verspreiding Zoogdieren in Fryslân

Zoogdieren in Fryslân werkatlas

verspreiding 1990 – 2006

Colofon Zoogdieren in Fryslân werkatlas -verspreiding 1990 – 2006 Deze voorlopige atlas is uitgegeven door het samenwerkingsverband van Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF) - Sûchbistenwurkgroep, It Fryske Gea, Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging (KNJV), Provinsje Fryslân, Staatsbosbeheer, Werkgroep Kerkuilen Friesland en Zoogdiervereniging VZZ. Met medewerking van Biologysk Wurkferbân van de Fryske Akademy. Samenstelling en redactie: Simone Vos. Kaarten en vormgeving: Provincie Fryslân, afdeling Beleidsinformatie, Cartografie en Vormgeving. Druk: Provincie Fryslân, Leeuwarden. Foto’s: grijze zeehond: © Fotoarchief Zoogdiervereniging VZZ / Richard Witte van den Bosch baardvleermuis, egel en bosmuis: © Teddy Dolstra grootoorvleermuis en bosspitsmuis: © Marten Zijlstra

Jaar van publicatie: 2007 Wijze van citeren: S. Vos (redactie), 2007. Werkatlas Zoogdieren in Fryslân – verspreiding 1990 - 2006. Provincie Fryslân, Leeuwarden. Er kunnen geen rechten worden ontleend aan de beschikbare informatie in deze werkatlas. Overname en gebruik van teksten en kaarten is toegestaan, mits met bronvermelding.

2

Inhoudsopgave Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Over de kaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Validatie van waarnemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Wilt u uw waarnemingen ook in de atlas? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Waar komen de gegevens vandaan? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Waarnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Leden van de werkgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Alle waarnemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Braakballen locaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Egel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Mol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Gewone bosspitsmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Tweekleurige bosspitsmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Bosspitsmuis spec. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Dwergspitsmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Waterspitsmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Huisspitsmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Baardvleermuis (gewone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 Watervleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Franjestaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Meervleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Grootoorvleermuis (gewone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Dwergvleermuis (gewone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Ruige dwergvleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Laatvlieger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 Tweekleurige vleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Rosse vleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Haas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Konijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 Eekhoorn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 Rosse woelmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Veldmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 Aardmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 Noordse woelmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 Woelrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Muskusrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Beverrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Dwergmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Bosmuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Huismuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 Bruine rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Zwarte rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Wezel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Hermelijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Bunzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 Amerikaanse nerts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Boommarter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 Steenmarter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Marter spec. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Otter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 Das . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Wasbeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Vos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Wasbeerhond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Damhert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Ree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Gewone zeehond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 Grijze zeehond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Bruinvis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Zeezoogdieren - Dwaalgasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Wallaby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

3

Inleiding In 2004 is een aantal organisaties en werkgroepen die zich bezig houden met onderzoek en bescherming zoogdieren in Fryslân bijeengekomen met als doel de eerste zoogdieratlas van Fryslân uit te geven. Als voorloper hierop is deze werkatlas tot stand gekomen. Deze geeft inzicht in de huidige kennis omtrent het voorkomen van zoogdieren in de provincie. Tegelijkertijd biedt het zicht op onze kennisleemten. Daarom is het ook een werkatlas: deze biedt een uitgangsituatie om de kennisleemten op te vullen om ons vervolgens te kunnen zetten aan het publiceren van een definitieve atlas, die gepland staat over enkele jaren. In de tussentijd kunnen we waarnemingen verzamelen om de verspreidingsbeelden te completeren. Er is een grote verscheidenheid aan leden in de werkgroep. Het overdragen van kennis en het bundelen van krachten heeft tot een vruchtbare en plezierige samenwerking geleid. In deze werkgroep nemen (of namen) deel:

Over de kaarten Voor de atlas is de volgende indeling aangehouden: insecteneters, vleermuizen, hazen en konijnen, knaagdieren, roofdieren, evenhoevige en zeezoogdieren. Van elke voorkomende soort ziet u de verspreiding, zoals die nu bij ons bekend is. Bij de meeste soorten weten we dat het beeld niet compleet is. Het kan zijn dat een gebied nooit onderzocht is, of dat verzamelde waarnemingen nooit zijn doorgegeven aan gegevensbeherende organisaties. Daarom zal komende jaren vooral aandacht besteed moeten worden aan veldwerk in deze ‘witte gebieden’. Voor de oriëntatie is enige topografische ondergrond en een raster van atlasblokken toegevoegd. De waarnemingen worden weergeven op het niveau van: kilometerblok atlasblok (5 x 5 km)

• Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoeksbureau: Eddy Wymenga, Yde van der Heide, Menko Groeneweg & Diederik van Dullemen • Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF)- Sûchbistenwurkgroep: Marten Zijlstra & Teddy Dolstra • It Fryske Gea: Sietske Rintjema • Werkgroep Kerkuilen Friesland: Johan de Jong • KNJV: Klaas Elzinga • Provinsje Fryslân: Marten Wesselius, Meinte Engelmoer, Roland Jalving, Johan Taal, Kim Wagner & Simone Vos • Staatsbosbeheer: Hans Boll • Zoogdiervereniging VZZ: Richard Witte van den Bosch & Rob Koelman Verderop stellen de werkgroepleden zich aan u voor.

Waarnemingen die bekend zijn uit kilometerblokken zijn niet omgezet naar atlasblokken. In Fryslân worden veel vleermuisinventarisaties gedaan. De zomer- en wintertellingen zijn echter niet structureel. Daarom wordt in de verspreidingskaarten geen onderscheid gemaakt in winterverblijfplaatsen, kraamkolonies e.d. Braakbalonderzoek is een belangrijke bron van kennis over de verspreiding van kleine zoogdieren. Er is een aparte kaart met locaties waar braakballen zijn verzameld. Bij das en vos is in de verspreidingskaarten onderscheid gemaakt in waarnemingen die betrekking hebben op vaste verblijfplaatsen (burchten en holen) en overige waarnemingen. In de kaarten van de gewone en de grijze zeehond zijn alleen de ligplaatsen weergegeven. Beide soorten komen in het hele waddengebied voor.

