Vijf LOB-arrangementen havo-hbo. De opbrengst van de LOB-ontwikkelteams

Vijf LOB-arrangementen havo-hbo De opbrengst van de LOB-ontwikkelteams

Vijf LOB-arrangementen havo-hbo De opbrengst van de LOB-ontwikkelteams

2

Vijf LOB-arrangementen havo-hbo

3

Inhoudsopgave

Voorwoord

5

Deelnemende onderwijsinstellingen

7

Werkwijze van de LOB-ontwikkelteams

9

De vijf arrangementen

15

LOB-ontwikkelteam Almere

16

LOB-ontwikkelteam Eemland/Utrecht

22

LOB-ontwikkelteam Groningen

28

LOB-ontwikkelteam Oost

36

LOB-ontwikkelteam Rotterdam

42

4


5

Voorwoord

Het was één van de grootste en meest spannende projecten van Stimulering LOB dit jaar: de vijf regionale havo-hbo netwerken. Elk netwerk heeft gewerkt aan een eigen LOB-arrangement. Dit is LOB op z’n mooist: in dit project is aan LOB gewerkt in samenspraak tussen vo en vervolgonderwijs, volgens een samen bedachte rode draad, met activiteiten vanaf de brugklas tot en met de start van de vervolgopleiding. De intensieve samenwerking van vo en ho rondom LOB neemt in belang alleen maar toe. Zojuist is de wet Kwaliteit in Verscheidenheid van kracht geworden die de toegang tot het hoger onderwijs op een aantal punten flink herziet. Scholen en HOinstellingen doen er goed aan deze gelegenheid aan te pakken om hun LOBsamenwerking ter herijken, zodat de sectorovergang voor de leerlingen zo soepel mogelijk verloopt. De samenwerking VO-HO blijft daarom een belangrijk speerpunt voor het project Stimulering LOB in 2014, het laatste projectjaar. Deze publicatie biedt een indruk van de geweldige resultaten die de vijf LOBontwikkelteams tot stand hebben gebracht. We zien vijf rode draden; daarmee hebben de vijf LOB-ontwikkelteams in feite elk een gezamenlijk regionaal LOB-beleid uitgestippeld. Vervolgens vijf collecties van bijpassende LOB-activiteiten met uitgebreide beschrijvingen. En het belangrijkste resultaat natuurlijk: vijf robuuste samenwerkingsverbanden waarin havo-scholen en hogescholen elkaar goed weten te vinden om samen LOB vorm te geven. Alle vijf LOB-ontwikkelteams hebben inmiddels laten weten de samenwerking voort te zetten. Ik ben blij dat te horen. Het toont aan dat de aanpak van dit project goed heeft gewerkt. Ik hoop dat deze publicatie een extra motivatie vormt voor de huidige project deelnemers om door te gaan met de samenwerking, en dat de publicatie tegelijkertijd inspiratie biedt voor scholen en HO-instellingen die niet aan het project hebben deelgenomen om op een soortgelijke wijze aan de slag te gaan. De gedetailleerde beschrijvingen van de arrangementen zijn via de website www.lob-vo.nl voor alle onderwijsinstellingen vrij beschikbaar. Sjoerd Slagter, voorzitter VO-raad


7

Deelnemende onderwijsinstellingen

LOB-ontwikkelteam Almere

LOB-arrangement ontwikkeld door medewerkers van de Hogeschool Windesheim Almere, Baken Park Lyceum, Helen Parkhurst, Montessori Lyceum Flevoland, OSG De Meergronden, OSG Echnaton Rode Draad: De leerling actief en in gesprek op weg naar inzicht in de eigen talenten in relatie tot het toekomstig opleidings- en arbeidsveld.

LOB-ontwikkelteam Eemland/Utrecht

LOB-arrangement ontwikkeld door medewerkers van de Hogeschool Utrecht, Het Baarnsch Lyceum, Griftland College, Het Nieuwe Eemland, Farel College, CSG Willem de Zwijger Rode Draad: Worden wie je bent en wilt zijn aan de hand van de loopbaancompetenties.

LOB-ontwikkelteam Groningen

LOB-arrangement ontwikkeld door medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen, Dr. Aletta Jacobs College, H.N. Werkman College, Hogeland College, Ubbo Emmius Rode Draad: Bewustwording van het werkende leven en actieve horizonverruiming.

LOB-ontwikkelteam Oost

Lob-arrangement ontwikkeld door medewerkers van de Saxion Hogeschool, Christelijk Lyceum Apeldoorn, CSG De Heemgaard, Het Assink Lyceum, Isendoorn College Rode Draad: Loopbaanbewust worden door ervaringen op te doen.

LOB-ontwikkelteam Rotterdam

LOB-arrangement ontwikkeld door medewerkers van de Hogeschool Rotterdam, C.S.G. Calvijn Vreewijk, Cosmicus College, Farelcollege Ridderkerk, Krimpenerwaard College, Lentiz Reviuslyceum Rode Draad: Reflectie en bewustwording op het toekomstig werken en leren door via het permanente gesprek en een portfolio (autobiografie) toe te werken naar studiestartgesprekken.


9

Werkwijze van de LOB-ontwikkelteams

Inleiding

In 2012 heeft het Stimuleringsproject LOB van de VO-raad het initiatief genomen om de oprichting en ontwikkeling van vijf LOB-ontwikkelteams te stimuleren. Van deze LOB-ontwikkelteams maakten steeds een hogeschool en vier à vijf havoafdelingen van vo-scholen deel uit. Met dit initiatief beoogt de VO-raad een bijdrage te leveren aan het verkleinen van de overgang havo-hbo. Daartoe werd in de vijf LOBontwikkelteams gewerkt aan de ontwikkeling van een gezamenlijk LOB-arrangement: een voorbeeld van regionale samenwerking havo-hbo. Vijf LOB-ontwikkelteams (kortweg Lobots) zijn in 2012 van start gegaan en hebben in de loop van een viertal bijeenkomsten elk een LOB-arrangement samengesteld. Dat proces heeft dus vijf LOB-arrangementen opgeleverd. De vijf arrangementen treft u in deze bundel aan. Gemeenschappelijke kenmerken

De vijf arrangementen zijn verschillend, maar hebben toch ook veel overeenkomsten. Voor een deel is dat het gevolg van de uitgangspunten waarmee de Lobots aan het werk gegaan zijn. Deze waren de volgende: −− Het arrangement vormt een doorlopende leerroute vanaf havo 1 tot en met hbojaar 2. −− Het arrangement maakt duidelijk op welke wijze een bijdrage wordt geleverd aan de ontwikkeling van de loopbaancompetenties van de leerling. −− Het arrangement betrekt waar mogelijk leerlingen, studenten, ouders actief bij de activiteit. Met “actief ” wordt beoogd dat de leerling/student niet als consument een activiteit ondergaat, maar zo veel mogelijk een actieve lerende rol vervult. −− In het arrangement worden mogelijkheden zo veel mogelijk benut om daadwerkelijke samenwerking tussen havo- en hbo-instellingen te realiseren. Al werkende weg bleken de Lobots op meer punten overeenkomsten te ontwikkelen. Zuivere voorlichtingsactiviteiten zijn soms wel in het arrangement opgenomen, maar vormen niet de hoofdlijn van het arrangement. De hoofdlijn wordt gevormd door

10


activiteiten die de leerling bij zijn ontwikkeling tot student en beroepsbeoefenaar helpen en stimuleren om zelf sturing te geven aan zijn loopbaan. De ontwikkeling van de loopbaancompetenties bleek voor de deelnemers aan de Lobots een dragend thema. Daarbij baseren de arrangementen zich op de loopbaancompetenties zoals in 2005 door Marinka Kuipers in haar boek “Breng beweging in je loopbaan” zijn verwoord. Deze vormen tevens de basis voor diverse scholingsmodules die op initiatief van het Stimuleringsproject LOB zijn ontwikkeld. Een korte beschrijving van de loopbaancompetenties is in elk van de arrangementen opgenomen. Een tweede gemeenschappelijk kenmerk bleek de wens om vanaf de start van het arrangement toe te werken naar een concreet doel en de stappen daarheen vast te leggen. Dat concrete doel werd voor de Lobots de start in het HBO, vormgegeven in een studiestartgesprek, intakegesprek o.i.d. En met vastleggen bedoelden de Lobots een portfolio, een autobiografie of iets vergelijkbaars waaruit de leerling zelf de informatie t.b.v. het studiestartgesprek zou kunnen halen. Ten derde ontwikkelde zich in de Lobots een opvatting om de leerling bij voorkeur zélf en actief te laten werken aan de ontwikkeling van de loopbaancompetenties. Loopbaancompetenties en fasering in het loopbaanproces

Elk van de LOB-arrangementen bestaat uit een beschrijving van ca. 25 LOBactiviteiten die een logisch en samenhangend onderdeel vormen van het thema dat de Lobot heeft gekozen. Elke activiteit wordt kort beschreven en is voorzien van een reflectie- of verwerkingsopdracht. Daarnaast wordt aangegeven welke loopbaan competenties door de activiteit worden gestimuleerd en bij welke fase in het loop baanproces deze activiteit goed past. In deze LOB-fasering onderscheiden we de volgende stappen: oriënteren, verkennen, verdiepen, knoop doorhakken, commitment tonen. De oriëntatiefase zal soms de vorm krijgen van een ‘wake up call’. Door bij elk van de activiteiten aandacht te besteden aan de loopbaancompetenties en fasering in het loopbaanontwikkelproces worden de activiteiten beter vergelijkbaar. wake up call

oriënteren

verkennen

verdiepen

knoop doorhakken

commitment tonen

LOB-arrangementen als inspiratiebron

De LOB-arrangementen zijn een eerste versie en worden door de scholen nog niet in zijn totaliteit uitgevoerd. Zij zijn bedoeld als inspiratiebron voor de deelnemende scholen en instellingen en voor elke lezer die kennis wil nemen van de inhoud. De activiteiten in de arrangementen zijn daarom niet al te gesloten geformuleerd en

