Verwerking diepte-interviews i.h.k.v. Sociale innovatie en energiecoöperaties in Het Groene Woud Bestuursleden Diepte interview Rinus Zebregts, secretaris van Energiek Heusden Arno van der Laan, bestuurslid VET-Vught Marc Verbeeten, voorzitter van Energie Coöperatie Boxtel Piet Boers, secretaris van Duurzame Energie Coöperatie Oisterwijk Ruud Hemelaar (voorzitter) van Energiecoöperatie Schijndel Maayke Boon van Ostade-van Oerle (secretaris) van Energiecoöperatie Schijndel Korte beschrijving van geïnterviewden: De geïnterviewden bestuursleden hebben een diverse achtergronden zoals manager in de energiewereld, de particulieren woning verbetering, voorzitter schoolbestuur, creatieve ondernemer met bestuurservaring bij sportclubs, zzp-er secretariële dienstverlening en gepensioneerde marketing manager. Een uitgebreidere omschrijving van de geïnterviewden is terug te lezen in de uitwerking van de diepte-interviews in de volgende Ze noemen uiteenlopende redenen om zich in te zetten voor de lokale energiecoöperatie: • Zet zijn professionele ervaring en energie graag in om met andere mensen samen bij te dragen aan de gemeenschap. • Wil in zijn eigen omgeving een bijdrage wil leveren aan de energietransitie en concrete lokale activiteiten ontwikkelen die de klimaatverandering tegengaan, • Geeft aan dat hij gekozen heeft om tussen zijn 35ste en 50ste niet alleen met geld verdienen bezig te willen zijn en wil een bijdrage leveren om een goed leefklimaat voor de toekomst te waarborgen. • Heeft tijd beschikbaar heeft door omstandigheden en wil lokaal een persoonlijk netwerk wil opbouwen. • Voelt de verantwoordelijkheid om een leefbare wereld voor zijn kinderen na te laten. • Vindt het belangrijk dat burgers niet alles over laten aan de overheid en commerciële partijen, het spreekt hem aan om burgers de verantwoordelijkheid voor de energievoorziening terug te geven. • Heeft behoefte aan gezamenlijkheid en inspiratie en vindt dit terug in de energiecoöperatie. • Vindt dat het sociale aspect staat centraal: wanneer mensen zich kunnen verbinden ontstaat er een vorm van duurzame energie die vanuit jezelf ontstaat en voelbaar is. Iedereen is welkom. Hoe maak en houd je dit wakker bij jezelf en bij anderen. • Wil lokale binding te krijgen is daarom lokaal actief geworden. Taken/verantwoordelijkheden De geïnterviewde personen hebben allemaal bewust voor de rol die zij op dit moment vervullen in de coöperatie. Voor allemaal ligt er link met zowel hun professionele werk en hun vrijwilligerswerk, nu en/of in het verleden. 5 van de 6 zijn of waren betrokken bij de oprichting van de coöperatie en hebben al verschillende rollen en taken gehad voor zij in het bestuur kwamen. Ruud Hemelaar ziet het bestuur van de coöperatie als een groep medeleden. Het bestuur stippelt de weg uit. Het bestuur geeft gezicht aan de coöperatie en geeft richting aan voorstellen. De leden kiezen en geven vorm aan de voorstellen. Communicatie met de leden is heel belangrijk. Er worden dan ook in de gesprekken een aantal competenties genoemd die nodig zijn om de verschillende bestuurstaken in te vullen. Voor de voorzitterstaak wordt aangegeven: • Mensen in hun kracht zetten en deze te ontwikkelen • Lange termijn visie • Ontwikkelaar geen beheerder • Voortouw nemen en in actie komen
