ontvangen; de zogenaamde ‘pijler 1’. Pijler 1 is gecombineerd met een uitgebreid stelsel van productiequota om overproductie te voorkomen. Sinds 2000 is er ook een ‘pijler 2’ die uitgaat van bredere plattelandsontwikkeling. In Nederland geeft het Plattelands Ontwikkelings Programma (POP) invulling aan pijler 2 van het Europese beleid. Op dit moment wordt in Zuid-Holland 90 miljoen euro uit pijler 1 verstrekt aan boeren met slechte productieomstandigheden, m.n. in de melkveehouderij. Ook in de toekomst blijft inkomenssteun mogelijk, maar dit wordt door aanpassing van het GLB, steeds meer een beloning van gewenste maatschappelijke diensten. De Europese Commissie wil een nieuw GLB opzetten waarbij een economische duurzame voedselproductie wordt gecombineerd met duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen en een evenwichtige gebiedsontwikkeling. De productiequota worden op termijn afgeschaft. De Nederlandse inzet voor het GLB is dat inkomenssteun alleen gegeven wordt aan behoud van waardevolle gebieden waar de productieomstandigheden minder goed zijn (Less Favoured Areas, LFA’s) en als beloning voor bovenwettelijke prestaties op het gebied van dierenwelzijn en blauwe en groene diensten. Bijdragen uit pijler 2 dienen volgens het kabinet primair gericht te zijn op agrarische activiteiten. Bevordering van de leefbaarheid zou uit andere fondsen gefinancierd moeten worden.

Agrarisch en particulier natuurbeheer De provincie wil in de gebieden waar bestuurlijke handicaps (gebieden met planologische restricties zoals nationale landschappen) en natuurlijke handicaps (gebieden met slechte productieomstandigheden zoals zakkende veenbodems) zijn, blauwe en groene diensten bevorderen. Blauwe diensten zijn prestaties die boeren, tegen vergoeding, leveren om de waterkwaliteit te verbeteren of waterberging te realiseren. Groene diensten is de verzamelnaam het, tegen vergoeding,

63

leveren van prestaties voor verbetering van toegankelijkheid van het landelijk gebied, in stand houden van cultuurhistorische elementen en voor agrarisch en particulier natuurbeheer. Bij agrarisch natuurbeheer past een agrarische ondernemer op vrijwillige basis zijn bedrijfsvoering aan om natuurdoelen te realiseren. Agrarisch natuurbeheer kan bestaan uit weidevogelbeheer, beheer van landschapselementen of beheer van botanische randen. Op het bedrijf blijft wel de agrarische bedrijfsvoering centraal staan en de grond behoudt de agrarische bestemming. De ondernemer krijgt een subsidie voor inkomstenderving en extra beheersmaatregelen. Bij particulier natuurbeheer krijgt de grond een natuurbestemming. Als tegemoetkoming in de waardedaling van de grond ontvangt de eigenaar (dat hoeft geen agrarische ondernemer te zijn) hiervoor een extra financiële tegemoetkoming. In de provincie Zuid-Holland zijn sinds 2010 de subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer (SNL, beheer) en de subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap (SKNL, inrichting en functieverandering bij particulier natuurbeheer) beschikbaar. Op de kaarten van het Natuurbeheerplan 2011 is te zien voor welke gebieden subsidies kunnen worden aangevraagd. Boeren die aan agrarisch natuurbeheer doen, zijn meestal aangesloten bij een agrarische natuurvereniging. In Midden-Delfland is dat natuurvereniging Vockestaart en op Voorne-Putten is de vereniging Natuurlijk Voorne-Putten actief. Ook de Hoeksche, Krimpener- en Alblasserwaard zijn er agrarische natuurverenigingen. Door de vaststelling van de hiervoor genoemde subsidieregelingen en het Natuurbeheersplan 2011 zijn de mogelijkheden voor agrarisch en particulier natuurbeheer vergroot. In de hele EHS is voortaan particulier natuurbeheer mogelijk. Als de natuurdoelen het toelaten, is agrarisch natuurbeheer mogelijk met behoud van de landbouwfunctie van de grond. In de agrarische topgebieden is agrarisch natuurbeheer alleen mogelijk als er een bijzonder hoog ecologisch rendement is, m.n. voor weidevogelbeheer. Wel streeft de provincie uitbreiding van (bloemrijke) akkerranden na vanwege de toename van de biodiversiteit, verbetering van de waterkwaliteit en het tegengaan van plagen. In de agrarische gebieden onder invloed van de stad zal agrarisch natuurbeheer ook een grotere rol krijgen, maar deze gebieden krijgen een lagere prioriteit bij de verdeling de beheergelden dan agrarische gebieden met een opgave. In alle gevallen geldt dat de aanwezige natuurwaarden in een gebied het eerste criterium zijn voor toewijzing van gelden uit de SNL. Het type landbouwgebied is vervolgens mede bepalend voor de toewijzing van gelden.

Stadslandbouw Stadslandbouw is een vorm van landbouw waarbij er een korte lijn is tussen de agrarische ondernemer en de afnemers uit de omringende steden. In deze context gaat het om volwaardige agrarische bedrijven nabij de (grote) steden. Op dit moment wordt door experts aangenomen dat landbouwgronden in een straal van ongeveer 40 tot 50 kilometer buiten de stad in aanmerking komen voor stadslandbouw vanwege de mogelijkheid om met korte distributielijnen voedsel naar de stedelijke markt te brengen. Hierdoor kan snel ingespeeld worden op de wensen van afnemers. Rond het stedelijke gebied van de Rotterdamse regio is er een gevarieerd aanbod van landbouwproducten beschikbaar: melk en kaas (Hof van Delfland, Krimpenerwaard, Alblasserwaard), aardappelen en vollegronds groenten (Hoeksche Waard, Voorne-Putten, droogmakerijen, IJsselmonde), fruit (IJsselmonde, Hoeksche Waard), vis en duurzaam geteelde producten uit de kas (Westland en Lansingerland). Redenen om stadslandbouw in de regio Rotterdam te stimuleren: 1. Gezondheid: door een groot deel van de bewoners van deze regio wordt er steeds eenzijdiger gegeten, er is veel obesitas en er wordt te weinig bewogen. Beter voedsel en meer beweging kunnen deze trend ombuigen. Er zijn ook al concrete initiatieven voor projecten vanuit deze overweging in de stad Rotterdam. Naast de benadering vanuit het voedselpakket kan stadslandbouw bijdragen aan een betere geestelijke gezondheid door de (sociale) contacten met andere mensen, dieren en de natuur. 2. Aantrekkelijker en toegankelijker landschappen rond de stad:. Stadslandbouw kan bijdragen aan het gevoel van mede-eigenaarschap bij de stadsbewoners bij het landelijke gebied. Ook zorgen verbreding van de landbouw (aanbieden zorg en educatie) en huisverkoop voor meer bezoek van de stedelingen aan boerderijen. Een gevarieerde grondgebonden landbouw, die vanaf fiets- en wandelpaden beleefd kan worden, biedt een aantrekkelijk decor voor recreatief medegebruik van het landschap. 3. Vermindering uitstoot CO2: de huidige voedselketen levert een forse bijdrage aan de uitstoot van CO2 (in sommige studies wordt gesteld dat deze 30% bedraagt). Als het benodigde voedsel deels