11

moeten niet als een sjabloon worden gezien. Dat geldt zowel voor de beschrijving van de activiteiten als voor de reflectieen verwerkingsopdrachten die aan de activiteiten zijn verbonden. Op deze wijze hopen wij dat de arrangementen een bijdrage kunnen leveren aan de verbetering van een samenhangende lob-slb-leerlijn met het studiestart gesprek als scharnierpunt tussen havo (lob) en hbo (slb). LOB-ontwikkelteams: werkgroep of netwerk

De Lobots zijn elk vier keer bijeen geweest en hebben tijdens die bijeenkomsten gewerkt aan de totstandkoming van de arrangementen. De publicatie van de arrange menten roept de vraag op of de Lobots dan ook klaar zijn met hun werk of dat deze een meer blijvend karakter kunnen krijgen. Een Lobot is in feite een netwerk(je) havo-hbo met een specifieke opdracht. Sommige lobots waren onderdeel van een bestaand groter netwerk, andere waren daar juist het startpunt van. De kracht van de lobot ligt besloten in de taak: het is een werkgroep, een ontwikkelteam van ca.12 docenten en mentoren, aangevuld met teamleiders en beleidsontwikkelaars, gericht op het tot stand brengen van een concreet resultaat. De lobots waren zodoende geen vergadergroepen. Vanwege hun specifieke opdracht ligt het meer de hand dat het ‘verschijnsel’ lobot eerder een blijvend karakter kan hebben dan de specifieke lobot, tenzij die lobot steeds weer een nieuwe opdracht krijgt of zich een opdracht stelt. Om de werkwijze van deze vijf lobots voort te zetten, zouden bestaande netwerken deze kunnen adopteren of zou vanuit de lobot een groter netwerk opgezet kunnen worden. Het succes van een LOB-ontwikkelteam

Het succes van de vijf lobots valt mogelijk te verklaren uit het samenstel van de volgende eigenschappen op het terrein van inhoud, organisatie en commitment. Inhoud

Lobot is ontwikkelteam, geen vergaderplek maar een werkgroep. De lobot is een groep professionals die gezamenlijk werken aan de ontwikkeling van een product, en daarbij kennis en ervaring delen. De lobot heeft een helder doel, stelt dat zo nodig bij, en werkt binnen een afgesproken tijd toe naar een resultaat. De lobot richt zich op kleinschalige en concrete initiatieven. Een krachtige stimulans kan uitgaan van de ontwikkeling van bindende activiteiten, zoals een studiemiddag, scholing, deelname leerlingen en studenten, interventies. In deze vijf lobots is ook enige aandacht besteed aan het delen van theoretische kennis en visieontwikkeling, met name m.b.t. de loopbaancompetenties.

12


Organisatie

Een Lobot is beperkt van omvang, eerder te zien als een werkgroep of taakgroep met ontwikkelopdracht dan als een zelfstandig netwerk op zich. Een Lobot heeft professionele begeleiding of in ieder geval een vaste begeleider in die rol. Een lobot kent een planmatige benadering (wat gaan we doen, met wie, wanneer en wat voor product leveren we wanneer op?) en heeft daarvoor een bescheiden structuur en middelen nodig (zaalhuur, catering, bijeenroeper). Daartoe zijn van te voren de verantwoordelijkheden belegd en financiële afspraken gemaakt. Directe kosten zijn zeer beperkt, tenzij externe professionele begeleiding gewenst is. Deelname en werk zaamheden aan deze lobots bedroegen ca. 20 uur per persoon. Commitment

De werkwijze in deze lobots (werksessies, geen vergadersessies) was mede een stimulans om contacten te ontwikkelen of te verstevigen, zowel op persoonlijk niveau als op instellingsniveau. Van meet af aan was er in de lobots aandacht voor de verwerving van commitment bij teamleiders en schoolleiders. Ook juist van hun zijde is het van het grootste belang dat nut en noodzaak van een doorlopende LOB-leerlijn wordt onderschreven en actief uitgedragen. Een Lobot heeft, om de opbrengsten in de school te implementeren, de expliciete steun van schoolleiding nodig. Als deze niet vanzelfsprekend is, zal er binnen de lobot aandacht besteed moeten worden aan de manier waarop de resultaten geborgd kunnen worden. In deze vijf lobots namen ook enkele leden van het schoolmanagement deel aan de werkzaamheden. Deze opzet zorgt ervoor dat er in ieder geval aandacht kan zijn voor de wijze waarop terug koppeling op managementniveau geregeld kan worden. Implementatie van een doorlopende leerlijn LOB

De ontwikkeling van een doorlopende leerlijn LOB havo-brugklas – hbo leerjaar twee en verder vraagt van een school een vergelijkbaar soort aandacht als de implementatie van opbrengstgericht werken, referentieniveau taal en rekenen en andere onderwijs kundige veranderingstrajecten. Op elk van de drie lagen in de onderwijsorganisatie (strategisch, tactisch, operationeel) moet men zich bewust zijn van het belang dat leerlingen én de school hebben bij een doorlopende leerlijn LOB, moet men zich betrokken voelen en tonen bij de implementatie en bekwaam zijn in de uitwerking. In veel gevallen zullen mentoren een rol spelen bij de uitvoering van de activiteiten. Zien zij (het operationele niveau) in voldoende mate het belang, zijn zij in voldoende mate betrokken bij lob en bekwaam om lob-gesprekken te voeren? Is de schoolleiding (het strategisch niveau) in voldoende mate overtuigd van het belang en draagt zij de betrokkenheid in voldoende mate uit? Alleen als op alle niveaus bewustzijn,

13

betrokkenheid en bekwaamheid op orde zijn, kunnen stappen vooruit gezet worden. We hopen dat de publicatie van deze arrangementen een bijdrage levert aan de ontwikkeling van een doorlopende leerlijn lob-slb, waarin havo en hbo in gezamenlijkheid werken aan de paradoxale combinatie van het voorbereiden van jonge mensen op een wereld vol beroepsonzekerheden én op een bestendige opleidingskeuze. Piet Groenewegen, projectleider netwerken havo-hbo in de regio (LOB-ontwikkelteams) namens project Stimulering LOB

15

De vijf arrangementen

Overzicht

Op de volgende pagina’s is van elk LOB-arrangement een overzicht opgenomen van de activiteiten in het LOB-arrangement omvat. De activiteiten binnen het arrangement kunnen op verschillende wijzen worden geordend. Een daarvan is ordening in de tijd: welke activiteiten passen goed in welk leerjaar. Dit is de ordening die op de volgende pagina’s is weergegeven. Andere ordeningen en gedetailleerde beschrijvingen

Andere ordeningen van deze arrangementen en uitgebreide beschrijvingen van alle daarin genoemde activiteiten zijn te vinden in een afzonderlijke publicatie, de publicatie ‘De LOB-ontwikkelteams. Regionale netwerken havo-hbo. Vijf LOBarrangementen havo-hbo’.

De complete publicatie is te downloaden vanaf de site van het Stimuleringsproject LOB van de VO-raad: www.lob-vo.nl

Ingrid van Erp, ministerie van OCW, en Piet Groenewegen, VO-raad; Overhandiging van het eerste drukexemplaar van de vijf LOB-arrangementen tijdens de slotbijeenkomst van de havo-hbo netwerken, 10 juni 2013 in Zwolle

LOB-arrangement LOB-ontwikkelteam Almere De Lobot Almere heeft net als de andere Lobots een arrangement ontwikkeld van leerjaar 1 havo tot en met leerjaar 2 hbo. De rode draad wordt verwoord als De leerling actief en in gesprek op weg naar inzicht in de eigen talenten in relatie tot het opleidings- en werkveld. Het concrete doel is dus het toewerken naar de studiestart gesprekken in het HBO. Eerdere activiteiten in het arrangement staan alle in het licht van die overstap. Die activiteiten dragen bij aan de bewustwording van het toekomstig leren en werken. Reflectie vindt plaats met behulp van reflectieen verwerkings opdrachten die worden opgenomen in het portfolio/de autobiografie. De nadruk van de activiteiten ligt in de Lobot Almere op de ontwikkeling van loop baancompetenties vanaf de brugklas. Er is zodoende een evenwichtige verdeling van de activiteiten over onder- en bovenbouw havo. De nadruk ligt tevens op exploratie van het werkveld; exploratie van het opleidingsveld is daarvan een afgeleide. In verschillende

17

LOB-ontwikkelteam van • H ogeschool Windesheim Almere • Baken Park Lyceum Helen Parkhurst • M ontessori Lyceum Flevoland • O SG De Meergronden • O SG Echnaton

Rode Draad De leerling actief en in gesprek op weg naar inzicht in de eigen talenten in relatie tot het toekomstig opleidings- en arbeidsveld.

activiteiten wordt daadwerkelijk samengewerkt, vaak door de inzet van studenten. Op drie momenten in de schoolloopbaan van de leerling, en dus in het LOBarrangement staat de leerling stil bij zijn eigen LOB-ontwikkeling en verantwoordt de leerling die ontwikkeling, overigens zonder dat daaraan een beoordeling is verbonden. Schematisch zien die stappen er zo uit: opbouw portfolio en doorlopend LOB-activiteiten

verantwoording profielkeuze (zelfadvies)

eindgesprek mentor/decaan incl. motivatie opleidingskeuze

NOA Startmeter

startgesprek HBO

Het voorliggende LOB-arrangement is de eerste versie, nog niet door de scholen in zijn totaliteit uitgevoerd. Het arrangement zal nog door de scholen moeten worden geadopteerd en mogelijk worden lege plekken nog ingevuld.