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 0
Voor • • •
de secretarisfunctie wordt aangegeven: Praktisch en realistisch invullen van langere termijn plannen Interesse en kracht voor strategie en operationele zaken De ontwikkeling van de coöperatie faciliteren en de activiteiten aan de gang houden. • Zorgen dat de coöperatie snel operationeel is en door activiteiten zichtbaar wordt • Bewaarder van de coöperatie en bewaker van het naleven van de statuten: het bestuur dienend is aan de ledenvergadering die met nadruk gaat over het nemen van besluiten met aandacht voor zorgvuldig aanpakken en oppakken van inspraak van leden. • Het toetsen op praktische uitvoerbaarheid van projecten en begrijpelijk maken • De regionale vertegenwoordiger van EC Voor algemeen bestuurslid • Abstracte, beleidsmatig thema’s om te zetten in de praktijk, kunne schakelen tussen deze niveaus • Werken de verbinding tussen de mensen die actief zijn voor de coöperatie. • Werken aan zichtbaarheid van coöperatie • Werken aan ‘gemeenschappelijkheid’, bestuur en werkgroepen bij elkaar brengen • De doelstelling van de energie coöperatie samen met de werkgroepen vertalen naar de menselijke maat. Hoe kunnen mensen ook in hun privé leven stappen zetten om de energietransitie vorm te geven. • Zorgen dat het leuk is om dit samen te doen, waardoor een extra resultaat een betere samenleving is • Komen tot een concreet plan van aanpak voor 2015 en verder. Wat is er nodig om de coöperatie goed te laten functioneren? Hierbij zijn door de bestuursleden een aantal punten aangehaald: • De steun van de gemeenschap. • De steun van de gemeente. De gemeente kan de opstart faciliteren door het initiatief openlijk te steunen, middelen beschikbaar te stellen voor de start en mensuren beschikbaar te stellen. • De coöperatie moet zelfstandigheid nastreven. • Voor het goed draaien van EC zijn 40 à 50 vrijwilligers nodig. Vrijwilligers vinden en binden vraagt aandacht. • Voor de coöperatie is gemeenschappelijkheid de kern. De actieve leden het gevoel geven dat de activiteiten die ze op zich nemen onderdeel zijn van de EC. • Voor het functioneren van de coöperatie is verbinding met de lokale gemeenschap heel belangrijk. • Ontwikkelingen volgen op regionaal en provinciaal niveau (wind, collectieve installaties, verduurzaming woningen). • In dialoog gaan met de gemeenschap. • Mensen raken en de indruk te geven dat hun kwaliteiten nodig zijn, iedereen heeft inbreng en brengt nieuwe dingen. Hoe kijk je tegen het belang van regionale/provinciale/landelijke samenwerking aan? Alle geïnterviewde bestuursleden vinden samenwerking belangrijk maar hebben wel kritische kanttekeningen. Er worden allerlei kansen gezien zoals samenwerking op belangenbehartiging, lobbyen, subsidieaanvragen en crowdfunding, opzetten van kennisbank en faciliteren van taken/functies die elke coöperatie nodig heeft, zoals een administratief pakket en kwaliteit van installaties. Samenwerking op verschillende niveaus wordt ook genoemd als belangrijk. Er voor zorgen dat niet elke coöperatie het wiel opnieuw uit moet vinden. Pas wat er al beschikbaar is, aan op de lokale maat. Leren van elkaar hoe je wel, maar ook hoe je het niet moet doen. Ervaren dat je deel uitmaakt van een brede beweging, dat er veel mensen mee bezig zijn.