64

in de directe omgeving van de stad geproduceerd wordt, kan deze uitstoot flink verminderen. Niet alleen de kleinere transportafstand vermindert het energieverbruik (en daarmee ook de uitstoot van schadelijke gassen), maar ook het sluiten van kringlopen draagt hieraan bij. Er kan dan namelijk veel gemakkelijker gebruik worden gemaakt van stedelijke afvalstromen (organisch afval, grijs water, restwarmte 4. Economische impuls voor ondernemers: bestaande voedselproducenten krijgen een directe toegang tot een grote markt in de directe omgeving. Uit landelijk onderzoek blijkt dat de markt voor regionale producten een potentiële omvang heeft van 1,2 tot 4,2 miljard euro. Daarnaast kan stadslandbouw een bijdrage leveren aan verbreding van de arbeidsmarkt voor laagopgeleiden en zwakkere groepen op de arbeidsmarkt. 5. Educatie: Grote groepen van de jonge stadsbewoners zijn totaal vervreemd van de voedselproductie. Stadslandbouw kan hen weer in contact brengen met de oorsprong van het dagelijkse eten.

65

Bijlage 5: Gebiedsprofielen De gebiedsprofielen geven een overzicht van de kwaliteiten waarmee rekening moet worden gehouden bij ruimtelijke ingrepen. Maar het is vooral een hulpmiddel dat bedoeld is ter inspiratie en het afwegen van belangen. De gebiedprofielen bieden ontwerpers en andere betrokkenen een bondig overzicht van de bestaande en nagestreefde kwaliteiten. Daarbij is een gebiedsprofiel opgebouwd uit de volgende thema’s: 1. Ruimtelijk beeld 2. cultuurhistorie 3. Recreatie incl. fietsnetwerk 4. Ecologie 5. Landbouw 6. Klimaat / water 7. Stadsranden, poorten en stad-landverbindingen De gebiedsprofielen geven met name richting aan kleine en middelgrote ruimtelijke ingrepen. Voor een ingreep, waarbij het landschap volledig transformeert is het gebiedsprofiel niet toereikend. De gebiedsprofielen zijn opgesteld voor de volgende deelgebieden in de regio Rotterdam: 1. Rottemeren 2. Hof van Delfland 3. Rivieren en rivierfronten (haven en stad) 4. IJsselmonde / Deltapoort 5. Voorne Putten 6. Kust en strand 7. Oostflank (alleen voor enkele thema’s) De Oostflank is slechts voor enkele thema’s uitgewerkt omdat het hier er aan deze zijde van de regio nauwelijks buitenstedelijk gebied aanwezig is.

Rottemeren Ruimtelijk beeld: • Zone rond Rotte en Kralingse Bos als groene wig in noordoosten stedelijke gebied • Verbindt Groene Hart en groengebieden Zuidplaspolder met Hof van Delfland • Slingerende rivier Rotte als verbindend element tussen stadshart van Rotterdam en toekomstig Bentwoud en het Groene Hart • Afwisseling dichtbeplante gebieden (recreatieterreinen), en wijdse open ruimten (plassen, open polders en rivier) • Goede inpassing snelweg A13/A16 nodig om verdere versnippering te voorkomen • Identiteit: intensief waterrijk recreatielandschap Cultuurhistorie: • Hoogteverschillen tussen oorspronkelijke veenrivier ten opzichte van open polders nog steeds goed te ervaren • Historische samenhang van de Rotte met bebouwingslint, dijken en gemalen als basis voor verdere ontwikkeling • Grindweg / Bergweg-zuid als oude route tussen Bergschenhoek en Hillegersberg en verder naar centrum Rotterdam. • Rationele verkavelings- en slotenpatronen met brede tochten als duidelijke lijnen in het landschap zoveel mogelijk zichtbaar houden • Verschillen in waterpeilen (boezemsysteem en polders) als uitgangspunt bij inrichtingsplannen • Historische gemalen en molens verwijzen naar het functioneren van het watersysteem. M.n. bij oorsprong van Rotte veel molens aanwezig: molenviergang in Tweemanspolder en 6 molenstompen aan noordzijde van A20. Meer bekendheid geven aan deze concentratie • Tweemanspolder is beschermd als provinciaal topgebied cultureel erfgoed • Continue uitbreiding van plassen: Bergse Voor- en Achterplas, Kralingse Plas, Zevenhuizerplas (recent verdubbeld) en binnenkort Eendragtspolder • Bosachtige terreinen en kunstmatige heuvel (Hoge en Lage Bergse Bos, Bleiswijkse Zoom) voor intensieve buitenrecreatie vanaf zestiger jaren gerealiseerd toen recreatieve behoeften stadsbewoners meer aandacht kreeg