18


LOB-arrangement Almere xxxx Havo 1

Havo 2

Havo 3

Havo 4

p Portfolio of autobiografie aanmaken p Wie ben ik? Een portret van jezelf p Beroepenboom p Gesprek over beroep met volwassene p Kiezen, hoe doe je dat? p Kwaliteitenspel

p Beroepen in de buurt p Beroepenkrant p Kwaliteitenspel p Gesprek over beroep met volwassene

p Kwaliteitenspel p Speeddate ouders p Elke dag een profiel centraal p Profielkeuzecarrousel p Zelfadvies profielkeuze p In gesprek met je ouders p In gesprek met je vrienden p Opleidingenmarkt p Beroepen in de buurt p Beroepenkrant p Meeloopdag beroep

p AEL p Open dag p Advertentie- onderzoek p Meet the students p Meeloopdag studentstage p In gesprek met je ouders p In gesprek met je vrienden p Opleidingenmarkt

Jeroen de Kruijf Docent pedagogiek lerarenopleiding basisonderwijs Hogeschool Windesheim Flevoland

‘Meer aandacht voor motivatie bij de intakegesprekken’

“In praktisch opzicht heeft dit project er met name voor gezorgd, dat we ouders nadrukkelijker gaan betrekken bij ons hoger beroepsonderwijs en in de intakegesprekken meer aandacht gaan besteden aan de motivatie van aankomend studenten. We vinden het belangrijk om te weten wat hen precies tot deze opleiding brengt. Ik verzorg de aansluitingsprogramma’s van vo naar hbo en in onze Lobot hebben we gericht gezocht naar manieren om ook de aansluiting rond loopbaanoriëntatie te versterken. In het arrangement zijn bijvoorbeeld veel havo-activiteiten opgenomen rond de vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat kan ik?’ en ‘Waarom leidt mijn keuze tot deze opleiding?’. Als leerlingen de antwoorden vastleggen in een portfolio, kunnen ze dat meebrengen naar het intakegesprek op de hogeschool. Dat spreek je echt over een doorlopende leerlijn.”

19

Havo 5

Hbo T

Hbo 1

Hbo 2

p Gastlessen p Open dag p Proefstuderen p Meet the students p In gesprek met HBOberoepsbeoefenaars p Kiezen doe je fff p Meeloopdag studentstage p Opleidingenmarkt p Eindgesprek decaan/ mentor p Mee met student op opleiding

p Intakegesprek HBO

–

–

Marita Smits Decaan OSG De Meergronden, Almere-haven

‘Dé winst is dat we samen echt iets hebben gemaakt’

“Wat ik heel fijn vind aan deze samenwerking, is dat we nu sneller contact met elkaar leggen en makkelijker op elkaars kennis kunnen terugvallen. Vanaf nu willen we LOB-activiteiten in onze regio niet langer afzonderlijk ontwikkelen, maar juist van elkaars ideeën gebruik maken. Met dat uitgangspunt versnellen en vereenvoudigen we de ontwikkeling van activiteiten. Dé winst van dit project is alleen al, dat we op regionaal niveau een jaar intensief hebben samengewerkt en samen echt een arrangement hebben gemaakt, waarin de LOB-activiteiten per jaar voortborduren op het jaar ervoor. Gelukkig willen we deze de samen werking als Lobot blijven voortzetten. Overigens zonder dat we teveel hooi op onze vork proberen te nemen. Komende jaren willen we ons telkens focussen op enkele haalbare speerpunten uit het arrangement.”

20


Simone de Kruijk Conrector Helen Parkhurst, Almere

DE SCHOOLLEIDER ALS AANJAGER VAN LOB

In elke Lobot hadden ook schoolleiders bewust een actieve rol. Simone de Kruijk nam als conrector van Helen Parkhurst deel aan Lobot Almere. “Het gaat mij er als schoolleider om dat leerlingen in alle opzichten klaar zijn voor het vervolg, wanneer ze onze school met een diploma verlaten. Daar voel ik me verantwoordelijk voor. En daarom wil ik ervoor zorgen dat LOB wordt verankerd in de hele school.” Voor De Kruijk staat LOB momenteel ‘ergens bovenaan’: “Dat is min of meer vanzelfsprekend, omdat ik tien jaar in het hbo heb gewerkt. Mijn focus ligt auto matisch al bij de aansluiting op vervolg opleidingen. Maar: als LOB hier over twee jaar stevig staat, zal ik mijn focus waarschijnlijk wel verleggen.” Voor de bewustwording rond LOB vindt De Kruijk het desondanks ontzettend belangrijk dat schoolleiders op een actieve manier bij het onderwerp betrokken zijn, zoals in de Lobot het geval was. “Je bewustwording groeit als je ervaart wat de decaan doet, zelf hogescholen bezoekt, en direct contact hebt met studenten uit het vervolgonderwijs.”

Prioriteiten stellen

Als conrector wil De Kruijk vooral dicht op de decanen zitten: “Veel contact hebben, de vinger aan pols houden om te weten of het lukt om in onze school, binnen ons mentoraat en onze begeleidingsstructuur, LOB echt een belangrijke plek te geven. Ik zie het als mijn taak om erop te letten of dat lukt en mensen bij elkaar te brengen. En soms om er zelf in te stappen, zodat decanen zich geen roepende in de woestijn voelen.” Tegelijk kan De Kruijk zich best voorstellen dat LOB en het decanaat niet bij elke schoolleider dezelfde prioriteit hebben. “De meeste schoolleiders moeten zich bezighouden met zó veel onderwerpen, dat ze wel prioriteiten moeten stellen. De een maakt daarbij andere keuzes dan de ander. Als je als schoolleider LOB even loslaat, betekent dat dus niet dat je het onbelangrijk vindt.” Leerling

Volgens De Kruijk heeft zij ook als conrector belang bij het arrangement van Lobot Almere. “Indirect kan het een bijdrage leveren aan zaken als opbrengst gericht werken, omdat het ook leerlingen helpt om zich bewuster te oriënteren. En als leerlingen een beter idee hebben van

21

wat ze met hun toekomst willen, kan dat hun motivatie helpen.” De rode draad in het arrangement steunt voor De Kruijk nadrukkelijk op de actieve instelling van leerlingen en het doorlopende gesprek met leerlingen. “Die aspecten vragen iets van de leerling zelf. Ze zetten de leerling aan het denken en geven hen inzicht in hun talenten. Als Daltonschool willen we dat leerlingen steeds zelfbewuster worden. Ik vind het heel belangrijk dat ze zelf leren nadenken en in gesprek reflecteren over de dingen die ze doen.” Aansluiten op ambities

Dit project voor mij geslaagd, als het ons daadwerkelijk lukt om LOB vanaf de start in het voortgezet onderwijs op te bouwen en tot en met havo vijf toe te werken naar de aansluiting met het hoger onderwijs. Dat sluit aan op de ambities en activiteiten die we al in het arrangement hebben verwoord. Als we ons LOB-programma structureel organiseren en op een logische manier in het mentoraatsprogramma verweven komt LOB ook bij vakdocenten op het netvlies, wat tot nog toe een lastig punt is gebleken.” Tijdens haar exitgesprekken met leerlingen wil De Kruijk ook meer aandacht besteden aan hun LOBervaringen. “Vooral om te bepalen in hoeverre zij de doorlopende leerlijn terugzien in het programma. Ten slotte zou ik het ook mooi vinden als ik met het arrangement in handen tegen onze ouders kan zeggen: die en die onderdelen zijn in ons programma verankerd.

U kunt erop rekenen dat die worden uitgevoerd!” Aanjager

Het echte werk begint voor De Kruijk overigens pas nu het LOB-arrangement er ligt. “Wat dat betreft voel ik me verantwoordelijk als aanstuurder en aanjager van LOB. Het is de kunst om dergelijke producten ook in de praktijk succesvol te maken. Voor komend jaar stel ik mezelf in ieder geval ten doel om binnen school bij elkaar te gaan zitten en te bepalen waar onze ambities staan en welke activiteiten we nog in ons programma willen fietsen.” Daar moeten dan wel concrete afspraken uit voort komen, meent De Kruijk: “In de vorm van een meerjarenplan, waarmee we van onze ambities uiteindelijk gerealiseerde doelstellingen maken.” En voor de Kruijk is het eigenlijk vanzelfsprekend dat Helen Parkhurst daarbij de lijn met hogeschool Windesheim warm houdt: “We moeten een goed beeld houden van wat zich daar afspeelt.”