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 1
Voor de lokale coöperaties is het bij bovenlokaal samenwerken waarschijnlijk wel eens schipperen om de beweging van onderop goed aan te haken, het is een uitdaging hier op democratische wijze invulling aan te geven. De geografisch schaal moet niet te groot moet zijn. Bij succesvolle samenwerking speelt lokale cultuur zeker een rol. Belangrijk om voldoende energie in de eigen coöperatie te steken. Regionaal samenwerken door samen concepten uit werken die passen in de regio en lokaal kunnen worden ingevuld. De provinciale samenwerking moet dienstbaar zijn en voorbereidingen treffen om lokaal vooruit te kunnen. Landelijke samenwerking kan met oog voor lokale worteling en werken in overzichtelijke netwerken. Het is niet altijd duidelijk welke samenwerkingsmogelijkheden er zijn. Het legt een extra druk op het bestuurswerk. Een partij als de VEC is belangrijk om samenwerking en uitwisseling van kennis en ervaring mee te organiseren. Er is een spanningsveld tussen het lokaal sociaal samenwerkingsmodel van de coöperatie en het bovenlokaal samenwerken met meerdere coöperaties. De beeldvorming die samenwerkingen in grotere verbanden met zich meebrengt, is dat al snel een vergelijking wordt getrokken met de Esssenten en Enexissen in deze wereld. Belangrijk is om het lokaal kleinschalig te houden. Hoe is de coöperatie gestart? Heusden: • De gemeente is de initiatiefnemer van energiecoöperatie Energiek Heusden. • Initiatiefgroep met de Rabobank, de basisscholen, de natuur- en milieugroep en een paar particulieren met ambitie wat betreft duurzame energie. • In februari 2014 waren er 150 mensen op de informatieavond. Dat leverde ongeveer 50 mensen op die actief wilden worden, daar zijn er nu 26 van over. Er is nu een bestuur (3 pers.) en 4 werkgroepen: communicatie (5 pers.), productie (5 pers.), reductie (5 pers.) en sportaccommodatie (8 pers.). Het bestuur is nog niet compleet, de plek van voorzitter en van algemeen bestuurslid is vacant. • De oprichting van de coöperatie is 26 november a.s. Dan is er een publieksavond en kunnen inwoners van Heusden lid worden. Er is een soort lid, iedereen in Heusden die sympathiseert met Energiek Heusden kan voor € 15,- lid worden. Dat staat zo in de statuten. Vught: • VET-Vught is in najaar 2013 gestart als burgerinitiatief door 3 Vughtenaren. Zij hebben de publiciteit gezocht. • Met 3 informatie-bijeenkomsten hebben zij gepeild of er voldoende draagvlak is voor een initiatief op gebied van duurzame energie. • Ongeveer 150 mensen bezochten de informatiebijeenkomsten. Er meldden zich ongeveer 45 vrijwilligers. Er zijn toen de werkgroep productie, reductie, pr/communicatie en organisatie opgericht. • De 3 initiatiefnemers zijn met 3 andere vrijwilligers de kwartiermakers geweest wat geresulteerd heeft in de oprichting van de coöperatie in september 2014. • De gemeente heeft de oprichting gefaciliteerd door het initiatief te steunen, ambtelijk mee te denken en ruimte beschikbaar te stellen voor bijeenkomsten. Boxtel: • Er was eerst een initiatiefgroep bestaande uit de gemeente, de werkgevers, de woningcorporatie en de Rabobank. • Op 12 november 2012 is de EC opgericht. Oisterwijk: • Er is een brede initiatief groep gevormd, die geleid heeft tot de oprichting van de coöperatie. Aan de eerste open avond namen 80 mensen deel waarvan een groot deel lid werd. De ledengroei zet zich niet door, er zijn nu nog steeds tussen de 70 en 80 leden. • DEC Oisterwijk is in maart 2013 opgericht. Door de zonnepanelenactie zijn er 21 leden bijgekomen, DEC neemt ook deel aan evenementen maar dan levert een hele dag hooguit 2 à 3 leden op. Schijndel: • De gemeente was de initiatiefnemer voor Energie Coöperatie Schijndel.
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 2
•
• •
Er is gestart met een zeer brede initiatiefgroep met het Elde College, de ZLTO, SKOPOS (primair onderwijs), Stichting Laverhof ( peuterspeelzalen), Fairtrade, Rabo bank, Huis en Erf en Sint Barbara. Daar haakte in tweede instantie ook de Denktank Duurzaamheid Schijndel en Veerkrachtig Schijndel bij aan. In februari 2013 was er een publieksavond waar ruim 200 inwoners aan meededen. Op die avond konden mensen aspirant-lid worden. Op 2 oktober 2013 vond de oprichtingsavond plaats. Dat leverde 90 leden op. Daarna werden de aspirant leden benaderd en na 4,5 maand waren er 180 leden. Nu zijn dat er 220 ongeveer.
