Visie op 2010 Hoop op herstel Dr. A.E. (Annelies) Hogenbirk 15 december 2009 Rabobank Economisch Onderzoek
Agenda
• Terugblik op de recessie • Mondiale economische ontwikkelingen – Groene loten – Waar zit de groei? – Wat wordt de vorm van het herstel? • Nederlandse economie
Kennis & Economisch Onderzoek
Terugblik recessie Hoe kon het zover komen?
Overoptimisme: in de aanloop naar de crisis worden de bij financiële transacties behorende risico’s collectief te laag geprijsd.
3
Kennis & Economisch Onderzoek
Terugblik recessie Doorwerking financiële crisis in economie VS
Nederland
Daling huizenprijzen Kredietverlening Kredietcrisis
Aandelenkoersen Vertrouwen
Economie -investeringen -consumptie -export 4
Internationale handel
Economie -investeringen -consumptie -export Kennis & Economisch Onderzoek
Terugblik recessie Internationale handel ingestort
Kennis & Economisch Onderzoek
Groene loten Ontluikend, kwetsbaar herstel
Economisch herstel Azië loopt voorop
Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Consument VS doet nog niet mee in d e x 160
C on su m e n te n v e r trou w e n V S
in d e x 120
140
100
120 80
100 80
60
60
40
40 20
20 0
0 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91 94 97 00 03 06 09 C o n fe re n ce B o a rd (l)
Kennis Onderzoek U n iv e rsity o f M ich ig a& n Economisch (r)
Economisch herstel Is het einde nabij of zoek in het VK? % k-o-k 2
B ijdragen aan de groei van het B ruto B innenlands Product (B B P)
% k-o-k 2
1
1
0
0
-1
-1
-2
-2
-3
-3
-4
-4
m rt-08
jun-08
sep-08
Particuliere consum ptie Netto uitvoer Voorraadvorm ing
dec-08
m rt-09
jun-09
sep-09
Particuliere investeringen O verheidsbestedingen B B P-groei
Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Herstel eurozone vastere vorm in 09K3
Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Europese consument laat het afweten % j-o-j
% j-o-j
Consumptiegroei
4
4
2
2
0
0
-2
-2
-4
-4
-6
-6
-8
-8 -10
-10
08K1
08K2
08K3
08K4
09K1
09K2 Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Slag met VS weer gemist? 12
12
Arbeidskosten per eenheid product (% jaar-op-jaar)
9
9
6
6
3
3
0
0
-3
-3 92
94
96
98 Eurozone
00
02
04
06 VS
08 Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Zwartste scenario’s nu uit de koersen 1800
800
1600
700
1400
600
1200
500
1000
400
800
300
600
200
400
100 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 S&P 500 (in €, l)
AEX (r)
Eurozone STOXX (r) Kennis & Economisch Onderzoek
Economisch herstel Kredietmarkten weer ‘pre-Lehman’ basispunten 1150
iTraxx kredietopslagen risicovolle bedrijfsobligaties
1050
basispunten 1150 1050
950
950
850
850
750
750
650
650
550
550
450
450
350
350
250
250
150
150
jan-07
jul-07
jan-08
jul-08
jan-09
jul-09
Kennis & Economisch Onderzoek
Waar zit de groei? De vorm van het herstel
De vorm van het economisch herstel To V, or not to V? V
U
• Voorraadcyclus voorraden aangevuld
• Bancaire sector verliezen door recessie
• Overheidsmaatregelen groei-effect tijdelijk
• Overheidsfinanciën bezuinigen/lasten verzwaren
• Ruim monetair beleid uiteindelijk uitgewerkt
• Terugdraaien ruim beleid hogere rente
• Lage inflatie koopkrachtwinst tijdelijk
Kennis & Economisch Onderzoek
De vorm van het herstel ‘Wortelteken’ meest waarschijnlijk %
BBP-groei in het Eurogebied
%
6
6
4
4
2
2
0
0
-2
-2
-4
-4
-6
-6 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
17
Jaar-op-jaar
Kwartaal-op-kwartaal
De vorm van het herstel Fiscale troef nu uitgespeeld tekort (l) %-bbp
15
Duitsland
schuld (r) Frankrijk