LOB-arrangement LOB-ontwikkelteam Eemland/Utrecht De Lobot Eemland/Utrecht heeft net als de andere Lobots een arrangement ontwikkeld van leerjaar 1 havo tot en met leerjaar 2 hbo. De rode draad wordt verwoord als Worden wie je bent en wilt zijn aan de hand van de loopbaancompetenties. Het onderwijskundige doel is het inzetten van aandacht op de loopbaancompetenties en zo de leerling bagage mee te geven om te worden wie hij is en wil zijn. Bewustwording is daarin een essentieel begrip en dat krijgt vorm in een portfolio/ autobiografie. Een concreet doel is het toewerken naar intakegesprekken in het HBO. Eerdere activiteiten in het arrangement staan alle in het licht van die overstap. Die activiteiten dragen bij aan de bewustwording van het toekomstig leren en werken. Reflectie vindt plaats met behulp van reflectieen verwerkingsopdrachten die worden opgenomen in het portfolio/de autobiografie.

23

LOB-ontwikkelteam van • H ogeschool Utrecht • H et Baarnsch Lyceum • G riftland College • H et Nieuwe Eemland • F arel College • C SG Willem de Zwijger

Rode Draad Worden wie je bent en wilt zijn aan de hand van de loopbaancompetenties.

De activiteiten in de Lobot Eemland/Utrecht zijn evenredig verdeeld over onder- en bovenbouw havo. In verschillende activiteiten wordt daadwerkelijk samengewerkt, vaak door de inzet van studenten. Het voorliggende LOB-arrangement is de eerste versie, nog niet door de scholen in zijn totaliteit uitgevoerd. Het arrangement zal nog door de scholen moeten worden geadopteerd en mogelijk worden lege plekken nog ingevuld. Diverse activiteiten hebben nu op één school een plek in het curriculum en moeten nog worden vorm gegeven voor gebruik op andere.

24


LOB-arrangement Eemland/Utrecht Havo 1

Havo 2

Havo 3

Havo 4

p Portfolio of autobiografie aanmaken p Je eigen droom p Dagje mee naar het werk p Ken je kwaliteiten

p Het idool onderzocht p Ken je kwaliteiten p In gesprek met ouders

p Dagje mee naar het werk p Techniekbeurs p Profielkeuzemiddag met studenten p Vakkenmarkt door docenten p Onderbouwers ervaren bovenbouw p In gesprek met ouders

p Beroepenmarkt p Speeddate met ouders p Terugkomdag oudleerlingen p Meeloopdag p Kies Actief Tool p In gesprek met ouders

Hans van der Waal Decaan Havo CSG Willem de Zwijger

‘Zeker het contact met Hogeschool Utrecht was leerzaam’

“Ik vond zeker het contact met Hogeschool Utrecht leuk en leerzaam, vooral om te zien waar we activiteiten bij elkaar kunnen brengen, in het kader van de doorlopende leerlijn. Wij kennen het motivatiegesprek dat leerlingen aan het eind van het havo met hun mentor voeren, het hbo kent het intakegesprek. Bij het eerste is de vraag: waarom ga je daarheen, bij het tweede: waarom zit je hier? Komend jaar gaan we er dus aan werken om die gesprekken goed op elkaar aan te laten sluiten. Ik heb ook gemerkt dat nieuwe inzichten ‘m in eenvoudige dingen kunnen zitten. Het idee om in de onderbouw een opstel over jezelf te schrijven, is heel simpel, maar kan voor leerlingen in het oriëntatieproces wel weer een stap vooruit betekenen.”

25

Havo 5

Hbo T

Hbo 1

Hbo 2

p Beroepenmarkt p Vakkenmarkt met oud-leerlingen p Terugkomdag oudleerlingen p Meeloopdag p Motivatiebrief p Eindgesprek p Kies Actief Tool p In gesprek met ouders

p Kies Actief Tool

p Startgesprek p Kies Actief Tool p In gesprek met ouders

p Kies Actief Tool p In gesprek met ouders

Sander Muizelaar Lid stafdienst Onderwijs en Onderzoek Hogeschool Utrecht

‘Neem docenten mee in het overleg vooraf ’

“De mooiste succesfactor van dit project is voor mij, dat het gelukt is om over het onderwerp aansluiting echt om tafel te gaan zitten met docenten uit het hoger en voortgezet onderwijs. Organisaties kunnen prachtige plannen hebben, maar om die op de werkvloer handen en voeten te geven, is het noodzaak dat we docenten al in het overleg meenemen. Gezien mijn functie sprak ik tot dit project echter vooral met management en beleid. De implementatie van nieuwe ideeën betekent organisatorisch en logistiek nogal wat voor de dagelijkse praktijk. Terwijl nieuwe activiteiten er vaak bij moeten in de al volle agenda van docenten. Daarom is goede onder steuning zo’n belangrijke factor hierin. En die kun je het beste geven als je al vóór de implementatie van docenten hoort wat er bij komt kijken.”

26


Silvio Rademaker Docent Natuurkunde Griftland College, Utrecht

EEN GROTERE GEREEDSCHAPSKIST

Silvio Rademaker, docent Natuurkunde van het Utrechtse Griftland College, heeft het meer dan eens geprobeerd: een loopbaangesprek voeren met een leerling. “Ik stond dan soms echt voor een dichte deur. Of ik kreeg zelf een lastige vraag: wat kun je eigenlijk worden met Natuur kunde?” Dergelijke loopbaanvragen van leerlingen kan Rademaker nu beter beantwoorden. Door zijn ervaringen in Lobot Eemland. Wat moet er in de koffer?

“Het beginstadium van de ontwikkeling, een open, onbevooroordeelde zoektocht naar onze LOB-activiteiten, heeft best veel tijd gevergd. Dat was ook gepland: het goede begin is hier het echt het halve werk geweest. Als je goed voorbereid op reis wilt, moet je nu eenmaal eerst goed nadenken over wat er allemaal de in koffer moet. Wat onze Piet Groenewegen, (de coördinator, red.) goed deed, was dat hij ons dwong om eerst goed na te denken over wat we allemaal al wél aan LOB deden.” Dat gaf in eerste instantie wat obligate antwoorden. “Maar”, zegt Rademaker, “na wat langer doordenken kwamen er heel interessante activiteiten

bovendrijven. Dat was voor iedere scholen in onze Lobot interessant, omdat zo duidelijk werd dat we niet altijd doorhebben wat voor goud we wat dat betreft in handen hebben. Als je die punten kunt versterken en verbinden, kun je in vrij korte tijd je LOB veel sterker maken.” Verschillen en overeenkomsten

Na de kennisdeling in het beginstadium, legden de scholen onder meer hun LOBtrajecten naast elkaar, om de verschillen en overeenkomsten helder te maken. Rademaker: “Vervolgens zijn we daar over na gaan denken: hoe kunnen we ontbrekende activiteiten binnen ons traject integreren en vastknopen aan bestaande activiteiten? Welke stappen zijn nog nodig om tot een doorlopende leerlijn te komen? Die stappen hebben we tot op detailniveau uitgewerkt, en die uitwerking vormt het uiteindelijke arrangement dat er nu ligt.” Mag ik iets vragen?

“Ik denk dat je het nut hiervan moet onderverdelen in korte- en lange termijnopbrengsten. Op korte termijn helpt het mij als Natuurkunde-docent heel simpel en concreet om loopbaan vragen van mijn leerlingen beter te

27

kunnen beantwoorden. Iedere docent wordt wel eens door leerlingen aan de mouw getrokken die worstelen met hun profielkeuze of studiekeuze. Ook ik heb wel eens de vraag gekregen: wat kun je nu eigenlijk worden als je Natuurkunde gaat studeren? Eerlijk gezegd: ik had geen idee. Dat had ik dus niet direct op mijn netvlies staan, terwijl ik het een heel logische vraag vond. Juist dat toe komstperspectief van mijn vak heb ik nu stukken duidelijker voor ogen. Vooral dankzij de koppeling met de hogescholen die we in de Lobot hebben gerealiseerd. Ik heb aan tafel gezeten met mensen van het vervolgtraject, het hbo. Die mensen hebben een gezicht gekregen. En ik heb goede contacten gelegd, die ik weer kan gebruiken om mijn leerlingen te helpen.” Dichte deur

Komend jaar willen de scholen van Lobot Eemland er voor zorgen dat docenten de vaardigheden kunnen opdoen om meer te halen uit loopbaangesprekken met leerlingen. “Dat vergt toch heel eigen vraag technieken”, weet Rademaker. “Voorheen heb ik die gesprekken zelf ook gevoerd. Ik probeerde echt de juiste vragen te stellen. Maar het gesprek kon ook zo lopen: ‘Wat wil je worden?’ Antwoord: ‘Weet ik niet.’ ‘Wat zijn je hobby’s?’ ‘Heb ik niet.’ ‘Favoriete televisieprogramma’s?’ ‘Ik kijk geen tv!’ Met zulke antwoorden sta je telkens voor een dichte deur en kun je maar niet tot de kern van die leerling

doordringen. Maar met de juiste vaardigheden kun je nou net daar veel verbetering in brengen. Met de hele Lobot hebben we dus besloten om begin van volgend schooljaar met zijn met allen een training te organiseren. Voor iedere enthousiaste docent die deze vaardigheden verder wil ontwikkelen.” Gereedschapskist

Rademaker vind in het bijzonder dat de sfeer bijdroeg aan het succes van de Lobot: “Die was heel open. Niemand zat er om iets te bewijzen, niemand voerde de boventoon. We hebben echt naar elkaar geluisterd en zijn heel open in discussie gegaan met als doel die betere en scherpere resultaten. We kwamen bij elkaar vanuit onze persoonlijke overtuiging dat we hier iets constructiefs gingen maken.” Dat is gelukt, vindt Rademaker: “Ik vind het vooral mooi dat we in deze samenwerking zoveel best practices met elkaar hebben gedeeld. We hebben elkaar in korte tijd een veel grotere gereedschapskist bezorgd met allerlei zaken die kunnen bijdragen aan LOB. Nu weten we van elkaar hoe we bepaalde onderdelen aanpakken, en daar zaten ook dingen tussen waar wij vooraf niet aan hadden gedacht. Daardoor zijn veel nieuwe inzichten en activiteiten opeens bereikbaar voor ons en de andere scholen in het ontwikkelteam. Zo kunnen we leerlingen beter ondersteunen op weg naar hun loopbaankeuzes.”