4

Validatie van waarnemingen Het samenvoegen van de verschillende gegevenbestanden en ‘losse’ waarnemingen voor deze werkatlas was een bijzonder tijdrovende maar noodzakelijke klus, die zo nauwkeurig mogelijk is uitgevoerd. Desalniettemin kan de huidige database en verspreidingskaarten nog enkele onregelmatigheden bevatten, als gevolg van soortnaamswijzigingen, voortschrijdende inzichten in determinaties, verschillen van inzichten van de waarnemers e.d. Uiteraard moet de geldigheid van de waarnemingen van alle soorten gecontroleerd worden. Dit geldt vooral voor soorten die lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Een deel van de waarnemingen van deze soorten konden, door bovengenoemde redenen niet gecontroleerd worden op betrouwbaarheid. Deze worden in de loop naar de definitieve atlas nader bekeken. En, voor zover mogelijk, zijn deze observaties, waarover twijfel is, als zodanig in verspreidingskaarten weergegeven. Het betreft de volgende soorten: De boommarter kan makkelijk verward worden met de steenmarter. Uiterlijke kenmerken van beide soorten lopen geleidelijk in elkaar over en beide soorten komen in bosrijke omgeving voor. Voor de twijfelgevallen is een aparte kaart gemaakt met ‘marter spec.’. Bij bosspitsmuizen is het onderscheid tussen de gewone bosspitsmuis en de vrij recent onderscheiden tweekleurige bosspitsmuis lastig. Voor de twijfelgevallen is gekozen voor een aparte kaart ‘bosspitsmuis spec.’ Ook de gewone dwergvleermuis en ruige dwergvleermuis zijn lastig te onderscheiden, wat niet altijd even nauwkeurig is gebeurd. De waarnemingen van de gewone dwergvleermuis zullen nog nader bekeken worden. Andere te valideren soorten zijn (gewone) baardvleermuis, franjestaart, gewone en grijze zeehond, otter, waterspitsmuis, wasbeer, wasbeerhond en zwarte rat. Deze soorten zijn tamelijk onbekend bij waarnemers en worden vaak verward met veel algemenere soorten (bijv. vos – wasbeerhond). Vooral voor deze soorten is het voor de betrouwbaarheid van de

waarnemingen extra belangrijk om zoveel mogelijk informatie en kenmerken te noteren of op camera vast te leggen. Wilt u uw waarnemingen ook in de atlas? Zoals gezegd is van veel soorten de verspreidingsinformatie op het ogenblik onvoldoende bekend. Dit geldt zelfs (of juist) voor algemene soorten als mol, haas en konijn! Het is dus belangrijk om waarnemingen door te geven, ongeacht of het ´gewone´ of zeldzame soorten betreft. Uiteraard gelden andersoortige waarnemingen ook, zoals (vraat)sporen, verkeersslachtoffers, resten uit braakballen e.d. Noteer voor het doorgeven van waarnemingen zoveel mogelijk informatie. Om uw waarneming op te kunnen nemen zijn minimaal nodig: • naam van de soort • datum van waarneming • aantal: indien mogelijk, anders schatting • naam van de waarnemer • locatie: zo precies mogelijk. Op X- en Y-coördinaat is het meest wenselijk. Ook kilometerblok volstaat. Een locatie aanduiding als ‘Alde Feanen’ is te grof. Meer informatie hierover is te vinden in: Topografische inventarisatieatlas voor flora en fauna van Nederland, Vogelbescherming Nederland, 2003. Wilt u een bijdrage leveren aan de zoogdierenatlas dan kunt u uw waarnemingen per post opsturen of mailen. U kunt ook een (digitaal) invulformulier aanvragen of uw waarnemingen doorgeven via www.fjildbiology.nl, www.vzz.nl of www.lauwersmeer.com doorgeven. Voor vragen, informatie of het doorgeven van waarnemingen kunt u altijd contact opnemen met de coördinator van de atlas: Provinsje Fryslân - Natuurmonitoring Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden [email protected]

5

Waar komen de gegevens vandaan? De bronhouders zijn leveranciers van gegevensbestanden. Naast de deelnemers van de werkgroep hebben ook andere uiteenlopende organisaties, verenigingen, werkgroepen en particulieren hun gegevens beschikbaar gesteld. De zoogdierendatabase bevat op dit moment zo’n 43.000 waarnemingen. Zonder de enorme inzet van vele vrijwilligers zouden deze bestanden nooit gevuld zijn. Dus zonder u was deze atlas niet mogelijk!

Bronhouders De bronhouders zijn: Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoeksbureau, Alterra, BFVW Idzegea, M. Brandsma, BügelHajema, EHBZ Zuidwest, J. Feddema, FFF- Wadvogelwerkgroep, FFF- Sûchbistenwurkgroep, FFF- T.M. Dolstra, It Fryske Gea, A. Jagersma, J. de Jong, Joh. de Jong, KNNV Drachten, KNJV, Y.D. Kuipers, J. van der Laan, Leeuwarder Courant waarneemdienst, J. Mulder, Natuurmuseum Fryslân, NZG Marine Mammal Database, Omrop Fryslân waarneemdienst, Provinsje Fryslân, R. Schouten, Staatsbosbeheer regio noord, D. Stienstra, J.D. Taal, H. Talsma, A. Veldhuis, D.J. Venema, Wageningen-IMARES, Werkgroep Kerkuilen Friesland, Wetterskip Fryslân, www.lauwersmeer.com, www.waarneming.nl, M. Zijlstra, Zoogdiervereniging VZZ, P.J. Zumkehr.