Europese norm (beide assen)
Italië
Spanje
Nederland
%-bbp
VK
180
12
150
9
120
6
90
3
60
0
30
-3
0 8 0 '
9 0 '
0 1 '
8 0 '
9 0 '
0 1 '
8 0 '
9 0 '
0 1 '
8 0 '
9 0 '
0 1 '
8 0 '
9 0 '
0 1 '
8 0 '
9 0 '
0 1 '
Kennis & Economisch Onderzoek
De vorm van het herstel Recessie voorbij = ellende voorbij? % 6
% 6
4
4
2
2
0
0
-2
-2
-4
-4
-6
-6 96
BBP eurogebied
98
00
02
04
06
08
J-o-j groei (r)
10
12
14 Kennis & Economisch Onderzoek
De vorm van het herstel To V, or not to V? € mrd 2200
BBP eurogebied
% 6
2100
4
2000 2
1900 1800
0
1700
-2
1600 -4
1500 1400
-6 96
98
00
02
Volume (l)
04
06
08
10
12
J-o-j groei (r)
14 Kennis & Economisch Onderzoek
Economische vooruitzichten Internationale kerngegevens ‘08
‘09
’10
VS
Bbp-groei Inflatie Werkloosheid
0,4 3,3 5,8
-2½ -¼ 9½
2¼ 2½ 10¼
Japan
Bbp-groei Inflatie Werkloosheid
-0,7 1,4 4,0
-5½ -1¼ 5¼
2¼ ¾ 5½
VK
Bbp-groei Inflatie Werkloosheid
0,7 3,6 5,8
-4¾ 1½ 9
1¼ 1¾ 10
Eurozone
Bbp-groei Inflatie Werkloosheid
0,6 3,3 7,6
-4 ¼ 9½
¾ 1 10½
Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Knikkende knieën
Nederlandse economie Vertrouwen gaat te paard, komt te voet 40
20
30
15
20
10 5
10
0
0
-5
-10
-10
-20
-15
-30
-20
-40
-25 Consumentenvertrouwen (l)
Producentenvertrouwen (r) Kennis & Economisch Onderzoek Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Industrieel herstel lijkt nabij 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 -10 -12 -14 -16
%
3-maands gemiddelde
14 8 2 -4 -10 -16 -22 -28 -34 -40 99
00
01
02
03
04
05
06
industriële productie (j-o-j groei, l)
07
08
09
orderontvangst (r) Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Onzekerheid zet aan tot sparen 0
%
%
5
2
4
4
3
6
2
8
1
10
0
12
-1
14 16
-2
18
-3
20
-4 02
03
04
05
06
07
08
09
spaartegoeden (j-o-j groei, inverse as, l) consumptie (j-o-j groei, koopdaggecorrigeerd, r) Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Werkloosheid remt vertrouwensherstel … 8 7
%
%
4 3 2
6
1
5
0 -1
4 3
-2 -3 01 02 03 04 05 06 07 08 09 werkloosheid (% beroepsbevolking, seizoensgecorrigeerd, l) werkgelegenheid (mutatie t.o.v. voorgaand jaar, r) arbeidsaanbod (mutatie t.o.v. voorgaand jaar, r)Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Lage bezetting ontmoedigt investeren % 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 Bezettingsgraad industrie (seizoensgecorrigeerd, minus 80) Kennis & Economisch Onderzoek Bedrijfsinvesteringen (volume, % j-o-j)
Nederlandse economie Uitvoer geen krachtige startmotor 14
saldo
% vierkwartaalsgemiddelden
24 16
9
8
4
0 -1
-8
-6
-16
-11
-24 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 uitvoer (jaar-op-jaar mutatie, l) orderontvangst verwerkende industrie (r)
Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Einde aan recessie in K3
Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Groot welvaartsverlies door crisis
Kennis & Economisch Onderzoek
Nederlandse economie Overheidsfinanciën volledig ontspoort % BBP
% BBP
2
2
1
1
Collectieve uitgaven
0
0
-1
-1
-2
-2
Collecteve Lasten
-3
-3
-4
-4
Overig
-5
-5
-6
-6
-7
-7
-8
-8 2007
2008
2009
EMU-saldo MN 2009
2010
2011
EMU-saldo MN 2010 Kennis & Economisch Onderzoek
31
Economische vooruitzichten Nederlandse economie ’08
‘09
’10
2,0 1,3 6,6 2,7 3,7
-4½ -2¾ -14 -9¼ -8
1 -1 -3¾ 4½ 3¼
2,3
1
1¼
3,9
5
7
0,6 6,7
-4½ 6
-6 7¼
Volumemutatie in %
BBP Consumptie Investeringen Uitvoer Invoer Mutatie in %
Inflatie Niveau in %
Werkloosheid %-BBP
Overheidssaldo Saldo handelsbalans
Kennis & Economisch Onderzoek
Voor meer informatie: www.rabobank.com/kennisbank