LOB-arrangement LOB-ontwikkelteam Groningen De Lobot Groningen heeft net als de andere Lobots een arrangement ontwikkeld van leerjaar 1 havo tot en met leerjaar 2 hbo. De rode draad wordt verwoord als Bewust wording van het werkende leven en actieve horizonverruiming. De opgenomen activiteiten dragen bij aan de bewustwording van het toekomstig leren en werken en wel door actieve horizonverruiming. Reflectie vindt plaats met behulp van reflectieen verwerkingsopdrachten die worden opgenomen in het portfolio/de autobiografie. De nadruk van de activiteiten ligt in de Lobot Groningen in de bovenbouw havo. In verschillende activiteiten wordt daadwerkelijk samengewerkt, vaak door de inzet van studenten.

29

LOB-ontwikkelteam van • H anzehogeschool Groningen • D r. Aletta Jacobs College • H .N. Werkman College • H ogeland College • U bbo Emmius

Rode Draad Bewustwording van het werkende leven en actieve horizonverruiming.

Het LOB-arrangement richt zich op leerlingen. De uitvoering van het arrangement veronderstelt de invulling van bepaalde voorwaarden. Voor de samenwerking tussen de Hanzehogeschool en de VO-scholen zijn dat bepaalde activiteiten, gericht op management, decanen en docenten. De management- en decanenuitwisselings activiteiten vloeien onder andere voort deel uit van het ‘platform Aansluiting’. Viermaal per jaar vindt een bijeenkomst van het Platform Aansluiting plaats, een bijeenkomst van 2,5 uur in september, december, maart en juni. Aan het Platform Aansluiting vo-hbo nemen 20 vo-scholen deel. De scholen worden tijdens de bijeenkomsten vertegenwoordigd door decanen en/of teamleiders (havo). De Hanzehogeschool Groningen zit het platform voor.

30


Het Platform Aansluiting vo-hbo wil niet alleen door kennisdeling, maar ook door het uitvoeren van activiteiten de aansluiting tussen het voortgezet onderwijs en het hoger beroepsonderwijs, i.c. de Hanzehogeschool Groningen verbeteren/optimaliseren. Gespreksonderwerpen en activiteiten zijn (onder meer): −− Op de hoogte zijn en blijven van ontwikkelingen en vernieuwingen binnen het onderwijs en de consequenties hiervan voor de aansluiting. −− Organiseren van studiemiddagen −− Initiëren van voor aansluiting relevante projecten −− Deelname aan werkgroepen en het gebruikmaken van de activiteiten/producten van deze werkgroepen, zoals: −− deelname aan docentuitwisselingen, −− deelname aan themabijeenkomsten, −− gebruikmaken van de Leidraad Beoordeling Profielwerkstukken, −− gebruikmaken van het Opdrachtenboekje LOB, −− gebruikmaken van het boekje Warme overdracht. −− Meedenken over de aansluitings- en voorlichtingsactiviteiten van de Hanzehogeschool Groningen.

31

Een jaarlijkse activiteit die vanuit het platform wordt ondernomen is het opleveren van schooldossiers aan vertegenwoordigers van het toeleverend onderwijs waarmee zij kunnen zien hoe hun oud-leerlingen het doen. Deze informatie bevat gegevens over: −− instroomcijfer, −− propedeuseresultaat, −− uitval eerste jaar, −− gerealiseerde studielast in het eerste jaar, −− deelname aan studiekeuze- en voorlichtingsactiviteiten. De cijfers worden steeds afgezet tegen het gemiddelde van de Hanzehogeschool Groningen. Het voorliggende LOB-arrangement is de eerste versie, nog niet door de scholen in zijn totaliteit uitgevoerd. Het arrangement zal nog door de scholen moeten worden geadopteerd en mogelijk worden lege plekken nog ingevuld.

32


LOB-arrangement Groningen Havo 1

Havo 2

Havo 3

Havo 4

p Portfolio aanmaken p Visionboard p Ouderavond loopbaancompetenties

p Dagje mee naar het werk p Visionboard p Ouderavond loopbaancompetenties

p Profielkeuzedag p Profielkeuzelessen p Profieloriëntatiedagen p Open dag p Beroepenvoorlichting p Oud-leerlingenavond

p Bezoek Saxion p Studie tryouts p Masterclass Mens(en) Werk p Masterclass Business & economie p Open dag p Beroepenvoorlichting p Meeloopdagen p Proefstudeerdag p Oud-leerlingenavond p Visionboard p Ouderavond loopbaancompetenties

Jan Hink Coördinator onderbouw Hogeland College, Groningen

‘Een inspirerende studieclub voor LOB’ers’

“Met deze regionale samenwerking hebben we feitelijk een heel inspirerende studieclub opgericht voor diegenen die zich bezighouden met LOB. Het bood me de kans over mijn beroep na te denken met mensen die net weer andere beelden en houdingen hebben. Je kunt je blik prima binnen de eigen school houden om je LOB-programma te versterken. Maar samen werken biedt wel meer kansen om een goed en evenwichtig LOBprogramma op te zetten, met een heldere rode draad en een doorlopende leerlijn. En feitelijk gaat het om een marginale inspanning: met minder dan 1% van je werktijd, kun je zeker 5% verbetering realiseren. En als ouders mij nu vragen hoe onze school hun kind begeleidt naar de studiekeuze, kan ik dat beter uitleggen. Omdat ik rond ons beleid de alternatieven en afwegingen ken.”

33

Havo 5

Hbo T

Hbo 1

Hbo 2

p Profielwerkstuk met LOBcomponent p Studie tryouts p Masterclass Mens(en) Werk p Masterclass Business & economie p Open dag p Beroepenvoorlichting p Meeloopdagen p Proefstudeerdag p Oud-leerlingenavond p Visionbard p Eindgesprek mentor/ decaan p Ouderavond loopbaancompetenties p Masterclass studiekeuze p Studeren met Succes p Intake HBO

p Masterclass studiekeuze p Oriëntatieproject p Masterclass studiekeuze

p SLB-leerlijn p Studeren met Succes

p SLB-leerlijn p Studeren met Succes

Wilma Slobbe Docent Biologie Ubbo Emmius Scholengemeenschap, Groningen

‘Onze teamleider pleit nu voor ruimte in het onderbouwcurriculum’

“Qua samenwerking zit het in Groningen al goed, de Lobot gaf ons de kans om het geheel nog beter neer te zetten. Juist omdat schoolleiders en docenten er actief aan hebben deelgenomen, is LOB hier op school nog beter in de picture gekomen. Onze teamleider pleit er nu voor om in het onderbouwcurriculum ruimte voor LOB-activiteiten te maken. Wat ik persoonlijk nog hoop, is dat de Hanze Hogeschool ook wat de oriëntatie betreft bepaalde toelatingsvoorwaarden gaat stellen. Nu kunnen we alleen stimuleren dat leerlingen zich goed oriënteren. Maar als een leerling niets doet, kunnen wij ook niets. Als toekomstige studenten echter hun LOBportfolio moeten meebrengen naar het intakegesprek, geeft dat decanen een poot om op te staan – en leerlingen een stok achter deur om hun loopbaanoriëntatie serieus aan te pakken.”

34


Jeannette Postema Beleidsadviseur aansluiting vo-hbo Hanzehogeschool, Groningen

EEN VLIEGWIEL VOOR DE ONTWIKKELING VAN LOB

Jeannette Postema, beleidsadviseur van Hanzehogeschool Groningen, heeft in haar portefeuille onder meer de aan sluiting vo-hbo. “In dat kader zit ik hier in Groningen ook een regionaal platform voor. We zijn dus al langer gezamenlijk bezig om LOB naar een hoger plan te tillen. Het is heel waardevol in de Lobot eens meer met elkaar te doen dan praten. Dat is voor mij precies de toegevoegde waarde.”

de Lobot hebben gezet, vormen samen echter een flinke vooruitgang in onze samenwerking met het toeleverend onderwijs. Voor scholen is het bijvoor beeld ontzettend belangrijk om te weten welke activiteiten hun leerlingen echt helpen bij maken van de juiste keuzes. Het aantoonbare rendement van hun onderwijs wordt steeds belangrijker, ook waar het gaat om LOB. Op Vensters voor Verantwoording komen cijfers over uitval en dergelijke te staan. Dat zijn belangrijke data voor VO-scholen, die helpen om te bepalen hoe hun leerlingen het doen na afloop van hun VO-tijd.”