66

Recreatie incl. fietsnetwerk: • Recreatie is bepalend voor gebiedsidentiteit: actief vrijetijdslandschap met bovenregionale functie en binnenkort zelfs internationale uitstraling (roeibaan Eendragtspolder) • Totale samenhang in recreatieve functies benadrukken: van Bentwoud naar Binnenrotte, van bron tot monding. Hiervoor opstellen van totaalvisie nodig • Potentie voor recreatie in stedelijk deel Rotte nog onvoldoende benut • Kralingse Bos ruimtelijk en historisch niet gekoppeld aan Rottemeren, vanuit maar recreatief oogpunt wel gewenst om verbindingen te verbeteren (m.n. kansen bij inpassing A13/ A16) • Afwisselend en breed recreatief programma in Bleiswijkse Zoom, Nessebos, Zevenhuizerplas, Zevenhuizerzoom, Lage Bergse Bos, Hoge Bergse Bos. Eendragtspolder wordt toegevoegd en op termijn nog Bleiswijkse Zoom-noord en Rottezoom (beide met beperkte omvang) • Profiel actieve buitensport en watergerelateerde recreatie aanhouden voor toekomstige ontwikkelingen. Op termijn vaarroute naar Zoetermeer (Noord-Aa) • Gebruik is al erg intensief, aandacht nodig voor spreiding gebruik en aanpassen inrichting/voorzieningen op veranderde wensen gebruiker • Recreatieschap Rottemeren is hoofdbeheerder Ecologie: • Koornmolengat bij Zevenhuizen: EHS; geen Natura 2000 langs Rotte • Ecologische verbinding met Hof van Delfland via Vlinderstrik en Triangelpark is essentieel. Bij aanleg A13/A16 hiermee rekening houden • Ecologische verbinding met Bentwoud versterken; barrièrewerking van A20 verminderen • Ecologische verbindingen met Zuidplaspolder aanleggen • Ecologische verbinding via Nesselande/Ringvaart naar het zuiden aanleggen • Doelsoorten bij natuurontwikkeling zijn: - soorten met populaties van nationale betekenis in dit gebied: Zeggekorfslak (Habitatrichtlijn), Meervleermuis (Habitatrichtlijn); - bedreigde vogels van nat rietland, o.a. Woudaap, Grote Karekiet, Snor; bedreigde vogels van akkerranden, o.a. Patrijs, Veldleeuwerik, Gele kwikstaart; - bedreigde vogels van structuurrijk vochtig bos, o.a. Wielewaal, Zomertortel; - bedreigde insecten van slootranden, o.a. Veenmol, Argusvlinder, Glassnijder Landbouw: • Landbouw is bijna geheel vervangen door recreatie- en woongebieden • Rottezoom en Bleiswijkse Zoom-noord grotendeels agrarisch laten? • Tweemanspolder (buiten de regio) blijft open akkerbouwgebied (o.a. vanwege cultuurhistorisch ensemble molenviergang) • Geen glastuinbouw buiten aangewezen glasgebieden Lansingerland en Zuidplas; sanering verspreid glas • Beperkte mogelijkheden voor stadslandbouw bij Hoekse Park (west en oost): stadsboerderijen Klimaat/water: • Combinatie Rottemeren en Kralingse Plas vormt groene wig die zorgt voor koelte en schaduw in warme zomers (toename weersextremen door klimaatverandering) • Extra waterberging langs boezemsysteem Rotte: aanleg waterberging Eendragtspolder en reservering Tweemanspolder Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • Bekendheid gebied bij stedelingen is al erg groot, sterk merk behouden! • Bereikbaarheid vanuit woonwijken en centrum in huidige situatie goed, op details verbetering gewenst. In stedelijke deel Rotte nog wel aanleg fietspaden/stroken nodig (continuïteit route) • Langs Rottebandreef poort (door)ontwikkelen, met Molenlaan als toegangsroute. Plek beter zichtbaar maken, beter inrichten en betere verwijzing vanuit omgeving. Kans om aanpak te combineren met aanleg A13/A16 • Extra brug over Rotte aanleggen van Hoge Bergse Bos naar Zevenhuizerplas (Strandweg)

Hof van Delfland Ruimtelijk beeld:

67

• • •

•

• • •

Metropolitaan landschap van de metropoolregio Rotterdam-Den Haag (groene long) Open middengebied t.b.v. veeteelt (met koe in de wei) omringd door bosachtige recreatiegebieden en stadsranden Scherp contrast tussen typisch agrarische veenweide en het omringende stedelijke gebied (skyline centrum Rotterdam goed zichtbaar), kassen Westland en havens (zicht op haveninstallaties boven bosjes uit) Doorsnijdingen met nationale infrastructuur (snelwegen, spoorlijnen, Schiekanaal) in noordzuidrichting delen het gebied op. A13-A16 en HSL-spoor zorgen voor verdere versnippering in Noordrand Rotterdam Smalle verbinding via Groenblauwe Slinger naar omgeving Zoetermeer Het waterrijke, natuurlijke karakter: ‘drijvend land’ Identiteit vooral gekoppeld aan melkveehouderij en watersysteem (boezemsysteem valt op door hoge ligging watergangen)

Cultuurhistorie: • Stelsel van laaggelegen grote open polders gescheiden door hooggelegen kaden en ringvaarten met daarlangs lintbebouwing • Strokenverkaveling met langgerekte percelen en brede sloten met een hoog waterpeil als duidelijke lijnen in het landschap • Herkenbare fragmenten van ontstaanswijze: voormalige veenstromen, rivierstroomruggen en getijdenkreken. De belangrijkste zijn de Gaag, de Zweth en de Schie • Ontginningspatroon dat op veel plaatsen nog in tact is: boerderijlinten, boezemvaarten, achterkaden en tiendwegen • Clusters van boerderijen op kreekruggen, rond Negenhuizen, Zouteveen en Zuidbuurt en het kreekrugdorp ’t Woudt • Midden-Delfland is in totaal beschermd als provinciaal topgebied cultureel erfgoed • Bescherming van landschappelijk ensemble Duifpolder / Vlietlanden / Negenhuizen waar door de gaafheid van de aanwezige elementen polder, boerderijlinten, boezemgebied de historische opbouw van het veenweidegebied nog goed zichtbaar is. • Historische gemalen, molens en eendenkooien als karakteristieke elementen in het landschap • Het watersysteem had grote betekenis als transportroutes voor aanvoer voedsel naar de steden Recreatie incl. fietsnetwerk: • Middengebied vooral recreatief medegebruik (recreatie bij de boer, routegebonden recreatie, genieten van stilte en openheid) • Langs stadsranden intensieve recreatiegebieden met opgaande beplantingen, netwerk van wandelpaden, vijvers). • Nieuw programma (bestemmingen) toevoegen om aantrekkelijkheid voor stedelingen te vergroten. Nadruk op stadsranden, maar ook kleinschalige ontwikkelingen in middengebied mogelijk • Waterrecreatie in vaarten aansluitend op Vlietlanden, bevaarbaarheid boezemstelsel verbeteren. Zwemmen en surfen op plas bij Vlaardingen • Bereikbaarheid (te voet, per fiets, met de auto, per openbaar vervoer)vanuit het stedelijk gebied moet nog verbeterd worden. • Fietsnetwerk in het hele gebied uitbreiden om toegankelijkheid te verbeteren. Fietsroute tussen Hof van Delfland en Rottemeren realiseren (provinciale route 269) in de Noordrand • Recreatieschap beheerder recreatiegebieden, m.n. in de stadsranden Ecologie: • EHS (bestaand en toekomstig): Vlietlanden, Broekpolder, Ackerdijkse Plassen, Schieveen, Kethelpolder • Ecologische verbinding Vlietlanden naar Ackerdijkse Plassen • Ecologische verbinding veenweide met kust en duinen • Ecologische verbinding Ackerdijkse Plassen met Rottemeren • Ecologische verbinding met Balij via Groenblauwe Slinger • Agrarische natuurbeheer voor weidevogels (mozaiekbeheer) door agrarische natuurvereniging Vockestaert • Broekpolder geleidelijk omvormen tot natuurlijk bos met begrazing