Waarnemers Hier volgt een lijst met bij ons bekende waarnemers. Het is helaas niet gelukt om alle voornamen te achterhalen. Onze welgemeende excuus hiervoor. Mocht uw naam er ten onrechte niet bijstaan of onjuist gespeld dan horen we dat graag en zullen we die in de definitieve atlas opnemen of verbeteren. Jelle Aalders, Lex Aalders, Rene Adelerhof, Arno Agema, Ruud van de Akker, W. Albada, Harm Aldershof, B.J. Altena, Altenburg & Wymenga

ecologisch onderzoek, Alterra, I.R. Andel, Wim Andela, A. Andree, H. Andringa, D. Appelman, R. van Assen, Gerrit Atsma, Jaap Azier, A. Bakker, Sjoerd Bakker, Cees Bakker, W.J. Bakker, R. Barendse, Elly Barnhoorn, H. Baron, Michel Bathoorn, Pim Bauwens, L.. Bazuin, L.F. de Beaufort, K. Beenen, C.A. de Beer, Emiel Beijk, Jarno Beijk, A.J. v.d. Berg, H. van der Berg, Ulbe Bergsma, Hetty van de Bij, J. v.d. Bij, K. van der Bij, Jappie Bijlsma, Rob Bijlsma, Willem Bijlsma, Oebele Bijstra, Janny Bisschop, Marc Bleijerveld, A. Bles, H. Blijleven, Elly Bloem, A. Bloemhof, A. de Boer, E. Peter de Boer, G. de Boer, H.H. Boer, Jelle de Boer, P. de Boer, R. de Boer, Robert de Boer, Sander de Boer, T.W. de Boer, W.J. de Boer, J.G. den Boer, S. Boersma, W. Boersma, J.C. Boeschoten, Bobby Bok, Piet Boltjes, S. Boon, H. Boorsma, Meindert Boskma, Dhr. Bosma, Mevr. Bosma, Rob Bosscher, A. Bouma, Judith Bouma-Litjens, Peter Boymans, Eelco W.F. Brandenburg, Martin Brandsma, Jos Bredek, H. Bredero, P.J.H. van Bree, K. Breed, J. Bremer, Godelieve Brinkhof, Matthijs Broere, W.R.N. Boersma, Centrum Natuur & Landschap, Cor Brom, G.A. Brouwer, F. Brouwer, Peter Brouwer, Ingrid Brouwer-de Boer, I.R. van der Brugge, D. Bruin, Z. Bruin, Erwin Bruulsema, D. de Bruyn, Rixte Buitenwerf, Martijn Bunskoek, Lennard van Buren, Kees Camphuysen, W. Cnossen, W. Coenrades, Paul Cools, Lodewijk Jan Coté, Matthijs Courbois, Ger van Creij, Berto van Dam, dhr/mevr. Dammer, E. Damstra, Jaap Mulder, T. van de Elsen, Tj. Debreczeni, Richard Deen, S. van Deinse, J. Deinum, Oeds Delfsma, Eeltje Demmink, J.W. van Dieren, R. van Diggelen, Erik van Dijk, J. van Dijk, J.A. van Dijkhuizen, Herman Dijkman, Arjen Dijkman, H. Dijkman, J. Dijksma, Andries Dijkstra, J. Dijkstra, Rolf Dijkstra, Vilmar Dijkstra, Lolke J. Dijkstra, M. Doek, S.J. Dol, Dolfinarium Harderwijk, Teddy Dolstra, O.H. Dolstra, W. Dolstra-Groen, Debby Doodeman, Auke Dotinga, E. Douwma, Henk v.d. Draai, C. Draaijer, Johan op den Dries, W.H. Dudok van Heel, G. van Duin, Margreet Duursema, Ton Eggenhuizen, J. Ellens, Anne en Tea Elzinga, Bouw Elzinga, Klaas Elzinga, H. Engel, Jaap van Engelenburg, H. Engelmoer, Meinte Engelmoer, Hendrik Erkenbosch,

6

H.J. Eygenraam, André- Willem Faber, Ruben Faber, V. Faber, Jaap Feddema, Meine Feenstra, Betty Feenstra, Rik Feije, J. Feiters, Cor Fikkert, R. Foekema, Albert Fopma, Durk Fopma, Fryske Feriening foar Fjildbiology, B. Geerligs, M. Geertsma, G. de Gelder, Gemeente Ameland, Gemeente Schiermonnikoog, Anne Gersjes, Sjak Gielen, J. Gijssen, Roemer Goossensen, Rob en Henny Gorissen, Hylke de Graaf, R. Griffioen, Jacques Groen, W. Groen, H. de Groot, Ruud Grootenboer, Herman Grouve, R. Gruppen, Ernst-Jan van Haaften, G. de Haan, H.M. de Haan, Klaas van Haeringen, Bart ten Hallers, Menze Hamstra, Rien Harmsen, E. ’t Hart, N. ’t Hart, R. ’t Hart, S. v.d. Hart, Maurice la Haye, Herman G. de Heer, Joost Heeremans, D.J.A Heesen, Peter ter Heide, Jan v.d. Heide, Yde van der Heide, S. Heideveld, D. Hekstra, C. Hellinga, Lucas Hemrica, J.B.C. Hemstra, Jan T. Hendriksma, André van Hengstum, G.J. Herrema, Ton Hettema, Dirk Hiemstra, Ep van Hijum, H. Hirsch, Rudy Hobbenschot, M. Hoedemaker, F.H. Hoeksema, J.E. Hoekstra, J.R. Hoeve, Gerrit Hof, G.J.H. Hof, J. Hof, R. Hofland, L. Hofstee, J. Hofstra, Bob Hogeveen, T. van de Honing, Tj. van der Honing, Henk Hoogenkamp, G.J. van Hoorn, A. Hornstra, P. van Horssen, A. Hospers, Henry van Houten, Marcel Huijser, Pieter Huisman, B. Huissteden, Dirk Huitema, Rudie Huiting, K. van Huizen, J. Huizenga, Koos Huizinga, Fred Hustings, Alwin Hut, Goasse Hylkema, J.N. Ijnsen, Jord Ingenbleek, It Frsyske Gea, IVN Leeuwarden- Leidsters Jeugdclub Douwe Jaarsma, Klaas Jager, H.J. Jager, Henk Jager, Tom Jager, Roland Jalving, J. Jansma, Roel Janssen, E.M.T. Janssens, N.J. Janssens, F. Janssens, Gerrit Jellema, Ultsje Jellema, Freerk Jels-ma, Yoël Jimenez, Imke Jong, André de Jong, Bert de Jong, F. de Jong, H.D. de Jong, Hendrikus de Jong, Ids de Jong, Jan de Jong, Johan de Jong, Martijn de Jong, P. de Jong, Piebe de Jong, P.S. de Jong, T. de Jong, Tj. de Jong, W. de Jong, Wisse de Jong, G.W. Jongens, dhr/mevr.Jongstra, Jan Jonker, D.A. Jonkers, Jan Jon-kers, W. Jonkman, Y. Joustra, Pim Julsing, G.C.A. Junge, E. Kalverda, W. van Kammen, J. van de Kamp, J. Kamstra, G. Karsenberg, B. Karssen, H. Keidel, Leon Kelder, Gerard Kenter, R. Kiewiet, B. Klazenga, Michel Klemann, D. Klompmaker, dhr/mevr.