De kleine stapjes

“Door het Lobot-project heb ik nog beter zicht op wat er in het VO gebeurt aan LOB-activiteiten, wat die precies inhouden, wat de verschillen tussen scholen kunnen zijn en waar die verschillen van afhangen. We willen allemaal hetzelfde bereiken, maar de weg er naartoe is afhankelijk van de school en de leerlingen op die school. Dat zie je duidelijk af aan ons arrangement.” Het zijn bij LOB volgens Postema vooral de kleine stapjes die je zet. “Hoe cliché ook: ons ideaal is, dat iedere juiste student op de juiste plek terecht komt. Het proces naar dat doel verloopt langzaam, er moet nog veel gebeuren. De stapjes die we in

Horizon verruimen

Onder leiding van Piet Groenewegen bracht ontwikkelingsteam Groningen eerst in kaart wat de deelnemende scholen al doen aan LOB. Met als vervolgvraag: welke van deze activiteiten willen we in ons regionale arrangement opnemen? Postema: “We hebben activiteiten geselecteerd op basis van verschillende thema’s, zoals de kennis making met beroepen en opleidingen door leerlingen. Dat in het eerste jaar betekenen dat leerlingen onderzoeken hoe het er op het werk van hun vader of moeder aan toe gaat en in het vierde jaar dat leerlingen hun horizon verruimen

35

met betrekking tot vervolgopleiding, bijvoorbeeld door een hbo-instelling te bezoeken. In het vijfde jaar zou dat dan weer een stap verder moeten gaan, zoals met een meeloopdag in het hbo.” Vliegwiel

Postema hoopt dat het arrangement voor andere scholen in de regio als een vliegwiel zal fungeren. “Ons arrangement is een groeidocument. Daarom gaan we vanaf komend schooljaar kijken hoe we de kennis die de ontwikkeling van dit arrangement heeft opgeleverd, kunnen delen en uitbreiden. Met andere scholen, maar ook binnen de Hanzehogeschool zelf. Bijvoorbeeld via ons platform, waarin twintig regionale VO-scholen samenwerken. Ik hoop dat die scholen fraaie activiteiten aan het arrangement zullen toevoegen. Het liefst zie ik, dat het samen met de andere arrangementen in heel Nederland wordt ingezet. Dat kan makkelijk, want het is open content.” Het nut daarvan spreekt voor Postema voor zich: “Aan de hand van een dergelijk arrangement, met een doorlopende leerlijn, kun je in een oogopslag zien wat leerlingen vanaf 1 havo hebben gedaan. En als je weet welke activiteiten de hogeschool aan biedt, beter bepalen hoe je je eigen activiteiten eruit wilt laten zien, en of je nieuwe activiteiten wilt aanbieden. En als je iets wegstreept, kun je aan de hand van het arrangement eenvoudig bepalen of er dan geen gat valt.”

Juiste moment

“Volgend jaar willen we met deel nemende VO-scholen in elk geval een ontwikkelingstraining organiseren voor onze mentoren en de studieloopbaan begeleiders van de Hanzehogeschool”, besluit Postema. “Voor het succes van dit alles, is het met name van belang dat mentoren die motivatie- en andere loopbaangesprekken goed kunnen voeren.” Qua timing komt het arrange ment volgens Postema in ieder geval op het juiste moment: “Als het wetsvoorstel ‘Kwaliteit in Verscheidenheid’ definitief wordt, hebben leerlingen wettelijk recht op studiekeuzeactiviteiten. Dan moet je goed kunnen bepalen welke activiteiten je aan je leerlingen gaat aanbieden.”

LOB-arrangement LOB-ontwikkelteam Oost De Lobot Oost heeft net als de andere Lobots een arrangement ontwikkeld van leerjaar 1 havo tot en met leerjaar 2 hbo. De rode draad wordt verwoord als Loopbaanbewust worden door ervaringen op te doen. De Lobot Oost kiest voor activiteiten in het arrangement waarin leerlingen in de loop van de havoleerjaren 1 tot en met 5 de wereld van studie en beroep meemaken, ingebed in een LOB waarbij de leerlingen gestimuleerd worden om uit te vinden wat deze ervaringen met hen doen. Het studiekeuzegesprek als scharnierpunt tussen vo en hbo is daarin het concrete doel om naar toe te werken en is het startpunt voor de SLB-activiteiten van Saxion. Hoewel het arrangement start in de brugklas van de havo, ligt de nadruk van de activiteiten waarbij Saxion betrokken is in de Lobot Oost op de derde, vierde en vijfde klas in relatie tot de latere opleidingskeuze in klas 5, die binnen afzienbare termijn voor 1 mei zal moeten plaatsvinden. De nadruk lijkt meer te liggen op exploratie van het opleidings- dan van het werkveld; exploratie van het werkveld is een afgeleide.

37

LOB-ontwikkelteam van • S axion Hogeschool • C hristelijk Lyceum Apeldoorn • C SG De Heemgaard • H et Assink Lyceum • Isendoorn College

Rode Draad Loopbaanbewust worden door er varingen op te doen.

Lobot Oost gaat uit van een studiekeuzeproces dat niet jaargroepgebonden is. In verschillende activiteiten wordt daadwerkelijk samengewerkt, vaak door de inzet van studenten. Op drie momenten in de schoolloopbaan van de leerling, en dus in het LOB-arrangement staat de leerling stil bij zijn eigen LOB-ontwikkeling en verantwoordt de leerling die ontwikkeling, overigens zonder dat daaraan een beoordeling is verbonden. Schematisch zien die stappen er zo uit: opbouw portfolio en doorlopend LOB-activiteiten

verantwoording profielkeuze

eindgesprek mentor/decaan

verantwoording studiekeuze

startgesprek HBO

Het voorliggende LOB-arrangement is de eerste versie en wordt nog niet door de scholen in zijn totaliteit uitgevoerd. Het arrangement zal nog door de scholen moeten worden geadopteerd en mogelijk worden lege plekken nog ingevuld.

38


LOB-arrangement Oost Havo 1

Havo 2

Havo 3

Havo 4

p Portfolio of autobiografie aanmaken p Dagje mee naar het werk p The real game

p Dagje mee naar het werk p Reflectiegesprek over vakken p The real game

p The real game p Kwaliteitenspel p Profielkeuzedag(deel) p Profielkeuze p Interview bovenbouwleerling

p Hanze Xperience p Open dag p Havo-4 carrousel p Terugkomdag oudleerlingen p Kwaliteitenspel

Marian Kienhuis Adviseur Instroommanagement Saxion Hogeschool

‘Aansluiten bij de verschillen tussen scholen’

“Terwijl we de bekende voorlichtingsinstrumenten in het vo wel kennen, waren we minder bekend met wat er op scholen verder nog gebeurt aan LOB. Nu weten we hoe verschillend scholen daarin zijn. Saxion moet goed kunnen aansluiten bij de situatie van individuele scholen. Die aansluiting kan altijd beter. Bij een van onze opleidingen bleek dat 50% van de nieuwe studenten, de open dag niet had bezocht. Zeker daarom vond ik het heel nuttig dat we er twee teamleiders vanuit Saxion bij hadden, die bijvoorbeeld zijn betrokken bij ons intake-instrument. Dan is het zaak, dat je weet hoe het voortraject op het VO eruit ziet. Daarom vind ik het arrangement zo nuttig. Maar ik ben ook blij met het format waarin we als Lobot alle activiteiten hebben beschreven: ook handig om activiteiten op Saxion te analyseren.”

39

Havo 5

Hbo T

Hbo 1

Hbo 2

p Open dag p Ondersteuning profielwerkstuk p Meeloopdag p Intake-arrangement p Kwaliteitenspel p Masterclasses p Beroepenvoorlichting p Studievoorlichting p Eindgesprek mentor, decaan p Intakegesprek HBO

p –

p Heroriëntatie studiekeuze

p Heroriëntatie studiekeuze

Marianne Waardenburg Decaan / docent Economie CSG De Heemgaard

‘We doen al veel. We noemen het alleen geen LOB.’

“Ik heb in de Lobot vooral ontdekt dat we al veel aan LOB doen. We noemen het alleen niet zo. Als kinderen een dagje meegaan naar het werk van hun ouders, heet dat ‘een dagje mee naar het werk’. Ook naar leerlingen toe. Terwijl zij die activiteiten makkelijker verbinden en inkaderen, juist door ze goed te benoemen. Door de Lobot is ook mijn netwerk beter en bereikbaarder geworden. Ik sprak net nog een leerling die niet kon kiezen. Daar had ik meteen een aanspreekpunt voor. Als de werelden van vo en hbo doorlopend van elkaar leren, weet iedereen wat-ie doet en wat anderen ervoor en erna doen. Docenten moeten ook meer aansluiting zoeken bij wat er in het hbo met hun vak gebeurt. Een ‘docentenstage’ kan dus best nut hebben.”

40


Margo Lamars-Neleman Decaan Assink Lyceum

ALLE TIJD OM LOB TE OVERDENKEN

“Het ontwikkelingsproces was best intensief. Het concept-programma sprak van ongeveer twintig lesuren aan activiteiten, in mijn ervaring gingen we in het ontwikkelingsteam toch allemaal voorbij de veertig uren. Maar het was de investering waard, ik zou het zo weer doen!” Zegt Margot Lamars-Neleman, decaan van het Assink Lyceum, een samenwerkingsschool in de regio Twente en Noord-Oost Achterhoek. Verbindingspunten

Lamars-Neleman: “Onze participatie in dit havo-hbo-project heeft veel nieuwe informatie opgeleverd voor de vraag hoe en vanuit welke visie wij onze LOB verder willen vormgeven. In totaal waren er vier bijeenkomsten. Eerst draaiden die om het in kaart brengen van alles wat we aan LOB doen. Daarna hebben we gekeken in hoeverre de activiteiten op elkaar aansluiten en een format geformu leerd waarmee we de activiteiten indivi dueel hebben beschreven. We bleken redelijk wat losse activiteiten te organiseren die niet goed aansluiten op andere LOB-activiteiten. Daar zijn we verbindingspunten tussen gaan zetten, om een doorlopende lijn te maken.”