68

• •

• •

Natuurmonumenten beheerder Vlietlanden, Ackerdijkse Plassen en beoogd beheerder van toekomstige natuurgebieden zoals Schiezone Binnen een straal van 6 km rond Rotterdam The Hague Airport moet voor alle (natuur)ontwikkelingen waarbij water wordt toegevoegd een fauna-effectrapportage worden gemaakt i.v.m. gevaar voor vogelaanvaringen Schieveen: weidevogels en ecologische stapstenen Ackerdijkse Plassen naar Rottemeren Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - soorten met populaties van nationale betekenis: Noordse Woelmuis (Habitatrichtlijn), Waterspitsmuis (Habitatrichtlijn); - bedreigde weidevogelsoorten, o.a. Grutto, Tureluur, Zomertaling, Slobeend; - bedreigde vogelsoorten van kleinschalig cultuurland, o.a. Steenuil, Ringmus; - bedreigde vogelsoorten van nat rietland, o.a. Roerdomp, Snor; - concentraties overwinterende vogels uit noord(oost) Europa en Rusland, o.a. Kleine Zwaan, Kleine rietgans, Kolgans, Wulp, Kievit

Landbouw: • Agenda Landbouw van provincie: agrarisch gebied onder stedelijke invloed • Door uitvoering reconstructieplan Midden-Delfland productieomstandigheden in middengebied verbeterd, maar door hoge grondprijzen is bedrijfsopvolging erg moeilijk • Melkveehouderij kenmerkend bedrijf in gebied. Opvallend is beperkte productie van boerenkaas in vergelijking met Groene Hart • Voor afzet van streekproducten hebben boeren zich verenigd in Groen Goud. Momenteel zoektocht naar directe afzetkanalen in de steden • Relatief veel boeren doen aan agrarisch natuurbeheer (agrarische bestemming blijft op grond rusten) • Kansen voor verbreding met zorgboerderijen, past beter bij karakter gebied dan verkoop aan huis • Experiment met blauwe diensten (waterberging), meer informatie nodig! • In integrale gebiedsontwikkeling bij aanleg A4 wordt ook maatregelenpakket opgenomen voor verbetering landbouw. Onder andere voor sanering verspreid glas en gebiedsfonds. Kans om gebiedfonds uit te breiden met maatschappelijke diensten? • Bekendheid en toegankelijkheid gebied verbeteren t.b.v. verbreding agrarische bedrijfsvoering Klimaat/water: • Terugdringing oxidatie veen om uitstoot C02 te verminderen. Hiervoor hoog waterpeil handhaven • Constante aanvoer zoet water in zomer uitmate belangrijke voorwaarde voor melkveehouderij (kan problematisch worden bij opdringen zouttong in Nieuwe Waterweg / Nieuwe Maas) • Hof van Delfland als koeltegebied in warme zomers (toename weersextremen door klimaatverandering) • Hotspot Westland • Op korte en middenlange termijn geen grootschalige waterberging nodig (Westland en steden moeten eigen problemen oplossen) Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • Recreatief programma in stadsrandgebieden (zowel in woongebieden als in landelijke gebieden) intensiveren om stedelingen ontspanning te bieden. Programma afstemmen met functies grote stadsparken zoals het Beatrixpark in Schiedam en aanpassen aan behoeften van de stadsbewoner • Groenblauwe zones langs Poldervaart, Schie en groene ring polder Zestienhoven (steilrand) als belangrijkste stad-landverbindingen ontwikkelen. Daarnaast nog andere recreatieve fietsroutes tussen stad en land • Broekpolder en omgeving station Berkel-Rodenrijs (Vlinderstrik) als poort ontwikkelen • Broekpolder herinrichten t.b.v. recreatie, o.a. door toevoeging mountainbike-route en toevoegen uitzichtpunt

Rivieren en rivierfronten Ruimtelijk beeld:

69

• • •

•

• • •

Meanderende rivieren, die zorgen voor steeds wisselende perspectieven wanneer je erop vaart of erlangs beweegt De rivieren en kanalen zijn drukbevaren scheepvaartroutes t.b.v. de Mainport Rotterdam. Intensiteit zal verder toenemen, economisch belang is overheersend op het water Verstedelijkt karakter Nieuwe Maas en Nieuwe Waterweg wordt verder versterkt door uitbreiding van woonbebouwing (o.a. woontorens langs het water) in kader van project Rivieroevers Oude Maas en Spui worden gekenmerkt door natuurlijke buitendijkse gebieden, waar getijdendynamiek zorgt voor bijzondere natuurwaarden (grienden, vloedbossen). Deels zijn de buitendijkse gebieden opgehoogd en ingericht met recreatiegebieden. Binnendijks in Deltapoort blijven er nog enkele landbouwpolders. Op West-IJsselmonde worden de landbouwpolders omgevormd in waterrijke natuurgebieden (Buytenland van Rhoon). Aan de zijde van de Hoeksche Waard binnendijks landbouw Afwisseling tussen natuur (-ontwikkeling), bedrijfslocaties en woonbebouwing op voormalige scheepswerven langs de Noord Hoge rivierdijken ter bescherming van het achterland. Waar er wegen of fietspaden over deze dijken liggen, zijn er vergezichten op rivier en landschap. Naast fabrieks- en haveninstallaties zullen windmolens in toenemende mate het silhouet van de havens bepalen