Klunder, KNNV afdeling Groningen, Tjarda de Koe, Rob Koelman, G. Kok, J.P. Kok, Jochum Kole, B.J. Kompanje, E.J.O. Kompanje, H. Koning, B. Kooiker, F. Kooistra, Jochem Kooistra, Jan Koopmans, T. Korsman, J. Koster, Anneke Kraamer, B. Kramer, Ruud Kreetz, dhr.mevr. Kromkamp, Gerrit Krottje, B. Kuiken, Dirk Kuiken, J.T. Kuiken, Y.D. Kuipers, Tjerk Kunst, Frank Kwant, Berend Laag, E.A. ’t Laak, J. van der Laan, Vincent van Laar, W. van Laarhoven, B. Landman, Hiltje de Lang, C. Langenberg, Rob Laskewitz, N. van de Lee, J. Leegstra, T. Leenstra, Emile Daniel de Leeuw, G. van Leeuwen, Merijn van Leeuwen, Jaap Le-ijenaar, Jan Leijstra, G. Lemmen, J.J. Lettinga, Andy Liebrand, A.G.M. Liernur, Herman Limpens, Peter Lina, C. Lindeboom, A. List, L. Lockhorst-van Overeem, Hilde van Loo, K. Lucassen, Ellen Luijks, H. Luinstra Maring-Noordhuis, A.R. van Lune, A. Magnus, Piet Mandemaker, T. Mank, J. Mantel, H. Marra, Vincent Martens, Gerard Mast, Bertus van der Meer, Gerrit van der Meer, Henk van der Meer, Jappie van der Meer, Peter van der Meer, Robert van der Meer, Jenne Meijer, Peter C. Meijer, Hilco Meijer, Sjors Meijners, Marion Meilof, Peter Meininger, B.J. Meinsma, John Melis, Frank Mertens, T. Metzlar, Herman van der Meulen, Sietze van der Meulen, Wietse van der Meulen, J. Middel, Sake Middelbos, Ministerie van LNV, Roel Modderman, Dirk Moerbeek, Barbara van der Molen, Kees Mostert, W.R. van Mourik, Claas Mulder, Janco Mulder, F.K. Mulder, Wilco Mulder, Marc Mulders, Timo Muus, Jeroen Nagtegaal, K. Nagtegaal, Natuurcentrum Ameland, Carin Nauta, Naturalis, Marian Nesse, D. Nielsen, Klarissa Nienhuys, A. Nijland, H. Nijland, NIOZ, K. Nobel, J. Nobel, Tom van Noort, NVL Allardsoog 2004, Marieke Olijslagers, Nico Omlo, Omrôp Fryslan- melding derden, H. Onderstal, H.D. Onnes, Wim van Oordt, Marian van Oosten, A. Oostendorp, D. Oosterbaan, Gerben Oosterhuis, R. Oosterhuis, P. Oosting, Marcel van Opzeeland, T.B. & D. den Ottelander, Yves Otten, R. Oud, F. Oud, J.E. den Ouden, Julian Overweg, Arno Paulus, Joeke Paulusma, R. Pekel, J.J. ter Pelkwijk, F. Perk, Guus Peterse, Hans Pietersma, Sj. van der Ploeg, H.T. van der Pol, Michel Pol, S. Pol, Politie Harlingen, Politie Schiermonnikoog, Politie Terschelling, Politie Vlieland,