Vertaalslag naar de eigen situatie

Alle goed bevonden ideeën en activiteiten van het ontwikkelingsteam zijn uiteindelijk in het arrangement samengebracht. “Het arrangement geeft weer hoe die activiteiten binnen een doorlopende leerlijn kunnen vallen”, voegt Lamars-Neleman toe. Voor scholen vormt het een basis om het eigen LOBprogramma evenwichtig(er) samen te stellen. Het idee is zeker niet dat iedere school die met het arrangement aan de slag gaat, ook alles uitvoert: “Scholen kijken op verschillende manieren tegen LOB aan en hebben verschillende leerlingen. Van daaruit kan niet elke school dezelfde activiteiten gebruiken in het LOB-programma. Ook voor mij is het arrangement vooral een aanzet om de vertaalslag te maken naar onze eigen situatie op school.” Autorit

“Het belangrijkste in de samenwerking vond ik de mogelijkheid om van andere scholen te horen hoe zij het aanpakken”, zegt Lamars-Neleman. “Dat maakte mij er niet alleen bewuster van wordt hoe anderen tegen LOB aankijken, maar vooral ook hoe ik er zelf tegen aankijk. Als ik mijn eigen programma uitleg aan anderen en daar vragen over krijg, word

41

ik ook zelf bewuster van het hoe en waarom. Dat zijn aspecten die op den duur altijd wat vervagen.” Een belangrijk deel van het ontwikkelingsproces stak voor haar dan ook in de autoritten naar de bijeenkomsten toe: “Die gaven ons alle tijd om onze LOB te overdenken.” Ieders mening meegenomen

De belangrijkste rol in de Lobot was voor Lamars-Neleman die van de onaf hankelijk procesbegeleider. “Een rol die Piet Groenewegen uitstekend vervulde. Een begeleider zonder individuele belangen is bepalend voor het succes van een samenwerking als deze. Die onaf hankelijkheid maakt het makkelijker om een rode draad uit alle stemmen en verhalen te halen. Zonder verzand je snel in discussies over waarom de een het zo doet en de ander zus.” Tussen de scholen onderling was er geen specifieke rol verdeling: “We zijn er gelijkwaardig ingegaan. De crux was: ieders mening wordt meegenomen. Die insteek maakte dat iedereen transparant kon spreken, waardoor het arrangement ook echt gezamenlijk tot stand is gekomen.” Andere verhalen

Lamars-Neleman vond het erg prettig om van gedachten te kunnen wisselen met mensen van hogeschool Saxion: “Ik heb met Saxion natuurlijk al de nodige connecties. Maar de studentdecanen, die actief met studenten werken, vertelden toch weer andere verhalen. Algemene cases kregen een individueel gezicht.

En ik kwam er achter dat er in mijn omgeving mooie dingen gebeuren, waar ook mijn leerlingen wat aan kunnen hebben. Saxion biedt bijvoorbeeld verschillende trajecten aan voor eerste jaars die uit dreigen te vallen, zoals een masterclass ‘kiezen’. Zo’n traject zou ook geschikt kunnen zijn voor twijfelende leerlingen in bovenbouw havo.” Wensen

Komend jaar bespreekt het ontwikkelings team hoe hieraan een vervolg kan worden gegeven. Lamars-Neleman: “We denken er met name aan om dit regionaal in breder verband te plaatsen.” Zelf wil LamarsNeleman volgend jaar in elk geval oudleerlingen meer bij school halen. “Neem alleen al de verhalen die zij kunnen vertellen over hun loopbaanoriëntatie en studiekeuze. Als je die als docent of mentor hoort, krijgt je werk diepere betekenis, dan met droge doorstroomcijfers. Samen met de docent

Het mooiste aan het project, vindt Lamars-Neleman toch het feit dat ze dit samen met docent Natuurkunde Dolf de Winter heeft kunnen doen: “Onze gesprekken over LOB waren heel levendig, omdat hij het onderwerp vanaf de werkvloer bekijkt. Je kunt best je eigen mening formuleren over de aansluiting van de exameneisen op het hbo, maar wie met anderen praat, ontdekt een bredere waarheid. Wat dat betreft, geldt de rode draad in ons arrangement evengoed voor onszelf: leren door ervaren!”

LOB-arrangement LOB-ontwikkelteam Rotterdam De Lobot Rotterdam heeft net als de andere Lobots een arrangement ontwikkeld van leerjaar 1 havo tot en met leerjaar 2 hbo. De rode draad is reflectie en bewustwording op het toekomstig werken en leren door via het permanente gesprek en een portfolio (autobiografie) toe te werken naar studiestartgesprekken. Het concrete doel is dus het toewerken naar een bewuste studiekeuze en een succesvol studiestartgesprek in het HBO. Eerdere activiteiten in het arrangement staan alle in het licht van een succes volle overstap naar het HBO. Die activiteiten dragen bij aan de bewustwording van het toekomstig leren en werken. Reflectie vindt plaats met behulp van reflectieen verwerkingsopdrachten die worden opgenomen in het portfolio/de autobiografie.

43

LOB-ontwikkelteam van • H ogeschool Rotterdam • C .S.G. Calvijn Vreewijk • C osmicus College • F arelcollege Ridderkerk • K rimpenerwaard College • L entiz Reviuslyceum

Rode Draad Reflectie en bewustwording op het toekomstig werken en leren door via het permanente gesprek en een portfolio (autobiografie) toe te werken naar studiestartgesprekken.

De nadruk van de activiteiten ligt in de Lobot Rotterdam in de bovenbouw havo. In verschillende activiteiten wordt daadwerkelijk samengewerkt, vaak door de inzet van studenten. Het voorliggende LOB-arrangement is de eerste versie, nog niet door de scholen in zijn totaliteit uitgevoerd. Het arrangement zal nog door de scholen moeten worden geadopteerd en mogelijk worden lege plekken nog ingevuld.

44


LOB-arrangement Rotterdam Havo 1

Havo 2

Havo 3

Havo 4

p Portfolio of autobiografie aanmaken p Dagje mee naar het werk p Ken je kwaliteiten

p Dagje mee naar het werk p Beroepenkwartet

p Voorlichting nieuwe vakken p Voorlichting profielen en beroepen p Ouderavond profielkeuze p Opleidingen- en beroepenmarkt p Lob in de vakken p Keuzeweb, eindgespr decaan

p HInterscholaire p Aansluitingsmodule hbo p Opleidingen- en beroepenmarkt p Lob in de vakken p Keuzeweb

Denise Kreté Decaan mavo en havo Krimpenerwaard College, Rotterdam

‘Er ligt zoveel kennis voor het grijpen’

“In het onderwijs doe je van alles, gebeurt van alles, maar neem je meestal weinig tijd om ideeën en inspiratie op te doen. Het was fijn om dat nu eens wel te doen. Juist om de doorstroom te verbeteren, hebben we elkaar nodig. Er ligt zoveel kennis voor het grijpen, bij zoveel mensen. Een deel daarvan is nu verzameld in ons arrangement. De samenwerking tussen vo en hbo was voor mij een hoogtepunt. Die willen we ook voortzetten en ik hoop dat het in andere regio’s navolging krijgt. Samenwerking moet niet met teveel scholen tegelijk beginnen, omdat je dan sneller blijft hangen in het vergaderen. Om toch zoveel mogelijk scholen te betrekken, kun je bijvoorbeeld jaarlijks rouleren. Wat ook hielp, was dat in de Lobot zowel decanen, als schoolleiding en docenten vertegenwoordigd waren.”

45

Havo 5

Hbo T

Hbo 1

Hbo 2

p Voorlichtingsavond ouders HBO p Interscholaire p Aansluitingsmodule hbo p Meeloopdag p Opleidingen- en beroepenmarkt p Lob in de vakken p Keuzeweb, eindgesprek decaan p Profielwerkstuk en LOB p Kies bewust p Proefstuderen p Hbo-Studieloopbaancoach

p –

p Startgesprek HBO

p Meeloopdag

Peggy van der Maas Calvijn Vreewijk

‘Geef leerlingen het inzicht dát alles samenhangt’

“De kern van de Lobot is dat we onze LOB-activiteiten nieuw leven hebben ingeblazen en al doende een heldere doorlopende leerlijn op papier hebben gezet. Daarmee willen we vooral bereiken dat onze leerlingen herkennen dát al onze LOB-activiteiten samenhangen. Toen ik oudleerlingen naar hun ervaringen vroeg, bleken zij die link nauwelijks te leggen. Wat de arrangementen betreft, ben ik benieuwd wat de toekomst zal brengen. Een voorwaarde om dit project met succes door te zetten, is dat we in de regio ook op schoolleidersniveau bij elkaar gaan zitten en afspraken maken over LOB. Het eerste idee dat ik wat dat betreft graag verwezenlijkt zie, is een LOB-bijeenkomst tussen schoolleiders. Dat zal de samenwerking alleen maar hechter maken.”