Cultuurhistorie: • Grote open ruimtes van de rivieren, kanalen en havenbekkens waardoor in stedelijke gebied nog steeds de Delta te beleven is • Het stelsel van oude dijken en naoorlogse zware Deltadijken met gemalen en sluizen die kenmerkend zijn voor de strijd tegen het water • De opeenvolging van verschillende haventypes, van kleinschalig en onderdeel uitmakend van het stedelijke leven in het oosten tot grootschalige monofunctionele gebieden in het westen. De hoofdvorm van enkele havens is direct afgeleid van oude poldergrenzen (Waalhaven) of oude rivierarmen (3e Petroleumhaven) • Kenmerkende havenarchitectuur en haveninstallaties uit verschillende periodes • Hoge cultuurhistorische waarden van oude griendculturen en landgoed Huys ten Donck dat vanouds georiënteerd was op de rivier • Door de aanleg van natuurgebieden zal het agrarische karakter van de meeste polders aan de rivieren verdwijnen (polders Rhoon, Crezéepolder). De contouren van de polders, de dijken en de historische boerderijen blijven wel intact Recreatie incl. fietsnetwerk: • De steden ontwikkelen nieuwe woongebieden aan de rivieren. Er zijn kansen om doorgaande wandel- en fietsroutes langs deze nieuwe rivierfronten te realiseren. Door het programma BRG van PMR zijn bestaande groene verblijfsplekken opgeknapt • In de binnenstad van Rotterdam worden recreatieve verblijfsplekken toegevoegd en oevers vergroend • Het Havenbedrijf Rotterdam realiseert in de havens aantrekkelijke uitzichtpunten en fietsroutes zodat de haven beter beleefd kan worden • In Stadshavens Rotterdam worden kades heringericht en openbaar gemaakt zodat er meer uitwisseling tussen stad en haven mogelijk is • De Landtong Rozenburg is heringericht met ruige natuur (begrazing) en een uitkijkpunt waar spectaculair uitzicht is op de havens en de Nieuwe Waterweg • Om het drukke scheepvaartverkeer en de bijzondere natuur te ervaren is het essentieel dat ontbrekende schakels in de fietsroutes gerealiseerd worden. Ook zijn extra uitzichtpunten gewenst om de belevingswaarde te vergroten • Belangrijk schakels in het fietsnetwerk in de rivierzones is het systeem van veerpontjes. Er is behoefte aan uitbreiding van de oversteekplaatsen en vaartijden moeten beter afgestemd worden op wensen van recreanten Ecologie: • Alle grote rivieren en kanalen (Nieuwe Maas, Nieuwe Waterweg, Noord, Oude Maas, Hartelkanaal, Spui) zijn aangewezen als EHS. De ecologische waarde van het water kan verbeterd worden paaiplaatsen aan te brengen

70

•

•

• •

Langs de Oude Maas, Noord en Spui zijn belangrijke natuurgebieden aanwezig (grienden, vloedbossen). Verdere versterking van getijdennatuur en daaraan gerelateerde natuurlijke vegetaties is gewenst door uitvoering plannen voor Deltanatuur (Crezéepolder, Beningerwaard/Zuidoord, Sophiapolder) en PMR (natuurdeel Buytenland van Rhoon). Ook aan de zijde van de Hoeksche Waard, langs de Oude Maas en Spui, wordt nieuwe natuur aangelegd Langs Nieuwe Waterweg, Hartelkanaal en Nieuwe Maas zijn op kleinere schaal kansen voor getijdennatuur in aanvulling op natuurontwikkeling Eiland van Brienenoord, Landtong Rozenburg, vloedbos Stormpolder Tijdelijke natuur (nog uit te geven terreinen en leidingstroken) en stepping stones als kans voor vergroting van natuurwaarden havengebied Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - soorten met populaties van nationale betekenis in dit gebied: Noordse Woelmuis (Habitatrichtlijn); Rivierrombout (Habitatrichtlijn) - bedreigde vogelsoorten van nat rietland, o.a. Roerdomp, Snor - bedreigde vogelsoorten van kleinschalig cultuurland, o.a. Zomertortel, Spotvogel - bedreigde amfibiesoorten, o.a. Kamsalamander - bedreigde vissoorten, o.a. Grote Modderkruiper

Klimaat/water: • Het deelprogramma van Deltaprogramma (Rijnmond/Drechtsteden zal maatregelen voor klimaatbestendigheid regio uitwerken. In 2014 worden waarschijnlijk oplossingsrichtingen gekozen. Dit richt zich o.a. op bescherming tegen hogere zeespiegel en toenemende rivierafvoeren. Als gevolg deze maatregelen kunnen rivierzones van karakter veranderen (meer of minder dynamiek, wellicht hogere en bredere dijken) Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • De voorgenomen uitbreiding van het netwerk van waterbussen biedt kansen om de recreatieve toegankelijkheid van de rivierzones te vergroten. Nu al blijkt de waterbus naar Dordrecht een interessante aanvulling te zijn op het netwerk van fietspaden. Het perspectief op de regio verandert hierdoor: van ontoegankelijke zone worden de rivieren en havenbekkens hoofdroutes naar het ommeland

IJsselmonde / Deltapoort Ruimtelijk beeld: • IJsselmonde / Deltapoort heeft een kenmerkende hoofdstructuur van een eiland dat omgeven is door brede zee- en rivierarmen. • De stedelijke bebouwing en havens op het noordelijke deel maken de eiland-beleving wel minder sterk • De nationale infrastructuur (snelwegen, spoorlijnen, rangeerterrein Kijfhoek) hebben het eiland in stukken geknipt • Er is een groot contrast tussen het dichtbebouwde, drukke stedelijke (haven-)gebied en de meer landelijke zuidkant • Het agrarische karakter aan de zuidkant zal geleidelijk veranderen in een natuur- en recreatielandschap. Hierdoor verdwijnt ook een deel van de karakteristieke openheid Cultuurhistorie: • Kenmerkend is voor het kleilandschap is de aanwezigheid van slingerende dijken met bomenrijen en dijkwoningen. Ook in het stedelijke gebied zijn hiervan restanten bewaard gebleven, m.n. in de recent gerealiseerde Vinexwijken. In de havens is van de oorspronkelijke dijken nauwelijks meer iets terug te vinden • In de polders bestaat nog een patroon van ingedijkte kreken, kreekruggen en watergangen met de Waal, de Devel en Koedood als belangrijkste elementen • Tussen Rhoon en Barendrecht is nog een zone met relatief oorspronkelijke kleipolders aanwezig. Naast de dijken en oude kreken zijn hier ook de vrijstaande boerderijen cultuurhistorisch waardevol • De buitendijkse natuurgebieden Klein Profijt, Rhoonse- en Carnisse grienden zijn relicten van vroegere productie van wilgentenen • Bij Barendrecht is het tracé van de vroegere trambaan naar de Hoeksche Waard nog te herkennen in het fietspad. Ook het bruggenhoofd bij de Oude Maas is nog aanwezig