7

J. Politiek, H.J. Poorte-naar, D. Pootjes, Ad van Poppel, Durk Postma, E. Postma, H. Postma, J. Postma, J.F. Postma, R. Postma, Aaldrik Pot, Adriaan Pothuizen, J.H. Prakken, Dick Pruiksma, Robin Puijk, Hans Raaijmakers, H. Ratsma-Visser, R. de Ree, Wim Remmelzwaal, Y. Riemersma, P. Rijf, Sietske Rintjema, Ali Rinzema, Paul Roelen, A. Roffelsen, Ad Roobeek, Bouke Roosma, Jaring Roosma, D. Ruesink, R. Ruijg, Ed Ruyter, Rijkspolitie te water, Rijkswaterstaat, Rijkswaterstaat Vlieland, H. Sandee, D. Scarse, A. Schaftenaar, Wiebe Scheenstra, Karel Schipper, mevr. Schippers, Leo Schmahl, Koert Scholten, Sjaak Scholten, dhr/mevr Schoppers, E. Schothorst, Ronald Schouten, Jan Schram, Paul Schrijvershof, R. Schuckard, Jasper Schut, F. Schut, Piet Schutten, H.J. Schuurman, Hylke Schuurmans, Peter Sekeris, W. Siemensma, dhr/mevr. Sikke, H. Simonides, Hetty Sinnema, D.H. Sipsma, Richard Slagboom, Tiemen Slingerland, J.V. Slooten-Syperda, C. Smeenk, A.J. Smit, J. Smit, Peter Soer, E. Soldaat, Kees van Son, G. Speerstra, A.G. Spijker, Wiesje Spijkstra-Scholten, J. Spoelstra, Rob Sponselee, J.J. Staats, Staatsbosbeheer, Fam. M. van der Stam, Lennaert Steen, A. Steenvoorden, W. Stel, Marchel Stienstra, Doeke Stienstra, J.H. Stock, Kees van Straten, K.H. van Straten, M. van Straten, J.P. Strijbos, C. Swennen, Janny Syperda-Andela, Johan Taal, Lisette Tabak, Hinko Talsma, Wil Tamis, Meile Tamminga, S. Tapper, dhr/mevr. Tasso, Allert Terpstra, R. Terpstra, S. Terpstra, Wouter Teunissen, G. Teyema, Klaas Tiemersma, Rein Tienstra, Oane Tol, Frans en Corien Tolman, Hilbert Tuiten, dhr/mevr. Tulp, Karin Uilhoorn, Laurens van der Vaart, W. Vahl, Joachim van der Valk, Van Hall-studenten, Bart Vastenhouw, Jan Vat, Dhr. Veeman, J. van Veen, S. v.d. Veen, T. Veen, F. van Veen, P. Veendorp, Bert Veenma, S. Veenstra, A. Veldhuis, T. Vellema, Durk Venema, Durk Jelle Venema, P. Venema, J. Verbeek, Suzanne Verberkt, H. Verdaat, Rob Vermeulen, Reinoud Vermoolen, C.M.M. Verschragen, Michiel Versluys, J. Verwey, Hans Vink, D. Visser, D.C. Visser, Jan Theun Visser, J.S.J. Visser, H. Visser, Jan Visser, dhr/mevr.Visserman, Klaas Vledder, W. de Vlieger, M. van Vlierden, Chris van der Vliet, Fred van Vliet, P. van Vliet, Floor van der Vliet, R. Voetberg, Ria Vogels, Vogelwacht

De Blesse e.o., Vogelwacht Grou, A Volbeda, H. Vonk, Simone Vos, Aldo Voûte, R. Vries, Rob C.M. Vries, A. de Vries, Anne de Vries, Dries de Vries, Hans de Vries, Hisko de Vries, Klaas de Vries, Jan de Vries, Joost de Vries, Jos de Vries, Mark de Vries, N. de Vries, Nico de Vries, Rutger de Vries, Yntze de Vries, H. de Vries-Stoelwinder, F. Vriesinga, J. de Waard, Hans de Waard, W.H. Wachter, Waddenwinkel, G. de Wagt, Anne van der Wal, Johan van der Wal, N. van der Wal, R. Walinga, Harry Waltje, Finnema Warstiens, Edwin de Weerd, Hilda WeessiesVeenstra, Rick van der Weijde, D. Welink, J. Werkman, Marten Wesselius, Thea Westra, Peter van Wetter, T. van der Wey, H. Wiegman, Anton Wielink, Sjoerd van Wierst, Bas Wijckerson, Arnold Wijker, W. Wijlhuizen, H. Wijman, M. van Wijngaarden, Rombout de Wijs, J.P. Wilhelmus, F. Willems, J. Willems, J. van der Winden, Durk Winia, Coerd Winkel, J.C. van Winkelen, P. de Wit, Bob Woets, Albert Worst, J. v.d. Woude, J. Woudstra, Redmar Woudstra, Wilmer Woudwijk, J.S.M. Wouters, J. Ykema, Teun van der Zee, Zeehondencrêche Pieterburen, P.M. Zegers, Mark Zekhuis, Henk Zevenbergen, B. Zijlstra, Bert Zijlstra, Klaas Zijlstra, Marten Zijlstra, Wim Zijlstra, Klaas Zoetendal, Marco Zomer, C.S. Zorgdrager, C.J. Zorgdrager, M. Zorgdrager, P.S. Zorgdrager, C. Zuhorn, Dirk Zuidema, Jaap Zuidersma, Menno van Zuijen, Piet Zumkehr, Johnny van der Zwaag, N. Zwanenburg, Rudmer Zwerver, Wietze Zwier.

8

Leden van de werkgroep Altenburg & Wymenga Altenburg & Wymenga (kortweg A&W) is sinds 1988 actief op de ‘groene’ onderzoeks- en adviesmarkt. Het accent is daarbij steeds meer komen te liggen op het omzetten van kennis in plannen en adviezen, onder meer voor vraagstukken rond creatief ruimtegebruik en verstandig waterbeheer. Daarnaast blijven we sterk in veldonderzoek, waaronder inventarisaties en monitoring. Wij wer-ken voor een breed spectrum van opdrachtgevers: ministeries, provincies, waterschappen, gemeenten, uitvoerende overheidsdiensten, natuurbeschermingsorganisaties, landbouworganisaties en ingenieursbureaus. Onze dienstverlening omvat alle facetten van ecologisch onderzoek en advisering, van effectanalyses tot ontwikkelingsvisies. Voor niet-ecologische specialismen schakelen wij externe deskundigen. Vaak opereren we in samenwerkingsverbanden met onder meer hydrologen, cultuurtechnici, landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen. Wij werken in het hele land en zijn vertrouwd met alle landschapstypen en ecosystemen. Binnen A&W zijn vier functionele afdelingen te onderscheiden. • Fauna-ecologie. Het werk van deze afdeling omvat ecologisch onderzoek aan dieren in ruime zin en betreft affectenstudies, beschermingsvraagstukken, inventariseren en monitoring van verschillende diergroepen en onderzoek aan bijv. voedselkeuze, verspreiding en landgebruik van diersoorten • Vegetatie-ecologie. Deze afdeling voert ecologisch onderzoek uit aan vegetaties en plantensoorten, met name om aanwijzingen te krijgen over de kwaliteit van de omgeving. Hierbij spelen thema’s als verdroging en verzuring een belangrijke rol, maar ook analyses van de effectiviteit van beheersmaatregelen en monitoring van een scala aan ingrepen. • Ecologie en ruimte. In deze afdeling wordt de kennis op het gebied van dieren en planten ingezet om keuzes bij de inrichting van de ruimte te onderbouwen en een toegesneden beheer te voeren.