Welke type leden kent de coöperatie? 4 coöperaties kennen een soort lid. Alleen in Oisterwijk wordt onderscheid gemaakt tussen burgers en bedrijven. De coöperaties in Boxtel (250), Schijndel (220) en Oisterwijk (80) hebben leden, in Vught en Heusden start de werving. Hoeveel leden zijn er actief? Boxtel: Er is een bestuur van 5 pers. en een raad van toezicht van 3 pers. de werkgroep communicatie uit 5 personen, de werkgroep productie uit 5 pers de werkgroep reductie uit 3 pers. Vught: De coöperatie wordt nu gedragen door ongeveer 30 actieve vrijwilligers: 6 bestuur, 8 werkgroep productie, 4 werkgroep reductie en 3 werkgroep communicatie. Daarom heen is nog een kring van mensen actief die op oproep meedoen. Oisterwijk: Er zijn 5 bestuurszetels waarvan er momenteel een vacant is. Er is een werkgroep coöperatiezaken (4 pers.). Een werkgroep opwekking (5 pers) waarvan er 2 actief zijn voor de windmolens. Een werkgroep besparing (5 pers) en een werkgroep PR. Schijndel: Het bestuur bestaat uit 5 personen en er is een RvC van 3 personen. Er zijn ongeveer 20 actieve leden. De werkgroepen zijn opgeheven en er wordt nu projectmatig gewerkt in blokken van 3 maanden. Deze werkwijze is pas gestart. Vrijwilligers kunnen nu, na afronding van een project, opnieuw bekijken waar ze zich voor in willen zetten of een periode niet mee doen.Elk kwartaal komt het bestuur met alle actieve leden bij elkaar om uit te wisselen over de voortgang en afspraken voor het komende kwartaal. De ervaring was dat de werkgroepen een te ruime opdracht hadden en het lastig was om de focus te vinden waardoor ze niet slagvaardig waren. Het is ook de bedoeling dat actieve leden hun eigen netwerk gaan inzetten om projecten voor elkaar te krijgen. Voorbeeld is de activiteit ‘de dag van morgen’ die uitgevoerd is op de dag van de duurzaamheid 10-10. Dit is door een projectgroep uitgevoerd. Het is goed bevallen zo te werken en ze gaan dit volgend jaar weer doen. Ze hebben budget gekregen en konden autonoom aan de slag. Hoe werft de coöperatie leden? Voor de coöperaties met leden was het moment van oprichting ook het moment waarop de meeste leden toestroomden. Daarna is leden aanwas of gebonden waarbij inwoners die meedoen aan een project automatisch lid worden van de coöperatie. Opvallend is dat geen van de coöperaties een gestructureerde aanpak heeft om te werven. Werven op evenementen draagt bij aan de naamsbekendheid maar levert heel weinig aanwas van leden op. In aanloop naar de mogelijkheid om lid te worden heeft VET-Vught wel actief de namen en emailadressen verzameld van mensen die interesse hebben getoond. Het verloop onder de leden is klein, in Oisterwijk valt op dat de mensen die deel hebben genomen aan een zonnepanelenproject het makkelijkst op zeggen, dat wordt in Schijndel en Boxtel niet herkent. Tips wat betreft ledenwerving: • Koppel ledenwerving aan concrete activiteiten van de organisatie • Bij deelname aan evenementen kies dan voor evenementen die bij de coöperatie passen. Dus vooral meedoen aan lokale activiteiten waaraan vooral lokale mensen deelnemen en je het belang van duurzaamheid en duurzame energie aan hen zichtbaar kunt maken • Lift met activiteiten mee op landelijke acties zoals de warme truiendag en benut dit voor de ledenwerving en bekendheid.