71

Recreatie incl. fietsnetwerk: • Sinds de aanleg van enkele recreatiegebieden in de zeventiger jaren zijn de noordoevers van de Oude Maas druk bezocht, ook door stedelingen • In aansluiting op de bestaande gebieden worden nog meer recreatiegebieden aangelegd: Zuidpolder Barendrecht, Kijvelanden, Buytenland van Rhoon • Langs de Oude Maas is een druk gebruikt fietspad aanwezig; hier kan het drukke scheepvaartverkeer op de rivier bekeken worden • De dijken zijn de belangrijkste routes voor recreatief verkeer, door de hoge ligging is het open landschap goed te beleven. De verkeersveiligheid moet echter nog verbeterd worden omdat er ook veel autoverkeer is • Extra pontjes en uitbreiding van de waterbussen kan de aantrekkelijkheid vergroten • Blauwe Verbinding als nieuwe drager van waterrecreatie en fietsroutes • Herinrichting verouderde recreatiegebieden (Oude Maas en Zuidelijk Randpark) gewenst • Doorgaande fietsroute tussen Deltapoort en landschapspark Buytenland van Rhoon aanleggen Ecologie: • EHS: buitendijkse gebieden langs Oude Maas bestaande EHS. Nieuwe EHS in Buytenland van Rhoon (zuidelijk deel) waar grootschalige natte natuur gerealiseerd wordt. Nieuwe Deltanatuur in Crezeepolder, Sophiapolder • Blauwe Verbinding met aanliggende groengebieden nieuwe ecologische verbinding tussen stedelijke groengebieden (m.n. Zuiderpark Rotterdam) en buitenstedelijke groengebieden (Zuidelijk Randpark, Zuidpolder Barendrecht) • Hoge ecologische waarden in oud landgoedbos Huys ten Donck • Kansen voor akkerrandenbeheer in Oost-IJsselmonde • Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - soorten met populaties van nationale betekenis in dit gebied: Noordse Woelmuis (Habitatrichtlijn); Rivierrombout (Habitatrichtlijn) - bedreigde vogelsoorten van akkerranden, o.a. Patrijs, Veldleeuwerik, Gele Kwikstaart - bedreigde vogelsoorten van kleinschalig cultuurland, o.a. Zomertortel, Spotvogel - bedreigde vogelsoorten van nat rietland, o.a. Roerdomp, Snor - bedreigde amfibiesoorten, o.a. Kamsalamander - bedreigde vissoorten, o.a. Grote Modderkruiper Landbouw: • Grote delen van de landbouwgrond wordt omgevormd in natuur en recreatiegebied. M.n. aan de westzijde en op Midden-IJsselmonde blijft nauwelijks landbouw aanwezig • Volgens de provincie is Oost-IJsselmonde: agrarisch gebied onder stedelijke invloed. Vanouds zijn hier Barendrechtse teelten: vollegrondsteelten gecombineerd met glastuinbouw. Hier zijn kansen voor stadslandbouw waarbij producten directe afzet vinden in de steden (vollegronds-groenten en fruit) • Voor Oost-IJsselmonde wordt ingezet op sanering van verspreid glas en 2 concentratiegebieden (bij Zwijndrecht en Nieuw-Reijerwaard) • De nabijheid van het veilingcomplex en groothandel (Greenery-complex) Barendrecht maakt het gebied extra interessant voor tuinbouw (korte lijnen, just-in-time-leveranties) • In Buytenland van Rhoon komen natuurakkers (nadruk op natuurfunctie!) • Mogelijk stadslandbouw in project Kijvelanden en Rand van Rhoon Klimaat/water: • Beperkte zoekruimte voor waterberging t.b.v. bestaande wateropgave, o.a. langs Pruimendijk bij Ridderkerk • Op initiatief van het Wereld Natuurfonds en ARK wordt een plan uitgewerkt voor een klimaatbuffer op IJsselmonde. De inzet is om het waterbergend vermogen te vergroten en flexibeler peilbeheer in te voeren. De Blauwe Verbinding functioneert daarbij als centrale verbinding tussen de verschillende onderdelen. • Reeks van nieuwe natuurgebieden langs Blauwe Verbinding als koeltegebied in warme zomers (toename weersextremen door klimaatverandering) • Mogelijke ingrepen t.b.v. Deltaprogramma kunnen grote impact hebben op zone langs de rivieren. Hangt af van keuze in deelprogramma Rijnmond / Drechtsteden (open of dichte Rijnmond). Wellicht op termijn kansen voor meeliften met groenprojecten

72

Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • Door de aanleg van enkele nieuwe verbindingen over/onder de A15 verbetert de toegankelijkheid vanuit de stad. Er zijn nog meer verbeteringen gewenst, o.a. bij het Groene Kruisplein (verbinding tussen Buytenland van Rhoon en Valckesteinse Bos), Ridderkerk en de omgeving van Kijfhoek • In het Buytenland van Rhoon en de Boomgaard in Ridderkerk zijn kansen om poorten te realiseren • De Blauwe Verbinding en Groene Verbinding (fietsbrug) zijn belangrijke nieuwe toegangen tot het landschap • Interessante nieuwe kansen voor fietsverbindingen vanaf aanlegplaatsen waterbus (o.a. Heijplaat)

Voorne-Putten Ruimtelijk beeld: • Voorne Putten heeft een sterke identiteit van twee samengevoegde eilanden omgeven door brede zeearmen en rivieren. De Bernisse is als oorspronkelijke scheiding tussen de eilanden nog herkenbaar in het landschap • Grote delen van Voorne Putten zijn erg open met alleen beplante dijken als begrenzingen. Het zeekleilandschap is hier goed te ervaren • Het noordelijke deel van Putten heeft een stedelijk karakter met de woonwijken en bedrijventerreinen van Spijkenisse • De westelijke punt van Voorne wijkt sterk af van de rest omdat het onderdeel is van de kustzone met hoge duinen en stranden. Het zandige landschap gaat hier naar het oosten geleidelijk over in de kleipolders • Rond Brielle is een verrommeld landschap ontstaan door de bouw van kassen • Op grote delen van Voorne Putten zijn de haveninstallaties, fabrieken en windmolens in de havenzone zichtbaar. Het contrast met de openheid van de polders is erg groot Cultuurhistorie: • Het historische dijkenpatroon met kenmerkende dijkprofielen is grotendeels bewaard gebleven; de inpolderinggeschiedenis is hierdoor duidelijk herkenbaar in het landschap. Wel zijn er op sommige plaatsen oude dijken afgegraven.. De langgerekte oost-west georiënteerde dijken zijn structurerende elementen in het oostelijk deel van Voorne. • Het onderscheid tussen de oudland-polders (vaak met veen- of moerige bodem en een onregelmatige, kleinschalige verkaveling) en nieuwlandpolders (overwegend klei en zavel, met een meer rationele verkaveling) is nog steeds goed zichtbaar. De oudste polders zijn polder Biert, Veckhoek, Zwartewaal, Rijswaard en Abbenbroek. Zij liggen in het beschermde topgebied cultureel erfgoed Voorne / Brielle / Bernisse • Het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken, kreekruggen en watergangen is op sommige plaatsen niet meer goed te herkennen door ruilverkavelingen en andere ingrepen. Met het Krekenplan worden de belangrijkste structuren in ere hersteld. • Kreek Bernisse, als vroegere scheidslijn tussen Voorne en Putten en handelsroute naar Vlaanderen heeft een nieuwe functie gekregen als recreatiegebied • Er zijn veel cultuurhistorisch waardevolle kernen en linten waaronder voormalige havenplaatsen (Zuidland, Abbenbroek) en dijkdorpen • Verdedigingslinie Hellevoetsluis-Brielle met 2 vestingsteden, liniedijken, 2 forten en schootsvelden verdient meer aandacht Recreatie incl. fietsnetwerk: • Duinen en strand bij Voorne zijn grote publiekstrekkers. Zonering blijft noodzakelijk om natuurwaarden te beschermen. • Brielse Meer recreatieve zone voor intensieve dagrecreatie. Plaatselijk opknappen van verouderde inrichting nodig. Bezoekersdruk is zodanig gestabiliseerd dat geen uitbreiding meer in Polder Oosterland nodig is • Aanleg nieuw recreatiegebied in Quackpolder om recreatieve druk bij Hellevoetsluis / Rockanje op te vangen • Bernisse als recreatieve zone met fraaie uitzichten op voormalige kreek