Vraagstukken op het gebied van meervoudig ruimtegebruik en agrarisch omgevingsbeheer staan veelal centraal. • Internationaal. Het werk van A&W houdt niet op bij de grens van Nederland. Onze kennis en expertise wordt ingezet bij projecten in Oost-Europa en Afrika. Deze projecten betreffen onder meer vraagstukken omtrent beheer en bescherming van wetlands, duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen, inrichting en verbinding van natuurgebieden en ecologische effectenstudies. A&W voert al zijn werk uit volgens professionele en wetenschappelijke standaards en beschikt over moderne systemen – onder andere voor GIS-toepassingen - en middelen. A&W is lid van de ONRI, het Netwerk Groene Bureaus en het Netherlands Water Partnership. A&W is gecertificeerd volgens NEN-EN-ISO 9001:2000. Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek Postbus 32, 9269 ZR Veenwouden 0511-47.47.64 www.altwym.nl

FFF- Sûchbistenwurkgroep De Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF) is opgericht op 25 november 1976 en stelt zich tot doel: • Het verzamelen van natuurwetenschappelijke gegevens. • Het beschermen, instandhouden en waar mogelijk uitbreiden van natuur en landschap en het bevorderen van een zo’n natuurlijk mogelijke ontwikkeling van flora en fauna. • Het vergroten van de belangstelling voor veldbiologie in Fryslân. Ze is georganiseerd in het “Planteferbân”, “Fûgelferbân” en het “Ferbân foar oare bisten”. Binnen deze 3 ferbannen zijn vele werkgroepen,

9

verspreid over de gehele provincie actief. Naast de 3 werkverbanden wordt het bestuur van de FFF ook ondersteund door de werkgroep “Finger oan ‘e pols”. De FFF heeft circa 300 leden, waarvan een klein aantal leden actief zijn binnen de Zoogdierwerkgroep -FFF. De Zoogdierwerkgroep -FFF organiseert met regelmaat gezamenlijke inventarisatieavonden /-nachten. Hierbij ligt de nadruk op vleermuizen, maar ook andere zoogdiersoorten worden geïnventariseerd. Daarnaast verzorgt de Zoogdierwerkgroep -FFF excursies en lezingen. In het kader van de soortenbescherming worden er tevens door de individuele leden gerichte inventarisaties uitgevoerd op plaatsen waar bijvoorbeeld een gebouw moet worden gesloopt of een terrein opnieuw wordt ingericht. Verder heeft de Zoogdierwerkgroep -FFF een nauwe samenwerking met de Vleermuisopvang t.b.v. het afhandelen van vleermuismeldingen /-klachten en wordt er samengewerkt met de landelijke zoogdiervereniging VZZ o.a. op het gebied van vleermuiswintertellingen en braakbalonderzoek. Lid worden? Dat kan; Op de website van de FFF (www.fjildbiology.nl) kun je vinden hoe dat in z’n werk gaat. Tevens ontvang je als lid van de FFF vier maal in het jaar het tijdschrift ‘TWIRRE’; het natuurtijdschrift van Fryslân. Fryske Feriening foar Fjildbiology postadres: Nijewei 51, 8401 AK Gorredijk www.fjildbiology.nl Coördinator Zoogdierwerkgroep FFF: Teddy Dolstra [email protected]

It Fryske Gea It Fryske Gea is de Provinciale natuurbeschermingsvereniging in Fryslân. De vereniging heeft een brede achterban van zo’n 25.000 leden. Eind

2006 beheerde It Fryske Gea 19.862 hectare natuurterrein. De terreinen bestaan o.a. uit duinen en kwelders, bloemrijke en weidevogelrijke graslanden, moeras- en rietlanden, meren en plassen, heide- en bosgebieden, parken en andere cultuurhistorische elementen zoals dijken en een groot deel van de (buitendijkse) Friese IJsselmeerkust. Naast flora en vegetatie, insecten, reptielen, amfibieën en vissen, broedvogels en trekvogels, vinden ook vele soorten zoogdieren in deze gebieden een leefgebied, waar ze kunnen rusten, foerageren en hun jongen grootbrengen. Zo kent It Fryske Gea een aantal reservaten waar de Europees beschermde Noordse woelmuis voorkomt (Alde Feanen, Fluezen – Fûgelhoeke en Grutte Wielen). Aan de oostkant van de Alde Feanen is in 2006 een project uitgevoerd met Europese LIFE-subsidie, met als doel o.a. de verbetering van het habitat van de Noordse woelmuis. De Friese IJsselmeerkust, Alde Feanen, Grutte Wielen en Fluezen zijn gekwalificeerd als Habitatrichtlijngebied vanwege het hier (foeragerend) voorkomen van de Meervleermuis. In diverse reservaten van It Fryske Gea worden regelmatig reeëntellingen gehouden in het voorjaar. Zo blijkt dat in het grootste laagveenmoerasgebied van Fryslân, de Alde Feanen, al tientallen jaren een onbejaagde maar gezonde en stabiele populatie reeën, van rond de 100 dieren, stand houdt. Ook met de Das gaat het redelijk goed in o.a. Fryske Gea-gebieden. Na herintroductie van dit dier in het Rysterbosk (al in de jaren ’60) en de Delleboersterheide (in 1992) komt dit dier momenteel ook voor in bijvoorbeeld de reservaten Schaopedobbe, Ketlikerskar, Liphústerheide en Wikelerbosk. It Fryske Gea vindt het belangrijk dat er aan alle soortgroepen die o.a. in haar terreinen voorkomen voldoende aandacht wordt besteed. Door onderzoek te doen naar zoogdieren kan It Fryske Gea ook met deze dieren rekening houden bij het beheer en de inrichting van de terreinen.