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 3
• •
Organiseer een energiecafé als past bij de activiteiten van die de coöperatie uitvoert. Zoek een educatieve creatieve aanpak om via kinderen hun ouders te bereiken
Ruud Hemelaar steekt van wal met de vraag of het aantal leden van de coöperatie iets zegt over of de coöperatie succesvol is. Het gaat uiteindelijk over het behalen van de doelstellingen. Wanneer de coöperatie met een beperkt aantal inwoners een PV-project doet en het effect is dat anderen hun voorbeeld volgen, is het doel van meer opwekking gehaald. De activiteit van de coöperatie fungeert dan als vliegwiel. De coöperatie neemt geen concurrentie positie in en zoekt de kansen voor samenwerking op. De coöperatie werkt op basis van vertrouwen, van, voor en door de inwoners. Het hebben en houden van leden is geen doel zich, leden blijven als de coöperatie waardevol voor ze is. Is er een doelgroepen-/ leden beleid? Beschikbaar? Wie is verantwoordelijk? Geen van de coöperaties heeft een uitgewerkt doelgroepen/leden beleid. Het is in ontwikkeling en nog niet beschikbaar. Er nog niet gericht gewerkt aan ledenbinding. Om actief te kunnen worden om leden te binden moeten er activiteiten zijn die de doelstelling waarmaken. Wanneer alle actieve vrijwilligers van VET-Vught bij elkaar komen, wordt dit bekend gemaakt in de lokale pers en kan iedereen deelnemen. Dat heeft tussentijds een paar nieuwe vrijwilligers opgeleverd. Verder zijn er in aanloop naar de oprichting een paar centrale bijeenkomsten geweest gericht op samen bepalen wat voor vorm VET-Vught zou krijgen en wat de grond gedachte is. DEC geeft aan dat de communicatie is een aandachtspunt is. De zonnepanelenactie hing te sterk op de coöperatie uit Haaren en de inzet van DEC wordt door de deelnemers aan het project niet op waarde geschat. Leerpunt is dat je op moet passen om als commerciële partij gezien te worden en dat het advies via DEC van goede kwaliteit moet zijn. Wat doet coöperatie om leden ‘te binden’ ? Voorbeelden? Successen? Op gebied van ledenbinding heeft geen van de coöperaties een duidelijke aanpak. Ider heeft een website en een nieuwsbrief, de verschijning varieert van eenmaal per week tot eenmaal per kwartaal of incidenteel. Het via de coöperatie gaan leveren van lokaal opgewekte duurzame energie wordt als een kans gezien om aan ledenbinding te gaan doen. Voor DEC is het spannend of de 4 windmolens in Oisterwijk er komen. DEC kan dan duurzame stroom gaan leveren aan haar leden. Er liggen dan ook kansen om voor huurders i.s.m. de woningbouwcoöperatie de energierekening te verlagen. DEC geeft een lokale invulling aan acties die landelijk aandacht krijgen zoals de warme truien dag. Hierbij probeert DEC door lokale groepen onderling te verbinden de nut en noodzaak van gedragsverandering onder de aandacht te brengen. Staat inzet individuele leden en het resultaat dat geboekt wordt in een goede verhouding en geeft het voldoening. Daar ligt een uitdaging voor VET-Vught om voldoende zichtbaar te worden. De ECB heeft enkele E-cafés georganiseerd. Lid worden gebeurt vooral via de acties zoals met zonnepanelen. Om gebruik te maken van het aanbod via ECB moet je lid worden. Bij deze projecten kopen de leden certificaten. Met dit geld, aangevuld met crowdfunding, is EC Boxtel nu in staat een buurthuis en een school van zonnepanelen te voorzien. Er zijn in totaal ongeveer 250 woningen voorzien van zonnepanelen. WattNu is een project van ECSchijndel dat zich richt op woningbezitters om actief aan de slag te gaan om het energieverbruik terug te dringen. Het levert meer op dan energie besparen alleen, omdat er ook een sociale band ontstaat en sommige groepen elkaar blijven zien. Er wordt ook een huurdersversie en ook de ontwikkeling van een MKB versie zit in de planning. Samen met andere energiecoöperaties is een projectvoorstel ingediend bij de provincie om tot verduurzaming van de woningvoorraad te komen. Daar maakt WattNu onderdeel vanuit.