73

• • • • •

Kansen voor vergroten recreatieve waarde voormalige verdedigingslinie (informatiepanelen, betere zichtbaarheid) Laarzenpaden langs kreken vergroten recreatieve waarden polderland Aanleg golfbanen bij Hellevoetsluis en Brielle verminderen tekort aan golfmogelijkheden. Verdere uitbreiding is niet gewenst Rondje Voorne en fietspad voormalige trambaan (Hellevoetsluis / Spijkenisse) zijn belangrijke verbindingsroutes Recreatie bij de boer als kans voor verbreding van de landbouw

Ecologie: • Bestaande EHS: duinen Voorne, Brielse Meer, Spui, Voordelta. • Aanleg nieuwe natuurgebieden in binnenduinrand: Schapengors en Middelweg-noord (Waterbos) • Aantasting natuurwaarden Voornes Duinen door aanleg Tweede Maasvlakte (minder zoute wind) compenseren door aanleg 35 ha nieuwe duinen bij Hoek van Holland • Buitendijkse natuurontwikkeling langs het Spui (Deltanatuur) • Bernisse is belangrijke ecologische verbinding in noord-zuidrichting • Uitwerking Krekenplan, natuur in combinatie met waterberging en verbetering waterkwaliteit • Ecologische verbinding langs Spui bij Spijkenisse gewenst. • Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - Noordse Woelmuis (Habitatrichtlijn), Rugstreeppad (Habitatrichtlijn) - beschermde orchideeën, o.a. Bijenorchis, Brede Orchis - bedreigde vogelsoorten van kleinschalig cultuurland: Zomertortel, Spotvogel, Ringmus - bedreigde vogelsoorten van zoetwaterslikken en kreekruggen: Bontbekplevier, Kluut, Tureluur Landbouw: • Provincie Zuid-Holland: ten westen van N57 agrarisch gebied onder stedelijke invloed door kleinschalige verkaveling en menging met natuur en toeristische bedrijven. Kansen voor directe afzet in steden van vollegronds-groenten, aardappels en fruit. • Ten oosten van N57: agrarisch topgebied, mogelijkheden voor schaalvergroting en verbetering landbouwstructuur. Hier productie voor de wereldmarkt. • In oudste polders van Putten: agrarisch natuurbeheer met inzet van agrarische natuurvereniging. • Concentratie van glastuinbouw bij Brielle in combinatie met sanering van verspreid glas bij Middelweg t.b.v. natuur en woningbouw (ruimte voor ruimte). • Mogelijkheden voor akkerrandbeheer t.b.v. verbetering waterkwaliteit (o.a. bij Krekenplan). Klimaat/water: • Het deelprogramma van Deltaprogramma (Rijnmond/Drechtsteden zal maatregelen voor klimaatbestendigheid regio uitwerken. In 2014 worden waarschijnlijk oplossingsrichtingen gekozen. Dit richt zich o.a. op bescherming tegen hogere zeespiegel en toenemende rivierafvoeren. Als gevolg deze maatregelen mogelijk veranderingen in de zoetwatervoorziening van Voorne Putten en aanpassingen aan dijken. • Doorgaan met uitvoering Krekenplan waardoor waterbergend vermogen toeneemt. • Kierbesluit voor Haringvliet ingetrokken waardoor er (voorlopig) geen zout water in Haringvliet komt. Wanneer alsnog zout water wordt toegelaten moeten inlaten voor zoet water verplaatst worden. Dit heeft vrij ingrijpende gevolgen voor het watersysteem. Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • Aan zuidzijde Spijkenisse wordt een nieuwe groene stadsrand gerealiseerd door projecten Wolvenpolder en Spijkenisse Zuidoost. Verdere uitbreiding is niet gewenst, wel verbetering van de toegankelijkheid van het polderlandschap en ecologische versterking van de Spuioever. • Er zijn kansen voor het realiseren van een poort aan de westzijde van Spijkenisse, langs de Groene Kruisweg.

Kust en strand Ruimtelijk beeld:

74

• • • •

•

Regio Rotterdam ligt op overgang van gestrekte kustzone (Hoek van Holland / Den Helder) naar Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden. Oorspronkelijke dynamiek van estuarium is door aanleg havens en Deltawerken grotendeels verdwenen, maar ruimtelijke kwaliteit van de kust hangt nog sterk samen met deze ligging Door de aanleg van de Maasvlaktes is de kustlijn onderbroken door een uitstulping van kunstmatig land. Haveninstallaties, fabrieken en windmolens zijn van grote afstand over zee en langs het strand zichtbaar. De combinatie van de uitgestrektheid van de havens en de enorme maat van de objecten maakt de Maasvlaktes schaalloos. De kustplaatsen van de Rotterdamse regio zijn niet prominent aan het strnad gebouwd, maar liggen verscholen achter de duinen.