46


Hilke Stibbe Accountmanager aansluiting Hogeschool Rotterdam

DIT VALT OF STAAT MET DE RODE DRAAD

Hilke Stibbe werkt sinds 5 jaar op Hogeschool Rotterdam als account manager aansluiting. “Met ons team onderhouden we contact met het toeleverend onderwijs. Een van onze doelen is het vergemakkelijken van de overstap vanuit havo. Mede daarom werkt onze hogeschool al vier jaar werkt met startgesprekken.” Het gaf de hoge school een goede basis voor de samen werking in de Lobot. Praktische insteek

De samenwerking tussen vo en hbo past volgens Stibbe mooi in het kader van het wetsvoorstel ‘Kwaliteit in verscheiden heid’, waarmee het voor aspirantstudenten verplicht wordt om deel te nemen aan studiekeuzeactiviteiten in het hoger onderwijs. Maar Stibbe vond vooral de praktische insteek van het project – gericht op de ontwikkeling van een bruikbaar LOB-arrangement – prettig. “In compacte bijeenkomsten gingen we drie à vier uur aan de slag om iets te maken. Heerlijk was dat: niet teveel praten, gewoon doen. En juist tijdens onze bezigheden kwamen de tongen los.”

Randvoorwaarde

Een inhoudelijke randvoorwaarde bij de ontwikkeling van de arrangementen, was dat ze een doorlopende leerlijn moeten kennen die loopt van het eerste jaar havo tot het tweede jaar hbo. Stibbe: “Het eerste jaar draait om de kennismaking met loopbaanleren: een dagje meelopen op het werk van een ouder, iemand interviewen over een beroep, een projectje in de wijk. Van daaruit bouwen we toe naar de profielen opleidings keuze, met als einddoel het startgesprek bij de hogeschool. En wij zetten de lijn voort met studieloopbaancoaching.” Belangrijke vraag voor Stibbe was wat in de beginfase de rol van het hbo kan zijn, in die eerste jaren van havo-leerlingen. “Hoe verder leerlingen in havo komen, hoe meer we er als hbo bij betrokken zijn. Al zijn er zeker studenten betrokken bij activiteiten vanaf de 1e klas, bijvoor beeld in de rol van oud-leerling van de school.” Rode draad

“Het succes van ons arrangement valt of staat met de rode draad erachter, niet met die vierentwintig activiteiten op zich.” Voor Rotterdam betekent die rode draad: het via reflectie en bewustwording

47

toewerken naar de studiestartgesprekken van leerlingen. Stibbe: “Het startgesprek is voor het hbo hét moment om te toetsen met welke motieven leerlingen naar de opleiding zijn gekomen. Daarom werd het tijdens de ontwikkeling steeds logischer dat we daar met het arrange ment naartoe bouwen. Het is helemaal mooi als leerlingen een portfolio kunnen meebrengen naar die startgesprekken, omdat dat ons tijd geeft om ook aan dacht te besteden aan andere aspecten die van belang zijn voor studiesucces, zoals de persoonlijke situatie van de leerling en ondersteuning die we even tueel kunnen bieden.” Beklijven

Nu ze kan terugblikken, beseft Stibbe dat de ontwikkeling van het arrangement toch een heel proces is geweest. “Nadat we onze activiteiten in kaart hadden, hebben we per activiteit bekeken hoe die activiteiten beklijven in de rest van het programma. Activiteiten zonder voor leerlingen herkenbare link met de andere activiteiten blijven niet hangen. Als leerlingen bijvoorbeeld naar een open dag gaan zonder meer - zonder reflectie, zonder bewust doorkijkje naar andere activiteiten – weten ze bij wijze van spreken terug in de bus al niet meer dat ze een hogeschool hebben bezocht.” Tijdens de bijeenkomsten werd intensief besproken wat de beste aanpak was en hoeveel en welke activiteiten in het arrangement horen. Stibbe: “Als hogeschool hebben we ook bekeken of

wat we organiseren goed past en samen hangt met wat er in het voortgezet onderwijs gebeurt: komen open dagen op het juiste moment? Vinden leerlingen ze nuttig?” Tijdens de bijeenkomsten bleek ook dat elke school net weer eigen problematiek kent, merkte Stibbe: “Je kunt ouders wel willen betrekken bij beroepenoriëntatie, maar wat als weinig van die ouders werk hebben? Inspirerende mix

“Ik vond het heel leuk om hier aan mee te werken. Hiervoor sprak ik scholen veelal een op een; we kennen nog geen formeel netwerk waarmee we op structurele basis samenwerken. De scholen binnen deze Lobot vormden voor mij ook een inspirerende mix: van stadsschool tot meer regionale school, jonger en ouder, mensen met ervaring en met een frisse blik.” Stibbe merkt ook dat het havo-hbo-project al rondzingt in de rest van het land: “Er wordt naar gekeken, mensen willen er meer van weten, dat is leuk om te merken. Maar we zijn er nog niet. Het arrangement moet nog verder uitgewerkt worden, aan de hand van de doorlopende leerlijn die we voor ogen hebben. Het is daarbij vooral zaak de permanente dialoog met leerlingen vorm te geven. En dat vergt, om te beginnen, de juiste organisatie en training in gespreksvaardigheden van mentoren en loopbaancoaches.”

48


Format om een LOB-activiteit in het arrangement te beschrijven

Bij de ontwikkeling van de LOB-arrangementen hebben de LOB-ontwikkelteams gebruik gemaakt van een format om de LOB-activiteiten te beschrijven. Het format bleek volgens de deelnemers zeer bruikbaar om bij nieuw te ontwikkelen activiteiten de doelen, de rollen van betrokkenen, en de planning en organisatie goed te benoemen. Daarnaast bleek het format ook goed bruikbaar om al bestaande activiteiten eens goed tegen het licht te houden, te evalueren en de beoordeling daarvan in het team van een school of hogeschool in bespreking te brengen. Het format hiernaast is nadrukkelijk bedoeld als hulpmiddel om LOB-activiteiten zo goed mogelijk op te zetten en in de school in te bedden. Het is niet bedoeld als een afvinklijst.

Titel van de activiteit De activiteit is bedoeld voor (een of meer van de volgende groepen):

P leerlingen P mentoren P ouders

P studenten P docenten P decanen P management loopbaanbegeleiders P

De activiteit is bedoeld voor (een of meer van de volgende leerjaren):

P brugklas/havo 1 P havo 4 P hbo 2

P havo 2 P havo 5

P havo 3 P hbo 1

Bij welke fase van het studiekeuzeproces hoort deze activiteit met name?

P oriëntatie P verkennen P knoop doorhakken P committeren

P verdiepen

Beschrijving van de activiteit in maximaal 100 woorden:

49

Wat is de beoogde uitkomst van de activiteit? In algemene zin

In concrete zin

Op welk(e) loopbaancompetentie(s) heeft de beschreven activiteit betrekking? loopbaancompetentie

herkenbaar als

P kwaliteitenreflectie P motievenreflectie P werkexploratie P loopbaansturing P netwerken Bij welke instantie ligt het initiatief tot uitvoering?

P havo

P hbo

P bedrijf

Welke medewerkers zijn bij de uitvoering betrokken? havo

hbo

P docenten mentoren P P decanen schoolleiders P P ondersteunend personeel

P docenten P slb-ers P decanen P management P ondersteunend personeel

50


Wat is de rol van de betrokkenen? Wat is de rol van de leerlingen of studenten?

Wat is de rol van de havo-medewerkers?

Wat is de rol van hbo-medewerkers?

Welke externe partijen, anders dan vo of hbo, zijn bij de uitvoering betrokken? En wat is hun rol?

Zijn ouders betrokken? Zo ja wat is dan hun rol?

Zijn er alumni/beroepsbeoefenaars betrokken? Zo ja wat is hun rol?

51

Zijn studenten betrokken? Zo ja wat is dan hun rol?

Met welke (school)vakken/profiel maakt deze activiteit verbinding?

Met welke hieraan voorafgaande LOB-activiteiten staat de hier beschreven activiteit in logisch verband? (studiekeuzefase) 1 2 3

Met hierop welke volgende LOB-activiteiten staat de hier beschreven activiteit in logisch verband? (studiekeuzefase) 1 2 3

Op welke manier vindt reflectie (leerling), evaluatie (organisatie) en borging (leerlingen en organisatie) plaats? Op welke manier wordt het reflecteren van leerlingen bij deze activiteit ingericht?

Op welke wijze wordt de activiteit geëvalueerd?

P resultaat P inzet betrokkenen P organisatie P expertise betrokkenen

52


Op welke wijze wordt de activiteit (kwalitatief en kwantitatief) geborgd in de organisatie?

Hoe wordt de samenwerking havo-hbo geëvalueerd, bijgesteld en geborgd?

Aandachtspunten m.b.t. de planning, de kosten en de tijdsinvestering bij deze activiteit Planning

Capaciteit (max. en min. aantal deelnemers)

Tijdsinvestering: (Actoren splitsen en ook uren van leerlingen en studenten weergeven)

Kosten (Specificeren)

Colofon Deze publicatie is een uitgave van de VO-raad, de sectororganisatie van het voortgezet onderwijs.

Fotografie Ilse Schuurmans Fotografie

Redactie arrangementen Piet Groenewegen, projectleider netwerken havo-hbo in de regio, project Stimulering LOB

Redactie inter views Martijn Laman, Poughkeepsie Producties Utrecht, augustus 2013

VO-raad Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht T 030 232 48 00 / F 030 232 48 48 www.vo-raad.nl / [email protected]

Vijf LOB-arrangementen havo-hbo. De opbrengst van de LOB-ontwikkelteams

Recommend Documents