10

It Fryske Gea Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag 0512- 38.14.48 www.fryskegea.nl

• Duurzaam oogsten uit de natuur volgens het internationaal erkende “wise-use” principe is in beginsel geoorloofd, mits de mens zijn leefomgeving als goed rentmeester beheert. Voorafgaande is o.a. een goede inventarisatie vereist, welke worden gepubliceerd in de WBE databank en het faunabeheerplan van de FBE.

KNJV

KNJV Postbus 1165, 3800 BD Amersfoort 033-461.98.41 www.knjv.nl Consulent Noord Nederland: Klaas Elzinga [email protected]

De Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging (KNJV) is een belangenorganisatie voor jagers die zowel op provinciaal als landelijk niveau nauw samenwerkt met de verschillende organisaties en actoren in het buitengebied op het gebied van jacht, beheer en schadebestrijding. Wij profileren onze vereniging en de activiteiten van onze leden als volgt: • Het netwerk van wildbeheereenheden in de provincie Fryslan vormt een deskundig vrijwilligerswerk voor boeren, terreinbeheerders en particuliere grondeigenaren. Binnen dit netwerk komen jacht, faunabeheer en schadebestrijding tot goede uitvoering. Dit netwerk is daarmee een cruciaal instrument in handen van de faunabeheereenheid in Fryslan. • Onze vereniging neemt bestuurlijk deel aan de faunabeheereenheid in Fryslan. Dit is een belangrijk samenwerkingsverband van agrariërs, terreinbeherende natuurorganisaties, particuliere grondeigenaren en de wildbeheereenheden. Haar adviezen zien wij als een belangrijke bouwsteen voor het provinciale faunabeleid. • Het faunabeheerplan (en de uitvoering daarvan door de samenwerkende partijen) zien wij als het vanzelfsprekende verlengde daarvan. • Natuur en jacht zijn niet in strijd met elkaar maar zijn juist onlosmakelijk verbonden met elkaar. De natuurgebieden in Fryslan zijn te klein van omvang om zelfregulerend te zijn. Beheer door de mens is wenselijk. Dit blijkt ook uit het door alle partijen onderschreven faunabeheerplan.

Natuurmonitoring bij de provincie Op 3 maart 2003 heeft gedeputeerde Andriesen de aftrap gegeven voor de Friese natuurmonitoring. Daarmee gaat de provincie voort op een traject, dat enige jaren daarvoor was gestart met een brede raadpleging van ruim 90 Friese natuurorganisaties. Ondertussen zijn we vier jaar verder en heeft het bureau natuurmonitoring al het nodige uitgevoerd. Allereerst hebben we veel tijd gestoken in het vormgeven van een Digitale NatuurAtlas (DNA), waarmee de verspreiding van veel soorten in Fryslân via internet is te raadplegen. Hiervoor is op grote schaal samengewerkt met veel Friese organisaties en met vele vrijwilligers en professionals in de provincie. De provinciale natuurmonitoring onderhoudt verschillende GIS-systemen: • ECOSTAT: een gebiedensysteem met alle informatie over de natuurdoeltypen en -bestemmingen van natuurgebieden in Fryslân • Milieutekort: een gebiedensysteem met de tekorten en knelpunten in de Ecologische Hoofdstructuur • BFVW: begrenzing en telgegevens met de jaarlijkse nazorgkaarten

11

Daarnaast zijn verschillende evaluaties uitgevoerd, waarvan het weidevogelbeleid van provincie Fryslân en de realisering van de EHS Gaasterlân het meest in het oog springen. Ook heeft de werkgroep een actief coördinerende rol gehad bij het organiseren van provinciale steltlopertellingen (najaar en voorjaar 2003/04), de verspreiding van een beleidsrelevante libellensoort, de groene glazenmaker, het organiseren van inventarisatieprojecten van das en heikikker en rond de Leijen. Op stapel staat een eerste Friese Toestand van de Natuur. Ook wordt gewerkt aan verbetering van de informatievoorziening via internet rond weidevogels en ganzen. Verder wordt veel aandacht besteed aan de verbetering van verschillende monitortrajecten en het verder digitaliseren van natuurinformatie verzameld binnen de provinciegrenzen. Wilt u meer weten, neem dan contact op met: Provinsje Fryslân Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden www.fryslan.nl (kaarten & cijfers: Digitale NatuurAt-las) Meinte Engelmoer ([email protected]) op tel. 058-292.59.76 Roland Jalving ([email protected]) op tel. 058-292.59.90 Johan Taal ([email protected]) op tel. 058-292.59.57

Staatsbosbeheer. Alles wat de natuur te bieden heeft In de missie van Staatsbosbeheer staat het werken aan een duurzame leefomgeving voor mens, plant en dier centraal. Daarvoor moeten de belangen van mens én natuur in evenwicht zijn. En dat is allesbehalve vanzelfsprekend. Want in het maatschappelijke debat heeft de natuur geen eigen stem. Staatsbosbeheer wil ervoor zorgen dat de stem van de natuur vaker en helderder gehoord wordt. En om een blijvende relatie tussen mens en natuur te stimuleren kiezen we voor natuur die meerdere functies vervult en waarvan de mens onderdeel is.