Cultuurhistorie: • Bij de kust van Voorne is nog de oorspronkelijke doorsnede van strandwallen, duinen en binnenduinrand in tact. In de binnenduinrand liggen historische buitenplaatsen en andere bijzondere bebouwing. Deze kustzone trok vanouds rijke Rotterdammers (havenbaronnen) die er hun buitenhuizen bouwden. De kleinschalige verkaveling laat de specifieke vorm van landbouw zien. • De Delflandse kust is veel smaller: een strand en een minimale duinenrij. Erachter komen meteen de kassen van het Westland. Bijzonder zijn de bunkers als restanten van de Tweede Wereldoorlog. Recreatie incl. fietsnetwerk: • Strand Hoek van Holland is belangrijkste recreatieve trekker langs de kust. Daarnaast hebben Westvoorne en Rockanje het karakter van een kustplaats met vakantiehuisjes en voorzieningen. • Het nieuwe strand bij de Tweede Maasvlakte krijgt een goede ligging op de zon en goede omstandigheden voor (kite-)surfen. • Door de nieuwe veerverbinding tussen Hoek van Holland, de Maasvlakte en de Landtong Rozenburg is de bereikbaarheid voor recreanten sterk verbeterd. • De Maeslantkering is een drukbezochte attractie waar bezoekers een indruk krijgen van de manier waarop Nederland verdedigd wordt tegen het zeewater. Ecologie: • Alle duinen vallen onder de EHS en Natura 2000 (Sonneveldse en Kapittelduinen, Voornes Duinen). Daarnaast ook Staelduinse Bos en Strypse Wetering. • Versterking van natuurwaarden door uitvoering projecten Middelweg, Waterbos, natuurcompensatie Delflandse Kust • Aanleg stapstenen op Maasvlaktes is van groot belang om onderbreking kustlijn te verminderen • Kansen voor tijdelijke natuur en zandminnende duinstruwelen op Maasvlaktes • Zandplaten voor de kust en brede stranden bij Oostvoorne hebben grote waarden voor kustvogels en zeehonden • Voordelta beschermd tegen intensieve recreatie en visserij i.v.m. hoge natuurwaarden • Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - Gewone Zeehond (Habitatrichtlijn), Grijze Zeehond (Habitatrichtlijn), Rugstreeppad (Habitatrichtlijn), Zandhagedis (Habitatrichtlijn), Groenknolorchis (Habitatrichtlijn) - bedreigde kustbroedvogels, o.a. Dwergstern, Strandplevier - vogels afhankelijk van hoogwatervluchtplaatsen, o.a. Bontbekplevier, Kanoet, Bonte Strandloper, Drieteenstrandloper, Wulp, Tureluur Landbouw: • In de kustzone is geen grondgebonden landbouw (meer), alleen glastuinbouw in het Westland Klimaat/water: • De kust bij Hoek van Holland wordt versterkt om te kunnen blijven voldoen aan het veiligheidsniveau bij een stijgende zeespiegel. • Aanvullend op de kustversterking wordt een proef gedaan met een zogenaamde ‘zandmotor’. Daardoor kan de kust nog extra verbreed worden

75

Stadsranden, poorten, stad-landverbindingen: • Er is een kans om bij Hoek van Holland, bij het eindpunt van de (toekomstige) light-rail een poort naar de kust te realiseren

Oostflank Ruimtelijk beeld: • De gemeenten Rotterdam (deelgemeente Prins Alexander), Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel grenzen met hun bebouwde gebied rechtstreeks aan het Groene Hart en de te verstedelijken Zuidplaspolder. Er zijn binnen grenzen van de stadsregio maar beperkt recreatie- en groengebieden aanwezig • Het veenweidegebied van de Krimpenerwaard is beeldbepalend voor dit gebied, maar dit is in een andere bestuurlijke regio gelegen • De rivier Hollandsche IJssel en de ringvaart van de Zuidplaspolder zijn kenmerkende landschapsstructuren Cultuurhistorie: • De dorpskernen zijn gelegen aan de rivier. Kenmerkend zijn de hoge dijken met de langgerekte bebouwingslinten met historische boerderijen. • In Krimpen aan den IJssel is de Oude Tiendweg nog te herkennen in de groenstructuur van de naoorlogse wijken • In Capelle aan den IJssel is het oude lint van de ’s Gravenweg met de oude boerderijen gehandhaafd in de naoorlogse wijken • De ringvaart blijft als open en hoog liggend gebied gehandhaafd in de verstedelijking Recreatie incl. fietsnetwerk: • Buiten de regio zijn aantrekkelijke recreatiegebieden aanwezig (Hitland, Krimpenerhout, Loetbos) die grote betekenis hebben voor de inwoners van Oostflank. Hierin zal de komende jaren verder geïnvesteerd worden, in het kader van het Veenweidepact • In de Zuidplaspolder komen nieuwe recreatieve fietspaden, brede ecologische zones en een weidepark zodat dit droogmakerijlandschap aantrekkelijker voor recreanten • Langs de Hollandsche IJssel zijn meer doorlopende fiets- en wandelpaden gewenst om de recreatieve beleving van de rivier te vergroten • In de Eendragtspolder wordt de nieuwe waterbergingsplas met internationale roeibaan een belangrijke attractie Ecologie: • Vloedbos in de Stormpolder heeft hoge waarde voor de zoetwater-getijdennatuur • In de westelijke helft van de Krimpenerwaard worden op de natte veengronden nieuwe natuurgebieden aangelegd • De geplande ecologische zones langs de vaarten in de Zuidplaspolder vormen verbindingen tussen het geplande weidepark (natte waterparel) met de ringvaart en de Rottemeren • Doelsoorten bij natuurontwikkeling: - soorten met populaties van nationale betekenis in dit gebied: Waterspitsmuis (Habitatrichtlijn), Meervleermuis (Habitatrichtlijn); - bedreigde weidevogelsoorten, o.a. Grutto, Tureluur, Zomertaling, Slobeend - bedreigde vogelsoorten van kleinschalig cultuurland, o.a. Steenuil, Ringmus - bedreigde vogelsoorten van nat rietland, o.a. Roerdomp, Snor - concentraties overwinterende vogels uit noord(oost) Europa en Rusland, o.a. Kolgans, Wulp, Kievit Landbouw: • Ten zuiden van Krimpen aan den IJssel blijft een klein landbouwgebied gehandhaafd dat kansen heeft als gebied voor stadslandbouw • In de westelijke helft Krimpenerwaard blijft landbouw mogelijk, maar deze moet financieel ondersteund worden vanwege de slechte productieomstandigheden Stadsranden, poorten en stad-landverbindingen:

76

• •

Bij Capelle en Krimpen aan den IJssel zijn fraaie stadsranden aanwezig, hier zijn nog investeringen in de toegankelijkheid en het recreatieve programma gewenst In de Krimpenerhout zou een poort, eventueel gecombineerd met een uitkijkpunt, naar de Krimpenerwaard gerealiseerd kunnen worden

77