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 4
Welke middelen gebruikt de coöperatie voor de ‘ binding’ van leden? Alle coöperaties zijn zoekende hoe leden geïnformeerd en betrokken kunnen worden en blijven. Elke coöperatie heeft een website en een vorm van nieuwsbrief of nieuwsbrief. Ook wordt er gebruikt gemaakt van de lokale media en worden er informatie en werkbijeenkomsten georganiseerd. In Schijndel is de werkgroepenstructuur losgelaten en wordt projectmatig werken geïntroduceerd. Ook Oisterwijk heeft hier plannen voor. Energiecoöperatie Schijndel heeft een lid die als spin in het web fungeert voor de communicatie en de website. Alles wat naar buiten gaat, gaat via haar. Ze draagt zorg voor de vorm, inhoud en samenhang in de communicatie. Ze is een professional op gebied van communicatie. Is er verloop onder de leden en zo ja hoeveel %? Er is een verloop van ongeveer 40% vanaf de start onder de actieve vrijwilligers. Dat beeld is in Vught en Heusden ongeveer gelijk, Er hebben zich ook na de startbijeenkomst nog een paar mensen aangesloten. Daarvoor zijn een paar redenen op te noemen: a. Niet weten waar je aan begint, niet de juiste plek om actief te worden b. Teleurstelling om dat te lang duurt voor er concrete acties zijn, voor doeners duurt de opstart te lang c. Werkgroep met veel plannen maar die niet goed weet waar te beginnen d. Verbinding tussen bestuur en werkgroepen, koers en activiteiten bij elkaar houden’ Op welke vraag/vragen (probleem) zoekt jouw coöperatie een antwoorden (oplossingen) waar het gaat over het binden van actieve leden? Heusden: Hoe organiseer je de coöperatie zodat actieve leden hun motivatie behouden oftewel hoe zorg je ervoor dat de actieve leden het leuk vinden om voor de organisatie te werken? Vught: Hoe je door middel van je activiteiten leden werft en aan je bindt. Hoe maak je je activiteiten zo zichtbaar dat inwoners van Vught willen aanhaken en erbij willen horen. What’s in it for me? Ofwel, waarom zouden mensen nu lid worden van VET Vught? Welk voordeel hebben ze daarbij? Alleen goede intenties houden het op den duur niet. Dat betekent dat we concrete projecten moeten laten zien, niet alleen om zichtbaar te zijn, maar ook om leden te kunnen binden en om kennis en ervaring op te kunnen doen. Daarvoor is focus nodig om volgend jaar een of meerdere concrete projecten te hebben waar mensen van kunnen profiteren. Boxtel: ECB vraagt zich af hoe je de initiële deelname aan energieprojecten kan verhogen van 30% naar 50%? Wat voor mechanisme zit daar achter? Is het bereikbaar zonder heel veel gerichte aandacht? Hoe pak je dat concreet aan? Oisterwijk: Wat is een sociale energie coöperatie? Wat betekent dat voor de concrete acties van DEC? Hoe ben je op de juiste wijze bezig met ontlasten en belasten van actieve leden? Schijndel: Hoe geef je mensen het gevoel dat hun inbreng waarde heeft en dat ze iets kunnen toevoegen? Hoe betrek je meer vrouwen en jongeren? Hoe krijg je draagvlak onder je leden voor windenergie? Hoe bind je mensen voor langere tijd aan de coöperatie? Dianne Schellekens, Schellekens Proces & Project Vincent Snels, Minos & Twisk December 2014
Het project Energiecoöperaties Het Groene Woud draagt bij aan een mooi en schoon land voor alle inwoners en bezoekers. Europa en de Provincie Noord Brabant maken dit project mogelijk 5