Onze doelstellingen op een rijtje: • Het beheren, oftewel: instandhouden, herstellen en ontwikkelen van bos-, natuur-, landschaps- en cultuurhistorische waarden in de gebieden van Staatsbosbeheer. • Het bevorderen van recreatie in zoveel mogelijk gebieden van Staatsbosbeheer. • Het leveren van een bijdrage aan de productie van milieuvriendelijke en vernieuwbare grondstoffen, zoals hout. Alle regio’s zijn uniek, maar Noord-Nederland is op een bijzondere wijze uniek. In het Noorden hebben we namelijk nog ruimte. Denk alleen maar aan het grootste natuurgebied van Nederland, de wadden. Wij kennen hier de luxe dat we de natuur nog de natuur kunnen laten zijn. Grootse natuur! In de natuur van Noord-Nederland is gelukkig ook nog ruimte voor dieren. Staatsbosbeheer bekommert zich ook om de belangen van dieren in de natuur. En daarvoor is het belangrijk om te weten welke dieren waar leven en hoe we gezonde habitats voor verschillende diersoorten kunnen garanderen. Het in kaart brengen van planten en dieren is daarom een belangrijke taak voor Staatsbosbeheer. In samenwerking met talloze enthousiaste en betrokken vrijwilligers inventariseren we en houden we ontwikkelingen bij. We zijn blij met de Zoogdieratlas voor Fryslan die dit soort gegevens overzichtelijk in beeld brengt. Voor informatie over Inventarisatie & Monitoring bij Staatsbosbeheer Regio Noord kunt u zich wenden tot: Medewerker Terreinbeheer / Monitoring Ing. Hans Boll Trompsingel 1, Postbus 333, 9700 AH Groningen 050-707.44.68, [email protected].

12

Voor algemene informatie over Staatsbosbeheer en de grotere terreinen zie www.staatsbosbeheer.nl. U kunt Staatsbosbeheer ook bereiken via tel. 030-692.61.11 of e-mail: [email protected].

De Zoogdiervereniging VZZ

Het verzamelen van braakballen wordt gedaan voor onderzoek (veldmuizencyclus en verspreiding zoogdieren) en voor educatieve doeleinden (scholen, jeugdvogelwachten). Een onderdeel van WKF is de “braakballenpluisgroep”, die jaarlijks een aantal malen bij elkaar komt. Jaarlijks verschijnt de landelijke nieuwsbrief “Uilen Nieuwsbrief” en om de twee jaar de provinciale in het tijdschrift Vanellus van de BFVW. De nieuwsbrieven zijn bestemd voor de kastenbezitters en de werkgroepleden.

De Zoogdiervereniging VZZ is in 1952 opgericht als een platform voor iedereen met belangstelling voor zoogdierkunde en zoogdierbescherming, de twee Z's in VZZ. De VZZ heet voluit Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming. Sinds 2006 wordt de verkorte naam gebruikt: Zoogdiervereniging VZZ. De Zoogdiervereniging VZZ zet zich in voor de studie en de bescherming van alle in het wild levende zoogdieren en hun leefgebieden en streeft daarbij naar streeft naar het behoud van duurzame populaties. Daarbij geldt dat studie en bescherming onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Voor een effectieve bescherming is kennis over aantalsontwikkelingen en over oorzaken van achter- of vooruitgang van een soort nodig. Daarbij is het ook belangrijk de biologie van soorten te bestuderen. Geleidelijk heeft de VZZ zich ontwikkeld tot een professionele organisatie die mensen bijeenbrengt die actief kennis verzamelen, ontwikkelen en uitdragen, met als doel de actieve bescherming van zoogdieren en hun leefgebieden, zowel nationaal als internationaal. De verantwoordelijkheden en activiteiten van de vereniging zijn daarbij verdeeld over de vereniging en het bureau. Leden van de VZZ zijn actief in diverse werkgroepen, werken mee aan landelijke tellingen van zoogdieren, geven lezingen en schrijven artikelen voor de tijdschriften en websites. Ze worden daarbij ondersteund door het bureau. Dit bureau voert daarnaast onderzoeksprojecten uit en geeft gevraagd en ongevraagd adviezen aan overheden, terreinbeheerders en projectontwikkelaars.

Werkgroep Kerkuilen Friesland Contactpersoon: Johan de Jong Lipomwyk 2, 9247 CH Ureterp [email protected] website (landelijk) www.uilen.org vanaf november 2007: www.kerkuil.com

Zoogdiervereniging VZZ Oude Kraan 8, 6811 LJ Arnhem 026-3705318 www.vzz.nl Contactpersoon Noord Nederland: Rob Koelman [email protected]

Werkgroep Kerkuilen Friesland (WKF) In het begin van de jaren zeventig werden de eerste nestkasten voor de kerkuil geplaatst. Op 1 oktober 1986 werd de Werkgroep opgericht. Friesland is nu verdeeld in 42 regio’s, waarin ruim 80 actieve en enthousiaste medewerkers zich bezig houden met de bescherming van de kerkuil. De Werkgroep tracht dit te verwezenlijken door: • het plaatsen en schoon houden van nestkasten • het geven van voorlichting (educatie) • het onderhouden van goede contacten met kastenbezitters (meest agrariërs) en • het verzamelen van broedgegevens.

13

14

15

Insecteneters

16

Insecteneters

17

Insecteneters

18

Insecteneters

19

Insecteneters

20

Insecteneters

21

Insecteneters

22

Insecteneters

23

Vleermuizen

24

Vleermuizen

25

Vleermuizen

26

Vleermuizen

27

Vleermuizen

28

Vleermuizen

29

Vleermuizen

30

Vleermuizen

31

Vleermuizen

32

Vleermuizen

33

Haasachtigen

34

Haasachtigen

35

Knaagdieren

36

Knaagdieren

37

Knaagdieren

38

Knaagdieren

39

Knaagdieren

40

Knaagdieren

41

Knaagdieren

42

Knaagdieren

43

Knaagdieren

44

Knaagdieren

45

Knaagdieren

46

Knaagdieren

47

Knaagdieren

48

Roofdieren

49

Roofdieren

50

Roofdieren

51

Roofdieren

52

Roofdieren

53

Roofdieren

54

Roofdieren

55

Roofdieren

56

(atlasblok)

Roofdieren

57

Roofdieren

58

(atlasblok)

Roofdieren

59

Roofdieren

60

Evenhoevigen

61

Evenhoevigen

62

Zeezoogdieren

63

Zeezoogdieren

64

Zeezoogdieren

65

dwaalgasten

Zeezoogdieren

66

Buideldieren

67